Prawo karne to ogół norm prawnych, które za pomocą kary jako zasadniczego środka przymusu, zawartego w tych normach chronią pewnych wartości społecznych, przed czynami społecznie niebezpiecznymi, zwanymi przestępstwami.

Wartość społeczna w rozumieniu prawa karnego to zdrowie, życie, majątek, godność jednostki.

Czyn społecznie niebezpieczny to zachowanie pozostające w ujemnej relacji do wartości publicznych.

Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary, jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

Przestępstwa dzielą się na zbrodnie i występki. Wykroczenia stoją obok przestępstwa, są poza działami prawa karnego.

• Cechy prawa karnego:

1. Zasada równości wobec prawa

2. Zasada praworządności

3. Zasada humanitaryzmu - prawo karne powinno być ludzkie humanitarne w tym znaczeniu, że wymagania przezeń stawiane powinny być na miarę możliwości ludzi, a stosowane kary i środki zabezpieczające nie powinny być okrutne, nie powinny poniżać karanego ani wyrządzać mu zbędnych dolegliwości.

4. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn - niezbędną przesłanka odpowiedzialności karnej jest czyn sprawcy, kara jest konsekwencją popełnienia czynu zabronionego przez ustawy karne (działania lub zaniechania). Nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej myśli, poglądy, zamiary człowieka, jego właściwości fizyczne lub psychiczne.

5. Zasada winy - oznacza to, że sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialność karną tylko wtedy, gdy z popełnienia czynu można zrobić mu zarzut. Podstawowym warunkiem osobistej zarzucalności czynu (czyli winy) jest współcześnie przede wszystkim występowanie określonej więzi pomiędzy sprawcą a jego czynem. Np. w odniesieniu do przestępstw umyślnych więź ta polega na tym, że sprawca ma zamiar popełnienia czynu. W obowiązującym polskim prawie karnym zasada winy wyrażona została w art. 1 § 3 KK(„nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu). Czyn wypełniający znamiona określone w ustawie karnej nie jest przestępstwem, jeżeli nie został przez sprawcę zawiniony. Określa się go wówczas jako „czyn zabroniony”. Ilekroć więc KK używa określenia „czyn zabroniony” oznacza to, że chodzi o czyn zabroniony przez ustawę ale niekoniecznie przestępny.

6. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej

7. Nullum crimen sine lege, poenali anteriori - “nie ma przestępstwa bez ustawy”, zasada ta jest najważniejszą zasadą prawa karnego, chronią jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represja karną przez organy państwowe. W prawie polskim zasada ta sformułowana jest w art. 42 Konstytucji RP („odpowiedzialności karnej podlega ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”) i w art. 1 § 1 KK w analogicznym brzmieniu. Z zasady tej wynikają pewne reguły bardziej szczegółowe, mianowicie:

• Prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie (Nullum crimen sine lege scripta)

• Przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny (Nullum crimen sine lege scripta)

• niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego

• ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz (Nullum crimen sine lege praevia, lex retro non agit)

kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie (Nulla poena sine lege)

Zasady regulujące kwestię zakresu terytorialnego norm sankcjonujących.

Art. 5. Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

Zasada terytorialna - art. 5 KK - stosuje się ustawę karną polską jeżeli czyn zabroniony został popełniony na terytorium RP, na polskim statku wodnym lub polskim statku powietrznym (jak w polskim autobusie to już nie).

Terytorium RP to pojęcie normatywne regulowane w ustawie o granicach RP. Jest to obszar zamknięty w tych granicach, do tego dochodzi jeszcze kawałek morza do 12 mil, słup powietrza, część wewnętrzna ziemi.

Pojawia się problem, bo istnieje sformułowanie, że ambasady są eksterytorialne - ale jest to pojęcie bardziej politologiczne niż prawne, nie ma żadnej eksterytorialności ambasady, ambasada to jest fragment terytorium RP. Eksterytorialność to jest pojęcie, które pokazuje możliwości prowadzenia postępowania, możliwości wkraczania tam organów władzy publicznej, ale niewątpliwie teren ambasady to jest coś co leży na terytorium RP.

Uważa się jakkolwiek nie jest to wprost w art. 5 wymienione, że okręty, tudzież samoloty wojskowe mimo, że nie znajdują się w strefie powietrznej państwa polskiego traktuje się tak jak terytorium państwa polskiego - to czysta wykładnia rozszerzająca art. 5, bo tego w art. 5 nie ma.

