H.P. Nolting

„Jak zachować porządek w klasie”

I Problemy w czasie lekcji - wprowadzenie

1. Obciążające następstwa problemu

- najtrudniejsze zadaniem dla nauczyciela okazuje się wychowawstwo

- największy problem zazwyczaj - oddziaływanie na całą klasę

- w szkole nacisk na realizację materiału, nie na sposób przekazywania treści i wychowawstwo

- zbyt małą uwagę przywiązuje się do wiedzy i umiejętności pedagogicznych

- „zakłócenia” - np. codzienne przypadki spowalniania procesu dydaktycznego:

1. 
   zamieszanie, rozmowy uczniów, zamęt

2. pasywna postawa uczniów: brak chęci współpracy, brak zadań domowych

3. zakłócenie wzajemnych relacji między uczniami

można te postawy określić jako KONFLIKTY

Następstwa zakłóceń w procesie dydaktycznym:

1. obciążenie emocjonalne
   nauczyciel czuje jakby był „przeciw klasie”, przemęczenie, zniechęcenie, czasem prowadzi do wypalenia zawodowego;
   powody takich reakcji: czasochłonne przygotowanie lekcji, sprawdzanie prac klasowych, obciążenia związane z uczniami (niemożność zmotywowania ich do nauki, trudności z utrzymaniem dyscypliny)

2. agresywne zachowania nauczycieli wobec uczniów

3. strata czasu przeznaczonego na nauczanie

2. Różnorakie przyczyny i uproszczenia

1. 
   
   na bezpośredni odbiór zdarzeń przez nauczyciela nakłada się perspektywa indywidualna

ALE!!!
zazwyczaj zakłócenia okazują się problemem dotyczącym całej klasy oraz toku nauczania

2. realia społeczne
   uczniowie w gorszej sytuacji materialnej mogą w szkole wyładowywać swoją frustrację te objaśnienia pomijają różnice osobowościowe między uczniami, różnice między placówkami i między nauczycielami (różnie reagują w porównywalnych trudnych sytuacjach)

3. objaśnienie instytucjonalne
   szkoła generuje zakłócenia z powodu własnych mankamentów i ograniczeń

- intencje nauczycieli nie mogą być zawsze zbieżne z intencjami uczniów!

- dlaczego jeden nauczyciel radzi sobie dobrze z daną klasą a inny nie?

-Bill McPhillimy:

• żadne treści nauczania nie wywołują stałego zainteresowania wszystkich uczniów

• pewne partie są konieczne, ale mało ciekawe

• uczniów mogą odciągać rzeczy jeszcze ciekawsze niż ciekawa lekcja

• czasami trzeba się w coś zagłębić, zanim w ogóle uzna się coś za interesujące

- dyscyplina nie zależy od dyscyplinowania lecz od zręczności pedagogicznej

- dla poszerzenia zakresu działań przydatnych w radzeniu sobie z zakłóceniami należy stawiać pytania tyu:

• Co zrobię jeżeli…?

• Co my zrobimy, jeżeli…?

• Co mogę zrobić, żeby nie…?

II Strategie radzenia sobie z klasą na co dzień

1. Jak się wyzbyć problemów z dyscypliną? Sondaż wśród nauczycieli

„Aby nie mieć wielu problemów z dyscypliną, trzeba przede wszystkim…” :

- reguły gry (18,6%)

- reakcja na zakłócenia albo wykroczenia (12.9%)

- prowadzenie lekcji (22,3%)

- kształtowanie relacji społeczno-emocjonalnych (20,3%)

2. O co tak naprawdę chodzi? Nieoczekiwane ustalenia Jacoba Kounina

- incydent: student czytający gazetę podczas wykładu; reakcja wykładowcy - efekt domina

Poszukiwanie skutecznych reprymend

- w liceach: wywiady i kwestionariusze na temat zachowań uczniów i nauczycieli

- w college'ach i liceach: krótkie eksperymenty (wywoływanie incydentów, badanie reakcji prowadzących

Sprzeczności w wynikach ˄

efekt domina występował tylko częściowo

- badania przy użyciu kamer - dwa cykle wyniki!!!

