ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA
ASEPTYKA - jest to postępowanie mające na celu zapobieganie zakażeniu, tj. niedopuszczenie do zainfekowania rany, czyli otrzymanie tzw. bakteriologicznej jałowości. Wszystko co będzie stykać się z raną musi być jałowe, tzn. pozbawione bakterii, wirusów i grzybów.
Twórcą aseptyki jest Sommelweis (“trupie cząstki” ).
STERYLIZACJA to zabiegi umożliwiające uzyskanie bakteriologicznej jałowości. Pozwalają one uwolnić przedmioty od drobnoustrojów chorobotwórczych i/lub ich przetrwalników, powodują nieodwracalną inaktywację wirusów.
W dalszym znaczeniu, zgodnie z obowiązującymi w tej mierze przepisami i normami, sterylizacja nie ogranicza się tylko do samego zniszczenia drobnoustrojów, ale uwzględnia poprzedzające i następowe postępowanie, tj.:
sposób przygotowania materiałów (odpowiednia dezynfekcja i opakowanie)
prawidłowo prowadzony proces sterylizacji (właściwe ułożenie w komorze sterylizatora, kontrola procesu sterylizacji)
przechowywanie (warunki, które wykluczają możliwość wtórnego zanieczyszczenia).
Ad.1
Dezynfekcja - jak dalej
Opakowanie materiałów -
Musi to być opakowanie jednorazowego użytku wykonane z tworzyw sztucznych albo papieru.
1. opakowania z tworzyw sztucznych mogą występować albo wyłącznie w postaci torebek, rękawów z folii poliamidowej (suche powietrze) albo w postaci łączonej z papierem (para wodna i tlenek etylenu ).Folia zbudowana jest z dwóch warstw - zewnętrzna odporna na działanie wysokiej temperatury, wewnętrzna posiadająca niski punkt topnienia, dzięki czemu łączy się ze stroną przeciwną.
2. opakowanie z papieru - torebki, woreczki, arkusze, kartony
Papier musi spełniać warunek tzw. specjalnej porowatości- w trakcie sterylizacji musi wpuścić czynnik sterylizacyjny, a po zakończeniu ekspozycji pory te muszą być zamknięte, aby uniemożliwiały wnikanie powietrza i drobnoustrojów.
W celu dobrego zabezpieczenia sterylny przedmiot opakowany w papier powinien być podwójnie zapakowany (np. rękawiczki ), a do transportu potrójnie.
Ad.2
Kontrola procesu sterylizacji :
1.kontrola chemiczna
do tego celu służą różne wskaźniki :
a) wskaźniki manipulacyjne (barwne przylepce)-
służą do odróżnienia materiałów sterylizowanych od niesterylizowanych - kontrola ekspozycyjna;
wskaźniki te nie informują o jałowości materiału opracowywanego, mówią tylko, że przebiegł proces sterylizacji
okleja się nimi od zewnątrz sterylizowany przedmiot
b) wskaźniki chemiczne - to również wskaźniki barwne; zmiana ich barwy w określony sposób zależy od współdziałania wielu parametrów procesu sterylizacji -temperatury, nasycenia pary wodnej, czasu działania;
przydatne są do kontroli wsadu
Mogą to być :
wskaźniki paskowe
wskaźniki w postaci arkuszy,
wskaźniki, które umieszcza się między dwiema warstwami folii tworzącymi foliową część opakowania
wskaźniki nadrukowane na papierze
Świadczą one, że materiał poddany sterylizacji jest jałowy.
Zalety wskaźników paskowych:
-wiarygodność kontroli,
-łatwa interpretacja wyników,
-natychmiastowa kontrola przebiegu sterylizacji.
2.kontrola biologiczna
-wskaźniki biologiczne -
zawierają przetrwalniki określonych szczepów bakteryjnych; ich oporność na działanie czynników sterylizacyjnych musi odpowiadać określonym wymaganiom zawartym w przepisach normatywnych;
kontrola ta służy do wykazania skuteczności sterylizacji w warunkach eksploatacyjnych.
Kontrola odbywa się przy pełnym załadowaniu aparatu, przy czym wskaźniki należy zdeponować w miejscach jak najtrudniej dostępnych dla środka działającego.
Biowskaźniki używane to:
-Bacillus Stearothermophilus - para wodna, formaldehyd
-Bacillus Subtillis - gorące powietrze, tlenek etylenu.
3.kontrola fizyczna
jest to badanie sprawności eksploatacyjnej z odnotowaniem temperatury, ciśnienia i czasu pracy sterylizatora.
Ad.3
Przechowywanie
specjalnych pomieszczeniach z suchą atmosferą o stałej temperaturze, osobne szafki,
materiał nie powinien być ściśle upakowany, nie związany gumkami.
