ZARYS TECHNOLOGII I TECHNIK SZTUK PLASTYCZNYCH

„Małe formy witrażowe- Technika Tifany'ego”

ODK gr1

Małe formy witrażowe- Technika Tifany'ego

Początki sztuki witrażowej są dla historyków sztuki nie do końca jasne. Niektórzy twierdzą, że witraże wywodzą się ze znanych w kręgu śródziemnomorskim alabastrowych ażurów okiennych lub też sięgają bizantyjskich mozaiek. Technika mozaiki polega na formowaniu obrazu przez łączenie ze sobą drobnych kawałków kamienia, szkła, czy szkliwionych płytek ceramicznych. Jest, więc całkiem prawdopodobne, że to właśnie ona dała początek sztuce wyrabiania witraży.

W Europie pierwsze witraże pojawiły się w średniowieczu, w X wieku w Reims. Do Polski technika ta trafiła dopiero w XIV w. A najważniejszym początkowym ośrodkiem był Kraków.

Może i ciężko sobie wyobrazić, że szkło może być tak plastycznym materiałem. Kolorowe ozdoby, zawieszki do okna, lampy, świeczniki, pudełka na różności, biżuterię, drobiazgi, wszystko to można wyczarować z kawałków szkła witrażowego wykorzystując technikę Tifany'ego.

Technika witrażowa, przeznaczona niegdyś wyłącznie dla obiektów sakralnych stała się dzięki Louisowi Comfortowi Tiffaniemu i jego nowatorskim pomysłom coraz częściej stosowana w zwykłych pomieszczeniach mieszkalnych, poszerzając tym samym możliwości artystyczne twórców. Okres jego działania to apogeum stylu Art Nouveau, czyli przełom XIX i XXw, zwanego też secesją, który był drugim po gotyku okresem bujnego rozkwitu witrażownictwa. Wprowadził do produkcji technologię wytwarzania szkła, zwaną Favrile- iryzujące złociste szkło. W 1878 założył w Nowym Jorku firmę- Louis C. Tiffany Company Associated Artists, w której wykonywano witraże i przedmioty wyposażenia wnętrz, cieszące się wielkim powodzeniem. Po 1900 Tiffany zaczął tworzyć biżuterię, lampy z witrażowymi kloszami i ceramikę. Głównym jego celem, było zbadanie możliwości tkwiących w szkle. Tworzył przedmioty ze szkła iryzującego, później zainteresował się szkłem wydmuchiwanym. Jego prace były znane w Europie jako "verre américain"

Sekretem rozwoju współczesnego witrażownictwa jest alternatywna technika polegająca na spajaniu ze sobą odpowiednio przygotowanych kawałków szkła.

Technika ta przez specyficzny sposób łączenia stała się trwalsza i bardziej finezyjna. Uzyskane połączenie ma inny niż ołowiane wygląd - jest bardziej "rysunkowe" i delikatniejsze

Materiały i narzędzia niezbędne do wykonania witraża:

1. Szkło

Są dwa zasadnicze typy szkła witrażowego: dmuchane (antyczne) i walcowane.

Szkło dmuchane jest stosowane głównie w monumentalnym witrażu i ekskluzywnych przeszkleniach. Szkło to, jest barwione w masie, ma grubość zmienną od 2,5 - 4 mm (wynika to ze specyfiki produkcji). Tafle o różnej grubości zapewniają różnice intensywności barw w kompozycji szklanej. Występujące w taflach pęcherzyki powietrza i nierówności powierzchni w formie wgnieceń liniowych dodają im urody - rozpraszając dodatkowo światło

Natomiast szkło walcowane jest niezastąpione w witrażach typu Tiffany. W zależności od rodzaju tafle tego szkła różnią się:

• fabrycznie nadanym kolorem- barwione warstwami lub tez przy pomocy emalii, frytów i tlenków metali,

• przeziernośćią, czyli proporcja ilości światła przechodzącego przez taflę w stosunku do ilości światła odbitego

• fakturą urzeźbienia powierzchni szkła taflowego

• strukturą (przejrzystością)- jest to cecha powodująca możliwość lub brak możliwości rozpoznania kształtów po drugiej stronie szkła niezależnie od jego przezierności.. To, że szkło jest przejrzyste, półprzejrzyste lub całkowicie nieprzejrzyste warunkuje faktura powierzchni szkła oraz jego struktura. Bogata intensywna faktura powierzchni szkła może doprowadzić do jego całkowitej nieprzejrzystości

Posiada stałą grubość, zależna od producenta, zwykle jest to ok. 3 mm.

