Rębnia - jest to sposób prowadzenia cięć w użytkowaniu rębnym drzewostanu, połączony ze swoistym sposobem odnowienia mający na celu:

- stworzenie najkorzystniejszych warunków dla odnowienia

- uzyskanie pożądanej budowy drzewostanu

Rodzaje rębni

Podstawowa jednostka podziału rębni, wyróżniona na podstawie warunków środowiska, stworzonych dla odnowienia

I zupełna

II częściowa

III gniazdowa

IV stopniowa

V przerębowe

Forma rębni

Określa sposób cięć oraz wielkość powierzchni i kształt powierzchni zrębowej np

- zupełna pasowa

- częściowa wielkopowierzchniowa

ELEMENTY RĘBNI:

1. TECHNINCZNE - związane z rodzajem cięcia

Rodzaje cięć - określa cel wykonania cięcia

Sposób prowadzenia cięć - określa kolejność i porządek usuwania drzew na powierzchni drzewostanu przeznaczonej do odnowienia. Decyduje o warunkach ekologicznych środowiska w jakich wzrasta.

1. cięcia zupełne - usunięcie w jednym czasie drzew w drzewostanie. Stosowanie cięć zupełnych pozwala na szybkie odnowienie nawet znacznych powierzchni jednowiekowych drzewostanów. Warunki panujące na zrębach w naturalny sposób prowadzą do powstawania na nich drzewostanów o maksymalnie uproszczonym zróżnicowaniu gatunkowym, wiekowym i strukturalnym.

2. cięcia częściowe - w drzewostanie drzewa usuwane są etapami d-stan jest przerzedzany równomiernie, dokonujemy równomiernego przerzedzenia koron d-stanu. Ilość cięć zależy od tego jakie odnowienie chcemy uzyskać. Stosowane jest tu odnowienie sztuczne(dla Jd, Bk) i odnowienie naturalne(jednogatunkowy obsiew) lub jako osłona dla gatunku cienioznośnego. Występują tutaj cięcia: obsiewnych, odsłaniających i uprzątających. Dominującym sposobem odnowienia w rębniach częściowych jest odnowienie naturalne, bazujące na obsiewie górnym, nastawione na wykorzystanie jednego roku nasiennego odnawianych gatunków. Najlepsze rezultaty osiągane są wówczas, gdy wykorzystywany jest rok obfitego urodzaju nasion. Stymulowanie obsiewu w roku częściowego urodzaju nasion może pociągać za sobą konieczność kosztownych uzupełnień, a pojawiające się wówczas odnowienia mają mniej korzystne cechy genetyczne. O ile to tylko możliwe, w latach obfitego urodzaju nasion należy dążyć do zwiększania powierzchni manipulacyjnej objętej cięciami obsiewnymi. Przy konieczności wykorzystaniu roku częściowego urodzaju nasion, należy projektować mniejsze powierzchnie manipulacyjne. W przypadku niepowodzenia obsiewu ogranicza to koszty odnowienia sztucznego. Odnowienie sztuczne w ramach rębni częściowych jest okazją do wzbogacenia składu gatunkowego przyszłego drzewostanu. Gatunki światłożądne nie wymagające osłony w młodości najlepiej jest wprowadzać po cięciu uprzątającym, natomiast gatunki wymagające osłony mogą być wprowadzane w przed lub w trakcie prowadzenia cięć częściowych.

3. cięcia brzegowe - użytkowane na brzegu d-stanu, a więc wycinamy drzewa na brzegu d-stanu, w strefie od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. Na brzegu najbardziej przerzeadzane i przerzedzenie maleje wraz z zagłębianiem się w drzewostan. Wykorzystanie cięć brzegowych, typowe dla rębni stopniowych, zapewnia wielu gatunkom bardzo korzystne warunki odnowienia naturalnego w wydłużonym okresie odnowienia

4. cięcia gniazdowe - Cięcie gniazdowe jest specyficzną odmianą cięć zupełnych lub częściowych, wykonywanych na niewielkich, eliptycznych lub kolistych, powierzchniach wewnątrz drzewostanu - gniazdach. Zachowana na gniazdach osłona boczna zwartego drzewostanu stanowi dobre zabezpieczenie powstających odnowień przed oddziaływaniem niekorzystnych warunków mikroklimatycznych w pierwszych latach wzrostu - do osiągnięcia wysokości ok. 1.5 m i wyjścia z tzw. "strefy przymrozkowej". Odnowienie na gniazdach może być naturalne lub sztuczne. Zwykle na jednym gnieździe odnawia się jeden gatunek, chyba że dla kolejnego gatunku przewiduje się od razu rolę dolnego piętra lub stosuje się go dopiero przy poszerzaniu gniazda. Na gniazdach nie powinna mieć miejsca bezpośrednia operacja słoneczna. Z tego powodu ich maksymalne rozmiary określa się względem wysokości otaczającego drzewostanu (h): w kierunku północ-południe do 1.0h, w kierunku wschód-zachód do 1.5h, co odpowiada powierzchni ok. 15 arów. Przyjęta w rębni konkretna wielkość gniazd i gęstość osłony górnej będą zależeć od wymagań ekologicznych odnawianego gatunku. Praktyczne doświadczenia ze stosowania rębni gniazdowych wskazują, że można zakładać gniazda o większych rozmiarach niż wyżej wymienione. Powiększenie powierzchni gniazda do 20-25 arów poprawia warunki wzrostu odnowień gatunków o większej światłożądności - zwłaszcza dębu na żyznych siedliskach. Odstęp gniazd powinien wynosić co najmniej 2h, co ma zabezpieczyć pozostawione fragmenty drzewostanu przed ryzykiem uszkodzeń od wiatru (pęknięcia korzeni, wiatrowały). W przypadku stosowania na gnieździe cięć częściowych można zmniejszyć ten dystans do ok. 1h. Duże, eliptyczne gniazda powinny być rozmieszczane w taki sposób, aby dłuższe osie sąsiednich gniazd nie leżały w jednej linii.

5. cięcia przerębowe - jako pielęgnacja i częściowe, występują wszystkie fazy rozwojowe drzewostanu

Cięcia wykonujemy ze wschodu na zachód, czyli w kierunku przeciwnym do kierunku w jakim w Polsce działają wiatry. Chroni to otwarty brzeg d-stanu przed szkodliwym działaniem wiatru.

W cięciach usuwamy w pierwszej kolejności:

1. drzew chore

2. uszkodzone

3. źle ukształtowane

4. z wadami

5. nieporządne gatunki

6. nieczyszczone głuszące odnowienie

7. drzewa szkodliwe

8. drzewa mało odporne na wiatr

9. drzewa w pełni dojrzałe do wyrębu o ile nie są potrzebne do ochrony odnowienia

Usuwając składniki małowartościowe przyczyniamy się do poprawy przestrzeni wzrostowej dla lepszych drzew. Podnosi to odporność na wiatry i zwiększa obradzanie.

2. PRZESTRZENNE

- wielkość powierzchni manipulacyjnej

- kształt powierzchni:

a) koliste(eliptyczne)

luki do 2 ar (1/4 - ½ H)

małe gniazda 2 - 5 a (1/2 - ¾ H)

średnie gniazda 5 - 10 a (3/4 - 1 H)

duże gniazda 10 - 20 a (1 - 1,5 H)

b)wydłużone

brzegi - szerokość 10 - 20 m

smugi - 20 - 30 m

pasy - 40 - 60 m

strefy - 70 - 200 m

Ekologiczna miara wielości powierzchni:

1. pow. duża - nie podlega wpływowi d-stanu lub podlega tylko w niewielkim stopniu

- koliste średnica > 2H

- wydłużone szerokość > 2H

2. powierzchnia miała - podlega wpływom d-stanu

- koliste średnica <2H

- wydłużone szerokość poniżej <2H

3. ELEMENTY CZASOWE

1. Okres odnowienia - to czas między pierwszym cięciem do całkowitego odsłonięcia

- krótki do 10 lat

- średni 11 - 20 lat

- długi 21 - 40 lat

- b. długi ponad 40 lat

Może być całkowity, na całej powierzchni lub cząstkowy - gdy okres odnowienia poszczególnych gatunków różnią się.

Dobór długości okresu odnowienia dla gatunku

Wytworzony przez wybraną rębnię efekt ekologiczny może być potrzebny nowej generacji drzew przez różny okres czasu, stosownie do wymagań odnawianych gatunków. Długość okresu odnowienia drzew wzrasta z ich zdolnością do znoszenia ocienienia.

Dla przyrodniczych warunków Polski prof. Jaworski proponuje następujące okresy odnowienia (od obsiania się aż do usamodzielnienia podrostu) dla różnych odnawianych gatunków:

a) Jodły w drzewostanach jednogatunkowych - 50-60 lat.

b) Jodły o docelowym udziale w drzewostanie poniżej 50 % - około 30-40 lat.

c) Buka 10-20 lat.

d) Świerka 8-15 lat.

e) Dębu 3-15 (najczęściej 8-10) lat.

f) Sosny 2-3 (maksymalnie 5) lat.

Przy wyborze rębni w konkretnym drzewostanie należy zawsze dążyć do zgodności efektu ekologicznego tej rębni z wymaganiami ekologicznymi odnawianych gatunków. Jedną z przesłanek takiego wyboru powinien być związany z tą rębnią przedział długości okresu odnowienia.

b) Nawrót cięć - okres upływający między dwoma kolejnymi cięciami na tej samej strefie lub na sąsiednich powierzchniach (przy cięciach zupełnych). W przypadku rębni zupełnej nawrót cięć oznacza czas jaki upływa między dwoma wyrębami na sąsiadujących ze sobą powierzchniach zrębów, zwykle 4 do 5 lat. W rębni częściowej i stopniowej jest liczba lat upływająca między dwoma cięciami odnowieniowymi na tej samej powierzchni , zwykle 3 do 6 lat. W rębni przerębowej jest to liczba lat pomiędzy kolejnymi powtórzeniami cięć przerębowych w jednostce kontrolnej, zwykle 5 do 10 lat. W przypadku rębni gniazdowej nawrót cięć może się wahać do 5 do 15 lat, w zależności od czasu w jakim odnowienie na gniazdach osiąga wysokość zabezpieczenia biologicznego.

2. Obieg cięć - okres upływający między dwoma kolejnymi cięciami w rębni przerębowej

RĘBNIA ZUPEŁNA ( I )

Podział rębni zupełnych:

RODZAJ	Szerokość pasa manipulacyjnego	Maks. powierzchnia
Ia wielkopowierzchniowa	60 - 80 m	6 ha
Ib pasowa	40 - 60	4 ha
Ic smugowa	15 - 30	2 ha

Rębnia zupełna to usunięcie zwykle za pomocą jednego cięcia wszystkich dojrzałych drzew drzewostanu, przeznaczonych do usunięcia. Odnowienie odbywa się w ciągu jednego sezonu wegetacyjnych przez sadzenie, rzadziej przez samosiew. Młode drzewka korzystają od razu z pełnego światła i nie ulegają szkodom od ścinki i zrywki. Prowadzi do powstawania d-stanów jednogatunkowych, równowiekowych i jednopiętrowych. Gatunkami najlepiej nadającymi się do uprawy na rębni zupełnej to: So, Md, Brz, Os, Ol, Św (zręby smugowe na północnej wystawie d-stanu). Brz, Os, Ol spełniają rolę podgonów, wypełniaczy, osłony. Gdy użytkowaniu rębnego podlegają d-stany dobrej jakości zaleca się pozostawienie nasienników w liczbie od 20 - 40 sztuk.

Zastosowanie rębni zupełnej:

Ze względu na możliwość ujemnego oddziaływania rębni zupełnej na siedlisko, zaleca się dążenie od ograniczenia jej stosowania. W niżej wymienionych przypadkach odnowienie za pomocą rębni zupełnej nadal wydaje się najlepszym rozwiązaniem:

• Na siedliskach borowych o glebach suchych i słabo świeżych, gdzie uzyskanie odnowienia naturalnego jest bardzo utrudnione.

• Na siedliskach silnie zachwaszczonych (np. wrzos, trzcinnik) przewidzianych do odnowienia gatunkami światłożądnymi.

• W drzewostanach, w których uzyskanie odnowienia naturalnego jest utrudnione ze względu na zwarty podszyt złożony z gatunków o dużej sile odroślowej (czeremcha amerykańska, robinia akacjowa, klon jesionolistny) lub ze względu na stan pokrywy glebowej, degradację gleby itp.

• W drzewostanach gatunków introdukowanych: sosny Banksa, sosny smołowej, modrzewia japońskiego, dębu czerwonego i jedlicy sinej - w celu wymiany gatunków obcych na rodzime.

• W drzewostanach, których natychmiastowe wycięcie podyktowane jest względami sanitarnymi.

Rębni zupełnej nie należy stosować:

• Znajdujących się wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych (drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych).

• Rosnących bezpośrednio przy ciekach i zbiornikach wodnych (źródła i źródliska, rzeki, jeziora, stałe oczka wodne, bagna, torfowiska, mszary, trzęsawiska).

• Przylegających do miejsc kultu religijnego.

Wytyczne projektowania zrębów

• W trudnych warunkach siedliskowych szerokość zrębu zmniejsza się do dolnej granicy.

• Gdy projektowany zrąb przecina siedliska borowe o różnym stopniu trudności i różnej żyzności, jego szerokość powinna być dostosowana do warunków najtrudniejszych.

