Leki cytostatyczne
Leki cytostatyczne, cytostatyki, leki cytotoksyczne, leki przeciwnowotworowe to grupa substancji naturalnych i syntetycznych używanych w chemioterapii nowotworów, działająca toksycznie na komórki nowotworowe charakteryzujące się szybkimi podziałami. Niestety leki te uszkadzają także inne szybko dzielące się, zdrowe komórki (szpik kostny, błony śluzowe, komórki włosów), stąd częste są działania niepożądane takie jak: anemia, nudności i wymioty, łysienie). Cytostatyki mają niski indeks terapeutyczny, są to leki niebezpieczne.
Leków cytotoksycznych używa się kiedy inne metody leczenia (chirurgiczna i radiologiczna) zawodzą, lub przed albo po operacji usunięcia guza, w celu zniszczenia ewentualnie pozostałych komórek rakowych.
Ogólna zasada działania cytostatyków polega na zaburzaniu cyklu komórkowego i powodowaniu śmierci komórki lub zahamowaniu jej rozwoju i podziałów. Skuteczność leczenia zależy od stopnia w jakim populacja komórek nowotworowych zostanie zniszczona. Zwykle podczas jednej chemioterapii stosuje się kilka leków z różnych grup cytostatyków. Powoduje to zwiększenie skuteczności leczenia. Leki dobiera się tak, aby miały różny mechanizm działania (zabijały komórkę różnymi sposobami) i jednocześnie inne działania niepożądane, dzięki czemu unika się nasilenia tych samych efektów toksycznych.
Ciągle trwają badania kliniczne nad nowszymi cytostatykami, które działają bardziej swoiście (wybiórczo) i są mniej toksyczne od leków starszej generacji.
Wszystkie leki cytostatyczne powinny być podawane w rękawicach, w sposób wykluczający kontakt ze skórą.
Zasady postępowania przy stosowaniu leków cytostatycznych
Skutki zdrowotne zawodowego narażenia na leki cytostatyczne w zakładach opieki zdrowotnej budzą ogromne zainteresowanie i wiele emocji u osób narażonych. Z jednej strony, wydaje się, że istniejące przepisy prawne dokładnie określają zasady postępowania w oddziałach chemioterapii, z drugiej jednak strony, obserwacje dotyczące tego środowiska pracy są niepokojące. Na przykład badania przeprowadzone przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi ujawniły obecność Metotreksatu w moczu 12 proc. pracowników oddziałów stosujących leki przeciwnowotworowe.
Zasady postępowania przy stosowaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej regulują:
• rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z 19 czerwca 1996 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej,
• rozporządzenie ministra zdrowia z 31 sierpnia 2000 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej.
Rozporządzenia te określają wymogi dotyczące pomieszczeń, w których odbywa się przygotowywanie cytostatyków, sposobu podawania leków cytostatycznych, niektóre aspekty opieki nad pacjentami i przeciwwskazania do pracy w narażeniu na te leki.
Leki cytostatyczne powinny być przygotowywane do podania w wydzielonych pomieszczeniach, zaopatrzonych w lożę laminarną. W zakładach istniejących do 31 sierpnia 2000 r. dopuszcza się stosowanie wentylacji mechanicznej zapewniającej dziesięciokrotną wymianę powietrza w ciągu godziny i dygestorium. Niedopuszczalne jest usytuowanie pomieszczenia w bezpośrednim sąsiedztwie pomieszczeń służących do przechowywania środków spożywczych, przyrządzania i spożywania posiłków, ciągów komunikacyjnych służącym do ruchu pacjentów i odwiedzających. W pomieszczeniach tych powinno się znajdować wydzielone miejsce na środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zniszczenia (rękawiczki, fartuchy, czepki lub maski). Obowiązuje tu całkowity zakaz palenia tytoniu i spożywania posiłków.