Ale tam gdzie w przepisach szczególnych, jak a art. 136 pojawi się terytorium państwa polskiego to pod tym pojęciem nie rozumie się polskiego statku powietrznego lub wodnego, bo art. 5 osobno wymienia te trzy kategorie miejsc - terytorium RP oraz polski statek powietrzny, oraz polski statek wodny. Jakby to było to samo to nie trzeba by było w art. 5 osobno wymieniać tych kategorii.

Jest jeszcze jedno rozszerzenie - w definicjach ustawowych, mianowicie w art. 115 par. 15 uważa się za statek wodny platformę stojącą na dnie morza choćby nie mieściła się granicach RP wyznaczonych tym pasem 12 milowym.

Jest też ograniczenie a mianowicie z umowy międzynarodowej może wynikać, że chociaż czyn zabroniony popełniony jest na terytorium państwa polskiego, polskim statku powietrznym lub wodnym to i tak nie będzie się stosowało ustawy karnej polskiej. Taki przypadek przewiduje umowa akcesyjna Polski do NATO - do przestępstw popełnionych przez żołnierzy przebywających na terytorium państwa polskiego w formacji NATO nie będzie miała zastosowania ustawa karna polska. (Kiedyś historycznie identyczny wyjątek był przewidziany dla żołnierzy radzieckich, którzy stacjonowali na terytorium państwa polskiego).

To jest zasada terytorialności - jest wszystko jedno kim jest sprawca, i jakie przestępstwo popełnił, jak tylko to się zdarzyło na terytorium RP to stosuje się ustawę karną polską.

Przestępstwo - to czyn człowieka społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy określony w ustawie jako bezprawny, zawiniony, zabroniony pod groźną kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Przestępstwo dzieli się na zbrodnie lub występek.

Zbrodnią jest czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Prawo karne w znaczeniu najszerszym obejmuje prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze. Prawo karne to zespół norm określających jakie czyny ze względu na ich społeczne niebezpieczeństwo są przestępstwami, jakie powinny być stosowane kary za ich popełnienie oraz zasady odpowiedzialności karnej.

Wina - to stosunek psychiczny sprawcy do popełnionego czynu. Jest to możliwość postawienia sprawcy zarzutu, że w danych okolicznościach mógł działać zgodnie z prawem.

Rozróżnia się winę umyślną i nieumyślną.

Wina umyślna może występować jako tzw. zamiar bezpośredni - sprawca wyraża chęć wywołania zamierzonego skutku np. zabicie człowieka albo zamiar ewentualny - brak wyraźnej chęci wywołania pewnego skutku, ale godzenie się z nim jeżeli zaistnieje.

Wina nieumyślna może być:

Lekkomyślna - jej istota polega na tym, że sprawca wie, że zachowaniem swoim może doprowadzić do niepożądanego skutku, ale bezpodstawnie przypuszcza, że go uniknie nb. myśliwy strzelający w kierunku lasu do zwierzyny zabija, niechcący człowieka wychodzącego z lasu.

Z niedbalstwa - jego istotę stanowi to, że sprawca nie przewiduje skutku przestępczego swojego zachowania chociaż może i powinien przewidzieć.

Okoliczności wyłączające winę:

-niepoczytalność sprawcy (art. 31 KK)

-błąd (art. 28 - 30 KK)

-działanie na rozkaz (art. 318 KK)

-stan wyższej konieczności (art. 26 § 2 KK)

Kara jest prawną i społeczną konsekwencją popełnienia przestępstwa. Ma charakter osobisty.

Kara jest środkiem przymusu stosowanego przez państwo, jest reakcją ze strony uprawnionego organu państwowego za czyn zabroniony, zawiniony przez sprawcę. Kara ma sprawiać dolegliwość sprawcy przestępstwa.

Dolegliwość stanowi istotę kary a jej stopień może być różny, od pozbawienia życia do ograniczenia wolności lub grzywny.

W prawie karnym mówiąc o karze mamy na myśli tzw. karę kryminalną.

Kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu, i wymierzana w imieniu państwa przez sąd.

Teorie kary:

1. Bezwzględne (absolutne, odpłatne, odwetowe) teorie kary - celem kary jest odpłata za przestępstwo, kara jako zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości, kara jest współmierna do czynu sprawcy.

2. Względne (utylitarne, porzytkowe) teorie kary - celem kary jest przeszkodzenie winnemu w popełnieniu przestępstw i odstraszenie innych. Kara nie tylko jako odpłatą ale służy także jako działanie poprawcze, wychowawcze i odstraszające.

