MAKROEKONOMIA

Temat: Ruch okrężny w gospodarce.

Producenci- przedsiębiorstwa

Konsumenci- gospodarstwa domowe

Gospodarstwa domowe- pula dochodów, dokonuje się rozporządzania dochodów

- rodziny

Funkcje gospodarstw domowych:

1. konsumpcyjna- w obrębie gospodarstw domowych- AK wydawać dochody, co z nimi robimy, ile na konsumpcje, inwestujemy, oszczędzamy

2. produkcyjna- czynnik pracy, ziemia, kapitał

Źródła dochodów gospodarstw domowych:

- wynagrodzenie- z tyt. pracy

- świadczenia socjalne (renty, zasiłki)

- dochody z tyt. Posiadania kapitału (lokaty bankowe)

- prowadzenie działalności na własny rachunek

Wydatki gospodarstw domowych:

- konsumpcyjne

Stałe- rachunki, opłaty, czesne

Zmienne- żywienie, ubrania, opał, dobra luksusowe

- inwestycyjne

Stałe- lokata, inwestowanie w siebie

Zmienne- zakup mieszkania, gruntu, inwestycja w papiery wartościowe

Wykład 1

Ekonomia- nauka o metodach oszczędnego gospodarowania ograniczonymi zasobami, o alokacji tych zasobów w celu zaspokojenia konkurujących ze sobą potrzeb w sposób możliwie najpełniejszy. Chodzi o takie wykorzystanie ograniczonych środków, aby zmaksymalizować cel, do którego dążymy.

Milewski Roman „Podstawy makroekonomi”

Beggg D. „Makroekonomia” (Tom II)

Ekonomia jest dyscypliną naukową zajmującą się opisem kategorii i zjawisk ekonomicznych oraz ich analizą teoretyczną, służącą wykryciu prawidłowości procesu gospodarowania.

Kategorie ekonomiczne to podstawowe pojęcia, które odzwierciedlają najogólniejsze i najistotniejsze związki zachodzące w gospodarce (rynek, popyt, podaż itp.).

Zjawiska ekonomiczne to wszelkie fakty, zdarzenia, zmiany zachodzące w otaczającej nas rzeczywistości.

Ekonomia dzieli się na pozytywną (opis jak jest, a nie jak powinno być) i normatywną (opis jak powinno być).

Zadaniem makroekonomii jest opis i analiza zjawisk gospodarczych oraz funkcjonowanie gospodarki jako całości czyli sposobu jej działania z uwzględnieniem relacji rynku i państwa.

Podstawą makroekonomii jest agregowanie, czyli tworzenie agregatów opisujących makrogospodarkę. Zasady ich tworzenia:

- prezentowanie zasobów w ściśle określonym momencie, a strumieni w jednostce czasu, którą opisujemy

- łączenie wielkości tylko jednorodnych, czyli identycznych zasobów w tym samym momencie oraz identycznych strumieni obejmujących ten sam okres

- prezentowanie zasobów i strumieni w formie liczb względnych

- prezentowanie zasobów i strumieni w jednostkach wartościowo-pieniężnych.

Model gospodarki rynkowej

Analizując wykres można zmierzyć:

- wartość wytworzonych dóbr i usług

- poziom dochodów czynników produkcji

- wartość wydatków na dobra i usługi.

Zjawiska nie uwzględnione w modelu:

- oszczędności

- inwestycje

- wydatki państwa

- podatki

- transakcje między przedsiębiorstwami

- handel zagraniczny.

PKB (Produkt Krajowy Brutto)- jest sumą wartości bieżących dóbr i usług finalnych wytwarzanych przez podmioty krajowe i zagraniczne na terytorium danego kraju w danym czasie (np. w ciągu roku).

PKB jest miarą produkcji wytworzone przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem, tzn., że PKB mierzy wartość produkcji niezależnie od tego, czy powstała przy zastosowaniu krajowych czy zagranicznych czynników wytwórczych.

Metody pomiaru PKB:

- metoda produktowa

- metoda dochodowa

- metoda wydatkowa

Metoda sumowania dochodów- polega na dodawaniu dochodów w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku.

Metoda sumowania wydatków:

- wydatki na dobra konsumpcyjne- C

- wydatki na krajowe dobra inwestycyjne- I

- wydatki państwa na krajowe dobra finalne, z wyłączeniem płatności transferowych- G

- wydatki zagraniczne na krajowe dobra eksportowe- X

Metoda sumowania produktów- polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku.

- sumowanie wartości tzw. dóbr finalnych

- sumowanie tzw. wartości dodanych

Dobro finalne- produkty, usługi nabywane przez ostatecznego użytkownika, są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra inwestycyjne np. maszyny nabywane przez przedsiębiorstwa.

Dobra pośrednie- to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcyjnym w innym przedsiębiorstwie, gdzie są zużywane.

Wartość dodana- przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcyjnego. Obliczamy ją przez odjęcie od wartości dóbr wytworzonych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników produkcji zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr.

PKB jest sumą dochodów, więc można zapisać:

PKB= C+ S

PKB jest sumą wydatków, więc można napisać:

PKB= C+ I

C+ S= C+ I

S= I

Planowane oszczędności w gospodarce równają się planowanym inwestycjom.

Rozporządzalne dochody ludności- są to dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i płatności transferowych.

DDO= Y+ B- Td

B- płatności transferowe

Td- podatki bezpośrednie

Y- wartość dochodów

PKB w cenach rynkowych- stanowi miarę produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi

PKB= C+ I+ G

PKB w cenach czynników produkcji- stanowi miarę produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich

PKB= C+ I+ G- Bd

Bd/ Tb- podatki pośrednie

Eksport (X)- wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe

Import (Z, Im)- wydatki ponoszone w kraju na dobra importowane

PKB w cenach rynkowych= C+ I+ G+ X- Z

PKB w cenach czynników produkcji= C+ I+ G+ X- Z- Td

NX= X- Z

NX- eksport netto

Wykład 2

PNB (produkt narodowy brutto)- to miara całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.

PNB+ PKB+ Dnz

Dnz- dochody netto z tytułu własności za granicą

Jeżeli:

Dnz= 0 to PNB= PKB

Dnz< 0 to PNB< PKB

Dnz> 0 to PNB> PKB

Nominalny PNB- mierzony w cenach bieżących tzn. takich, które istniały w okresie, gdy osiągano składające się na PKB dochody (wyraża wartość produkcji w cenach bieżących), które istniały w okresie, gdy produkowano wchodzące w skład PNB dobra.

Realny PNB- mierzony w cenach stałych, koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie, określanym jako rok bazowy lub podstawowy.

Deflator PNB- wskaźnik ogólnego poziomu cen stosowany do korekty z tytułu inflacji, jest to stosunek nominalnego PNB do realnego PNB wyrażony w postaci wskaźnika tzn. pomnożony przez 100.

Y- dochód narodowy jest to produkt narodowy netto (PNN) wytworzony w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB i podatków pośrednich od PNN.

Amortyzacja- wartość zużycia kapitału trwałego

Amortyzacja to są inwestycje brutto minus inwestycje netto

Inwestycje brutto to inwestycje netto+ amortyzacja.

(Inwestycje netto =) wydatki na nowe dobra+ zużycie= inwestycje brutto

(g) Wzrost gospodarczy- proces wzrostu produkcji w gospodarce jako całości. Miernikiem wzrostu gospodarczego jest stopa wzrostu produkcji (obliczana w cenach stałych).

g= (PKB₁- PKB₀)/ PKB₀ * 100%

PKB₁- nowy PKB

PKB₀- stary PKB

Rozwój gospodarczy- jakościowe zmiany gospodarki dotyczące systemu społeczno- gospodarczego i różnych aspektów struktur gospodarczych. (przy tej samej ilości kapitału i pracy można więcej wytworzyć, to następuje rozwój gospodarczy- taki sam nakład, większa produkcja, taka sama produkcja, mniejszy nakład)

Produkt i dochód narodowy jako miary wzrostu gospodarczego i dobrobytu.

