9057


Kryteria i klasyfikacja upośledzenia umysłowego:

Analizując zagadnienie klasyfikacji upośledzenia umysłowego należy stwierdzić, że jest to problem bardzo złożony. Klasyfikacja jest istotna z punktu rozwoju badań naukowych, jak i organizacji procesu rewalidacji.

Na różnorodność klasyfikacji wpływają różne kryteria podziału (np. pedagogiczne, psychologiczne, ewolucyjne, społeczne, medyczne).

Kryterium pedagogiczne bierze pod uwagę możliwości wychowania i nauczania dzieci upośledzonych umysłowo.

Kryterium ewolucyjne polega na tym, iż badacz porównuje poziom rozwoju czynności orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych, w tym poziom rozwoju mowy, rozwoju motorycznego itp. badanego dziecka z poziomem wymienionych czynności prawidłowo rozwijającego się dziecka. [1]

Kryterium psychologiczne uwzględnia całą osobowość dziecka, dokonuje się pomiaru stopnia rozwoju intelektualnego.

Kryterium społeczne opiera się na założeniu, że istotnym celem człowieka jest takie przystosowanie się do otoczenia, aby móc prowadzić niezależną egzystencję.

Kryterium lekarskie uwzględnia całokształt badań lekarskich, w tym badania ambulatoryjne. Aktualnie obowiązuje w Polsce (od 1968 roku) czterostopniowa klasyfikacja upośledzenia umysłowego oparta na ilorazie inteligencji (I.I.). Jej podstawę stanowi skala o średniej 100 i odchyleniu standardowym 16.

Osoby upośledzone umysłowo, w zależności od upośledzenia dzieli się na:

Należy również wspomnieć o stosunkowo dużej grupie osób znajdujących się na pograniczu normy umysłowej i upośledzenia umysłowego (I.I.=68-83).

Prezentowane systemy klasyfikacji upośledzenia umysłowego są ciągle modyfikowane, udoskonalane i uzupełniane zgodnie z obowiązującymi kryteriami.

  1. J. Kostrzewski, I. Wald: Podstawowe wiadomości o upośledzeniu umysłowym. W: K. Kirejczyk (red.): Upośledzenie umysłowe- Pedagogika, PWN, Warszawa 1981, s. 71

Upośledzenie umysłowe


Pojęcie upośledzenia umysłowego- przegląd poglądów

Pojęcie upośledzenie umysłowe używane jest zamiennie z terminem niedorozwój umysłowy lub niepełnosprawność intelektualna inaczej oligofrenia.
Demencja-otępienie; gdy ktoś rodzi się zdrowy, a następnie w skutek chorób, urazów zmniejsza się stopień inteligencji, może się pogłębiać.

Zdaniem Z. Sękowskiej pojęcie upośledzenie umysłowe jest bardzo szerokie zarówno ze względu na zróżnicowanie stopnia upośledzenia umysłowego, które obejmuje, jak i ze względu na zaburzenia zachowania, motywacji, emocjonalności i dysfunkcje jakie im towarzyszą. Upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do sfery poznawczej człowieka, ale obejmuje całą jego osobowość.

Według A.M. Clarke i A.D.B Clarke niedorozwój umysłowy oznacza funkcjonowanie intelektu poniżej przeciętnej, upośledzenie powstaje w okresie rozwojowym i towarzyszy mu obniżenie zdolności przystosowania się.

Terminem niedorozwój umysłowy inaczej oligofrenia J. Kostrzewski nazywa te przypadki upośledzenia umysłowego, które powstały w okresie rozwojowym. Z kolei terminem upośledzenie umysłowe określa jako istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się oraz zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym.

Zdaniem A. Lewickiego „oligofrenia jest to zahamowanie lub upośledzenie rozwoju psychicznego, wrodzone albo bardzo wcześnie nabyte, prowadzące często do zaburzeń w przystosowaniu społecznym.”

Definicja K. Kirejczyka określa upośledzenie umysłowe jako istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku, globalny rozwój umysłowy jednostki, z nasilonymi równocześnie trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania, spowodowany we wczesnym okresie rozwojowym przez czynniki: dziedziczne, wrodzone i nabyte po urodzeniu, wywołujące trwałe zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.

Według J. Doroszewskiej trudność zdefiniowania niedorozwoju umysłowego wynika z faktu, iż jest on pewnego rodzaju koncepcją społeczną, zależną od zmiennego progu tolerancji społecznej. Według autorki upośledzenie umysłowe jest skomplikowane w swych powiązaniach biospołecznych. Zarówno z różnorodnych przyczyn, jakie leżą u jego podstaw, jak i wielorakich objawów, a także ze względu na nieraz trudny do przewidzenia jego dynamizm, a więc i prognozę.

Z kolei M. Kościelska podaje, iż: „Upośledzenie umysłowe traktuje się nie jako zaburzenie organiczne, ale psychologiczne; jako stan, do którego się dochodzi w rezultacie nieprawidłowego procesu rozwojowego.” Zgodnie z myślą autorki upośledzenie umysłowe jest stanem, który w głównej mierze jest wynikiem zablokowania aktywności poznawczej dziecka i właściwego korzystania z doświadczeń.
Z wymienionych wyżej definicji wynika, iż istota upośledzenia umysłowego zawiera się w kilku aspektach:

- upośledzenie powstaje w okresie rozwojowym,
- ma różnorodną etiologię.
- upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do niższego ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, lecz obejmuje również całą osobowość,
- upośledzenie umysłowe ogranicza zdolność przystosowania społecznego.

Współczesne ujęcie upośledzenia umysłowego jest wielostronne i bardzo szerokie, uwzględnia bowiem nie tylko zaburzenia sfery intelektualnej, poznawczej, ale także emocjonalnej i wolicjonalnej. Takie kompleksowe spojrzenie na upośledzenie umysłowe opiera się na holistycznej teorii człowieka o jedności ciała, psychiki, intelektu. Dysfunkcja jednej ze sfer oznacza zaburzenie, niepełnosprawność człowieka jako całości. Jednocześnie należy sądzić, że pomoc osobie niepełnosprawnej ma większe szanse powodzenia, jeżeli zdołamy ogarnąć możliwie wszystkie aspekty jej funkcjonowania.

Globalne i parcjalne dysfunkcje intelektualne

J. Kostrzewski dzieli dysfunkcje intelektualne na:

Globalne - poziom wszystkich sprawności intelektualnych tworzących inteligencję jest istotnie niższy od przeciętnego:
. upośledzenie umysłowe:
- niedorozwój umysłowy (oligofrenia)
- ogólne otępienie (demencja)
. zahamowanie rozwoju intelektualnego
. obniżenie poziomu intelektualnego
. opóźnienie rozwoju intelektualnego

Parcjalne - jeżeli przy prawidłowym ogólnym poziomie funkcjonowania intelektualnego odbiega od normy jedna, dwie lub kilka funkcji:
. upośledzenie określonej funkcji
. zahamowanie rozwoju określonej funkcji
. opóźnienie rozwoju określonej funkcji
. obniżenie poziomu rozwoju określonej funkcji




Kryteria upośledzenia umysłowego

Na różnorodność klasyfikacji wpływają różne kryteria podziału:
- pedagogiczne
- psychologiczne
- ewolucyjne
- społeczne
- medyczne
Kryterium pedagogiczne bierze pod uwagę możliwości wychowania i nauczania dzieci upośledzonych umysłowo.
Kryterium ewolucyjne polega na tym, iż badacz porównuje poziom rozwoju czynności orientacyjno - poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych, w tym poziom rozwoju mowy, rozwoju motorycznego itp. badanego dziecka z poziomem wymienionych czynności prawidłowo rozwijającego się dziecka .
Kryterium psychopedagogiczne uwzględnia całą osobowość dziecka, dokonuje się pomiaru stopnia rozwoju intelektualnego .
Kryterium medyczne przyjmuje prowadzony w 1968r. podział ustalony przez WHO i opiera się na liczbie odchyleń standardowych, dzielącej opisywaną grupę od przeciętnej, przy średniej równej 100 i odchyleniu standardowym równym 16. Obowiązującej obecnie IX Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów wartości graniczne zaokrąglono z przyczyn praktycznych.
Współczesny podział wyróżnia 4 stopnie:
- upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (I.I=50-70)
- upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym (I.I=35-49)
- upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym (I.I=20-34)
- upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim (I.I<20).