3. Mieszane teorie kary - kara jako odwet za czyn sprawcy, współmierność kary do ciężaru czynu, ale kara ma również realizować cele zapobiegawcze, szczególno i ogólno prewencyjne, kara jako działanie poprawcze i wychowawcze.

Zasada obiektywizmu - Zgodnie z tą zasadą organ procesowy powinien ustosunkowywać się w sposób bezstronny do stron i uczestników procesu oraz nie powinien nastawiać się kierunkowo do danej sprawy.

Jest tu konieczne spełnienie trzech warunków:

• niezawisłość - niezależność organu procesowego - brak układów międzypersonalnych, Środkiem ochrony przed naruszeniem zasady niezawisłości jest instytucja wyłączenia sędziego. Sędzia może zostać wyłączony

• przestrzeganie reguły audiatur et altera pars (należy wysłuchać także drugiej strony- przed wydaniem orzeczenia) - sąd powinien wziąć pod uwagę cały materiał dowodowy i wysłuchać argumentów obu stron procesu.

• minimalne działanie czynników irracjonalnych (nielogicznych, sprzeczne z rozumem) wpływających na podejmowanie decyzji - chodzi o to by ich oddziaływanie (uprzedzeni, gniew, niechęć) sprowadzić do minimum.

Zasada kontradyktoryjności (spójności) - zgodnie z ta zasadą strony procesu mają prawo do walki o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie . Kontradyktoryjność będzie zachodziła wtedy, gdy zostaną spełnione 4 warunki:

1. dokładne oznaczeni przedmiotu sporu - procesu,

2. istnienie przeciwstawnych sobie stron toczących spór oraz organu rozstrzygającego ten spór czyli oskarżyciel -oskarżony-organ procesowy.

3. równouprawnienie stron prowadzących spór,

4. prawo stron do wpływania swoim zachowaniem na przebieg i wynik procesu.

Zasada domniemania niewinności - zgodnie z tą zasadą osobę oskarżoną traktuje się jako niewinną, dopóki nie zostanie jej udowodniona wina w sposób przewidziany przez prawo karne procesowe. Jest to zasada konstytucyjna wynikająca z art. 43 ust. 3 Konstytucji.

Zgodnie z tą zasadą obowiązują dwa nakazy:

1. traktowanie oskarżonego jako niewinnego - odnoszenie się do niego w taki sposób, jak nie byłby on uznany winnym,

2. krytyczne nastawienie do wysuniętego przeciw niemu zarzutu.

Obaleniem tej zasady jest tylko "udowodnienie winy" i stwierdzenie tego prawomocnym orzeczeniem sądu, czyli albo prawomocny wyrok skazujący oskarżonego lub prawomocne orzeczenie o warunkowym umorzeniu.

Zasada jawności - zasada konstytucyjna - art. 45 - wiadomości o procesie karnym powinny być dostępne społeczeństwu. Rozprawa sądowa jest jawna - art. 355 k.p.k. z pewnymi wyjątkami. Zasada ta polega na tym, że każdy pełnoletni ma prawo do obecności na rozprawie. Ograniczenie jawności określa ustawa.

Zasada niezawisłości - niezależność organu procesowego - brak układów międzypersonalnych,

Środkiem ochrony przed naruszeniem zasady niezawisłości jest instytucja wyłączenia sędziego. Sędzia może zostać wyłączony

Zamiar bezpośredni (dolus directus) - sprawca chce popełnić czyn zabroniony; zamiar bezpośredni zachodzi wtedy, gdy sprawca uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego albo że jego zachowanie się może wypełnić te znamiona - chce jego popełnienia. W ramach zamiaru bezpośredniego wyróżnia się:

zamiar bezpośredni nagły, decyzja o zamiarze popełnienia czynu zabronionego podejmowana jest w krótkim czasie, bez szczegółowych przemyśleń, zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia, zachowanie się na skutek nagłych przeżyć psychicznych

zamiar bezpośredni przemyślany, powstaje w wyniku trwającego jakiś czas kształtowania się decyzji, często połączonego że stworzeniem dokładnego planu

Zamiar ewentualny - (dolus eventualis) zachodzi wtedy, gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi (art. 9 § 1 KK)

Nieumyślność - czyn jest popełniony nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał lub mógł przewidzieć.

Przestępstwo materialne - charakteryzuje się tym, iż do jego znamion należy spowodowanie określonego w ustawie skutku np. uszkodzenie cudzej rzeczy, uszkodzenie ciała. Oznacza to, że dopóki określony w ustawie skutek nie zostanie spowodowany możemy mówić jedynie o usiłowaniu a nie dokonaniu przestępstwa.

