UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE

WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH

Kierunek: Zarządzanie

Rola i znaczenie przedsiębiorcy we współczesnej gospodarce rynkowej

Olsztyn 2013

Celem każdego przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku - to oczywiste. Gdyby było inaczej to, w jakim innym celu ludzie zakładaliby własne firmy? Nie ulega wątpliwości, że powinniśmy wymienić jeszcze takie powody jak niezależność, samodzielność, brak szefa, stwarzanie sobie samemu miejsca pracy oraz wiele innych. Jednakże, w mojej opinii, najważniejszym czynnikiem są wyobrażenia o pieniądzach, które spodziewamy się zarobić. Wyobrażenia, ponieważ nie mamy gwarancji, że zarobimy tyle ile sobie wymyślimy, podobnie jak nie mamy gwarancji sukcesu. Mimo wszystko w ostatnich latach powstaje coraz więcej przedsiębiorstw - pomiędzy styczniem i połową września 2012 r., w bazie KRS zarejestrowano ponad 22 tysiące podmiotów. Ostatni raz w Polsce podobna sytuacja miała miejsce w 2004 roku. I to wszystko dzieje się w czasach kryzysu gospodarczego! Jednakże na początku przyjrzyjmy się, jak w literaturze naukowej definiowany jest przedsiębiorca.

Na wstępie trzeba zaznaczyć, że termin przedsiębiorca jest różnie definiowany w zależności od czasów, w których powstała definicja, przekonań autora oraz kluczowych elementów, na które zwraca on uwagę. Uznaje się, iż Richard Cantillon pierwszy zdefiniował pojęcie „przedsiębiorca”. Uwzględnił, iż jest to osoba ponosząca ryzyko związane z niepewnością i podejmująca decyzje. Tym samym, w jego opinii, taki człowiek posiada zdolność do przewidywania i skłonność do podejmowania ryzyka. Wskazał także, że przedsiębiorca jest arbitrem i osobą dokonującą wyboru alternatywnych zastosowań różnych zasobów. Jean-Baptiste Say natomiast, jako, iż sam był przedsiębiorcą, zwrócił uwagę na inne cechy przedsiębiorcy: „ktoś, kto korzysta z [wiedzy], żeby stworzyć produkt użyteczny. Jest to rolnik, rękodzielnik czy kupiec; lub jeśli się chce ich wszystkich określić wspólnym mianem, jest to przedsiębiorca przemysłowy, ten, co zamierza stworzyć dla siebie, dla własnego zysku i na własne ryzyko jakikolwiek produkt.” Jak widać kluczową cechą jest tworzenie produktu, podejmowanie ryzyka i dążenie do zysku. Warto wskazać także, iż przedsiębiorcą może być tylko człowiek działający na własna rękę. Kirzner określa przedsiębiorcę, jako kogoś, kto zauważa okazje, wynikające ze stanów nierównowagi na rynkach i w ten sposób doprowadza do równowagi, patrzy uważnie przez mgłę ignorancji. Można to rozumieć w ten sposób, iż przedsiębiorca, nie bazuje na wiedzy, ale sam ją stwarza, co więcej, wykorzystuje okazje widząc je tam, gdzie pozostali ludzie nie są w stanie ich dostrzec. Peter Drucker zdefiniował przedsiębiorcę, jako „cechę (sposób zachowania się) przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa, pod którą rozumie się gotowość i zdolność do podejmowania i rozwiązywania w sposób twórczy i nowatorski nowych problemów, umiejętność wykorzystywania pojawiających się szans i okazji oraz elastycznego przystosowania się do zmieniających warunków.” Na koniec definicja pochodząca z Kodeksu Cywilnego: „w ujęciu prawnym podmiot prawa, który prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą” (art. 431 k.c.; art. 4 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej). W większości z tych definicji, autorzy zwracali uwagę na ryzyko, jakie podejmują przedsiębiorcy, wspominali o tym, że podejmują decyzje i wykorzystują zasoby, okazje bądź szanse. Dodatkowo wszyscy zwracali uwagę, iż jest to osoba prowadząca własną działalność gospodarczą.