Tempem wzrostu PKB można zmierzyć (wyrazić):

- tempo wzrostu gospodarczego kraju,

- porównać tempo wzrostu gospodarczego różnych krajach,

- porównać tempo wzrostu gospodarczego w różnych regionach.

Wartość PKB ogółem można porównać rozmiary gospodarek w różnych krajach.

Wartością PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca oceniamy przeciętny stan życia w porównywanych krajach.

Struktura wartości dodanej opisuje procentowy udział różnych rodzajów działalności (produkcyjnej i usługowej) gospodarczej w poszczególnych latach.

Niedoskonałości PKB jako miernika dobrobytu:

- nie uwzględnia nie rejestrowanej produkcji

- nie uwzględnia wartości czasu wolnego

- nie uwzględnia tzw. efektów zewnętrznych produkcji

- nie uwzględnia prac w gospodarstwie domowym.

Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego (DEN) jest próbą oszacowania skali tych zjawisk i włączenia ich do PNB tak, by stał się on doskonałym miernikiem poziomu dobrobytu w danym kraju.

Determanty dochodu narodowego

Produkcja potencjalna- wielkość produkcji , którą teoretycznie można wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji, tj. zasoby pracy, kapitału i ziemi.

Produkcja faktyczna oznacza produkcję rzeczywiście wytworzoną w gospodarce. W gospodarce rynkowej, w której produkty wytwarzają przedsiębiorstwa nastawione na zysk, jej poziom wyznaczony jest przez możliwość potencjalnej sprzedaży.

Agregowany/ globalny popyt- łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach.

Agregowana/ globalna podaż- łączna ilość towarów, jaką producent decyduje się wytworzyć w danych warunkach i dostarczyć na rynek.

Agregowany popyt zależy przede wszystkim od dwóch czynników: od ogólnego poziomu cen towarów i od wysokości dochodów ludności.

Agregowany popyt jest więc malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności (dochody rozporządzalne ludności).

Agregowana podaż zależy przede wszystkim od czynników:

- od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania,

- od ogólnego poziomu cen,

- od kosztów produkcji poniesionych przy wytwarzaniu towarów.

Zgodnie ze stanowiskiem neoklasycznym, faktyczny dochód narodowy określony jest przez zasoby czynników produkcji oraz efektywność ich wykorzystania. To podejście nazywa się podażowym, gdyż determinant dochodu narodowego upatruje się w czynnikach określających maksymalne rozmiary podaży.

Według stanowiska keynostatowskiego, faktyczny dochód narodowy zdeterminowany jest przez wielkość agregowanego popytu na towary. Podejście to nazywamy popytowym, ze względów na akcentowanie popytowych determinantów dochodu narodowego.

Pojęcie i mechanizm równowagi

Równowaga na rynku towarów wyznacza sytuacja, w której nabywcy chcą kupić dokładnie taką ilość towarów, jaką się w gospodarce wytwarza. W sytuacji równowagi łącznie zamierzone (planowane) wydatki na towary są równe…

Równowaga przy stałym poziomie agregowanego popytu, założenie- stałość cen.

Popyt globalny

Y= AP= C+ I+ G+ NX

Suma, którą gospodarstwo domowe planuje wydać na dobra przy każdym poziomie dochodów.

Funkcja konsumpcji

Dochody gospodarstw domowych mogą być przeznaczone na C lub na S.

Y= C+ S

Pierwszym czynnikiem determinującym wielkość wydatków i oszczędności jest poziom dochodów.

Wpływ na wielkość wydatków konsumpcyjnych a tym samym również na oszczędności można scharakteryzować 3 alternatywnymi hipotezami:

1. hipoteza dochodu absolutnego- wielkość wydatków konsumpcyjnych zależy od poziomu bieżących dochodów uzyskanych przez gospodarstwa domowe przy czym gdy dochody te wzrastają, ale ich udział w dochodzie jest w miarę dochodów coraz mniejszy.

2. hipoteza dochodu permanentnego- Friedman- wydatki konsumpcyjne nie zależą od dochodu bieżącego, lecz od tzw. dochodu permanentnego, tj. przeciętnego dochodu, jaki jednostka spodziewa się uzyskać w ciągu całego życia.

3. hipoteza dochodu relatywnego- wysokość wydatków konsumpcyjnych poszczególnych osób w istotnej mierze zależy od standardów życia ich znajomych i sąsiadów. Gdy dochody jakiegoś gospodarstwa domowego zmniejszają się w porównaniu z dochodami znajomych i sąsiadów (maleją więc dochody relatywne) gospodarstwo te będzie starać się utrzymać standard konsumpcji na poziomie standardu tego otoczenia, gdy zaś jego dochody absolutne i relatywne rosną, znajdzie to niewielkie odzwierciedlenie we wzroście wydatków konsumpcyjnych.

Drugim, obok dochodów, podstawowym czynnikiem determinującym wysokość wydatków konsumpcyjnych jest wielkość nagromadzonego majątku.

Wzrost realnej wartości majątku powoduje przy innych czynnikach nie zmiennych wzrost wydatków konsumpcyjnych, a jego spadek- zmniejszenia tych wydatków. Nazywamy to efektem majątkowym lub efektem bogactwa.

Związki między wydatkami i oszczędnościami a dochodem narodowym można scharakteryzować 4 cechami:

1. wydajemy więcej niż możemy, wydatki większe od dochodów, zaciągamy pożyczki- ujemne dochody, sytuacja taka oznacza finansowanie bieżącej konsumpcji z długu zagranicznego

2. po przekroczeniu pewnego poziomu dochodu wydatki konsumpcyjne są niższe od dochodu, co oznacza, że część dochodu przeznaczamy na oszczędności.

3. wzrasta poziom dochodu- wzrastają wydatki konsumpcyjne, ale ich udziały w dochodach są coraz mniejsze

Przeciętna skłonność do konsumpcji C/Y

Mówi ona, jaka część dochodu przeznaczona jest na konsumpcję

Przeciętna skłonność do oszczędzania S/Y

4. wraz ze wzrostem dochodu wzrastają również wydatki konsumpcyjne. Stosunek przyrostu wydatków konsumpcyjnych do przyrostu dochodu nazywamy krańcową skłonnością do konsumpcji.

KSK= MPC= del C/ del Y

Wykład 3

Funkcja konsumpcyjna- pokazuje poziom zamierzonej C całkowitej przy każdym poziomie dochodów rozporządzalnych ludności.

C= C_a+ K_sk Y

C_a- wydatki autonomiczne (są ponoszone niezależnie od dochodu, nawet gdy Y= 0)

K_sk- krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC), decyduje o nachyleniu funkcji konsumpcji

Nachylenie prostej ilustrującą funkcję konsumpcji zależy od K_sk. Przy bardziej pionowej i odwrotnie- przy niższej K_sk - bardziej płaska.

Funkcja oszczędności- pokazuje wielkość zamierzonych oszczędności przy każdym poziomie dochodów.

S= S_a+ K_sa Y

S_a - oszczędności autonomiczne

K_sa - del S/ del Y (MPS, jaka część Y jest przeznaczona na S)

S/Y- przeciętna skłonność do konsumpcji (udział oszczędności w dochodzie)

Im większe wydatki konsumpcyjne tym mniejsze oszczędności, przy danym dochodzie.

Y= S+ C

Del Y= del C+ del S

Del C/del Y+ del S/del Y=1

MPC+ MPS= 1

KSC+ KSO= 1

Popyt inwestycyjny.

Wydatki na powiększenie zasobu kapitału (maszyn, urządzeń, budynków itp.) zależą od:

Stopy procentowej

Koszty i efektywność wyposażenia kapitałowego

Przewidywań przyszłości

Wydatki rządowe zależą od:

Stosunku cen towarów krajowych (eksportowanych) do cen towarów zagranicznych (importowanych)

Wielkości krajowego dochodu narodowego

Wielkości kursu walutowego

Równowaga w uproszczonym modelu gospodarki (rys poniżej)

AP_p= C+ I_a

Agregowany popyt może zmieniać się pod wpływem dochodu (ruch po prostej AP) lub zmian wydatków autonomicznych (równoległe przesunięcia prostej AP).