Przestępstwo formalne (bezskutkowe) - wywołanie skutku nie jest wymagane, albowiem samo postępowanie sprawcy jest już karalne, np. składnie fałszywych zeznań, kierowanie ruchem drogowym w stanie upojenia alkoholowego, w stanie nietrzeźwym.

W przypadku przestępstw formalnych skutek nie jest warunkiem ich dokonania, jednakże gdy zostanie on spowodowany wpływa zaostrzająco na wymiar kary (przestępstwo formalne kwalifikowane).

Kodeks karny z 1997 roku dzieli się na:

1. Część ogólna - zawiera głównie przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i zasady ich wymierzania

2. Część szczególna - zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw; jest jak gdyby zbiorem definicji poszczególnych przestępstw (szpiegostwa, rozboju, zgwałcenia itd.) i jednocześnie wskazuje jakie kary grożą za poszczególne przestępstwa. Przepis części szczególnej składa się z: dyspozycji (np. „kto pozbawia człowieka wolności...) i sankcji (... podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”)

3. Część wojskowa - zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy. Są to zarówno przepisy ogólne, jak i przepisy opisujące specyficzne przestępstwa wojskowe.

Przepis to pewien zespół znaków graficznych, który wyraża pewną normę.

Norma to pewna reguła postępowania. Normy mogą być sankcjonujące i sankcjonowane. Budowa normy prawnej: hipoteza, dyspozycja i sankcja.

Rodzaje dyspozycji:

1. dyspozycje:

• nazwowe

• opisowe

• mieszane

2. dyspozycje:

• kazuistyczne (wielość przepisów na temat jednego przestępstwa)

• syntetyczne (zwięzłe)

3. dyspozycje proste i złożone

4. dyspozycje pełne i niepełne (nie opisują do końca danego czynu: zależne i blankietowe)

Sankcje:

• bezwzględnie nieokreślone

• bezwzględnie określone

• względnie oznaczone

Wykładnia przepisów prawa karnego

Wykładnia to czynność myślowa zmierzająca do wyjaśnienia treści przepisu.

Wykładnie:

1. przedmiotowa (dynamiczna)

2. podmiotowa (statyczna)

• autentyczna (w k.k. art. 120 wyjaśnienie wyrażeń)

• legalna (wydaje organ upoważniony - Trybunał Konstytucyjny)

• doktrynalna (nie mocy wiążącej)

• sądowa (nie mocy wiążącej, wyrok ma moc wiążącą dla uczestników sprawy) Typy orzeczeń sądowych o mocy wiążącej: art. 390 kpk - pytania prawne do SN, odpowiedź ma moc wiążącą dla pytającego

-zapytania prawne sądu II instancji dotyczące sprawy do powtórnego rozpatrzenia przez sąd I instancji maja moc wiążącą

-zapytania prawne do SN od prezesa SN, RPO to odpowiedzi na nie wpisane do Księgi Zasad Prawnych maja moc wiążącą dla SN

3. gramatyczna, logiczna, systematyczna, historyczna

4. wykładnia wg zakresu: stwierdzająca, ścieśniająca, rozszerzająca ( nie mogą pogarszać sytuacji prawnej sprawcy)

Analogia to wnioskowanie o przypadku nieuregulowanym na podstawie przypadku uregulowanego, przez podobieństwo

• na korzyść sprawcy

• na niekorzyść sprawcy, jest sprzeczna z nullum crimen sine lege

1. analogia z ustawy (obecnie tylko w prawie duńskim)

2. analogia z prawa (wnioskowanie o przypadku nieuregulowanym z ducha prawa a nie na podstawie innego przepisu.

• Zasady obowiązywania ustawy karnej

1. Obowiązywanie ustawy w czasie

• odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia

• początek obowiązywania ustawy ma miejsce z dniem wejścia jej życie (vacatio legis 14 dni)

• koniec obowiązywania ustawy ma miejsce gdy zostanie ona uchylona inna ustawą

2. Kolizja ustaw w czasie

• jeżeli sprawca popełnił przestępstwo pod rządem jednej ustawy a w czasie orzekania obowiązuje inna ustawa stosuje się nową ustawę, ale gdy poprzednia jest względniejsza dla sprawcy należy ja stosować, a także gdy nie znała karalności czynu

• ustawa nowa obowiązuje gdy niczego nie zmienia w sytuacji prawnej sprawcy, a tym bardziej gdy jest dla sprawcy względniejsza lub znosi karalność czynu (nawet po skazaniu)

3. Obowiązywanie ustawy co do miejsca, osób, charakteru czynu i prawa międzynarodowego

• polska ustawa karna ma zastosowanie do tego, kto dopuścił się przestępstwa na terytorium RP, na polskim statku wodnym lub powietrznym, niezależnie od charakteru popełnionego czynu i od tego, czy jest obywatelem polskim czy cudzoziemcem

• obywateli polskich dotyczy zasada narodowości podmiotowej określona w art. 113 k.k. obywatel polski znajdujący się za granica powinien stosować się do przepisów polskiego prawa karnego.

