UMOWA SPRZEDAŻY
Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Umowa sprzedaży jest umową wzajemną i umową konsensualną i rodzi zobowiązanie do wykonania obustronnych ekwiwalentnych świadczeń.
Podstawowym obowiązkiem sprzedawcy jest przeniesienie na kupującego prawa własności sprzedawanej rzeczy oraz wydanie rzeczy, natomiast podstawowym obowiązkiem kupującego jest zapłacenie ceny i odebranie rzeczy. Obowiązki te, będące zarazem prawami drugiej strony, stanowią zespół niezbędnych cech każdej umowy sprzedaży. Każdą umowę, w której występują takie obowiązki, należy uznać za sprzedaż, chociażby strony nadały jej inną nazwę.
Moment przejścia własności sprzedanej rzeczy na kupującego jest uzależniony od rodzaju rzeczy. Jeżeli przedmiotem umowy jest rzecz indywidualnie oznaczona, nabywca uzyskuje prawo własności w chwili zawarcia umowy, chyba że strony postanowiły w umowie inaczej, albo co innego wynika ze szczególnych przepisów prawa. Natomiast sprzedaż rzeczy gatunkowo oznaczonej oraz rzeczy przyszłej nie przenosi na kupującego prawa własności. Własność przechodzi dopiero w chwili wydania rzeczy. Jeśli zgodnie z umową sprzedaży rzecz ma być przesłana kupującemu, a w umowie nie zastrzeżono czego innego, za moment wydania rzeczy kupującemu uważa się powierzenie rzeczy przewoźnikowi.
Określenie momentu wydania rzeczy ma istotne znaczenie, gdyż ustawa wiąże z nim liczne skutki prawne. Między innymi z wydaniem rzeczy przechodzą na kupującego korzyści i ciężary związane z rzeczą oraz ryzyko przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy. W związku z tym ryzyka szkód transportowych, o ile nie umówiono się inaczej, obciążają kupującego.
Umowa sprzedaży rzeczy ruchomej nie wymaga żadnej szczególnej formy, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Natomiast sprzedaż nieruchomości może być dokonana tylko w formie aktu notarialnego.
Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi
Na sprzedawcy ciąży szczególny rodzaj odpowiedzialności wobec kupującego. Jest to odpowiedzialność za jakość i stan prawny sprzedanej rzeczy. Kodeks cywilny nazywa ją rękojmią za wady fizyczne i prawne rzeczy.
Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest instytucją ustawową, stanowiącą automatyczną konsekwencję umowy sprzedaży, jeżeli strony nie umieściły w umowie specjalnych postanowień. Stronom bowiem wolno w umowie odpowiedzialność z tytułu rękojmi, wyłączyć, ograniczyć lub rozszerzyć. Jednakże ich swoboda napotyka w tej mierze na ograniczenia ustawowe. W szczególności niedopuszczalne jest ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi w umowach z udziałem konsumentów, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Nieważne jest również wyłączenie lub ograniczenie rękojmi, gdy sprzedawca podstępnie zataił wadę rzeczy.
Istotną cechą rękojmi jest to, że sprzedawca ponosi odpowiedzialność bez względu na swoją winę i bez względu na to, czy o wadzie rzeczy wiedział.
Sprzedawca jest zwolniony z rękojmi, gdy kupujący wiedział o wadzie w chwili zawierania umowy lub wydania rzeczy. Sprzedawca nie odpowiada także za wady fizyczne powstałe po wydaniu rzeczy kupującemu, chyba że wady wynikły z przyczyny tkwiącej już poprzednio w rzeczy sprzedanej.
Wady fizyczne zachodzą wówczas, gdy sprzedana rzecz ma usterki zmniejszające jej wartość lub użyteczność, albo gdy nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, lub wreszcie gdy została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.
W razie ujawnienia wady fizycznej kupującemu przysługuje według jego wyboru jedno z następujących uprawnień:
1.Nabywca rzeczy gatunkowo oznaczonych może żądać dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad. Sprzedawca ponosi wszelkie wynikłe z wymiany koszty (transportu, ubezpieczenia, ładowania, pakowania itd.), a ponadto odpowiada za szkodę poniesioną przez kupującego.