• Gdy zrąb przebiega wzdłuż całego oddziału, czynnikiem najważniejszym jest szerokość zrębu, w innych wypadkach przy projektowaniu zrębu należy się kierować zasadą, że jego obszar nie powinien przekraczać podanej normy powierzchniowej, a szerokość 80 m.

• Kierunek posuwania się ze zrębami (kierunek cięć) powinien być przeciwny do panujących wiatrów; inne kierunki cięć mogą być zastosowane tylko w wypadkach uzasadnionych w planie urządzenia lasu (usuwanie resztek drzewostanu, sytuacje poklęskowe, względy krajobrazowe itp.).

• W rębni zupełnej dopuszcza się jeden wrąb zależnie od wielkości użytkowanego drzewostanu i przyjętej szerokości zrębu; wyjątkowo, w razie niewątpliwie uzasadnionej konieczności przyspieszenia przebudowy drzewostanu, dopuszcza się zakładanie dwóch wrębów.

• Odległość między wrębami, liczona od ostatniego zrębu bieżącego dziesięciolecia, powinna się równać w zasadzie podwójnej szerokości zrębów przyjętej dla danych warunków.

• Niedopuszczalne jest zakładanie wrębów w warunkach płytkiego zakorzenienia drzew lub w położeniach o szczególnym nasileniu wiatrów wywalających.

• W rębniach Ia i Ib przyjmuje się nawrót cięć co najmniej 4 lata, natomiast w rębni Ic zakładanie kolejnych zrębów uzależnia się od stanu odnowienia na poprzednim zrębie; zaleca się dążyć do utrzymania 4 do 5-letniego nawrotu cięć.

• Niedopuszczalne jest zakładanie nowego zrębu w sytuacji, gdy na bezpośrednio przylegająca uprawa ma cechy nieudanej.

Przy stosowaniu rębni zupełnej zaleca się zatokowy lub schodkowy przebieg linii zrębowej, co korzystnie modyfikuje warunki mikroklimatu (światło, temperatura, wilgoć) i sprzyja gatunkom domieszkowym; należy przy tym brać pod uwagę wzrost zagrożenia drzew obrzeżnych od wiatru

ZUPEŁNA WIELKOPOWIERZCHNIOWA ( Ia )

Przeznacza się tutaj d-stan do wycięcia w krótkim czasie (10 -20 lat). Kolejne nawroty cięć wahają się pomiędzy 4 - 5 lat, co wpływa na małe różnice pomiędzy poszczególnymi cięciami które widoczne są jeszcze w fazie uprawy i tyczkowiny a zacierają się w d-stanie dojrzewającym. Stosując tę rębnie uzyskujemy głownie monokultury iglaste. Do odnowienia można włączyć istniejące odnowienie lecz przeważnie do 0,5 m wysokości i wieku 15 - 20 lat. Jest to typ rębni dopuszczony do użytkowania w szczególnych wypadkach, uzasadnionych względami hodowlanymi i sanitarnymi. Stosując rębnię Ia do usuwania drzewostanów zniszczonych przez czynniki szkodotwórcze należy zwrócić uwagę na istniejące po ich okapem naloty oraz podrosty i w maksymalnym stopniu (zgodnie z gospodarczym typem drzewostanu) należy je wykorzystywać przy zakładaniu nowego drzewostanu. Nasadzenia bardziej wymagający osłony gatunków należy lokować przy osłonie bocznej otaczających drzewostanów. Przy likwidacji zniszczonych drzewostanów warto rozważyć pozostawienie część drzew starej generacji (o ile się ostały i o ile będą w stanie przetrwać) jako czasowej osłony dla wrażliwych domieszek w nowo wprowadzanym drzewostanie. Jeżeli gospodarczy typ drzewostanu zakłada dominację gatunków wrażliwych na mikroklimat powierzchni otwartej, należy zakładać drzewostan przedplonowy.

ZAUPEŁNA PASOWA ( Ib)

Najczęściej jest ona zalecana i stosowana do odnawiania drzewostanów sosnowych na siedliskach Bs, Bśw, Bw, BMśw i BMśw. Jak podaje prof. Jaworski, rębnia ta może mieć również zastosowanie w drzewostanach świerkowych nie narażonych na wiatr. Nawrót cięć w przypadku tej rębni to minimum 4 lata.

Przydatność do naturalnego odnowienia sosny

Rębnie zupełne kojarzone są przede wszystkim z odnowieniem sztucznym, jednak w przypadku drzewostanów sosnowych warto uwzględnić możliwość wykorzystania obsiewu bocznego. Nie wszystkie siedliska odpowiednie dla hodowli sosny stwarzają optymalne warunki do odnowienia naturalnego tego gatunku. Bardzo ważnym czynnikiem ograniczającym udatność naturalnych odnowień sosnowych jest konkurencyjna roślinność (np. trawy), z tego względu siedliska łatwo zachwaszczające się nie nadają się do odnowień naturalnych. Również słabe, suche piaszczyste gleby nie zapewniają odpowiednich warunków do kiełkowania i rozwoju nalotów. Najodpowiedniejsze są gleby ze słabą pokrywą wrzosu, borówki lub mchów. Innym ważnym czynnikiem jest odpowiednie przygotowanie gleby, którego głównym celem powinno być ograniczenie rozwoju roślinności konkurencyjnej oraz odsłonięcie na jak największej powierzchni gleby mineralnej. Zasięg efektywnego obsiewu bocznego ocenia się na 30 - 40 metrów, w sytuacji gdy obsiew następuje tylko z jednej (zachodniej) strony. Jeżeli odnawiana powierzchnia znajduje się na wrębie i drzewa produkujące nasiona rosną również po drugiej (wschodniej) stronie zrębu to można przyjąć, że efektywny obsiew obejmie pas szerokości do 60 m (do 40 m z zachodu i do 20 m ze wschodu). Na udany Obsiew sosny można liczyć w latach obfitego i średniego urodzaju nasion. Dla So stosuje się szerokość pasa zrębowego od 40 - 80m w przypadku odnowienia sztucznego i do 40 w przypadku naturalnego ze względu na brak pewności iż obsieje się obszar położony dalej. Takie wielkości wynikają stąd iż cień jest dla So niekorzystny, działa osłabiająco, zmniejsza odporność. Stosowanie szerszego pasa zrębowego ogranicza negatywny wpływ ściany lasu który sięga jednej wysokości d-stanu.

ZUPEŁNA SMUGOWA ( Ic )

Tą rębnie głownie stosuje się w przypadku drzewostanów świerkowych i olszowych

Zastosowanie w drzewostanach świerkowych

Na wąskim zrębie w świerczynie duża część odnowień korzysta z osłony bocznej. Z tego powodu rębnia Ic jest bardziej niż Ib odpowiednia do odnowienia naturalnego świerka z wykorzystaniem obsiewu bocznego. Bernadzki proponuje prowadzenie granic zrębu w rębni zupełnej smugowej po liniach falistych. Może to zwiększyć zasięg obsiewu świerka w latach średniego urodzaju nasion, a zatoki zrębu będą korzystać z większej osłony bocznej. Puchalski zwraca jednak uwagę, że w lokalizacjach narażonych na uszkodzenia od wiatru w celu zminimalizowania zagrożeń granice zrębów powinny być raczej proste. W terenach górskich ważnym czynnikiem ograniczającym odnowienie naturalne świerka są przymrozki. Zdaniem Puchalskiego, powierzchnie ułatwiające stagnowaniem zimnego powietrza (kotliny, równe powierzchnie) nie są dobrą lokalizacją do naturalnego odnawiania świerka. Zdecydowanie bardziej godne polecenia są zręby na zboczach, z których zimne powietrze może odpłynąć. Tak jak w przypadku sosny, zrąb przy naturalnym odnawianiu świerka wykonuje się zimą w roku obfitego (ewentualnie średniego) urodzaju nasion. Różnica w porównaniu do sosny polega na tym, że odnowienia świerkowe wolniej się usamodzielniają, więc wymagają dłuższej osłony w młodości. Zrąb na następnej smudze będzie zalecany w drugim pełnym roku nasiennym świerka, po 6 - 8latach. Bernadzki zwraca uwagę, że często odnowienie świerkowe powstaje również w pod okapem drzewostanu po zachodniej stronie smugi. Starannie odsłonięte przy wykonywaniu kolejnej smugi może być ono włączone do przyszłego drzewostanu. Ponieważ będzie ono położone w zachodniej części nowej smugi, można rozważyć jej poszerzenie tak aby obszar efektywnego obsiewu nasion pokrywał się tylko z powierzchnią jeszcze nie odnowioną. Dla Świerku optimum szerokości pasa zrębowego wynosi od 20 - 40 metrów. Za duże zręby, powyżej 50m prowadzą do zachwaszczenia się gleby i przymusu wykonywania kosztownych poprawek.

Warianty rębni zupełnych:

• z pozostawieniem nasienników lub drzew przestojowych (powstają i są włączone do celu produkcyjnego)

• pozostawienie kęp i wysp starodrzewu (5%)

• z pozostawieniem kęp podrostów (jeśli uznajemy że nadaje się do dalszej produkcji, odpowiednia gęstość, stan zdrowotny, zwarcie)

• falista linia brzegowa

Warianty kombinowanych linii:

- rębnia zupełna smugowo- zatokowa (schodkowa)

- rębnia zupełna smugowo - zatokowa (falista)

Cel kombinowanych linii brzegowych:

- stworzenie korzystniejszych warunków do odnowienia naturalnego (ocienienie już w godzinach przedpołudniowych)

- osłona dwustronna (ściana północna i ściana wschodnia) lub trójstronna (półniocna, wschodnia, południowa)

- kształtowanie korzystnych warunków

RĘBNIA ZUPEŁNA KULISOWA

Stosowana dla So w celu odnowienia naturalnego. Cięcia przeprowadzamy tutaj w 2-ch nawrotach. Wycina się 2 pasy szerokości 10 - 30 m między nimi zostawia się d-stan o szerokości 20 - 25m.

Zalety rębni zupełnej:

• prostota organizacji

• przejrzystość gospodarstwa

• łatwość wykonania wszystkich czynności(ścinka, pomiar, wywóz drewna)

• łatwiejsza uprawa gleby, nawożenie

• tańsze odnowienie

• łatwość stosowania mechanizacji prac

• likwidacja szkód od zrywki i ścinki wśród młodego pokolenia

Wady rębni zupełnej:

• Powoduje pogorszenie stanu gleby na siedliskach żyźniejszych

• Duże szkody na stokach w górach(erozja gleb)

• Rębnia zupełna wyklucza hodowlę drzew wrażliwych na przymrozki(Jd, Bk)

• Większe szkody od wiatru

• Powodują powstawanie d-stanów jednogatunkowych i jednowiekowych co sprzyja pożarom

RĘBNIA CZĘŚCIOWA ( II )

Podział rębni częściowych:

RODZAJ	Szerokość pasa manipulacyjnego	Maks. powierzchnia
IIa wielkopowierzchniowa	do 150 m	6 ha
IIb pasowa	40 - 60 m	3 - 4 ha
IIc smugowa	pas do 30 m, strefa 80 - 150m	2 ha
IId gniazdowa	do 150 m	6 ha

Odnowienie odbywa się tutaj przez samosiew górny pod osłoną d-stanu. Powierzchnia manipulacyjna obejmuje cały d-stan albo strefę. Rębnia częściowa stosowana jest do odnawiania litych d-stanów Bukowych, Jodłowych, Dębowych, wyjątkowych wypadkach można z niej uzyskać także samosiew Sosny. Świerk nie odnawia się za pomocą rębni częściowych z powody szkód od wiatrołomów(wyjątkowo w miejscach osłoniętych od wiatru). Zasadniczo wykorzystuje się jeden rok nasienny (wyjątkowo dalsze lata dobrego urodzaju) i ewentualne uzupełnienia przez odnowienie sztuczne. Prowadzi to do powstawania drzewostanów jednowiekowych lub mało zróżnicowanych wiekowo, zazwyczaj zdominowanych przez gatunek, którego rok nasienny był wykorzystany. W miarę wzrostu odnowienia i zwiększania się jego wymagań świetlnych w kolejnych nawrotach cięć częściowych przerzedza się drzewostan osłaniający aż do jego usunięcia (z wyjątkiem kęp starodrzewu), gdy przestaje on być potrzebny jako osłona. Cięcia prowadzi się usuwając d-stan stopniowo cięciami powtarzającymi się co kilka lat. Charakterystyczną cechą pierwszych cięć jest równomierne przerzedzane zwarcia w celu stworzenia na odnawianej powierzchni jednakowych warunków świetlnych. Ogólny okres wykonania to 10 - 20 lat. Ład przestrzenny w rębni częściowej ma podobny charakter jak w rębni zupełnej. Strefy, pasy bądź smugi powinny być położone względem siebie tak, żeby bardziej przerzedzone fragmenty były osłonięte przez mniej przerzedzone, bądź przez sąsiedni jeszcze nie odnawiany drzewostan. Kierunek prowadzenia cięć częściowych powinien być przeciwny do kierunku niebezpiecznych w danym terenie wiatrów Istniejące kępy nalotów i podrostów o odpowiedniej jakości hodowlanej i zgodne z przyjętym gospodarczym typem drzewostanu powinny być włączane w skład przyszłego drzewostanu. W przypadku odnawiania cięciami częściowymi jodły, istniejące pojedyncze podrosty lub ich kępy można traktować jako zaczątki stożków - elementów pionowego zróżnicowania przyszłego drzewostanu, pożądanych w młodnikach jodłowych W wyniku rębni częściowej powstają d-stany jednogatunkowe i równowiekowe.