Małe i średniej wielkości przedsiębiorstwa zasługują na miano siły napędowej polskiej gospodarki. Chociaż przeważnie mają niewielki wpływ na otoczenie, w którym funkcjonują, odgrywają dużą rolę w jej kształtowaniu. Wysoki potencjał dostosowawczy, elastyczność i mobilność, czyli cechy posiadane przez firmy w tym sektorze, są bardzo ważnymi czynnikami stabilnego, równomiernego i szybkiego rozwoju gospodarczego. Poziom rozwoju MSP w Polsce odbiega jednak od średniej dla UE. Pomimo dynamicznego rozwoju przez ostatnie kilka lat, skala działań na rzecz rozwoju, zwłaszcza poziom inwestycji oraz zainteresowanie innowacjami i B+R, nadal jest zbyt niskie. Jednak pomimo to, polskie przedsiębiorstwa rozwijają się szybciej niż przeciętnie przedsiębiorstwa z Unii Europejskiej. Wysokie tempo tych zmian dobrze rokuje na przyszłość i dalszy rozwój.

Warto także wspomnieć o Indeksie Wolności Gospodarczej, który jest publikowany przez Instytut Frasera. Powstaje corocznie i mierzy stopnień, w jakim otoczenie instytucjonalne i polityka rządowa w poszczególnych krajach przyczynia się do zwiększenia wolności gospodarczej. Każdy ranking klasyfikuje sto czterdzieści cztery kraje według danych za poprzedni rok. Ocenie poddawane są czterdzieści dwie zmienne, podzielone na pięć kategorii:

1. Rozmiar rządu;

2. Praworządność i ochrona praw własności;

3. Dostęp do dobrego pieniądza;

4. Swoboda wymiany międzynarodowej;

5. Regulacje prawne działalności przedsiębiorstw, rynku pracy i rynku kapitałowego.

W ostatnim rankingu Polska osiągnęła czterdzieste ósme miejsce, co oznacza spadek o siedem pozycji względem roku poprzedniego. Łącznie nasz kraj uzyskał 7,31 punktów. W poszczególnych działach wyniki kształtowały się następująco: 6,35 pkt otrzymaliśmy za rozmiar rządu; 6,33 pkt za praworządność i ochronę praw własności; 7,27 pkt za swobodę wymiany międzynarodowej i 7,20 pkt za regulacje prawne działalności przedsiębiorstw, rynku pracy i rynku kapitałowego. Najwięcej punktów zdobyliśmy w kategorii dostęp do dobrego pieniądza, w której badano m.in. poziom inflacji - aż 9,39 pkt.

Na pierwszym miejscu znalazł się ponownie Hongkong, który uzyskał wynik 8,9, tuż za nim uplasował się Singapur (8,69 pkt) i Nowa Zelandia (8,34 pkt). Najwyżej notowanymi europejskimi krajami są: Szwajcaria (czwarte miejsce: 8,24 pkt), Finlandia (dziewiąte miejsce: 7,88 pkt) i Irlandia oraz Wielka Brytania (oba ex aequo dwunaste miejsce: każde z nich uzyskało 7,75 pkt). Inne znaczące gospodarki światowe osiągnęły następujące wyniki: Stany Zjednoczone - osiemnaste miejsce; Japonia - dwudzieste miejsce; Niemcy - trzydzieste pierwsze miejsce; Francja - czterdzieste siódme miejsce; Grecja - osiemdziesiąte pierwsze miejsce; Włochy - osiemdziesiąte trzecie miejsce; Rosja - dziewięćdziesiąte piąte miejsce; Chiny - sto siódme miejsce. Na końcu rankingu znajdują się w większości państwa afrykańskie, ostatnie miejsce zajmuje Wenezuela z wynikiem 4,07 punktu.

Istnieje także inny wskaźnik wolności gospodarczej, który jest tworzony przez fundację Heritage i The Wall Street Journal. Autorzy raportu definiują wolność gospodarczą, jako „brak przymusu rządowego lub ograniczeń w sferze produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr i usług poza niezbędną konieczność.” Wskaźnik wolności gospodarczej powstaje poprzez analizę dziesięciu elementów: polityka handlowa, obciążenia podatkowe, wielkość sektora publicznego, swoboda prowadzenia działalności gospodarczej, polityka monetarna, przepływ kapitału i inwestycje zagraniczne, bankowość i finanse, ochrona praw własności, ograniczenia rynku pracy oraz poziom korupcji. W zależności od ilości uzyskanych punktów, państwa są klasyfikowane w czterech kategoriach: wolne (od 100 do 80 punktów), prawie wolne (od 79,9 do 70 punktów), umiarkowanie wolne (od 69,9 do 60 punktów), w zasadzie bez wolności (od 59,9 do 50 punktów) i bez wolności (poniżej 50 punktów).

