PRZEBIEG ROZWOJU EMOCJONALNEGO

EMOCJE - wewnętrzne stany lub uczucia, które mogą mieć charakter pozytywny lub negatywny. Są pierwotnym systemem komunikowania się.

Komponenty emocji:

- czynniki fizjologiczne

- czynniki psychiczne

Przebieg rozwoju emocjonalnego - pierwszym objawem zachowania emocjonalnego u dziecka - noworodka jest ogólne podniecenie spowodowane silną symulacją, które przejawia się globalną aktywnością dziecka. Stan ogólnego podniecenia przechodzi pod koniec okresu noworodka w proste reakcje zadowolenia lub niezadowolenia.

• reakcje nieprzyjemne wywołuje np. silny hałas, skrępowanie ruchów, lub mokra pieluszka

- bodźce te wywołują krzyk i globalną aktywność dziecka

• reakcje przyjemne pojawiają się podczas ssania piersi, kołysania, gładzenia

- bodźce te wywołują ogólne rozluźnienie mięśni ciała dziecka itp.

Małe dzieci pokazują swoje niezadowolenie jedynie poprzez krzyk i płacz. Później do ich reakcji dołącza się opór, rzucanie przedmiotów, sztywnienie ciała, ucieczka, chowanie się, wyrażanie słowami swojego niezadowolenia. Z wiekiem zaznacza się wzrost reakcji słownych, a zmniejsza się liczba reakcji ruchowych.

RÓŻNICE INDYWIDUALNE W ROZWOJU EMOCJONALNYM - zaczynają się ujawniać pod koniec wieku niemowlęcego a z upływem dzieciństwa stają się coraz częstsze i wyraźniejsze.

• w miarę wzrostu dzieci ich reakcje stają się mniej gwałtowne

• dzieci zdrowe nie są tak pobudliwe tak chore lub o słabym zdrowiu

• dzieci inteligentne reagują emocjonalnie na szerszy zakres bodźców niż dzieci mniej inteligentne

• zróżnicowanie zachowań emocjonalnych zależy od tego, w jakim stopniu zaspokajają one potrzeby dziecka

• chłopcy przejawiają częściej i intensywniej te emocje, które są charakterystyczne dla płci, np. gniew

• dziewczynki -strach , lęk, miłość

• zazdrość i wybuchy złego humoru częściej występują w dużych rodzinach - nienawiść jest częstsza w rodzinach małych

• zazdrość i wybuchy złości są częstsze u dzieci pierworodnych

• autorytarny styl wychowania sprzyja rozwojowi lęku, strachu, zaś wychowanie permisywne lub demokratyczne pobudza rozwój ciekawości i miłości

Czynniki determinujące rozwój emocjonalny

1. ROLA DOJRZEWANIA a w nim

• rozwój intelektualny dzieci wpływa na :

- ich zdolność dostrzegania znaczeń uprzednio niezauważonych

- koncentrowanie uwagi przez dłuższy czas

- skupianie uczuć na jednym przedmiocie

• rozwój wyobraźni i rozumienia

• wzrost zdolności zapamiętywania i przewidywania

• rozwój gruczołów

2. ROLA UCZENIA SIĘ:

• uczenie się metodą prób i błędów, typowy dla wczesnego dzieciństwa

• uczenie się przez naśladownictwo (co obserwuję)

• uczenie się przez identyfikację (zbliżone do wyższego), ale dzieci naśladują tylko tych, co podziwiają lub motywacja do kopiowania zachowania osoby podziwianej jest silniejsza od motywacji naśladowania osoby przypadkowej

• warunkowanie- tzn. uczenie się przez kojarzenie - przedmioty i sytuacje, które początkowo nie wywoływały reakcji emocjonalnych później je wywołują, w wyniku kojarzenia np. z królikiem.

• Trening- uczenie się pod kierunkiem nadzorem, ogranicza się do uwarunkowania reakcji emocjonalnych . Przez ćwiczenie dzieci są stymulowane do reagowania na bodźce, które zwykle wyzwalają przyjemne emocje.

Bez względu na to, jaką metodą przebiega uczenie się, dziecko musi być rozwojowo do niego dojrzałe, zanim je rozpocznie, np. noworodki nie wyrażą złości inaczej jak krzykiem, ale z dojrzewaniem układu nerwowego i mięśni kształtują się możliwości wystąpienia bardziej zróżnicowanych reakcji.

