ŚRODKOWOEUROPEJSKA UMOWA O WOLNYM HANDLU
CEFTA
1. GENEZA.
Koncepcja utworzenia strefy wolego handlu pomiędzy państwami Trójkąta Wyszehradzkiego (a po rozpadzie Czechosłowacji - Grupy Wyszehradzkiej) powstała w 1991r. i była omawiana podczas spotkania wiceministrów spraw zagranicznych (w maju), szczytu państw (w październiku) i spotkania ministrów do spraw współpracy gospodarczej z zagranicą (w listopadzie). W podpisanym w dniu 30 listopada 1991 roku dokumencie „Pro Memoria" potwierdzono rozpoczęcie formalnych negocjacji zmierzających do zawarcia porozumienia o liberalizacji handlu. Uznano, iż zobowiązania wynikające z porozumienia powinny respektować zasadę symetrii i ekwiwalentności korzyści w przypadkach redukcji stawek celnych oraz liberalizacji środków poza taryfowych. Negocjacje trwały do dnia 12 grudnia 1992r. i zakończyły się uzgodnieniem tekstu umowy, list koncesji towarowych i deklaracji końcowych.
Dnia 21 grudnia 1992 r. w Krakowie państwa Grupy Wyszehradzkiej podpisały Środkowoeuropejską Umowę o Wolnym Handlu (CEFTA), która weszła w życie 1 marca 1993 r. po złożeniu przez wszystkie państwa-strony dokumentów ratyfikacyjnych u depozytariusza-polskiego Rządu.
CEFTA jest przykładem jednego z pięciu etapów integracji gospodarczej. tj. strefy wolnego handlu. Każdy z tych etapów charakteryzuje się odmiennym stopniem otwarcia gospodarki na wymianę z partnerami, od liberalizacji wymiany handlowej, aż po wspólnie ustalaną politykę wobec państw trzecich. Strefa wolnego handlu - to obszar, w obrębie którego, na mocy układu pomiędzy zainteresowanymi państwami, zniesione zostały przeszkody w handlu, tj. cła, ograniczenia ilościowe itp. Jednocześnie strony układu zachowują możliwość kształtowania własnej polityki handlowej i celnej wobec państw trzecich.
2. BUDOWA UMOWY.
CEFTA to trójstronna umowa, regulująca zasady tworzenia strefy wolnego handlu między Polską, Czecho - Słowacją, Węgrami. Tekst umowy składa się z preambuły, 42 artykułów, załączników I-VII, protokołu uzgodnień i wspólnej deklaracji. Artykuły regulują poszczególne zasady, jakimi powinny kierować się Strony umowy, zgrupowane są w trzech rozdziałach.
Rozdział I- „ Produkty przemysłowe” (art.2-10) obejmuje artykuły podstawowe dla budowy i funkcjonowania strefy wolnego handlu towarami przemysłowymi między Stronami.
Rozdział II- „ Produkty rolne” (art. 11-15) obejmuje artykuły które łącznie z Protokołami 4,5,6 wymieniają bilateralne koncesje przyznane w zakresie handlu towarami rolnymi między stronami.
Rozdział III- „ Przepisy ogólne” (art.. 16-42) obejmuje artykuły określające prawo i proceduralne obowiązki Stron oraz wszystkie pośrednio oddziaływujące na handel uregulowania, dotyczące konkurencji przedsiębiorstw, monopolu państwa, pomocy państwa i zamówień rządowych, dostosowań strukturalnych i zasad rozszerzania CEFTA.
3. PRZYCZYNY POWSTANIA.
Przyczyną powstania CEFTY był drastyczny spadek wymiany handlowej między krajami Europy Środkowej. W 1993 roku eksport Polski do państw CEFTA był mniejszy o 41% w porównaniu z 1998 r. zaś import o 36%, podobna sytuacja miała miejsce w pozostałych krajach. Kolejną przyczyną powstania CEFTA był nacisk Unii Europejskiej, która nie chciała dopuścić do wzajemnej dyskryminacji towarów z państw porozumienia, które równocześnie zgłosiły swój akces do UE.
4.UCZESTNICTWO NOWYCH CZŁONKÓW.
Ważnym atutem CEFTA stało się jej rozszerzenie o nowych członków, a więc ten aspekt działania, który w pierwotnej umowie nie był wyeksponowany. Nie zawierała ona żadnego artykułu, który określałby warunki przyjmowania nowych członków. Kryteria te zostały sformułowane po raz pierwszy w Deklaracji Poznańskiej po spotkaniu premierów państw sygnatariuszy CEFTA w Poznaniu ( 25 listopada 1994 r.). Stwierdzono, że poszerzenie zakresu obowiązywania CEFTA może dotyczyć państw Europy Środkowej, które spełniają trzy kryteria:
a) zawarły umowy stowarzyszeniowe z Unią Europejską lub umowy o współpracy i wolnym handlu,
b) są stronami Układu Ogólnego W Sprawie Ceł i Handlu (GATT) lub członkami Światowej Organizacji Handlu (WTO),
c) uzyskały akceptację akcesji dotychczasowych członków CEFTA.