Tredgold odwołuje się do trzech kryteriów, definiując niedorozwój umysłowy jako stan, w którym umysł nie osiągnął normalnego rozwoju:
· oceny wyników w nauce szkolnej
· inteligencji
· przystosowania biologicznego i społecznego,


E. Doll znalazł 6 kryteriów istotnych dla pojęcia niedorozwoju umysłowego, a mianowicie:
· niedojrzałość społeczna,
· niska sprawność umysłowa,
· opóźnienie rozwojowe,
· zahamowanie,
· pochodzenie konstytucjonalne,
· nieodwracalność upośledzenia.

J. Mazurkiewicz wyróżnia trzy kryteria:

· psychologiczne - poziom uwagi i mowy,

· ewolucyjne - porównanie poziomu umysłowego dziecka niedorozwiniętego z dzieckiem normalnym,

· społeczne - mierzące stopień upośledzenia umysłowego.

Ch. Skinder wymienia 3 kryteria:
· nieadekwatne społeczne przystosowanie się
· zmniejszona zdolność uczenia się
· powolne tempo dojrzewania

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego

Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia uchwaliło nowelizację klasyfikacji upośledzenia umysłowego, obowiązującą od 1 stycznia 1968r. Podstawą klasyfikacji jest skala o średniej 100 i odchyleniu standardowym 16.

Wyróżniamy cztery stopnie upośledzenia umysłowego:

1) lekki niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 52-67, mieszczący się między dwoma i trzema odchyleniami standardowymi;

2) umiarkowany niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 36-51, mieszczący się między trzema i czterema odchyleniami standardowymi;

3) znaczny niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 20-35, mieszczący się między czterema i pięcioma odchyleniami standardowymi;

4) głęboki niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 0-19, mieszczący się między pięcioma i większą liczbą odchyleń standardowych.

Nowa klasyfikacja psychologiczna ma dużo zalet. W wielu krajach i w literaturze utrzymuje się nadal jednak klasyfikacja tradycyjna oparta również na ilorazie inteligencji, ale wyróżniająca trzy stopnie upośledzenia umysłowego:

1) idiotyzm (iloraz inteligencji 0-19),

2) imbecylizm (iloraz inteligencji 20-49),

3) debilizm (iloraz inteligencji 50-59).

Upośledzenie umysłowe wg Kostrzewskiego to: „ istotnie niższy od przeciętnego, co najmniej o dwa odchylenia standardowe, poziom funkcjonowania intelektualnego o charakterze globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego, spowodowane przez czynniki genetyczne i egzogeniczne na podłożu względnie trwałych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym.”

Natomiast klasyfikacja upośledzenia umysłowego oparta na ilorazie inteligencji wg Wechslera kształtuje się tak:


Klasyfikacja upośledzenie umysłowego wg Wechslera.

STOPIEŃ ROZWOJU UMYSŁOWEGO
WECHSLERA
ROZWÓJ PRZECIĘTNY(odchylenie mniejsze, równe 1) 85-110
ROZWÓJ NIŻSZY NIŻ PRZECIĘTNY(odchylenie od -1 do -2 ) 70-84
NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY LEKKI(odchylenie od -2 do -3) 55-69
NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY UMIARKOWANY(odchylenie od -3 do -4) 40-54
NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY ZNACZNY(odchylenie od -4 do -5) 25-39
NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY GŁĘBOKI 0-24

Inne podziały upośledzenia umysłowego są oparte na etiologii:
1. upośledzenie pierwotne-uwarunkowane genetycznie
2. upośledzenie wtórne- w wyniku zmian chorobowych

Klasyfikacja pedagogiczna :
1. dzieci prawie niewychowane
2. dzieci małowychowalne
3. dzieci wychowalne
4. dzieci szkolne

Klasyfikacja psychiatryczna

1. małogłowie
2. wodogłowie
3. matołectwo
4. zespół Downa i inne…

Diagnoza upośledzenia umysłowego

Zasadniczym objawem upośledzenia umysłowego jest istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego występujący łącznie z istotnymi ograniczeniami w zakresie funkcjonowania przystosowawczego, a przynajmniej w zakresie dwóch spośród sprawności:
- porozumiewania się,
- troski o siebie,
- sprawności społeczno - interpersonalnej,
- korzystania ze środków zabezpieczenia społecznego,
- kierowania sobą,
- wykonywania pracy,
- sposobu organizowania czasu wolnego oraz troski o zdrowie i bezpieczeństwo.

Stopnie upośledzenia:

- Lekkie I.I.= 52 - 67
- Umiarkowane I.I.= 36 - 51
- Znaczne I.I.= 20 - 35
- Głębokie I.I.= 0 - 19

Upośledzenie umysłowe uwarunkowane jest wieloma przyczynami i powinno być traktowane jako skutek różnych patologicznych procesów prowadzących do uszkodzeń w ośrodkowym układzie nerwowym.

W diagnostyce upośledzenia umysłowego istnieją dwa podejścia:

1. Diagnoza psychometryczna - opiera się wyłącznie na uzyskanym wyniku badań ilorazu inteligencji lub też ilorazie dojrzałości społecznej, bez uwzględnienia całokształtu badań.
2. Diagnoza kliniczna - opiera się na całokształcie badań psychologiczno - pedagogiczno - lekarskich, wybiegających znacznie poza dane testowe (wywiad, obserwacja, badanie tempa uczenia się, cech osobowości).

Metody diagnozowania inteligencji:

- Psyche Cattell Infant Inteligence Scale - służy do pomiaru inteligencji dzieci od 1 roku do 30 miesięcy oraz starszych dzieci upośledzonych umysłowo, bada reakcje na przedmioty, bodźce dźwiękowe, umiejętność wykonywania prostych zadań.
- Skala Stanford - Bineta - służy do pomiaru inteligencji dzieci od 2 lat, młodzieży i dorosłych (posiada cztery wersje). Umożliwia pomiar zdolności rozumowania, percepcji wzrokowo - ruchowej, rozumienia arytmetycznego, pamięci i koncentracji, wnioskowania.
- Skala Wechslera - przeznaczona dla dzieci w wieku 3,10 do 6,6 lat. Składa się ze skali słownej (wiadomości, rozumienie, arytmetyka, podobieństwa, słownik i test zastępczy: pamięć zdań) i wykonawczej (braki w obrazkach, domek zwierząt, klocki, figury geometryczne, labirynty). Dla dzieci od 5,0 do 15,11 również składa się ze skali słownej (wiadomości, rozumienie, arytmetyka, podobieństwa, słownik, pamięć cyfr) oraz wykonawczej (braki w obrazkach, porządkowanie obrazków, klocki, symbole figur i cyfr, labirynty. Istnieje również wersja dla dorosłych i młodzieży od 16 lat. Skala pozwala ustalić czy mamy do czynienia z globalnym, równomiernym upośledzeniem, czy z parcjalnymi deficytami, czy też uszkodzeniem mózgu.
- Skala Grace Arthur - służy do pomiaru poziomu sprawności intelektualnych osób słyszących i głuchych w wieku od 5 do 59 lat.
- Skala Leitera - służy do badania upośledzenia słuchu, jak i osób słyszących w wieku od 2 do18 lat.