Charakterystyczne cechy emocji dziecięcych.

• emocje dziecka są intensywne - jednakowo silna reakcja zarówno na błahe wydarzenia jak i poważne sytuacje

• emocje pojawiają się często - manifestacja uczuć z dużą częstotliwością

• emocje mają charakter przejściowy- szybkie przejście od śmiechu do łez, od złości do uśmiechu

• reakcje ukazują indywidualność dziecka - pod np. wpływem strachu niektóre dzieci uciekają, inne płaczą

• zmienia się nasilenie uczuć - uczucia słabe, wraz z dorastaniem dziecka stają się silniejsze lub odwrotnie

• uczucia uzewnętrzniają się w zachowaniu - często swoje uczucia przejawiają ogryzaniem paznokci, ssaniem palca…

Rodzaje emocji.

STRACH- najczęściej strach wywołują takie bodźce jak: głośne hałasy, ciemne pomieszczenie, zwierzęta, ból, nagła zmiana miejsca, samotność, nieznane osoby, miejsca, przedmioty.

Małe dzieci boją się znacznie większej liczby obiektów niż niemowlęta, czy dzieci starsze. Między 2- 6 rokiem życia przypada okres największego nasilenia strachu.

U starszych dzieci przeżycia strachu koncentrują się wokół zagrożeń fantastycznych, nadprzyrodniczych, związanych z ciemnością, z wizją śmierci, grzmotów, błyskawic, jak również postaci z filmów, bajki. Obawiają się niepowodzenia i ośmieszenia.

Cechą tych wszystkich bodźców wywołujących strach jest to, że pojawia się nagle i niespodziewanie co daje małą szansę dostosowania się do sytuacji. Z wiekiem dostosowanie wzrasta.

Odmienność reakcji na strach na różnych poziomach wieku stanowi odbicie różnic., jakie zachodzą między dziećmi pod względem rozwoju umysłowego i fizycznego a także zasobu doświadczeń indywidualnych. Tymi czynnikami różnicującymi reakcje strachu są:

• płeć

• pozycja społeczno-ekonomiczna

• inteligencja

• kondycja fizyczna

• kontakty społeczne

• kolejność urodzenia

• osobowość

Reakcje związane ze strachem.

1. Nieśmiałość -przejawia się wobec osób- powszechna reakcja u 6-miesięcznych dzieci. Przejawem nieśmiałości jest krzyk, odwracanie głowy, przywieranie do osoby bliskiej. Gdy niemowlę już raczkuje, lub chodzi, wówczas ucieka, kryje się. U starszych dzieci nieśmiałość przejawia się rumieńcem, jąkaniem się, nerwowymi ruchami.

2. Zakłopotanie -reakcja strachu przed ludźmi -reakcja na osoby nawet bliskie, ale pojawiające się w nieznanym stroju lub roli - pojawia się po 5 lub 6 rokiem życia. Reakcja podobnie jak w nieśmiałości. Zakłopotanie powoduje, że dzieci czują się skrępowane i wypowiadają się z zażenowaniem

3. Zmartwienie - „cudze kłopoty” - stanowi wytwór umysłu dziecka, powstaje w wyniku wyobrażenia niebezpiecznych sytuacji, które mogłyby się zdarzyć - pojawia się ok. 3 roku życia - z wiekiem zwiększa się częstotliwość i natężenie zmartwień. Wyrażają swoje zmartwienie poprzez mimikę twarzy.

4. Lęk - stan napięcia psychicznego w związku z zagrażającą sytuacją. Charakteryzuje go: obawa, napięcie, złe przeczucia. Towarzyszy nam poczucie bezradności. Pojawia się po częstych i intensywnych zmartwieniach. Lęk rozwija się na bazie strachu i obaw. Lęk zależy od zdolności wyobrażania sobie czegoś, co nie jest obecne, dlatego pojawia się później niż strach. Lęk rozwija się u dzieci w młodszym wieku szkolnym. Wzrasta między 4 a 6 klasą.

Sposoby ukrywania lęku:

zachowanie hałaśliwe i popisywanie się

• nuda

• skrępowanie

• unikanie sytuacji zwiastujących zagrożenie

• charakterystyczne reakcje:

• zachowanie nietypowe dla dziecka

• objadanie się

• nadużywanie środków masowego przekazu

• nadużywanie mechanizmów obronnych

5. Złość - wywoływana jest na ogół przez sytuacje ograniczającą swobodę ruchów dziecka: przeszkody w ruchu, hamowanie czynności

• niemowlę reaguje wybuchem złości na drobne niewygodny związane z pielęgnacją, kąpaniem itp.

