Prawo imigracyjne i status cudzoziemców.
Źródła prawne traktujące o sytuacji prawnej cudzoziemców.
Uchodźcy- sytuacja prawna uchodźców.
Sposoby nabywania obywatelstwa polskiego.
Sposoby nabywania obywatelstwa polskiego.
Obywatelstwo jest szczególnym węzłem prawnym łączącym jednostkę
z państwem. Wynika z niego obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz zwierzchnictwo osobowe państwa [jurysdykcja] nad własnymi obywatelami, niezależnie od tego, gdzie się znajdują, a więc także na obszarach nie podlegających niczyjej suwerenności oraz na obszarach innych państw.
W tym przypadku ze zwierzchnictwem osobowym konkuruje zwierzchnictwo terytorialne, które z reguły przeważa.
Każde państwo określa samo kto jest jego obywatelem. Zatem tworzenie norm prawnych dotyczących nabycia i utraty obywatelstwa, jak również podejmowane decyzji administracyjnych przy wykonywaniu tych norm należy do kompetencji własnej państwa, chyba że przyjmuje ono w tym zakresie konkretne rozwiązanie międzynarodowe. Zasada to potwierdzona została
w orzecznictwie sądów międzynarodowych oraz w umowach międzynarodowych. Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w opinii doradczej wydanej w 1923 r w sprawie dekretów o obywatelstwie Tunisie
i Maroku stwierdził: „w obecnym stanie prawa międzynarodowego sprawy obywatelstwa należą [...] zasadniczo do kompetencji własnej państwa”.
Konwencja w sprawie niektórych zagadnień dotyczących konfliktu ustaw
w zakresie obywatelstwa, podpisana w Hadze 12-06-1930 r. stwierdza
w artykule 1, że „Każde państwo władne jest określić w swym ustawodawstwie kot jest jego obywatelem. Ustawodawstwo to powinno być przyjęte przez inne państwa, byleby było zgodne z umowami międzynarodowymi, zwyczajem międzynarodowym i zasadami prawnymi ogólnie uznanymi w przedmiocie obywatelstwa.
W 1997 roku Rada Europy przyjęła konwencję o obywatelstwie, którą Polska podpisała w 1999 roku. Konwencja stanowi, że obywatelstwo, jako związek prawny między osobą fizyczną a państwem, ni określa przynależności etnicznej jednostki. Państwo samo określa, kto może być jego obywatelem. Przyjęte warunki musza być jednak zgodne z właściwymi umowami międzynarodowymi, prawem zwyczajowym oraz powszechnie uznanymi zasadami prawa odnoszącymi się do obywatelstwa. Powinny ponadto uwzględniać następujące zasady: prawo każdej osoby fizycznej do posiadania obywatelstwa, dążenie do unikania statusu bezpaństwowca, zakaz arbitralnego pozbawienia obywatelstwa.
Nabycie obywatelstwa może nastąpić między innymi przez urodzenie, nadanie /naturalizację/, zamążpójście, adopcję, opcję i repatriację. Najczęściej nabycie obywatelstwa następuje przez urodzenie, gdyż w olbrzymiej większości przypadków dziecko rodząc się nabywa obywatelstwo określonego państwa. Prawo międzynarodowe zmierza do tego, aby każde dziecko nabywało przy urodzeniu obywatelstwo i to tylko jednego państwa.
Sprawą nabycia obywatelstwa przy urodzeniu rządzą dwie podstawowe zasady:
- zasada prawa krwi /ius sanguinis/;
- zasada prawa ziemi /ius soli/;
Zasada prawa krwi polega na tym, że jednostka przez urodzenie nabywa obywatelstwo państwa, którego obywatelami są jego rodzice. Druga polega na tym, że o obywatelstwie jednostki decyduje miejsce jego urodzenia. Czyli jednostka niezależnie od obywatelstwa rodziców nabywa obywatelstwo państwa, na którego terytorium się urodziła. Urodzenie się na statku lub w samolocie traktuje się tak jakby nastąpiło na terytorium państwa przynależności statku morskiego lub powietrznego.
Zasadę prawa ziemi przyjmowano w Stanach Zjednoczonych i niektórych państwach połudnowoamerykańskich. W ich interesie leżała jak najszybsza asymilacja imigrantów, a w każdym razie ich drugiego pokolenia. Przyjmując jako podstawową zasadę prawo ziemi lub prawo krwi ustawodawstwa dopuszczają posiłkowe stosowanie drugiej zasady. Odbywa się to w ten sposób, że prawo krwi jest np. regułą podstawową, a prawo ziemi spełnia pomocniczą rolę.
Polskie prawo oparte jest na zasadzie krwi. Zgodnie z ustawą o obywatelstwie polskim z 1962 roku dziecko nabywa obywatelstwo przez urodzenie, jeżeli:
oboje rodzice są obywatelami polskimi;
jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugi jest nieznane bądź nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada żadnego.