2.Kupujący może odstąpić od umowy. Jednakże uprawnienie to kupującemu nie przysługuje, jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz wolną od wad, albo niezwłocznie wady usunie. Jeżeli tylko niektóre rzeczy w większej partii towarów wykazują wady, prawo odstąpienia od umowy ogranicza się do tych rzeczy.
3.Kupujący może rzecz wadliwą zatrzymać i zażądać obniżenia ceny. Obniżenie ceny powinno odzwierciedlić stosunek, w jakim pozostaje wartość rzeczy wadliwej do rzeczy wolnej od wad.
4.Gdy sprzedawca jest zarazem producentem wadliwej rzeczy, kupujący może zażądać jej naprawienia.
Aby kupujący mógł skorzystać z wymienionych wyżej uprawnień musi dokonać tzw. aktów staranności. Należą do nich:
1.zbadanie dostarczonych mu rzeczy,
2.zawiadomienie sprzedawcy o wykrytych wadach,
3.zgłoszenie roszczeń i w razie potrzeby dochodzenie ich na drodze sądowej. Jak z tego wynika, rękojmia wymaga od kupującego aktywności, uzależniając od niej realizację przysługujących mu praw.
Zbadanie rzeczy jest obowiązkiem kupującego. Sposób realizacji tego obowiązku jest uzależniony od rodzaju rzeczy i okoliczności, a także od rodzaju wady, którą rzecz jest dotknięta (wady jawne i ukryte). Wadami jawnymi są te wady rzeczy, które przy zachowaniu należytej staranności można wykryć przez zewnętrzne zbadanie rzeczy, bez potrzeby przeprowadzania specjalnych analiz. Wadami ukrytymi są wady fizyczne, których mimo zachowania należytej staranności nie można dostrzec w drodze zewnętrznych oględzin. Należą tu zwłaszcza wady artykułów sprzedawanych w zamkniętych opakowaniach, wady maszyn ujawniające się dopiero w trakcie eksploatacji, itp.
Zawiadomienie sprzedawcy o wykrytych wadach powinno nastąpić w ciągu miesiąca od wykrycia wady. Reguła ta ma zastosowanie przede wszystkim w stosunku do wad ukrytych.
Zgłoszenie roszczeń i ewentualne skierowanie sprawy na drogę sądową może nastąpić w ciągu roku od dnia wydania rzeczy, W odniesieniu do wad budynku termin ten wynosi trzy lata. Jak widać należy odróżnić dwie sprawy: zawiadomienie sprzedawcy o ujawnieniu wady, co powinno nastąpić w terminie miesięcznym, oraz sformułowanie pod adresem .sprzedawcy konkretnego żądania (wymiana rzeczy, obniżenie ceny, odstąpienie od umowy) i ewentualne wytoczenie powództwa, na co kupujący ma cały rok. Należy jednak zwrócić uwagę, że termin roczny biegnie od wydania rzeczy, a nie od wykrycia wady.
Z wadą prawną mamy do czynienia, gdy przedmiot sprzedaży stanowi własność osoby trzeciej, albo jest obciążony prawem osoby trzeciej. W praktyce z wadami prawnymi spotykamy się stosunkowo rzadko, najczęściej przy różnego rodzaju oszustwach (sprzedaż rzeczy skradzionej lub przywłaszczonej, sprzedaż rzeczy, na której ciąży ustawowe prawo zastawu - bez ujawnienia tych okoliczności kupującemu). Kupującemu w przypadku wad prawnych przysługują w zasadzie te same uprawnienia, co w przypadku wad fizycznych.
Gwarancja jakości
Gwarancja, nazywana przez ustawę gwarancją jakości, jest drugą obok rękojmi instytucją prawną chroniącą interesy nabywcy rzeczy dotkniętej wadami, od dawna jest stosowana w handlu, zwłaszcza przy sprzedaży maszyn i urządzeń, samochodów, komputerów, zegarków, kamer video, aparatów fotograficznych, sprzętu gospodarstwa domowego itp. Funkcja gwarancji z jednej strony jest podobna do funkcji spełnianej przez rękojmię, gdyż i w jej przypadku chodzi o ochronę interesów kupującego na wypadek, gdyby rzecz zawodziła w działaniu, nie nadawała się do przewidzianego użytku, nie wykazywała umówionej sprawności lub trwałości. Z drugiej strony gwarancja stanowi również instrument walki konkurencyjnej, gdyż producenci i sprzedawcy wykorzystują ją w zabiegach o klienta jako instrument marketingowy i promują swoje wyroby oferując korzystne warunki gwarancji.