Przedmioty, narzędzia, materiał wysterylizowany niegdyś przechowywano w puszkach Schimmelbuscha. Obecnie uważa się ten sposób za nie spełniający obecnych wymogów właściwego przechowywania materiałów.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PRZEBIEG STERYLIZACJI
1. typ mikroorganizmu
największą oporność na zabiegi sterylizacyjne wykazują przetrwalniki bakteryjne,
szczególnie termostabilny jest także wirus HBV (do 121 st C )
2. obecność substancji organicznych np. krwi, tworzących ochronną otoczkę koloidalną drobnoustroju lub adsorpcja cząstek nieorganicznych, cząstek brudu zwiększa odporność drobnoustrojów na wpływy otoczenia
3. liczba drobnoustrojów
4. czas konieczny do zniszczenia drobnoustrojów jest wprost proporcjonalny do ich wyjściowej liczby.
Dlatego też im skuteczniejsze zmniejszenie liczby drobnoustrojów przed sterylizacją przez oczyszczenie mechaniczne i dezynfekcję tym skuteczniejszy proces sterylizacji.
METODY STERYLIZACJI
Wyróżniamy trzy grupy metod pod względem skuteczności sterylizacji:
1. metody fizyczno-termiczne
-sterylizacja para wodną,
-sterylizacja suchym gorącym powietrzem.
2. metody fizyczne, nietermiczne
-sterylizacja za pomocą promieni jonizujących
-sterylizacja filtracyjna- w st. ograniczonym.
3. metody chemiczno-fizyczne
-sterylizacja gazowa tlenkiem etylenu,
-sterylizacja formaldehydowa.
Ad.1
Sterylizacja parą wodną nasyconą pod zwiększonym ciśnieniem.
Urządzeniem służącym do tego celu jest AUTOKLAW, czyli sterylizator parowy pod zwiększonym ciśnieniem.
Autoklaw jest to kocioł o podwójnych ścianach. Woda znajduje się między ścianami > przechodzi w parę wodną pod wpływem temperatury> pod ciśnieniem dostaje się do głównej części kotła wypierając powietrze. Następnie przechodzi przez materiał sterylizowany i uchodzi przez zawór odpływowy. Po zakończeniu procesu powietrze ponownie zostaje wpuszczone. Materiał sterylizowany musi być suchy.
Powietrze znajdujące się w przedmiotach sterylizowanych , tzw. wysepki powietrza stanowi znaczną przeszkodę i utrudnienie sterylizacji. Usunięcie powietrza z komory sterylizacyjnej i przedmiotów tam prowadzonych decyduje o skuteczności zabiegu . Szczególnie ważne jest to przy sterylizacji materiałów porowatych i tekstylnych . Z tego p-ktu widzenia metody sterylizacji parą wodną, zależności od sposobu wypierania powietrza, dzieli się na sterylizację metodą przepływową (grawitacyjną) i próżniową (podciśnieniową ) .
1.W metodzie przepływowej powietrze znajdujące się w sterylizowanych przedmiotach wypierane jest przez napływającą parę wodną . Powietrze opuszcza komorę przez wentyl wylotowy, zamykający się samoczynnie po osiągnięciu temperatury roboczej. Na tej zasadzie działają małe sterylizatory, tzw. autoklawy grawitacyjne .
2.W metodzie podciśnieniowej próżnia może być wytworzona w dwojaki sposób:
-próżnia wstępna- jednokrotne wytworzenie podciśnienia w celu usunięcia powietrza z komory
-próżnia frakcyjna - wielokrotne wytwarzanie podciśnienia na zmianę z wypompowaniem pary.
Obecnie ten typ autoklawów jest szczególnie polecany, także do gabinetów stomatologicznych. Dyskusja pojawia się czy powinien to być autoklaw z próżnią frakcyjną czy nie.
Na tej podstawie dzielimy autoklawy na trzy klasy (projekt normy EN 13060/ 1-4/ dla małych sterylizatorów opracowany przez Komisję Europejską): klasa N, klasa S, klasa B (załącznik)
DZIAŁANIE STERYLIZACJI polega na wyzwoleniu energii poprzez kondensację pary wodnej na przedmiotach wyjaławianych, która powoduje koagulację białka i zniszczenie bakterii lub inaktywację wirusów.
Warunkiem skutecznej sterylizacji jest więc bezpośredni kontakt drobnoustrojów z parą wodną.
Bardzo ważny jest fakt, że szybciej ścina się białko o większej zawartości wody.
Dlatego też para wodna kondensująca na bakteriach , wirusach lub otoczkach przetrwalników podnosi w nich zawartość wody i o wiele łatwiej dochodzi do koagulacji białka ; w niższej temperaturze , a niżeli dzieje się to w suchych sterylizatorach .
W suchej atmosferze białka bakteryjne są bardzo odporne na wysoką temperaturę i giną wtedy , gdy
ulegną utlenieniu, a to następuje w temperaturze o wiele wyższej niż potrzebna do koagulacji białka.