• dzieci w wieku przedszkolnym - gdy zabiera im się ich własność, gdy ich zabawki nie działają, lub na polecenia dorosłych

• u starszych dzieci złość może być wywoływana przez sprzeciwianie się ich żądaniom, poszturchiwaniem, wytykaniem błędów, gdy są lekceważeni lub ośmieszani przez inne dzieci

Reakcje złości:

• impulsywne - agresja przeciwko osobom, zwierzętom i przedmiotom

• hamowane - które są opanowywane lub ukrywane

6. Zazdrość - reakcja na przypuszczalną lub zapowiedzianą utratę miłości. Wynika ze złości. Uczucie zazdrości zawsze wywoływane jest sytuacją o charakterze społecznym. Przyczyny zazdrości:

• bezpośrednie - agresywne ataki, gryzienie, kopanie, bicie, popychanie, lub w formie działań społecznych zmierzających do górowania nad rywalem w walce o względy i uczucia ukochanej osoby.

• Pośrednie - zaliczają się do nich infantylne formy zachowań typowe dla wcześniejszych okresów rozwoju: moczenie się, ssanie kciuka, brak grzeczności…

7. Żal - stan urazu psychicznego, uczucie rozpaczy po stracie czegoś szczególnie ukochanego. Jest to uczucie nietypowe wśród dzieci ze względu na ochronę, jaką dają im dorośli.

Reakcje żalu:

• zewnętrzne - płacz, stany histerii

• ukryte - stan apatii objawiający się utratą łaknienia, bezsenność, odmową zabawy, złe sny…

8. Ciekawość - dziecko ciekawe pozytywnie reaguje na nowe, nieznane, niezwykłe lub tajemnicze elementy w swoim otoczeniu, zbliżając się do nich, badając je lub manipulując nimi przejawia potrzebę lub pragnienie lepszego poznania siebie lub swego otoczenia: badawczo przygląda się swojemu otoczeniu, szukając nowych doświadczeń. Wytrwale sprawdza i bada bodźce, aby je lepiej poznać

Przejawy ciekawości:

• napięcie mięśni twarzy

• otwarcie ust

• wyciąganie języka i marszczenie czoła

Jest to stan czujności zbliżony do strachu. Gdy tylko uświadamia sobie, że nie ma się czego bać, próbuje poznać dany obiekt.

„Wiele pytań” - rozpoczyna się ok. 3 roku życia i osiąga największe nasilenie w momencie rozpoczęcia nauki szkolnej w klasie 1. Gdy dziecko nauczy się czytać zaniechuje pytań na rzecz czytania.

9. Radość, przyjemność, zadowolenie.

U niemowląt - uczucia radości mają swoje źródło w dobrym samopoczuciu fizycznym, wiążą się też z gaworzeniem, pełzaniem, wstawaniem chodzeniem lub bieganiem.

Dzieci w wieku przedszkolnym - uczucia przyjemne zapewnia im wykonanie czynności w których uczestniczą inne dzieci

U starszych dzieci - przyjemne emocje wywołują :dobre samopoczucie fizyczne, zaskakujące sytuacje, dowcipy, nieznaczne kłopoty, nagłe i nieoczekiwane hałasy - zawsze wywołują uśmiech lub śmiech. Bodźcem jest też pomyślne osiągnięcie celu.

W okresie dojrzewania - radość występuje coraz rzadziej - bierze się to z innego spojrzenia na życie (zmiana wyglądu, słabsza kondycja)

Reakcje radości:

Śmiech zaczyna się pojawiać ok. 4 miesiąca życia. Do czynników wyzwalających śmiech w 1 roku życia należą bodźce :

• słuchowe (mlaskanie warg, wypowiadanie słów np. bum bum)

• dotykowe (dmuchanie we włoski dziecka)

• społeczne ( zabawy)

• wzrokowe (udawanie picia z butelki dziecka)

Małe dzieci radość wyrażają poprzez podskakiwanie, piszczenie, klaskanie, chwytaniem w objęcie. Starsze dzieci kontrolują swoje przejawy radości, aby nie być uznanym za „niedorosłe”.