Krótkookresowa równowaga na rynku dóbr istnieje wtedy, gdy globalny popyt zrównuje się z globalną podażą- z rozmiarami faktycznie wytworzonej produkcji.

Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi- równość inwestycji i oszczędności

Wzrost oszczędności (S> I) oznacza jednocześnie spadek wydatków C (bo Y= C+ S), a więc występuje nadwyżka podaży (wzrost zapasów)

Spadek oszczędności (S< I) oznacza jednocześnie przyrost wydatków C a więc powstaje nadwyżka popytu (spadek zapasów)

Spadek popytu inwestycyjnego (krzywa AP w dół) spowoduje zwielokrotniony spadek dochodu narodowego (produkcji).

- spada produkcja

- spadek dochodów

- ograniczenie popytu konsumpcyjnego

- w odpowiedzi na to dalsze ograniczenie produkcji

Mnożnik- wskazuje jak zmienia się dochód narodowy pod wpływem któregoś z elementów agregowanego popytu. Jest to stosunek zmiany zapewniającej równowagę do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych

Del Y= m* del I

M= 1/ MPS

Wykład 4

Budżet państwa i polityka fiskalna

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i Wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.

Funkcja fiskalna- polega na gromadzeniu dochodów budżetowych (pochodzących głównie z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań.

Funkcja redystrybucyjna- umożliwia dokonanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego. Wtórny podział dochodu narodowego- przesunięcia dochodu narodowego pomiędzy grupami społecznymi- pomniejszanie dysproporcji dochodowej, rozwój (dofinansowanie) zacofanych, słabiej rozwiniętych regionów.

Funkcja stymulacyjna- polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne.

Można wpływać na zmiany strukturalne w gospodarce, kształtować poziom akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego, a także regulować poziom i kierunki konsumpcji. Natomiast w sferze życia społecznego polityka fiskalna może np.: pobudzać lub hamować przyrost naturalny, zwiększać poziom aktywności zawodowej, ograniczać lub łagodzić społeczne skutki bezrobocia, osłabiać lub wzmacniać bodźce do pracy.

Zasady budżetowe:

1. zasada zupełności- jest to postulat, aby budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa

2. zasada równowagi budżetowej- postulat dostosowania wielkości wydatków do dochodów

3. zasada jedności budżetu- zbliżona do zasady zupełności, wg niej powinien występować jeden budżet

4. zasada szczególności budżetu- określenie pochodzenia każdego wydatku i na co został poniesiony (nawet ten drobny)

5. zasada jawności budżetu- podanie do publicznej informacji

6. zasada specjalizacji budżetu- wydatki wydane na szczegółowo ustalone cele

7. zasada uprzedniości budżetu- uprzednio powinien być planowany, potem realizować

8. zasada rocznego okresu budżetowego- budżet uchwalany na rok kalendarzowy

Dochody budżetu państwa. Podatki i krzywa Laffera.

Podatki- przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo.

Największa grupa wpływów państwa. Podzielić je można:

- dochodowe (od dochodów ludności)

- konsumpcyjne (nakładane na produkty i usługi- VAT, akcyza)

- majątkowe (płacone od posiadanego majątku, podatki spadkowe)

*podatki bezpośrednie (nakładane na dochody i majątek)

* podatki pośrednie (podatki konsumpcyjne)

-> podatki proporcjonalne występują wówczas, gdy wszyscy podatnicy płacą ten sam procent od swoich dochodów

-> progresywne- osoby uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą stopą podatkową

-> degresywne- wraz ze wzrostem dochodów nakładane są coraz mniejsze stopy podatkowe.

Krzywa LAFFERA

t- stopa opodatkowana (w 5)

T- przychody z podatków

Grupy wydatków budżetowych:

- Wydatki związane z pełnieniem przez państwo tradycyjnych funkcji, jak: obrona narodowa, administracja i wymiar sprawiedliwości

- Wydatki związane z realizacją celów społecznych: oświata, kultura, nauka, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne

- Wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce: subsydia i dotacje wspierające inwestycje produkcyjne oraz infrastrukturalne

- wydatki związane z obsługą długu publicznego.

Wydatki państwa i produkcja zapewniająca równowagę wydatków rządowych

Źródła finansowania deficytu budżetowego:

- podatki

- emisja obligacji (pożyczka od obywateli)- obligacje skarbu państwa

- różnego rodzaju pożyczki i kredyty w różnego rodzaju instytucjach bankowych (w kraju, za granicą)-> powstaje dług publiczny-> Wydatki związane z obsługą długu publicznego

- prywatyzacja majątku publicznego (sprzedaż)

- dodrukowanie pieniędzy-> skutek inflacji-> spadek wartości pieniądza.

Polityka fiskalna opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych.

Aktywna polityka fiskalna: państwo aktywnie podejmuje decyzje dotyczące podatków i wydatków, konkretne decyzje, działania.

Pasywna polityka fiskalna: brak podejmowania decyzji, realizowana dzięki automatycznym stabilizatorom koniunktury, które uruchamiają się samoczynnie.

Do największych autonomicznych stabilizatorów koniunktury zaliczyć możemy:

- podatki od dochodu ludności

- podatki od przedsiębiorców

- podatki pośrednie (nakładana na art. Konsumpcyjne)

- zasiłki dla bezrobotnych oraz inne formy świadczeń społecznych

- programy pomocy dla rolnictwa (subwencje, polityka gwarantowanych cen)

Może mieć charakter ekspansywny lub restrykcyjny.

Polityka ekspansywna- pobudzająca gospodarkę (wzrost wydatków budżetowych, ograniczenie podatków).

Polityka restrykcyjna- polityka fiskalna o charakterze hamującym (większy wpływ, ograniczeni wydatków państwa).

Deficyt budżetowy/ dług publiczny

Mnożnik zrównoważonego budżetu (MZB):

- mnożnik pokazujący, iż identyczne zmiany wydatków państwa i wpływów podatkowych przy niezmienionej wysokości wydatków inwestycyjnych powoduje zmianę dochodu równowagi o wielkość odpowiadającą zmianie rozmiarów wydatków państwa

- mechanizm polegający na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji.

Mn= 1/ (1- K_sk)'= 1/1- K_sk(1-t)

MZB= 1-K_sk/ 1- K_sk'

Wykład 5

Pieniądz i popyt na pieniądz

Pieniądz jest to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług.

Istota pieniądza pojawia się w jego 4 funkcjach:

- jako środek wymiany

- jako jednostka obrachunkowa (w pieniądzu wyrażona wartość produktu i usługi, majątku)

- jako środek płatniczy

- jako środek przechowywania bogactwa- środek tezauryzacji

Cechy pieniądza: powszechnie akceptowany, ławy do przenoszenia, podzielny na mniejsze jednostki, trudny do podrobienia.

Płynność- jest to łatwość zamiany aktywów w gotówkę.

Koszt posiadania pieniądza

K_m= (r-∏₀)(-∏₀)= r

K_m- koszt przechowywania bogactwa w formie pieniądza

r- nominalna stopa oprocentowania obligacji państwowych

∏₀- oczekiwana stopa inflacji

r-∏₀- realna stopa oprocentowania obligacji

Czynniki determinujące popyt na pieniądz

Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze. Wielkość popytu na pieniądz zależy od takich czynników, jak:

- wielkość produkcji różnych dóbr

- liczba zawieranych transakcji

- przeciętny poziom cen produktów i usług

- nominalna i realna stopa oprocentowania środków pieniężnych (inflacja)

- koszt zmiany jednych aktywów na inne.

Ilościowa teoria pieniądza= równanie wymiany= teoria Fishera

M* V_m= P* Q_tr

M-ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym= sprzedaż pieniądza

V_m- szybkość obiegu pieniądza (ile razy dana jednostka pieniężna została użyta przy zawieraniu transakcji)

P- przeciętny poziom cen produktów i usług

Q_tr- liczba transakcji zawartych w danym okresie

V_m i Q_tr przeważnie constans

M= P (zależność)

Motywy zgłaszania popytu na pieniądz (J. M. Keynes):

- popy transakcyjny

- popyt przezornościowy

- popyt spekulacyjny

W praktyce można zintegrować popyt przezorny z transakcyjnym. W prawdzie różne są ich motywy, ale wspólny jest problem niepewności posiadania pieniędzy, zarówno dla przewidywanych, jak i nieoczekiwanych zakupów.

