Tłuszczowce i lipidy

Grupa związków organicznych nierozpuszczalnych w wodzie.

1. Tłuszczowce proste

1. Lipidy niehydrolizujące

• Kwasy tłuszczowe

• Lipidy izoprenowe - terpeny i pochodne

• Alkaloidy sterydowe

• Glikozydy sterydowe

• Sterydy

• Karotenoidy

• Połączenia terpenów z chinonami

Estry proste

• Woski

• Tłuszcze właściwe

• Ceramidy

• Tłuszczowce złożone

1. Fosfolipidy

2. Glikolipidy

Monoterpeny

Występują w olejkach eterycznych, pełnią funkcję zapachową.

1. Mentol - zapach mięty, efekt chłodzenia

• dezynfekuje, łagodzi, działa przeciwświądowo

2. Kamfora - zapach kamfory, pozyskiwana z drewna Kamforowca Cinnamonum camphora

3. Azuleny - barwne substancje (zielone, niebieskie, fioletowe)

• działanie dezynfekujące, bakteriobójcze, przeciwzapalne, ściągające, obkurczające naczynia krwionośne

Inne: geraniol, linalol, nerol, pinen, limonen, cytral, terpinen

Półtoraterpeny (Seskwiterpeny)

1. Farnezol - zapach konwalii,

• Działanie dezodoryzujące i bakteriostatyczne

2. Bisabolol (składnik olejku rumiankowego)

• działanie przeciwzapalne, częsty składnik kosmetyków do skóry wrażliwej

Diterpeny

1. Kwasy żywiczne - występują w żywicy drzew iglastych i pozyskanej z niej terpentynie o kalafonii.

• Kwas abietynowy

• Kwas pimarowy

Triterpeny

1. Skwalen - naturalny składnik płaszcza tłuszczowego skóry

• działanie bakteriobójcze, grzybobójcze

• w celach kosmetycznych pozyskiwany z ryb i roślin

• częściej stosowany jest skwalan - stabilniejszy chemicznie, wykazuje działanie zmiękczające, hamuje przed TEWL oraz zwiększa przenikanie innych składników aktywnych

2. Saponiny

3. Witaminy z grupy D

4. Sterydy roślinne, zwierzęce, np. cholesterol

5. Kwas azelainowy - działanie lecznicze w preparatach antytrądzikowych

6. Kwas ursolowy - występuje np. w rozmarynie, mięcie, lawendzie, oregano, tymianku.

• działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne

• poprawa stanu skóry i włosa

• poprawa struktury kolagenu - zwiększenie sprężystości i elastyczności skóry

• działanie rozjaśniające

Sterydy

1. Cholesterol - składnik błon komórkowych, sebum, cementu międzykomórkowego

• Emolient

• Poprawa wchłaniania innych składników

• Kosmetyki dla skóry dojrzałej i odwodnionej, suchej

• Odżywki do włosów

Cholesterol + wazelina (parafina) + alkohole lanolinowe euceryna (baza do kremów)

2. Hormony płciowe

Estrogeny stymulują rozwój tkanki skórnej, zmniejszają aktywność gruczołów łojowych, zwiększają grubość warstwy podstawnej naskórka

Źródło: wyciąg z łożyska (placenta), fitohormony

3. Kwas azjatykowy - regeneracja skóry, pobudzanie produkcji kolagenu

4. Prowitamina D3 (7-dehydroksycholesterol)

5. Niektóre azuleny

6. Fitosterole (sterydy roślinne)

Tetraterpeny (Karotenowce)

• ၢ-Karoten - zapewnia prawidłowy wzrost naskórka, reguluje proces złuszczania, przyspiesza gojenie, chroni przed UV

• Barwniki roślinne

• Karoteny - pomarańczowe

• Karotenoidy (ksantyny, ksantofile) - żółte, czerwone

ŹRÓDŁA: Nagietek lekarski, Marchew zwyczajna, Jarząb pospolity, Głóg, Dzika róża, czerwone glony

Politerpeny

• Kauczuk, Gutaperka - Substancje gumiaste - baza dla masek kosmetycznych.