10. Miłość - dzieci mają tendencje do obdarzania największym uczuciem tych osób, które okazują im serdeczność. Początkowo ich uczucie dotyczy osób, natomiast zwierzęta lub „ukochane przedmioty” czasami mają zastąpić kochane osoby. Uczucie miłości zależy od wzajemnych stosunków:

• bardziej przywiązane jest do matki niż do ojca, bo ojciec jest bardziej wymagający, a matka jest stale przy nim

• bardziej kocha to rodzeństwo, które mniej go krytykuje więcej czasu mu poświęca

• tego nauczyciela, który więcej życzliwości przejawia

Reakcje miłości:

• 5m.ż. - patrzy ciągle na twarz ukochanej osoby, wymachuje rączkami i nóżkami, uśmiecha się

• 6m.ż. - odpowiada na przytulenie dotknięciem twarzy ukochanej osoby, całuje ją

• 1r.ż. - przejawiają miłość w sposób niekontrolowany: całują (rzadziej niż wolą być całowane), przytulają się, ściskają ukochaną osobę lub przedmiot. Pragną stale być z ukochaną osobą i brać udział we wszystkich jej czynnościach, zabierają ze sobą wszędzie ukochane przedmioty.

• W wieku szkolnym - uzewnętrznianie uczuć uważają za coś dziecinnego i kłopotliwego. Wyrażają uczucie w formie słownej: „Równy facet” „mój przyjaciel”. Z ukochaną osobą pragną przebywać, zwierzać się jej.

Uczucia dominujące.

Emocje, które uzyskały znaczenie dominujące, oddziaływują na osobowość dziecka, a poprzez nią na jego przystosowanie psychiczne i społeczne. Decydują one o tym, jaki jest temperament lub ogólny nastrój danego dziecka.

Czynniki wpływające na przewagę określonych emocji:

• stan zdrowia- dobry - dominacja emocji pozytywnych

• zły - dominacja emocji nieprzyjemnych

• atmosfera w domu - szczęśliwe będzie to dziecko, które wyrosło w atmosferze pogodnego nastroju

• styl wychowawczy - autokratyczny styl ze stosowaniem kar wyzwala przewagę emocji nieprzyjemnych

• demokratyczny - emocje przyjemne

• wzajemne stosunki z członkami rodziny

• stosunki z rówieśnikami

• nadmierna opiekuńczość

• aspiracje rodziców

• kierowanie wychowawcze- właściwe wyjaśnienia sytuacji trudnych

Przywiązanie, miłość, radość i szczęście mają istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju. Emocje te prowadzą do poczucia bezpieczeństwa, które pomaga dziecku w rozwiązywaniu problemów z pewnością i wiarą we własne siły…, są lubiane przez środowisko.

RÓWNOWAGA EMOCJONALNA - polega na tym, że dominujące emocje nieprzyjemne mogą być do pewnego stopnia zneutralizowane przez emocje przyjemne i odwrotnie. W idealnej równowadze emocjonalnej szala powinna być przechylona na korzyść emocji przyjemnych, aby mogły one chociaż częściowo łagodzić ujemne skutki psychologiczne przewagi emocji nieprzyjemnych.

Równowagę emocjonalną można osiągnąć:

• przez kontrolę środowiska - (możliwe w okresie niemowlęcym), nieprzyjemne emocje szybko zastąpić przyjemnymi

• udzielanie pomocy dzieciom w rozwijaniu tolerancji na emocje, zwłaszcza znoszenie skutków emocji nieprzyjemnych

• dzieci muszą nauczyć się odporności na takie stany emocjonalne, jak radość, miłość, ciekawość, by nie stały się zależne od wszystkiego, co pozytywnie zabarwione i nieodporne na emocje nieprzyjemne

KONTROLA EMOCJI - przez kontrolę rozumie się tłumienie zewnętrznych reakcji na bodźce wywołujące emocje. Dzieci powinny nauczyć się opanowywać zarówno bodźce, które wzbudzają emocje, jak i towarzyszące im zwykle reakcje. Muszą zatem umieć ocenić dany bodziec i zdecydować, czy reakcja emocjonalna jest uzasadniona, czy też nie.