W odróżnieniu od rękojmi gwarancja nie jest instytucją ustawową, kiedy to uprawnienia kupującego wynikają z przepisów, lecz umowną. Sprzedana rzecz jest objęta gwarancją, gdy kupujący otrzymał od sprzedawcy dokument gwarancyjny, wystawiony bądź przez samego sprzedawcę, bądź przez producenta, zapewniający o dobrej jakości rzeczy.
Obowiązki udzielającego gwarancji (gwaranta) określa dokument gwarancyjny. W zasadzie w razie wystąpienia wady rzeczy gwarant jest obowiązany wadę usunąć lub dostarczyć w zamian rzecz wolną od wad. Dotyczy to, podobnie jak w przypadku rękojmi, tylko wad powstałych z przyczyn tkwiących w sprzedanej rzeczy. W orzecznictwie sądowym ustalił się pogląd, że prawo wyboru między naprawą a wymianą rzeczy służy gwarantowi, a nie kupującemu. Ogranicza to w pewnym stopniu korzyści płynące z gwarancji.
Termin gwarancji jest określony przez gwaranta w dokumencie gwarancyjnym. Gwarant dysponuje w tym względzie całkowita, swobodą. Jeżeli termin nie został określony w gwarancji, wynosi on jeden rok i liczy się od chwili wydania rzeczy kupującemu. Jeżeli gwarant dostarczył zamiast rzeczy wadliwej rzecz wolną od wad, albo dokonał istotnych napraw rzeczy objętej gwarancją, termin gwarancji biegnie na nowo. Jeżeli gwarant wymienił część rzeczy, termin biegnie na nowo w odniesieniu do wymienionej części. W innych przypadkach termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego uprawniony nie mógł korzystać z rzeczy.
Kupujący według swojej woli realizuje uprawnienia z tytułu rękojmi lub uprawnienia wynikające z gwarancji. Nie może jednak raz dokonanego wyboru zmienić, ani dochodzić roszczeń z obu tytułów.
UMOWA O DZIEŁO
Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.
Jej główną cechą charakterystyczną jest to, że przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do dostarczenia zamawiającemu gotowego rezultatu swoich usług i tylko za ten rezultat należy mu się wynagrodzenie. Za osiągnięcie umówionego wyniku swojej pracy i umiejętności przyjmujący zamówienie ponosi odpowiedzialność.
Przyjmujący zamówienie ponosi gospodarcze ryzyko świadczonych usług: koszty nieudanych prób, zepsutego materiału, nieudolności czy niedbalstwa obciążają jego rachunek. Zamawiający płaci ustalone wynagrodzenie niezależnie od tego, ile w rzeczywistości kosztowało wytwórcę osiągnięcie dzieła.
Umowa o dzieło znajduje zastosowanie szczególnie w stosunkach z rzemieślnikami, warsztatami naprawczymi, zakładami wykonującymi indywidualne zamówienia. Przykładem umowy o dzieło jest umowa o uszycie ubrania, wybudowanie garażu, zbudowanie silnika okrętowego, naprawę zegarka, wymalowanie mieszkania. Przedmiotem umowy o dzieło może być tylko taki rezultat pracy i umiejętności przyjmującego zamówienie, który ma charakter trwały.
Umowa o dzieło jest zawsze odpłatna. Przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie ustalone w umowie. Jeśli nic umówiono wysokości wynagrodzenia, przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie przyjęte za dany rodzaj dzieła, a w razie wątpliwości wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym poczynionym nakładom. Wynagrodzenie przysługuje przyjmującemu zamówienie dopiero po wykonaniu i oddaniu zamawiającemu dzieła, jeśli w umowie nie postanowiono inaczej.
Odmienne są skutki ustalenia wynagrodzenia na podstawie kosztorysu. Jeśli w toku wykonania dzieła nastąpiła urzędowa zmiana cen, każda ze stron może się domagać zmiany wynagrodzenia.