L_tr= f (P *Y)

L_tr- popyt transakcyjny

- funkcja nominalnego dochodu narodowego, czyli iloczynu średniego poziomu cen (P) i realnego dochodu narodowego (Y)

Jeśli spekulacyjny popyt na pieniądz oznaczymy symbolem L_s, to łączny popyt na pieniądz (L) będzie sumą popytu transakcyjnego i spekulacyjnego:

L= L_tr+ L_s i będzie zależał głównie od dochodu narodowego w ujęciu nominalnym (P* Y) oraz od nominalnej stopy procentowej (r):

L= f (P* Y, r)

Popyt na pieniądz rośnie, gdy rośnie nominalny Y, a maleje, gdy rośnie nominalna stopa procentowa (r).

Neoilościowa teoria pieniądza (M. Friedman)- monetaryści

Realny popyt na pieniądz to inaczej popyt na realne zasoby pieniężne, czyli zasoby nominalne odniesione do średniego poziomu cen. Równanie popytu na pieniądz w ujęciu realnym możemy zapisać w postaci następującej ogólnej formy:

L/ P= f (Y, r)

Lewa strona tego równania to realny popyt na pieniądz, a prawa to funkcja popytu na pieniądz w ujęciu realnym, która wskazuje, że rośnie on wraz ze wzrostem realnego dochodu i wzrasta wraz ze wzrostem nominalnej stopy procentowej.

Najważniejsze czynniki determinujące popyt na pieniądz:

- zależy od rozwiązań instytucjonalnych w danym kraju

- nominalny popyt na pieniądz rośnie proporcjonalnie do wzrostu cen i realnego Y, natomiast maleje, gdy rośnie stopa procentowa

- realny popyt na pieniądz nie należy od poziomu cen, natomiast zależy od poziomu realnego Y.

Podaż pieniądza i system bankowy.

Powstanie i funkcja banków.

Do podstawowych funkcji banku należy:

- przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozyty) w zamian za odsetki

- świadczenia usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego

- udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych

- kreacja pieniądza.

2. Funkcje banku centralnego:

- posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego

- pełni funkcję banku banków

- pełni funkcję banku państwa

- stabilizuje rynki finansowe (bank centralny jest kredytodawcą ostatniej instancji, może udzielać kredytów innym bankom komercyjnym)

- współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa.

3. Cele oraz instrumenty polityki pieniężnej:

Celem polityki pieniężnej NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilna cena jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub redystrykcyjnej.

Polityka ekspansywna ma na celu zwiększenie podaży pieniądza i tym samym wpływa na pobudzenie aktywności gospodarczej i odbywa się poprzez:

- obniżenie stopy rezerw obowiązkowych

- obniżenie stopy redyskontowej

- skupienie papierów wartościowych przez bank centralny.

Polityka redystrykcyjna prowadzi do ograniczenia podaży pieniądza i tym samym do zmniejszenia aktywności gospodarczej i odbywa się następująco:

- podniesienie stopy rezerw obowiązkowych

- podniesienie stopy redyskontowej

- sprzedaż papierów wartościowych poprzez bank centralny.

Polityka neutralna może występować wówczas, gdy w niektórych okresach bank centralny nie prowadzi wyraźnie określonej polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

R. Milewski: mechanizm kreacji pieniądza.

Podaż pieniądza (M) jest rozumiana jako suma gotówki w obiegu (Mg) oraz wkładów na żądanie (Md).

Baza monetarna (Bm) jest rozumiana jako suma gotówki w obiegu (Mg) oraz rezerw bankowych systemów bankowego (Mr).

Relacja między podażą pieniądza a bazą monetarną określamy mianem mnożnika pieniężnego (m_m) czyli:

M= m_m* Bm

Podaż pieniądza zależy wprost proporcjonalnie od wysokości mnożnika pieniężnego oraz od wielkości bazy monetarnej. Im większa baza monetarna oraz im wyższy mnożnik, tym większa podaż pieniądza.

m_m= 1/ stopa rezerw obowiązkowych

Wysokość mnożnika zależy od stopy ubytku gotówki z systemu bankowego.

Czynniki determinujące podaż pieniądza:

- podaż pieniądza zależy wprost proporcjonalnie od Bm

- podaż pieniądza zależy od stopy ubytku gotówki z systemu bankowego

- istotny wpływ ma wielkość podaży pieniądza na wysokość stopy rezerw obowiązkowych.

Równowaga na rynku pieniężnym istnieje wówczas, gdy zapotrzebowanie na pieniądz jest równe wielkości podaży pieniądza.

SL- -podaż pieniądza

DL- popyt pieniądza

Wykład 6

Model IS- LM.

Wydarzania zachodzące na rynku pieniądza skierowane są ze sferą realną gospodarki. Stopa procentowa nie tylko kontroluje rozmiary popytu i podaży pieniądza, ale również ma wpływ na popyt globalny.

Analizę skutków polityki pieniężnej i fiskalnej ułatwia zastosowanie modelu IS- LM.

Polityka pieniężna (monetarna)- polega na celowych zmianach podaży pieniądza i stopy procentowej.

Polityka fiskalna- polega na celowych zmianach opodatkowania i wydatków państwa.

Charakterystyczną cechą modelu IS- ML jest analiza ujemnego oddziaływania na siebie procesów zachodzących na rynku towarowym i rynku pieniężnym.

Oddziaływania zmian w sferze pieniężnej na sferę realną gospodarki odbywa się poprzez wpływ stopy procentowej na funkcję konsumpcji oraz funkcję inwestycji.

Funkcja konsumpcji a stopa procentowa.

Wpływ stopy procentowej (r) na funkcję konsumpcji jest spowodowany przez:

- efekt majątkowy- spadek stopy procentowej powoduje wzrost cen obligacji i akcji. Konsekwencją jest wzrost zamożności ich posiadaczy. Krzywa konsumpcji przesuwa się do góry pod wpływem wzrostu zasobów pieniężnych gospodarstw domowych.

- zmiana dostępności kredytów konsumpcyjnych- im niżej jest r tym tańszy staje się kredyt, jest więc bardziej dostępny dla osób, mniej zamożnych gospodarstw domowych.

- zmiany przewidywań przyszłych dochodów realnych- spadek r powoduje zmniejszenie odsetek od wcześniej zaciągniętych pożyczek. Osiągane dochody realnie będą wyższe niż zakładane wcześniej. Umożliwia to wzrost bieżącej konsumpcji. Powoduje to przesunięcie krzywej konsumpcji do góry.

Krzywa popytu inwestycyjnego- pokazuje zależność między planowanymi przez przedsiębiorstwa inwestycjami a poziomem stopy procentowej (niższe r- popudzenie popytu inwestycyjnego)-> f (popyt inwestycyjny, r)- wykres wygląda tak samo jak funkcja popytu.

1. Przesunięcie wzdłuż krzywej- zmiany r.

2. Przesunięcia krzywej popytu- zmiana innych czynników, powodująca, że przy danej stopie procentowej rozmiary inwestycji rosną (np. koszt wyposażenia kapitałowego, oczekiwania na przyszłość).

3. Nachylenie krzywej- zależy od długości życia ekonomicznego dobra kapitałowego (im jest on dłuższy, tym większy jest wpływ nawet niewielkiej zmiany r na opłacalność projektu inwestycyjnego- krzywa bardziej płaska).

Krzywa IS- zbiór różnych kombinacji Y i r przy której rynek dóbr znajduje się w równowadze.

Nachylenie krzywej IS zależy od wrażliwo popytu na zmiany r.

Przesunięcia krzywej IS:

- wzrost optymizmu przedsiębiorstw w ocenie kształtowania się przyszłych zysków

- wyższe szacunki gospodarstw domowych w odniesieniu do ich przyszłych dochodów

- wzrost wydatków państwa (ograniczenie podatków= wzrost wydatków państwa).