Na podstawie Porozumienia Uzupełniającego do CEFTA, podpisanego w Brnie w dniu 11 września 1995r., wprowadzono do tekstu Umowy nowy art.39A. W myśl jego postanowień do Umowy może przystąpić każde europejskie państwo za zgodą wszystkich stron. Szczegółowe zasady i warunki przystąpienia są określane w odrębnym porozumieniu zawieranym przez strony z przystępującym państwem.
Jako pierwsza skorzystała z tego Słowenia, która podpisała 25 listopada 1995 r. Umowę o akcesji do CEFTA, stając się pełnoprawnym jej członkiem od 1 stycznia 1996 r. Od dnia 1 lipca 1997 członkiem CEFTA został Rumunia, a od 1 stycznia 1999 r. Bułgaria. Przystąpieniem do CEFTA zainteresowane są Litwa, Łotwa, Estonia, Ukraina, Turcja, Izrael i Egipt, Macedonia, Chorwacja. Rozszerzenie o nowych członków oraz kandydowanie do niej następnych świadczy o postrzeganiu CEFTA jako realnego towaru, wpływającego pozytywnie na procesy gospodarcze w regionie oraz sytuację członków,
w tym aspekcie przyszłego członkostwa w Unii Europejskiej. Powstanie CEFTA od samego początku było rozumiane przez państwa założycielskie jako krok w kierunku integracji ze strukturami europejskimi. CEFTA reprezentuje rynek, na którym obecnych jest 90 mln konsumentów. Obszar CEFTY rozciąga się od Bałtyku po Morze Czarne i Adriatyk. W postanowieniach CEFTA przewidziana jest możliwość wypowiedzenia Umowy (art.41). Wypowiedzenie następuje w drodze pisemnej notyfikacji składanej depozytariuszowi i jest skuteczne po upływie sześciu miesięcy od dnia otrzymania notyfikacji przez depozytariusza.
5. KALENDARIUM.
LUTY 1991 r.
21 GRUDNIA 1992 r.
1 MARCA 1993 r.
29 KWIETNIA 1994 r.
1 LIPCA 1994 r.
25 LISTOPADA 1994 r.
LIPIEC 1995 r.
17-18 SIERPNIA 1995 r.
11 WRZEŚNIA 1995 r.
25 LISTOPADA 1995 r.
7 GRUDNIA 1995 r.
21 GRUDNIA 1995 r.
1 KWIETNIA 1996 r.
11 WRZEŚNIA 1996 r.
12 KWIETNIA 1997 r.
12 WRZEŚNIA 1997 r.
19 GRUDNIA 1997 r.
17 LIPCA 1998 r.
1 STYCZNIA 1999 r.
1 MAJA 2000R.
LUTY 2001R.
MARZEC 2001R. |
Przywódcy Czechosłowacji, Polski, Węgier ( Grupa Wyszehradzka) rozpoczęli negocjacje ustanawiające strefę wolnego handlu między tymi państwami.
Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu, CEFTA, zostało podpisane w Krakowie. Podpisano także wspólną deklarację o bezzwłocznym rozpoczęciu negocjacji przyspieszających liberalizację.
CEFTA weszła w życie eliminując cła na ok. 40% towarów przemysłowych. Pozostałe towary podzielono na dwie grupy: „ mniej wrażliwe” i „wrażliwe”, na których cła będą stopniowo znoszone, najpóźniej do 1 I 2001 r. Umowa określiła także, że państwa członkowskie będą negocjować bilateralne koncesje w towarach rolnych i obniżenie barier poza celnych.
W Protokole Budapesztańskim ( dodatkowym nr 1) zmieniono załącznik I-IV. Rozszerzono listę A: w relacji Polska-Węgry o 500 pozycji towarowych, w relacji Polska-Czecho-Słowacja o 50 pozycji. Zdecydowano o przyspieszeniu liberalizacji o pół roku, tj. od 1 lipca 1994r. ( a nie od stycznia 95 r. ). Cła na towary „ wrażliwe” z chronionych przemysłów ( samochodowy, metalurgiczny, tekstylny, chemiczny ) będą utrzymane, mimo stopniowych redukcji, do r. 2001 ( w odniesieniu do importu samochodów do Polski do r. 2002).
Weszła w życie, zwiększająca do 50% bezcłowy import towarów przemysłowych, pierwsza transza redukcji według nowego kalendarza liberalizacji. Bilateralne umowy między Słowenią i Węgrami, Czechami i Słowacją weszły w życie według takiej struktury, jak umowa CEFTA.
Deklaracja Poznańska zawiera warunki rozszerzenia CEFTA o nowe kraje; decyzje o przyspieszeniu liberalizacji handlu przemysłowego o 1 rok i rozszerzenia liberalizacji handlu rolnego; Polska zgłosiła propozycję rozszerzenia umowy CEFTA o niehandlowe ekonomiczne formy współpracy, redukcji ceł na towary rolne, z ostatecznym celem całkowitego ich zniesienia. Przyjęcie Deklaracji Poznańskiej.