TYPOWE SPOSOBY ROZŁADOWANIA TŁUMIONEJ ENERGII

• markotność -

• reakcje zastępcze - wyładowanie złości może polegać na tym, że dziecko ubliży komuś zamiast uderzyć, lub kopnąć

• przemieszczenie reakcji - w celu rozładowania emocji na daną osobę dziecko kieruje swoje reakcje na zupełnie inną osobę

• regresja - powrót do wcześniejszych form zachowania np. dziecko zazdrosne noże zacząć się znowu moczyć.

• Wybuchy emocji - gwałtowne reakcje na błahe bodźce

EMOCJONALNA KATHARSIS - oczyszczenie systemu zablokowanej energii, które następuje wtedy, kiedy, ekspresja emocji podlega kontroli. Potrzeby, które zostały zablokowane muszą być zaspokojone w sposób bezpośredni lub pośredni. Jeżeli dzieci nie mogą wyładować energii w bezpośrednich przejawach emocji, muszą pozbyć się jej w sposób pośredni.

KATHARSIS FIZYCZNA - jeżeli energia fizyczna nagromadzona w celu podjęcia działania nie zostanie rozładowana , wówczas zaburzeniu ulegnie homeostaza (równowaga w organizmie)

Reakcje:

• wytężone działanie bądź w zabawie, bądź w pracy

• śmiech i płacz

KATHARSIS PSYCHICZNA - jeżeli stan psychiczny towarzyszących emocjom nie zostanie właściwie wykorzystany, może dojść do wytworzenia negatywnych postaw, które spowodują gorsze przystosowanie psychiczne i społeczne dziecka.

Dzieci muszą nauczyć się tolerancji na emocje i zdobyć wgląd w przyczyny swej złości, smutku, lęku… aby móc uporać się ze swoimi problemami. Niezbędna jest pomoc w postaci poradnictwa, które może przybierać formę - pośrednią - techniki zabawowe

-bezpośrednią - dyskutowanie i analizowanie problemów

ŚRODKI WSPOMAGAJĄCE KATHARSIS EMOCJONALNĄ

• codzienny, wytężony wysiłek fizyczny w trakcie zabawy lub pracy

• zrozumienie, że ten wysiłek pomaga w osiągnięciu dobrego samopoczucia psychicznego i fizycznego

• rozwinięcie poczucia humoru, by umieć śmiać się nawet w samotności

• zrozumienie, że płaczą wszyscy, płacz jest dobry, ważne jest, by wiedzieć, gdzie i kiedy płakać

• bliski związek uczuciowy przynajmniej z jednym z członków rodziny

• bliski przyjaciel, któremu można powierzyć żal i zmartwienie

• chęć omawiania swoich problemów z kimś życzliwym

• poszanowanie przez otoczenie przyczyn pobudzenia jednostki tzn. Jeżeli dziecko się boi, to na pewno istnieje ku temu powód.

DEPRYWACJA EMOCJONALNA - rozumiemy pozbawienie dziecka w znacznym stopniu przyjemnych doświadczeń emocjonalnych, zwłaszcza ciekawości, radości, szczęścia, miłości.

Przyczyny deprawacji uczucia miłości:

• utrata trwałego źródła miłości - śmierć rodzica, oddanie dziecka do Domu Dziecka

• odrzucenie przez dziecko własnych rodziców (wstydzi się ich)

• odrzucenie dziecka przez rodziców, ignorowanie dziecka lub niewłaściwe traktowanie

Skutki deprawacji uczucia miłości:

• opóźniony wzrost i rozwój fizyczny

• opóźniony rozwój motoryczny (później chodzi, jest niezgrabne)

• opóźniony rozwój mowy, zaburzenia mowy

• opóźniony rozwój intelektualny (trudności w nauce, koncentracji)

• Brak umiejętności współżycia z innymi ludźmi

• Dziecko jest egocentryczne, egoistyczne i pełne pretensji

Nadmiar uczucia miłości - rodzice nadmiernie troskliwi i wylewni, nie zachęcają dziecka aby uczyło się okazywać uczucia innym ludziom. Zachęcają dziecko do skupiania miłości na sobie samym oraz do wymagania i oczekiwania miłości od innych - sprzyja koncentracji miłości dziecka wyłącznie na jednej lub dwóch osobach. Mają trudności w nawiązaniu serdecznych stosunków z rówieśnikami.

NAJCZĘSTSZE SKUTKI WZMOŻONEJ EMOCJONALNOŚCI

• silne, częste lub utrzymujące się stany pobudzenia emocjonalnego zakłócają homeostazę i utrudniają funkcjonowanie organizmu.