Czynniki powodujące lekkie upośledzenie umysłowe

1. Lekkie upośledzenie umysłowe rzadko bywa spowodowane jednym znanym czynnikiem etiologicznym, na ogół mamy do czynienia z uwarunkowaniami wieloczynnikowymi.
2. W upośledzeniu lekkim rzadko spotykamy się z objawami neurologicznymi, wskazującymi na organiczne uszkodzenie układu nerwowego.
3. Współczynnik korelacji pomiędzy ilorazem inteligencji rodziców i dzieci jest bliski 0,5.
4. 95% rodziców dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym pochodzi z warstw społecznych o najniższym wykształceniu i najniższym statusie. Uważa się, że 80% lekkiego upośledzenia umysłowego zaliczyć można do tzw. upośledzenia rodzinno-kulturowego. W występowaniu tego typu upośledzenia odgrywają rolę zarówno czynniki rodzinne-często również genetyczne, jak i środowiskowe

Epidemiologia

Najczęściej stosuje się dwa wskaźniki epidemiologiczne: zapadalność, tzn. liczbę nowych przypadków danego zaburzenia pojawiającego się w populacji w ciągu roku, oraz wskaźnik rozpowszechnienia, wskazujący na liczbę wszystkich przypadków istniejących w populacji w danym momencie lub w określonym czasie. Wszystkie te wskaźniki wyraża się w stosunku do liczby populacji np. na 1 tysiąc mieszkańców. Jeżeli chodzi o upośledzenie umysłowe, to najczęściej stosowany jest wskaźnik rozpowszechnienia. Wskaźniki epidemiologiczne upośledzenia umysłowego zależą od bardzo wielu czynników-jednym z nich jest przyjęta definicja upośledzenia.
Innym źródłem zmienności w badaniach epidemiologicznych jest różnica stosowanych metod. Autorzy, którzy zbierają dane o tzw. rozpowszechnieniu administracyjnym, lub rejestrowanym na podstawie danych z takich źródeł, jak placówki służby zdrowia, pomocy społecznej, oświatowej itd., uzyskują z reguły niższe rezultaty aniżeli autorzy badań terenowych. Paradoks upośledzenia umysłowego polega na tym, że w większości społeczeństw cywilizowanych wskaźnik rozpowszechnienia upośledzenia umysłowego u dzieci w wieku obowiązku szkolnego wynosi 2-3%, jeśli natomiast badać ten wskaźnik w całej populacji , uzyskuje się wynik około 1%. Ta rozbieżność wskaźników związana jest z faktem, że większość lekko upośledzonych umysłowo, którzy w szkole maja trudności z opanowaniem programu normalnego i mogą wymagać szkolenia specjalnego, po osiągnięciu dojrzałości może funkcjonować na poziomie lekkiej normy i „ wtapiać się” w populację generalną
Istniejące dane wskazują na to, że postęp cywilizacji, postęp higieny i medycyny wpływa w różnym stopniu na wskaźniki epidemiologiczne dotyczące upośledzenia umysłowego-z jednej strony prowadzić może do zmniejszenia zapadalności, z drugiej zaś poprzez wzrost przeżywalności niektórych typów upośledzonych może wpływać na wzrost wskaźników rozpowszechnienia.

Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (UUWSL)

Większość osób upośledzonych umysłowo to osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim. Rozwój tych osób we wczesnych latach życia przypomina rozwój dzieci w normie intelektualnej. Uczą się one komunikowania z otoczeniem oraz dbania o siebie. Objawy upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim zwykle stają się widoczne w starszym wieku. Dzieci te w zakresie przyswajania treści dydaktycznych osiągają poziom szóstej klasy (szkoły amerykańskiej). Nie ma pojedyńczego zestawu zaburzeń intelektualnych. Ludzie upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim podobnie jak osoby normalne różnią się znacznie między sobą. W przypadku UUWSL powszechne są następujące zaburzenia: koncentracji uwagi (Zeaman,1973); krótko- i długo - trwałej pamięci (Jensen, 1970; Spitz, 1973); myślenia abstrakcyjnego (Feuerstein 1981); celowego działania - wymagającego czasu na zrozumienie celowości wykonywanych czynności (Feuerstein & Jensen, 1980) oraz wykorzystania intuicji w procesie kojarzenia jednego aspektu z drugim (Campione,1982).
Podobnie jak to ma miejsce w przypadku dorosłych w normie intelektualnej, także dorośli upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim są w stanie żyć i pracować w społeczeństwie (Evans,1983). Ci, którzy są dobrze przystosowani integrują się ze społecznością ludzi normalnych. Ta zdolność do przystosowania się manifestuje się wytrwałością, zadowoleniem z życia, wiarą w siebie, szacunkiem dla przełożonych (np. w pracy), właściwym zachowaniem w pracy (Robinson & Robinson, 1981; Scarr, 1981b). W dorosłym życiu UUWSL wymagają w dalszym ciągu pomocy, szczególnie w sytuacjach stresowych.

Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym (UUWSU)

Upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym zatrzymują się na poziomie rozwojowym dzieci w młodszym wieku. Rzadko opanowują oni materiał dydaktyczny prekraczający treści programowe drugiej klasy szkoły podstawowej dla dzieci normalnych (szkoły amerykańskiej). Wydają się oni być nieświadomymi społecznych możliwości oraz mają trudności w zaspokajaniu swoich potrzeb. UUWSU wymagają stałej obecności innych osób na przestrzeni swojego życia. Tym niemniej mając stworzone odpowiednie warunki bytowe (zakład pracy chronionej) mogą oni żyć i pracować w społeczeństwie tak jak ludzie dorośli.

Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym i głębokim (UUWSG)

Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym i głębokim jest zwykle rozpoznawalne w chwili urodzenia. W związku z zaburzeniami umysłowymi ludzie ci często charakteryzują się także poważnymi zaburzeniami w stanie zdrowia. Z uwagi na to należy im zapewnić ciągłą opiekę ze strony innych osób. U upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym nie rozwija się wcale lub rozwija się w bardzo małym stopniu mowa jako narzędzie komunikacji, a sprawność motoryczna osiąga niski poziom. Za pomocą odpowiedniego treningu mogą nauczyć się samoobsługi. Mogą oni nauczyć się ubierać i rozbierać, samodzielnie jeść, myć ręce i twarze, korzystać z toalety. Jako dorośli UUWSZ mogą wykonywać proste zadania , ale pod kontrolą innych osób (Whitman, 1983).
Głęboko upośledzeni umysłowo są osobami o najcięższym stopniu upośledzenia. Są defektywni prawie we wszystkich sferach rozwoju. Mają poważne zaburzenia w stanie zdrowia oraz przejawiają wady analizatorów. Brakuje im mobilności. Zdolność do komunikacji jest minimalna. W najlepszym wypadku ich osiągnięcia są niskie. Ograniczają się zwykle do podstawowych czynności samoobsługowych.
UWAGA:Powyższe opisy mogą sugerować, że upośledzeni umysłowo posiadają sztywne ograniczenia rozwojowe. Jednak tak jak ludzie w normie intelektualnej upośledzeni umysłowo są zdolni do funkcjonowania w pewnym zakresie. Pozostawieni sami sobie w ośrodkach z niewystarczającą liczbą personelu, wciąż istniejących, ich rozwój przebiega w sposób niezadowalający (Cunningham, 1985; Schumer, 1983). Dzięki właściwej stymulacji mającej miejsce w rodzinach akceptujących i kochających takie osoby, mogą oni zrealizować większą część swojego potencjału. Wyniki badań dotyczące efektywności programów rewalidacyjnych realizowanych we wczesnym dzieciństwie są zadziwiająco pomyślne. W niektórych przypadkach nawet dzieci upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym mogą nauczyć się czytać osiągając prawie poziom szkoły podstawowej a także realizować materiał dydaktyczny szkoły powszechnej (Pines, 1982).

Przyczyny upośledzenia umysłowego

Co powoduje upośledzenie umysłowe? Istnieje ogromna różnorodność biologicznych oraz społeczno-psychologicznych czynników, które pojedyńczo lub grupowo wywołują upośledzenie umysłowe.