Na warszawskim spotkaniu na szczycie członkowie CEFTA przyjęli nowy kalendarz liberalizacji, który ma wejść w życie w 1996: cła na towary mniej wrażliwe będą zniesione 1 I 1996 r.; cła na towary bardzo wrażliwe-1 stycznia 2000 r. ( wyjątek : cła na samochody w Polsce pozostaną do 2002 r.).
Podpisano w Warszawie Protokół Dodatkowy Nr 2, który wprowadza w życie postanowienia tzw. Deklaracji Poznańskiej; na towary „średnio wrażliwe na konkurencję” od 1 I 1996 r. obowiązują „0” cła, na towary „najbardziej wrażliwe” od 1 I 1996 r. obowiązuje ½ stawki bazowej , a od 1 I 1997 r. wprowadzone będą zerowe stawki celne. Wyjątki ( 30 pozycji towarowych) będą liberalizowane do 2001. Wspólny Komitet CEFTA (ministrowie odpowiedzialni za współpracę gospodarczą z zagranicą państw CEFTA) dyskutowali kwestie liberalizacji handlu towarami rolnymi.
W Brnie szczyt CEFTA podjął decyzje o rozszerzeniu zakresu umowy o swobodny przepływ kapitału i usług; uzupełniono tekst CEFTA o art.39, określający warunki przystąpienia nowych państw do CEFTA : członkostwo WTO, stowarzyszenie z UE, akceptacja kandydatury przez wszystkich dotychczasowych członków CEFTA i podpisanie z nimi bilateralnych umów handlowych. Ustalono jednomyślnie przyjęcie od 1 I 1996 r. Słowenii oraz uznano kandydatury Rumunii, Bułgarii, Litwy, Łotwy, Estonii. Przyspieszeniu ulegną prace ekspertów nad wzajemnym uznawaniem certyfikatów, co znacznie ułatwi wymianę.
W Lublanie podpisano protokół polsko-słoweński, ostatni bilateralny między Słowenią i tymi krajami CEFTA. Od 1 I 1996 r. Słowenia stała się piątym krajem CEFTA, a sama umowa ma charakter umowy czterostronnej ( dotąd trójstronnej).
W Warszawie podpisano umowę o strefie wolnego handlu towarami przemysłowymi między Polską i Litwą ( bilateralną).
W Warszawie ministrowie współpracy gospodarczej z zagranicą krajów CEFTA podpisali Protokół Dodatkowy Nr 3. Zredukował on od 1 stycznia 1996 r. średnio o 50% stawki celne na wybrane towary rolno-spożywcze, rozszerzył dotychczasowe koncesje i przyspieszył liberalizację tak, aby od 1 stycznia 1998 r. osiągnąć stawkę zerową. Towary rolno-spożywcze podzielono wg ich wrażliwości na konkurencję na 3 listy towarowe: A zerowe stawki celne), B(stawki powyżej 0 %) i C(wrażliwe na które uzgodniono koncesje liberalne w ramach kontyngentów preferencyjnych). Od 1 stycznia 1996 r. cło na import towarów przemysłowych z Czech, Węgier, Słowacji, na które cło w r. 1995 wynosiło 1/3 stawki podstawowej, zostało zniesione; na inne towary z obniżoną stawką, od 1 stycznia 1997 r. cła będą zniesione. W imporcie ze Słowenią towary przemysłowe „0” cło na niektóre; na większość-50% stawki podstawowej, od 1 stycznia 1998 r.-„0”
Zaplanowano spotkanie nt. znoszenie technicznych przeszkód w liberalizacji handlu rolno-spożywczego.
Na spotkaniu premierów krajów CEFTA w Jasnej na Słowacji przyjęto Deklarację z Jasnej, która rozwija tematykę, będącą przedmiotem poprzednich szczytów. Podpisano też dwa kolejne dokumenty: Protokół Dodatkowy Nr 4, dotyczący nowych reguł pochodzenia towarów, oraz Protokół Dodatkowy Nr 5, ustanawiające nowe koncesje przemysłowe.
W Bukareszcie podpisano Umowę o akcesji Rumunii do CEFTA. Umowa ta jest stosowana na zasadzie prowizorycznej od 1 lipca 1997 roku.
W Portorożu (Słowenia) odbył się czwarty szczyt premierów państw CEFTA. Deklaracja przyjęta w trakcie spotkania wyznacza dalsze kierunki działań w ramach umowy, w tym zobowiązanie do dokonania kompleksowej oceny funkcjonowania CEFTA.
Podczas spotkania ministrów CEFTA w Warszawie podpisano Protokół Dodatkowy Nr 6, który obowiązuje prowizorycznie od 1 kwietnia 1998 roku. Dostosowuje on Słowenię do modelu koncesji rolnych, wynikającego z Protokołu Dodatkowego Nr 3.
Podpisano Umowę o akcesji Bułgarii do CEFTA. Strony uzgodniły stosowanie prowizoryczne Umowy od 1 stycznia 1999 roku, pod warunkiem, że do 1 grudnia 1998 roku Rumunia ratyfikuje umowę i notyfikuje to pozostałym stronom.