Jeżeli czyn popełniony za granica nie stanowi przestępstwa w miejscu popełnienia, ściganie następuje, gdy zarządzi je prokurator RP

Jeżeli czyn narusza nie tylko polski przepis karny, ale także przepis karny obowiązujący w miejscu jego popełnienia istnieje obowiązek wszczęcia postępowania przeciwko sprawcy.

• do cudzoziemców, którzy popełnili przestępstwo za granica ma zastosowanie zasada narodowości przedmiotowej:

względna zasada narodowości gdy czyn jest karalny w miejscu popełnienia przestępstwa i w Polsce sad polski stosując polska ustawę karna może uwzględnić na jego korzyść różnice miedzy polską ustawą a ustawa obowiązującą w miejscu popełnienia czynu

bezwzględna zasada narodowości przedmiotowej stanowi, że niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia, polską ustawę karna stosuje się gdy:

- popełnił przestępstwo przeciwko istotnym interesom politycznym lub gospodarczym RP

- popełnił przestępstwo ścigane z mocy umów międzynarodowych

• sprawca osadzony już za granica odpowiada przed sadem polskim na podstawie zasady narodowości podmiotowej, ale może mieć zaliczoną w poczet kary, karę lub jej część wykonaną za granicą

• obywatela polskiego nie można wydać innemu państwu

Immunitet - uwolnienie od odpowiedzialności karnej:

• materialny, nie podleganie działaniu prawa karnego w ogóle

• formalny procesowy, polega na tym, że nie można wszcząć postępowania karnego bez zgody odpowiedniego organu. Korzystają z niego posłowie, senatorowie, pracownicy NIK, sędziowie, prokuratorzy, sędziowie TK, służby dyplomatyczne. Za wykroczenia prokuratorzy i sędziwie odpowiadają tylko dyscyplinarnie. Zezwolenie na uchylenie immunitetu wydają komisje dyscyplinarne.

Ustawa o prokuraturze z 1985 roku, tekst jednolity Dz.U. nr 19 z 1994 roku

Ustawa o ustroju sądów powszechnych, tekst jednolity Dz.U.nr 7 z 1994 roku

Ustawa o sadzie najwyższym z 1984 roku, tekst jednolity Dz.U. nr 13 z 1994 roku

Klasyfikacja przestępstw

Ze względu na ich ciężar społeczny i przewidziane kary art. 7 KK dzieli przestępstwa na:

Zbrodnie -są to czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat lub karą surowszą (art. 7 § 2 KK), zbrodnią jest morderstwo (art. 148 § 2 KK), rozbój z użyciem broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu (art. 280 § 2 KK), fałszowanie pieniędzy (art. 310 § 1 KK)

Występki - są czyny zagrożone karą (ustawa ma tu na myśli górną granicę zagrożenia) przekraczającą 1 miesiąc pozbawienia wolności, 1 miesiąc ograniczenia wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych (art. 7 § 3 KK)

Wykroczenia - czyny, przy których górne zagrożenie karą nie przekracza granic o których mowa wyżej. Wykroczenia są czynami karalnymi, ale nie są przestępstwami.

Zbrodnie można popełnić umyślnie, występki także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Z uwagi na formę winy:

Umyślne - zbrodnię można popełnić tylko umyślnie

Nieumyślne - występek natomiast może być popełniony również nieumyślnie, jeśli ustawa tak stanowi

Z uwagi na formę czynu:

Przestępstwa z działania - pewne typy przestępstw mogą być popełnione tylko przez działanie np. zgwałcenie (art. 197 KK), czynna napaść na funkcjonariusza (art. 223 KK)

Przestępstwa z zaniechania - obejmuje przestępstwa, które mogą być popełnione tylko przez zaniechanie, np. niezawiadomienie o przestępstwie (art. 240 KK), nieudzielenie pomocy (art. 162 KK)

Z uwagi na osobę sprawcy (podmiot przestępstwa):