Tafle mają też ustalone maksymalne wymiary. Zazwyczaj produkowane fabrycznie tafle mają wymiary maksymalne 1,20 m na 0,6 m, zdarzają się jednak też mniejsze 1,0 m na 0,5 m.

2. Noże szklarskie do witrażu

Wśród noży wyróżnia się 3 rodzaje:

• narzędzia z kółkiem ze stali węglowej- charakteryzują się znacznie większą trwałością niż noże z kołkiem stalowym, oraz nie wymagają tak dużego nacisku przy cięciu

• noże z kołkiem stalowym- klasyczne kółko do cięcia szkła, może mieć kulkę lub nie, charakterystyczne dla niego jest to że kółko ma 3 rowki lub wcięcia, ale szybko się tępi, zużywa

• przyrząd z kółkiem widiowym- jest to cud techniki ostatniego czasu, najczęściej posiada zbiorniczek na olej, kulkę do odpukiwania i kółko tnące z tlenku wolframu. Kółko tnące jest mniejsze niż standardowe i twardsze, dzięki czemu wymaga mniejszego nacisku, łatwiej się prowadzi nożyk i łatwiej nad nim zapanować

Wśród wymienionych noży istotne jest również ilość kółeczek tnących oraz kąt cięcia.

Cięcie szkła polega na wytworzeniu tak zwanego karbu (załamania struktury). W wyniku tego szkło pęka po wyznaczonej rysie. Istotne jest, aby rysa była ciągła i jednorodna.

3. Szlifierki do szkła

Szlifierki są bardzo wygodnym narzędziem, pozwalają w szybki i łatwy sposób przygotować szklane kawałki. Praktycznym i tańszym rozwiązaniem jest jednak osełka o podwójnej ziarnistości. Pierwsza służy do obróbki wstępnej, druga do wykończenia.

4. Taśmy miedziane.

Są to taśmy samoprzylepne, dzięki czemu są niezwykle precyzyjne. Dostępne są w różnych szerokościach i grubościach. Dają różnorodne efekty w połączeniu z cyną

5. Cyna

6. Lutownica

Po przygotowaniu projektu, ze szklanej tafli wycina się pojedyncze detale i szlifuje. Brzegi owijane są taśmą miedzianą, a potem wygładzane. Stosuje się taśmy różnych grubości. Przygotowane części witrażu układa się obok siebie, brzegi smaruje topnikiem, a potem lutuje cyną. Wszystkie złącza po obu stronach powinny być zlutowane. Taśmy miedziane mogą być patynowane na kolor czarny lub złotawy.

Witraż wykonany w technice Tifany'ego charakteryzuje się drobną precyzyjną siatką połączeń, dzięki temu świetnie nadaje się do projektów składających się z dużego nagromadzenia drobnych elementów. Zastosowanie techniki Tifaniego znacząco wpływa na obniżenie ciężaru witrażu względem techniki tradycyjnej.

Technika Tifany'ego jest techniką dwustronną, gdzie awers i rewers przy mniejszych powierzchniach zachowują tę samą strukturę konstrukcyjną, dlatego świetnie nadaje się do aranżacji wnętrz.

Przykłady dzieł:

Lampy

• „Lotus (or Water-lily)”- The Metropolitan Museum of Art, New York

• “Elaborate peony shade with standing lamp”- The Metropolitan Museum of Art, New York

Okna witrażowe

• “Magnolias and Irises”- The Metropolitan Museum of Art, New York

• “Dogwood”- The Metropolitan Museum of Art, New York

• “Autumn Landscape”

Biżuteria:

• “Necklace”- opals, gold, and enamel, The Metropolitan Museum of Art, New York

• „Necklace with pendant”- Moonstones, Montana sapphires, platinum, The Metropolitan Museum of Art, New York

• “Hair ornament”- Platinum, enamel, black and pink opals, demantoid garnets, The Metropolitan Museum of Art, New York

Bibliografia:

• WITRAŻE. Jak opanować najważniejsze techniki- Wrigley Lynette, Gerstein Marc, wyd. Arkady 2004

• Witraże Technika Tiffany- Krejsova Hanka, Rerabkova Helena, wyd. RM 2005

• http://www.metmuseum.org/explore/Tiffany/menu.html

---