Przyczyny biologiczne

Nie ulega wątpliwości, że czynniki biologiczne powodują U.U. Znanych jest ponad 330 różnorodnych nieprawidłowości - mutacji genów recesywnych, które prowadzą do głębokich zaburzeń intelektualnych (Cavalli - Sforza & Bodmer, 1971). Uszkodzenia chromosomów w każdym okresie rozwoju- a w szczególności w okresie gdy kształtuje się mózg - mogą powodować U.U. Infekcje,zatrucia,niedobory tlenu,uszkodzenia (urazy) mające miejsce przed porodem, podczas porodu i w okresie poporodowym mogą wywołać U.U. Uraz głowy jest szczególnie niebezpieczny kiedy mózg płodu szybko się rozwija, w okresie po zapłodnieniu oraz podczas pierwszych lat życia dziecka. Jeśli matka zachoruje na różyczkę (jedna spośród chorób wirusowych) podczas pierwszych trzech miesięcy ciąży, to choroba ta spowoduje uszkodzenie układu nerwowego płodu a w konsekwencji upośledzenie umysłowe. Matki jeszcze nie narodzonych dzieci spożywające nawet umiarkowane ilości alkoholu muszą liczyć się z większym prawdopodobieństwem, że urodzone przez nie dzieci będą U.U. U.U. może być także wywołane niedoborem tlenu oraz urazami głowy podczas trudnego porodu. Czynniki negatywne występujące w okresie prenatalnym (przedporodowym) częściej powodują upośledzenie umysłowe głębszego stopnia, a czynniki negatywne występujące w okresie postnatalnym (poporodowym) częściej wywołują U.U. w stopniu lekkim (Moser, 1985). Zaburzenia metaboliczne oraz niedożywienie płodu mogą również przyczynić się do U.U. Złe żywienie płodu znajduje się także w tej kategorii. Do przyczyn U.U. należą także: nadużywanie leków przez ciężarną matkę, co prowadzi do zmniejszenia ilości hormonu tarczycy we krwi, promieniowanie jonizujące, niedobór jodu lub dziedziczenie (Ingalls, 1978).

Przyczyny rodzinno - środowiskowe

Około 80 procent osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim pochodzi ze środowisk o niskim statusie socjo - ekonomicznym, a ich upośledzenie nie jest wywołane czynnikami biologicznymi. Z racji tego, że środowisko społeczne uważa się za bardzo istotny czynnik mający wpływ na opóźnienie rozwojowe dziecka, to ten rodzaj upośledzenia umysłowego nazywa się "rodzinno - srodowiskowym" lub "kulturowo - rodzinnym".
Termin ten przypomina o zróżnicowanych warunkach, które idą w parze z biedą, co powoduje obniżenie poziomu intelektualnego dziecka, które jest w nich wychowywane. Zatrucia, złe żywienie, niewłaściwa dbałość o zdrowie np. zaniedbanie problemu tarczycy lub zaburzeń słuchu, znacznie niższy od optymalnego poziom stymulacji rozwojowej, chaos w procesie wychowania oraz zubożone otoczenie językowe stanowią czynniki, które można brać pod uwagę. W połączeniu z zaburzeniami organicznymi czynniki powyżej wymienione mogą wywołać U.U.
Podejście kulturowo - środowiskowe do zagadnienia etiologii U.U. posiada silne wsparcie. Jeśli dzieci z wysokiego ryzyka pojawienia się u nich upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim umieszczone zostaną w środowiskach rodzinnych o optymalnych warunkach wychowawczych, to nie funkcjonują one już jak dzieci U.U. (Garber, 1986, w prasie). Dzieci pochodzące ze zubożałych środowisk, które zostały zaadoptowane przez rodziców charakteryzujących się wysokim statusem socjo - ekonomicznym funkcjonują na znacznie wyższym poziomie intelektualnym w porównaniu do ich naturalnego rodzeństwa, które pozostało w macierzystym domu (Schiff et al., 1982).
Nawet w starszym wieku upośledzenie umysłowe o charakterze rodzinno - środowiskowym wydaję się być możliwe do skorygowania.
Pracując w Izraelu Reuven, Feuerstein oraz jego współpracownicy (1980, 1981) skoncentrowali się na osobach upośledzonych umysłowo w wieku od 10 do 18 lat (z I.I. wynoszącym powyżej 40), których deficyty wypływały ze złych warunków socjalno - bytowych i ograniczały możliwości uczenia się. Program Feuersteina ma na celu nauczenie dzieci w jaki sposób korzystać z umysłu według zasad logiki.
Zadania na rycinie 1, na przykład, uczą dziecko poszukiwania relacji, kontekstów oraz połączeń. Metody i teorie Feuersteina są aktualnie badane na terenie USA. Nie znane są ostateczne wyniki tych badań, ale aktualnie uzyskane są zachęcające.

Charakterystyka dziecka lekko upośledzonego umysłowo:

Podejmując próbę charakterystyki dziecka lekko upośledzonego umysłowo oparto się na założeniach, jakie zawiera kryterium ewolucyjne upośledzenia umysłowego. Korzystając z ustaleń tego kryterium można orientacyjnie porównać funkcjonowanie dziecka upośledzonego umysłowo z dzieckiem w normie intelektualnej o tym samym wieku inteligencji.

Istotnym elementem we wczesnych okresach rozwojowych jest ruch. Konieczność działania i ruchu są naturalną potrzebą dziecka. To ciągła ruchliwość rozwija je i kształci, wzbogaca doświadczenie, ćwiczy uwagę i pamięć. Ruch w powiązaniu z mową i myśleniem staje się czynnikiem poznania świata.

Nie można pominąć faktu, że rozwój psychiki dziecka w poważnym stopniu wyznaczony bywa przez prawidłowo przebiegający rozwój ruchowy. Dla podkreślenia związku jaki zachodzi w tym okresie między rozwojem umysłowym i ruchowym używa się pojęcia rozwoju psychoruchowego. Zgodnie z prawem współzależności rozwoju psychicznego z rozwojem ruchowym- sformułowanym przez E. Dupre- uznaje się, że aktywizowanie rozwoju jednego zakresu funkcjonowania dziecka wpływa korzystnie na stan drugiego zakresu.

Istotne znaczenie dla pełnego obrazu dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim zgodnie z tezą jedności psychiki i motoryki mają informacje zarówno o jego procesach orientacyjno-poznawczych obejmujących myślenie, spostrzeganie, uwagę, pamięć, wyobrażenia i mowę, jak również o procesach emocjonalno-motywacyjnych, oraz o dojrzałości społecznej.

Myślenie pozostaje w fazie myślenia konkretno- wyobrażeniowego, charakterystycznej dla wcześniejszych stadiów rozwoju, odpowiada cechom myślenia i rozumowania przedoperacyjnego. Dzieci upośledzone w stopniu lekkim potrafią dokonywać pewnych operacji logicznych, takich jak: klasyfikacja, szeregowanie, dodawanie, mnożenie, przyporządkowanie. Wymienione operacje dokonują pod warunkiem odwołania się do konkretu. Najbardziej upośledzony jest rozwój myślenia abstrakcyjnego, brak jest wyższych form myślenia. Charakterystyczna jest nieudolność syntetycznego ujmowania zdobytych wiadomości i wiązania ich w logiczną całość, a stąd wypływa ubóstwo wnioskowania i sądów.

Spostrzeganie cechuje synkretyzm, globalne ujmowanie faktów, zjawisk, obserwowanych obiektów poznania. Zakres spostrzegania jest wąski, tj. w tym samym czasie dziecko lekko upośledzone umysłowo spostrzega mniej przedmiotów, niż dziecko z rozwojem prawidłowym. Zaburzenia spostrzegania wiążą się z niedojrzałością percepcyjną, ze słabo rozwiniętą funkcją analizy i syntezy.

Uwaga w lekkim upośledzeniu umysłowym jest głównie mimowolna, choć wraz z wiekiem i nauczaniem wzrasta trwałość uwagi dowolnej. Uwaga często bywa rozproszona i przyciągana przez bodziec intensywniejszy lub niezwykły, co jest spowodowane trudnościami w dłuższym koncentrowaniu się na określonym przedmiocie lub czynności. Psychologowie wskazują również na małą podzielność uwagi upośledzonych umysłowo oraz znaczne rozproszenie, wzmożone występowanie odruchu orientacyjnego.

Wyobrażenia powstają poprzez wznawianie w korze mózgowej śladów powstałych po działaniu poprzednich bodźców. U dzieci upośledzonych umysłowo wyobrażenia są bardzo powierzchowne.

Pamięć jest słabo rozwinięta, co przejawia się w trudnościach z zapamiętywaniem i odtwarzaniem. Nowy materiał przyswajany jest bardzo wolno i wymaga wielokrotnych powtórzeń. Zaburzona jest głównie pamięć logiczna, mniej zaś mechaniczna.