Przepisy prawne nakładają na narażonych pracowników także obowiązek przestrzegania zaleceń producenta leku dotyczących stosowania środków ochrony indywidualnej - rękawiczek, fartuchów, okularów, czepków i masek. Sprzęt medyczny powinien być szczelny, zapewniający niewydostawanie się leku na zewnątrz i jednorazowego użytku. Również odzież ochronna pracowników przygotowujących cytostatyki musi być jednorazowa. Podczas otwierania ampułki z lekiem oraz nabierania leku do strzykawki należy przykryć ampułkę jałowym gazikiem zwilżonym w spirytusie, a w przypadku usuwania powietrza ze strzykawki, na zakończenie igły nakłada się jałowy gazik. Jeśli zachodzi konieczność dzielenia tabletek, nie wolno dopuszczać do rozprzestrzeniania ich pyłu i dotykać ich gołą ręką. Miejsce skażone lekami trzeba dokładnie zmyć i osuszyć. Pościel i bieliznę chorych otrzymujących cytostatyki należy zmieniać codziennie. Osoby pracujące w kontakcie z cytostatykami nie mogą wykonywać czynności, podczas których będą narażone na promieniowanie jonizujące. Według obowiązujących przepisów, w ekspozycji na cytostatyki nie mogą być zatrudniane kobiety w okresie ciąży i laktacji oraz młodzież w wieku od 15 do 18 roku życia.
Doświadczenia Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi wskazywały na potrzebę opracowania bardziej szczegółowych zaleceń dotyczących postępowania podczas kontaktu z lekami cytostatycznymi. Poniżej przedstawiono zalecenia opracowane na podstawie danych z krajów Europy Zachodniej, USA oraz Australii.
Indywidualny zestaw ochron osobistych
Podstawowym wymogiem dotyczącym pracy w narażeniu na cytostatyki jest posiadanie odpowiednich ochron osobistych. Zestaw ten obejmuje:
- nakrycia wierzchnie - najczęściej używane w miejscach przygotowywania leków; powinny być zapinane z tyłu, z długimi rękawami, z elastycznymi, ściśle przylegającymi mankietami, wykonane z nieprzepuszczalnego materiału,
- nakrycia głowy - rekomenduje się stosowanie kapturów połączonych z opisanymi powyżej okryciami wierzchnimi. Jeśli jest to niemożliwe, powinny być to czepki zakrywające włosy, ściśle przylegające do twarzy,
- fartuchy i inne stroje personelu - noszone podczas podawania pacjentom leków i opieki nad nimi - powinny być również wykonane z nieprzepuszczalnego materiału, z długimi rękawami, z elastycznymi, ściśle przylegającymi mankietami,
- rękawiczki - używanie rękawic jest niezbędne, powinny być one długie, sięgające powyżej nadgarstków i zachodzące na mankiety fartucha. Przy doborze rękawic powinno się zwracać uwagę na informację producenta na temat właściwości chemicznych i grubości. W miarę możliwości należy stosować rękawice specjalnie przeznaczone do tych celów, ewentualnie z lateksu lub PCV. Rękawice zmienia się zgodnie z zaleceniem producenta, nie rzadziej jednak niż co 30 min. Jeśli tylko rodzaj wykonywanej pracy na to pozwala, powinno się nosić podwójne rękawice. Podczas przygotowywania leków stosuje się rękawice sterylne i nietalkowane,
- ochrona oczu - może być zapewniona poprzez gogle lub okulary ochronne z bocznymi osłonami, przezroczystą osłonę na całą twarz lub specjalną maskę na twarz (respirator),
- osłony na buty - powinny być ochraniaczami wykonanymi z nieprzepuszczalnego materiału, odpowiednio wysokimi, tak by obejmowały nogawkę spodni. Podeszwy muszą być wykonane z trwałego, antypoślizgowego materiału. Uwaga! Jednorazowe ochraniacze powszechnie dostępne w placówkach służby zdrowia nie zapewniają dostatecznej ochrony,
- fartuchy zewnętrzne - stosowane dla ochrony, w przypadku gdy istnieje istotne ryzyko rozpryśnięcia toksycznego materiału; powinny być wykonane z materiału nieprzepuszczalnego dla cytostatyków.
Podczas pracy w kontakcie z cytostatykami nie powinno się nosić biżuterii i zegarka. Absolutnie zabronione jest jedzenie, picie, żucie gumy, wykonywanie makijażu w pomieszczeniach, gdzie są przygotowywane cytostatyki do podania pacjentowi oraz w ich pobliżu.