Zalety

• Stała osłona gleby przez drzewostan, zapewniająca m.in. zabezpieczenie przed erozją.

• Szerokie wykorzystanie odnowienia naturalnego (samosiew górny).

• W przypadku niektórych gatunków wykorzystanie przyrostu z prześwietlenia.

• Możliwość pielęgnacji zapasu.

• Stosunkowo duża prostota koncepcji i organizacji prac, chociaż mniejsza niż w przypadku rębni zupełnych.

• Możliwość zachowania lokalnych genotypów odnawianych gatunków, co przeciwdziała zubożeniu zróżnicowania genetycznego w odnawianych drzewostanach.

Ograniczenia w stosowaniu

• Uzależnienie od występowania lat nasiennych odnawianego gatunku.

• Prowadzenie cięć na dużych powierzchniach, co w przypadku niepowodzenia może powodować zdziczenie pokrywy glebowej i konieczność rozległych powierzchniowo podokapowych odnowień sztucznych. Zwiększanie powierzchni odnowieniowej często jest jednak koniecznością w przypadku gatunków mających rzadkie lata nasienne. Problemy z likwidacją skutków niepowodzeń cięć częściowych na dużych powierzchniach stały się kiedyś pretekstem do wprowadzania monokultur sosnowych lub świerkowych zamiast drzewostanów bukowych, dębowych bądz jodłowych.

• W przypadku odnawiania rozległych drzewostanów konieczna jest dobrze zaprojektowana sieć szlaków zrywkowych i dróg wywozowych. Ale nawet dobrze zaprojektowana sieć nie zawsze zapewnia bezpieczeństwo odnowieniom. W lokalnych obniżeniach (kotlinkach), gdzie z konieczności muszą przebiegać szlaki zrywkowe, często znajdują się najładniejsze odnowienia.

• W przypadku gdy cięcia obsiewne są wykonywane w roku częściowego urodzaju nasion, koszty uzupełnień mogą być wysokie.

• Rębnia częściowa może prowadzić do powstawania jednolitych wiekowo i wysokościowo drzewostanów z dominacją jednego gatunku. Nie jest korzystne dla ekosystemu leśnego nawet w przypadku odnawiania gatunków liściastych - dębu lub buka. Przeciwdziałać temu można wprowadzając planowo sztucznie domieszki innych gatunków w czasie uzupełnień po cięciach uprzątających albo - w przypadku domieszki wymagającej osłony w młodości - jeszcze w okresie cięć odsłaniających. Jako sposób zapobiegania monokulturom można rozważyć wkomponowanie w odnowienie kęp nalotów i podrostów innych gatunków, istniejących już przed rozpoczęciem cięć częściowych (np. włączanie starszych podrostów jodłowych podczas odnawiania buka).

RĘBNIA CZĘŚCIOWA WIELKOPOWIERZCHNIOWA

Najbardziej typowym zastosowaniem rębni IIa jest odnowienie drzewostanów bukowych. W jej rezultacie uzyskuje się młodniki, w których udział gatunków domieszkowych nie przekracza 20%. Całkowity okres odnowienia drzewostanu bukowego na jednej strefie wynosi zazwyczaj 15-20 lat i jest uzależniony od tempa rozwoju odnowień. W cięciach obsiewnych prof. Bernadzki zaleca usunięcie 20-30% zapasu drzewostanu o zwarciu umiarkowanym Proces zasiedlania powierzchni przez nowe pokolenie można podzielić na trzy stadia, które odpowiadają stadiom użytkowania d-stanu macierzystego. Pierwsze stadium odnowienia obejmuje przygotowanie gleby i d-stanu do odnowienia. Cięcia mające to na celu nazywamy cięciami przygotowującymi. Cięcia te stają się zbędne w przypadku d-stanu odpowiednio prowadzącego i pielęgnowanego. W prawidłowo pielęgnowanym d-stanie nie ma dużych różnic jakościowych wśród drzew. W okresie przygotowawczym usuwa się podobnie jak w trzebieży: osobniki chore, źle ukształtowane, z wątłymi koronami, słabo przyrastające, usuwa się nadmiar nieporządnych gatunków (Brz, Os, Gb). Cięcia przygotowawcze w nieprawidłowo prowadzonym gospodarstwie przyczyniają się do zwiększenia produkcji nasion, uruchamiany zostaje rozkład materii nagromadzonej w ściole. Podczas cięć przygotowawczych drzewa usuwa się równomiernie na całej powierzchni. Grubsze drzewa stopniowo się oświetla co powoduje, że przejmują one rolę nasienników, są odporniejsze na wiatry. Nie należy usuwać grubych drzew stanowiących szkielet d-stanu, gdyż zachowanie takie przyczyniłoby się do pogorszenia odporności d-stanu na szkody od wiatru a także nie możność równomiernego obsiania powierzchni. W cięciach przygotowawczych nie powinno usuwać się dolnej warstwy stanowiącej ochronę gleby. Cięcia takie powinno się przeprowadzać średnio co 3 lata. W niekorzystnych warunkach stadium to może trwać do 10 lat. Najlepszym miernikiem czy stadium to spełniło swoją funkcje jest stałe zdzielenie gleby roślinami znoszącymi ocienienie. Kolejnym stadium jest cięcie obsiewne, wykonywane w roku nasiennym i mające zapewnić przyszłemu nalotowi dostęp do światła, deszczu, przy równoczesnym zachowaniu osłony. Podczas tych cięć usuwa się gorsze jakościowo drzewa z d-stanu głównego i podrzędnego. Przyczynia się to do podwyższenia pułapu koron i lepszego dostępu do światła dla młodego pokolenia. Podczas tych cięć należy pozostawić odpowiednie zwarcie tzn takie przy którym korony sąsiednich drzew delikatnie się stykają. Najmniej światła potrzebne jest dla siewek Jd, Bk dlatego u tych gatunków można nawet zrezygnować z przeprowadzania tych cięć i czekać na rok nasienny po cięciach przygotowawczych. Więcej światła wymagają Db i So. Cięcie to powinno wykonywać się zimą po opadnięciu nasion gdyż ścinka i zrywka powodują wzruszenie gleby i przykrycie nasion. Również zima sprzyja powodowaniu mniejszej ilości szkód od ścinki mianowicie przez obecność pokrywy śnieżnej.

Kolejny etap to cięcia odsłaniające. Wykonywane są gdy nastąpi obsiew i powstanie nalot. Zadaniem tych cięć jest uwolnienie nalotu od osłony koron d-stanu macierzystego oraz uzupełnienie luk w których nie zainicjowało się odnowienie. Pierwsze cięcie odsłaniające powinno nastąpić po około 3 latach od cięcia obsiewnego kolejne co 3 - 4 lata. zależnie od potrzeb nalotu. Szybkość uwalniania drzew od osłony zależy od gatunki i jego wymagań np. sosnę odsłaniamy szybko z reguły jednym cięciem usuwamy d-stan, u dęba są to 2 -3 cięcia; u jodły i buka ze względu na ich wrażliwość całkowity okres może wydłużyć się o 15 - 20 lat. Usunięcie osłony górnej jest koniecznie gdyż hamuje wzrost u gatunków światłożądnych u cienioznośnych w mniejszym stopniu. Usunięcie jest koniecznie także ze względu na niekorzystny wpływ korzeni starych drzew szczególnie na suchych i słabych siedliskach. Ogólnie szybsze i silniejsze odsłonięcie powinno nastąpić na glebach uboższych, suchych i mniej zachwaszczających się. Wolniejsze usuwanie na istnieje zagrożenie od przymrozków, występują gleby skłonne do zachwaszczania się, gdzie żyzność gleb może wyrównać chwilowy niedostatek światła. Wpływ na ilości i szybkość cięcia ma także powstawanie szkód podczas ścinki. Jd i świerk są bardziej elastycznie, Bk jest także giętki gorzej u Dęba, najgorzej wypada Sosna. Ostatnim etapem jest cięcie uprzątające które u gatunków światłożądnych wykonujemy najpóźniej 5 lat po cięciu obsiewnym a u gatunków cienioznośnych 10 - 20 lat. Cięcia uprzątające można wykonać, gdy wysokość odnowienia waha się w zakresie 1.0-1.5 metra, ale w lokalizacjach bardziej narażonych na przymrozki należałoby ostatecznie odsłaniać wyższe podrosty (1.5-2.0 m).

Rębnia IIa w drzewostanach dębowych

W drzewostanach dębowych zastosowanie rębni IIa pozwala uzyskać młodniki z dominacją tego gatunku. Cięcia obsiewne dla dębu są silniejsze niż dla buka, ale zadrzewienie pozostającego drzewostanu nie powinno spaść poniżej 0.6. Ponieważ gleba w starszych prześwietlonych drzewostanach dębowych jest często zadarniona, należy wykonać po opadnięciu żołędzi przygotowanie gleby na w postaci orki pługiem talerzowym. Okres cięć odsłaniających dla dębu zaczyna się 2-3 lata po obsiewne i trwa 6 do 8 lat. Prof. Bernadzki zaleca prowadzić cięcia odsłaniające w dwóch nawrotach. Do cięcia uprzątającego zadrzewienie powinno być sprowadzone do poziomu około 0.2-0.3. Odsłanianie podrostów dębowych może nastąpić wtedy, gdy mają one około 1,5 metra wysokości, a w lokalizacjach bardziej narażonych na przymrozki - nawet 2 m.

Całkowity okres odnowienia drzewostanu dębowego na jednej strefie wynosi zazwyczaj 8-10 lat. W przypadku uzupełniania odnowień innymi gatunkami należy zwrócić uwagę na stosunkowo wolne u dęba tępo wzrostu w młodości. Domieszki nie powinny mieć okazji do zdominowania młodych dębów.

Rębnia IIa w drzewostanach sosnowych

W drzewostanach sosnowych rębnia IIa może mieć dwojakie zastosowanie: może służyć ona do naturalnego odnowienia sosny lub do przebudowy drzewostanów tego gatunku.

Warunkiem udanego odnowienia sosny cięciami częściowymi jest nie zachwaszczająca się gleba na siedliskach borowych. Jednak przed podjęciem decyzji o zastosowaniu tej rębni do odnawiania sosny należy zastanowić się, czy istnieje dobry powód ku temu. Sosna ma stosunkowo często lata nasienne i zamiast rębni wielkopowierzchniowej zazwyczaj bezpieczniej jest stosować rębnię częściową pasową, bądź obsiew boczny w rębni zupełnej pasowej. Ewentualne niepowodzenie odnowienia naturalnego sosny w tych rębniach byłoby mniejszym (powierzchniowo) problemem.

Drugi rodzaj zastosowania tej rębni w drzewostanach sosnowych dotyczy przebudowy drzewostanów. Cięcia częściowe ulegają wtedy uproszczeniu i powinny być podejmowane w oparciu o potrzeby świetlne wprowadzanych podsadzeń (lub spontanicznych odnowień samosiewnych) gatunków docelowych. Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa jest szczególnie potrzebna w przypadku drzewostanów, które ze względu na duże tempo zamierania muszą być szybko przebudowane.

Możliwe jest również zastosowanie rębni IIa do szybkiej przebudowy drzewostanów innych gatunków o stosunkowej odporności na działanie wiatru (np. olszy szarej).

RĘBNIA CZĘSCIOWA PASOWA ( II b )

W rębni częściowej pasowej szerokość powierzchni manipulacyjnej (pasa) mieści się w granicach 40-60 m, a jego ogólna powierzchnia nie przekracza 3-4 ha.

Ograniczenie szerokości powierzchni manipulacyjnej w rębni IIb to sprzyja zmniejszeniu ryzyka wiatrowałów i wiatrołomów. Pozyskiwanie drewna na mniejszej powierzchni wywołuje ponadto mniejsze szkody w powstających odnowieniach, niż w przypadku dużych powierzchni i konieczności prowadzenia zrywki drewna na długich dystansach.

Inną praktyczną cechą tej rębni jest łatwość przestrzennego planowania i koordynacji działań związanych z oceną udatności i uzupełnianiem samosiewów.

Ze względu na mniejsze zagrożenie przez szkody od wiatru, rębnię IIb można stosować do odnawiania drzewostanów świerkowych, chociaż raczej nie jest zalecana na terenach górskich, lecz na niżu na Pomorzu i w północno wschodniej części kraju.

W północno wschodniej Polsce rozpowszechnione są mieszane drzewostany sosnowo-świerkowe. Prze odpowiednie nasilenie cięć można równocześnie odnawiać oba gatunki i sterować ich proporcją w odnowieniu.

Odnowienie zaczyna się tutaj od cięcia przygotowawczego na pierwszym pojedynczym pasie, zlokalizowanym na gospodarczo najkorzystniejszej stronie d-stanu. Gdy ten pas wejdzie w stadium cięć obsiewnych i odsłaniających, zakłada się obok niego drugi pas na którym przeprowadza się cięcia przygotowawcze. Gdy na pierwszym pasie przeprowadza się cięcia uprzątacie na drugim prowadzi się cięcia obsiewne i odsłaniające, a na trzecim świeżo założonym pasie zakłada się cięcia przygotowawcze. W ten sposób w d-stanie jest zawsze pewna liczba pasów. Ze względu na mniejsza powierzchnie czas pomiędzy 1 a 3 stadium ulega skróceniu, często rezygnuje się świadomie z pełnego obsiewu a luki uzupełnia w sposób sztuczny. W rezultacie cząstkowy okres odnowienia, pasa wynosi od 8 - 10 lat zwielokrotniony ilością pasów występujących na powierzchni.