Krzywa LM

Krzywa LM- zbiór różnych kombinacji Y i r, przy których rynek pieniądza znajduje się w równowadze.

Nachylenie krzywej LM:

- im bardziej przyrost Y oddziaływuje na wzrost popytu na pieniądz, tym większy będzie wzrost r konieczny do zachowania równowagi na rynku pieniądza (tym bardziej będzie stroma prosta LM).

Przesunięcie krzywej LM powoduje wzrost lub zmniejszenie wielkości realnych zasobów pieniądza.

LM wygląda jak funkcja podaży.

Krzywe IS- LM

Punkt przecięcia się krzywych IS- LM o nazwie E wyznacza taką kombinację r i Y, przy którym obydwa rynki znajdują się w równowadze. Przy R_e i Y_e- ludzie z jednej strony chcą trzymać tyle pieniędzy ile wynosi podaż pieniądza, z drugiej strony zaś chcą kupić tyle towarów, ile producenci są skłonni wyprodukować.

Efekt tłumienia:

- wzrost podaży pieniądza

- obniżenie stopy procentowej

- wzrost popytu inwestycyjnego i popytu konsumpcyjnego= wzrost popytu globalnego

- wzrost stopy procentowej zapewniającej równowagę

- wzrost popytu na pieniądz

- wzrost stopy procentowej równoważącej rynek pieniężny

- krzywa popytu globalnego przesuwa się w dół.

Efekt wypierania:

- wzrost wydatków państwa

- wzrost popytu globalnego

- wzrost Y zapewniający dochód

- wzrost popytu na pieniądz

- wzrost stopy procentowej

- ograniczenie popytu inwestycyjnego i popytu konsumpcyjnego- krzywa popytu globalnego przesuwa się w dół.

Wydatki państwa wypierają wydatki prywatne.

Wypieranie- ograniczenie wielkości popytu globalnego (konsumpcyjnego i inwestycyjnego) sektora prywatnego pod wpływem wzrostu wydatków państwa.

Zarządzanie popytem- wykorzystywanie polityki fiskalnej i monetarnej w celu stabilizacji dochodu na względnie stałym (wysokim) poziomie.

Semestr II

Wykład 1

Temat: Inflacja.

Istota inflacji

Inflacja jest to proces wzrostu ogólnego poziomu cen w pewnym okresie czasu. Inflacja to proces, czyli z inflacją mamy do czynienia wówczas, gdy wzrost cen w jakimś okresie ma charakter względnie trwały. Jeżeli natomiast występuje skokowy wzrost cen pod wpływem działania jednorazowego wstrząsu po którym poziom cen stabilizuje się to takiego skoku nie traktujemy jako inflacji.

Inflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen (tj. średniego)- wynika z tego, że nie każdy wzrost cen musi wywołać inflację. Z inflacją mamy do czynienia dopiero wówczas, gdy ceny większości towarów rosną.

Inflację traktuje się jako:

- pełzającą, gdy wskaźnik wzrostu cen przekracza 5% rocznie

- umiarkowany (także Kroczący), gdy wskaźnik ten oscyluje w granicach 5- 10% rocznie

- galopującą, gdy stopa inflacji mieści się w przedziale 10- 150% rocznie

- hiperinflacja- powyżej 150%

W latach 70. i 80. wyodrębniono dwa nowe zjawiska:

- stagflacja- wzrost ogólnego poziomu cen, któremu towarzyszy stagnacja PKB

- slumpflacja- wzrost ogólnego poziomu cen, któremu towarzyszy spadek PKB.

Ekonomiczne skutki inflacji

Inflacja, gdy jest bliska stopy zerowej lub nazbyt wysoka, nie sprzyja dostosowywaniu płac relatywnych oraz struktury cen do zmieniających się realiów w gospodarce rynkowej. Natomiast inflacja pełzająca i względnie stabilna, sprzyja ciągłemu dostosowywaniu płat realnych oraz struktury cen do oczekiwań rynku, zapewniając równocześnie pełną stabilność tym procesom, co nie jest obojętne dla prawidłowo funkcjonującej gospodarki rynkowej.

Główne teorie inflacji

1. Monetarna teoria inflacji

M* Vm= P* Y

M- ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym

Vm- szybkość obiegu pieniądza

P- poziom cen towarów (przeciętny poziom cen w gospodarce)

Y- realny dochód narodowy, określający rozmiar dokonywanych transakcji towarowych

2. Wzrost agregowania popytu w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych powoduje mnożnikowy wzrost dochodu narodowego. Jeżeli jednak wzrost popytu na towary wystąpi w sytuacji pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych, to realny dochód narodowy nie może wzrosnąć i nie musi to prowadzić do wzrostu cen.

Popytowa teoria inflacji: przyczyną inflacji jest ustalenie się agregowanego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości tego zaspokojenia.

Teoretycznym rozwiązaniem tego twierdzenia jest koncepcja luki inflacyjnej wysunięta przez J. M. Keynesa.

Inflacja popytowa- przyczyny:

- polityka monetarna- dodrukowanie pieniądza

- polityka fiskalna- sposób finansowania deficytu budżetowego

- wzrost popytu ze strony zagranicy- międzynarodowy transfer inflacji

3. Inflacja podażowa

1. inflacja spowodowana wzrostem kosztów np. inflacja płacowa

2. inflacja spowodowana dążeniem do wzrostu zysków (rzadka, spotykana najczęściej w monopolu, przeciwdziała temu rząd).

Teoria J. K. Galbraitha

Spirala inflacyjna- związki zawodowe (pracownicy) negocjują podwyżki płac, pracodawcy przenoszą to na ceny, co staje się impulsem do dalszy działań związków zawodowych (pracowników).

Polityka antyinflacyjna jaki wyłania się z tej teorii wskazuje na zmniejszenie tempa wzrostu kosztów.

Zgodnie z tą teorią można sformalizować następujący wniosek: sposoby zwiększające stopień monopolizacji gospodarki stanowią bardzo ważny czynnik sprzyjający wzrostowi inflacji, natomiast demonopolizacja gospodarki hamuje inflację.

Inflacja strukturalna- występuje wtedy, gdy producenci nie są w stanie nadążyć za zmianami struktury podaży i pojawiają się niedobory najbardziej poszukiwanych produktów. Jeżeli są to produkty o dużym znaczeniu dla gospodarki (np. paliwa) wzrost ich cen powoduje wzrost cen wielu innych dóbr (czyli niedostosowanie struktury popytu i podaży).

Inflacja o oczekiwania

Gdy podmioty przewidują nasilenie się inflacji, przyczynia się to dodatkowo do jej rozwoju, bo:

- rośnie popyt w obawie przed dalszym wzrostem cen

- przedsiębiorstwa podnoszą ceny, bo przewidują wzrost kosztów

- pracodawcy negocjują wyższe płace, bo przewidują wzrost cen.

Inflacja inercyjna- stopa inflacji oczekiwana, zostaje wbudowana w umowy i porozumienia nieformalnie.

Pomiar inflacji:

- indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych, także nazwane indeks wzrostu kosztów utrzymania

- deflator PKB.

W tym celu konstruuje się wskaźnik cen będących miarą procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego zestawu dóbr (tzw. koszyka) w jakimś czasie,

Przy konstruowaniu wskaźnika cen każde dobro jest ważone (jako wagi stosuje się udziały wydatków na poszczególne dobra w wydatkach ogółem w okresie wejściowym i w okresie krańcowym).

Zależnie od wyboru okresu z którego przyjmuje się koszyk, rozróżnia się formułę Paasche'go z okresu badawczego, lub formułę Laspeyres'a (koszyk z okresu podstawowego).

Wskaźnik cen według formuły Paasche'go

IP= ∑ q_np_n/∑ q_np₀* 100

Wskaźnik cen według formuły Laspeyres'a

IL= ∑ q₀p_n/∑ q₀p₀* 100

q_n- ilość w okresie badanym

q₀-ilość w okresie podstawowym

p_n- ceny w okresie badanym

p₀- ceny w okresie podstawowym

Skutki inflacji:

- redystrybucja dochodu i majątku między różnymi grupami podmiotów

- straty ludności o stałych dochodach

- przesunięcie dochodów od gospodarstw domowych do państwa

- „ucieczka pieniądza”- zmniejszanie skłonności do oszczędzania

- dewaluacja waluty krajowej- obniżenie jej kursu w stosunku do walut obcych

- ucieczka kapitału za granicę

- niska inflacja stymuluje wzrost gospodarczy, wysoka powoduje nieoptymalną alokację zasobów.