• Przy zakłóceniu homeostazy zachowanie dziecka zbliżone jest do zachowania małego dziecka

• Zakłócenie homeostazy przyczynia się do zmniejszenia wydolności umysłowej, pamięci, koncentracji, uwagi…

• Na skutek napięcia emocjonalnego obniża się poziom pracy szkolnej dziecka. U dzieci nadpobudliwych - trudności w czytaniu…

• Wzmożona emocjonalność ma ujemny wpływ na rozwój osobowości.

• Wzmożona emocjonalność wpływa na społeczne przystosowanie dziecka oraz ma wpływ na postawy dziecka wobec ludzi, na ich traktowanie.

AFEKT -zewnętrzny wyraz emocji poprzez mimikę, gesty i intonację.

PIERWOTNE EMOCJE - płacz

Jest to najbardziej wyrazista reakcja emocjonalna

- najlepiej percypowana reakcja emocjonalna

- bodziec wyzwalający wrodzone zachowania opiekuńcze

- ulega kontroli dziecka, może być modyfikowany

ROZWÓJ EMOCJI ( na podstawie mimiki)

- 3-4 tygodnie - uśmiech

- 3-4 miesiące smutek, złość

- 7 miesiąc - strach

- 1 rok - złożone reakcje afektywne, np. nieśmiałość, wstyd

SOCJALIZACJA EMOCJI - mechanizmy:

- modelowanie - dopasowanie reakcji afektywnych do zachowań matki - od 3 m-ca życia

- wzmacnianie - ok. 1 roku życia 9 np. poprzez karanie, nagradzanie)

- identyfikowanie i nazywanie emocji - po 2 r. ż.

- uczenie kontrolowania emocji- zasady okazywania emocji, oczekiwania i postawy społeczeństwa odnośnie sposobu wyrażania afektu

Tonującą rolę dla emocji pełni KORA MÓZGOWA; rozpoznajemy w niej emocje, tutaj są uświadamiane, magazynuje nasze doświadczenia emocjonalne

Dzięki korze mózgowej dochodzi do uświadomienia przeżywanych emocji, kontrolowanie emocji jest możliwe w wyniku uczenia się:

Hamowanie emocji

Wypieranie ( niezdawanie sobie sprawy)

Międzygłowie - miejsce, gdzie tworzą się emocje

TŁUMIENIE EMOCJI - zanim emocje przejdzie do do kory mózgowej zostaje ona zniwelowana, stłumiona, w konsekwencji np. zaburzenia kontroli emocji, choroby serca, żołądka

KONTROLOWANIE EMOCJI - emocja pojawia się, przechodzi do kory mózgowej i tam jest kontrolowana, odracza jej wykonanie

REGULACJA EMOCJI

Ośrodki emocjonalne stanowią skomplikowany, wielopiętrowy system, który grupuje się głównie poniżej kory mózgowej w strukturach podkorowych

EMOCJE DZIECIĘCE:

- impulsywne - bardzo szybko się pojawiają, ale równie szybko znikają

- zmienne - szybko się zmieniają

- nietrwałe

W wyniku dojrzewania układu nerwowego, następuje regulacja zachowania przez korę mózgową:

- przechodzenie od emocji słabo kontrolowanych do świadomie kontrolowanych

- rozwój uczuć wyższych: intelektualnych (ciekawość), społecznych (współczucie), estetycznych (poczucie piękna)

Klasyfikacja zaburzeń emocjonalnych nie jest prosta, występują one w nerwicach, u dzieci nieprzystosowanych społecznie , upośledzonych umysłowo, psychopatycznych, nadpobudliwych i zahamowanych psychoruchowo. Ogólny podział dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi: nadpobudliwe psychoruchowo i zahamowane psychoruchowo.