Rębnia IIb w drzewostanach świerkowych

W zwartych drzewostanach świerkowych o dużej zasobności zaleca się podjęcie dodatkowych środków ostrożności podczas stosowania cięć częściowych. Polegają one na co najmniej dwukrotnych cięciach przygotowawczych w odstępach 4-5 letnich. W trakcie jednego cięcia pobierane jest nie więcej 10% zapasu drzewostanu. Takie postępowanie ma przygotować pozostające świerki, dotychczas osłaniane przez inne drzewa, do silniejszego naporu wiatru w przerzedzanym podczas cięć odnowieniowych drzewostanie. W przypadku stosowania tej rębni w terenach górskich należy zawsze brać pod uwagę konfigurację terenu i w stosunku do niej korygować ogólne wskazania dotyczące prowadzenia rębni.

Prowadząc odnowienie świerka rębnią częściową, w cięciu obsiewnym pobiera się 20-30% zapasu. Usunięcie martwej i żywej pokrywy glebowej poprzez przygotowanie gleby przed obsiewem znacznie zwiększa szanse na sukces odnowienia. W 2-3 lata po obsiewie wykonywane jest pierwsze cięcie odsłaniające. W ciągu 8-10 lat, w dwóch lub trzech nawrotach, starodrzew likwidowany jest całkowicie.

Zasadniczo nie należy dążyć do tworzenia monokultur świerkowych, a gatunki domieszkowe (np. sosnę lub modrzew) można wprowadzać po cięciu uprzątającym. Domieszkę gatunków o mniejszych wymaganiach świetlnych można wprowadzać już na etapie cięć odsłaniających, świadomie przeznaczając cześć odnawianej powierzchni właśnie pod podsadzenia tych gatunków.

Prof. Bernadzki zasugerował modyfikację rębni IIb szczególnie przydatną do odnawiania drzewostanów świerkowych z domieszką buka i jodły, którą należy zachować i w miarę możliwości odnowić naturalnie. Modyfikacja ta polega na wyprzedzającym odnowieniu kęp tych gatunków. Dla jodły wyprzedzenie powinno wynosić co najmniej 10 lat, dla buka 4-5 lat. Warunki do powstania odnowień tych gatunków można stworzyć poprzez rozluźnianie zwarcia w fragmentach starodrzewu, w których są one już obecne. Dla jodły trzeba to robić jeszcze na etapie cięć pielęgnacyjnych, a dla buka na etapie cięć przygotowawczych. W przypadku jodły wskazana jest szczególna ostrożność, aby zbyt intensywne rozluźnianie nie stymulowało przedwczesnego odnowienia świerka.

Narzucającą się alternatywą jest poszukiwanie spontanicznych odnowień pożądanych gatunków domieszkowych i wcześniejsze ich odsłanianie w trakcie zabiegów pielęgnacyjnych lub cięć przygotowawczych.

Rębnia IIb w drzewostanach świerkowo-sosnowych

Zaleca się dla uzyskania większego udziału świerka w drzewostanie świerkowo-sosnowym, w cięciu obsiewnym pobrać do 20% zapasu normalnie zwartego drzewostanu. Cięcia odsłaniające wykonuje się wówczas w 5 lat po udanym obsiewie świerka. Pierwsze cięcie odsłaniające powinno być słabe, co faworyzuje odnowienie świerkowe. Natomiast w drugim cięciu odsłaniającym należy zredukować czynnik zadrzewienia do 0.3 i usunąć z drzewostanu pozostałe świerki.

W miejscach nie zajętych przez odnowienie świerka należy przygotować glebę do przyjęcia nasion sosny. Po udanym samosiewie sosny, pozostająca część drzewostanu macierzystego usuwana jest po upływie około 5 lat.

RĘBNIA CZĘSCIOWA SMUGOWA ( IIc )

Rębnia częściowa smugowa charakteryzuje się najmniejszą powierzchnią manipulacyjną. Szerokość smugi wynosi do 30 m.

Cechą charakterystyczną rębni IIc jest to, że odnowienie początkowo korzysta z osłony górnej przyległego drzewostanu, a w końcowym etapie pozostaje pod jego osłoną boczną - ze względu na małą szerokość odnawianej powierzchni.

Rębnia IIc zalecana jest do odnawiania drzewostanów świerkowych. Ponieważ powierzchnie drzewostanu silnie rozrzedzonego są w tej rębni stosunkowo małe, może być ona stosowana również w górach.

Organizacja prac

Szerokość powierzchni manipulacyjnej (smugi) w rębni częściowej smugowej wynosi do 30 m. Odnowienie drzewostanu zaczyna się od brzegu osłoniętego przed niszczącymi wiatrami. Ponieważ do siebie mogą przylegać smugi z różnym zaawansowaniem procesu odnowienia, szerokość odnawianej strefy może w jednym dziesięcioleciu wahać się od 80 do 150 metrów - w zależności od postępu odnowienia. Cząstkowy okres odnowienia jednej smugi waha się od 8 do 10 lat. Mimo, że cząstkowe okresy odnowienia na smugach nakładają się, to jednak w przypadku użytkowania rozległych drzewostanów całkowity okres odnowienia mógłby się zanadto wydłużyć. W takiej sytuacji można zainicjować dwa szeregi smug (strefy), rozpoczynając cięcia obsiewne na smugach jednocześnie na brzegu i w wewnątrz drzewostanu. Prof. Bernadzki podaje, że w jednym rozległym drzewostanie można założyć do trzech stref (szeregów smug z różnym zaawansowaniem odnowienia) - ale tylko w szczególnie sprzyjających okolicznościach: ukształtowania terenu stwarzającego osłonę dla przerzedzonego drzewostanu, obecności innych osłaniających drzewostanów oraz dostatecznej gęstości dróg wywozowych.

RĘBNIA CZĘSCIOWA GNIAZDOWA ( IId )

Rębnię częściową gniazdową stosuje się na strefach o szerokości do 150 m lub w całych drzewostanach o ogólnej powierzchni nie przekraczającej 6 ha. Znajduje ona zastosowanie do odnawiania drzewostanów mieszanych (np. jodłowo-sosnowych, bukowo-sosnowych, dębowo-sosnowych) bądź do ich tworzenia. Nalot powstaje na mniej więcej kolistych powierzchniach. W przypadku gatunków światłożądnych osłona musi zostać jak najszybciej usunięta natomiast u cienioznośnych może pozostać dłużej. Cząstkowy okres odnowienia na gniazdach jest jeszcze krótszy niż na psach czy smugach, a technika cięć jest podobna jak na dużych powierzchniach lecz znacznie uproszczona z powodu: obecności osłony d-stanu oraz nie są wykonywane cięcia przygotowawcze. Z cięć częściowych stosowane są tutaj z reguły cięcia obsiewne i jedno dwa cięcia odsłaniające, a niekiedy już tylko uprzątające a przy istniejącym podroście nawet tylko do uprzątającego. Cząstkowy okres odnowienia może sięgać od 6 - 8 lat.

Organizacja i technika cięć

W rębni IId na gniazdach odnawiane są cięciami częściowymi gatunki obecne w odnawianym drzewostanie, bądź pod osłoną górną przerzedzonego drzewostanu podsadzane są gatunki nowo wprowadzane. Powierzchnię poza gniazdami odnawia się po wykonaniu cięcia zupełnego gatunkami dobrze dostosowanymi do wzrostu na powierzchni otwartej.

Powierzchnia gniazd może zajmować do 40% odnawianej powierzchni strefy. Cięcie na gniazdach powinno być wykonane na tyle wcześniej w stosunku do powierzchni międzygniazdowej, aby zapewnić odnowieniu gatunku domieszkowego odpowiednie wyprzedzenie (np. dla jodły około 20 lat, dla buka 10-15 lat). D-stany złożone z Sosny i buka rosnące na lepszych glebach mogą być różnowiekowe albo równowiekowe. Pierwsze powstają przeważnie przez podsiew lub podsadzenie buka w drągowninach sosnowych, drugie przez sukcesywne inicjowanie samosiewu buka w grupach drzew macierzystych. Jako drugi przypadek Bk wrażliwy na przymrozki odnawia się najpierw Buka na gniazdach i utrzymuje pod lekką osłoną przez około 10 lat, za nim wycięte pozostałe powierzchni wysadzi się Sosnę. D-stany złożone z Bk i Dębu powstają w podobny sposób. Buk zostaje wprowadzany sztucznie do drągowin dębowych albo za pomocą rębni częściowej gniazdowej. Ostatni sposób wymaga skrupulatnej analizy zdolności wzrostowych obu gatunków. W pierwszych latach Dąb rośnie zwykle szybciej aniżeli Buk, ale siedlisko i inne czynniki mogą stosunkowy przyrost wysokości tych drzew mniej lub więcej zmieniać.

RĘBNIA GNIAZDOWA ( III )

Podział rębni gniazdowych:

RODZAJ	Szerokość pasa manipulacyjnego	Maks. powierzchnia
III a zupełna	80 - 100m	do 6 ha
III b częściowa	100 - 150m	6 - 9 ha

Stosując rębnie gniazdowe otrzymujemy drzewostany o zmieszaniu kępowym. Płaty gatunku lub gatunków domieszkowych rozwijają się na jednogatunkowych (w zasadzie) gniazdach, przy osłonie bocznej bądź górnej i uzyskują niezbędne wyprzedzenie względem gatunku głównego odnawianego na powierzchni międzygniazdowej.

Zależnie od wymagań ekologicznych odnawianych gatunków, gniazda o wielkości 5-20 arów mogą być wykonane cięciem zupełnym lub mogą na nich być prowadzone uproszczone cięcia częściowe. Zwykle na gniazdach odnawia się gatunki źle znoszące mikroklimat zrębów i stosunkowo wolno rosnące w młodości. Odnowienie sztuczne bądź naturalne wzrasta na gniazdach, aż do osiągnięcia wysokości zabezpieczenia biologicznego. Przewaga 1-3 metrów wysokości powinna zrównoważyć szybsze tempo wzrostu w młodości gatunków światłożądnych odnawianych na powierzchni międzygniazdowej. Zbyt długie utrzymywanie osłony bocznej gniazd nie jest jednak wskazane, ponieważ powoduje długotrwałe problemy pielęgnacyjne w powstającym drzewostanie. Rębnie gniazdowe mogą być stosowane w celu wzbogacenia składu gatunkowego drzewostanów lub utrzymania domieszek przy wykorzystaniu odnowienia naturalnego.

Okres odnowienia

Zasady Hodowli Lasu przewidują dla rębni gniazdowych średni okres odnowienia jednej strefy (11-20 lat). Jeżeli na gniazdach mają być odnawiane gatunki różniące się tempem wzrostu w młodości, to gniazda mogą być wykonane w kilku nawrotach, rozpoczynając od tych dla gatunku rosnącego najwolniej.

W przypadku odnawiania rozległych drzewostanów i dzielenia ich na kilka stref, należy dołożyć starań, aby okresy odnowienia na poszczególnych strefach nakładały się, przez co można uzyskać istotne skrócenie całkowitego okresu odnowienia. Jednocześnie należy zachować dbałość, aby cięcia uprzątające przestrzeń międzygniazdową na kolejnej strefie następowały dopiero wówczas, gdy odnowienie na całej poprzedniej strefie przestanie potrzebować osłony bocznej.

Zarówno w rębni gniazdowej zupełnej, jak i gniazdowej częściowej dopuszcza się wykonywanie na gniazdach nie tylko cięć zupełnych, ale również częściowych.

Zwykle cięcia częściowe na gniazdach są uproszczone w stosunku do cięć częściowych na większych powierzchniach. Uproszczenie polega na mniejszej liczbie cięć odsłaniających bądź też na szybszym cięciu uprzątającym. Takie postępowanie usprawiedliwione jest tym, że odnowienie na gnieździe po usunięciu osłony górnej będzie jeszcze przez pewien czas korzystać z osłony bocznej otaczającego drzewostanu.

Wybór sposobu cięć może zależeć od tego, jak wprowadzane jest odnowienie na gniazda. Czasami w odnawianym drzewostanie istnieją kępy wartościowych nalotów bądź podrostów, które można włączyć do przyszłej generacji drzewostanu. Dla nalotów gatunków o mniejszych wymaganiach świetlnych, wolno rosnących w młodości (np. jodła, buk), można stosować cięcia częściowe. Dla odnowień o większych wymaganiach świetlnych, szybciej rosnących częściej będą to cięcia zupełne.

Również stan odnowień może być przesłanką wyboru sposobu cięć. Podrosty jodłowe o przyhamowanym przyroście wysokości należałoby odsłaniać cięciami częściowymi. Podobnie przy sztucznym odnowieniu jodły na gniazdach, duża dostępność światła początkowo bardziej sprzyja chwastom niż jodłom.

Cięcia częściowe zamiast zupełnych można też zastosować, gdy występujące w kępach gatunki domieszkowe zamierzamy odnawiać naturalnie za pomocą odsiewu górnego.