Członkiem CEFTA została Bułgaria. W I kwartale 1999 r. wycofano preferencje, które dotyczyły: cukru -Słowacji, pszenicy- Czechy, Słowacja, Węgry, mięsa drobiowego i wieprzowego- Węgry. W odpowiedzi na te posunięcie kraje nimi dotknięte zastosowały wprowadzenie retorsji, w ramach jej za wycofanie przez Polskę preferencji celnych na importowaną z Węgier kukurydzę paszową i zboże kraj ten podniósł stawki celne na sprowadzane z Polski w ramach kontyngentu sery, twarogi, ziemniaki świeże i suszone i cukier. Nowe stawki obowiązują od połowy czerwca. Cła zostały również podniesione na płatki, grysik i mąkę ziemniaczaną. Stawka celna na sery i twarogi została podniesiona z 0% do 61-73,5% w ramach kontyngentu wynoszącego 300t. Na ziemniaki świeże ( kontyngent 40 tys. t.) z 10% do 45,5%, na suszone ziemniaki (łącznie z suszoną cebulą) z 10% do 69,5% (kontyngent 1,4% tys. t), na cukier (kontyngent 10 tys. t) z 35% do 70%, na płatki, grysik i mąkę ziemniaczaną z 22% do 33%.
Rząd Słowacji wprowadził ograniczenia w imporcie pochodzącego z Polski cukru.
Węgry podwyższyły cło na produkty żywnościowe sprowadzane z Polski ( m.in. sery, mleko w proszku, mąkę, ziemniaki, cukier, niektóre warzywa i wyroby cukiernicze). W odpowiedzi Polska wycofała ustanowione od 1 stycznia kontyngenty taryfowe na pochodzące z Węgier mięso wieprzowe i drobiowe, pszenicę, kukurydzę i koncentrat pomidorowy.
Polska wycofała preferencyjne stawki celne stosowane w imporcie masła z Czech.
|
6.CELE.
W myśl postanowień art. 1 celami Umowy, która ma doprowadzić do utworzenia strefy wolnego handlu, najpóźniej do dnia 1 stycznia 2001r., są:
a) popieranie, poprzez rozszerzanie wymiany handlowej, harmonijnego rozwoju stosunków gospodarczych pomiędzy państwami-stronami oraz przyczynianie się do ich rozwoju gospodarczego, poprawy warunków życia i pracy;
b) zapewnienie uczciwych warunków konkurencji w handlu pomiędzy stronami;
c) przyczynianie się, poprzez znoszenie barier w handlu, do harmonijnego rozwoju i rozszerzenia handlu światowego.
Podstawowym celem CEFTA było utworzenie do 2001 r. strefy wolnego handlu. Narzędziem umożliwiającym osiągnięcie tego celu miała być stopniowa liberalizacja handlu poprzez znoszenie wszelkiego rodzaju barier taryfowych, para- i pozataryfowych oraz administracyjnych. Ważnymi zadaniami, jakie pojawiły się w trakcie realizacji umowy , było rozszerzenie podmiotowe i przedmiotowe CEFTA. Ważnym nie zapisanym, ale realizowanym zadaniem jest również ujednolicanie podstawowych przepisów regulujących współpracę gospodarczą krajów CEFTA zgodnie z normami Unii.
7.Potencjał ekonomiczny krajów CEFTA (1993):
|
CEFTA |
Polska |
Rep.Czeska |
Węgry |
Słowacja |
Słowenia |
Obszar (km2) |
535.850 100% |
312.700 58,35% |
78.900 14,72% |
93.000 17,35% |
49.000 9,14% |
2.250 0,42% |
Ludność (mln.) |
66,4 100% |
38,5 58% |
10,3 15,5% |
10,3 15,5% |
5,3 8,0% |
2,0 3,0% |
PKB (mln.USD) |
175,5 100%
|
80,0 45,6%
|
31,5 18,0% |
39,2 22,4% |
11,4 6,5% |
13,3 7,6% |
Obroty handlu zagr. (mld.USD) |
97,85 100% |
32,9 33,62% |
20,8 21,26% |
21,5 21,97% |
11,75 13,1% |
10,9 11,14%
|
Potencjał ludnościowy i jeszcze większy potencjał rolniczy, wyrażony ilością użytków rolnych i gruntów ornych siedmiu krajów Europy Środkowowschodniej, które podpisały umowę o wolnym handlu, ilustrują dane liczbowe zawarte w poniższej tabeli:
Liczba ludności i powierzchnia krajów CEFTA na tle krajów UE w 1999 roku.