Całkowity czas sterylizacji dzielimy na cztery okresy :
okres wzrostu temperatury - jest to czas od momentu uruchomienia sprzętu do osiągnięcia temperatury roboczej na termometrze; w tym czasie następuje odpowietrzenie komory sterylizacyjnej i sterylizowanych materiałów oraz nagrzanie do temperatury roboczej:
okres wyrównania temperatury - czas od momentu osiągnięcia temperatury roboczej we wnętrzu sterylizatora do osiągnięcia temperatury sterylizacyjnej we wszystkich p-ktach materiałów sterylizowanych ; okres ten w zależności od rodzaju materiału i sposobu jego opakowania podlega różnym wahaniom;
okres sterylizacji - jest to czas konieczny do zniszczenia drobnoustrojów , wliczając dodatkowy czas na zachowanie pewności zabiegu
2+3 -czas sterylizacji właściwej - tzw. czas ekspozycji
4. okres opadania temperatury - trwa od zakończenia sterylizacji właściwej do momentu wychłodzenia materiałów sterylizowanych przy jednoczesnym spadku nadciśnienia i wyrównania z ciśnieniem atmosferycznym ; należy jeszcze doliczyć okres wysychania materiałów w próżni .
STERYLIZACJA SUCHYM GORĄCYM POWIETRZEM
Czynnikiem wyławiającym jest suche gorące powietrze
Urządzenie : sterylizator suchy
Mechanizm - wysuszenia - j.w.
Okresy sterylizacji - jak w sterylizatorze parowym przy wyższych temperaturach i wydłużonym czasie sterylizacji .
Ważną rolę w krążeniu ciepła w komorze odgrywa sposób jej załadowania - powinien on zapewniać możliwie swobodny przepływ powietrza; tj. ok. 1/3 przestrzeni powinna być wolna.
Wskaźniki i testy - rurki Browna - rurki wypełnione płynem wskaźnikowym
Ad. 2.) METODY FIZYCZNE - NIETERMICZNE
promieniowanie jonizujące - bardzo skuteczne (promieniowanie przenikliwe), stosowane na skalę przemysłową
Wykorzystuje się promieniowanie gamma i tzw. szybkie elektrony uzyskiwane w akceleratorach
Stosuje się do: sterylizacji materiałów opatrunkowych, strzykawek i igieł jednorazowego użytku, zestawów kroplówkowych, elementów z gumy i tworzyw sztucznych, odzieży ochronnej.
sterylizacja filtracyjna - filtry są przeznaczone do zatrzymywania bakterii i grzybów, a w przesączu pozostają wirusy
Ad 3.) METODY CHEMICZNO- FIZYCZNE
1. sterylizacja gazowa tlenkiem etylenu
Jest to sposób szczególnie użyteczny w przypadku materiałów termolabilnych - temperatura sterylizacji 50-60 st. C.
Materiał do sterylizacji musi być odpowiednio opakowany - folia , papier.
Gazem używanym do wyjaławiania jest tlenek etylenu w mieszaninie z CO2
Technologia sterylizacji gazowej przedstawia się następująco - z komory sterylizacyjnej usuwa się powietrze i wprowadza się parę wodną w celu nawilżenia zarodników i bakterii .Dzięki temu stają się one wrażliwe na wprowadzony następnie gazowy tlenek etylenu, który jest gazem przenikliwym i ma zdolność wnikania w głąb tworzywa . Ponieważ tlenek etylenu i produkty jego rozkładu są związkami toksycznymi muszą być usunięte z wysterylizowanych przedmiotów przed ich użyciem .
Dlatego też po sterylizacji materiały muszą być poddane tzw. 10 godzinnej degazacji .
(w komorze sterylizacyjne z zastosowaniem naprzemiennie nad i podciśnienia).
Kontrola skuteczności sterylizacji polega na :
wykonanie analizy procentowej gazów w komorze
wskażniki barwne
badanie bakteriologiczne (testy bakteryjne).
2. Sterylizacja formaldehydowa-
stanowi alternatywę wobec sterylizacji gazowym tlenkiem etylenu;
używana do materiałów termolabilnych (guma i tworzywa sztuczne)
gazem używanym jest formaldehyd w mieszaninie z parą wodną, w sprzęcie zautomatyzowanym, w podciśnieniu, w temp.60-65 st.C
formaldehyd jest gazem bakteriobójczym, łatwo rozpuszczającym się w wodzie-35%wodny roztwór jest to formalina
Należałoby jeszcze zwrócić uwagę, że niegdyś do sterylizacji zaliczano także wodne r-ry aldehydów, kwasów (czynniki chemiczne )
W dobie obecnej metoda ta zaliczana do dezynfekcji wysokiego stopnia i tylko wyjątkowo może spełniać zadanie sterylizacji .