Sfery	Charakterystyczne cechy nadpobudliwości psychoruchowej	Charakterystyczne cechy zahamowania emocjonalnego
Sfera ruchowa	Dynamizm, konieczność częstego ruchu, zmiany miejsca	Powolny, niezgrabny, stoi na uboczu
Sfera poznawcza	Słaba koncentracja , mała odporność na dystrakcję (brak uwagi, roztargnienia), pochopność myślenia, chaos myślowy, nieuporządkowanie	Powolny w myśleniu, potrzebuje dużo czasu, niechętnie przejawia inicjatywę
Sfera emocjonalna	Labilność emocjonalna, intensywność emocji, kłopoty z opanowaniem uczuć	Nieśmiały, czerwieni się, uczucia bardzo stonowane
Sfera społeczna	Szybko nawiązują przyjaźnie, często popadają w konflikty, nie chowają urazy	Nie ma wielu przyjaciół, typ samotnika, wycofany, podporządkowuje się

Pobudzanie ośrodków emocjonalnych:

- zewnętrzne - przeżycia, zdarzenia

- wewnętrzne - narządy wewnętrzne

- ślady pamięciowe

Emocje upośledzonych umysłowo charakteryzują się sztywnością oraz małym zróżnicowaniem, występuje niedorozwój uczuć wyższych, związany z brakiem zdolności do rozumienia pojęć abstrakcyjnych. Brak jest przeżyć emocjonalnych, wiążących się zainteresowaniami i działalnością poznawczą. Słabo rozwinięta jest zdolność opanowania popędów. Charakterystyczna jest nieadekwatność emocji, która związana jest z brakiem możliwości odróżniania przez dzieci z upośledzeniem umysłowym spraw istotnych od błahych.

ZACHOWANIE - charakteryzuje się impulsywnością, brakiem przemyślenia, konsekwencji, przewidywania. Sposób działania, reagowania zależy przede wszystkim od ich temperamentu. Dzieci z upośledzeniem umysłowy wykazują brak inicjatywy i samodzielności, łatwo ulegają sugestii, charakteryzują się biernością, słaba ruchliwością psychiki i słabym krytycyzmem

ROZWÓJ PSYCHIKI - w dużym stopniu wyznaczony bywa przez prawidłowo przebiegający rozwój ruchowy. Ruch jest bardzo ważnym elementem we wczesnych okresach rozwojowych, Konieczność działania i ruchu są naturalna potrzebą dziecka - ruchliwość rozwija dziecko, kształci, wzbogaca doświadczenie, ćwiczy uwagę i pamięć.

RUCH W POWIĄZANIU Z MOWĄ I MYSLENIEM STAJE SIĘ CZYNNIKIEM POZNANIA ŚWIATA.

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY - pojęcia tego używa się dla podkreślenia związku, jaki zachodzi w okresie rozwoju między rozwojem umysłowym i ruchowym.

Prawo współzależność rozwoju psychicznego z rozwojem ruchowym ( E. Dupre ) -aktywizowanie rozwoju jednego zakresu funkcjonowania dziecka wpływa korzystnie na stan drugiego zakresu.

Dla pełnego obrazu dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim istotne znaczenie mają zarówno informacje o jego procesach orientacyjno - poznawczych obejmujących myślenie, spostrzeganie, uwagę, pamięć, wyobrażenia i mowę, jak również o procesach emocjonalno - motywacyjnych oraz o dojrzałości społecznej.

upośledzeni umysłowo rozwijają w sobie wrogie cechy motywacyjne, wysoką potrzebę wsparcia socjalnego, przenikający lęk o przyszłość. Te stany emocjonalne i motywacyjne mogą mieć większy wpływ na zachowanie niż ubogie zdolności intelektualne.

Dzieci upośledzone umysłowo są bardziej podatne na zaburzenia sfery emocjonalnej niż dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, co wynika przede wszystkim z zaburzonych interakcji z otoczeniem, a także z obniżonej sprawności intelektualnej.

CHARAKTERYSTYVCZNE CECHY SFERY EMOCJONALNO-MOTYWACYJNEJ:

• oczekiwania na niepowodzenia

• - uzależnienie się od otoczenia zewnętrznego, wyuczona bezradność

• - wysoki i bardzo wysoki poziom lęku

• - zaburzenia typu zahamowania lub nadpobudliwość

• - tendencje do podtrzymania pozytywnych lub negatywnych interakcji społecznych (deprywacja społeczna)

• - gniew, wrogość, agresywność

Rozwój własnego „ja” dzieci upośledzonych umysłowo przebiega podobnie jak u rówieśników pełnosprawnych, w dużym stopniu zależy od środowiska, a zwłaszcza od stosunku rodziców do dziecka oraz od jego pierwszych doświadczeń społecznych.