Kraje |
Ludność w mln |
Pow. kraju w mln ha |
Pow. UR w mln ha |
Pow. UR na 1 mieszkańca |
Pow. GO w mln ha |
Bułgaria Czechy Polska Rumunia Słowacja Słowenia Węgry CEFTA - 7 UE - 15 CEFTA/UE |
8,3 10,3 38,7 22,5 5,4 1,9 10,1 97,2 374,5 26% |
11,1 7,9 31,3 23,8 4,9 2,0 9,3 90,3 323,4 28% |
6,2 4,3 18,5 14,7 2,4 0,9 6,1 53,2 138,1 39% |
1,37 0,77 0,81 1,06 0,91 1,05 0,92 0,93 0,86 x |
4,3 3,1 14,1 9,3 1,5 0,2 4,8 37,3 76,7 49% |
Źródło: opracowanie własne
Kraje te łącznie zamieszkuje blisko 100 mln ludzi na 900 tys. km2, co stanowi odpowiednio 26% populacji UE i 28% powierzchni jej terytorium. Z punktu widzenia rolnictwa, kraje te posiadają duże zasoby ziemi rolniczej, szczególnie gruntów ornych (na uwagę zasługują Polska i Rumunia, posiadające łącznie 63% gruntów ornych w CEFTA). Jest to niezmiernie ważny element charakteryzujący te kraje, który powinien być brany pod uwagę przy negocjacjach dotyczących rolnictwa.
Porównanie wielkości PKB w krajach CEFTA i UE w latach 1990-1998
Wyszczególnienie |
Wartość PKB (w mld USD) liczona wg kursu walut |
Wartość PKB (mld USD) liczona wg PSN |
PKB na 1 mieszkańca UE=100 |
|
|
|
|
1990 |
1998 |
A.Kraje CEFTA(7) 1.Bułgaria 2.Czechy 3.Polska 4.Rumunia 5.Słowacja 6.Słowenia 7.Węgry |
346,2 13,5 54,2 158,0 41,8 20,7 19,6 47,6 |
819,0 44,1 134,8 327,6 136,3 54,9 29,7 108,9 |
33 68 33 36 51 70 49 |
40 26 63 40 29 49 72 51 |
B. Kraje UE W tym: 1.Austria 2.Grecja 3.Hiszpania 4.Niemcy 5.Portugalia |
8330,8
212,2 119,7 549,6 2096,9 104,4 |
7840,9
190,0 148,8 641,4 1845,4 147,7 |
100
108 59 76 104 62 |
100
112 68 78 107 71 |
Źródło:transition countries in 1998/1999;widespread economic slowdown with escalating structural problems.WIIW,Vienna 1999
Przy przyjęciu przeciętnego dla Unii Europejskiej PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca jako 100, w roku 1998 Polska i Słowenia nieznacznie poprawiły swą pozycję w porównaniu z 1990 r. ( Polska z 33 do 40, Słowenia z 70 do72). Pozostałe kraje CEFTA znalazły się w gorszej sytuacji niż w 1990.
Jednocześnie na uwagę zasługuje olbrzymi absolutny dystans między wielkością PKB przypadającego na 1 mieszkańca w krajach CEFTA i Unii Europejskiej. Przy przyjęciu wielkości PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca przeciętnego dla UE jako 100, W Bułgarii i Rumunii kształtował się on w granicach jednej czwartej, w Polsce- w granicach 40%, w Słowacji i na Węgrzech- połowy, Czech- dwu trzecich i Słowenii- trzech czwartych.
W wielkościach wartościowych te różnice kształtowały się następująco:
PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach 1990-1999 ( w ECU)
Wyszczególnienie |
1990 |
1992 |
1993 |
1994 |
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
W tym:
|
4680 9567 4651 5115 7207 9854 6946
15263 8390 10765 14604 8767 |
4317 9073 4865 4564 6339 9376 7114
17257 9919 12251 17158 10382 |
4445 9454 5226 4812 6306 10025 7355
17800 10250 12371 17195 10811
|
4658 10004 5630 5138 6755 10843 7789
18639 10904 12692 18372 11633 |
4962 10980 6205 5689 7424 11645 8257
19539 11712 13484 19347 12391 |
4601 11722 6742 6084 8101 12316 8613
20415 12227 14007 19578 12746 |
4390 12077 7334 5804 8785 13059 9218
21243 12806 14719 20296 13404
|
4949 12093 7816 55,94 9407 13835 9952
21667 13062 15013 20702 13673 |
Źródło jw
8. OBROTY HANDLU ZAGRANICZNEGO POLSKI Z CEFTĄ.
Polska była jednym z głównych inicjatorów zawarcia Umowy, uważając, iż pomoże ona w rozwiązaniu wielu problemów gospodarczych Europy Środkowej. Wobec coraz bardziej realnych szans na członkostwo w Unii Europejskiej Polska traktuje obecnie Umowę jako prawną podstawę utworzenia strefy wolnocłowej, która przyspieszy procesy integracyjne na kontynencie europejskim. Z polskiego punktu widzenia działania CEFTA powinny koncentrować się na koordynacji polityki rolnej i finalizacji koncesji rolnych, usprawnieniu funkcjonowania Umowy, zapewnieniu właściwej jej interpretacji.