PARAMETRY STERYLIZACJI
Sterylizator parowy -
134 st. C; 2,5 atm. 30 min.-bielizna operacyjna i materiały opatrunkowe,
instrumenty po WZW i HIV (po odpowiedniej dezynfekcji), pozostałe narzędzia stom.i wiertła.
121 st C, 1,5 atm . 20 min. - rękawiczki gumowe i dreny gumowe
Sterylizator suchy - 180 st. C, 45 min. (200 st C, 15 min.; 160 st. C,120 min) - instrumenty metalowe, lusterka z cechą 200, wiertła , instrumenty po “ropie” po odpowiedniej dezynfekcji
Sterylizator olejowy - 180 st. C, 20 min. - prostnice, kątnice
Sterylizacja gazowa - 60 st. C. 4,5 atm. 3 h - materiały gumowe i tworzywa sztuczne
Sterylizator kulkowy- 230 st.C, 10 s, - wiertła, narzędzia endodontyczne - po dezynfekcji
DEZYNFEKCJA
Są to zabiegi polegające na niszczeniu, tj. obniżeniu liczby drobnoustrojów chorobotwórczych znajdujących się na powierzchni przedmiotów lub w ich wnętrzu w stopniu takim, że nie stworzą niebezpieczeństwa zakażenia.
Odkażenie uzyskuje się przez :
zabicie drobnoustrojów, zahamowanie ich rozwoju, a szczególnie ich przetrwalników
osłabienie ich zjadliwości
usunięcie mechaniczne z powierzchni przy użyciu środków chemicznych .
Tak więc w wyniku dezynfekcji zniszczeniu mogą ulec :
najbardziej wrażliwe wegetatywne formy bakterii , grzyby chorobotwórcze , mniej wrażliwe prątki gruźlicy , wirusy bezotoczkowe oraz najmniej wrażliwe formy przetrwalników (spory).
ANTYSEPTYKA
Jest to stosowanie środków bakteriobójczych w miejscu ich wysiewu, we wrotach możliwego wtargnięcia zakażenia na powierzchni ciała - skóra, błony śluzowe, zranienia, lub też w polach chirurgicznie odsłoniętych lub otwartych. Twórcą antyseptyki był Lister (karbol do mycia narzędzi i ran).
Celem antyseptyki jest zapobieganie kolonizacji lub zakażeniu przez przywrócenie jałowości zakażonych przedmiotom lub ranom, w wyniku stosowania preparatów bakteriobójczych.
W dezynfekcji wykorzystuje się metody fizyczne i chemiczne :
I . metody fizyczne1.m. termiczne ( ciepło wilgotne )
-podgrzana woda ( 80-100 st. C - czas ekspozycji 10-30 min. )
-para wodna przepływająca ( 100 st. C - czas ekspozycji 10-30 min)
para wodna o obniżonym ciśnieniu ( 105 st. C -15 min. )
2. metody nietermiczne
-filtracja,
-UV
II. metody chemiczne
alkohole
aldehydy
fenole
środki utleniające
chlorowce
środki powierzchniowo czynne
III. Metody chemiczno - termiczne (połączenie wilgotnego gorącego powietrza ze środkiem dezynfekcyjnym w automatycznym urządzeniu do dezynfekcji)
Zarówno w przypadku sterylizacji i dezynfekcji, metodami z wyboru są metody termiczne.
Jako termiczną metodą dezynfekcji stosuje się ciepło (gorąca woda, para wodna) o temp. > 70 st. C w czasie odpowiednim do osiągnięcia wymaganego zakresu działania.
Zgodnie z zasadami narzędzia i sprzęt, które mają kontakt z nieuszkodzoną powierzchnią skóry, mogą być poddawane wyłącznie procesom dezynfekcji. Jeżeli nie stosuje się do tego celu metody termicznej, można stosować metody chemiczne.
Metody fizyczne:
1. termiczne
jest to dezynfekcja w gorącej wodzie lub parze wodnej.
Termiczne czyszczenie i dezynfekcja narzędzi nazywana jest DEKONTAMINACJĄ.
dezynfekcja wrzącą wodą przez gotowanie-czas 30 min- niszczy wegetatywne formy bakterii, nie działa na HBV
polecana do : dezynfekcji tkanin np. bielizny
dezynfekcja przez pasteryzację-
polega na krótkotrwałym jednorazowym podgrzaniu cieczy do temp. Poniżej 100st.C w czasie od kilku sekund do 60 min. I natychmiastowym oziębieniu do temperatury pokojowej;
zabieg ten zmniejsza liczbę drobnoustrojów w cieczy i utrudnia ich nadmierny rozwój;
np. w gorącej wodzie o temp. 80 st. C zabiciu ulegają w ciągu 30 min. wegetatywne formy bakterii, grzyby oraz większość wirusów.