Przeciwdziałanie inflacji:

Polityka banku centralnego; polityka fiskalna; polityka płacowa; polityka cenowa.

Polityka cenowa:

- ustalenie tych samych reguł gry dla wszystkich przedsiębiorstw

- stymulowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw

- stwarzanie warunków uczciwej konkurencji

- utrudnianie powstawania monopoli i przeciwdziałanie paktom monopolistycznym.

Deflacja- spadek ogólnego poziomu cen w danym czasie. Przeciwność inflacji.

Plan Balcerowicza:

- urealnienie stopy procentowej i ograniczenie kredytów

- redukcja dotacji i ulg podatkowych dla przedsiębiorstw państwowych, wzrosło ich zadłużenie, koszty okazały się zbyt wysokie, wiele nierentownych „pereł socjalizmu” ogłosiło upadłość, wzrosło bezrobocie

- dłuższy spadek przeciętnych płac realnych przy jednoczesnym uwalnianiu cen towarów konsumpcyjnych

- załamanie się budownictwa mieszkaniowego

Wysoka stopa procentowa: 1990- 103,8%

1991- 53,9%

1992- 39%

- instrumenty polityki dochodowej, np. popiwek- podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń

- wysokie rezerwy bankowe

- niższe od ustawowych rewaloryzacje wynagrodzeń, rent i zasiłków emerytalnych.

Cel został osiągnięty. Inflacja od 1991 r zaczęła nabierać charakteru inflacji kosztownej, tracąc znamiona inflacji korekcyjnej i popytowej.

Temat: Rynek pracy a bezrobocie.

Podaż siły roboczej- liczba ludności w wieku zdolności do pracy, gotowa podjąć pracę za oferowaną płacę w określonym czasie na danym rynku pracy (= zasób siły roboczej lub aktywni zawodowo).

Determinanty podaży:

- stopa przyrostu rzeczywistego ludności

- relacja ludności w wielu aktywności zawodowej do pozostałej ludności

- czas spędzany poza pracą przez aktywnych zawodowo (np. więzienie, szpital, wojsko)

- stosunek emigrantów do imigrantów w wieku zdolności do pracy

- poziom konsumpcji przy przeciętnej płacy.

Popyt na siłę roboczą- liczba ludności w wieku zdolności do pracy, na którą jest zapotrzebowanie przy danej cenie i w określonym czasie ze strony pracodawców.

Popyt na siłę roboczą wyznacza rzeczywiste możliwości zatrudnienia.

Determinanty popytu:

- liczba i rodzaj pracodawców

- poziom technologii

- popyt na produkty i usługi

- stopa opodatkowania dochodów

- poziom inwestycji, stopa zysku, oprocentowanie kredytów

- siła i rola związków zawodowych.

Cena na rynku pracy to płaca.

Płaca nominalna- suma jednostek pieniężnych, otrzymywanych przez pracownika od pracodawcy.

Płaca realna- suma dóbr i usług, jakie można nabyć za płacę nominalną.

Funkcje płac:

- informacyjna

- bodźcowa

- pracodawcy racjonalnie i oszczędnie gospodarują siłą roboczą

- pracownicy wydajniej pracują

- skłania do podnoszenia lub zmiany kwalifikacji

- składania do utrzymania lub zmiany miejsca pracy

- wychowawcza.

Wykład 3

Zasobowe i strumieniowe ujęcie bezrobocia

Bezrobocie w pojęciu zasobowym

Ludność w wieku produkcyjnym (Lp)

↓

Aktywni Zawodowo (AZ) Bierni zawodowo

↓ ↓

Zatrudnieni (Z) Bezrobotni (B)

aktywnie poszukujący pracy

Zasoby związane z rynkiem pracy

Aktywni zawodowo /zasób siły roboczej/ to ludzie pracujący oraz wszyscy bezrobotni, aktywnie poszukujący pracy. Pozostała grupa ludzi to bierni zawodowo.

Współczynnik aktywności zawodowej= liczba ludności aktywnej zawodowo/ liczba ludności w wieku produkcyjnym

Wskaźnik zatrudnienia= liczba ludności pracującej/ liczba ludności aktywnej zawodowo

Do bezrobotnych powinny zaliczać się osoby w wieku produkcyjnym, które równocześnie spełniają trzy cechy:

- Pozostają bez pracy

- Poszukują pracy

- Wykazują gotowość do podjęcia pracy.

W Polsce stosowane są dwie metody pomiaru bezrobocia. Pierwsza wykorzystywana jest w statystyce Urzędu Pracy, natomiast druga w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (BEAL).

W ujęciu zasobowym rozmiary bezrobotnych zależą od trzech czynników:

- współczynnika aktywnych zawodowo (a_z)

- liczby ludności w wieku produkcyjnym (L_p)

- rozmiarów zatrudnienia (Z)

Współczynnik aktywności zawodowej a_z = ZSR/ L_p

ZSR- zasoby siły roboczej

Bezrobocie w ujęciu strumieniowym

Podstawą analizy bezrobocia w ujęci strumieniowym jest uchwycenie przepływu między trema zasobami: zasobem zatrudnieniowym (Z), zasobem bezrobotnych (B) i zasobem biernych zawodowo (N).

Zasobowy strumień na rynku pracy:

Zatrudnieni (Z) ↔ Bierni Zawodowo (N)

↨

Bezrobotni (B)

Typy bezrobocia:

Frykcyjne

Strukturalne

Koniunkturalne

Klasyczne

Sezonowe

Chroniczne

Naturalne

Dobrowolne

Przymusowe

Krótkookresowe (do 3 miesięcy bez zatrudnienia)

Średniookresowe (od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia)

Długookresowe (powyżej 12 miesięcy pozostawania bez pracy).

Przyczyny wzrostu bezrobocia:

- likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa

- zmniejszenie popytu na konkretne dobra

- ograniczenie produkcji globalnej

- brak informacji o miejscach pracy- mała przejrzystość rynku

- niepełna mobilność siły roboczej

- struktura wiekowa

- niepełnosprawni zdolni do pracy

- niedostosowanie wykształcenia pracowników do potrzeb rynku

- zmiany technologiczne w gospodarce

- wzrost wysokości zasiłków dla bezrobotnych

- wzrost znaczenia związków zawodowych

- poziom cen dóbr importowanych.

Skutki bezrobocia w skali makro:

- niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki (utracenie możliwości zwiększenia wartości nowowytworzonej)

- wzrost wydatków budżetowych związanych z utrzymaniem bezrobotnych a obniżenie się wpływów podatkowych

- spadek dochodów rozporządzalnych ludności

- degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy/ nastroje pesymistyczne, poczucie bezużyteczności społecznej/

- zjawiska patologii społecznej (alkoholizm, narkomania, przestępczość itp.)

- stopniowa utrata kwalifikacji siły roboczej.

Ale:

- dbałość o solidne wykorzystanie pracy

- bodziec do podnoszenia kwalifikacji, wykształcenia

- wysoka wydajność pracy, dyscyplina pracy.

Prawo Okuna

Dla każdego procentu wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia luka PKB powiększa się o 3%.

Luka PNB- różnica pomiędzy potencjalnym a faktycznym PNB.

Luka PNB= -3( U- U*)

U- rzeczywista stopa bezrobocia

U*- naturalna stopa bezrobocia

Pasywna polityka państwa na rynku pracy- obejmuje stosowanie różnych form pomocy finansowej dla bezrobotnych (a więc ma na celu minimalizację skutków bezrobocia).

Aktywna polityka państwa na rynku pracy- ma na celu redukcję bezrobocia, a obejmuje oddziaływanie na:

- wzrost popytu na siłę roboczą

- obniżanie rozmiarów podaży siły roboczej

- poprawę funkcjonowania rynku pracy.