Przestrzenne rozmieszczenie gniazd na strefie

Zalecenia dotyczące rozmieszczenia gniazd w obrębie strefy bywają trudne bądź nawet niemożliwe do spełnienia. Z jednej strony planując rozmieszczenie gniazd należy brać pod uwagę stabilność drzewostanu i minimalizować możliwość wystąpienia szkód od wiatrów. Z tego względu zaleca się, aby krawędzie sąsiadujących gniazd były oddalone od siebie nie bliżej niż jedna wysokość drzewostanu, oraz aby gniazda nie były rozmieszczone w jednej linii zgodnej z kierunkiem panujących wiatrów. Przy dużej średniej wysokości odnawianego drzewostanu, dążenie do pokrycia gniazdami więcej niż 30% powierzchni odnawianej strefy może prowadzić do zmniejszenia odległości między gniazdami. Praw geometrii nie da się ominąć. W takich przypadkach należy się liczyć ze zwiększoną podatnością drzewostanu na wiatrowały i wiatrołomy. Ponadto gniazda rozdzielone jedynie „cienką firanką" (jednym lub dwoma rzędami drzewa ze starego drzewostanu) tracą swój specyficzny mikroklimat a warunki na nich panujące upodobniają się raczej do tych panujących na zrębach przy ścianie drzewostanu. Podobnie, pozostawianie „firanki" drzew pomiędzy drogą leśną i gniazdem, bądź gniazdem a zrębem (uprawą) nie wpływa znacząco na poprawę warunków wzrostu drzew na gniazdach. Biorąc pod uwagę zalecaną szerokość strefy, zazwyczaj udaje się zmieścić w niej dwa szeregi gniazd rozciągnięte w kierunku północ-południe, rozmieszczone tak, aby dłuższe osie gniazd z sąsiadujących szeregów nie znalazły się w jednej linii na kierunku wschód-zachód. Do takiego rozwiązania może prowadzić jedynie troska o zachowanie „minimalnego dystansu". Trudno wówczas uwzględnić inne ważne czynniki, które powinny być uwzględnione przy wyznaczaniu rozmieszczenia gniazd:

• rozmieszczenie wartościowych odnowień naturalnych w drzewostanie,

• rozmieszczenie mikrosiedlisk potencjalnie korzystnych dla wprowadzanej na gniazdach domieszki,

• rozmieszczenie dróg leśnych i szlaków technologicznych,

• rozmieszczenie fragmentów drzewostanu, które powinny być usuwane w pierwszej kolejności ze względu na swą słabą jakość bądź zły stan sanitarny,

• rozmieszczenie już istniejących w drzewostanie luk

• rozmieszczenie płatów z domieszką gatunku, który chcemy odnawiać naturalnie.

W przypadku gdy z powodów obiektywnych nie jest możliwe równoczesne spełnienie wszystkich postulatów dotyczących rozmieszczenia gniazd, należy świadomie zaplanować, które gniazda będą rozmieszczone „nie idealnie".

Przykładowo, jeżeli kształt wydzielenia narzuca założenie dwóch szeregów gniazd, to można ułożyć gniazda z szeregu wschodniego dalej od brzegu wydzielenia niż gniazda z szeregu zachodniego. Dzięki temu będą one izolowane szerszym pasem drzewostanu od przylegającej zwykle od strony wschodniej uprawy. Od strony zachodniej gniazda mogą dotykać do granicy wydzielenia bo i tak zazwyczaj osłania je tam kolejny jeszcze nie odnawiany drzewostan.

Problemy właściwego rozmieszczenia gniazd były dostrzegane od dawna. Już w 1980 roku nadl. Szwed zaproponował radykalne rozwiązanie tego problemu, jednocześnie upraszczające wyznaczanie granic gniazd w terenie oraz ułatwiające ich „wciśnięcie" do jednego wydzielenia. Polegało ono na wycinaniu gniazd prostokątnych, zorientowanych dłuższą osią w kierunku wschód-zachód, których szerokość jest nie większa niż wysokość otaczającego drzewostanu. Rozwiązanie to dało zadowalające rezultaty przy odnawieniu dębu na siedlisku BMśw. Ponieważ kępy domieszek o kanciastych kształtach źle się komponowały z uprawą leśną, Szwed zalecał pozostawianie drzew w narożnikach wycinanych prostokątnych gniazd.

Czas odsłonięcia gniazd

Cięcia usuwające drzewostan na gniazdach należy wykonać wówczas, gdy odnowienie na gniazdach osiągnie wysokość zabezpieczenia biologicznego, określoną przez Zasady Hodowli Lasu na poziomie 1-3 m. Decyzja o odsłonięciu odnowień na gniazdach powinna następować jednak nie po "przyłożeniu linijki czy kalendarza", ale po dokonaniu oceny na gruncie, czy osiągniętą przez drzewka wysokość rzeczywiście zabezpiecza je w danych warunkach przed niekorzystnymi czynnikami. Żadne instrukcje nie zastąpią w tym względzie oceny gospodarza terenu, który powinien być najlepiej zorientowany co do nasilenia zgryzania, wielkości uszkodzeń od przymrozków na zrębach czy też tempa wzrostu konkurencyjnej roślinności (w tym niepożądanych gatunków drzewiastych).

Przetrzymanie odnowień może być skutkiem dłuższego wstrzymania cięć rębnych z powodu wystąpienia na innych obszarach zjawisk klęskowych, albo jednorazowej inicjacji rębni gniazdowej na zbyt dużej powierzchni drzewostanów rębnych.

Przetrzymanie odnowień na gniazdach niesie za sobą zagrożenia. Powstające wtedy duże różnice wysokości prowadzą do trudności w połączeniu wyrośniętych kęp z młodszą uprawą założoną na powierzchni międzygniazdowej. Zdarzają się sytuacje nadmiernego jednostronnego rozwoju koron drzewek skrajnych w kierunku na zewnątrz kępy. Jest to zjawisko niekorzystne ze względu na pogorszenie jakości technicznej drzewek, możliwość zagłuszenia osobników gatunków o mniejszej dynamice wzrostu sąsiadujących z kępą, jak zwiększoną podatność takich drzewek na śniegowały i śniegołomy.

Problemy te można ograniczyć sadząc wokóło odsłanianego gniazda opaskę (2 -3 rzędy) gatunku łącznikowego (kontaktowego), który będzie mógł szybko zniwelować zbyt dużą różnicę wysokości dzięki wyższej dynamice wzrostu lub użyciu wyrośniętego materiału sadzeniowego.

Przetrzymane zbyt długo na gniazdach płaty odnowień mogą być mniej stabilne. W zasadzie u wszystkich gatunków (u jednych szybciej u innych wolniej) wraz z zwiększaniem rozmiarów drzew zwiększają się ich wymagania świetlne. Przy pewnej wysokości odnowień ilość światła jakie może zapewnić gniazdo jest za mała. Niektóre gatunki (buk, dąb) reagują na to redukcją przyrostu grubości, przy zachowaniu przyrostu wysokości. Może to powodować wysmuklenie drzewek i wzrost podatności na śniegowały w kępach tych gatunków.

Przetrzymana na gniazdach jodła zmienia natomiast swoją fizjologię redukując przyrost na wysokość i rozbudowując korony na boki, co w skrajnych przypadkach kończy się zanikiem pędu głównego. Jednorazowe uprzątnięcie drzewostanu wokoło takich jodeł może im bardzo zaszkodzić. Drzewka rosnące w złych warunkach świetlnych wytwarzają liście nie dostosowane do pełnego oświetlenia. Często reagują na takie odsłonięcie pożółknięciem igieł i dalszym spowolnieniem wzrostu lub nawet usychają.

Niekiedy odnowienia przetrzymane na gniazdach są bardzo podatne na wiatrowały. Drzewka korzystając z osłony otaczającego drzewostanu nie inwestowały (a właściwie oszczędzały) w zakotwiczenie w glebie za pomocą silnego systemu korzeniowego. Wystawione nagle na podmuchy wiatru na powierzchni otwartej, wysokie ale źle ukorzenione drzewka łatwo się wywracają.

Pozostawianie kęp starodrzewu

Podobnie jak w rębni zupełnej należy przed rozpoczęciem cięć wyznaczyć kępy starodrzewu, które pozostaną na powierzchni po ukończeniu odnowienia. W trakcie prowadzenie cięć nie należy usuwać jakichkolwiek drzew z wyznaczonych kęp starodrzewu. Byłoby to sprzeczne z postulatem zachowania niezmienionej struktury starodrzewu w pozostawianych kępach

RĘBNIA GNIAZDOWA ZUPEŁNA ( III a )

Typowa rębnia IIIa jest stosowana głównie do przebudowy litych drzewostanów sosnowych, brzozowo-osikowych i innych na siedliskach borów mieszanych, rzadziej lasów mieszanych, na drzewostany mieszane, głównie dębowo-sosnowe. Na gniazdach wprowadza się gatunki wolno rosnące lub wymagające osłony w pierwszych latach życia takie jak: Bk, Db, Jd.

Innym wariantem tej rębni jest odsłonięcie uproszczonym cięciem częściowym istniejących w drugim piętrze drzewostanu kęp gatunku domieszkowego (np. dębu lub buka).

 

Zasady projektowania gniazd

rozmieszczenie:

-
Organizacja i technika cięć w wariancie typowym

Istniejące w rębni IIIa ograniczenia odnośnie maksymalnej szerokości strefy (80-100 m) oraz powierzchni zrębu (6 ha) są łagodniejsze niż w przypadku rębni zupełnej pasowej. Wynika to z dłuższego okresu odnowienia, zapewniającego niezbędny czas na ewentualną korektę niepowodzeń w odnowieniu. Wprowadzenie gatunku domieszkowego, czasami będącego rzadkością w otaczających drzewostanach, zmusza do podejmowania aktywnych działań zabezpieczających odnowienia na gniazdach przed zwierzyną. Gniazda mogą zajmować łącznie 20-40% powierzchni strefy manipulacyjnej. Zwykle mają kształt owalny, wielkość od 10 - 20 ,a szerokość gniazd nie powinna przekraczać 1,5 wysokości d-stanów, ukierunkowanie gniazd do północ - południe, wymiary 30 - 50 m, dla Db gniazda większe. Można zwiększać ich powierzchnię przez wydłużenie na osi wschód-zachód.

Postęp cięć na kolejnych strefach

W rębni IIIa stosujemy w etapy cięć: założenie gniazd i ich odnowienie oraz cięcie zupełne na powierzchni między gniazdowej. Obowiązuje zasada, że gniazda na kolejnej (zgodnie z kierunkiem cięć) strefie można zakładać równocześnie z uprzątnięciem drzewostanu z poprzedniej strefy. Uprawa założona na poprzedniej strefie będzie korzystała z osłony bocznej drzewostanu, w którym wycięto gniazda, aż odnowienia na nich osiągną odpowiednią wysokość - co może trwać nawet kilkanaście lat.

Stosowanie tej zasady zapewnia wprawdzie bezpieczny rozwój upraw, ale może stwarzać problemy, gdy w rozległym drzewostanie trzeba założyć wiele stref. W takim przypadku długość okresu odnowienia całego drzewostanu staje się sumą okresów odnowienia na poszczególnych strefach (cząstkowe okresy odnowienia dla stref nie nakładają się).

Aby uniknąć możliwej wówczas w ostatnich strefach deprecjacji surowca, dopuszcza się by gniazda na kolejnej strefie (zgodnej z kierunkiem cięć) zakładać po stwierdzeniu dobrej udatności odnowień na gniazdach na poprzedniej strefie (zwykle po 4-5 latach) i gdy odnowienie osiągnie wysokość od 1 - 3 m.. Przy takim rozwiązaniu cząstkowe okresy odnowienia na strefach nakładają się w czasie, w zawiązku z czym całkowity okres odnowienia drzewostanu ulega skróceniu.

Zasady Hodowli Lasu dopuszczają dla rębni IIIa równoczesne założenie gniazd w dwóch sąsiadujących strefach. Ponieważ cięcie zupełne w drugiej strefie będzie wykonane około pięć lat później, odnowienia w tej strefie będą dłużej wzrastać na gniazdach. Niektórym gatunkom dłuższe przebywanie na gniazdach może nie wyjść na zdrowie ze względu na zwiększone wymagania świetlne starszych odnowień. Rozwiązanie takiego problemu może być co najmniej dwojakie. Na drugiej strefie można założyć większe gniazda z zachowaniem części starych drzew jako osłony górnej łagodzącej warunki na dużych gniazdach. Przy przedłużającym się pobycie odnowień na gnieździe, gdy znacząco wzrosną ich wymagania świetlne i zmaleje wrażliwość na silną insolację, można tą osłonę usunąć. Drugie z możliwych rozwiązań polega na wprowadzeniu na gniazdach na pierwszej strefie gatunku, który potrzebuje osłony krócej (np. buk) niż gatunek wprowadzany na gniazdach na drugiej strefie (np. jodła). Wariantem tego rozwiązania jest także odnowienie na obu strefach tego samego gatunku (np. buka) - ale na pierwszej strefie przez sadzenie, a na drugiej siewem.

