Ćwiczenie I

Farmakopea - kodeks apteczny - urzędowy spis leków dopuszczonych w danym kraju, do ręcznego sporządzania leków w aptece przez farmaceutów. Zawieszono sposób wyrabiania tych leków, sposoby ich przechowywania, opisuje rodzaj opakowań, metody dystrybucji, dawkowanie, sposoby kontroli jakości, a w przypadku leków wykonywanych w aptece także metody, identyfikacji leków, ich standaryzację, sposoby nazewnictwa i możliwe zamienniki.

Początkowo lekospisy obejmowały tereny miast. Najstarsze to farmakopea florencka (1498 rok). W Polsce pierwsze były w Gdańsku (1662 r., Dispensatorium Getadenze) oraz Farmakopea Cracovensis w Krakowie. Następnie w 1794 r. (dedykowana Kościuszce) zawierała spis leków wojskowych i szpitalnych. Następny spis to Farmakopea Królestwa Polskiego (F. Regni Polonie, 1817 r.). W 1937 r. wydana została F. Polska II, jej przedruk pojawił się w roku 1946. Obowiązywał on do 1954 r., w którym wydany został pierwszy tom F. Polskiej III. Następnie F. Polska IV drukowana 1965 i 1970. następnie F. Polska V wydana prze lata 40'. F. Polska VI 2002/2003 oraz suplement 2005. Ze względu na to, że Polska przystąpiła do UE oraz do tzw. Konwencji o opracowywaniu F. Europejskiej w styczniu 2007 r. ukazał się I tom F. P. VIII stanowiącej polską wersję F. Europejskiej V + suplement 5.1 - 5.5. W tym samym roku ukazał się suplement I do F. P. VII czyli suplement 5.6 - 5.8. Urząd rejestracyjny produktów leczniczych, wyrobów medycznych i produktów bójczych.

Farmakopea określa metody badania produktów leczniczych i surowców farmaceutycznych oraz przepisy przygotowywania leków aptecznych. Farmakopea Polska VII, tom I i suplement nie zawierają monografii oraz niektórych działów zamieszczonych w Farmakopei VI i z tego względu te monografie pozostają obowiązujące w Farmakopei Polskiej VI.

• Preparaty butelkowe

• Szczegółowe postacie leku

• Wykaz dawek

• Wykaz A - wykaz substancji bardzo silnie działających

• Wykaz B - wykaz substancji silnie działających

• Wykaz N - wykaz środków odurzających

Tom I Farmakopei Polskiej VII zawiera monografie ogólne, ogólne monografie postaci leku, monografie szczegółowe szczepionek dla ludzi i użytku wet., monografie szczegółowe surowic odpornościowych stosowanych u ludzi i zwierząt, monografie szczegółowe nici chirurgicznych dla ludzi i zwierząt, monografie szczegółowe preparatów radio-farmaceutycznych, monografie szczegółowe preparatów homeopatycznych oraz zmiany i uzupełnienia do Farmakopei Polskiej VI. Na końcu zawiera skorowidz.

Monografia ogólna - dotyczy postaci leku; zawiera definicję postaci, sposób ich otrzymywania, wykaz stosowania substancji pomocniczych, opis postaci, podział, także metodykę i wymagania dotyczące badania jakości i warunki przechowywania postaci.

Monografia szczegółowa - zawiera nazwy (czyli tytuły łacińskie i polskie oraz nazwy międzynarodowe: w wersji angielskiej i francuskiej), synonimy, nazwy chemiczne, wzór sumaryczny i strukturalny, masę atomową cząsteczki, zwięzły opis wyglądu i cech charakterystycznych, sposób przyrządzania preparatów, właściwości fizykochemiczne (rozpuszczalność, pH, gęstość, temperatura wrzenia), właściwości chemiczne (liczba kwasowa, reakcje charakterystyczne), potwierdzenie tożsamości metodami chromatograficznymi, zawartość, siłę działania, warunki przechowywania, przynależność do wykazów, działanie i zastosowanie, dawki stosowane oraz dawki minimalne i maksymalne.

Pojęcia:

• surowiec farmacetyczny - substancja lub mieszanina substancji wykorzystywanej do tworzenia produktów leczniczych

• surowiec roślinny - surowiec farmaceutyczny pochodzenia roślinnego wymieniony w tytule monografii szczegółowej

• lek gotowy = preparat = produkt leczniczy - wprowadzamy do obrotu pod określoną nazwą i w określonym opakowaniu. Nazwa leku gotowego zamieszczona w farmakopei zawiera określenie substancji farmakopealnej i postaci leku.

• postać leku - forma nadana lekowi spełniająca wymagania określane odpowiednią monografią ogólną

• roztwór - zawsze wodny; roztwory w innych rozpuszczalnikach muszą być wyraźnie określone! W nazwach roztworów wskaźnikowych nie określa się rozpuszczalnika, a w rozcieńczeniach kwasów lub substancji nieorganicznych (np. H₂O₂) nie stosuje się określenia roztworów

• woda - oczyszczona, aqua puryficata - jeśli nie zaznaczono inaczej

• ślepa próba - oznacza próbę wykonaną podobnie jak próba badanej substancji, czyli z zachowaniem tych samych warunków, tych samych odczynników - ale bez dodania substancji oznaczanej za pomocą tej metody. Cel: ustalenie czy dane odczynniki czy wskaźniki zastosowane w danej metodzie nie reagują podobnie jak substancja oznaczana

Zasady tworzenia nazw łacińskich

Występujące w farmakopei nazwy łacińskie substancji chemicznych są zgodnie z monografiami narodowymi i nazwami potocznymi zalecanymi przez Światową Organizację Zdrowia.