dezynfekcja parą wodną - dekoktacja-
jest to działanie kilkunastominutowe wrzącą wodą lub parą wodną, co niszczy formy wegetatywne bakterii
“para wodna przepływowa”- jest to para o temp. ok.100 st. C przepływająca pod ciśnieniem atmosferycznym przez materiały poddawane dezynfekcji
np. dezynfekcja materaców, kołder, zakażonych odpadków
Metody nietermiczne
a. metoda filtracji
filtracja jako metoda separacji drobnoustrojów stosowana jest głównie podczas produkcji leków i szczepionek, coraz częściej do czyszczenia wody w otoczeniu chorych szczególnie zagrożonych zakażeniem, do oczyszczania powietrza z drobnoustrojów w instalacjach nawiewowych w pomieszczeniach “czystych” lub “czystych” stołach roboczych.
b. działanie UV
promieniowaniem nadfioletowym nazywamy fale elektromagnetyczne o długości między 13,6 a 400 nm. Maksimum działania bakteriobójczego przypada na fale długości 257 nm. Działanie promieni UV polega na pochłanianiu kwantów promieniowania (fotonów) przez funkcjonalnie ważne cząstki mikroorganizmów.
Ze względu na ograniczoną przenikliwość UV stosuje się je do dezynfekcji powietrza lub czystej wody.
Metody chemiczno-termiczne
Do dezynfekcji przedmiotów, które mogłyby ulec uszkodzeniu w wysokiej temperaturze, coraz częściej stosuje się dezynfekcję chemiczno-termiczną w automatach czyszczących.
Płyn dezynfekcyjny podgrzewa się do temp. 40-60 st. C, co umożliwia zmniejszenie dawki związku chemicznego.
Jest to metoda, która może być przydatna w opracowywaniu narzędzi stomatologicznych.
Metoda chemiczna
Chemiczne preparaty dezynfekcyjne używane w zakładach opieki zdrowotnej w Polsce muszą posiadać pozytywną opinię Zakładu Zwalczania Skażeń Biologicznych, Zakładu Toksykologii Środowiskowej, Zakładu Wirusologii Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie. Obowiązujący obecnie “Wykaz preparatów przeznaczonych do stosowania” został opublikowany w Dzienniku Urzędowym MZiOS nr11 z dnia 05. 10.1996.
Przebieg dezynfekcji:
Siła działania przeciw drobnoustrojowego chemicznych środków dezynfekcyjnych zależy od następujących czynników:
1. typu środka
2. stężenia- im większe stężenie tym proces przebiega szybciej
3. czasu działania-czas potrzebny do zabicia jest odwrotnie proporcjonalny do liczby drobnoustrojów
4. typu mikroorganizmu
5. ilości komórek mikroorganizmu
6. stanu fizjologiczne mikroorganizmu
7.temperatury-szybciej im wyższa temperatura
8. odczynu środowiska-zmiany ph środowiska prowadzą do zwiększonej dysocjacji środka dezynfekcyjnego lub zmiany ładunku na powierzchni komórek mikroorganizmu
np. podwyższenie ph prowadzi do obniżenia aktywności fenoli, podchlorynów, związków jodu, a do podwyższenia aktywności czwartorzędowych zasad amoniowych, dwuamin.
9. wilgotności- im większa wilgotność tym skuteczniejszy przebieg dezynfekcji
środki dezynfekcyjne działają destrukcyjnie na komórki bakteryjne przede wszystkim ścinając białko komórkowe. Przetrwalniki mają mało wody i dlatego ich białko ulega trudniej ścięciu i tym tłumaczy się odporność przetrwalników na działanie środków chemicznych.
10. obecności w środowisku materii organicznej- zmniejsza znacznie siłę działania lub nawet powoduje powstanie produktu pozbawionego działania dezynfekcyjnego.
MECHANIZM DZIAŁANIA ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH:
uszkodzenie ściany i błony komórkowej - np. detergenty, czwartorzędowe związki amoniowe, kwasy, fenole, zasady;
koagulacja białek- głównie chodzi o enzymy, których unieczynnienie prowadzi do śmierci np. alkohole, aldehydy, fenole, czwartorzędowe związki amoniwe
zablokowanie wolnych grup sulfhydrylowych - enzymy zawierające tę grupę mogą działać tylko w wolnej zredukowanej formie; jeżeli grupa -sh zostanie zablokowana np. czynnik utleniający następuje uszkodzenie lub śmierć komórki np. środki utleniające, preparaty jodowe, preparaty zawierające metale ciężkie
uszkodzenie kwasów nukleinowych- barwniki zasadowe jak fiolet krystaliczny, zieleń brylantowa tworzą sole z kwasami nukleinowymi mikroorganizmów;
używane jako antyseptyki jamy ustnej, ran;
promienie UV- absorbowane przez DNA, RNA, białko, wolne zasady purynowe i pirymidynowe działają mutagennie i hamują podziały komórkowe bakterii.