Instrumenty polityki makroekonomicznej- pośrednie oddziaływanie:

- stymulowanie popytu zagregowanego przez zwiększenie wydatków rządowych

- obniżanie podatków

- obniżanie stopy procentowej

- zwiększenie podaży pieniądza.

Instrumenty polityki zatrudnieniowej- bezpośrednie oddziaływanie:

- roboty publiczne

- pośrednictwo pracy

- redukcja czasu pracy

- wcześniejsze emerytury

- subsydiowanie zatrudnienia

- pożyczki dla przedsiębiorstw

- pożyczki dla bezrobotnych

- szkolenia zawodowe.

Wykład 4

Cykl koniunkturalny to okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej (np. wahania dochodu narodowego, produkcji, inwestycji, konsumpcji).

Fazy cyklu koniunkturalnego: kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit.

Nawet jeśli pewne inwestycje spadają, inne stanowią wielkość dodatnią. Ten fakt decyduje o istnieniu trendu wzrostu i niezbyt głębokiej oscylacji wokół niego faktycznej stopy wzrostu DN.

Trend produkcji *(tendencja rozwojowa)- to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.

Trend produkcji jest stale rosnący, ponieważ rośnie potencjał wytwórczy społeczeństwa. Rzeczywiście realizowana wielkość produkcji waha się wokół tego trendu.

Cykle:

Nie ma dwóch identycznych cykli!

Ich przebieg jest nieregularny.

Różnią się długością faz oraz amplitudą wahań.

Charakterystyka: Faza kryzysu:

- nadwyżka podaży nad popytem- kryzys nadprodukcyjny

- ogromny poziom konkurencji na większości rynków

- wysoki poziom inwestycji, DN, zatrudnienia

- spadek cen- ograniczenie zapasów- ograniczenie zysków- wiele przedsiębiorstw zamyka się, bankrutuje

- spadek inwestycji, produkcji, zatrudnienia

- stopniowo zmniejsza się luka pomiędzy podażą a popytem.

Faza depresji- dno kryzysu:

- zahamowanie spadku produkcji

- stabilizacja poziomu zatrudnienia

- stabilizacja zysków, cen

- gospodarka znajduje się w stanie równowagi na najniższym poziomie

- rentowne są firmy o najniższych kosztach

- jest to impuls do rozwoju nowych technologii.

Faza ożywienia:

- wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej

- wzrost inwestycji, produkcji, cen, zysków

- wzrost zatrudnienia

- wzrost popytu konsumpcyjnego

- narasta ożywienie w wielu nowych dziedzinach życia gospodarczego.

Faza rozkwitu:

To faza tzw. szczytowej koniunktury, w której wszystkie istotne wielkości gospodarcze, takie jak: zatrudnienie, produkcja, płace, ceny, zyski, inwestycje, popyt konsumpcyjny osiągają poziom najwyższy (górny punkt zwrotny).

Charakterystyka cyklu koniunkturalnego musi obejmować następujące elementy: punkty zwrotne, czas trwania, proporcje faz, amplitudę zmian, intensywność tych zmian.

W badaniach koniunktury pierwszym w krokiem jest: intensyfikacja cyklu- oznaczenie punktów zwrotnych; periodyzacja cyklu- oznaczenie faz cyklu.

Najczęściej stosowane koncepcje periodyzacji (oznaczenia) faz cyklu:

- klasyczny cykl (ożywienie, rozkwit, kryzys, depresja)

- koncepcja Burnsa i Mitchella (ożywienie, ekspansja, recesja, kontrakcja)

- koncepcja Schumpetera (rozkwit, kryzys, depresja, ożywienie)

- koncepcja Mendelsona (odmienny kształt cyklu- mniej łagodne przejścia między fazami, dłuższy rozkwit i depresja)

- koncepcja Ewansa (trójfazowa- recesja, ożywienie, stabilizacja).

Coraz częściej stosuje się dwufazową koncepcję cyklu koniunkturalnego:

- faza spadkowa (łączy kryzys i depresję)

- faza wzrostowa (łączy ożywienie i rozkwit).

Rodzaje wahań cyklicznych:

Kitchina- cykle krótkie (ok. 3,5 roku), przyczyną są zmiany zachodzące w stanie zapasów.

Junglara- cykle średnie (ok. 8-10 lat), przyczyną są zmiany zachodzące w kapitale trwałym.

Kondratiewa- cykle długie (ok. 50-60 lat), spowodowane innowacją epokową.

Cykle nakładają się na siebie: 1 cykl Kondratiewa obejmuje średnio 6 cykli Junglara, 1 cykl Junglara obejmuje średnio 3 cykle Kitchina.

Przyczyny wahań cyklicznych

1. Teorie neoklasyczne

Założenie: system gospodarczy ma właściwości stabilności tzn. po każdym zakłóceniu powraca do stanu równowagi.

Czynniki zakłócające równowagę to czynniki zewnętrzne (pozaekonomiczne otoczenie systemu gospodarczego). Przykład teorii neoklasycznych (egzogenicznych): teoria plam na słońcu, teoria cyklu politycznego, teoria innowacji.

2. teorie keynesistowskie (endogeniczne)

Przyczyny cyklicznych wahań wynikają z „reguł gry” gospodarki rynkowej:

- ekspansja kończy się, bo konsumpcja nie rośnie równie szybko jak DN

- faza spadkowa osiąga kres, gdyż konsumpcja nie spada równie szybko jak DN.

Teoria innowacji:

- przedsiębiorca- innowator osiąga nadzwyczajne zyski

- rozprzestrzenianie innowacji (fala wzmożonych inwestycji i wzrostu produkcji)

- popyt konsumpcyjny rośnie wolniej niż podaż

- nadwyżka podaży, a więc obniżka cen i spadek stopy wzrostu

- ponieważ spada stopa zysku- spada popyt inwestycyjny

- zanikająca stopa zysku zmusza do szukania nowych technik wytwarzania (innych innowacji).

Zasada mnożnika- wzrost popytu inwestycyjnego powoduje zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego w równowadze gospodarczej.

∆Y= m ∆I

Wzrost DN powoduje wzrost popytu konsumpcyjnego. Konieczność sprostania rosnącemu popytowi konsumpcyjnemu pociąga za sobą wzrost popytu inwestycyjnego.

Inwestycje spowodowane zmianami dochodu narodowego i konsumpcji to inwestycje indukowane (pobudzane).

Zasada akceleracji- zmiana dochodu narodowego powoduje z pewnym opóźnieniem zwielokrotnione zmiany inwestycji indukowanych.

∆I= a ∆Y

1. zwielokrotnienie

Metoda oddziaływania państwa na przebieg cyklu:

Interwencjonizm antykryzysowy- podejmowanie działań w celu łagodzenia skutków kryzysu.

Interwencjonizm antycykliczny- interwencja we wszystkich fazach cyklu, przeciwdziałanie bieżącym wahaniom koniunktury (zwłaszcza poziomu zatrudnienia).

Interwencjonizm rozwojowy- podejmowanie działań we wszystkich fazach cyklu, zmierzające do zapewnienia odpowiednich warunków rozwoju gospodarczego w długim okresie.

Polityka fiskalna: stymulacyjna, restrykcyjna.

Polityka monetarna: ekspansywna, restrykcyjna.

Wykład 5

Temat: Wzrost gospodarczy.

Ostateczny podział dochodu narodowego to jego podział na: konsumpcję, akumulację.

To dzięki akumulacji następuje przyrost: majątku narodowego, zdolności wytwórczych, PKB, DN, dokonuje się postęp techniczny, zmienia się poziom i struktura DN (jego podział na konsumpcję i akumulację w następnych okresach).

W efekcie może dokonać się rozwój społeczno- gospodarczy kraju.

Rozwój społeczno- gospodarczy- są to zmiany w siłach wytwórczych, produkcji, spożyciu, którym towarzyszą zmiany w stosunkach społecznych, środowisku naturalnym, oraz systemie funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa (wynikiem jest poprawa jakości życia).