Tworzenie nazw łacińskich:

1. nazwy obojętnych substancji chemicznych są to rzeczowniki rodzaju nijakiego, II deklinacji i są zwykle 1-wyrazowe np. mannitolum

2. nazwy kwasów są 2-wyrazowe i rozpoczynają się od słowa acidum (np. acidum salicylum)

3. nazwy soli są 2-wyrazowe i zaczynają się od nazwy kationu; tworzy się je podając kation w dopełniaczu, a anion (składnik kwasowy) w mianowniku. Dla anionów wywodzących się z:

• kwasów beztlenowych używamy II deklinacji rodzaju nijakiego, końcówka -um,

• z tlenowych rodzaj męski III deklinacji końcówka - as, np. kalii bromidum

4. nazwy surowców roślinnych są 2-wyrazowe; pierwszy wyraz to nazwa rodzaju lub gatunku rośliny w dopełniaczu liczby pojedynczej, drugi to nazwa części rośliny w mianowniku, np. Belladonnae folium, Valerianae radix

5. nazwy preparatów farmaceutycznych zaczynają się od nazwy surowca lub produktu, z którego otrzymano lek, podanej w dopełniaczu, następnie nazwa postaci podana w mianowniku, np. Morphini hydrochloridi injectio

Tworzenia nazw polskich:

1. nazwy soli: anion w mianowniku, kation w dopełniaczu

2. chemiczne związki organiczne i związki nieorganiczne posiadające połączenia koordynacyjne i związków metalów organicznych używa się liczebników greckich np. dietylenodiamina

3. surowce roślinne - nazwa organu, następnie nazwa gatunkowa surowca np. liść mięty mente folium

4. preparaty farmakologiczne - nazwa postaci a potem nazwa substancji np. tabletki kwasu acetylosalicylowego

Główne postacie leków:

• Proszki,

• Maści,

• Roztwory.

Ćwiczenia II i III

Recepta - receptum ordinatio, formula medica - dokument prawny podpisany przez lekarza, zawiera pisemne polecenie dla farmaceuty dotyczący przyrządzenia i wydania leku, także pouczenie dla właściciela jak dawkować lek.

Rozporządzenia regulujące sprawy wystawiania i realizacji recepty regulują:

• 2002 r. - Dz.U. 187 pozycja 1567 i Dz.U. 240 pozycja 2052

• rozporządzenie z dnia 09 maja 2003, Dz.U. 97 poz. 891 („W sprawie wystawiania przez lekarza weterynarii recept na produkty lecznicze lub leki recepturowe przeznaczone dla ludzi, które będą stosowane u zwierząt”)

Lekarz weterynarii ma prawo wytwarzać leki (w przeciwieństwie do lekarza medycyny), ale by to robić, musi mieć zezwolenie od odgórnego lekarza weterynarii wydane w porozumieniu z głównym inspektorem farmaceutycznym.

Przepisy w Polsce normują i podają całokształt zagadnień związanych z wytwarzaniem i kontrolą leków. Podają jednostki wag i miar do sporządzania recept. Recepta (pochodzi z łac. recipere = wziąć) w szerszym znaczeniu rozumiana jest jako przepis na sporządzenie leku. Wszystkie takie przepisy podawano kiedyś w języku łacińskim. Zaczynały się od słowa recipe (weź). Recepta + przepis = ile poszczególnych składników trzeba wziąć i co z nimi zrobić. Na całość przepisów mamy termin receptum = to co wzięte. Później wprowadzono słowo recepta (l.mn. od słowa receptum), które przeszło do języka polskiego.

Recepta dzieli się zasadniczo na dwie części:

• część po łacinie - skierowana do farmaceuty - wyjaśnia sposób przyrządzania i wydania leku,

• część po polsku - informacja dla właściciela opisująca stosowanie i dawkowanie leku.

Zasadniczo wydaje się jeden egzemplarz recepty, ale leki przeznaczone do stosowania u zwierząt, których tkanki lub produkty są przeznaczone do spożycia przez ludzi oraz w przypadku recept na preparaty odurzające lub psychotropowe recepty powinny być wystawiane wraz z kopią, która zostaje ona u lekarza wystawiającego receptę na wypadek kontroli lub jakichś problemów.

Rozporządzenie ministra zdrowia traktuje mi o:

• przypadkach gdy lekarz wet. wystawia recepty na produkty lecznicze lub leki recepturowe mające zastosowanie u ludzi, które będą stosowane u zwierząt,

• oznakowaniu, trybie i sposobie wystawiania recept na leki przeznaczone dla ludzi, które będą stosowane u zwierząt w sytuacji, gdy brak odpowiednika weterynaryjnego dopuszczonego do obrotu.