WŁAŚCIWOŚCI ANTYSEPTYKÓW
szeroki zakres działania
małą toksyczność
nie działać uczulająco
nie indukować oporności
zachowywać aktywność w obecności materii organicznej
zachowywać aktywność w obecności innych preparatów-mydeł, detergentów.
Do środków chemicznych zaliczamy;
aldehydy-
największe znaczenie w tej grupie związków ma formaldehyd, aldehyd glutarowy, glioksal, ald. bursztynianowy;
aldehydy mają szeroki zakres działania, obejmujący bakterie łącznie z Tbs, prawie wszystkie wirusy, grzyby, oraz w określonych warunkach przetrwalniki bakteryjne, również w obecności zanieczyszczeń organicznych.
Z reguły aldehydy wykorzystuje się w formie preparatów mieszanych np. z detergentami- związki powierzchniowo czynne, co umożliwia penetrację aldehydu przez zanieczyszczenia organiczne do zawartych w nich mikroorganizmów-do dezynfekcji narzędzi i powierzchni oraz wyrobów z mas wyciskowych.
Ich działanie polega na denaturacji białka, wywołując tzw. błąd proteinowy. Pamiętać należy odrażniącym działaniu na skórę i błony śluzowe.
Np. sporobójcze działanie wywołuje 2% glutaraldehyd po min. 10-cio godzinnej ekspozycji.
W pojęciu dezynfekcji wyróżniamy:
DEZYNFEKCJĘ WYSOKIEGO POZIOMU
Jest to najczęściej stosowana metoda dezynfekcji narzędzi chirurgicznych i sprzętu medycznego;
Zwalcza ona na powierzchniach zanieczyszczonych narzędzi, przyborów i sprzętu medycznego:
formy wegetatywne bakterii łącznie z prątkami grużlicy,
grzyby chorobotwórcze;
wirusy bezotoczkowe i z otoczką
Metoda dezynfekcji dająca w||w spektrum biologiczne obowiązuje przy odkażaniu wszystkich narzędzi, przedmiotów i sprzętu medycznego wielokrotnego użycia, które podczas zabiegów:
-naruszają lub mogą naruszać tkanki miękkie i tk. kostną,
-mają kontakt z jałowymi jamami ciała,
-mają kontakt z uszkodzonymi i nieuszkodzonymi błonami śluzowymi,
-mają kontakt z uszkodzoną skórą i ranami.
Sprzęt skażony w|w sposób musi po dezynfekcji wysokiego poziomu, być poddawany sterylizacji. Jeżeli ze względów technicznych sprzęt nie może być poddawany sterylizacji wtedy tylko dopuszcza się dezynfekcję wysokiego poziomu.
Metoda dezynfekcji wysokiego poziomu obowiązuje również w przypadku postępowania ze zużytym sprzętem jednorazowego zastosowania- o ile nie ma możliwości bezpiecznego ich spalenia.
2.DEZYNFEKCJE NIŻSZEGO POZIOMU- likwiduje na powierzchni skażonych przedmiotów:
-bakterie
-grzyby chorobotwórcze
-niektóre wirusy.
Tą metodę można dezynfekować wyłącznie tylko te przedmioty i narzędzia, które wchodzą w kontakt z nieuszkodzoną skórą. Ponadto stosuje się ją do dezynfekcji powierzchni w pomieszczeniach, urządzeń i sprzętów.
Opis ten i podział odnosi się głównie do dezynfekcji chemicznej przy użyciu aldehydów. W przypadku użyciu innych substancji o właściwościach dezynfekcyjnych nie jest tak wysoka.
2. alkohole-
do celów dezynfekcyjnych nadaje się etanol, n-propanol, izopropanol.
Optymalne stężenie dla etanolu wynosi 70-80%.Większe stężenie , wskutek silnego odwodnienia bakterii, wykazują działanie wolniejsze. Skuteczność przeciwwirusowa alkoholi jest wyraźnie mniejsza niż przeciwbakteryjna.
Głównym obszarem zastosowania alkoholi jest antyseptyka skóry oraz dezynfekcja rąk.
Ważną ich zaletą jest krótki czas niszczenia drobnoustrojów oraz dobra penetracja alkoholi do skóry.
Stosowane są także do dezynfekcji małych powierzchni i przedmiotów, zwłaszcza wówczas, gdy wymagany jest krótki czas działania (5-15 min.).
3. fenole i ich pochodne
są skutecznymi środkami przeciwbakteryjnymi, przeciwgrzybiczymi, przeciwwirusowymi (nie dotyczy wszystkich). Dodrze działają w kontakcie z zanieczyszczeniami tk.organiczną.