Jeżeli w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia prac, które nie były objęte kosztorysem, możliwość żądania wyższego wynagrodzenia zależy od tego, która ze stron sporządziła kosztorys. Jeśli kosztorys sporządził przyjmujący zamówienie, może domagać się podwyższenia wynagrodzenia tylko wtedy, gdy nie mógł przewidzieć konieczności dodatkowych prac mimo zachowania należytej staranności. Natomiast jeśli przyjmujący zamówienie prowadził prace na podstawie kosztorysu dostarczonego przez zamawiającego dzieło, może on żądać odpowiedniej zwyżki wynagrodzenia, gdyż nie odpowiada za właściwe sporządzenie kosztorysu.
Stojąc przed koniecznością zapłacenia wyższego niż przewidywał wynagrodzenia, może odstąpić od umowy, jeśli przekroczenie kosztorysu jest znaczne. Powinien wtedy zapłacić przyjmującemu zamówienie odpowiednią część wynagrodzenia.
Przyjmujący zamówienie nie może nigdy domagać się podwyższenia wynagrodzenia, jeśli wykonał prace dodatkowe bez uzyskania zgody zamawiającego.
Przyjmujący zamówienie ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady dzieła, podobnie jak sprzedawca. Odpowiedzialność ta obejmuje zarówno wady dzieła, jak i niezgodność dzieła z umową. Zamawiający może domagać się usunięcia wady, wyznaczając w tym celu odpowiedni termin, Jeżeli wady nie dadzą się usunąć w ogóle lub we właściwym czasie, zamawiający może odstąpić od umowy, o ile wady są istotne. W pozostałych przypadkach zamawiający może, przyjmując wadliwe dzieło, żądać obniżenia wynagrodzenia.
UMOWA NAJMUPrzez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz.
Stanowi ona podstawową formę prawną używania cudzych rzeczy, od przedmiotów codziennego użytku począwszy, a na nieruchomościach skończywszy, w warunkach miejskich szczególne znaczenie praktyczne ma najem lokali mieszkalnych. Przedmiotem umowy najmu mogą być wszelkie rzeczy, zarówno ruchome, jak i nieruchomości.
Umowami zbliżonymi do najmu są umowa dzierżawy i umowa użyczenia. Najem od dzierżawy różni się zakresem uprawnień najemcy, który może tylko używać rzeczy, podczas gdy dzierżawcy przysługuje ponadto prawo pobierania przynoszonych przez rzecz pożytków (plonów, zysków). Natomiast najem i użyczenie odróżnia odpłatność, gdyż umowa najmu jest zawsze odpłatna, a użyczenie bezpłatne.
Podstawowym obowiązkiem wynajmującego jest wydanie najemcy rzeczy w stanie przydatnym do umówionego użytku. Najemca staje się posiadaczem zależnym rzeczy.
Wynajmujący ma także obowiązek utrzymywać przedmiot najmu w odpowiednim stanie przez cały czas trwania najmu, jego więc obciążają naprawy, usuwanie uszkodzeń itd.
Najemca w przeciwieństwie do wynajmującego jest obowiązany tylko do czynienia drobnych nakładów, związanych ze zwykłym używaniem rzeczy.
Jeżeli w czasie trwania najmu rzecz wymaga napraw, do których obowiązany jest wynajmujący, a bez których rzecz nie jest przydatna do umówionego użytku, najemca może wyznaczyć wynajmującemu odpowiedni termin do wykonania napraw. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu najemca może dokonać koniecznych napraw na koszt wynajmującego. Jeżeli jednak bez winy wynajmującego rzecz ulegnie całkowitemu zniszczeniu (np. wynajęty samochód się spali), wynajmujący nie ma obowiązku przywrócić rzeczy do stanu poprzedniego.
Podstawowym obowiązkiem najemcy jest płacenie czynszu. Czynsz może być oznaczony w pieniądzach lub w świadczeniach innego rodzaju, na przykład najemca w zamian za wynajęcie roweru zobowiązuje się kupić do niego nowe opony. Jeśli strony nie postanowiły w umowie inaczej, czynsz jest płatny z góry miesięcznie, do dziesiątego dnia miesiąca, a przy krótszym niż miesiąc okresie najmu całość czynszu jest płatna z góry.
Najemca ma obowiązek używać rzeczy w sposób przewidziany w umowie i sprawować nad nią pieczę. Nie może również czynić w rzeczy najętej zmian sprzecznych z umową lub przeznaczeniem rzeczy. Po zakończeniu najmu najemca ma obowiązek zwrócić rzecz wynajmującemu w stanie niepogorszonym z tym jednak, że nie ponosi odpowiedzialności za normalne zużycie rzeczy.