Jest tu wzór recepty, określone sposoby zaopatrywania w druki recept, sposoby kontroli wystawiania i kontroli recept oraz przepisów leków i ich zastosowania. Skośna zielona linia na blankiecie i skróty „WET” i „WET-KARENCJA” to cechy charakterystyczne dla recept dla lek. wet.

Oznakowania:
Rozporządzenie dopuszcza stosowanie u zwierząt leków przeznaczonych dla ludzi pod następującymi warunkami:

1. Brak odpowiedniego leku dopuszczonego do obrotu dla danego gatunku zwierząt lub dla innych gatunków zwierząt.

2. Lek zostanie użyty wyłącznie przez lekarza wet. przy wykonywaniu praktyki lekarsko-weterynaryjnej.

3. Na recepcie lek. wet. dokona adnotacji: ad usum proprium = do użytku własnego.

4. Lek. wet. nie może gromadzić tego leku - zapas leków nie może przekraczać ich 14-dniowego średniego zużycia.

5. Zgromadzone leki będą przechowywane zgodnie z wymaganiami.

6. Użycie leków zostanie udokumentowane zgodnie z przepisami prawa farmaceutycznego.

W blankiety zwykłych recept zaopatrujemy się w hurtowniach farmaceutycznych leków weterynaryjnych, recepty na substancje psychotropowe oraz odurzające wydawane są przez oddziały wojewódzkiego oddziału NFZ.

Kontrola recept to obejmuje:

• zgodność treści recepty z dokumentacją zgromadzoną,

• zasadność stosowania i prawidłowość stosowania,

• prawidłowe udokumentowanie stosowania leków,

• sprawdzenie okresu karencji.

Części recepty:

1. Inscriptio

2. Nomen aegroti

3. Praepositio s. Invocatio

4. Praescriptio s. Ordinatio

5. Subscriptio

6. Signatura

7. Nomen medici

Część I - INSCRIPTIO (1)

• w prawym górnym rogu - skróty „WET” i „WET-KARENCJA”,

• w lewym górnym rogu - miejsce na pieczątkę kliniki lub na imienną pieczątkę lekarza weterynarii,

• odnoście skrótów: symbol „WET” skreśla się w przypadku wystawianiu recepty na leki przeznaczone do stosowania u zwierząt, których tkanki lub produkty przeznaczone są do spożycia przez ludzi - pozostaje nieokreślony symbol „WET-KARENCJA”; jeśli skreślamy symbol „WET-KARENCJA” to wiadomo, że lek przeznaczony jest dla zwierząt, których tkanki i produkty nie będą przeznaczone do spożycia przez ludzi.

Część II - NOMEN AEGROTI (2)

• dane właściciela - imię i nazwisko, adres

• szczegółowy opis pacjenta - gatunek, płeć, wiek, umaszczenie itp.

Część III - PRAEPOSITIO S. INVOCATIO (3)

• Rp. = recipe - to znaczy „weź” - po nim następuje przepis sporządzony przez lek. wet. przeznaczony dla farmaceuty; w szczególnych przypadkach lek. wet. może dopisać zwroty: cito! = spiesznie, statium = na poczekaniu, citissime = natychmiast. Robi się tak, gdy realizacja recepty musi nastąpić bezzwłocznie.

• Na jednym blankiecie można zapisać tylko jeden lek recepturowy, czyli wykonywany w aptece i aż do 5 preparatów gotowych.

• Aby poszczególne zapisy nie zlewały się w całość oddzielamy je za pomocą krzyża Świętego Andrzeja (czyli zwykłego znaczka „#”).

Część IV - PRAESCRIPTIO S. ORDINATIO (4)

• Zawiera nazwy środków leczniczych wchodzących w skład przepisanego leku oraz ich ilość.

• W przypadku leku recepturowego nazwy środków leczniczych piszemy w dopełniaczu np. atropini. Wyjątkiem od tej zasady jest przepisywanie recept na preparaty gotowe - piszemy je w pierwszym przypadku, czyli tak jak jest na opakowaniu. Każdy składnik recepty piszemy w nowym wierszu rozpoczynając go wielką literą - zwłaszcza nazwy związków chemicznych czy surowców roślinnych.

• Margines z prawej strony to tzw. taksa laborum = taksa laboratoryjna - farmaceuta tu dokonuje swych obliczeń, lek. wet. nie powinien niczego tu zapisywać.

• Powinno się zachować także margines z lewej strony - kolejne wiersze rozpoczynamy od miejsca za kropką skrótu „Rp.”