Fenole są jadami protoplazmatycznymi, a ich działanie jest szczególnie wyrażone w środowisku kwaśnym.
W postaci preparatów łączonych stosowane od dezynfekcji powierzchni, narzędzi, urządzeń do odsysania.
Nie mogą być polecane do dezynfekcji wysokiego poziomu.
4. jod
Jod obecnie stosowany jest wyłącznie w postaci kompleksowych połączeń organicznych jako antyseptyk skóry i bł. śluzowych.
Działanie preparatu na skórze odpowiada działaniu alkoholi, konieczny jest jednakże dłuższy czas ekspozycji.
Ze względu na resorpcję jodu przez skórę i związany z tym wpływ na czynność gruczołu tarczowego nie należy stosować związków jodopochodnych w czasie ciąży, laktacji lub u noworodków.
5. związki powierzchniowo czynne
mogą być anionoczynne, kationoczynne, niejonowe oraz amfoteryczne.
Połączenia kationowe tzw. detergenty wykazują działanie bakteriostatyczne. Działanie bakteriobójcze wyrażone jest słabiej i nie obejmuje zarodników, prątków, wirusów bezotoczkowych. Słabo działają na bakterie Gram ujemne. Aktywność ich także spada w obecności nawet niewielkiej ilości substancji organicznych.
Dlatego też znajdują prawie wyłącznie jako składnik dodatkowy, np. w połączeniu z aldehydami do dezynfekcji przedmiotów lub w połączeniu z alkoholami do dezynfekcji skóry i rąk.
Przykładem połączenia kationowego jest c h l o r h e k s y d y n a:
-r-r alkoholowy ( np. manusan ) - do dezynfekcji skóry i rąk
-r-r wodny - do antyseptyki błon śluzowych.
6. środki utleniające i związki chloru
np. ozon, nadtlenek wodoru, nadtlenokwasy,
Nie radzą sobie z prątkami gruźlicy, grzybami, choć bardzo skutecznie inaktywują wirusy.
Obecność substancji organicznych w polu ich działania prowadzi do ich szybkiej inaktywacji.
Znajdują zastosowanie w dezynfekcji przedmiotów niemetalowych, gdyż działają korodująco;
powierzchni i bielizny.
ZAKRES STOSOWANIA DEZYNFEKCJI W STOMATOLOGII
antyseptyka skóry, rąk i błon śluzowych
dezynfekcja narzędzi, wycisków wykonanych z mas wyciskowych, protez i innych wyrobów protetycznych
dezynfekcja powierzchni przedmiotów i sprzętu.
Ad.1
Zabiegi antyseptyczne rąk
Na powierzchni rąk znajduje się flora przejściowa( łatwo usuwalna przez mycie rąk z mydłem) i flora osiadła (trudna do usunięcia sposobami mechanicznymi; trzeba używać antyseptyków).
Spośród antyseptyków używamy głównie alkoholi z uwagi na ich przenikanie w głąb skóry oraz krótki czas działania.
Wyróżniamy dezynfekcję bieżącą i chirurgiczną rąk:
-dezynfekcja bieżąca rąk
usuwa florę przejściową; stosowana przy używaniu rękawic niesterylnych
Jest to mycie rąk wodą z mydłem przez ok. 1 minutę > wycieranie jałowym ręcznikiem > dezynfekcja higieniczna (30 sek., ok. 3 ml. alkoholowego środka).
Przed przystąpieniem do następnego pacjenta trzeba zdjąć rękawice i przeprowadzić dezynfekcję higieniczną lub mycie higieniczne zależnie od wskazań.
-dezynfekcja chirurgiczna rąk
ma na celu jak najdalej idącą redukcję flory bakteryjnej przypadkowej i osiadłej;
służy do przygotowania do zabiegów chirurgicznych i czynności leczniczych przebiegających w warunkach jałowych;
mycie chirurgiczne trwa ok. 10 minut.
Rozpoczynamy mycie chirurgiczne- 2-5 minut ciepła woda , mydło, szczotka - dłonie i przedramiona> wycieranie jałowym ręcznikiem > dezynfekcja chirurgiczna (3 minuty, 5 ml alkoholowego r-r środka) > jałowe rękawice.
Warto tu zwrócić uwagę na obszary dłoni pomijane podczas mycia i dezynfekcji rąk Dlatego też mycie właściwe rąk powinno odbywać się wedle schematu.