Mowa w upośledzeniu lekkim często pod względem formy i składni nie różni się od mowy dzieci w normie intelektualnej. Jest tylko uboga w pojęcia abstrakcyjne, ze względu na trudności w przyswajaniu i rozumieniu ich sensu. Ogólnie jednak stwierdza się uboższy zasób słów przy przewadze słownictwa biernego nad czynnym.

Emocje upośledzonych umysłowo charakteryzują się sztywnością oraz małym zróżnicowaniem. Słabo jest rozwinięta zdolność opanowywania popędów, występuje niedorozwój uczuć wyższych, związany z brakiem zdolności do rozumienia pojęć abstrakcyjnych. Brak jest przeżyć emocjonalnych, wiążących się z zainteresowaniami i działalnością poznawczą. Inną cechą charakterystyczną jest nieadekwatność emocji, która związana jest z brakiem możliwości odróżniania przez dzieci upośledzone spraw istotnych od błahych.

Zachowanie dzieci upośledzonych umysłowo charakteryzuje się impulsywnością, brakiem przemyślenia, konsekwencji i przewidywania. Sposób działania i reagowania zależy przede wszystkim od ich temperamentu. Dzieci upośledzone umysłowo wykazują brak inicjatywy i samodzielności, łatwo ulegają sugestii, charakteryzują się biernością, słabą ruchliwością psychiki i słabym krytycyzmem.

Jako charakterystyczne cechy sfery emocjonalno-motywacyjnej osób z obniżoną sprawnością intelektualną najczęściej wymienia się:

Wiele badań wskazuje, że upośledzeni umysłowo rozwijają w sobie wrogie cechy motywacyjne, wysoką potrzebę wsparcia socjalnego, przenikający lęk o przyszłość. Te stany emocjonalne i motywacyjne mogą mieć o wiele większy wpływ na zachowanie niż ubogie zdolności intelektualne.

Rozwój własnego ja u dzieci upośledzonych umysłowo przebiega podobnie jak u rówieśników pełnosprawnych. W dużym stopniu zależy od środowiska, a zwłaszcza od stosunku rodziców do dziecka oraz od jego pierwszych doświadczeń społecznych.

Dzieci upośledzone umysłowo są bardziej podatne na zaburzenia sfery emocjonalnej niż dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, co wynika przede wszystkim z zaburzonych interakcji z otoczeniem, a także z obniżonej sprawności intelektualnej.

W literaturze dotyczącej badań nad upośledzeniem umysłowym dominuje przekonanie, iż rozwój każdej jednostki o obniżonej sprawności intelektualnej, to ciąg negatywnych doświadczeń. Niepowodzenia występują tak często w życiu dziecka upośledzonego, że wytwarzają one w końcu oczekiwanie porażki w każdej nowej sytuacji. Jeśli stanie się ono stałą cechą osobowości dziecka, to ogranicza i blokuje jego aktywność, skłania je do działania według zasady osiągania jak najmniejszego sukcesu, bez ryzyka poniesienia kolejnej porażki. Dlatego też większość dzieci upośledzonych umysłowo częściej przejawia tendencje do negatywnych interakcji społecznych. Dzieje się tak dlatego, że dzieci te są częściej niż ich rówieśnicy w normie intelektualnej odrzucane w sposób jawny lub ukryty przez rodzinę, grupę rówieśniczą, osoby znaczące.

Rozwój społeczny:

W przypadku upośledzenia umysłowego obserwuje się wiele ograniczeń, które utrudniają rozwój społeczny. Proces dojrzewania społeczno-moralnego w upośledzeniu umysłowym przebiega podobnie jak u dzieci normalnych, jednak tempo tego procesu jest zwolnione i zróżnicowane. Rozwój społeczny zależy głównie od zdolności rozumienia sytuacji występujących we współżyciu społecznym, od zdolności zapamiętywania, wyobrażania sobie oraz przewidywania skutków własnego działania.

Upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim najwolniej osiągają dojrzałość w sferze uczuć moralnych i wiedzy moralnej, najszybciej w sferze postaw, wartości, przekonań i poglądów moralnych. Trudności z kształtowaniem się umiejętności społecznych wiążą się ze zwiększoną podatnością do naśladownictwa, z ograniczonymi możliwościami rozwojowymi w zakresie intelektu i uczuć wyższych.

M. Kościelska analizując rozwój społeczny osób z upośledzeniem umysłowym, podjęła istotne zagadnienia: przystosowanie dzieci do szkoły specjalnej, rozwój ich samodzielności, kompetencji interpersonalnych, rozwój moralny. Autorka zauważa, iż sytuacje nowe ? budząc niepewność i lęk - prowokują u dzieci upośledzonych umysłowo zachowania wycofujące lub też nieadekwatne do charakterystyki sytuacji, oczekiwań otoczenia.

W zakresie samodzielności M. Kościelska zauważa, iż ?traktowanie dzieci z obniżoną sprawnością umysłową jako osobników wymagających pełnej obsługi, stałej kontroli i niezbędnych do wytworzenia mechanizmów samosterowania może być zasadniczym czynnikiem ograniczającym rozwój samodzielności dzieci i przesądzającym o ich upośledzeniu.? [1]

Przeważa jednak pogląd, że dzieci upośledzone umysłowo z trudem zaczynają orientować się w zasadach społecznego współżycia w związku z niedorozwojem myślenia, upośledzonym kształtowaniem pojęć ogólnych.

J. Głodkowska podaje, powołując się na wyniki swoich badań, że upośledzeni umysłowo wykazują mniejszą samodzielność w czynnościach codziennych, w samoobsłudze. Nie dorównują rówieśnikom w zakresie rozwoju fizycznego, rozwoju mowy, aktywności ekonomicznej. Stwierdza się ich niższe funkcjonowanie w zakresie samokontroli, odpowiedzialności i uspołecznienia. Częściej ujawniają zaburzenia zachowania w postaci wrogich postaw, wzmożonej reaktywności typu lękowego, postaw izolacji, zachowań nieumotywowanych. [2]

Wspomagając ogólny rozwój dziecka upośledzonego umysłowo należy położyć bardzo duży nacisk na usprawnianie ruchowe. Jak to słusznie podkreśla J. Polkowska: ruch jest bardzo ważnym czynnikiem rozwoju, szczególnie u dzieci upośledzonych umysłowo. [3]