Wariant z odsłonięciem podrostów

W przypadku występowania w drzewostanie rębnym dolnych warstw gatunku domieszkowego można podjąć próbę ich wykorzystania do dalszej hodowli. W większości przypadków nie będzie wskazane odsłonięcie tych odnowień jednym cięciem w momencie zakładania zrębu na całej powierzchni. Spowodowałoby to nadmierny stres u drzew, które i tak są osłabione z powodu różnorakich oddziaływań konkurencyjnych starodrzewu, pod którym wzrastają. Odnowienia podokapowe zwykle mają postać rozproszonych w drzewostanie płatów. W takich drzewostanach zaleca się zastosowanie wariantu rębni IIIa, polegającego na odsłonięciu kęp odnowień uproszczonymi cięciami częściowymi, a następnie założeniu zrębu na pozostałej powierzchni.

Do dalszej hodowli nadają się odnowienia zarówno w młodym wieku (podrosty), jak i w starszym (drugie piętro wchodzące w korony starodrzewu). Ich kwalifikacja do dalszego wykorzystania jest możliwa pod następującymi warunkami:

• występowanie w wyraźnie zaznaczonych kępach o wielkości co najmniej 8-10 arów i łącznym pokryciu 20-50% powierzchni drzewostanu,

• zachowanie zwarcia (przynajmniej ok. 60%) w kępach,

• odpowiedni pokrój koron, nie wykazujący oznak skarłowacenia z powodu zbyt długiego utrzymywania się ocienienia,

dostateczna zdrowotność.

 

RĘBNIA GNIAZDOWA CZĘŚCIOWA ( III b )

Rębnię IIIb stosuje się w celu wprowadzenia biologicznie słabszych domieszek w drzewostanach gatunków dobrze odnawiających się samosiewem górnym na większej powierzchni. Dotyczy to zwłaszcza dębu w drzewostanach bukowych lub jodłowych na żyznych siedliskach. Dąb wprowadza się na gniazda z domieszkami mającymi w przyszłości utworzyć pod nim drugie piętro (Gb, Lp) oraz ewentualne z przejściowymi gatunkami osłonowymi (Md, Brz).

Organizacja i technika cięć w wariancie typowym

Szerokość strefy w rębni IIIb (100- 150) i maksymalna dopuszczalna powierzchnia (9 ha) są większe niż w rębni IIIa. Przy odnawianiu cięciami częściowymi na przestrzeni międzygniazdowej rzadko obradzających gatunków (dąb, buk), większe wymiary strefy pozwalają w maksymalnym stopniu wykorzystać rok obfitego urodzaju nasion, a dłuższe utrzymywanie okapu drzewostanu daje czas na korektę ewentualnych niepowodzeń. Przylegające do siebie strefy, na których wycinane są gniazda, powinny być zakładane w kierunku przeciwnym do kierunku dominujących w danej lokalizacji wiatrów.

Wariant z odnawianiem kilku gatunków na gniazdach

W rębni IIIb dopuszcza się zakładanie gniazd w tej samej strefie w dwóch nawrotach. Możliwość tę wykorzystuje się przy wprowadzaniu na gniazdach gatunków o różnym tempie wzrostu w młodości, wykonując najwcześniej gniazda dla gatunku wymagającego dłuższego cząstkowego okresu odnowienia. Po upływie kilku lat wykonywane są następnie gniazda dla gatunku szybciej rosnącego wymagającego krótszego czasu osłony na gnieździe.

Cięcia na gniazdach należy zsynchronizować z cięciami odnowieniowymi na powierzchni międzygniazdowej. Zazwyczaj gniazda wykonuje się w czasie wykonywania cięć przygotowawczych na przestrzeni międzygniazdowej - jednak na tyle wcześnie, aby odnowienia na gniazdach uzyskały pożądane wyprzedzenie względem gatunku odnawianego cięciami częściowymi na przestrzeni międzygniazdowej. W przypadku gatunków o rzadkich latach obfitego urodzaju nasion (dąb, buk), synchronizacja zakładania gniazd i cięć odnowieniowych ma szczególnie duże znaczenie.

Przy odnawianiu rozległych drzewostanów, gdy istnieje konieczność podziału ich na strefy, całkowity okres odnowienia można przyśpieszyć zakładając gniazda na kolejnej strefie zanim zakończą się cięcia odnowieniowe na poprzedniej strefie.

Zastosowanie takiego wariantu w rębni IIIa wymagałoby poszerzenia starszych gniazd w momencie zakładania nowych, aby ograniczyć negatywne następstwa długotrwałego wzrostu odnowień w bezpośrednim sąsiedztwie zwartego starodrzewu. Takie postępowanie jest jednak jedną z metod zwiększenia udziału gatunków liściastych odnawianych w warunkach osłony bocznej (do 40-50%).

Wariant z osłoną gniazd

W przypadku odnawiania drzewostanów złożonych z różnych gatunków ciężkonasiennych o kępowej formie zmieszania i różnych optymalnych okresach odnowienia (np. jodłowo-bukowych), stosuje się wariant rębni IIIb polegający na dwuetapowym odnowieniu naturalnym obsiewem górnym - najpierw wymagającego dłuższej osłony gatunku na gniazdach, a potem - gatunku na powierzchni międzygniazdowej.

RĘBNIA STOPNIOWA ( IV )

Podział rębni częściowych:

RODZAJ	Szerokość strefy
IV a stopniowa gniazdowa	100 - 200 m lub całe pododdziały
IV b gniazdowo - smugowa	150 - 200 m lub całe pododdziały
IV c brzegowo - smugowa	100 - 150 m
IV d gniazdowa udoskonalona	cały pododdział

Rębnia ta polega na usuwaniu drzew kolejno po sobie następuje cięciach umożliwiających powstawanie nowego pokolenia, korzystającego przejściowo z osłony starego d-stanu. W tej rębni w każdym cięciu usuwa się tylko część drzew w sposób nierównomierny, głownie gniazdowo. Każde gniazdo stanowi odrębny ośrodek odnowieniowy, w którym za pomocą cięć można regulować osłonę górną lub wydłużać okres odnowienia. W ten sposób na poszczególnych gniazdach powstają grupy nalotów rozmaitych gatunków. O nieregularności cięć decyduje zwarcie, siedlisko, grupy podrostów. Prowadzi to do powstania nierównomiernych warunków świetlnych prowadzących do powstania nalotów zróżnicowanych pod względem składu gatunkowego. Wykorzystuje się tutaj nie jeden lecz kilka lat nasiennych. Proces odnowienia na gniazdach odbywa się w jednym czasie co prowadzi do obecności na gniazdach różnych stadiów rozwojowych. Ogólny okres odnowienia rozciąga się na 20 - 30 lat a w przypadku Jd nawet do 50 lat. Okres cząstkowy na pojedynczych gniazdach to od 6 - 8 lat. Następstwem stosowania tej rębni są d-stany różnowiekowe. Celem jest wyhodowanie d-stanu różnogatunkowego najlepiej z odnowienia naturalnego.

Technika cięć i odnowienia

Strefa cięć i odnowienia ogarnia stopniowo cały drzewostan rębny, na ogół przesuwając się przez niego w sposób ciągły. Stosowane są różne rodzaje cięć odnowieniowych, wśród nich najczęściej cięcia brzegowe.

Odnowienie realizuje się przeważnie na małych powierzchniach, zarówno sposobem naturalnym jak i sztucznym. Wykorzystuje się zróżnicowane warunki osłony bocznej i górnej powierzchni odnowieniowych o różnych kształtach, wielkości i położeniu względem brzegu drzewostanu: gniazd, brzegów, smug i pasów drzewostanu. Istotną sprawą jest zabezpieczenie odnawianego na znacznej powierzchni drzewostanu przed szkodami powodowanymi zarówno przez czynniki zewnętrzne (np. wiatr), jak i wskutek prowadzonych w drzewostanie operacji technologicznych. Służy temu pozostawianie ścian ochronnych od strony dowietrznej, odpowiednio wczesne wyznaczenie sieci szlaków zrywkowych oraz właściwe zaplanowanie i przestrzeganie ładu przestrzennego cięć.

Ściana ochronna drzewostanu

Ściana ochronna drzewostanu (nazywana również płaszczem ochronnym) ma osłabiać wpływ wiatrów na rozrzedzony drzewostan, pozostający na pniu nawet ponad 40 lat.

Ściana powinna być wyznaczana od strony najniebezpieczniejszych wiatrów. Na nizinach oznacza to najczęściej kierunek zachodni, w górach - kierunek uwzględniający wystawę i nachylenie terenu oraz układ pobliskich dolin. Szerokość ściany powinna równać się dwóm wysokościom drzewostanu (co najmniej 50 m). Przygotowanie ścian ochronnych na granicach ostępów powinno być wykonywane z kilkudziesięcioletnim wyprzedzeniem. Ściana ochronna złożona z gatunków liściastych, o okrągłych wierzchołkach koron, powinna być jak najbardziej zwarta i składać się z kolejnych rzędów o stopniowo zwiększającej się wysokości. W przypadku ścian złożonych wyłącznie z gatunków iglastych (w górach zwykle świerka) korzystne jest wcześniejsze doprowadzenie ich do zwarcia umiarkowanego. Stwierdzono, że wnikanie powietrza między korony oraz jego wypływanie do góry spod koron drzew brzeżnych ogranicza nacisk na boczny oraz eliminuje groźne turbulencje powstające wśród sterczących wierzchołków oraz za zwartą ścianą ochronną.

Ścianę ochronną odnawiamy dopiero na koniec okresu odnowienia, równolegle z cięciami odsłaniającymi na ostatniej strefie. Jeżeli na terenie ściany nie pojawiła się do tego momentu wartościowa dolna warstwa, to ze względu na zwykle niekorzystny stan pokrywy konieczne staje się przygotowanie gleby lub nawet odnowienie sztuczne.

Reguła wyprzedzenia

W drzewostanie odnawianym rębnią stopniową poszczególne gatunki są odnawianie kolejno, jeden po drugim, począwszy od gatunków najsłabszych pod względem hodowlanym - wolniej rosnących, wrażliwych na przymrozki, operację słoneczną i wiatry. Gatunki te dostają co najmniej kilkuletnie wyprzedzenie przed pozostałymi, pojawiającymi się w ich bespośrednim sąsiedztwie składnikami przyszłego drzewostanu

Zależnie od docelowego składu gatunkowego, takim gatunkiem inicjującym odnowienie drzewostanu w rębni stopniowej może być np. jodła lub dąb bezszypułkowy.

Wykorzystanie lat nasiennych

W odnowieniu naturalnym wykorzystuje się wiele lat nasiennych, w tym również lata częściowego urodzaju. Cięcia wykonywane są w latach nasiennych gatunków, których odnowienie jest aktualnie najbardziej pożądane. Dla różnych odnawianych gatunków lata te zwykle nie pokrywają się.g Odnowienie w danym roku nasiennym odbywa się tylko na części powierzchni drzewostanu, pozostałą powierzchnię przeznacza się do odnawiania w następnych latach nasiennych. W niektórych przypadkach przedwczesnego spontanicznego obsiewu, przetrzymane i zdegenerowane podrosty będą musiały ulec usunięciu przed rozpoczęciem właściwego odnowienia danego fragmentu drzewostanu.

Więcej o określaniu urodzaju znajdziesz tutaj

Okres odnowienia

Okres odnowienia w rębniach stopniowych jest długi lub bardzo długi, od 20 do 50 i więcej lat. W końcowych latach okresu odnowienia wzrasta ryzyko uszkodzeń drzew powodowanych przez wiatr i zrywkę oraz konkurencji dla odnowień ze strony chwastów.

 

RĘBNIA STOPNIOWA GNIAZDOWA - Bawarska ( IV a )

Rębnię tą można stosować w celu uzyskania drzewostanów bukowo-jodłowych z niewielkimi domieszkami świerka i gatunków światłożądnych (So, Md), jak również drzewostanów z dominacją jodły. Rębnię IVa można projektować w różnych warunkach terenowych - zarówno nizinnych, jak i górskich - jednak z wyjątkiem bardzo stromych stoków oraz miejsc narażonych na silne wiatry.

Technika cięć

Rębnia ta koncentruje się na pasach w których przeprowadza się zabiegi , a reszta d-stanu zostaje nie naruszona. Ograniczając się do pasa ogranicza się tym samym szkody od wiatru i szkód podczas pozyskania. Dopiero gdy siewki na jednym ośrodku odnowieniowym uzyskają wysokość biologicznego zabezpieczenia można rozpoczynać cięcia dalszych cięciach d-stanu. Odnowienie rozpoczyna się po stronie wschodniej, północnej, północno - wschodniej czyli przeciwnie do panujących wiatrów Technika cięć jest podobna jak w rębni częściowej gniazdowej. Cięcia rozpoczyna się od istniejących grup nalotu lub podrostu. Użyteczność podrostu jako nowego pokolenia zależy od jego wieku, kształtu korony i zalegania korzeni w części próchnicznej. Kiedy podrost jest już zdrewniały i korkowaciały należy go usunąć tworząc miejsce dla nowego pokolenia. Po uprzątnięciu podrostu przystępuje się do zakładania nowych ośrodków odnowieniowych na drodze cięć częściowych na gniazdach. Cięcia te powinny w pierwszej kolejności spowodować obsiew Jd i Bk przed Świerkiem. Pod nowe odnowienie wyszukuje się miejsc mających najlepsze warunki pod odnowienie czyli: nie zachwaszczone, posiadające glebę wolną od nie rozłożonych pokładów próchnicy. Przeważnie wyznacza się jedno cięcie obsiewne i dwa - 3 odsłaniające. Miejsca s-stanu zbyt gęste przerzedza się cięciami przygotowawczymi. Wielkość gniazd nowo zakładanych zależy od wymagań danego gatunku dla Jd wystarcza usunąć 1 drzewo aby zainicjować odnowienie naturalne, wielkość gniazda to 1 -2 a, dla Db 3 - 4 a. Kształt gniazd to koło lub elipsa o dłuższym boku kierunku wschód - zachód. Odległość pomiędzy poszczególnymi gniazdami nie mniejsza niż 50m.