Pranie rzeczy skażonych cytostatykami
Pranie rzeczy, które mogą być zanieczyszczone cytostatykami wymaga specjalnego postępowania.
Działania niepożądane (wspólne dla wszystkich grup)
Wszystkie grupy leków cytotoksycznych wykazują działanie toksyczne na zdrowe, szybko dzielące się komórki organizmu. Występują zatem efekty takie jak:
obniżenie odporności, niekiedy zagrażające życiu
Działanie cytostatyków może polegać na:
w przypadku leków alkilujących
Podstawienie atomu wodoru w DNA rodnikiem alkilowym, co powoduje alkilację DNA hamującą podział komórek oraz przyłączeniu rodnika alkilowego do atomu azotu w cząsteczceguaniny. Działanie niektórych leków alkilujących polega także dodatkowo na blokowaniu enzymów odpowiedzialnych za naprawę DNA (pochodne nitrozomocznika, np. karmustyna,lomustyna, fotemustyna), dakarbazyna działa dodatkowo jako antymetabolit purynowy. Leki alkilujące nie są swoiste dla fazy cyklu komórkowego, ale najsilniej działają w fazie S. Do najgroźniejszych powikłań odległych w terapii tymi lekami należy możliwość wystąpienia wtórnych nowotworów. Często powodują także bezpłodność.
Dochodzi do rozpadu mikrotubul (tak działają alkaloidy Vinca; winblastyna, winkrystyna i winorelbina) lub ich stabilizacji, jak w przypadku taksanów (paklitaksel, docetaksel). Inhibitory mitozy są fazowo specyficzne, działają w fazie M, taksany dodatkowo w fazie G2. Groźnym objawem ubocznym tej grupy leków jest ich neurotoksyczność, szczególnie w przypadku winkrystyny, a także toksyczne działanie na układ pokarmowy i oddechowy.
w przypadku inhibitorów topoizomerazy I i II
Dochodzi do hamowania aktywności enzymów potrzebnych do dalszej replikacji DNA. Do tej grupy zalicza się: pochodne kamptotecyny (irynotekan i topotekan), jako blokery Itopoizomerazy oraz lignany (etopozyd i tenipozyd), jako blokery II topoizomerazy. Do najgroźniejszych powikłań należą wtórne białaczki, szczególnie w przypadku etopozydu i tenipozydu.
w przypadku antybiotyków o działaniu cytostatycznym
Dochodzi bądź do stabilizacji DNA poprzez utworzenie niemożliwej do rozplecenia spirali (antracykliny), bądź do przecięcia nici DNA (bleomycyna), bądź również do efektu alkilującego (mitomycyna). Jest to więc grupa cytostatyków najmniej jednolita pod względem działania na komórki nowotworu. Antybiotyki mają szerokie działanie przeciwnowotworowe. Do groźnych działań ubocznych należą: uszkodzenie mięśnia sercowego (antracykliny), uszkodzenie płuc (bleomycyna).
w przypadku antymetabolitów
Dochodzi bądź do zahamowania reakcji enzymatycznych, które umożliwiają podział komórek nowotworowych (inhibitory tetrahydrogenazy folianowej; metotreksat, ralitreksed, pemetreksed), bądź wbudowania do struktury DNA jako fałszywy budulec, poprzez łudzące podobieństwo w budowie chemicznej do prawdziwego; tak działają antymetabolity pirymidynowe (cytarabina, gemcytabina) oraz purynowe (fludarabina, chlorodeoksyadenozyna). Antymetabolity mogą także działać poprzez zablokowanie wbudowania cząsteczki, niezbędnej do syntezy DNA, jak np. fluorouracyl. Najgroźniejszym objawem niepożądanym w przypadku antymetabolitów jest uszkodzenie szpiku (szczególnie nasilone w przypadku analogów purynowych). Wszystkie antymetabolity są swoiste dla fazy S cyklu komórkowego. Do zalet leczenia antymetabolitami należy to, że z wyjątkiem cytarabiny względnie rzadko wywołują silne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.