Powszechne - podmiotem może być każdy człowiek, który osiągnął odpowiedni wiek i jest poczytalny

Indywidualne - podmiotem przestępstwa może być szczegółowe określona osoba („żołnierz, który.....”), inne osoby niż wskazane w wymienionych przepisach nie mogą ponosić odpowiedzialności za ich sprawstwo, nie mają bowiem wymaganej przez ustawę właściwości (nie są żołnierzami)

indywidualne właściwe, to te, których w ogóle nie może popełnić, jako sprawca, podmiot nie posiadający określonej, wymaganej przez ustawę właściwości (np.: ten, kto nie jest żołnierzem nie może samowolnie opuścić swej jednostki)

indywidualne niewłaściwe, to takie, które w swym typie podstawowym mogą być popełnione przez każdy podmiot (np.: zagarnięcie mienia), natomiast w swym typie przewidującym obostrzoną odpowiedzialność tylko przez osobę posiadającą określoną właściwość (np.: zagarnięcie mienia przez osobę zarządzającą nim lub za nie odpowiedzialną)

Z punktu wzajemnego stosunku do siebie przestępstw:

podstawowe, przestępstwo to stanowi zasadniczą postać odpowiedzialności

kwalifikowane, przewiduje ze względu na pewne okoliczności obostrzoną odpowiedzialność

uprzywilejowane, przewiduje ze względu na okoliczności złagodzoną odpowiedzialność

Ze względu na znamię skutku:

materialne(skutkowe) tzn. takie, których dokonanie, w myśl ustawy, następuje wtedy, gdy nastąpił skutek opisany w przepisie

formalne(bezskutkowe) tzn. takie, które są dokonane z chwilą określonego, opisanego w przepisie, zachowania się sprawcy

Rozróżnienie przestępstw ze względu na przedmiot ochrony:

naruszaniu dobra prawnego - zalicza się tu typy przestępstw, do znamion których należy uszczerbek wyrządzony określonemu dobru prawnemu (np.: zabójstwo, zgwałcenie, przywłaszczenie cudzego mienia ruchomego)

narażeniu dobra prawnego na niebezpieczeństwo - (np.: narażanie na zarażenie chorobą weneryczną)

narażenie indywidualne, gdy naraża się na niebezpieczeństwo życie lub zdrowie jednego człowieka albo kilku osób

narażenie powszechne, gdy narażenie na niebezpieczeństwo dotyczy większej liczby osób lub mienia w znacznych rozmiarach

konkretne narażenie na niebezpieczeństwo - w wypadkach, gdy powstaje realne zagrożenie dla dobra czy dóbr pozostających pod ochroną prawa (przestępstwa materialne)

abstrakcyjne narażenie na niebezpieczeństwo - przestępstwo polega na samym zachowaniu się podmiotu; ma charakter formalny (np. rozpijanie nieletniego)

Podział przestępstw ze względu na sposób (tryb) ścigania:

z urzędu

z oskarżenia publicznego

Ustawowe znamiona przestępstwa

Znamiona przestępstwa to zespół cech charakterystycznych dla danego przestępstwa. Ustawowe znamiona przestępstwa zawarte są w przepisach części szczególnej kodeksu oraz w ustawach szczególnych, pozostając w łączności z tymi przepisami części ogólnej k.k., które dopełniają dodatkowymi znamionami dyspozycje poszczególnych przestępstw przez wskazanie np. kto może być sprawcą przestępstwa (wiek, poczytalność) przestępstwo może być popełnione.

Ustawowe znamiona wyznaczają pole penalizacji. Brak jednego ze znamion, określonych w przepisie, w konkretnym czynie zmienia jego charakter.

Każdy konkretny czyn, który wyczerpuje znamiona przepisu, charakteryzują również inne znaczenia - poza ustawowe, które nie są istotne dla popełnienia przestępstwa, ale mogą mieć znaczenie dla wymiaru kary.

Okoliczności wyłączające karną bezprawność czynu

To takie, przy których czyn wypełniający znamiona przestępstwa nie jest jednak w rzeczywistości przestępstwem, ponieważ na mocy przepisu prawnego lub utartej praktyki działania takie uważane są za zgodne z prawem. W literaturze prawnokarnej używana jest często w stosunku do tych okoliczności nazwa „kontratypy”. Kontratypy to okoliczności wyłączające odpowiedzialność, są one przestępstwem ale mało szkodliwym, o minimalnym ładunku ujemnym.