Cięcia przygotowawcze należy rozpoczynać wcześnie i prowadzić systematycznie, aby umożliwić rozwój dużych i silnych koron. Ma to zapewnić ich odporność na wiatry i okiść oraz obfite obradzanie podczas długiego okresu prowadzenia cięć odnowieniowych. Poprzez doprowadzenie ciepła do wnętrza drzewostanu, stymulujące rozkład próchnicy nadkładowej, cięcia te mają również ułatwić dostęp nasion do mineralnej warstwy gleby, a przez to poprawić skuteczność obsiewu. W cięciach przygotowawczych usuwa się drzewa chore i osłabione, słabo przyrastające oraz niepożądane fenotypy i domieszki. Pozostawia się natomiast drzewa grube, tworzące szkielet drzewostanu, a także drzewa z niższych warstw (drzewostan podrzędny).

W rębni stopniowej gniazdowej przewiduje się zakładanie cięciem częściowym małych ośrodków odnowieniowych - luk (do 2 arów) lub małych gniazd (2-5 arów). Początkowa szerokość owalnej powierzchni cięcia nad ośrodkiem odnowieniowym nie powinna być większa niż 60% wysokości drzewostanu. Wybierając konkretne lokalizacje ośrodków, przede wszystkim wyszukujemy istniejące już płaty odnowień, a poza tym - fragmenty terenu z glebą o odpowiedniej sprawności.

Liczbę i odstępy ośrodków odnowieniowych należy dostosować do przewidzianego okresu odnowienia, częstości obradzania gatunku panującego oraz udostępnienia terenu. Mniej ośrodków zakładamy, jeśli przewidujemy trudności ze zrywką między istniejącymi płatami, gdy spodziewamy się częstych lat nasiennych lub gdy okres odnowienia ma być dłuższy, np. ze względu na duży planowany udział jodły w odnowieniu. Dla uniknięcia szkód w odnowieniu, początkowe odstępy ośrodków nie powinny być mniejsze niż 50 m.

Ośrodki odnowieniowe są stopniowo poszerzane, głównie przy pomocy cięć brzegowych. Początkowo poszerzanie powinno być koncentryczne (wokół gniazd), natomiast w późniejszych etapach ekscentryczne, z przewagą kierunku południowego - zwłaszcza dla gatunków o dużej cienioznośności. Ostateczne łączenie płatów odnowień następuje poprzez likwidację oddzielających je "firanek" i kęp starodrzewu. Po cięciu uprzątającym często konieczne są sztuczne uzupełnienia, co jest okazją do wprowadzenia gatunków domieszkowych.

Ogólny okres odnowienia trwa 30-40 lat, niekiedy dłużej. Ze względu na wzrastające pod koniec okresu odnowienia ryzyko szkód od wiatru i pogarszające się warunki mikroklimatyczne, zaleca się w tej rębni pozostawianie pasa ochronnego na dowietrznym brzegu drzewostanu.

Przebieg odnowienia

Na wybranych miejscach o sprawnej glebie przeprowadza się w latach nasiennych pierwsze cięcia (obsiewne). Dostosowuje się je do wymagań gatunków. W podroście pierwsze cięcia mają charakter cięć odsłaniających. Usuwa się jednak nieliczne drzewa. Zachwaszczenie luki przygotowuje się przez uprawę gleby dla sztucznego odnowienia. Następne stadium pielęgnacji , formuje ośrodki odnowieniowe na drodze cięć odsłaniających, poszerza się pierwsze gniazda przez rozluźnienie wokół ich brzegów, zakładanie nowych ośrodków odnowieniowych pomiędzy dotychczasowymi grupami odnowieniowymi. Nalot znajduje się w dalszym ciągu pod osłoną boczną otaczającego d-stanu, dalsze przerzedzenia zwarcia nad nalotem może nastąpić w wkrótce i dość silnym stopniu. W małych grupach albo w większych grupach dokonuje się całkowite odsłonięcie nalotu, przez usunięcie 2 lub większej liczby drzew. Już po drugim cięciu odsłaniającym, które następuje po 3 - 4 latach nalot zostaje zwykle odkryty i pozostaje nad nim zwykle kilka wartościowych drzew. Poszerzenie gniazda odbywa się przez usunięcie od 1 - 2 rzędów drzew znajdujących się na obwodzie dotychczasowym gniazd. Gdy cięcia nie dają pewności, że obsiew zostanie udany cięcia wykonujemy tylko w pewnym miejscu obwodu gniazda. Poszerzenie gniazda powinno odbywać się w południową stronę, brzegi gniazd powinny być płynne i postępować bez zahamować aby nie spowodować degradacji gleby i dużych różnic w odnowieniu. Grupy podrostu powinny tworzyć stożki, gdzie naturalne odnowienie może być nie udane stosuje się w celu nie zahamowania odnowienia sadzenie sztuczne. W tej rębni wiele czynności przeprowadza się jednocześnie w jednym czasie, stosowane są cięcia na jednym gnieździe obsiewne, a na innym odsłaniające. W końcowym stadium ośrodki powiększają się, starodrzew znika pozostaje już tylko na obwodach gniazda. Po usuniętych drzewach puste miejsca odnawia się stosując sadzenie. ostab8im stadium tej rębni połączenie się grup i kęp w jedną powierzchnię. Przy prowadzeniu cięć odnowieniowych na strefach odnawia się identycznie w taki sam sposób.

Ład przestrzenny

Ośrodki odnowieniowe zakłada się najczęściej w wydzielonej strefie o szerokości 100-200 m. W przypadku mniejszych wydzieleń odnowieniem można objąć cały drzewostan. W warunkach nizinnych strefy powinny być prostopadłe do kierunku panujących wiatrów, natomiast w warunkach górskich - równolegle do warstwic (z góry do dołu) przy mniejszych spadkach, a prostopadle do warstwic przy większych spadkach.

Granice stref należy dostosowywać do konfiguracji terenu, aby jak najlepiej zabezpieczyć powstające ściany drzewostanu przed wiatrem. Można je prowadzić lokalnymi grzbietami i fałdami terenu, wzdłuż dróg lub innych miejsc o nieco rozrzedzonym, a przez to bardziej odpornym na wiatr drzewostanie.

Inaczej niż w pierwotnych zaleceniach sformułowanych dla tej rębni przez K. Gayera, zaleca się obecnie narzucanie sztucznego ładu przestrzennego, polegającego na kolejnym inicjowaniu odnowienia w odpowiednich częściach drzewostanu:

• Od wnętrza wydzielonych stref - na terenach równinnych oraz przy niewielkich spadkach terenu

• Od miejsc najwyżej położonych - na terenach o większych różnicach wysokości, gdy strefa położona jest prostopadle do kierunku warstwic.

• W całym wydzieleniu (drzewostanie) równocześnie - gdy odnowieniem objęte są większe kompleksy jednowiekowych drzewostanów.

Warunki środowiska

Warunki środowiska w rębni stopniowej są zróżnicowane w czasie i przestrzeni, kształtując się pod wpływem czasowej osłony górnej, zanikającej na stopniowo poszerzanych lukach i gniazdach , a także pod wpływem wszechstronnej osłony bocznej zwartego drzewostanu.

Początkowo są one bardzo zbliżone do warunków wnętrza drzewostanu (mniejszy niedosyt wilgotności, osłabione parowanie, większa wilgotność gleby, mniejsze ruchy powietrza, większa zawartość dwutlenku węgla). Z czasem ulegają systematycznym, dość powolnym zmianom, upodabniając się do warunków powierzchni otwartej.

Główne zalety

• Dzięki naturalnemu sposobowi odnowienia możliwe jest zachowanie potomstwa miejscowych ekotypów drzew.

• Wykorzystanie wielu lat nasiennych stwarza możliwość uzyskania drzewostanów zróżnicowanych wiekowo.

• Uzyskuje się drzewostany wielogatunkowe, z dominacją gatunków cienioznośnych, o korzystnej - kępowej i grupowej formie zmieszania.

• W porównaniu z rębnią częściową: łatwiejsza jest ścinka i zrywka drzew, mniejsze szkody w podrostach, większe wykorzystanie przyrostu z prześwietlenia, większa elastyczność w wyborze czasu i miejsca inicjowania odnowienia.

Ograniczenia w stosowaniu

• Na późniejszych etapach poszerzania ośrodków odnowieniowych dochodzi do wielokierunkowego odsłaniania ścian drzewostanu oraz pogorszenia warunków edaficznych i mikroklimatycznych, co może powodować problemy z uzyskaniem samosiewu na północ i wschód od istniejących płatów odnowień.

• U drzew rosnących w otoczeniu ośrodków odnowieniowych zdarzają się przypadki zgorzeli, zasychania wierzchołków i zmniejszenia przyrostu z prześwietlenia.

• Rosnące w późnych etapach odnowienia problemy z uzyskiwaniem samosiewów powodują konieczność stosowania uzupełniających odnowień sztucznych.

Wraz z postępem odnowienia wzrasta ryzyko wiatrołomów i wywrotów oraz szkód w odnowieniach w wyniku ścinki i zrywki drzew.

RĘBNIA STOPNIOWA GNIAZDOWO - SMUGOWA ( IV b )

Rębnia IVb powstała jako dalszy etap rozwojowy rębni stopniowej gniazdowej, w związku z obserwowanymi w niej problemami z użytkowaniem drzew najdłużej pozostających na odnawianej strefie oraz z uzyskaniem odpowiedniego udziału świerka. Do praktyki gospodarstwa leśnego w Polsce rębnię IVb wprowadzono w V wydaniu Zasad Hodowli Lasu z 1988 r. Pozwala ona na uzyskanie drzewostanów świerkowych ze znaczącym udziałem jodły, buka i ewentualnie innych gatunków. Może być stosowana do przebudowy litych świerczyn na drzewostany mieszane. Rębnię tą można też stosować do odnawiania nizinnych drzewostanów sosnowo-świerkowych z domieszką dębu lub buka.

Organizacja i technika cięć

W rębni IVb stosuje się wyprzedzające odnowienie jodły i buka (dębu) na gniazdach zlokalizowanych w ciągle przesuwającej się strefie . Gniazda mają zwykle powierzchnię ok. 5-8 (12) arów i nie są poszerzane. Świerk (sosna) jest odnawiany cięciami brzegowymi lub częściowymi na postępującej z opóźnieniem smudze. Nawrót cięć w tej rębni wynosi ok. 5 lat. W miarę możliwości cięcia należy wykonywać w latach nasiennych świerka i innych odnawianych gatunków. Postęp cięć w dziesięcioleciu nie przekracza 60 m ( w wyższych położeniach - do ok. 30 m). Okres odnowienia zależy od wielkości objętego rębnią drzewostanu. Cząstkowy okres odnowienia dla jodły (buka) wynosi ok. 20-30 lat, a świerka - 10 lat. Okres wyprzedzenia jodły (buka) względem świerka powinien wynosić ok. 15-20 lat. Modyfikacją tej rębni jest tzw. rębnia gniazdowo-pasowa (rębnia bawarska kombinowana), której cechą jest występowanie ruchomej strefy oraz pasa o szerokości do dwóch wysokości drzewostanu.

Warunki środowiska

Warunki środowiska są kształtowane przez czasową osłonę górną i boczną na gniazdach oraz stopniowo zanikającą osłonę górną i boczną drzewostanu na smugach . Najkorzystniejsze warunki dla odnowienia świerka (duża wilgotność) występują na północnym brzegu drzewostanu.

Główne zalety

• Możliwość wyprzedzającego (na gniazdach ) odnowienia gatunków wrażliwych na przymrozki późne, suszę i konkurencję gatunków szybciej rosnących. Ochrona tych gatunków jest lepsza niż w przypadku rębni częściowej czy stopniowej brzegowo-smugowej.

• W porównaniu z rębnią IVa zmniejsza się ryzyko szkód od wiatru (w drzewostanach świerkowych), zwiększa się przejrzystość terenowa, ułatwiona jest ścinka i zrywka drzew, zmniejszają się szkody w odnowieniu.

Rębnię IVb łatwo jest przystosować do określonych warunków siedliskowych i ekonomicznych. Modyfikacje mogą dotyczyć sposobu odnowienia (naturalne, łączone), szerokości powierzchni manipulacyjnej (smugi, pasa ) objętej równocześnie cięciami częściowymi - a więc również postępu cięć, liczby i wielkości zakładanych w ruchomej strefie ośrodków odnowieniowych (gniazd ), itp.

Ograniczenia w stosowaniu

Wspomniana wyżej łatwość wprowadzania zmian powoduje, że uzyskanie pomyślnego wyniku odnowienia zależy w głównej mierze nie od zastosowania określonego szablonu, ale od trafności decyzji podejmowanych podczas całego okresu odnowienia przez gospodarza lasu, stawiając tym samym wysokie wymagania co do jego kwalifikacji (wykształcenia, doświadczenia).