W 1995r. reprezentant Polski sprawował funkcję przewodniczącego Wspólnego Komitetu CEFTA. Polska zgłosiła też propozycję, by po pięciu latach funkcjonowania CEFTA dokonać podsumowania i poddać analizie dotychczasowe doświadczenia.
Wyraźnemu zwiększeniu ulegają obroty handlowe Polski z państwami CEFTA (w 1994 r. - 1,7 mld USA, w 1995 r. - 2,8 mld USD, w 1996 r. - 3,6 mld USD); rosną one szybciej niż całkowite obroty polskiego handlu zagranicznego.
Obroty z CEFTA od powstania tej organizacji cechuje przewaga wartości importu nad wartością eksportu( nawet 2002). Od 1998 r., w związku z wyższą dynamiką eksportu (116,6), niż importu (112,1), przyrost deficytu obrotów ulega zmniejszeniu (tak jest obecnie), co znajduje odzwierciedlenie w malejącym udziale deficytu z CEFTA w deficycie ogółem (z 5,3 proc. w 1996 r. na 4,4 proc. w okresie I-IV 1992 r.)
W eksporcie dynamicznie wzrósł udział art. rolno-spożywczych, zwłaszcza przetworzonych, a także mebli, utrzymał się udział wyrobów elektromaszynowych i chemicznych oraz zmalał produktów mineralnych - zwłaszcza węgla i siarki. W imporcie zmniejszył się udział wyrobów przemysłu chemicznego, wzrósł zaś wyrobów elektromaszynowych i metalurgicznych. Głównym partnerem Polski pozostają Czechy (udział w eksporcie 50,5 proc.) w imporcie 49,1 proc.), choć w ostatnich latach obserwuje się spadek udziału Czech i Słowacji, a wzrost udziału Węgier. W pierwszych miesiącach 1999 roku wzrosły także obroty z krajami nowoprzyjętymi: Słowenią, Rumunią, Bułgarią - zwłaszcza w polskim eksporcie.
Na wyższą dynamikę obrotów z krajami CEFTA miała wpływ liberalizacja handlu wzajemnego, poprzez stopniowe znoszenie barier taryfowych i pozataryfowych oraz bliskie sąsiedztwo i historycznie ukształtowana komplementarność struktur gospodarczych, w których Polska dysponowała nadwyżkami surowców, półproduktów i art. rolnych, Czechy rozwiniętym przemysłem maszynowym, chemicznym i metalurgicznym, Słowacja nadwyżkami mocy dobrze rozwiniętego hutnictwa i przemysłu chemicznego, Węgry i Słowenia atrakcyjną ofertą części przemysłu maszynowego (autobusy) i chemicznego (leki).
Obroty z krajami CEFTA charakteryzują się dużą dywersyfikacją towarową. W eksporcie jeszcze w 1996 roku przeważały towary surowcowe i półprodukty, takie jak węgiel, miedź, półprodukty hutnictwa i przemysłu chemicznego. W imporcie dominowały w tym okresie wyroby przemysłu chemicznego, elektromaszynowego i hutniczego. Do najważniejszych zmian w strukturze eksportu w 1998 roku należy wzrost udziału art. rolno-spożywczych z 5,5 proc. do 12,6 proc., towarów przemysłu elektromaszynowego z 19,4 proc. do 21,0 proc., oraz spadek dostaw towarów z grupy prod. mineralnych z 22,2 proc. do 12,1 proc. Zmniejszenie eksportu surowców kompensowane było przez wzrost eksportu wyrobów przetworzonych, takich jak: pojazdy samochodowe i akcesoria, meble, czekolady i pieczywo cukiernicze, przetwory owocowo-warzywne, sprzęt łączności, proszki do prania, ogumienie samochodowe i szereg innych. W eksporcie do krajów CEFTA dominują: wyroby przemysłu elektromaszynowego (21,0 proc.), metale nieszlachetne, wyroby hutnicze i miedź (20,8 proc.), wyroby przemysłu chemicznego (15,8 proc.) i art. rolno-spożywcze (12,6 proc.).
W strukturze importu do najważniejszych zmian należy zaliczyć: wzrost udziału wyrobów przemysłu elektromaszynowego (z 20,6 proc. do 26,0 proc.), metali nieszlachetnych (z 13,8 proc. do 16,0 proc.) i spadek importu wyrobów przemysłu chemicznego (z 29,0 proc. do 22,8 proc.). Przedmiotem zwiększonego importu były nadwozia, części i akcesoria samochodowe, wyroby hutnicze, tworzywa sztuczne, farmaceutyki, silniki spalinowe, urządzenia odbiorcze dla telewizji. W imporcie dominują te same grupy, co w eksporcie.