W tegorocznym Indeksie ujęto sto siedemdziesiąt dziewięć państw. Polska została sklasyfikowana na sześćdziesiątej czwartej pozycji i uzyskała 64,02 punkty, co oznacza, iż znalazła się w grupie umiarkowanie wolnych gospodarczo państw. Wynik w porównaniu do zeszłego roku poprawił się o 0,1 punktu. Warto wspomnieć, iż średnia wartość punktów w rankingu wynosi 59,5 punktu. W rankingu państw europejskich jesteśmy na dwudziestym dziewiątym miejscu. Podobnie jak w poprzednim rankingu, na pierwszym miejscu znalazł się Hongkong (89,9 punkty), a tuż za nim: Singapur (87,5 punkty), Australia (83,1 punkty), Nowa Zelandia (82,1 punkty) i Szwajcaria (81,1 punkty). Tylko te gospodarki zostały uznane za w pełni wolne. Ze znaczących gospodarek, uznanych za w zasadzie wolne, można wskazać Stany Zjednoczone (dziesiąta pozycja: 76,3 punkty), Wielką Brytanię (czternasta pozycja: 74,1 punkty) i Niemcy (dwudziesta szósta pozycja: 71 punktów). Ranking zamyka Korea Północna (1 punkt), Tuż przed nią uplasowało się Zimbabwe (26,3 punkty) oraz Kuba (28,3 punkty).

Warto zwrócić uwagę również na Globalny Raport Konkurencyjności, przeprowadzany przez światowe forum ekonomiczne. Określa i mierzy zdolności sklasyfikowanych państw do długookresowego rozwoju gospodarczego. Pomiar konkurencyjności oparty jest na sondażu, przeprowadzonym wśród liderów biznesu, którzy oceniają:

1. Wymagania podstawowe

1. Instytucje

2. Infrastruktura

3. Równowaga makroekonomiczna

4. Zdrowie i edukacja na poziomie podstawowym

2. Czynniki poprawiające efektywność

1. Wyższe wykształcenie i doskonalenie zawodowe

2. Efektywność rynku dóbr

3. Efektywność rynku pracy

4. Poziom rozwoju rynku finansowego

5. Gotowość techniczna

6. Rozmiar rynku

3. Czynniki innowacyjności i rozwoju

1. Jakość środowiska biznesowego

2. Innowacyjność

Według raportu za lata 2012 - 2013 najbardziej konkurencyjną gospodarką na świecie jest Szwajcaria, która uzyskała 5,72 punktu, a tuż za nią plasuje się Singapur i Finlandia. Polska, tak jak rok wcześniej, znajduje się na czterdziestej pierwszej pozycji z wynikiem 4,46 punktu. Z innych znaczących gospodarek warto zwrócić uwagę na: Niemcy (szóste miejsce: 5,48 punktu), Stany Zjednoczone (siódme miejsce: 5,47 punktu), Wielką Brytanię (ósme miejsce: 5,45 punktu), Chiny (dwudzieste dziewiąte miejsce: 4,83 punktu) i Rosję (sześćdziesiąte siódme miejsce: 4,2 punktu). Ranking zamykają: Republika Burundi (2,78 punktu), Sierra Leone (2,820 punktu) i Haiti (2,9 punktu).

Raport „Doing Business” określa, w którym ze stu osiemdziesięciu pięciu sklasyfikowanych krajów na świecie najłatwiej prowadzi się działalność gospodarczą. Eksperci Banku Światowego corocznie biorą pod uwagę szereg wskaźników, takich jak: łatwość w zakładaniu firmy, uzyskiwaniu pozwolenia na budowę, możliwości otrzymania kredytu czy biurokrację związaną z płaceniem podatków.

W najnowszym rankingu Polska znalazła się na pięćdziesiątej piątej pozycji, czyli awansowała o siedem miejsc i została uznana za kraj, który poczynił największe postępy. Stwierdzono, iż nasz kraj m. in. ułatwił formalności przy rejestrowaniu własności, uprościł przepisy podatkowe i regulujące zawieranie i egzekwowanie umów oraz przepisy upadłościowe. Po raz siódmy za kraj najbardziej przyjazny biznesowi uznano Singapur, tuż za nim znalazł się Hongkong, Nowa Zelandia i Stany Zjednoczone. Warto zwrócić uwagę na inne znaczące gospodarki: Wielką Brytanię (siódma lokata), Niemcy (dwudziesta lokata), Szwajcarię (dwudziesta szósta lokata), Rosję (sto dwunasta lokata), Chiny (dziewięćdziesiąta pierwsza lokata). Ranking zamykają: Republika Środkowoafrykańska, Chad i Kongo.