Warunkiem dobrej współpracy i stosunkowo rzadkich zachowań negatywnych ze strony uczniów jest obecność kilku różnych wymiarów w zachowaniu nauczyciela

1. whithitness and overlapping wszechobecność, z tym wiąże się zdolność do wykonywania dwóch czynności na raz (Kounin nazywa to nakładaniem się)
   niezbędny warunek sukcesu: reagowanie w porę i upominanie właściwych uczniów

2. płynność przebiegu poszczególnych lekcji oraz sprawność w ich prowadzeniu
   momenty przejścia od jednej aktywności do drugiej, dłużyzny w czasie lekcji
   najbardziej typowe wykroczenie: reagowanie na przypadkowe bodźce, dłuższe kazania za błahe przewinienia, raptowne zmiany decyzji, skakanie z tematu na temat

3. utrzymywanie koncentracji w grupie
   zależy od umiejętności pobudzenia do aktywności jak największej liczby uczniów
   „mobilizacja grupowa” „Kto z was…?”
   zasada rozliczania przechodzić obok uczniów, podnoszenie zeszytów do góry

4. programowe unikanie przesytu - zapobieganie motywacji negatywnej
   stymulujące impulsy przy przechodzeniu do czegoś nowego „A teraz coś zabawnego!”, „Uwaga! Zaczynają się trudne rzeczy, wytężcie umysły!”
   urozmaicanie i stawianie wyzwań intelektualnych - zmiany stopnia wymagań, zmiany treści lub form aktywności
   

Część przykładów nie dotyczy nauczania frontalnego, lecz pracy indywidualnej lub pracy w grupach

Dalsze badania

- Potwierdzają w znacznym stopniu badania Kounina

- przydatność reguł gry w codziennym kierowaniu klasą

- wskazane aspekty nauczycielskiego zachowania zapewniają uczniom wyższe wyniki w nauce

Spojrzenie wstecz na złudzenia, którym najczęściej ulegamy

- wrażenie skuteczności wzmaga się, kiedy określone zachowanie zadziała natychmiast - krótkotrwały skutek mylnie uznaje się za gwarancję długotrwałego działania

- dyscyplina niekoniecznie zależy od autorytetu nauczyciela:

„nauczyciele, którzy pojęli, że kierowanie klasą (classroom management) równa się tworzeniu i ochronie środowiska sprzyjającego efektywnemu uczeniu się, odnoszą większe sukcesy niż nauczyciele nadmiernie eksponujący swój autorytet bądź groźbą zaprowadzający dyscyplinę”

- liczba uczniów w klasie wg badań odgrywała rolę drugorzędną, stosunek liczby chłopców do liczby dziewcząt w ogóle nie miał wpływu na dyscyplinę

Nadzieja na efektywną praktykę

- profilaktyka - problemom z dyscypliną należy zapobiegać!

Cztery zakresy oddziaływania na uczniów w celu zapewnienia dyscypliny:

1. aktywizacja jak największej liczby uczniów -------- koncentracja nauczyciela na procesie nauczania oraz na sterowaniu procesem uczenia się, żeby pobudzić klasę do aktywności

2. płynny przebieg lekcji --------- unikanie przez nauczyciela zakłóceń powodowanych przez niego samego

3. przejrzyste reguły gry --------- oczekiwania pod adresem uczniów

4. sygnały wszechobecności i sygnały powstrzymujące --------kontrola przestrzegania reguł przez uczniów

Zapobieganie przez aktywizację jak największej liczby uczniów

- nauczyciel musi posiadać zdolność podtrzymywania koncentracji w grupie

- unikanie przesytu (K.)