Częstym sposobem nabycia obywatelstwa jest naturalizacja, czyli nadanie obywatelstwa. Określa go prawo wewnętrzne poszczególnych państw - ustala warunki niezbędne do jego nadania. Jest to na przykład określony czas zamieszkania na terytorium danego państwa. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego najważniejsze jest, żeby w przypadkach nadawania obywatelstwa nie powstał stan podwójnego obywatelstwa. Nabycie jednego obywatelstwa powinno wiązać się z utratą dawnego. Zgodnie z ustawą nadanie obywatelstwa polskiego może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego.
Zgodnie z prawem polskim cudzoziemka, która zawarła związek małżeński z obywatelem polskim, nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli w ciągu trzech miesięcy od dnia zawarcia małżeństwa złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia.
Źródła prawne traktujące o sytuacji prawnej cudzoziemców.
Zasady i warunki wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim oraz wyjazdu cudzoziemców z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa z dnia 25 czerwca 1997 roku o cudzoziemcach.
Zgodnie z ustawą cudzoziemcem jest każdy, kto nie posiada obywatelstwa polskiego.
W praktyce wykształciły się następujące systemy traktowania cudzoziemców, które znalazły swój wyraz w umowach międzynarodowych.
Do głównych systemów należą:
Traktowanie narodowe / równouprawnienie ogólne/ - polega ono na przyznawaniu cudzoziemcom na zasadzie takiego samego zakresu praw cywilnych z jakiego korzystają obywatele.
Traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany - oznacza przyznawanie obywatelom określonego państwa takich paw jakie już posiadają lub uzyskują w przyszłości obywatele jakiegokolwiek państwa trzeciego, najbardziej uprzywilejowanego w tej dziedzinie.
Traktowanie specjalne- polega na tym, że przyznaje się cudzoziemcom tylko ściśle określone uprawnienia, przewidziane w prawie wewnętrznym lub umowach międzynarodowych. Może ono przewidywać zrównanie cudzoziemców z obywatelami w konkretnych dziedzinach, a więc można je nazwać systemem równouprawnienia szczegółowego, w przeciwieństwie do równouprawnienia ogólnego.
Prawo międzynarodowe bardzo często mówi o wzajemności. Zasada ta była stosowana zarówno przy traktowaniu narodowym, jak i specjalnym. Wiele umów handlowych dotyczy sytuacji prawnej cudzoziemca. Podobnie jest
z umowami z zakresu tak zwanego obrotu prawnego i umowami osiedleńczymi. Szczególnie ważne są kwestie dotyczące prowadzenia działalności handlowej
i przemysłowej, nabywanie nieruchomości, wykonywanie pewnych zawodów, opodatkowanie, korzystanie z pewnych praw sądowych.
Cudzoziemiec może uzyskać zezwolenie na zatrudnienie lub wykonywanie pracy zarobkowej na podstawie pisemnego oświadczenia pracodawcy o zamiarze zatrudnienia go lub powierzenia mu innej pracy zarobkowej, jeżeli zezwolenie na zatrudnienie lub wykonywanie innej pracy zarobkowej nie jest wymagane. Może uzyskać pozwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie przepisów prawa obowiązujących
w Rzeczypospolitej Polskiej, korzystnej dla gospodarki narodowej, a
w szczególności przyczyniającej się do wzrostu inwestycji, transferu technologii, wprowadzania korzystnych innowacji lub tworzenia nowych miejsc pracy. Jeżeli jest osobą o uznanym dorobku artystycznym może kontynuować twórczości na terytorium RP.
Nasz kraj związany jest umową o obrocie prawnym między innymi z Węgrami /06-03-1959/, Bułgarią /04-07-1961/, Rumunią /25-01-01962/. Obywatele tamtych państw traktowani są zgodnie z ogólną zasadą. Mają prawą do swobodnego i nieskrępowanego zwracania się do sądów, prokuratury, organów notarialnych i do innych organów drugiej strony, do których właściwości należą sprawy z zakresu umowy. Mogą występować przed organami, składać wnioski i wytaczać powództwa na tych samych warunkach, jakie zostały ustalone dla naszych obywateli.
Cudzoziemiec może być wydalony z naszego kraju jeżeli działa na szkodę interesów polski, zostanie skazany za zbrodnię lub występek lub naruszy prawo celne albo dewizowe, podejmie pracę bez wymaganego zezwolenia.
Uchodźcy - sytuacja prawna uchodźców. Prawo do azylu.
Status uchodźcy może być nadany cudzoziemcowi w Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu Konwencji Genewskiej i Protokołu Nowojorskiego.
Postępowanie o nadanie statusu uchodźcy wszczyna się na wniosek złożony osobiście przez cudzoziemca. Wniosek powinien zawierać dane osobowe wnioskodawcy, towarzyszącego mu małżonka i małoletnich dzieci oraz informację o kraju pochodzenia wnioskodawcy, a także wskazywać zasadnicze okoliczności uzasadniające nadanie statusu uchodźcy.