Chinony

1. Chlorofil - pozyskiwany głównie z pokrzywy, nagietka, lucerny

• działanie przeciwzapalne, łagodzące,

• barwnik

2. Juglon - brązowo - zielony pigment z liści i łupin orzecha włoskiego

• Stosowany w samoopalaczach i do nietrwałego barwienia włosów

3. Henna - sproszkowane liście krzewu Lawsonia inermis

• lawson - kolor miedziano - czerwony

• w hennie kosmetycznej stosowany z dodatkiem reng - sproszkowane liście indygowca (kolor niebieski) lub solami Cu, Ag, Bi (kolor czarny)

4. Szikonina - czerwony barwnik

5. Ubichinon

6. Tokoferole (wit. E), Filochinony (wit. K)

7. Kwas kojowy

Źródła pozyskiwania terpenów

Olejki eteryczne - substancje otrzymywane z aromatycznych części roślin. Są to wonne i lotne mieszaniny węglowodorów, alkoholi, aldehydów i ketonów.

Balsamy - wydzieliny roślin (głównie drzew) będące naturalnymi roztworami żywic w olejkach eterycznych

Żywice - wydzieliny niektórych roślin, mieszaniny wieloskładnikowe (związki aromatyczne, kwasy, alkohole, estry, węglowodory)

• działanie przeciwzapalne, ściągające, antyseptyczne.

Najczęściej stosowana jest żywica sosnowa pozyskiwana z Sosny pospolitej.

Balsam peruwiański

Substancja otrzymywana z kory drzew amerykańskich, charakteryzują się zapachem waniliowym.

• działanie przeciwzapalne i dezynfekujące

• stosowany w kosmetykach do pielęgnacji ciała i rąk

• przemysł perfumeryjny

Zbyt duże stężenie balsamu może dawać uczulenia i podrażnienia naskórka.

Styraks

Żywica benzoesowa pozyskiwana z kory gałązek Styrakowca wschodniego.

• r-r alkoholowy stosowany w preparatach na pleśniawki jamy istnej - działanie przeciwzapalne.

• przemysł perfumeryjny - dostarcza składników zapachowych, np. kwas cynamonowy, wanilinę.

Mirra

Wonna żywica otrzymywana z balsamowca mirry (Commiphora abyssinica).

• działanie dezynfekujące,

• kosmetyki do pielęgnacji jamy ustnej,

• przemysł perfumeryjny - zapachy orientalne.

Kamfora

Pozyskiwana z tzw. drewna kamforowego, dostarcza olejku kamforowego oraz kamfory naturalnej.

• stymulacja mikrokrążenia,

• działanie ściągające, odwadniające, odkażające,

• działanie znieczulające i chłodzące,

• przemysł perfumeryjny - dostarcza składników zapachowych

• szerokie zastosowanie w kosmetyce.

Gumożywica Olibanum (kadzidło)

Otrzymywana z kadzidłowca Cartera.

• pozyskiwany głównie olejek eteryczny - zastosowanie w przemyśle perfumeryjnym - nuty egzotyczne i orientalne

Bursztyn

Skamieniała żywica drzew iglastych

• działanie uszczelniające naczynia,

• działanie zmiękczające, nawilżające.

Substancje zapachowe pochodzenia zwierzęcego

1. Ambra - patologiczna wydzielina kaszalotów, główny składnik to ambreina

2. Wydzieliny gruczołów płciowych

• Piżmo - pozyskiwana z gruczołów Piżmowca

• Cybet - wydzielana z gruczołów Kota abisyńskiego

• Kastoreum - wydzielina gruczołów bobrów syberyjskich i kanadyjskich.

Są to bardzo silne, intensywne zapachy, które nabierają przyjemnego zapachu po rozcieńczeniu. Oprócz nadawania zapachu, również skutecznie go utrwalają - fiksatory.

Syntetyczne odpowiedniki: ambreina, muskon, egzalton, Ladanum, olibanum

WOSKI

Mieszanina węglowodorów, które w temperaturze pokojowej są ciałami stałymi.

• Emolienty - zmiękczanie i wygładzanie naskórka,

• Emulgatory - tworzenie bardzo stabilnych emulsji,

• Kosmetyka kolorowa - szminki, ołówki, sztyfty.