W części 5. już nie musimy zachowywać lewego marginesu. Jeżeli nazwa środka jest zbyt długa, wtedy jeden z wykazów możemy przenieść do kolejnego wiersza, ale pisanie rozpoczynamy od połowy wiersza. Najczęściej ilość leków podaje się w gramach cyframi arabskimi, przy czym nie stosuje się skrótu g, a wiec poszczególne zapisy oznaczają:

1,0	1 g
0,1	100 mg
0,01	10 mg
0,001	1 mg
0,0001	100 µg
0,00001	10 µg

W przypadku zastosowania innych jednostek, np. kropel, musimy to zaznaczyć.

gtt. 20 = 20 kropel

Aq. pur. 5 ml

Insulini crystalisati 800 j.m./10 ml (j.m. = rozpuszczalne w rozpuszczalniku; i.u. = international unit)

Zwyczajem jest pisać środki w kolejności :

• basis (remedium cardinale) - główny lek, działa najsilniej (np. pepsyna w nalewce poprawiającej apetyt)

• remedium adiuvans - lek wspomagający lek podstawowy (np. Acidi hydrochloridi dil. w ww. nalewce)

• corrigens - środek poprawiający smak i zapach (np. Rubi idaei sir. - syrop malinowy)

• vehiculum (constituens) - nielecznicza substancja która pełni rolę podstawy (np. rozpuszczalnika) i nadaje lekowi postać - vehiculum w przypadku leków o postaci stałej, constituens w przypadku postaci płynnej

Jeśli jest przepisana większa ilość leków, to zanika różnica między lekiem głównym a wspomagającym. Zakładamy, że działają zespołowo. Pozostaje jednak substancja czynna, czyli tzw. podstawa. Rozpuszczalnikiem może być aqua, wazelina biała, talk. Jako środki poprawiające smak i zapach używane są cukier (np. mleczny - laktoza) i olejki eteryczne lub syropy.

Pamiętać musimy o tym, że albo piszemy substancje odmieniając je przez przypadki albo stosujemy skróty. Nie możemy tworzyć jednak własnych skrótów, żeby uniknąć nieporozumień - stosujemy te już znane. Jeżeli w recepcie przepisano kilka środków po kolei, rozpoczyna się od wspólnej nazwy botanicznej lub chemicznej - wystarczy ten człon napisać przy pierwszym środku, a przy następnych dać tylko odnośniki, np. althaec folii i farfare folii.

Gdy w jednej recepcie przepisuje się kilka środków w tej samej ilości, można użyć zwrotów „aa” lub „āā” (ana partes aequales = w równych częściach).

W recepcie często nie podaje się ilości rozpuszczalnika czy też podstawy, lecz tylko masę, do jakiej należy uzupełnić podany lek. Stosujemy skrót „ad” (= do), np. aq. dest. ad 200.

W niektórych postaciach recepturowych dobór i ilość vehiculum pozostawia się według uznania farmaceuty. Skrót „qs” (qantum satis = tyle ile potrzeba) oznacza, że farmaceuta musi np. dobrać tyle masła kakaowego, by po zmieszaniu z ekstraktem pokrzyku liści wilczej jagody, by otrzymać 6 czopków odpowiedniej wielkości (zakładamy, że farmaceuta wie lepiej od weterynarza, jak się robi czopki…). Można także pisać recepty, w których lekarz podaje tylko remedium cardinale, natomiast dobór constituens pozostawia całkowicie farmaceucie.

Dawki maksymalne podawane przez Farmakopeę mogą być przez lekarza świadomie przekroczone, np. gdy następuje przyzwyczajenie chorego i nawet wysokie dawki przestają odnosić oczekiwany skutek terapeutyczny. Aby farmaceuta nie myślał, że lekarz popełnił błąd, lekarz powinien:

• podkreślić tę dawkę,

• postawić wykrzyknik,

• napisać dawkę słownie,

• podpisać się obok.

Część V - SUBSCRIPTIO (5)

• część skierowana do farmaceuty,

• dotyczy sposobu wykonania i wydania leku,

• zwykle ujęta krótko, podaje postać leku; stosujemy skrót „M.f.” (Misce fiat = zmieszaj, zrób), np.:

• M.f. Sol. (Solutio) = zmieszaj, przygotuj roztwór

• Ung. = Unguenhum = maść

• Pulv. = Pulvis = proszek

• Emuls. = Emulsio = zawiesina

• wymieniamy szczegółowo wszystkie manipulacje nietypowe, np. wyjaławianie zasypki:
  M.f. Sol. Sterilisatur

• w razie nie podania w recepcie wszystkich środków pomocniczych i pozostawienia ich doboru farmaceucie, podkreśla się tę okoliczność specjalnym zwrotem „M.f.l.a.” (Misce fiat lege artis = zmieszaj, niech się stanie wg reguł sztuki)

W tej części recepty podaje się także rodzaj opakowań. Opakowań typowych nie wymieniamy, zaznaczamy tylko te specjalne, np.:

• da ad vitrum nigrum = daj w butelce z ciemnego szkła

• da ad scatulam = wydaj w pudełku, np. maści

• da in vitrum roztratum = do butelki z dziobkiem

• da ad chartam ceratam = do torebki z papieru woskowanego

• da ad allam = do słoika

• da in capsulis amylaceis = daj w opłatkach skrobiowych (dwuczęściowe, niewielkie kapsułki)

Przy zapisywaniu preparatów gotowych cała część Subscriptio odpada.

Rp.

Penicillini crystalisati 800 000 j. m.