Do kontratypów zaliczamy następujące okoliczności:

1. stan wyższej konieczności

2. obrona konieczna

3. rozkaz

4. ostateczna potrzeba

5. dopuszczalne ryzyko

6. zabiegi lecznicze i nielecznicze

7. działanie w granicach swoich praw i obowiązków

8. samopomoc legalna

9. zwyczaj

10. uprawianie sportu

11. zgoda pokrzywdzonego

Kary

Art. 32. Karami są:

1) grzywna,

2) ograniczenie wolności,

3) pozbawienie wolności,

4) 25 lat pozbawienia wolności,

5) dożywotnie pozbawienie wolności.

Art. 39. Środkami karnymi są:

1) pozbawienie praw publicznych,

2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

3) zakaz prowadzenia pojazdów,

4) (1) przepadek,

5) obowiązek naprawienia szkody,

6) nawiązka,

7) świadczenie pieniężne,

8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.

PROCES KARNY jest to prawnie uregulowana działalność zmierzająca do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy, do osądzenia go za ten czyn i ewentualnie wykonania kary i innych środków reakcji karnej.

Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności karnej, a czasem i cywilnej oskarżonego za zarzucany mu czyn zabroniony.

PROCES KARNY SKŁADA SIĘ Z NASTĘPUJĄCYCH STADIÓW:

1. postępowanie przygotowawcze,

2. postępowanie jurysdykcyjne, w tym: główne i odwoławcze - apelacyjne,

3. postępowanie wykonawcze.

ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

Źródłem prawa, w znaczeniu formalnym, jest akt organu państwowego zawierający normy prawne. W przypadku prawa karnego osobno rozpatruje się jednak źródła prawa karnego materialnego i procesowego.

ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO

1. Konstytucja - nie określa jakie konkretne typy zachowań człowieka są przestępstwami i jaki za nie grożą kary. Zawiera przepisy regulujące zasady odpowiedzialności karnej zawarte w części ogólnej prawa karnego, np. w art. 42 ust. 1 wskazuje. iż tylko akt rangi ustawy może zabronić określonych czynów pod groźbą kary.

2. Ustawa - jest w Polsce źródłem prawa, w takim zakresie, w jakim oznacza ona co jest przestępstwem i jakie sankcje są za nie przewidziane.

Podst. ustawą jest kodeks karny z 1997 r., który składa się z 3 części:

1. ogólnej - która określa podstawowe zasady odpowiedzialności za przestępstwo, formy jego popełnienia, okoliczności wyłączające odpowiedzialność, system kar i środków karnych itd.,

2. szczególnej - zawiera typy przestępstw i karę grożącą za nie,

3. wojskowej - wskazuje na odrębności zastosowania zasad odpowiedzialności, kar i środków karnych w stosunku do żołnierzy oraz opisuje najważniejsze przestępstwa wojskowe.

4. Umowa międzynarodowa - jeśli zostanie ratyfikowana i ogłoszona w Dz. U. RP to jest ona częścią krajowego porządku prawnego i stosuje się ją bezpośrednio. Ma ona pierwszeństwo przed ustawą o ile została ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie (art. 91 ust.2 Konstytucji). Najważniejszymi umowami są: Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r., oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.

ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO

1. Konstytucja - zawiera wiele przepisów normujących proces karny, np. zapewnia nietykalność i wolność osobistą, statuuje zasadę domniemania niewinności, wskazuje na prawo do sprawiedliwego, bezstronnego i jawnego procesu sądowego. Gwarantuje też dwuinstancyjność postępowania sądowego.

2. Ustawa - stanowi podstawowe źródło prawa karnego procesowego, zwłaszcza kodeks postępowania karnego.

3. Umowa międzynarodowa - ma pierwszeństwo przed ustawą. Szczególne znaczenie ma tu orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które może doprowadzić nawet do nowej interpretacji przepisów ustawy lub ich zmiany.

4. Zarządzenia wykonawcze - w prawie karnym procesowym nie ma zakazu regulowania jego materii przy pomocy tych rozporządzeń (jak w prawie karnym materialnym) Kodeks postępowania karnego z 1997 r. przewiduje ok. 17 rozporządzeń, zaś karny wykonawczy - ok. 25. Wydawane są one w celu wykonania delegacji ustawowej.

NIE SĄ ŹRÓDŁEM PRAWA KARNEGO:

1. orzecznictwo sądów w Polsce za wyjątkiem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego - zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji mają one moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne,

2. zwyczaje - mimo iż wywierają wpływ na stosowanie prawa a niekiedy i na ocenę stopnia szkodliwości społecznej warunkującej w konkretnej sytuacji odpowiedzialność karną.