- można rozróżnić czynniki działające od razu i z pewnym opóźnieniem

ZACHOWANIE NAUCZYCIELA	ZACHOWANIE UCZNIÓW	ZACHOWANIE NAUCZYCIELA
Inspirowanie prezentacja materiału, zadawanie pytań, przydzielanie zadań	Uczenie się	Reagowanie percepcja, rejestracja, kontrola, ocena

Zajmująca prezentacja

- urozmaicenie lekcji za każdym razem jest wyczerpujące - i tak nie zainteresujemy WSZYSTKICH UCZNIÓW

- znaczenie ma indywidualna ekspresja: głos, mimika, gestykulacja, sposób poruszania się nauczyciela po sali

Wokół zachowania bazującego na zadawaniu pytań

- trzeba sprawić, żeby WSZYSCY poczuli się adresatami wypowiedzi nauczyciela nie poprzedzać pytań imionami uczniów, pytanie zgodnie z kolejnością zajmowanych miejsc

- pozostawić czas do namysłu

- podział pytań:

1. pytania wymagające pamięciowej reprodukcji („Jakim terminem określa się..”)

2. pytania konwergencyjne, wymagające myślenia i konkretnej konkluzji („Jak obliczyć ten kąt trójkąta?”)

3. pytania dywergencyjne, wymagające myślenia, ale dopuszczające różne odpowiedzi („Jaki tytuł można by dać tej historii?”)

4. pytania ewaluacyjne, wymagające wyrażenia własnej opinii

pytania reprodukcyjne stwarzają szansę szybkiej orientacji

- nie pomijać nikogo podczas wysłuchiwania odpowiedzi sprzyja zbiorowej mobilizacji

- unikać sytuacji, w której jakikolwiek z uczniów może przewidzieć, że NIE ZOSTANIE ZAPYTANY

O cichej pracy i pracy w grupach

CICHA PRACA:

- każdy powinien być aktywny

- dbać o właściwy dobór zadań przyjemność + wyzwanie

- polecenia dotyczące większych całości rozbijać na fragmenty o różnym stopniu trudności

- dodatkowe zadanie dla najzdolniejszych

- wyraźne instrukcje, najlepiej zapisane na tablicy

- czytelność tekstów

- aktywizacja jak największej liczby uczniów polega także na poszerzonej formie kontroli zabierać do domu; uczniowie wymieniają się zeszytami; uniesienie zeszytów do góry

- trzeba ją dobrze zaplanować!!!!

PRACA W GRUPIE

- udzielanie sobie nawzajem wsparcia

- pozwala liczniejszym uczniom na zabranie głosu

- dobre dopasowanie zadania do warunków pracy grupowej

- niełatwo skontrolować wszystkie zespoły

- poszerzona forma kontroli

Robert Slavin:

- stymulować dokonania grupowe i pozytywnie je wartościować

- nie dopuścić, by przestała się liczyć osobista odpowiedzialność protokół pracy grupowej, osobiste zapiski

Pozytywne komentarze

- wymienić lub wypisać na tablicy najlepsze wypracowania

- wystawa najciekawszych rysunków i innych prac

- umożliwić udział w atrakcyjnych zajęciach

- plusy i inne symboliczne wyróżnienia

POCHWAŁA:

- bez pustych frazesów, musi brzmieć autentycznie, zarówno co do sposobu jej sformułowania, jak i tonacji głosu oraz mimiki

- musi swą treścią ściśle wskazywać to, czego dotyczy

Np. Podoba mi się to, że tak solidnie opracowujesz temat.

Ten argument brzmi bardzo przekonująco.

- można chwalić ucznia w trakcie osobistej rozmowy

- pochwała dotyczy osobistych postępów ucznia, nie osiągnięć ogółu np. Cieszy mnie to, że teraz częściej się zgłaszasz.