We wszystkich powyższych raportach Polska uzyskała porównywalne wyniki, klasyfikując się w pierwszej połowie rankingów. Zauważalna jest tendencja wzrostowa oraz poprawa gospodarcza w naszym kraju, co może cieszyć, mimo, iż zwykli obywatele, na co dzień tego nie zauważają. Jednakże nadal jesteśmy w tyle Unii Europejskiej, większość krajów, która wstąpiła w podobnym okresie jak my do UE jest wyżej w rankingu. Nie możemy osiadać na laurach, większość ekspertów wskazuje na zbyt rozbudowaną biurokrację w Polsce, którą powinno się ograniczyć, jednak zamiast tego wciąż się powiększa. Warto zauważyć, iż kryzys gospodarczy póki co dość łagodnie obszedł się z Polską, zwłaszcza w porównaniu z Europą Zachodnią. Oczywiście duży wpływ miała nieobecność kraju w strefie euro.

Śmiało można powiedzieć, iż Polskie przedsiębiorstwa są konkurencyjne nie tylko w kraju, ale także poza granicami, coraz więcej firm otwiera filie za granicą, bądź decyduje się na eksport swoich produktów i zbiera pochlebne opinie. Także coraz więcej przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym decyduje się na inwestycje w Polsce. Bez wątpienia nie można zapomnieć o wpływie, jaki na rozwój naszego kraju miało wstąpienie do Unii Europejskiej. Przedsiębiorcy potrafili doskonale wykorzystać dotacje unijne, aby wprowadzić innowacyjne produkty, oraz się rozwinąć.

Wpływ przedsiębiorstw na gospodarkę jest ogromny, można powiedzieć, ze wręcz kluczowy. Bo kto, jak nie przedsiębiorcy napędza gospodarkę? Każdy z nas jest konsumentem i codziennie korzysta z usług kilku przedsiębiorstw, podobnie jak każdy z nas stara się być przedsiębiorczy. Jednak te dwa słowa, niestety nie zawsze idą w parze, chociaż każdy przedsiębiorca powinien być przedsiębiorczy. Przedsiębiorcy, chociaż często niezauważalnie, wpływają na rozwój społeczeństwa, nie tylko za pomocą swoich produktów i ich innowacyjności, ale także poprzez zapewnianie miejsc pracy, dostarczaniu kapitału i ogromnych wpływom państwa z podatków. Dzięki podatkom od przedsiębiorców kraj jest w stanie się tak dynamicznie rozwijać, inna sprawa, jak są te wpływy wykorzystywane i ile z nich jest marnotrawione, zarówno przez władze krajowe, jak i lokalne. Pozostaje mieć tylko nadzieje na dalszy rozwój i poprawę sytuacji w przyszłości, która ciągle staje się coraz lepsza.

Bibliografia:

1. Brussa A., Tarnawa A. (red.), Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2011

2. Gruszecki T., Przedsiębiorca w teorii ekonomii, CEDOR, Warszawa, 1994

3. Gwartney J., Lawson R., Hall J., Economic Freedom of the World - Annual Report, Fraser Institute, 2012

4. Kodeks Cywilny, art. 431; Dz.U. 2004 Nr 173 poz. 1807 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej art. 4 ust. 1

5. Say J. B., Traktat o ekonomii politycznej, PWN, Warszawa, 1960,

6. Schwab K., Sala-i-Martín X., The Global Competitiveness Report 2012-20013: Full Data Edition, World Economic Forum, Geneva 2012

7. Zgierska A. (red.), Pracujący w gospodarce narodowej w 2011 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012

8. http://forsal.pl/artykuly/656547,doing_business_2013_polska_liderem_postepow_w_ulatwianiu_prowadzenia_biznesu.html

9. http://spg.lexisnexis.pl/aktualnosc/liczba-firm-zarejestrowanych-w-krs-w-2012-r-najwyzsza-od-8-lat

10. http://www.doingbusiness.org/rankings

11. http://www.heritage.org/index/ranking?src=home

---