ZASADA NULLUM CRIMEN SINE LEGE

Nie ma przestępstwa bez zakazu ustawowego lub czyn zabroniony musi być określony w ustawie.

Zasada ta zrodziła się w szkole klasycznej prawa karnego. Była to jedna z podstawowych cech modelu francuskiego. Podkreślana był tez przez ruch nowej ochrony społecznej po II wojnie światowej, gdy wykształcił się nowy kierunek zwany neoklasycyzmem.

Zasada ta w polskim prawie karnym została określona w art. 42 ust. 1 Konstytucji, gdy ustawodawca wskazał, iż tylko ustawa może zabronić, pod groźbą kary, określonych czynów. Wykluczyła ona zatem inne akty prawne i wskazała, że źródłem prawa karnego materialnego jest ustawa w zakresie w jakim określa ona co to jest przestępstwo i jakie są za nie przewidywane sankcje.

Zasada ta stanowi również podstawę funkcji gwarancyjnej prawa karnego.

Ponadto wskazuje też, iż normy prawa karnego muszą być określone bardzo dokładnie oraz wskazuje na brak możliwości stosowania analogii w prawie karnym.

OMÓWIENIE FORM POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

Nazwa "formy popełnienia przestępstwa" jest nazwą ustawową, a oznacza ogólne kształty, jakie może przybrać realizacja znamion dowolnego czynu zabronionego, tj. chodzi o odmiany ogólne przestępstwa w przeciwieństwie do odmian szczególnych, które wyrażają się w określonych typach przestępstw.

Rozróżnia się odmiany:

1. formy stadialne - wiążą się ze stopniem realizacji znamion czynu zabronionego; stanowią one w stosunku do pełnej realizacji - rozszerzenie karalności na etapy "przeddokonania" będące niepełną realizacją znamion czynu zabronionego. Zalicza się tu przygotowanie i usiłowanie.

2. formy zjawiskowe - wiążą się z możliwymi postaciami jakie realizacja znamion czynu zabronionego może przybrać. Stanowi ona rozszerzenie karalności poza sprawstwo pojedyncze na: współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, podżeganie i pomocnictwo, i tym samym ma szerszy krąg osób

Podstawowymi ustawowymi źródłami prawa karnego są:

1. kodeks karny

2. kodeks postępowania karnego

3. kodeks karny wykonawczy

4. kodeks karny skarbowy

5. ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

6. ustawa o świadku koronnym.

Sprawstwo, odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam lub wspólnie w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie.

Formy sprawstwa:

1. indywidualne wykonawcze, jest nim zrealizowanie znamion czynu zabronionego przez pojedynczego sprawcę.

2. kierownicze, jest nim osoba kierująca realizacją czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby, tzn. ten, kto ma możliwość faktycznego panowania nad przebiegiem bezprawnej akcji

3. przez polecenie, uwzględnia rolę szefa grupy przestępczej, który wykorzystując uzależnienie od siebie innych osób wydaje im wiążące polecenia, nie fatygując się kierowaniem wykonania poleconego czynu.

4. współsprawstwo polega na współdziałaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego. Porozumienie musi nastąpić przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego, jego forma jest dowolna, istotne jest tylko to aby miała miejsce akceptacja wspólnego popełnienia przestępstwa i związany z tym podział ról. Polega ono więc na wspólnym popełnieniu czynu zabronionego, poszczególni współsprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość uzgodnionej akcji przestępnej.

Zakres zastosowania prawa karnego w przestrzeni, zakres terytorialny zastosowania prawa karnego.

Dotyczy to określenia miejsca, w który popełniono czyn zabroniony i zależności jaka zachodzi między tym miejscem a zakresem zastosowania normy sankcjonującej. Podobnie jak w przypadku czasu popełnienia przestępstwa także miejsce popełnienia przestępstwa ma charakter określenia umownego, jest to pojęcie konwencjonalne. Stosowna regulacja co do tego pojęcia znajduje się w art. 6 par. 2 KK. Ustawodawca posługuje się terminem „czyn zabroniony uważa się za popełniony”. Jest to definicja projektująca, która zastała zbudowana na kształt alternatywy i to bynajmniej nie rozłącznej. Oznacza to, że ten sam czyn zabroniony może mieć wiele miejsc swojego popełnienia.

Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu:

w którym sprawca działał

lub zaniechał działania do którego był zobowiązany

gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił

w który wedle zamiaru sprawcy skutek miał nastąpić.

3

---