Przy wzroście eksportu do państw CEFTY ogółem o 36,6 proc. najszybciej rósł eksport na Węgry (o 51,6 proc.), do Rumunii (o 55,4 proc.) i do Słowenii (o 68,5 proc.), natomiast wolniej do Czech (o 20,7 proc.) i Słowacji (o 20,4 proc.). W imporcie, przy średnim wzroście o 37,7 proc., dynamika ta była bardziej wyrównana i zbliżona do średniej w imporcie z Węgier, Słowacji i Słowenii. Nieco wolniej rósł import z Czech (o 27,1 proc.), a znacznie szybciej z Rumunii (o 93,6 proc.). Dynamika eksportu i importu w tym okresie była zbliżona, a saldo obrotów było ujemne ze wszystkimi krajami. Największe ujemne saldo powstaje w obrotach z Czechami. Wyniosło ono w 1998 roku 439,6 mln USD, tj. ok. 46 proc. ujemnego salda z całym ugrupowaniem w tym roku.
Współpraca gospodarcza Polski z krajami CEFTA po czterech miesiącach 1999 roku charakteryzowała się wzrostem eksportu w porównaniu z analogicznym okresem ub. roku o 3,2 proc. i spadkiem importu wynoszącym 8,1 proc.
Wartość polskiego eksportu na rynek krajów CEFTA w 2000r. była zbliżona do wyników roku poprzedniego i wyniosła 2650 mln USD wobec 2668 mln USD w 1999r.. Wartość importu ogółem była o 192 mln USD niższa aniżeli rok wcześniej i kształtowała się na poziomie 3183 mln USD. W handlu zagranicznym artykułami rolno-spożywczymi w 2000r. wyniósł 12%, podczas gdy w roku 1999 11%. W imporcie udział ten wynosił odpowiednio 11%, 9%.
Ujemne saldo obrotów z krajami CEFTA zwiększyło się w 2000r. o ponad 30 mln USD i osiągnęło 36,6 mln USD. Najbardziej pogorszyło się saldo obrotów z Czechami-1999r. było ono dodatnie na poziomie 46,9 mln USD, podczas gdy w roku 2000 osiągnęło wartość ujemną 12,5 mln USD. Dodatnie saldo obrotów wystąpiło jedynie w handlu z Rumunią i ze Słowenią.
Eksport artykułów rolno-spożywczych do krajów CEFTA kształtował się na poziomie 316 mln USD i by o 33 mln USD wyższy niż w 1999. Wzrost eksportu dotyczył wszystkich krajów ugrupowania.
Czołowym odbiorcą polskich produktów rolno-spożywczych pozostały Czechy-wartość importu do tego kraju wyniosła 140 mln USD wobec 128 mln USD w 1999r. Polska eksportowała do Czech głównie bydło żywe, masło, sery, pomidory, cebulę, kapustę, ogórki, warzywa mrożone, owoce mrożone i suszone, ryby przetworzone, cukier, melasę, czekoladę, pieczywo cukiernicze oraz koncentraty kawy i herbaty.
Na drugim miejscu plasowały się Węgry- wartość eksportu była o 3 mln USD wyższa i wyniosła 67 mln USD. Główne produkty kierowane do tego kraju to sery, twarogi, cebula, ryby przetworzone, cukier, melasa, czekolada, pieczywo cukiernicze, koncentraty kawy i herbaty oraz lody.
Eksport na Słowację w 2000r. osiągnął 34 mln SD i był o 1,2 mln USD wyższy niż w roku 1999. W ujęciu ilościowym odnotowano jednak spadek o 3% wywozu, co spowodowane było nieznacznym obniżeniem cen eksportowych. Słowacja była odbiorcą m.in. polskich serów, cukru, cebuli, kapusty i pieczywa cukierniczego.
Głównymi produktami w polskim eksporcie rolno-spożywczym do Rumuni było mięso wieprzowe, ryby i ich przetwory, sery i twarogi, cebula, jabłka, kawa, margaryna, cukier, czekolada, ekstrakt słodowy. Wartość eksportu na rynek rumuński kształtował się na poziomie 36 mln USD wobec 28 mln USD w 1999r.
Eksport artykułów rolno-spożywczych do Słowenii był w 2000r. prawie o 8 mln USD wyższy i wyniósł 27 mln USD. Słowenia kupowała w Polsce bydło żywe, cebulę, warzywa mrożone, warzywa konserwowe, cukier, czekoladę, pieczywo cukiernicze i papierosy.
Spośród krajów CEFTA najniższy poziom obrotów w 2000 notowano w handlu z Bułgarią. Eksport do tego kraju wyniósł 12,6 mln USD. Bułgaria była odbiorcą ziemniaków, cebuli, warzyw strączkowych, czekolady, pieczywa cukierniczego i warzyw zakonserwowanych.
Import towarów rolno-spożywczych z krajów CEFTA był w 2000r. o 63,2 mln USD wyższy niż w 1999r. i kształtował się na poziomie 352,4 mln USD.
Największy, bo o blisko 87% wzrost odnotowano w przywozie z Czech - z 81 do 152 mln USD. Czechy dostarczyły na polski rynek pszenicę, jęczmień, kukurydzę, drób żywy, masło, sery, warzywa strączkowe suszone, mąkę pszenną, kaszę, słód, nasiona rzepaku, pomidory przetworzone, śruty i otręby.