- zwróć uwagę na wysiłek włożony w postępy

- nie należy wskazywać na takie czynniki jak: posiadane zdolności, ich brak, szczęśliwe przypadki

Zapobieganie przez nadanie lekcji płynnego przebiegu

- niezakłócony przebieg i szybkie tempo

Jak unikać okresów oczekiwania

- im dłużej rozdajemy materiały, tym większe problemy z dyscypliną

- powierzać niewielkie zadania organizacyjne konkretnym uczniom - niech to robią w czasie przerw

- dbać, by przechodzenie od jednej formy aktywności do innej nie trwało zbyt długo

- jasne instrukcje

- na pierwszym miejscu aktywność całej klasy, potem dopiero pojedynczych uczniów

Jak wyzbyć się zakłóceń powodowanych przez samego siebie

- zaleca się całkowite ignorowanie sporadycznych, błahych zakłóceń lub eliminowanie ich w sposób niewerbalny

- poważniejsze konflikty rozwiązywać po lekcjach

Zapobieganie przez ustalanie przejrzystych reguł gry

Wprowadzanie reguł gry

- reguły zależą od wieku uczniów i właściwości wyróżniających klasę

- przykładowe pytania:

• Jakie ksiązki i pomoce naukowe trzeba regularnie przynosić?

• Jak postąpić w przypadku, gdy nauczyciel się spóźnia?

• Kiedy dokładnie rozpoczyna się lekcja i jakim sygnałem?

• W jakim celu wolno się podnieść ze swego miejsca?

• Kiedy wolno rozmawiać?

• Czy ciche pogawędki (niezakłócające porządku lekcji) są dozwolone?

• Czy można mówić spontanicznie, czy tylko gdy nauczyciel prosi?

• Co czeka ucznia, który nie odrabia zadań domowych?

- byłoby dobrze, gdyby wszyscy nauczyciele w szkole mieli te same reguły

- McPhillimy zaleca przy ustalaniu reguł:

• jak najmniej

• jak najbardziej przekonująco

• w jak najbardziej pozytywny sposób

- wskazać na pozytywne wzorce zachowań:

Np. + Pomyśl zanim się zgłosisz - Nie zgaduj!

- w ten sposób zachęcamy uczniów do kształtowania schematów własnego celowego działania

- uczniowie powinni mieć udział w ustalaniu reguł nakłonić ich do zaangażowania poprzez konfrontację z problemem:

Np. - Co zrobić, żeby nikt nie czuł się urażony?

- reguły wprowadzać w pierwszych dniach/tygodniach

- nie wszystkie naraz!!!

- od czasu do czasu poddawać je pod dyskusję

- przestrzegać reguł!!! Przeforsować nawet tę, która wydaje się bezsensowna - potem można ja przeformułować

Zapobieganie za sprawą wszechobecności i sygnałów powstrzymujących

Sygnały niewerbalne

• nauczyciel stoi tak, by mógł ogarnąć wzrokiem wszystko, co się dzieje w klasie

• przechadza się po Sali od czasu do czasu

• pisząc na tablicy, zerka chwilami na uczniów

• rozmawiając z jednym, spogląda na pozostałych

• tłumi zakłócenia w zarodku

• podchodzi do pojedynczych uczniów, którzy przeszkadzają, wyznacza ich do odpowiedzi albo kładzie rękę na ich ramieniu

nakładanie się czynności werbalnych i niewerbalnych

Sygnały werbalne

- ograniczyć je do krótkich i zwięzłych komentarzy

- należy:

• wypowiadać tylko imię ucznia, który przeszkadza

• zwięzłe, konkretne polecenia („Najpierw się zgłoś”) zwroty brzmiące pozytywnie: Posłuchaj mnie + Nie rozmawiać! -

• uczniów przeszkadzających zmuszać do zaangażowania

- ograniczanie i potwierdzanie (Wahl, Weinert, Huber):

1. odzywanie się przyjaznym tonem

2. wydawanie poleceń w formie próśb

3. wczesne interweniowanie

4. wyraźnie wytyczone granice tolerancji

5. częste interwencje na początku

6. zwracanie uwagi na wszystkich uczniów

7. pozytywne reagowanie na pożądany stan rzeczy, potwierdzanie

- właściwa interwencja werbalna:

1. krótka prośba, gdy powstaje zakłócenie („Usiądź na swoim miejscu.”)