Pojęcie węższe od rozwoju społeczno- gospodarczego, obejmuje tylko strefę gospodarowania, oznacza zmiany ilościowe i jakościowe zdolności wytwórczych, produkcji, spożycia, stosunków ekonomicznych, mechanizmu funkcjonowania gospodarki, środowiska naturalnego.

Pojęcie węższe od rozwoju gospodarczego, dotyczy zagadnień ilościowych gospodarki. Oznacza zmianę ilości zasobów dóbr i usług, wielkości produkcji, podziału dóbr i usług.

Wzrost gospodarczy można dość dokładnie zmierzyć, natomiast nie znaleziono dobrej miary rozwoju społeczno- gospodarczego. Miernikiem wzrostu gospodarczego są procentowe przyrosty realnego PKB lub PKB per capita w ciągu roku.

g= ∆Y/Y *100%

g- tempo wzrostu gospodarczego

∆Y- przyrost PKB w ciągu roku

Y- poziom PKB w poprzednim roku

Wzrost gospodarczy- wzrost realnego PKB obserwowany między rokiem t₀ a t₁

Recesja- spadek PKB obserwowany między rokiem t₀ a t₁

Stagnacja- brak wzrostu i brak spadku PKB między rokiem t₀ a t₁

Czynniki wzrostu gospodarczego:

historyczne (praca, ziemia, kapitał)

modelowe:

-bezpośrednie (zatrudnienie Z, wydajność pracy W)

-pośrednie (majątek produkcyjny Mp, efektywność majątku Em, inwestycje I, efektywność inwestycji Ei).

1. systemowe

tradycyjne: zasoby naturalne, zasoby demograficzne, majątek

nowoczesne: postęp naukowo- techniczny, organizacyjny, zmiany strukturalne, międzynarodowy podział pracy

społeczne: infrastruktura społeczna i ekonomiczna

rynkowe: konkurencja, równowaga

specjalne: proporcje i dysproporcje rozwoju.

Funkcja produkcji- zależność produkcji (DN) od nakładu czynników produkcji

Y= f( Z, K, A)

Y- produkcja, Z- zasób pracy, K- kapitał, A- stan techniki produkcji, postęp technologiczny

Założenia upraszające:

- analizujemy zmiany tylko dwóch czynników produkcji i pracy i kapitału

- są to zasoby łatwomierzalne (praca- liczba zatrudnionych, kapitał- liczba maszyn i urządzeń).

Zatrudnienie i wydajność pracy (K i A są stałe)

- wzrost zatrudnienia to wzrost produkcji

- efektem postępu technicznego jest wzrost produkcji w stosunku do liczby zatrudnionych

- krańcowy produkt pracy- przyrost produkcji związany z przyrostem zatrudnienia o jednostkę

- prawo malejącej produktywności krańcowej- w miarę wzrostu zatrudnienia przyrosty produkcji związane z przyrostem zatrudnienia o jednostkę są coraz mniejsze.

Wydajność pracy- stosunek wielkości produkcji do liczby zatrudnionych (jak dużą produkcję wytwarza przeciętnie 1 zatrudniony)

W= Y/ Z

Y= Z* W

Postęp techniczny prowadzi do wzrostu wydajności pracy bez zmiany poziomu kapitałochłonności.

Tempo wzrostu DN zależy o tempa wzrostu zatrudnienia oraz od tempa wzrostu wydajności pracy.

∆Y/ Y= ∆Z/ Z+ ∆W/ W

Wzrost zatrudnienia zależy od:

Liczby ludności w wieku produkcyjnym

Wzrost czynnika aktywności zawodowej…

Wzrost wydajności pracy zależy od:

- stopnia wyposażenia procesu produkcji w maszyny, urządzenia, narzędzia itp.

- postępu technicznego (np. innowacje techniczne, rozwój kwalifikacji, lepsza organizacja pracy)

- poprawy działania systemu bodźców ekonomicznych.

Kapitał i jego efektywność:

- wzrost zasobów kapitał przyczynia się do wzrostu produkcji

- przyrost produkcji zależy od inwestycji netto

- krańcowy produkt kapitału (KPK)- przyrost produkcji związany z przyrostem kapitału o jednostkę

- w miarę wzrostu zasobu kapitału KPK jest coraz mniejszy

- KPK wzrośnie pod wpływem postępu technicznego.

Efektywność kapitału- stosunek produkcji do kapitału

E= Y/ K

Y= E* K

Kapitałochłonność przeciętna- ile jednostek kapitału musi funkcjonować w gospodarce aby wytworzyć jednostkę DN.

Kp= K/ Y= 1/ E

Tempo wzrostu DN zależy od tempa wzrostu kapitału oraz od tempa wzrostu jego efektywności

∆Y/ Y= ∆K/ K= ∆E/E

∆K/ K- tempo wzrostu kapitału zależy od wzrostu inwestycji netto w gospodarce

∆E/ E- tempo wzrostu efektywności kapitału zależy od dynamiki postępu technicznego w gospodarce.

Przyrost dochodu można też zapisać jako ∆Y= I* 1/k

I-inwestycje netto (∆K)

1/k- współczynnik efektywności inwestycji równy ∆Y/I, określa przyrost DN przypadający na jednostkę inwestycji

∆Y/ Y= I/Y* 1/k

I/Y- stopa inwestycji

A więc: tępo wzrostu DN zależy od stopy inwestycji i efektywności inwestycji.

Model Solowa- formuła wzrostu gospodarczego zakładająca równoczesny wzrost nakładów pracy i kapitału oraz stałe efekty skali (produkcja zwiększa się w takim samym tempie co nakłady czynników produkcji).

∆Y/Y= I* ∆Z/Z+ (1-I)* ∆K/K+ ∆A/A

I-udział dochodów siły roboczej w DN

1-I - udział dochodów kapitału w DN

∆Y/Y- tempo wzrostu DN

∆Z/Z- tempo wzrostu zatrudnienia

∆K/K- tempo wzrostu zasobu kapitału

∆A/A- dynamika postępu technicznego

Postęp techniczny- poprawa A:

Zmiany techniczne i organizacyjne w procesie produkcji, których rezultatem są bardziej efektywne metody produkcji:

- albo przy tych samych nakładach czynników produkcji wytwarza się wyższą produkcję

- albo dotychczasową produkcję wytwarza się przy mniejszych nakładach czynników produkcji.

Postęp techniczny egzogeniczny

- nie wymaga powstania nowych zasobów czynników produkcji. Przyczyną wzrostu produkcyjności są wyłącznie różnego rodzaju usprawnia organizacyjne.

- umożliwia zatem beznakładowy wzrost produkcji- ilość zużywanych czynników produkcji się nie zmienia, a produkcja wzrasta.

Postęp techniczny endogeniczny- następuje w wyniku tworzenia nowych czynników produkcji. Może być: ucieleśniony w kapitale- inwestycje i wzrost ilości zaangażowanego kapitału na 1 zatrudnionego. Zwykle wzrasta też efektywność nowo zaangażowanego kapitału. W efekcie zwiększa się produkcja na 1 zatrudnionego. Ucieleśniony w pracy- zwiększenie kapitału ludzkiego oraz produkcyjności pracy.

Granice wzrostu gospodarczego:

Prawo ludnościowe Malthusa- wzrost gospodarczy nieuchronnie ustanie z powodu zbyt szybkiego przyrostu ludności, który spowoduje wyczerpanie się zasobów przyrody.

Przyczyna krańcowa produkcyjność pracy w rolnictwie jest malejąca- brak żywności- obniżanie poziomu życia, choroby, kataklizmy, wojny, wyniszczenie ludności.

Hipoteza konwergencji: Kraje biedne rozwijają się szybciej (osiągają szybsze tempo wzrostu i postępu technicznego), a kraje bogate wolniej w porównaniu z przeciętną dynamiką.

Koszty wzrostu gospodarczego: zanieczyszczenie środowiska naturalnego, zatłoczenie miast, gorączkowy, stresowy styl życia.

Koncepcja „wzrostu zerowego”- najlepszym rozwiązaniem jest obniżenie tempa wzrostu do zera, ponieważ zwiększaniu PKB towarzyszą zbyt szybkie, dodatkowe koszty.

---