Lag. orig. N⁰ 1 (z opakowania oryginalnego, 20 tabletek)

Przy wypisywaniu recept na preparaty recepturowe (czopki, proszki itp.), musimy zaznaczyć ich ilość. Jeśli tego nie zrobimy, farmaceuta ma obowiązek wydać najmniejsze opakowanie. Skrót: „D.t.d.” (dentur tales doses = daj taką dawkę), np.:

Rp.
	Sulfathiazoli
	Sulfanilamidi
	M. f. pulv.	aa 0,5
	D. t. d. N^0 5 in oblatis

Część 6 - SIGNATURA (6)

• zawiera wskazówki dla właściciela, jak używać lekarstwa,

• jest pisana w języku polskim,

• Rodzaje sygnatur:

• sygnatura ogólnikowa - nie dotyczy antybiotyków ani leków przeciwbólowych, stosowana tylko w przypadku leków, które przy wyższych dawkach nie mają efektów ubocznych; skrót „D.S.” (da signa = daj, oznacz), np. „D.S. wewnętrznie” (taka krótka sygnatura może być stosowana np. w przypadku witamin)

• sygnatura szczegółowa - stosowana, gdy przepisujemy silne leki, np. antybiotyki; piszemy jak podawać (np. wewnętrznie), ile razy dziennie, gdzie przechowywać lek itp., np. „D.S. wewn. 3xdzien. po ½ ampułki, przechowywać w chłodnym miejscu (podajemy dokładne informacje)

Sygnaturka - karteczka wykonana przez farmaceutę, która przytwierdzana jest do opakowania leku za pomocą gumki recepturki. Znajdują się na niej:

• opis recepty (często przepisuje się część IV - skład - i część VI - dawkowanie,

• adres apteki,

• data wykonania,

• cena,

• podpis wykonującego.

Rodzaje sygnaturek:

• pomarańczowa - dotyczy leków do użytku zewnętrznego

• biała - dotyczy leków do użytku wewnętrznego

• niebieska - dotyczy leków iniekcyjnych

Jeśli dany lek ma właściwości trucizny, zapisujący go lekarz powinien zamieścić na recepcie adnotację Dentur sub signo veneni! = niech będzie wydany pod znakiem trucizny. skrót: D.S. sign. ven! Na sygnaturce powinien znaleźć się charakterystyczny symbol przedstawiający ludzką czaszkę i dwa skrzyżowane piszczele:

Sygnaturę lekarz wet. pisze po łacinie, jeśli sam chce podać lek - wysyła pacjenta wraz z receptą do farmaceuty, a pacjent wraca do niego z gotowym lekiem. Lekarz może też wypisać receptę na lek na własny użytek. Przydatne zwroty:

• D. S. ad manus medici - do rąk lekarza

• D. S. pro me - dla mnie

• D. S. ad usum proprium - do użytku własnego

• D. S. ad usum veterinarium

W tej części recepty określamy też okres karencji (czyli czasu, który musi minąć od podania zwierzęciu leków do możliwości bezpiecznego spożycia przez człowieka tkanek tego zwierzęcia lub produktów od niego pochodzących). Należy go podać dla poszczególnych tkanek i produktów. Odpowiedni zapis powinien taż znaleźć się na sygnaturce lub naklejce.

Część VII - NOMEN MEDICI (7)

• po lewej - data przepisania recepty

• po prawej - pieczątka i podpis lekarza

• apteka ma prawo nie wydać lekarstwa, jeśli na recepcie nie ma daty - ona stwierdza, że lek w danym okresie był potrzebny

• okres ważności recepty:

• na antybiotyki - 7 dni

• na pozostałe leki - 30 dni

Recepty są przechowywane w aptekach przez okres 5 lat licząc od końca roku, w którym były zrealizowane. Prowadzony też jest rejestr komputerowy - w nim wpisy przechowywane są przez 10 lat.

Rodzaje recept:

• recepta może zawierać 1 środek - taka recepta to recepta prosta

• 
  jeśli na recepcie zapisanych jest kilka środków - recepta złożona

• recepta oficjalna, farmakopealna -
  jej skład można znaleźć w Farkamopei
  Polskiej, np. na spirytusowy roztwór jodu
  (jodynkę)

• recepta magistralna - „recepta zestawiona
  przez lekarza, przepisana przez receptariusza”
  (definicja wg xero…)

Jeżeli przepis nie mieści się na jednej stronie blankietu, to musimy go dokończyć na drugiej. Zaznacza się to słowem „verte!” z prawym dolnym rogu i tym samym słowem z drugiej strony recepty, w lewym górnym rogu.

Gdy nastąpi pomyłka, nie musimy przepisywać całej recepty od początku. Wystarczy błąd przekreślić, obok wpisać „Corr.” (correxi = poprawiłem), zaznaczyć datę i postawić pieczątkę lub podpis.

Jeśli zależy nam na szybkim wydaniu leku, w wierszu ponad „Rp.” lub poniżej sygnatury piszemy zwrot:

• cito,

• citissime! (natychmiast!),

• statim

i podpisujemy się obok.

Recepty na lekarstwa, których stosowanie przewiduje się na dłuższy czas, mają dopisek „repetatur”. Powtarzać można jedynie te środki które nie są objęte wykazami A, B i N.