Leczenie nowotworów
Współczesna medycyna dysponuje wieloma metodami terapeutycznym, które stosuje się w walce z chorobą nowotworową. Wiele z nich jest bardzo skutecznych, inne mniej jednak wszystkie one dają szansę na wyleczenie. Powstaje wiele nowych metod leczenia nowotworów lecz obecnie trwają prace naukowe dotyczące ich skuteczności w terapii poszczególnych rodzajów nowotworów. Poniżej przedstawiamy ogólny opis najczęściej stosowanych metod leczniczych. Dokładny sposób leczenia umieszczony został w opisach poszczególnych typów nowotworów.
Leczenie chirurgiczne
Zabieg operacyjny jest w większości chorób nowotworowych najskuteczniejszą formą terapii. Przed podjęciem leczenia w większości przypadków konieczne jest ustalenie rozpoznania histopatologicznego oraz stopnia zaawansowania klinicznego nowotworu. Aby zabieg był skuteczny musi być wykonany tak, żeby usunąć całą zmianę chorobową z marginesem zdrowej tkanki oraz z maksymalną liczbą okolicznych węzłów chłonnych, które mogłyby być siedliskiem pierwszych przerzutów nowotworu. W zaawansowanych przypadkach wykonuje się operacje paliatywne lub stosuje się leczenie skojarzone z radioterapią i chemioterapią.
Radioterapia
Wykorzystywane w leczeniu promieniowanie elektromagnetyczne obejmuje promienie Roentgena i promienie gamma powstające w jądrach izotopów, naturalnych pierwiastkach i aparatach wytwarzających odpowiedni rodzaj promieniowania. Radioterapia jest metodą wykorzystującą promieniowanie jonizujące, które powoduje zmiany w tkance zarówno prawidłowej jak i nowotworowej. W wyniku promieniowania woda ulega radiolizie co prowadzi do powstania wolnych rodników hydroksylowych, hydronadtlenowych, nadtlenku wodoru czy wodoru. Związki te uszkadzają i niszczą aminokwasy, białka, kwasy nukleinowe oraz enzymy zawarte w komórkach co prowadzi do śmierci komórki. Najbardziej podatne na działanie promieniowania są komórki nowotworowe w okresie podziału komórkowego co jest spowodowane gorszą sprawnością mechanizmów naprawczych eliminujących uszkodzenia popromienne w komórce.
W zależności od umiejscowienia źródła promieniowania wyróżniamy:
Brachyterapię - Metoda polegająca na umieszczeniu źródeł promieniowania do guza nowotworowego lub do jam ciała. Najczęściej stosuje się izotopy generujące promieniowanie o wyższej energii (cez 137; kobalt 60 i inne izotopy promieniotwórcze) w leczenie nowotworów jamy ustnej, macicy, prącia.
Telegammaterapię - Metoda polegająca na napromieniowaniu organizmu z zewnątrz, z pewnej odległości. Stosowana jest zazwyczaj do napromieniania zmian powierzchownie położonych (rak sutka, rak tkanek miękkich) oraz nowotworów głębiej położonych (rak płuca, rak nerki, rak pęcherza moczowego).
Radioterapie metaboliczną - Metoda polegająca na dożylnym podaniu izotopów promieniotwórczych stosowana najczęściej w leczeniu raka pęcherzykowego tarczycy oraz czerwienicy prawdziwej.
Leczenie promieniami można prowadzić jako:
Leczenie radykalne, które ma na celu zniszczenie komórek nowotworowych w ognisku pierwotnym i w przerzutach do regionalnych węzłów chłonnych. Najczęściej stosuje się je w leczeniu ziarnicy złośliwej, chłoniakach nieziarniczych, nowotworach głowy i szyi.
Leczenie paliatywne mające na celu zatrzymanie miejscowego rozwoju choroby i uzyskanie remisji lub też zmniejszenie dokuczliwych objawów jak ból czy obrzęk.
Powikłania po radioterapii
Powikłania po radioterapii zależą między innymi od właściwej techniki stosowania leczenia oraz od osobniczej wrażliwości chorego na promieniowanie jonizujące. Do najczęściej występujących powikłań wczesnych należą:
popromienne zapalenie skóry,
popromienne zapalenie błon śluzowych;
paradentoza,
zapalenie płuc,
popromienne zapalenia przełyku, żołądka, jelit
Powikłania te występują w różnym w różnym czasie po i w trakcie radioterapii jednak właściwe zabezpieczenie chorego w trakcie naświetlań może znacznie polepszyć sytuację chorych i zmniejszyć ryzyko wystąpienia tego rodzaju powikłań.