2. pozytywna reakcja po powstaniu zakłócenia

III Interwencja w sytuacjach konfliktowych I: Strategie zorientowane na nauczyciela

Reakcje w przypadku konfliktu wymagającego niezwłocznej interwencji

- trzeba dopasować sposób reagowania do konkretnej sytuacji

Podstawowy wzór dla wielu sytuacji

bezpośrednia prośba lub polecenie i ewentualne wyrażenie aprobaty, gdy zadanie zostało wykonane

Wskazane są:

- uzasadniające odwołania do obowiązujących reguł

Różne reakcje służą wyjaśnieniu konfliktu:

- pytanie o przebieg zajścia ( O co się kłócicie?)

- wysłuchiwanie uczniów, okazywanie zrozumienia i empatii

- ujawnianie własnych emocji (Kiedy jest tak głośno za bardzo się denerwuję, żeby móc cokolwiek zrozumiale wyjaśnić)

Inne reakcje:

- obracanie sytuacji konfliktowych w żart

- przedstawianie własnych sugestii

- zwracanie się z prośbą o propozycje rozwiązań do pojedynczych uczniów lub całej klasy wariant bliższy strategii opartej na współpracy

Sposoby reagowania w przypadkach konkretnych konfliktów

- książka Georga E. Beckera „Nauczyciele rozwiązują konflikty”:

• żart primaaprilisowy

• prowadzenie lekcji muzyki niemożliwe

Doraźne reakcje nie zawsze rozwiązują konflikt

- nauczyciel, który zauważy tendencję do nawracających konfliktów, powinien zbadać ich przyczyny; mogą one być skutkiem niejednoznaczności pewnych reguł gry, wynikać z nieporozumień, sprzecznych interesów, a także stanowić wyraz złości, strachu i znudzenia

Strategie dokonywania zmian

Jednoznaczność reguł gry

Np. Krótkie i ciche porozumiewanie się szeptem z sąsiadem jest dopuszczalne, ale na wszelkie inne niepotrzebne rozmowy będę natychmiast reagować.

Zachęta dla klasy

- zachęty przesądzają na ogół o realności oczekiwanej zmiany zachowania

- stosowanie tej metody zaleca się w wielu sprawdzonych koncepcjach, określanych wspólnym mianem „pedagogicznej modyfikacji zachowania”

- przykłady nagród:

• czas na zabawę pod koniec lekcji lub dnia

• rozpoczęcie odrabiania pracy domowej już w szkole

• zwolnienie z pracy domowej w danym dniu

• plusy lub inne formy gratyfikacji (u młodszych dzieci)

• preferowana forma aktywności (np. scenki) jako nagroda

- można coraz bardziej wydłużać czas oczekiwania na nagrodę

- przechodzenie stopniowe od nagradzania regularnego do sporadycznego (nagroda jak zaskoczenie)

- zmienianie sposobów nagradzania

Kilka przykładów

- Ten green bottles - quiz pod koniec lekcji, klasa sama musi na niego zapracować, 10 butelek na tablicy mniej zachowań zakłócających, poprawa atmosfery w klasie

- A fresh start - rozsadzenie uczniów (uwzględniono wzajemne sympatie), grupy nadały sobie nazwę, plakaty na gwiazdki, jedna osoba zdobywa jedną gwiazdkę, cała grupa-dwie, 5 gwiazdek = złota gwiazda, 3 złote gwiazdy = wyznaczenie czasu na rozegranie gry planszowej; przyznanie gwiazdki dopełniała pochwała; odejmowanie gwiazdek za wyjątkowo naganne zachowanie