  1. M. Kościelska, Upośledzenie umysłowe a rozwój społeczny, PWN, Warszawa 1984, s. 262

  2. J. Głodkowska, Poznanie ucznia szkoły specjalnej, WSiP, Warszawa 1999, s.55

  3. J. Polkowska, Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia, WSiP, Warszawa 1994

Autyzm wczesnodziecięcy, autyzm głęboki, zespół Kannera jest skomplikowanym zespołem upośledzenia rozwoju, w którym istotną rolę odgrywa funkcjonowanie mózgu. Jest to choroba neurologiczna, a nie czysto psychiczna, chociaż wśród typowych cech są problemy z komunikacją uczuć i związkami społecznymi. Występują również kłopoty z integracją wrażeń zmysłowych. W typowych przypadkach pojawia się w pierwszych trzech latach życia. Ocenia się, że występuje u około 2 do 6 na 1000 osób, przy czym jest cztery razy częstszy u mężczyzn niż u kobiet.
Obecnie autyzm może być leczony, ale nie jest wyleczalny. Wczesna diagnoza i działanie są niezbędne w celu zapewnienia jak najlepszego rozwoju dziecka. Uważa się powszechnie, że nie jest możliwe stworzenie w pełni działającego leku, bo na autyzm wpływają cechy mózgu determinowane na bardzo wczesnym etapie rozwoju.
Wśród wielu specjalistów rozpowszechnione jest błędne przekonanie jakoby autyzm dotyczył jedynie wieku dziecięcego, tak więc nie biorą oni pod uwagę tej diagnozy gdy mają do czynienia z dorosłymi. Należy pamiętać że nazwa "dziecięcy", nie odnosi się do tego że autyzm dotyka tylko dzieci, tylko odnosi się do okresu życia kiedy obserwujemy pierwsze objawy. Określenie to powstało dla zróżnicowania tego zaburzenia od wcześniej znanych i też określanych jako autyzm podobnych objawów z jakimi mamy do czynienia w schizofrenii.
Dziś wiadomo, że przyczyny autyzmu są złożone i mają podłoże organiczne. Można podzielić je na:
• Genetyczne - uwarunkowane genem EN2 na chromosomie 7, a także innymi genami znajdującymi się na chromosomach 3, 4, 11;
• Okołoporodowe niedotlenienie powodujące uszkodzenia pnia mózgu;
• Teratogenne działanie talidomidu - uszkodzenie w obrębie pnia mózgu;
• Infekcyjne - wirusowe, a także zakażenie drożdżakami - kandydoza;
• Zaburzenia rozwojowe OUN - skrócenie pnia mózgu na granicy między mostem, a rdzeniem przedłużonym, brak jądra górnego oliwki, pomniejszenie jądra nerwu twarzowego.
Objawy
Objawy autyzmu w/g Leo Kannera:
• autystyczna izolacja
• przymus stałości otoczenia
• niezdolność do interakcji społecznych
• stereotypowe, powtarzające się czynności
• zaburzenia mowy (echolalia, odwracanie zaimków) lub całkowity brak mowy
• łatwość mechanicznego zapamiętywania
Autyzm dziecięcy:
• nie gaworzy, nie wskazuje, nie wykonuje świadomych gestów po pierwszym roku życia
• nie mówi ani jednego słowa w wieku 16 miesięcy
• nie składa słów w pary w wieku 2 lat
• nie reaguje na imię
• traci zdolności językowe lub społeczne
Inne objawy:
• słaby kontakt wzrokowy
• nie potrafi się bawić zabawkami
• nadmiernie porządkuje zabawki lub inne przedmioty
• jest przywiązane do jednej zabawki lub przedmiotu
• nie uśmiecha się
• czasem wydaje się upośledzone słuchowo
Objawy społeczne
Dzieci rozwijające się typowo są od początku istotami społecznymi.

Zespół Aspergera - Asperger's Syndrome (AS)

autor Rosalyn Lord

Jest to zaburzenie rozwoju mieszczące się w spektrum autyzmu. Charakteryzuje się upośledzeniem komunikacji dwustronnej, komunikacji słownej i pozasłownej, niechęcią do zaakceptowania zmian, brakiem giętkości myślenia oraz bardzo szczególnymi zainteresowaniami. Mocną stroną osób z AS jest zapamiętywanie faktów, dat, postaci. Wielu z nich jest uzdolnionych matematycznie.

Istnieje duża rozbieżność w nasileniu symptomów w tym zespole: dziecko z łagodną formą, które nie było zdiagnozowane może po prostu wydawać się troche dziwne, ekscentryczne.

Chociaż Zespół Aspergera jest częściej spotykany niż autyzm, nadal jest rzadko rozpoznawalny zarówno przez rodziców i specjalistów. A wielu z nich może sie nigdy z AS nie zetknęło.

Wydaje się, że częściej dotyczy chłopców niż dziewczynek.

Mówiąc ogólnie - trudnością dla takiego dziecka jest nawiązanie przyjaźni z powodu braku zrozumienia tych drobnych aspektów życia społecznego opisujących, jak to zrobić.

Posługiwanie sie mową jest troszke dziwaczne ponieważ przenoszone jest dokładne znaczenie tekstu czytanego lub słyszanego (brak zrozumienia żartów, figur retorycznych).

Dzieci takie są najszczęśliwsze, jeżeli poruszają się według ustalonych schematów w uporządkowanym świecie. Jeżeli mają kłopot z podjęciem decyzji (bardzo często) wycofują się do ulubionych zajęć. Uwielbiają pochwały, wygrywanie, bycie pierwszym. Problem natomiast stanowią porażki, stawienie czoła krytyce.

Złe zachowanie często jest wynikiem niemożliwości w porozumieniu się, kłopotów ze zrobieniem czegoś, frustracji.

Dzieci takie potrzebują miłości, czułości, troski, cierpliwości i zrozumienia. Chronione w ten sposób rozkwitają.

Dzieci z AS są najczęściej inteligentne, szczęśliwe i kochające. Jeżeli spróbujemy przebić się do ich wewnętrznego świata możemy im pomóc w znalezieniu swojego miejsca w społeczności.

Dzieci te mają silną potrzebę skończenia raz rozpoczętego zadania, dobrze jest znaleźć metodę na rozładowanie stresu, jaki w takich przypadkach powstaje. Skuteczne jest poinformowanie, że daną czynność należy skończyć w x minut - dla dzieci starszych. Dla młodszych mogą pomóc sugestie, aby zapisać grę (program komputerowy), włożyć zakładkę do książki.

W miarę dorastania dzieci niektóre problemy zmniejszają się, ale też jak i z innymi dziećmi pojawiają się nowe.

Niektórzy nastolatkowie mogą odczuć brak przyjaźni jako duży problem, ponieważ próbują takową nawiązać jakimiś swoimi sposobami, ale trudno im ją podtrzymać. Nie jest to regułą.

Wiele związków koleżeńskich może trwać długo. Wiele umiejętności socjalnych musi być zapamiętanych (zakodowanych), aby ci młodzi ludzie mogli znaleźć swoje miejsce w społeczeństwie. Wykorzystaj więc każdą sytuację, aby to opisać, wytłumaczyć i powtarzaj, powtarzaj. Ciągle i ciągle - może któregoś dnia "zaskoczy" i trafi we właściwe miejsce.

Artykuł ten, podobnie jak większość opracowań tego typu, opisuje prawie wszystkie możliwe problemy, jakie mogą wiązać się z zespołem Aspergera. Nie znaczy to, że wszystkie wystąpią u każdego dziecka. Każde z tych dzieci ma swój własny pułap osiągnięć i porażek - jak każdy z nas.

0x01 graphic

Zespół Aspergera na różnych etapach życia

fragment artykułu Stephen Bauer Asperger Syndrome : Through the lifespam

Dziecko w wieku przedszkolnym:

Nie ma jednego jedynego typowego obrazu choroby w pierwszych 3-4 latach życia.

Sugeruje sie, że na tym etapie, kiedy dziecko o normalnej inteligencji jest diagnozowane w kierunku autzymu trzeba również brać pod uwagę Zespół Aspergera (AS).

Część z dzieci może mieć początkowo opóźnienie mowy, a potem gwałtownie załapać

pomiędzy 3 a 4 rokiem życia. Pewna grupa tych dzieci, zwłaszcza te inteligentniejsze, może nie mieć żadnych oznak zaburzeń - z wyjątkiem ewentualnej mniejszej sprawności ruchowej.

We wszystkich niemal przypadkach, jeżeli przjrzymy się takim dzieciom z bliska, możemy znaleźć kilka wskazówek pomocnych w ustaleniu diagnozy.

Jakkolwiek dzieci z AS w warunkach domowych wydają sie relatywnie normalne, w warunkach przedszkolnych pojawiają się problemy - tendencje do unikania spontanicznych kontaktów, kłopoty w podtrzymywaniu najprostszej rozmowy, powtarzanie się w wypowiedziach, dziwne nieprzystające do tematu rozmow wypowiedzi, skłonności do schematycznego zachowania się, kłopoty z przstosowaniem się do grupy. Częste są też problemy z odpowiedzią emocjonalną - agresja, złość, hiperaktywność.

Dziecko takie wygląda jakby było w swoim własnym świecie, nie potrafi się skoncentrować.

W porównaniu z autyzmem, dzieci z AS wykazują pewne zaineresowanie kontaktami z dorosłymi i innymi dziećmi. Atutami takiego dziecka mogą być: wczesne rozpoznawanie liter i cyfr, łatwość zapamiętywania faktów, informacji.

Dziecko w wieku szkolnym - szkoła podstawowa

Dziecko z AS często przystępuje do nauki w szkole niezdiagnozowane (5 lat)*.