Innym rodzajem powikłań są te, które ujawniają się w czasie odległym od naświetlań. Stwierdzono że radioterapia jest czynnikiem kancerogennym i może wpływać na zapadalność na nowotwory krwi, lub innych narządów. Często może dojść do niekontrolowanego rozrostu tkanki łącznej i zwłóknienia np. ściany jelita lub pęcherza moczowego powodującego pogorszenie funkcji zajętych narządów.
Chemioterapia
Chemioterapia powoduje zabijanie lub hamowanie rozwoju komórek nowotworowych. Chemioterapia będąc w całym organizmie atakuje również zdrowe szybko dzielące się komórki. Najbardziej narażone na niepożądany wpływ chemioterapii są komórki szpiku kostnego, błon śluzowych jelit, jamy ustnej, włosy, paznokcie, skóra. Zastosowanie cytostatyków pozwala niekedy uzyskać wyleczenie w nowotworach zaawansowanych z rozsianymi przerzutami czy tez w przypadku nowotworów układowych. Wśród cytostatyków wyróżnia się leki alkalizujące, antymetaboliyt, antybiotyki, inhibitory wrzeciona kariokinetycznego oraz inne leki. Leki cytostatyczne działając na komórki zarówno nowotworowe jak i prawidłowe powodują jej uszkodzenie a w konsekwencji śmierć.
Chemioterapię stosuje się jako:
Leczenie samodzielne
Leczenie skojarzone z radykalną operacją w postaci chemioterapii uzupełniającej, której celem jest zniszczenie pozostałych ognisk nowotworowych
Leczenie paliatywne której celm jest poprawienie jakości życia chorego
W leczeniu stosuje się najczęściej 3-4 leków cytostatycznych jednocześnie. Każdy z leków powinien działać na inną fazę cyklu komórkowego, muszą różnić się mechanizmem działania a objawy uboczne nie powinny się sumować.
W zależności od wrażliwości nowotworów na leczenie cytostatykami wyróżniono 3 grupy nowotworów:
Grupa 1 - Nowotwory w których chemioterapia stosowana samodzielnie lub w skojarzeniu z innymi metodami przynosi wyraźną poprawę wyników leczenia. Do tej grupy nowotworów należy rak sutka, rak jelita grubego, nowotwory zarodkowe, choroba trofoblastyczna, mięsak Kaposiego, drobnokomórkowy rak płuca, chłoniaki ziarnicze i nieziarnicze, ostosarcoma, rak jajnika, ostra białaczka limfatyczna i nielimfatyczna, mięsak Ewinga, neuroblastoma (poniżej 2 r.ż.), retinoblastoma, guz Wilmsa.
Grupa 2 - Nowotwory w których chemioterapia stosowana zwłaszcza we wczesnym okresie choroby poprawia jakość życia a czasem je wydłuża. Do tej grupy nowotworów należy rak odbytu, rak pęcherza moczowego, rak endometrium, rak prostaty, nowotwory nosogardła, głowy i szyi, rak przełyku, mięsaki tkanek miękkich, neuroblastoma (powyżej 2 r.ż.), nowotwory ośrodkowego układu nerwowego.
Grupa 3 - Nowotwory w których chemioterapia nie wpływa na przebieg choroby. Do tej grupy nowotworów należy rak nerki, niedrobnokomórkowy rak płuca, rak tarczycy
Leczenie hormonalne
Terapia hormonalna jest zazwyczaj lepiej tolerowana niż chemioterapia a jej skuteczność jest uzależniona od ilości receptorów hormonalnych w komórkach guza nowotworowego.Hormonoterapia nowotworów opiera się na podawaniu hormonów lub antyhormonów, które zwalczają powstawanie i rozwój nowotworów (nowotwory sutka, tarczycy, prostaty, białaczki) powstałych z komórek zależnych od działania hormonów.
Hormonalne leczenie może przebiegać jako:
terapia ablacyjna - Terapia mająca na celu likwidację narządu produkującego hormony, które sprzyjają rozwojowi nowotworu. Stosuje się ablację chirurgiczną lub radiologiczną za pomocą napromieniowania narządu produkującego hormony.