Zachęta dla pojedynczego ucznia

- każdy uczeń musi mieć szansę na wyróżnienie czy nagrodę

- przykład - dowcip przy całej klasie

- przykład - wagarujący uczeń; pochwała pozytywnych zachowań

Indywidualne rozmowy

- „Co się z tobą dzieje?” „Dlaczego?” nie tak!!! Sam ton pytań uświadamia uczniowi konieczność zmian zachowania, brzmi jak oskarżenie

- lepiej rozbić rozmowę na 2 fazy:

1. skupienie się na uzyskaniu uczciwego wyjaśnienia

2. rozmowa o możliwościach doprowadzenia do zmiany zachowania

- nauczyciel musi wczuć się w sytuację ucznia

- trzeba dobrze rozpocząć taką rozmowę:

1. Teraz jest ci chyba przykro, że musiałeś zostać, żeby ze mną porozmawiać.

2. Pewnie się trochę teraz boisz, że będę ci robił wyrzuty.

- można to uzupełniać opisując własny nastrój: Myślę, że ta rozmowa z tobą nie będzie dla mnie łatwa, bo jeszcze nie przeszła mi złość.

- aktywne słuchanie, komunikat JA

Zgodnie z zapotrzebowaniem: pomoce w diagnozowaniu problemu

W wyjaśnieniu sytuacji mogą pomóc rozmaite metody postępowania:

1. opis problemu

2. autorefleksja

3. zmiana perspektywy

4. obserwacja

5. sondowanie

Opis problemu

- trzeźwe omówienie własnych obserwacji - bez ocen, interpretowania, przypisywania winy

- może być punktem wyjścia do własnej refleksji lub materiałem udostępnianym innym nauczycielom do konsultacji

Autorefleksja

- warto skoncentrować się na następujących kwestiach:

• Jak odbieram ten problem? Dlaczego tak bardzo on mnie nurtuje?

• Jak radziłem sobie z nim dotychczas? Czy sam nie przyczyniłem się do jego powstania?

• Czy mam jakiś konkretny cel, który chcę osiągnąć?

- autorefleksja jest pomocna, bo u siebie najłatwiej coś zmienić

- można poprosić uczniów o wypełnienie ankiety na temat nauczyciela

Przyjmowanie odmiennej perspektywy

- stawiając siebie na miejscu ucznia, musimy zadać sobie pytanie, czy reakcje nauczyciela odbiera on jako swoje sukcesy i czy inny sposób reagowania nie byłby bardziej skuteczny

Obserwacja

- pełniejszy obraz problemu daje sporządzenie notatek na temat określonych aspektów danego zagadnienia albo częstotliwości występowania pewnych zjawisk; w takich zapiskach trzeba uwzględnić:

• rodzaj sytuacji, przyczyny

• rodzaj zachowania

• o ile to możliwe, także konsekwencje krytycznie ocenionego zachowania

- nauczyciel swoim zachowaniem może przyczynić się do negatywnych zachowań ucznia, ale jego postępowanie może być też następstwem takich zachowań

- warto też wiedzieć, kiedy nie mamy problemów z problematycznym zachowaniem

Sondowanie

- rozmowy indywidualne

- rozmowy z całą klasą zwykle w formie dyskusji

- „zabawa w reporterów” - przeprowadzanie wywiadów; najpierw uczniowie notują pytania dotyczące sytuacji, jaka panuje w klasie; 2 ekipy reporterskie stoją w 2 rogach sali, pozostali udają przechodniów, niektórzy zostają poproszeni o udzielenie odpowiedzi; odpowiedzi stają się podstawą do dyskusji na forum klasy

- sondowanie za pomocą wypowiedzi pisemnych:

• anonimowo uczniowie spisują na kartkach swoje poglądy i refleksje, nauczyciel zbiera kartki i podsumowuje (mogą to robić grupy uczniów - nauczyciel rozpozna charakter pisma)

• metoda „gazetki ściennej” uczniowie w grupach wypisują własne spostrzeżenia, wieszają na ścianach - wszyscy zapoznają się za gazetkami innych grup - daje to podstawę dyskusji