(przykłady recepty prostej, złożonej, farmakopealnej i magistralnej są na kserówce, którą znaleźć można na forum)

Ćwiczenie IV - Recepta narkotyczna

Normy i akty prawne regulujące stosowanie i obrót substancjami psychotropowymi:

1. Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 roku, „O przeciwdziałaniu narkomanii”, Dz.U. 24, pozycja 198

2. 6 września 2001 rok - „O zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i o zmianie innych ustaw”, Dz.U. nr 125, poz. 1367

Akty wybiórcze:

1. 13 stycznia 2003, Rozporządzenie Ministra Zdrowia „W sprawie warunków przechowywania przez apteki środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów gr. I-R oraz warunków przechowywania i wydawania preparatów zawierających te substancje”, Dz.U. nr 37, pozycja 323,

2. 13 stycznia 2003, „tycznia 2003 rok w sprawie ących te substancje, DU 37; pozycja 324;U 125; pozycja 1367W sprawie preparatów zawierających środki odurzające lub substancje psychotropowe, które mogą być posiadane w celach medycznych po uzyskaniu zgody Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego”, Dz.U. nr 37, pozycja 342,

3. 10 maj 2003, „W sprawie recept lekarskich”, Dz.U. nr 375, pozycja 85.

Prekursory środków odurzających:

• nie wymagamy ich znajomości, ale określa je ustawa,

• podział w zależności od zastosowania do wytwarzania środków odurzających, substancji psychotropowych lub innych prekursorów (np. aceton),

• poszczególne grupy oznaczane są cyfrą rzymską i odpowiednią wielką literą, np. I-R, II A-R, II B-R.

Środki odurzające:

• podział w zależności od stopnia ryzyka powstania uzależnienia (w przypadku używania w celach niemedycznych), a także od zakresu stosowania w celach medycznych,

• oznaczenie: cyfra rzymska oraz litera N, np. I-N, II-N, III-N, IV N,

• trzy pierwsze grupy uszeregowane są w kolejności od najsilniej uzależniających do słabszych (więc najsilniej uzależniają środki z grupy I-N),

• grupa III-N zawiera środki, które z uwagi na swój skład stwarzają bardzo małe ryzyko zależności, a także takie, z których nie można w prosty sposób odzyskać zawartych w nich substancji uzależniających; mogą być wydawane bez ograniczeń, np. preparaty z kodeiną,

• do środków grupy IV-N zaliczamy środki odurzające wyodrębnione z grupy I-N, wykazujące szczególnie niebezpieczne właściwości dla zdrowia i stwarzające szczególnie duże ryzyko powstania zależności; są nieprzydatne w lecznictwie ludzkim, ale bywają używane w weterynarii.

Substancje psychotropowe:

• podział w zależności od siły działania,

• oznaczenie: rzymska cyfra oraz wielka litera P, np. I-P, II-P itd.,

• siła działania poszczególnych grup substancji psychotropowych maleje wraz ze wzrastającym numerem grupy (czyli środki z grupy I-N są najsilniejsze),

• środki z grup I-N i II-N oraz substancje psychotropowe II-P, III-P i IV-P mogą być używane wyłącznie w celach medycznych, przemysłowych lub do badań naukowych; może je przerabiać tylko przedsiębiorca z odpowiednią koncesją na wytwarzanie środków farmaceutycznych uzyskaną od Głównego Inspektora Farmaceutycznego,

• środki z grup I-P i IV-N mogą być używane wyłącznie w celach naukowych i w lecznictwie zwierząt po uzyskaniu zezwolenia Głównego Inspektora Farmaceutycznego.

Lekarze weterynarii stosujący w swojej praktyce środki z grup I-N, II-N i II-P zobowiązani są do prowadzenia dokumentacji w zakresie stosowania substancji psychotropowych i środków odurzających. Służy do tego tzw. książka kontroli. Zawiera ona szczegółowe dane o przychodzie i rozchodzie substancji z grup N i P. Należy przechowywać ją przez okres 5 lat od końca roku, w którym dokonany został ostatni wpis. Przychód i rozchód środków z grup III-P i IV-P powinien być zebrany w comiesięcznym zestawieniu, a wydrukowane dane powinny być przechowywane również przez 5 lat.

Zapas preparatów zawierających środki odurzające i substancje psychotropowe w przypadku lekarza wet. prowadzącego indywidualną praktykę nie może przekraczać średniego 7-dniowego zużycia danego środka. Dolna granica nie może być mniejsza niż najmniejsze opakowanie jednostkowe (określone w urzędowym wykazie produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu na terytorium RP).

Obrót w/w preparatami prowadzą apteki otwarte. W odniesieniu do leków przeznaczonych do stosowania u zwierząt podstawą jest recepta wystawiana przez lekarza wet. (specjalna, wydawana przez NFZ).

Leki zawierające środki odurzające i substancje psychotropowe nie mogą być wydawane osobom, które nie ukończyły 18 lat. Ważność recepty to 21 dni.