1. Woski naturalne (pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego)

2. Woski mikrokrystaliczne (kopalne)

3. Woski syntetyczne

Woski pochodzenia zwierzęcego:

• Wosk pszczeli

• Olbrot

• Lanolina

• Wosk chiński

• Olej z wątroby rekina

Woski pochodzenia roślinnego:

• Wosk Karnauba

• Olej Jojoba

• Woski owocowe

Lanolina

Wydzielina gruczołów łojowych różnych zwierząt, najczęściej pozyskiwana z wełny owczej.

• skład podobny do sebum, stąd bardzo dobra wchłanialność - dociera do warstwy ziarnistej, uzupełnia płaszcz tłuszczowy skóry,

• emulgator w kosmetykach - bardzo szerokie zastosowanie w kremach, odżywkach, mleczkach, emulsjach, szminkach, kredkach,

• półprodukt w wytwarzaniu euceryny - bazy kremowej

• Charakterystyczny zapach

• Właściwości uczulające

W kosmetykach stosowane są także pochodne lanoliny: lanolina ciekła (olej lanolinowy), kwasy lanolinowe, alkohole lanolinowe

WOSK PSZCZELI - pozyskuje się głównie składnik: ceroleina, ceryna, mirycyna

OLBROT - pozyskiwana z gruczołów czołowych kaszalota,

• „cetyna” - podłoże kosmetyczne, emulgator

• ze względu na wysoką cenę w kosmetykach stosowane pochodne

WOSK CHIŃSKI - wydzielany przez mszyce woskowe do osłony złożonych jajeczek

Wosk Karnauba

Pozyskiwana z powierzchni liści palmy brazylijskiej Copernica ceifera.

• tworzy twarde, niejełczejące podłoża, dobrze rozsmarowywalne

• stosowana w maściach, kremach, kredkach do warg, szminkach, mleczkach

Olej jojoba

Pozyskiwana z orzeszków Simmondsia californica i buxaceae

• wykazuje bardzo dobrą stabilność chemiczną,

• cechuje się doskonałą wchłanialnością, nie pozostawia tłustego filmu, przy jednoczesnym bardzo dobrym natłuszczeniu

• nośnik dla innych substancji aktywnych

• bardzo szerokie zastosowanie: szampony, odżywki, olejki, kremy, pielęgnacja ciała, kosmetyka kolorowa

Woski owocowe

Woski tworzące warstwę ochronną na powierzchni liści i owoców najczęściej cytrusów i jabłek

• Bogate w fitosterole i skwalen - uzupełniają płaszcz tłuszczowy skóry

• Stosowane głównie w szamponach i odżywkach

TŁUSZCZE WŁAŚCIWE

Są to estry wyższych kwasów tłuszczowych i gliceryny - triglicerydy.

Tłuszcze wykorzystywane w kosmetyce to mieszanina triglicerydów i WKT.

• tłuszcze roślinne

• tłuszcze zwierzęce

1. Bazy tłustych kremów, podłoża innych kosmetyków.

2. Substancje do ekstrakcji innych składników czynnych - wyciągi olejowe (witaminy, fosfolipidy, barwniki, substancje zapachowe).

3. Tworzenie warstwy ochronnej na skórze.

Tłuszcze jełczeją pod wpływem światła, tlenu i temperatury - hydrolizują do kwasów tłuszczowych, aldehydów, ketonów, które mogą powodować uczulenia.

Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego

1. Łój - tłuszcz koński, wołowy, barani, coraz rzadziej stosowany w kosmetyce.

2. Smalec - tłuszcz wieprzowy

Stanowią składnik bazowy w produkcji maści, kremów, mydeł.

3. Tran - otrzymywany z w ryb i wielorybów, wykazuje podobnie działanie do kwasów Omega - 3

• bogaty w witaminy A, D3, J, Br

• przyspiesza gojenie ran

• Tłuszcz z norek - odpowiada za bardzo dobre rozprowadzanie się kosmetyku

Tłuszcze pochodzenia roślinnego

W kosmetykach stosowane są dużo częściej niż tłuszcze zwierzęce.