Jeśli umowa mu tego nie zabrania, najemca może najętą rzecz wynająć innej osobie (podnajem).
Stosunek najmu wygasa automatycznie z upływem okresu, na który umowa była zawarta. Jeśli nie oznaczono czasokresu najmu, kończy się on wskutek wypowiedzenia. Okres wypowiedzenia zależy od umowy. Gdy w umowie nie ustalono okresu wypowiedzenia, obowiązują terminy wymienione w art. 673 § 2 k.c. Zależą one od terminów płatności czynszu. Na przykład gdy czynsz jest płatny miesięcznie, okres wypowiedzenia wynosi miesiąc, a jego zakończenie powinno przypaść na koniec miesiąca kalendarzowego.
Wynajmujący może odstąpić od umowy bez wypowiedzenia, jeżeli najemca używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową lub z jej przeznaczeniem, jeśli naraża rzecz na utratę lub uszkodzenie, albo gdy zalega z zapłatą czynszu za dwa okresy płatności.
UMOWA DZIERŻAWY
Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić umówiony czynsz.
Umowa dzierżawy jest zbliżona do umowy najmu z następującymi różnicami:
1.Przedmiotem umowy dzierżawy mogą być rzeczy indywidualnie oznaczone, tak samo jak przy najmie, lecz przepisy o dzierżawie stosuje się odpowiednio także do dzierżawy praw.
2.Najważniejsza różnica polega na tym, że najemca może rzeczy używać, natomiast dzierżawca może rzecz użytkować, tzn. używać oraz pobierać z rzeczy pożytki (plony, zyski).
3.W razie braku postanowień umownych w tym względzie, do umów dzierżawy odnoszą się nieco inne przepisy dotyczące czynszu i terminów wypowiedzenia niż w odniesieniu do umów najmu. Czynsz jest płatny z dołu w terminie zwyczajowo przyjętym, a w braku odpowiedniego zwyczaju półrocznie z dołu.
UMOWA ZLECENIA
Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.
Umowę zlecenia można scharakteryzować jako umowę, w której przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania na rzecz dającego zlecenie określonej czynności faktycznej lub prawnej. Przykładem umowy zlecenia jest umowa o wygłoszenie odczytu, o załatwienie sprawy
w urzędzie, o wykonanie utworu muzycznego, umowa z adwokatem o prowadzenie sprawy w sądzie, z lekarzem o leczenie, umowa o pilnowanie obiektu itd.
Charakterystyczną cechą umowy zlecenia, odróżniającą ją od umowy o dzieło, jest to, że przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania jakiejś czynności lub usługi z dołożeniem należytej staranności, natomiast nie zobowiązuje się do osiągnięcia wyniku, nie gwarantuje, że czynność przyniesie zamierzony przez dającego zlecenie rezultat. Adwokat zobowiązuje się prawidłowo i starannie prowadzić sprawę swego klienta, wykorzystując całą wiedzę i doświadczenie, nie przyjmuje jednak na siebie odpowiedzialności za wygranie sprawy, podobnie jak lekarz zobowiązuje się sumiennie leczyć pacjenta, ale nie gwarantuje jego wyleczenia.
Przyjmujący zlecenie nie odpowiada za szkody wynikłe z nieosiągnięcia rezultatu, chyba że nic dołożył należytej staranności przy wykonaniu zleconej mu czynności. Zleceniodawca, inaczej niż w umowie o dzieło, może udzielić wiążących wskazówek zleceniobiorcy.
Przyjmujący zlecenie powinien powierzone mu czynności wykonać w zasadzie osobiście. Tylko w wyjątkowych przypadkach może posłużyć się inną osobą, zawiadamiając o tym niezwłocznie kontrahenta.
Umowa zlecenia może być odpłatna lub nieodpłatna. Zlecenie jest nieodpłatne, jeżeli strony wyraźnie tak się umówiły lub jeśli wynika to o okoliczności, na przykład matka prosi sąsiadkę o nadzór nad dziećmi w czasie jej nieobecności, za co ta nie ma zwyczaju brać wynagrodzenia. W pozostałych przypadkach zleceniobiorcy należy się wynagrodzenie ustalone w umowie lub wynikające z obowiązującej taryfy, a jeśli na tej drodze nie można ustalić jego wysokości - wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.