W niektórych przypadkach być może występowały w przedszkolu pewne problemy z zachowaniem: hyperaktywność, agresja, wybuchowość, niemożność skupienia uwagi.

Uczeń może wydawać się w jakiś sposób inny, mieć niedojrzałe kontakty społeczne z rówieśnikami.

Jeżeli któryś z tych problemów przybiera poważną formę, zaleca się szkołę specjalną,

zazwyczaj jednak większość dzieci z AS uczęszcza do szkół normalnych.

Często postęp w nauce we wczesnych klasach jest relatywnie wysoki, chociaż umiejętności związane z pisaniem są wyraźnie słabsze. Nauczyciel bedzie z pewnością zaskoczony obsesyjnym zaineresowaniem dziecka pojedynczymi tematami, ktore mogą przeszkadzać w prowadzeniu lekcji.

Większość dzieci z AS jest zaiteresowana w jakimś stopniu kontaktami z rówieśnikami, ale mają one znaczne trudności z rozwinięciem umiejętności potrzebnych do nawiązywania i podtrzymania przyjaźni.

Dzieci z AS mogą wykazywać szczególne zainteresowanie jedną lub kilkoma osobami z otoczenia, ale związki takie będą bardzo powierzchowne.

Przebieg szkoły podstawowej może różnić się pomiedzy dziećmi, inna też może być skala problemów - od takich, które łatwo opanować do bardzo poważnych.

Zależy to od wielu czynników, takich jak: inteligencja dziecka, odpowiednia opieka w szkole i w domu, temperament. Duże znaczenie ma też ewentualne występowanie u dziecka hyperaktywności, problemów ze skupieniem uwagi, niepokój.

Szkoła średnia

W miarę jak dziecko przechodzi do starszych klas i szkoły średniej (8-12 klasa) największe kłopoty dotyczą kontaktów społecznych i przystosowania się do grupy rówieśniczej. Większość dzieci z AS jest uczonych w normalnych szkołach publicznych i w związku z tym ich specyficzne zaburzenia rozwojowe mogą przejść niezauważone. Dzieci te często są nierozumiane zarówno przez innych uczniów, jak i nauczycieli.

Na poziomie szkoły średniej nauczyciele często mają mniej możliwości, aby dobrze poznać dziecko i w związku z tym problemy z zachowaniem lub nietypowe sposoby uczenia się mogą być nieprawidłowo odbierane jako kłopoty emocjonalne lub brak motywacji.

W niektórych sytuacjach, które wymagają spontanicznych reakcji, takich, jak zachowanie w stołówce, sali gimnastycznej, na podwórku szkolnym, uczeń z AS może popaść w konflikt, a nawet starcia, z nauczycielami lub innymi uczniami, którzy nie są świadomi jego specyficznych zachowań. Może to czasami prowadzić do gwałtowniejszych sprzeczek jako, że dziecko z AS nie potrafi zrozumieć drobnych elementów wskazujących na narastanie konfliktu.

W szkole średniej, gdzie nacisk na dostosowanie się do grupy jest bardzo duży i tolerancja dla inności prawie nie istnieje, dzieci z AS mogą być niezrozumiane, odepchnięte, szykanowane, przesladowane. Dzieci chcą przyjaźni, chcą przynależeć do grupy, ale nie potrafią tego osiągnąć. To może wzmocnić poczucie wykluczenia i prowadzić do narastania problemów z zachowaniem, przybierających formę wybuchów i kompletnego braku współpracy. Stosunkowo częsta jest w tej sytuacji także depresja o różnym stopniu nasilenia. Jeżeli nie ma problemów z uczeniem się (zwłaszcza w tematach bliskich zainteresowaniom) postęp akademicki jest nadal znaczny, chociaż występuje skłonność do nieprawidłowej interpretacji informacji o charkterze abstrakcyjnym i idiomatycznym. Częste kłopoty w uczeniu się dotyczą problemów organizacyjnych i niemożnosci skupienia uwagi.

Na szczęście, na pewnym etapie znów pojawia się większa tolerancja rówieśników.

Jeżeli dziecko z AS dobrze się uczy, może mu to przynieść pewien respekt wśród kolegów.

Cześć dzieci z AS może być określanych jako "kujoni". Mogą oni nawiązywać kontakty koleżeńskie z nastolatkami o takich samych zainteresowaniach np. komputery, matematyka.

Dorośli

AS dopiero niedawno został oddzielony od innych schorzeń, takich jak Autyzm lub PDD i w związku z tym brak danych. Mimo to przypuszcza się, że osoby z AS mają większe szanse wyrosnąć na samowystarczające i normalnie funkcjonujące jeżeli chodzi o pracę zawodową, małżeństwo, rodzinę itp niż w przypadku pozostałych zaburzeń.

Jedne z najbardziej interesujących i użytecznych informacji pochodzą z obserwacji rodziców i innych krewnych osoby z AS, którzy sami też wydają się mieć AS. Wynika z nich jasno, że obciażenie AS nie wyklucza potencjalnie normalnego dorosłego życia. Często tacy dorośli będą dążyli do profesji, która ma coś wspólnego z tainteresowaniami co może przynieść nie male korzyści.

Część studentów z AS jest wstanie ukończyć wyższą szkołę, uzyskać stopień naukowy, jakkolwiek w większości przypadków będą oni demostrować pewne odstępstwa od ogólnie przyjętych norm społecznych. Ich sztywne zachowania i specyficzna opinia o świecie mogą być kłopotliwe zarówno w życiu rodzinnym i socjalnym jak i poza rodziną.

Występuje także ryzyko kłopotów ze zmianami nastrojów, depresją, niepokojem. Wiele z emocjonalnych i socjalnych wymagań w małżenstwie może być wyzwaniem.

Uważa się, że ok 30-50% dorosłych z AS nigdy nie było diagnozowanych. Osoby takie określane są często jako: inni, ekscentrycy, dziwacy, bądź też otrzymali oni inne rozpoznanie psychiatryczne. Uderzające jest , jak wielu z nich było w stanie dostosować swoje umiejętności, często z pomocą bliskich , aby osiągnąć wysoką funkcjonalność zarówno w życiu osobistym jak i w pracy.

0x01 graphic

Czy Zespół Aspergera to to samo co Autyzm?

autor Rosalyn Lord

Pytanie to wciąż nie zostało rozstrzygnięte. Niektórzy eksperci twierdzą, że zespół Aspergera powinien być sklasyfikowany osobno, inni argumantują za tym, że główne problemy są takie same jak w autyzmie, jedyną różnicą jest tylko natężenie ich występowania. Jeden z ekspertów, Uta Frith, określiła dzieci z tym zaburzeniem jako takie, które "mają szczyptę autyzmu".

Autyzm jest często określany jako odgraniczenie się od normalnego życia, "przebywanie we własnym zamkniętym świecie". Nie jest to już teraz "jedyne prawdziwe" określenie autyzmu. Nasilenie ułomności jest znacznie większe niż w AS. Dziecko autystyczne ma znacznie ograniczony język, bardzo powszechne są też kłopoty z uczeniem się. W AS mowa i inteligencja dziecka (zdolność do myślenia, świadomość) są zazwyczaj normalne lub czasami nawet powyżej średniej.

AS jest rozpoznawany jako schorzenie z tej samej grupy zaburzeń rozwojowych co autyzm. Jakkolwiek dokładna diagniza jest bardzo istotna, może sie ona zmienić w miarę rozwoju dziecka. Zauważalne u małego dziecka ślady autyzmu mogą ulec złagodzeniu w miarę jak dziecko dorasta i powoli uczy się różnych strategii rozwiązywania swoich problemów.