Elementy, które zawiera recepta narkotyczna:

1. pieczątka i nazwa zakładu,

2. imię, nazwisko, adres i wiek właściciela zwierzęcia, gatunek i opis chorego zwierzęcia;

3. nazwa i ilość leku gotowego lub składniki leku recepturowego (podane ilości powinny być dodatkowo napisane słowami!),

4. Lek gotowy, ilość tego leku, lek recepturowy => M. f. - przecież to jest linijkę wyżej…

5. sposób użycia leku, dawkowanie szczegółowe (sygnatura szczegółowa),

6. data, imienna pieczątka, adres, podpis lekarza weterynarii wystawiającego receptę.

Recepta na środki odurzające i substancje psychotropowe wystawiana przez lekarza weterynarii (z wyjątkiem śr. z gr. III-N) może dotyczyć tylko takiej ilości środka, która nie przekracza 5-krotnej jednorazowej dawki. Wystawienie recepty na lek zawierający środki odurzające lub substancje psychotropowe należy odpowiednio zanotować w dokumentacji lekarskiej. Zatem lekarz wystawiający receptę na taki preparat odnotowuje ten fakt w książce chorych. Zawiera ona:

• kolejną liczbę wpisów,

• imię, nazwisko, wiek , adres właściciela zwierzęcia,

• rozpoznanie choroby,

• nazwę i ilość leku gotowego lub skład leku recepturowego i datę wystawienia recepty.

Taką książkę przechowujemy minimum 3 lata licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano ostatniego wpisu. W zakładach leczniczych dla zwierząt za przechowywanie i stosowanie środków odurzających i substancji psychotropowych jest odpowiedzialny kierownik zakładu lub też inny wyznaczony lekarz weterynarii.

Zabezpieczenie środków odurzających i substancji psychotropowych

Środki odurzające i substancje psychotropowe należy odpowiednio zabezpieczyć przed kradzieżą lub użyciem przez osoby nieuprawnione do celów niezgodnych do ich przeznaczeniem. W magazynach i składach środki odurzające i substancje psychotropowe należy przechowywać w oddzielnych pomieszczeniach zabezpieczonych przed włamaniem i chronionych alarmem. W aptekach należy je przechowywać w zamkniętych metalowych szafach lub w specjalnych kasetach, w pomieszczeniach z żelaznymi drzwiami zamykanymi na co najmniej dwa zamki, z zakratowanymi oknami i z alarmem.

Nadzór nad produkcją, przechowywaniem i obrotem

Bezpośredni nadzór sprawują terenowe nadzory organów farmaceutycznych. Jeżeli chodzi o lecznicę to nadzór nad przechowywaniem i obrotem też sprawują terenowe organy NF, ale w porozumieniu z Terenowyni Organizacją Administracji Państwowej o właściwości szczególnej do spraw wet stopnia wojewódzkiego.

Organy nadzoru mają prawo do:

1. wstępu do wszystkich pomieszczeń, w których są produkowane, przechowywane lub stosowane środki odurzające lub substancje psychotropowe, do pomieszczeń i jednostek prowadzących obrót detaliczny oraz do hurtowni,

2. kontroli ksiąg i dokumentów,

3. pobierania prób do badań.

Wykaz wybranych środków odurzających

I-N: acetorfina alfentanyl deksomoramit (preparat ludzki: Palfium) etorfina fentanyl heroina, ketobemidon (Claredon) konopi ziele i żywica, wyciągi i nalewki z konopi oraz wszelkie inne wyciągi z konopi kokaina makowej słomy wyciągi i koncentraty morfina opium i nalewka z opium oksykodon (Eukodal) petydyna (Dolargan) tebaina	II-N acetylodihydrokodeina dihydrokodeina etylomorfina (Dionina) folkodyna kodeina nikodykodyna norkodeina	III-N - preparaty śr. odurzających, które stwarzają niskie ryzyko zależności: preparaty zaw. kodeinę, jeśli zawierają inne składniki, a ilość kodeiny nie przekracza 30 mg w jednej dawce lub stężenie nie przekracza 1,5% w preparatach w formie niepodzielonej, preparaty zaw. acetylodihydrokodeinę i dihydrokodeinę, etylomorfinę, norkodeinę, nikodykodynę, jeżeli te preparaty zawierają inne składniki, a ilość środka odurzającego nie przekracza 100 mg w jednej dawce lub stężenie nie przekracza 2,5% w preparatach w formie nie podzielonej
IV-N - o bardzo dużym ryzyku wywołania zależności: acetorfina* dezomorfina etorfina* heroina ketobenidol konopi ziele i żywica* *) mogą być używane w lecznictwie zwierząt, np. do poskramiania dużych zwierząt egzotycznych (słoń, nosorożec)

Wykaz wybranych substancji psychotropowych:

I-P brolamfetamina lizerwid meskalina psylocybina tenamfetamina

II-P amfetamina (psychedryna) fencyklidyna metylofenidat pentazocyna (Fortal)

III-P amobarbital (Amytal) cyklobarbital glutetymid (glimid) pentobarbital (Nembutal, Vetbutal, Morbital)

IV-P barbital (Veronalum) chlordiazypoksyd diazepam (Relanium, Relanimal) fenobarbital (Luminalum) clonazepam (Rivotril) meprobamat nitrazepam oksazepam temazepam (Signopam)

Ćwiczenie V

Dawka lecznicza (dosis terapeutica s. curativa) określa się pewną ilość leku wprowadzoną do ustroju albo jednorazowo (dosis pro dosi) albo w ciągu 24 godzin (dosis pro die), która sprowadza do normy (homeostazy) czynności organizmu zaburzone chorobą. Oprócz pojęcia dawki leczniczej używa się dawki maksymalnej (dosis maxima) - jest to maksymalna dopuszczona dawka lecznicza. Dawka progowa, minimalna (dosis minima) to najmniejsza ilość leku, która wywołuje pewną określoną, widoczną reakcję w organizmie.