• ankiety z gotowymi odpowiedziami - dopasowane do potrzeb klasy, po podsumowaniu i ogłoszeniu wyników powinna nastąpić rozmowa z klasą - omówienie praktycznych następstw, rozwianie ewentualnych wątpliwości

IV Interwencja w sytuacjach konfliktowych II: Strategie oparte na współpracy

- nauczyciel próbuje rozwiązać problem razem z klasą

- żadna decyzja nie zostanie podjęta bez udziału klasy

- Jak MY możemy rozwiązać ten problem?

- rozwiązanie musi być poszukiwane wspólnie

Konstruktywna rozmowa o konflikcie metodą Gordona

- „metoda rozwiązywania konfliktów bez porażek”:

Nauczyciel stara się znaleźć rozwiązanie, prowadząc rozmowę według określonych schematów - i szuka go w zasadzie tylko poprzez tę rozmowę. Decydujące znaczenie ma sposób jej przeprowadzenia.

Elementy i fazy rozmowy

Elementy najistotniejsze: aktywne słuchanie i komunikat JA

- komunikat JA: Złości mnie to, że wpadacie sobie w słowo.

- Gordon proponuje proces rozstrzygania konfliktu podzielić na 6 etapów:

1. zdefiniowanie problemu (konfliktu)
   trzeba zbadać, co dane osoby uważają za problem

2. zebranie propozycji rozwiązań

3. rozpatrzenie propozycji rozwiązań (dyskusja)

4. podjęcie decyzji konsensus, nie decyzja większości

5. realizacja ustalonego planu działania

6. ocena skuteczności

Współpraca w celu zmiany zachowań metodą Redlicha i Schleya: rozwiązywanie konfliktu jako projekt całej klasy

- kooperacyjna modyfikacja zachowań podczas lekcji = metoda kooperacyjna Redlich i Schley

Wspólnie wyjaśniać, planować, zmieniać

- trzy fazy główne:

1. wspólne diagnozowanie, czyli oparte na współpracy poszukiwanie wyjaśnienia n. i u. dzielą się poglądami, próbują uzgodnić stanowisko, można przeprowadzać pisemne ankiety

2. wspólne planowanie - wytyczanie wspólnych celów, zbieranie propozycji rozwiązań, konkretne uzgodnienia

3. interwencja oparta na współpracy - najważniejszym elementem jest sprawdzenie, jak funkcjonują nowe wzorce nauczycielskich i uczniowskich zachowań; przydają się tu: zachęty, samoobserwacja prowadzona przez uczniów lub umowa między nauczycielem a klasą

Typowe składniki postępowania

Oprócz rozmów często stosuje się:

• ankiety - pozwala poznać uczniowski punkt widzenia, wszyscy uczniowie dochodzą do głosu

• samoobserwacja i samoocena - służą lepszemu sterowaniu własną osobowością dla osiągnięcia wyznaczonych celów; przyznawanie sobie plusów

• umowy między nauczycielem a klasą - prostymi słowami, konkretnie, jednoznacznie zobowiązująco określają, co dana strona ma robić

• zachęty - motywacja, sprawienie, by osiąganie celów stało się przyjemnością

• diagramy - prezentowanie realizacji projektu, unaocznianie sukcesów, działanie stymulacyjne

Redukowanie agresji na trzech poziomach: szkoła - klasa -pojedynczy uczeń

- zachowanie agresywne polega na dążeniu do czyjegoś bólu

O problemie

- zachowania agresywne można objaśniać działaniem wielu różnych czynników

• akt zemsty za wcześniejszą prowokację - agresja odwetowa

• ochrona własnej osoby - agresja obronna

• środek do uzyskania pewnych dóbr - agresja zdobywcza

• czerpanie przyjemności z bójek, szykanowania, etc. - agresja spontaniczna odgrywa największą rolę w szkole