Podstawowe objawy Zespołu Aspergera

Interakcje społeczne

Dzieci z AS mają bardzo skąpe umiejętności społeczne. Nie potrafią właściwie zinterpretowac wskazówek społecznych i z tego powodu nie są w stanie wytworzyć prawidłowej odpowiedzi emocjonalnej. Mogą nie odczuwać potrzeby podzielenia się informacjami i doświadczeniami. Problemy tego typu są mniej dostrzegane przez rodziców i dorosłych, ale prowadzą do niemożności stworzenia więzi z rówieśnikami. To z kolei może prowadzić do frustracji i w rezultacie problemów z zachowaniem. Dla takich dzieci świat jest bardzo skomplikowanym miejscem. Najcześciej są samotne - niektórym z tym dobrze, niektórym nie. Zachowanie takich dzieci (np. na podwórku) jest zauważalnie inne niż rówieśników. Ich naiwność (prostoduszność) może być powodem wyszydzania i ataków (również fizycznych), jeżeli nikt nie wystąpi w ich obronie. Często skupione na małym detalu nie zauważają całości sytuacji. Na przykład dziecko takie bedzie zadowolone, że może odpowiedzieć komuś na pytanie nie zauważając przy tym szydzących twarzy, przedrzeźniających gestów.

Komunikowanie się

Problemem są zarówno komunikacja słowna jak i pozasłowna. Często dziecko nie jest w stanie zinterpretować tego co mówią inne osoby. Trzeba zwracać uwagę na to, aby wypowiedzi były proste, precyzyjne i dosłowne. Metafory i figury retoryczne (jak np. "pokarm dla duszy") muszą być dziecku z AS wytłumaczone, ponieważ ma ono skłonności do przyswajania sobie dosłownego znaczenia.

Dzieci z AS próbują wykorzystać zapamiętane wcześniej zwroty - niestety, nie zawsze w odpowiedniem kontekście.

Zdarza się, że taką wypowiedź trzeba "przetłumaczyć", aby inni mogli zrozumieć jej sens.

Rozwój mowy może być w niektórych przypadkach opóźniony. Język mówiony jest czasami dziwny. Zdarza sie, że dzieci nie mówią z lokalnym akcentem, wykrzykują fragmenty zdań (niezależnie od sytuacji). Słownictwo jest bardzo formalne, ton monotonny, nie występuje typowa "melodyka" wypowiedzi.

Nawet jeżeli dziecko ma bardzo bogate słownictwo nie należy nie należy oczekiwać, że umiejętność rozumienia wypowiedzi jest na takim samym poziomie. Dziecko z AS potrafi mówić długo i dużo na interesujący go temat nie rozpoznając, że słuchający nie jest tym zainteresowany bądź też jest wyraźnie znudzony.

Kłopoty z użyciem właściwego słowa lub też z sformułowaniem wypowiedzi są częścią problemów semantyczno -pragmatycznych. Często wydaje się, że dziecko takie mówi "w kierunku" a nie "do" słuchającego, raczej informując niż podtrzymując konwersację. Język ciała i mimika dziecka z AS również wydaje się niewłaściwa (raczej sztywne "wlepianie oczu" niż patrzenie na rozmówce). Odczytywanie takich sygnałów (mimika i język ciała) jest jedną z jego słabszych stron, co może w rezultacie prowadzić do nieporozumień. Zdarza się, że dzieci takie potrafią czytać w bardzo wczesnym wieku (hyperleksja), ale nie znaczy to, że rozumieją treść czytanego tekstu - jest to rzecz, którą należy sprawdzać.

Zainteresowania, natręctwa

Jednym z podstawowych objawów zespołu Aspergera jest nietypowe zainteresowanie dziecka jakimś określonym tematem. Często te zainteresowania dotyczą środków transportu np.pociągów, samolotów lub też kompterów, dinozaurów, map. Zdarza się, że zainteresowania się zmieniają, ale nie intensywność ich przeżywania. Może to prowadzić do ograniczenia aktywności w innych dziedzinach życia dziecka.

Rytuały, brak elastyczności

Dziecko z AS ma skłonności do wymuszania bardzo sztywnych reguł na sobie i otoczeniu. Dotyczą one tego co będzie robione, w jaki sposób, w jakiej kolejności. Może być to bardzo trudne dla wszystkich. W miarę dorastania dziecka trochę łatwiej jest je namówić na jakieś zamiany. Brak elastyczności uzewnętrznia się też w inny sposób, a mianowicie kłopotami w myśleniu twórczym i konkretnym. Dzieci takie wymagają wykonywania niektórych rzeczy w ten sam sposób, bez zmian. Często nie rozumieją jaki ma wpływ określony moment w odniesieniu do całej historii. Nie rozumieją połączenia początku działania z tym co może być jego wynikiem.

Zdarza się, że bardzo dobrze zapamiętują informacje bez rozumienia ich. Należy położyć nacisk na to, aby tłumaczyć im wszystko tak ,aby mogły zrozumieć.Błędem jest zakładanie, że skoro powtarzają zapamiętaną informację, to wiedzą o czym mówią.

Edukacja*

Jeżeli dziecko z zespołem Aspergera ma być uczone w zwykłej szkole podstawowej, ważne jest, aby wykorzystać każdą pomoc, jaka jest dostępna. Aby takową otrzymać, należy uzyskać dokument, ktory potwierdza, że dziecko potrzebuje specjalistycznej pomocy. Następnie trzeba przejść przez cały szereg konsultacji i badań. Procedura ta może zająć kilka - kilkanaście miesięcy. Okres ten może być bardzo stresujący, więc nie wahaj sie korzystać takiej pomocy jaka będzie ci dostępna..

Wybierając szkołę dla dziecka należy wziąć pod uwage, czy personel tej placówki będzie chętny do poszerzenia swojej wiedzy o kłopotach, jakie mogą wystąpić zarówno ze strony dziecka jak i nauczycieli. Pomoc jaka jest obecnie dostępna w normalnych szkołach, oferowana przez Special Support Assistants (SSA)**, obejmuje określoną ilość godzin w tygodniu (w roku - Kanada). Grupę pomagającą dziecku stanowią: nauczyciel, SSA oraz specjalny nauczyciel ze znajomością problemów autyzmu. Jeżeli jest to niezbędne, zatrudniani są dodatkowi specjaliści prowadzący terapie: zajęciową, językową itp.

Niezbędna jest ścisła współpraca szkoły i rodziców. Prowadzenie dzienniczka może wspomóc komunikację w obie strony, na bieżąco informując o osiągnięciach i kłopotach dziecka.

Co może pomóc

Autyzm (zespół Kannera, syndrom Kannera) to złożony zespół chorobowy, którego pierwsze objawy można zaobserwować u dzieci około 3 roku życia. Występuje on z częstością 0,2% - 0,6%; dwa razy rzadziej u dziewczynek niż u chłopców.
Do charakterystycznych objawów tego syndromu należą:

Przyczyny autyzmu nie są jednoznacznie określone. Najprawdopodobniej dziedziczona jest skłonność do wystąpienia zaburzeń autystycznych. Czasami może wystarczyć działanie samych czynników zewnętrznych, np. gluten w diecie przy braku tolerancji tej substancji, urazy mózgu, zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych, toksoplazmoza, różyczka u matki podczas ciąży lub zatrucie metalami ciężkimi.

Autyzm nie jest na dzień dzisiejszy wyleczalny, ale można łagodzić jego objawy za pomocą terapii: muzyką, twórczością artystyczną, tańcem i kontaktem ze zwierzętami (delfiny, koty, psy). Dużo dają też specjalne lekcje mowy. Czasem stosuje się leczenie farmakologiczne (leki antypsychotyczne lub - jeśli trzeba - przeciwpadaczkowe).

Za łagodną formę autyzmu uważa się często zespół Aspergera. Ludzie z tym syndromem mają trudności w kontaktach towarzyskich, związane z nieumiejętnością odczytywania i nadawania informacji niewerbalnych. Potrafią obsesyjnie interesować się czymś i nie tolerują zmian otoczenia i schematów życia. Nierzadko występuje niezdarność ruchowa (w tym manualna).
Nie mają oni takich problemów z mową jak autycy, a ich rozwój poznawczy i intelektualny jest niezaburzony, a czasem wybitny (szczególnie w przedmiotach ścisłych).
To sprawia, że ludzi z syndromem Aspergera określa się niekiedy jako jednostki nietypowe (a nie chore), których specyfika i talent może mieć większą wartość dla społeczeństw i cywilizacji niż działalność jednostek typowych, normalnych.

22


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
9057
9057
9057
1 Autorejestrowanie zmianid 9057

więcej podobnych podstron