Przywóz artykułów rolno-spożywczych w 2000r. z Węgier osiągnął 123 mln USD i był nieznacznie niższy od wyników roku 1999r. Polska sprowadzała z Węgier: pszenicę, kukurydzę, mięso wieprzowe, arbuzy, warzywa mrożone, nasiona słonecznika, olej słonecznikowy, warzywa konserwowe, koncentrat pomidorowy oraz preparaty do karmienia zwierząt.
Import towarów rolno-spożywczych ze Słowacji był o 3 mln USD wyższy i wyniósł ok. 47 mln USD. Ze Słowacji Polska importowała głownie kukurydzę, słód, margarynę, pomidory przetworzone, śruty i otręby.
Zmniejszył się przywóz z Rumunii ( o 29%) i Bułgarii( o 23%) i wynosił po ok. 14mln USD. Z Rumunii sprowadzany był przede wszystkim olej słonecznikowy i sojowy, pomidory przetworzone i cukier, zaś z Bułgarii wina, tytoń przetworzony oraz warzywa mrożone.
Ze Słowenii Polska sprowadzała głownie przetworzone pomidory i wino. Wartość importu z tego kraju była zbliżona do wyników 1999r. i wyniosła 2,3 mln USD.
Obroty w handlu zagranicznym Polski z CEFTA.
w okresie I-IX 2002 r. wg GUS (20.11.2002).
Eksport |
W mln zł |
W mln USD |
W mln EUR |
I-IX 2000 = 100 |
I-IX 2001 |
I-IX 2002 |
||
|
|
|
|
zł |
USD |
EUR |
Struktura w % Eksport ogólnie=100 |
|
CEFTA |
10364,6 |
2526,2 |
2732,6 |
110,3 |
110,4 |
107,1 |
8,5 |
8,7 |
UE |
81800,1 |
19950,5 |
21624,7 |
106,5 |
106,6 |
103,8 |
69,8 |
69,0 |
Import |
W mln zł |
W mln USD |
W mln EUR |
I-IX 2000 = 100 |
I-IX 2001 |
I-IX 2002 |
||
|
|
|
|
zł |
USD |
EUR |
Struktura w % Import ogólnie=100 |
|
CEFTA |
11766,4 |
2868,4 |
3104,7 |
103,3 |
103,3 |
100,3 |
7,5 |
7,3 |
UE |
99926,8 |
24371,2 |
26395,4 |
106,7 |
106,8 |
103,7 |
61,4 |
62,0 |
Kontyngenty na przywóz towarów pochodzących z Czech, Słowacji, Węgier, Rumunii, Słowenii i Bułgarii, dla których ustanowiono obniżone stawki celne obowiązujące w 2001r. są zawarte w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 20 grudnia 2000r.
Znoszenie ceł w handlu produktami rolno-spożywczymi pomiędzy krajami CEFTA napotyka na wiele trudności. Węgry w lutym 2001r. podwyższyły cło na produkty żywnościowe sprowadzane z Polski ( m.in. mąkę, sery, cukier, mleko w proszku, ziemniaki, niektóre warzywa i wyroby cukiernicze).
W ramach CEFTA powinna następować dalsza liberalizacja przepływu kapitału i usług, a także ujednolicanie certyfikacji towarów
i rozwój wymiany wyników badań naukowych pomiędzy państwami-stronami.
Konieczne jest przyspieszenie liberalizacji handlu artykułami rolnymi, którą umożliwi kompleksowe podejście do polityki rolnej (m.in. w odniesieniu do subsydiów, certyfikacji jakościowej, świadectw fitosanitarnych
i weterynaryjnych).
W dalszej perspektywie należy oczekiwać, iż państwa uzyskujące członkostwo w Unii Europejskiej będą występować z CEFTA.
Bibliografia:
KORZYŚCI I ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z PRZEWIDYWANYM CZŁONKOSTWEM KRAJÓW CEFTA W UNII EUROPEJSKIEJ.-Bożyk Paweł
Warszawa SGH
ŚRODKOWOEUROPEJSKIE POROZUMIENIE O WOLNYM HANDLU-CEFTA -Kopeć Urszula Handel zagraniczny.
ŚRODKOWOEUROPEJSKA STREFA WOLNEGO HANDLU- Kisiel-Łowczyc Anna
Gdańsk Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1996
4.PANSTWA WYSZEHRADZKIE. SYSTEMY POLITYCZNE GOSPODARKA WSPÓŁPRACA.- Szczepaniak Marian
Poznań Akademia Ekonomiczna w Poznaniu 1996
5.POLSKI HANDEL ROLNO-SPOŻYWCZY Z PAŃSTWAMI CEFTA 1993-1997 - Piskorz Władysław, Leszko Dariusz
Warszawa FAPA 1998
6.ROLA CEFTA W INTEGRUJĄCEJ SIĘ EUROPIE. Bożyk Paweł
Warszawa SGH 1999
7.ROCZNIK STATYSTYCZNY RP Warszawa 2000 GUS
8.ROCZNIK STATYSTYKI MIĘDZYNARODOWEJ 2000 GUS
9.DZIENNIK USTAW RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ NR. 129 POZ.637 z 1994 r,
20
7