RĘBNIA STOPNIOWA BRZEGOWO - SMUGOWA ( IV c )

Stosowana jest w litych lub mieszanych d-stanach Św. Odnowienie następuje w sposób naturalny. Elementy przestrzenne różnią się warunkami. Okres odnowienia wynosi od 30 - 40lat w zależności od tempa cięć i odnowienia. Sposób prowadzenia cięć to brzegowe są prowadzone wzdłuż wyznaczonego boku d-stanu. Szerokości smugi to ok. 30m. Nawrót poszczególnych cięć to od 3 - 5 lat. Cięcia brzegowe postępują około 30 - 45m w dziesięcioleciu. tniemy z południa na północ.

Rębnia IVc służy do odnowienia drzewostanów różnych gatunków (przede wszystkim z dużym udziałem świerka) w sposób zapewniający optymalne warunki dla wzrostu odnowień oraz dobrą ochronę drzewostanu przed niekorzystnymi czynnikami środowiska. Rębnia ta prowadzi do wytworzenia się charakterystycznej struktury kompleksów leśnych, dlatego bywała traktowana jako odrębny sposób zagospodarowania lasu.

 

Geneza i zastosowanie

 Rębnia stopniowa brzegowo-smugowa opracowana została na początku XX wieku przez Ch. Wagnera (tzw. rębnia smugowo-przerębowa Wagnera) w niemieckiej Wirtembergii. W Polsce pierwszy raz zastosowano ta rębnię w latach 50-tych w lasach Beskidu Żywieckiego. W rębni tej wykorzystuje się stopniowe zmiany warunków oświetlenia oraz innych czynników wnętrza lasu, uzyskiwane drogą stosowania cięcia brzegowego na smugach położonych przy brzegu starodrzewu (wewnętrznej i zewnętrznej). Na smudze wewnętrznej pojawiają się naloty gatunków cienioznośnych - jodły i buka, na smudze zewnętrznej - modrzewia i sosny, a na samym brzegu starodrzewu - świerka. Rębnię IVc można stosować do odnawiania litych drzewostanów świerkowych i jodłowych, drzewostanów wielogatunkowych złożonych z jodły, buka, świerka i sosny oraz drzewostanów sosnowo-świerkowych na terenach nizinnych.

 
Organizacja i technika cięć

 Charakterystyczne dla tej rębni cięcia brzegowe, zwykle powiązane z cięciami częściowymi, prowadzi się na smudze wewnętrznej o szerokości ok. 30 m (15 - 60 m), powtarzając je co 3-5 lat, w miarę możliwości w latach nasiennych. Cięcia powinny "podążać za samosiewem". Im lepszy urodzaj w danym roku nasiennym, tym szersza może być strefa objęta cięciami. Stosując falisty przebieg odsłanianych brzegów można dodatkowo różnicować warunki środowiska dla odnawianych gatunków. Postęp cięć wynosi ok. 30-45 m na dziesięciolecie. Okres odnowienia jest bardzo długi - orientacyjnie ok. 50 lat - i zależy od właściwości odnawianych gatunków drzew, częstości i obfitości lat nasiennych, tempa przyrostu wysokości, wrażliwości powstających nalotów oraz cech wierzchnich poziomów gleby - w tym skłonności do zachwaszczenia. Powolny postęp cięć zwykle zmusza do zakładania wrębów w odnawianych kompleksach. Odnowienie sztuczne można stosować na wąskim pasie zrębu zupełnego (10-15 m) w razie niepowodzeń w odnowieniu naturalnym.

 
Warunki środowiska

Warunki środowiska kształtują się pod wpływem cięć brzegowych o zmiennej intensywności, przy stopniowo zanikającej osłonie górnej i słabnącej osłonie bocznej. W górach warunki te różnią się istotnie na zboczach o różnych wystawach, zwłaszcza pod względem intensywności operacji słonecznej i siły wiatru. Powolne, stałe przesuwanie się brzegu lasu powoduje, że powstałe odnowienia mogą stopniowo i z powodzeniem adaptować się do warunków wzrostu na przestrzeni otwartej (pełny dostęp światła, mniejsza wilgotność, przymrozki, wiatry). Rębnia brzegowo-smugowa pozwala w największym stopniu zachować na etapie odnowienia pożądane cechy gleby leśnej. Chroni ją przed wyjałowieniem, erozją, zachwaszczeniem, zabagnieniem, nadmierną insolacją, wypromieniowaniem ciepła i silnymi wiatrami.

 
Zalety

 Oprócz tworzenia wyżej opisanych, bardzo korzystnych dla odnowień warunków środowiska, do zalet rębni IVc należą:

• Możliwość operowania zarówno światłem górnym, jak i bocznym, w odróżnieniu od rębni stopniowej gniazdowej i rębni częściowej.

• Elastyczne dostosowanie intensywności światła do potrzeb określonych gatunków odnowienia.

• Zachowanie ciągłości procesów odnowieniowych w drzewostanie.

• Małe niebezpieczeństwo wiatrołomów i dobre zabezpieczenie podrostów przed szkodami od ścinki i zrywki drewna

• Zachowanie możliwości zmiany postępowania w trakcie odnowienia - np. przejścia do rębni gniazdowo-smugowej lub zupełnej.

Ograniczenia w stosowaniu

• Konieczność zakładania wielu wrębów (rozrębów) w okresie wstępnej przebudowy rozległych litych świerczyn.

• Nienaturalny wygląd krajobrazu leśnego, poprzecinanego sztucznie smugami wzdłuż i w poprzek wzgórz i dolin.

• Wysokie wymagania co do kwalifikacji służb urządzeniowych i gospodarzy lasu.

Duże przestrzenne rozproszenie cięć.

RĘBNIA STOPNIOWA GNIAZDOWA UDOSKONALONA ( IV c )

Stosuje się ją w odniesieniu do d-stanów mieszanych Jodłowych. Pierwotnie dla terenów podgórskich i górskich. Odnowienie stosuje się tutaj naturalne i sztuczne. Okres odnowienia to 30 - 50 lat. Celem hodowlanym jest tutaj d-stan mieszany o dużym stopniu zróżnicowania struktury(podobny do IVa lecz zmianą jest tutaj granica transportu). W okresie cięć obsiewnych i odsłaniających usuwamy te drzewa, które mogłyby wyrządzić odnowieniu największe szkody. Granica transportu to stref najdalej oddalone od dróg wywozowych, szlaki zrywkowe co 30 - 50m. Pierwsze ośrodki odnowieniowe powinny się znaleźć najdalej od dróg. Należy pamiętać o wyprzedzaniu wzrostu gatunków: na początku Jd, potem Bk i Św.

Charakteryzują ją następujące cechy:

1. Odnowienie lasy włącznie jest w system gospodarowania oparte na zasadzie stałego popierania najwartościowszych elementów d-stanu. W logicznej kolejności następują po sobie kolejne etapy prac pielęgnacyjnych

2. W procesie odnowienia wykorzystuje się wszystkie rodzaje samosiewu i uprawy sztucznej. Odnowienie rozpoczyna się inicjowaniem odnowienia na małych grupach, kępach zlokalizowanych w pobliżu granic transportu drewna

3. Istnieje swoboda w wyborze rodzaju cięcia, który zależy każdorazowo od siedliska, d-stanu macierzystego i odnawianych gatunków drzew. W poszczególnych partiach d-stanu mogą być stosowane wszystkie cięcia na bardzo małych pow. obok siebie i po sobie, przeważnie grupo o i kępowo. Przy stosowaniu cięć grupowych i kępowo budowa d-stanu zbliżona jest do budowy d-stanu przerębowego.

4. Koleje rębności nie są ustalane. Nie określa się także z góry długości trwania okresu odnowienia, który jednak nie może być krótszy niż50 lat. Takie minimum uważa się jako niezbędne do uzyskania zdolności przyrostowych drzew.

5. Występują tutaj różne formy i stadia rozwojowe

Odnowienie ogranicza się do pewnych stref w d-stanie, a tylko wyjątkowo przeprowadza się na całej powierzchni. Jednostkami odnowienia się kępy, grupy, gniazda przy czym gniazda dla gatunków wymagających światła wahają się w granicach od 10 - 15 a. Odległość pomiędzy gniazdami w początkowej fazie nie powinna być mniejsza ni z2 wysokości d-stanu. Jako punkt wyjściowo oprócz ośrodków zakładanych planowo na granicy transportu, mogą służyć już istniejące w d-stanie luki lub grupy podrostów wymagający odsłonięcia. Jest to rębnia o dużej elastyczności, wielkość gniazd jak i intensywność ich powiększania dostosowuje się do wymagań gatunków przede wszystkim świetlnych. Zabiegi przeprowadza się zazwyczaj w nawrotach 3 - 6 letnim. Ważnym zagadnieniem jest „wiek inicjowania odnowienia” - ustalany jest na podstawie kryteriów a nie szacunkowo. Początek odnowienia określa się na podstawie, gdy w d-stanie dojrzałym zostaje zahamowany bieżący przyrost miąższości (jest to różnica wartości użytkowych na początku i na końcu okresu pomniejszona o ilość użytków otrzymanych w między czasie).

Zalety

• Możliwość dowolnego regulowania dopływu światła do odnowienia, z wykorzystaniem osłony górnej i bocznej, a tym samym możliwość regulowania stosunków konkurencyjnych między różnymi gatunkami występującymi w odnowieniu.

• Możliwość odnawiania wszystkich pożądanych gatunków drzew - zarówno światłożądnych, jak i cienioznośnych - w jednym drzewostanie.

• Wykorzystywanie wielu lat nasiennych, dzięki czemu zwiększa się prawdopodobieństwo uzyskania zadowalającego samosiewu.

• Możliwość uporządkowania odnowienia, ułatwienia pozyskania, zmniejszenia szkód przy ścince i zrywce.

• Możliwość koncentrowania ewentualnego przyrostu z prześwietlenia na najcenniejszych drzewach.

• Tworzenie drzewostanów o dużym zróżnicowaniu wiekowym, stanowiących wartościowe fragmenty ekosystemu leśnego.

• Zasady stosowania rębni IVd tworzą szerokie ramy dla twórczej inicjatywy i swobody gospodarowania gospodarza lasu.

Ograniczenia w stosowaniu

• Rębnia IVd jest trudniejsza w prowadzeniu niż inne formy rębni stopniowych, wymaga znaczącej obecności i zaangażowania personelu inżynieryjnego przy projektowaniu cięć i nadzorowaniu prac.

• Wszystkie czynności wykonywane w ramach tej rębni muszą być zaplanowane w czasie i przestrzeni - wymaga ona szczegółowego planowania hodowlanego na dobrym poziomie.

• Niezbędne jest właściwe udostępnienie terenu, w tym istnienie rozwiniętej sieci dróg leśnych.

• Wraz z postępem rębni wzrastają trudności w prowadzeniu rębni: ryzyko szkód od wiatru, zachwaszczenie gleby, pogorszenie się cech samosiewów.

RĘBNIA PRZERĘBOWA ( V )

Las zagospodarowany sposobem przerębowym charakteryzuje się podziałem przestrzennym na jednostki kontrolne, w których jest wykonywany okresowy pomiar cech drzewostanu. Jednostki kontrolne powinny być odgraniczone od sąsiednich jednostek podziału przestrzennego naturalnymi granicami, drogami leśnymi lub liniami oddziałowymi, a ich wielkość nie powinna przekraczać 35 ha.

W przerębowym sposobie zagospodarowania w skład gospodarstwa, czyli jednostki regulacyjnej w urządzaniu lasu, może wchodzić praktycznie dowolna liczba jednostkek kontrolnych (w tym również pojedyncza jednostka).

Nieodłącznym elementem ładu przestrzennego w jednostce kontrolnej są szlaki technologiczne (dawniej zrywkowe). Odległość szlaków zrywkowych nie powinna przekraczać podwójnej wysokości drzewostanu (50-80m), a szerokość szlaku powinna być dostosowana do sposobu zrywki. Odległość zrywki nie powinna przekraczać 200 m, dlatego konieczna jest gęsta sieć dróg wywozowych.

Stosowana w d-stanach Jodowych i innych na siedliskach gdzie powstaje odnowienie naturalne. Opiera się tylko i wyłącznie na odnowieniu naturalnym. Każdy gatunek może być tym sposobem zagospodarowany.

Dwie formy tej rębni zależnie od wymagań gatunków:

1. jednostkowa

2. grupowa (kilkanaście sztuk drzew, większe gniazda)

Charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem pod względem wysokości, wieku, grubości.

Cechy lasu przerębowego:

- zwarcie pionowe i schodkowe

- d-stan jest stale zróżnicowany, występują wszystkie fazy rozwojowe drzew, klasy wieku, grubości i warstwy drzew

- zapas rozmieszczony równomiernie na powierzchni

- zmiany zapasu zachodzą niewielkie

- brak wieku rębności

- d-stan egzystuje stale, nigdy nie jest całkowicie wycięty

- proces odnowienia trwa ciągle

- nie ma frontu cięć tj. granicy między odsłanianym podrostem i starodrzewem oraz kierunkiem cięć

- granica transportu a znaczenie techniczne, a nie hodowlane

D-stan przerębowy to nie jest forma najbardziej naturalna

Zadania cieć przerębowych:

- użytkowanie rębne

- ciągłe odnawianie

- selekcja - za nim osiągnie stadium dojrzałości rębnej musi być pielęgnowane

- utrzymanie i poprawa struktury przerębowej

- sanitarne

Określane dojrzałości do wyrębu drzew w górnym piętrze

22

---