• Natłuszczanie skóry - poprawa nawilżenia i uelastycznienia naskórka,

• Wzmacnianie barier skórnych - działanie osłaniające

• Ochrona przed UV - większość tłuszczy roślinnych,

• Działanie odżywcze - dostarczanie składników aktywnych,

• Działanie kojące, łagodzące, wygładzające,

• Składniki mydeł,

• Składniki bazowe dla emulsji kosmetycznych,

• Rozpuszczalniki dla substancji zapachowych.

1. Oliwa - olej z Oliwki europejskiej Olea Europaea, łatwo jełczeje, niestabilna chemicznie.

2. Olej kakaowy - pozyskiwany z prasowanych nasion kakaowaca Theobroma cacao, wykazuje bardzo dużą biozgodność ze skórą,

3. Olej kokosowy - otrzymywany z palmy kokosowej Cocos mucifera, często zastępuje droższy olej kakaowy,

4. Oleje palmowe - z Palmy oleistej

• Tłuszcz z owocni - bogaty w NNKT, Wit. E, A, fosfolipidy

• Tłuszcz z pestek nasion

5. Olej sojowy - z nasion soi Glycynia max

6. Olej rycynowy - z nasion rącznika Riccinus communis

• Protekcja włosa - odżywki do włosów, tusze do rzęs

7. Olej wiesiołkowy - z nasion Wiesiołka

• 80% stanowią NNKT, poza tym glikozydy, saponiny, polifenole

• Kosmetyki hipoalergiczne

8. Olej z nasion ogórecznika Borago officinalis

9. Olej z kiełków pszenicy

• Bogaty w NNKT, wit. A, D, C, E, B, składniki mineralne, fosfolipidy, enzymy, fitosterole, fitohormony

• Działanie antyutleniające

10. Masło Shea - z nasion masłosza

11. Masło Shorea

12. Olej migdałowy - z nasion gorzkich migdałów

13. Oleje z orzechów (brazylijskiego, kokosowych, arachidowych, Kukui, Makadamia, Bobasu itp.)

14. Olej winogronowy - z winorośli Vitis vinifera

15. Olej rokitnikowy - z nasion rokitnika

16. Olej z brzoskwiń, moreli,

17. Olej z nasion róży

18. Olej sezamowy

19. Olej z nasion lnu

20. Olej słonecznikowy

21. Olej ryżowy - z Oriza sativa

22. Olej Canola - z Rzepy olejnej

23. Olej kukurydziany

CERAMIDY (SFINGOLIPIDY)

Połączenia wyższych kwasów tłuszczowych i aminoalkoholi sfingozyny lub fitosfingozyny.

Są istotnym składnikiem lipidów Stratum corneum.

• z wiekiem zaczyna ich brakować,

• w procesie oczyszczania skóry są niszczone przez mydła.

Ceramidy stosowane w kosmetykach uzupełniają te braki:

• kosmetyki dla skór suchych, podrażnionych,

• kosmetyki dla skór dojrzałych.

W kosmetykach stosowane są również cerebrozydy (glikosfingolipidy).

FOSFOLIPIDY

Połączenia wyższych kwasów tłuszczowych, gliceryny oraz reszt fosforanowych.

Najczęściej stosowana w kosmetykach jest lecytyna

• pozyskiwana z żółtka jaj kurzych lub nasion pszenicy,

• działanie rozmiękczające na skórę,

• tworzy film ochronny na skórę,

• ułatwia wchłanianie składników aktywnych,

• pobudza regenerację i proces metabolizmu naskórka.

LIPOSOMY

Liposomy mają zdolność do wnikania w warstwę rogową, co wiąże się z ich podobieństwem do lipidowych barier naskórka - po wniknięciu ulegają one rozkładowi i uwalniają substancje czynne zamknięte w ich wnętrzu. Związki te są uwalniane powoli, co jest korzystne z kosmetycznego punktu widzenia.

Liposomy powinny być tak zbudowane, aby żadna substancja nie ulegała degradacji, rozcieńczeniu, oraz unieczynnieniu.

Liposomy mogą transportować zarówno substancje hydrofilne, które są umieszczane we wnętrzu nośnika, jak również substancje hydrofobowe, które wbudowywane są w błonę liposomalną.


2

---