Terapia addytywna -Terapia polegająca na podawaniu hormonów lub substancji podobnych do hormonów celem zahamowania wzrostu nowotworów.
Podawanie substancji hormonalnych może np. zastąpić zabieg chirurgicznej ablacji, bowiem w raku sutka chcąc uniknąć działania estrogenów uznawanych za głównego sprawcę nowotworowych przemian sutka prowadzono do tej pory zabieg usunięcia jajników, obecnie możemy podawać substancje podobnie działającą do GnRH , co powoduje spadek produkcji przez przysadkę hormonów tropowych i unie czynni jajniki zapobiegając produkcji estrogenów.
Nowotwory u dzieci
Wśród ogółu nowotworów u dzieci najliczniejszą grupę stanowią choroby nowotworowe układu krwiotwórczego, w tym białaczki (ok. 30%) i chłoniaki (ok. 10%). Drugą największą grupę tworzą guzy ośrodkowego układu nerwowego (ponad 20%). Resztę stanowią guzy, z których każdy obejmuje poniżej 10% wszystkich nowotworów. M. in. nowotwory nerek, ziarnica złośliwa i nowotwory złośliwe kości. Połowa przypadków nowotworów złośliwych dotyczy dzieci w wieku 0-5 lat.
Statystycznie częstość nowotworów wzrasta przeciętnie o 1% rocznie. Przy tym największą tendencję wzrostową wykazują gwiaździaki, mięsaki tkanek miękkich, guzy germinalne i mięsak kościopochodny. Szczególny wzrost zachorowań wykazywały: siatkówczaki i nerwiak zarodkowy u dzieci poniżej 1 rż.
Wyleczalność nowotworów dziecięcych wzrosła z 45% na 80%. Jednak nowotwory ciągle jeszcze są drugą najczęstszą przyczyną zgonów dzieci powyżej wieku niemowlęcego.
Częstość występowania poszczególnych chorób nowotworowych nie tylko zmienia się zależnie od wieku i płci, ale wykazuje także zróżnicowanie geograficzne (np. endemiczna postać chłoniaka Burkitta) i etniczne (np. guz Wilmsa). Zapadalność na nowotwory wiąże się również z warunkami socjoekonomicznymi, np. ostra białaczka limfoblastyczna częściej zdarza się w populacjach dobrze usytuowanych i w krajach uprzemysłowionych, zaś jednostronna postać siatkówczaka wiąże się raczej ze złymi warunkami życia.
Czynnikami, które sprzyjają rozwojowi nowotworów u dzieci są: promieniowanie jonizujące i różne związki chemiczne. Spore znaczenie mają również czynniki dziedziczne. Dobrą informacją jest fakt, ze większość nowotworów u dzieci jest możliwa do wyleczenia. Są one wrażliwe na leczenie chemioterapeutykami.
Nowotwory występują u dzieci znacznie rzadziej niż u dorosłych, stanowiąc zaledwie 3% nowotworów całej populacji. Wiele z nich rozwija się skrycie i długo nie upośledza ogólnego stanu dziecka. Dyskretne objawy choroby nowotworowej, jak zmiana usposobienia, nieokreślone bóle, stany podgorączkowe, rzadko kierują podejrzenia w tym kierunku.
Leczenie nowotworów u dzieci
Nieuzasadniony jest pesymizm co do możliwości wyleczenia choroby nowotworowej u dzieci. W ciągu ostatnich 20 lat nastąpił ogromny postęp w leczeniu nowotworów dziecięcych. Jest on zasługą dużych grup onkologów dziecięcych, którzy na podstawie coraz lepiej poznanych czynników ryzyka mogli dostosować do nich odpowiednie protokoły lecznicze. Taką grupą jest działająca przeszło 20 lat Polska Grupa Pediatryczna ds. Leczenia Białaczek i Chłoniaków (PGPLBC) i młodsza od niej Polska Grupa ds. Leczenia Guzów Litych u Dzieci (PGGL).
O możliwości całkowitego wyleczenia małych pacjentów powinno się szerzej informować społeczeństwo. Konieczne jest leczenie nowotworów w wyspecjalizowanych centrach onkologicznych, gdzie jest pełny dostęp do leków podstawowych i wspomagających. Współdziałanie wielu specjalistów pomaga w opanowaniu powikłań związanych z intensywnym leczeniem, a pomoc psychologa służy również wsparciu dziecka i jego rodziny.