Wg literatury przedmiotu rozwój dziecka upośledzonego umysłowo to „ciąg negatywnych doświadczeń”. Niepowodzenia występują tak często, że dziecko „oczekuje” nowej porażki w każdej nowej sytuacji. Jeśli stanie się to cechą osobowości dziecka, to blokuje lub ogranicza jego aktywność, skłania do działania wg zasady osiągania jak najmniejszego.

Emocje są zaburzone gdy:

- intensywność i rodzaj reakcji odbiegają od normalnego zachowania dla wieku życia dziecka

- częściej występują reakcje negatywne niż pozytywne

- reakcje są niewspółmierne do siły bodźców

- brak kontroli emocji i reakcji uczuciowych

- występuje zobojętnienie, nieumiejętność wyrażania emocji

- brak empatii

- brak akceptacji dla własnych emocji

- dziecko wytwarza emocje zastępcze

- objawy narastają stopniowo i trwają długi czas

Dzieci nadpobudliwe - gwałtowne reakcje emocjonalne, ruchowe i poznawcze.

Nadpobudliwość to zaburzenia występujące w obszarze koncentracji uwagi, nadruchliwości i impulsywności:

- zaburzenia uwagi

- niemożność skupienia się

- częsta zmiana postawy

- wiercenie się, machanie nogami

- drażliwość

- gwałtowność

- niecierpliwość

- skłonność do bójek, kłótni i zaczepek

- jąkanie, tiki i grymasy twarzy

- nadmierna gadatliwość

- niepokój

- nierówność pracy w szkole

Przyczyny nadpobudliwości psychoruchowe:

- uszkodzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego w okresie kształtowania się w okresie płodowym, okołoporodowym i później w korelacji z czynnikami społecznymi.

Do czynników uszkadzających OUN zalicza się:

- alkohol, narkotyki

- choroby zakaźne lub inne w okresie ciąży

- uraz mechaniczne lub niedotlenienie w czasie porodu

- uszkodzenia w wieku dziecięcym (uraz, uderzenie…)

- powikłania po zapaleniu opon mózgowych

- zatrucie ciążowe, nieodpowiednie odżywianie

- atmosfera domowa, niezaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych, niewłaściwy styl wychowawczy - czynniki społeczne.

Należy: ukierunkować się na uspokojenie układu nerwowego, wydłużenie okresu koncentracji uwagi, wyeliminowanie niecelowych wyładowań ruchowych, wytwarzanie nawyku samokontroli czynności.

- zwolnione tempo reakcji psychoruchowej

- zaburzenia snu i

Dzieci zahamowane psychoruchowo - dzieci lękliwe, mające trudności w kontaktach społecznych, obniżona aktywność, nie sprawiają trudności wychowawczych.

Przyczyny:

- niekorzystne warunki domowe

- niewłaściwe metody wychowawcze

- atmosfera domowa

- brak poczucia bezpieczeństwa

- rygoryzm rodziców

- lękliwość i wrażliwość dziecka

- brak odporności psychicznej

Objawy
- lękliwość i nieśmiałość

- izolowanie się dziecka

- brak wiary we własne możliwości

- kompleksy

- nadmierna wrażliwość

- trudności z zapamiętywaniem

- osłabienie napięcia mięśniowego

- niepewność i stany lękowe-

- jąkanie i zacinanie

- bierność, apatia, depresja

- tendencje samobójcze

- nadmierne usztywnienie w sytuacjach stresowych

- nadmierne czerwienie się lub blednięcie, pocenie się, zanik głosu.

Cztery grupy dzieci zahamowanych:

1. dzieci „zmotywowane - napięte”- skrupulatność, brak wiary w siebie, sprawiają wrażenie nieustannie napiętych, słaby kontakt z rówieśnikami, podporządkowane - uległe”- wyciszone, małomówne, posłuszne i wycofujące się, , nieśmiałość szczególnie w kontaktach z dorosłymi

2. dzieci podporządkowane- uległe, wyciszone, małomówne, posłuszne i wycofujące się

3. dzieci z obniżoną samooceną „zrezygnowane”- małe poczucie własnej wartości, bierne w domu i w szkole

4. dzieci nadwrażliwe - asteniczne” - skryte, powściągliwe, nie ujawniają swych przeżyć, czują się inne

Przyczyny zahamowania: traumatyczne przeżycia typu ośmieszanie, krytyka, kary fizyczne, groźby utraty lub zerwane więzi emocjonalne z rodzicami, odrzucenie uczuciowe.

---