- w szkole istnieją typowi agresywni uczniowie i typowe ofiary

- właściwy problem to przemoc silniejszych wobec słabszych

- agresja uczniów wykracza poza obręb sali problem całej szkoły

O zapobieganiu i interwencjach

- propozycje zredukowania agresji:

1. pierwsza grupa propozycji zmierza ku zmianie warunków szkolnych; jednoznacznie dowiedziono skuteczności działań eliminujących zagrożenia w momentach tak krytycznych jak przerwa - działania polegająca na wzmożonej kontroli i zagospodarowaniu czasu uczniów między lekcjami

2. w drugim typie szczególną uwagę zwraca się na społeczny aspekt nauczania, zalecając realizowanie programów uczących zwł. radzenia sobie z konfliktami; wadą programów jest brak zróżnicowania pod kątem odbiorcy - można tą metodą zapobiegać agresji w dłuższej perspektywie czasowej

3. dotyczy postępowania wobec jednostek agresywnych, ma największe zastosowanie w praktyce; z jednej strony takie wysiłki są niezbędne, z drugiej można je stosować tylko w bardzo ograniczonym zakresie

Działania na trzech poziomach

- koncepcja norweskiego psychologa Dana Olweusa

- działania polegają na łączeniu zapobiegania z interweniowaniem - na trzech poziomach: szkoły, klasy i pojedynczego ucznia

- uwzględnia się całe grono pedagogiczne, wszystkich uczniów i ewentualnie rodziców

- potencjalnymi cennymi pomocnikami są potencjalni widzowie

- cel: wychowanie jednostek i prowokowanie odmiennych interakcji społecznych

- whole school Policy (wg Smitha i Sharpa)

REDUKOWANIE AGRESJI NA TRZECH POZIOMACH: SZKOŁA - KLASA - POJEDYNCZY UCZEŃ

Poziom szkoły

• uświadamianie istoty problemu:

• nauczycielom,

• rodzicom,

• uczniom

• wiążące reguły:

• zakaz atakowania,

• udzielanie pomocy ofiarom ataków,

• obejmowanie pomocą każdego, kto jej potrzebuje

• organizacja przerw:

• podział boiska na strefy,

• propozycje zajęć

• więcej kontroli, regulacje dotyczące sytuacji niebezpiecznych (np. wspólnego oczekiwania na coś) itp.

Poziom klasy

• rozmowy z poszczególnymi klasami o konkretnych zdarzeniach oraz o zasadach dotyczących zachowania

• zachęcanie świadków zdarzenia do udzielania pomocy

• treści społeczne w programie nauczania

• przyzwyczajanie do działania opartego na współpracy

Pojedynczy uczniowie

• doraźne udaremnianie aktów agresji

• rozmowa ze sprawcą, z ofiarą, z rodzicami

• wsparcie dla ofiar oraz ich ochrona, zachęcanie do większej pewności siebie

• nagrody za dobre sprawowanie, ponoszenie konsekwencji przez sprawców

- rozmowy ze sprawcami nie powinny być prowadzone z pozycji oskarżycielskiej, niezbędna jest empatia - można dać do zrozumienia, że akceptuje się agresywne reakcje emocjonalne, ale nie zachowania; takie rozmowy powinny zmierzać do konkretnych uzgodnień

- celem rozmów z ofiarami jest zapewnienie im ochrony i dodanie otuchy trzeba skłonić silniejszych do pomocy słabszym - rola anioła stróża

- nagradzanie za dobre sprawowanie - dodatnie punkty, dyplomy

12

w psychologii: konfrontacja takich pragnień i tendencji w zachowaniu, których nie da się ze sobą pogodzić; k. intrapersonalny lub k. interpersonalny

Nauczyciel kojarzy zakłócenia z  tymi, którzy zakłócają zakłócenia w czasie lekcji traktowane są jako skutki zakłóceń w rozwoju psychicznym poszczególnych uczniów

---