Przygotowanie pola operacyjnego:
(odtłuszczenie skóry pacjenta eterem lub benzyną)
dezynfekcja skóry - 70% alkohol lub
1% r-r jodu w 70% alkoholu lub
1% płyn Lugola lub
alkoholowy r-r merkurochromu, chlorheksydyny
3. dezynfekcja błon śluzowych - wodny r-r chlorheksydyny
wodny r-r rywanolu
wodny r-r KMnO4
wodny r-r 3% wody utlenionej
ogólnie- związki powierzchniowo czynne i kompleksowe połączenia jodu
4. po założeniu szwów pędzlownie
wodny r-r merkurochromu
fiolet gencjany
Ad. 2
Dezynfekcja narzędzi
Wytyczne PZH 1993 dotyczące dezynfekcji narzędzi:
1. wszystkie narzędzia po użyciu (należy traktować jako skażone) i od razu zanurzyć w roztworze środka dezynfekcyjnego o pełnym spektrum działania,
należy oddzielić narzędzia drobne od większych i ew. rozmontować
2. narzędzia winny być całkowicie zanurzone ( uważać należy na uwięzione pęcherzyki powietrza)
3. specjalne pojemniki, przykryte!!!!
4. roztwory środków powinny być wymieniane codziennie lub nawet częściej jeżeli uległy
skażeniu zanieczyszczeniami organicznymi
5. nie należy dopełniać naczyń zawierających częściowo zużyty roztwór
6. narzędzia należy wyjmować w rękawiczkach, następnie dokładnie wypłukać w wodzie destylowanej (inaczej ulegną wtórnej dekontaminacji), osuszyć w jałowych ręcznikach
Postępowanie z brudnymi instrumentami min. w Klince:
brudne okienko>moczenie np. 10 min. w 2% septylu > mycie w zimnej wodzie (do 45st.C)-
umożliwia usunięcie zanieczyszczeń białkowych > mycie w ciepłej wodzie (70-80 st.C, śr. myjący i szczotka) > płukanie > wycieranie > sterylizacja
Instrumenty po ROPIE,WZW, HIW - specjalne, oznakowane pojemniki, 24 godziny
Ad.3
Dezynfekcja powierzchni przedmiotów
Np. sprzęt pomocniczy, stoliki podręczne, leki, blaty itp.
Jest ona połączona z reguły z myciem (wycieranie lub spryskiwanie- ostrożnie z drogami oddechowymi).
Preparaty dezynfekcyjne używane do tego celu muszą zawierać środki czyszczące nie zmniejszające, w znaczący sposób, aktywności przeciwbakteryjnej wskutek zanieczyszczenia.
Najczęściej używa się połączeń związków czynnych powierzchniowo z aldehydami lub bez nich, preparatów uwalniających tlen aktywny.
POSTĘPOWANIE Z ZAKAŻONAMI ODPADAMI
-Strzykawki i igły
Do przechowywania służą specjalne pojemniki (muszą być odporne na przekłucia, przemoknięcia, zaopatrzone w zamknięcia, oznakowane, dopasowane wielkością do potrzeb).
Pojemniki na igły muszą mieć taki kształt aby pozwalały na zdjęcia igły ze strzykawki bez użycia drugiej ręki.
Po zapełnieniu pojemnika (nie więcej niż 2/3 pojemności) należy przekazać go do spalenia.
-rękawiczki
rękawiczki gumowe wyrzucane po skażeniu, które nie uległy przedziurawieniu należy je uszkodzić celowo, np. przez obcięcie palca tak aby nie mogły być użyte przez osoby postronne, a następnie przekazać do spalenia
-odpady zakażone krwią, płynami ustrojowymi, inny sprzęt jednorazowego użytku itp. likwiduje się je jedną z metod:
spalenie
sterylizacja w tzw. brudnym autoklawie i przekazanie na wysypisko śmieci
dezynfekowanie r-rami środka gwarantującymi osiągnięcie wysokiego poziomu dezynfekcji
WHO poleca : r-r podchlorynu sodowego,
inne środki zawierające chlor,
ew. aldehyd glutarowy.
Metodę tą można stosować tylko wtedy gdy nie ma specjalnych pojemników jednorazowego użytku służących do przechowywania. Wówczas bezpośrednio po użyciu przedmioty takie umieszcza się w naczyniach napełnionych środkiem dezynfekcyjnym na 12 godzin. Po zakończeniu procesu płyn wylewa się, a pojemnik wraz z zawartością umieszcza się w opakowaniu odpornym na przemoknięcie, uszko
dzenie mechaniczne, następnie przekazuje do spalenia.
-odpadki szczególne
zalicz się do nich wszystkie odpady, które makroskopowo mogą być rozpoznawane jako narządy lub ich części, w praktyce stomatologicznej, głównie zęby, powinny być usuwane oddzielnie, a następnie spalone.
POSTĘPOWANIE Z BIELIZNĄ OPERACYJNĄ I MATERIAŁAMI OPATRUNKOWYMI
Bielizna bezpośrednio po zdjęciu powinna być umieszczona w specjalnych workach i odtransportowana do pralni.
Bielizna zanieczyszczona krwią powinna być uprzednio dezynfekowana w r-r preparatów zawierających chlor i dopiero przekazana do pralni
2