Ponadto u dzieci, tak jak i u osób dorosłych, stosuje się operacyjne metody leczenia. Radioterapię zaś należy stosować z dużą ostrożnością, ze względu na poważne powikłania, takie jak niepłodność czy zaburzenia wzrostu. Zawsze dużą rolę odgrywa opieka psychologa nad chorym na nowotwór dzieckiem.
Co to jest białaczka? Białaczka jest chorobą rozrostową polegającą na gromadzeniu się w szpiku kostnym nieprawidłowych komórek zwanych blastami. Zdrowy szpik kostny zapewnia, że obraz naszej krwi oglądany pod mikroskopem jest prawidłowy. Komórki, które się tam znajdują tworzą szeregi- białokrwinkowy, czerwonokrwinkowy, megakariocytowy inaczej nazywany trombocytarnym. Ich obecność i prawidłowe podziały komórkowe sprawiają, że posiadamy odpowiednie dla wieku wartości krwinek czerwonych, hematokrytu, hemoglobiny, krwinek białych oraz trombocytów, czyli płytek krwi. Jeśli natomiast komórki w którymś z szeregów np. białokrwinkowym pod wpływem jakiegoś bodźca zaczną się nieprawidłowo dzielić, powstanie ich bardzo dużo, stan taki nazwiemy białaczką, a one będą się nazywać blastami i zajmą miejsce komórek zdrowych. Spowoduje to dodatkowo anemię i niskie płytki krwi, ponieważ miejsce prawidłowych komórek w szpiku zajmą blasty. Jest to sytuacja, kiedy mamy chory szpik kostny, a co za tym idzie nieprawidłową morfologię krwi. U dzieci wyróżniamy dwa rodzaje białaczek- limfoblastyczną oraz szpikową, nazwa zależy od rodzaju komórek , które ulegają przekształceniu w blasty. Wśród białaczek szpikowych wyróżniamy ostre i przewlekłe, natomiast jeśli chodzi o białączkę limfoblastyczną u dzieci występuje tylko postać ostra. Odróżnianie tych postaci jest ważne dla lekarza hemato-onkologa, aby mógł dobrać odpowiednie leczenie, dopasowana do rodzaju choroby, biologii komórki.
Jak rozpoznamy , że to na pewno białaczka?Potwierdzenia tej choroby można szukać tylko w szpiku kostnym i morfologii krwi obwodowej.
Jak wygląda pobieranie szpiku kostnego?Najpierw należy się do badania przygotować czyli być na czczo oraz otrzymać leki znieczulające. Są to silne leki, z grupy leków narkotycznych oraz powodujących niepamięć wsteczną. Eliminujemy więc ból oraz powodujemy, że nie będziemy pamiętać pobytu w gabinecie zabiegowym. Następnie z kolca biodrowego tylnego pobieramy specjalną cienką igłą szpik kostny do strzykawki i wykonujemy rozmazy na szkiełkach, tak jak w przypadku badania krwi obwodowej, czyli cały zabieg można porównać do zastrzyku domięśniowego, tyle tylko, że w przypadku biopsji szpiku dodatkowo otrzymujemy znieczulenie.
Czy białaczka jest chorobą nowotworową i czy można się z niej wyleczyć ?Tak, białaczka jest nowotworem układu krwiotwórczego, ale zdecydowanie można wyleczyć się z tej choroby i być zupełnie zdrowym.
Jak wygląda leczenie, czy są to tabletki, kroplówki?Leczenie białaczek polega na podawaniu bardzo różnych leków zwanych cytostatykami oraz okresowo sterydów. Są to leki, które podajemy drogą dożylną, czyli w postaci krótkich, lub dłuższych kroplówek. Ważne więc jest posiadanie odpowiedniego ”wkłucia”, czyli najlepiej cewnika centralnego. Jest to zakładane przez anestezjologa dojście do dużego naczynia, w krótkim znieczuleniu ogólnym i może pozostawać w żyle przez cały okres chemioterapii, a najważniejsze jest to, że unikamy codziennych nakłuć żył spowodowanych koniecznością pobierania badań.