Nie można wstrząć postępowania, jeżeli wniosek został złożony przez cudzoziemca, który przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
z bezpiecznego kraju trzeciego, do którego ma prawo powrotu, lub ubiega się ponownie o nadanie statusu uchodźcy na terytorium RP, nie podając nowych istotnych okoliczności. Jeżeli cudzoziemiec nie posiada prawa wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej składa wniosek o nadanie statusu uchodźcy w trakcie kontroli granicznej przy wjeździe na nasze terytorium.
Jeżeli przybył nielegalnie, składa wniosek o nadanie statusu uchodźcy niezwłocznie po przekroczeniu granicy, ale nie zwalnia go to od odpowiedzialności za przekroczenie granicy wbrew przepisom.
Po złożeniu wniosku cudzoziemiec powinien zostać zidentyfikowany poprzez pobranie odcisków linii papilarnych i sfotografowanie, a należy poddać go badaniom lekarskim.
Po wszczęciu postępowania o nadanie statusu uchodźcy, wydaje się tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca /nie dłużej niż 3 miesiące/, które uprawnia go do jednorazowego wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Jeżeli toczy się postępowanie o wydanie cudzoziemcowi wizy lub udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony to z mocy prawa ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania o nadanie statusu uchodźcy.
Jeżeli zachodzi taka potrzeba to, na czas niezbędny do wydania decyzji ostatecznej, możemy zapewnić:
1) zakwaterowanie,
2) wyżywienie,
3) opiekę medyczną,
4) pomoc rzeczową,
5) pomoc pieniężną stałą lub jednorazową,
6) pomoc związaną z dobrowolnym wyjazdem z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Świadczenia obejmują, w zależności od potrzeb:
1) pomoc w zakresie zakwaterowania lub wyżywienia, w tym umieszczenie cudzoziemca w Centralnym Ośrodku Recepcyjnym dla Uchodźców, a w razie braku możliwości umieszczenia w tym Ośrodku - w innym ośrodku dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy albo w obiekcie spełniającym warunki określone w odrębnych przepisach w sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać ośrodki dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, zwanych dalej "ośrodkami dla uchodźców",
2) świadczenia zdrowotne,
3) zaopatrzenie w odzież, środki higieny osobistej i pomoce szkolne,
4) ekwiwalenty pieniężne na pokrycie kosztów zakwaterowania, wyżywienia, przejazdu w celu wzięcia udziału w postępowaniu o nadanie statusu uchodźcy albo w celu stawienia się na badania lekarskie lub szczepienia ochronne,
5) refundację wydatków poniesionych na zakup leków i artykułów sanitarnych oraz przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych,
6) pomoc pieniężną na pokrycie drobnych wydatków albo na pokrycie kosztów powrotu do kraju pochodzenia cudzoziemca lub przejazdu do kraju trzeciego.
Cudzoziemcowi, któremu nadano status uchodźcy, wydaje się dokument podróży przewidziany w Konwencji Genewskiej oraz udziela się zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony/obejmuje to także jego małoletnie dziecko oraz współmałżonka/. Status uchodźcy wygasa z dniem nabycia obywatelstwa polskiego lub z dniem pisemnego zrzeczenia się statusu uchodźcy. Cudzoziemcy posiadający status lub ubiegający się o niego może swobodnie kontaktować się z przedstawicielem Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców, a w szczególności w każdej chwili zwracać się do niego z prośbą o pomoc. Podobnie jest z organizacjami zajmującymi się sprawami uchodźców.
Cudzoziemcy mają także prawo do azylu, gdy jest to niezbędne dla zapewnienia ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes RP. Decyzje w sprawach udzielania i pozbawiania azylu w Rzeczypospolitej Polskiej wydaje Prezes po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw zagranicznych. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, każdorazowo postanawia o udzieleniu i sprawowaniu ochrony czasowej. Określa również szczegółowe zasady finansowania tej ochrony, limit cudzoziemców, wobec których można sprawować ochronę czasową, okres sprawowania ochrony lub warunki zakończenia sprawowania ochrony czasowej. Ponadto określa zakres i formę realizacji świadczeń udzielanych cudzoziemcom korzystającym z ochrony czasowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także określa sposób realizacji zadań podejmowanych w ramach tej ochrony. Uwzględnia w szczególności rodzaj zagrożeń, na które narażeni są cudzoziemcy, możliwości finansowania ochrony oraz zobowiązania wynikające z postanowień umów wiążących Rzeczpospolitą Polską.
Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach Dz. U. Nr 127, poz.1400
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 kwietnia 1998 r. w sprawie wysokości, trybu i szczegółowych zasad przyznawania i wstrzymywania świadczeń dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy.
Dz. U. z 1998 r. Nr 50, poz. 316 i z 2001 r. Nr.16 ,poz.182