Jak długo trwa leczenie?Długość leczenia jest zależna od rodzaju białaczki i maksymalnie może trwać około 104 tygodnie. Leczenie jest podzielone na pewne etapy zwane też blokami chemioterapii.Czasem potrzebny jest przeszczep szpiku kostnego, ale tylko w wybranych rodzajach białaczki, lub w przypadku nawrotu choroby, albo braku reakcji na leczenie. Nie oznacza to jednak, że cały ten długi okres leczenia dzieci spędzają w szpitalu. Intensywne leczenie chemioterapią dożylną trwa około 6 miesięcy, ale też pomiędzy kolejnymi blokami są przerwy, które dzieci wykorzystują na pobyty w domu. Kolejne etapy leczenia są związane z przyjmowaniem leków doustnych i kontrolnych wizyt w Poradni Hematologicznej.
Czy rodzice będą mogli być ze mną szpitalu przez cały okres leczenia i czy ktoś inny poza nimi będzie mógł mnie odwiedzać?Oczywiście rodzice mogą być obecni podczas całego okresu leczenia .Jeśli z jakiegokolwiek powodu nie mogą w danym dniu odwiedzić swojego dziecka powinni poprosić Ordynatora Kliniki lub lekarza prowadzącego by zechciał wyrazić zgodę na zastępstwo w postaci babci, dziadka, dorosłego rodzeństwa, lub kogokolwiek, z kim dziecko jest związane. Pobyt w oddziale rodziców i współpraca z nimi są zawsze mile widziane.
Czy będę mógł chodzić do szkoły? W trakcie intensywnego leczenia cytostatycznego -czyli chemioterapii ze względu na konieczność hospitalizacji dzieci uczą się w szkole , która znajduje się na terenie szpitala. Następnie, kiedy większość czasu spędzają w domu ,otrzymują chemioterapię doustną istnieje nadal zwiększone ryzyko infekcji dlatego nie jest wskazane przebywanie w miejscach gdzie ryzyko kontaktu z chorymi osobami jest bardzo duże. Nauka odbywa się wówczas w systemie nauczania indywidualnego, czyli w domu ucznia .Dzięki takim udogodnieniem dzieci nie tracą ciągłości nauczania.
Samopoczucie w trakcie chemioterapiiLeczenie cytostatykami może spowodować konieczność przetaczania koncentratów krwinek czerwonych, z powodu anemii, płytek krwi ponieważ mamy do czynienia z trombocytopenią. Okresowo spada również ilość krwinek białych ,co zwiększa ryzyko wystąpienia infekcji, stanów zapalnych, zwłaszcza śluzówek jamy ustnej. Ta sytuacja wynika z faktu, że nasze leczenie powoduje wielokrotnie w ciągu całego cyklu chemioterapii zniszczenie szpiku kostnego i niestety do tej pory jest bardzo niewiele cytostatyków , które działałyby wybiórczo czyli jedynie na komórki zwane blastami białaczkowymi. Niektóre leki mogą też powodować nudności, bóle brzucha, wymioty, uszkodzenie nerek, komórki wątrobowej, i inne objawy, ale nie oznacza to, że wszystkie one muszą wystąpić. Obecnie medycyna dysponuje całym bogatym arsenałem leków, które potrafią wyeliminować niepożądane działania cytostatyków, poza tym organizm każdego dziecka jest wielką niewiadomą i być może, że żadne niepokojące działania uboczne nie będą miały miejsca.
Czy zmieni się wygląd mojego dziecka?Tak, jest to spowodowane jeszcze jednym powikłaniem chemioterapii jakim jest przejściowa utrata włosów. Można w tym okresie wspomóc się posiadaniem pięknej i nowoczesnej peruki, na którą wniosek wystawia lekarz prowadzący i wówczas jest całkowicie bezpłatna. Po zakończeniu intensywnego leczenia włosy odrastają bardzo szybko, czasem tylko mają inny skręt lub kolor.
Czy ta choroba może powrócić? Tak, zawsze istnieje ryzyko , że choroba ponownie zaatakuje nasz organizm, ale zdarza się to niezmiernie rzadko i zawsze można ponownie podjąć leczenie.