Znane w środowisku lekarskim jest postępowanie, gdy pierwsza dawka jest wyższa od następnych i równa się kilku dawkom jednorazowym. Jest to tzw. metoda leczenia uderzeniowego stosowana w terapii schorzeń bakteryjnych, przy hipowitaminozie i antybiotykoterapiach. W tej metodzie pierwsza dawka to dawka nasycająca (uderzeniowa), która odpowiada ilości leku potrzebnego do bardzo szybkiego uzyskania stężenia terapeutycznego. Następnie stosuje się dawki podtrzymujące (uzupełniające), które odpowiadają ilości leku koniecznego do utrzymania stężenia terapeutycznego. W farmakologii mamy inne też pojęcia:

• dawka efektywna (effective dose, ED)

• dawka toksyczna (toxic dose, TD)

• dawka śmiertelna (lethal dose, LD)

Aby te dawki przybrały charakter ilościowy, danemu symbolowi przyporządkowana jest liczba oznaczająca procenty, np. LD₃, TD₉₇. Liczba ta informuje nas u jakiej części zwierząt doświadczalnych wystąpi dane działanie, a więc:

• LD₃ oznacza, że po podaniu danego środka padło 3% zwierząt,

• ED₅₀ - u 50% zaobserwowano wyraźne działanie podanego środka (skutki farmakologiczne),

• TD₉₇ - 97% zwierząt zatruło się podaną dawką środka.

W badaniach klinicznych dawka efektywna = dawka lecznicza.

Przy dawkowaniu leków istotne jest by znać wskaźnik leczniczy (index therapeuticus, IT) - określa on bezpośrednio stosowanie danego leku. Do wyznaczania IT służą dawki średnie:

IT = TD₅₀/ED₅₀

Wskaźnik ten informuje nas, jaki jest przedział pomiędzy leczniczym a toksycznym działaniem danego leku. Im większy IT, tym lek jest bezpieczniejszy.

Czynniki które mają wpływ na wielkość dawek w lecznistwie weterynaryjnym:

• różnice gatunkowe:

• dotyczą różnych reakcji poszczególnych gatunków na ten sam lek; stwierdzono różnicę w reakcji różnych gatunków na morfinę (u większości gatunków zwiększa ona pobudliwość, szczególnie u kotów, zaś u psów przeciwnie - w początkowej fazie działa depresyjnie na OUN),

• dotyczy różnic we właściwościach przewodu pokarmowego u zwierząt poszczególnych gatunków. Wchłanianie leku zależy na przykład od pH środowiska (przy podawaniu leków per os u przeżuwaczy trzeba pamiętać, że pH jest inne w przedżołądkach, inne w trawieńcu, a inne w jelitach, podobnie u innych gatunków pH w żołądku i jelitach ma różne wartości). Także długość przewodu pokarmowego ma duże znaczenie. Zwierzęta roślinożerne mają dłuższy przewód pokarmowy i wchłonięcie jest pełniejsze, zaś w krótkim przewodzie mięsożerców lek może nie mieć czasu, by wchłonąć się w odpowiedniej dawce,

• dotyczy wielkości danego gatunku - jeśli przyjmiemy, że dawka dla człowieka i dużego psa ma wartość 1, to dawki dla innych gatunków zwierząt wynoszą: bydło - 15 (czyli jest 15 razy większa od dawki psiej), koń - 10, owca, koza i świnia - 5, kot - ½, list - ½-1, królik - ¼-½.

• masa ciała - w medycynie konwencjonalnej jest podstawowym kryterium wyliczania odpowiedniej dawki leku - preparat stosujemy na jednostkę masy ciała (w medycynie niekonwencjonalnej, np. w homeopatii, masa ciała nie ma znaczenia - dawka jest jednakowa dla doga i pekińczyka…). Masa ciała wskazuje na ilość tkanek, na które lek ma działać. Efekt: przez odpowiednie dawkowanie winniśmy uzyskać odpowiednie stężenie leku w tkankach objętych procesem chorobowym.

• wiek:

• u zwierząt w wieku do 3 tygodni życia występuje upośledzona przemiana leków w skutek nie w pełni wykształconego układu enzymatycznego (głównie układu cytochromu P45),

• upośledzona przemiana leków występuje też u osobników starych lub osłabionych po ciężkiej chorobie; należy wyliczyć odpowiednio mniejszą dawkę w stosunku do dawki ustalonej na podstawie masy ciała,

• jeżeli przyjmiemy, że zwierzę dorosłe dostanie dawkę w ilości 1, to zwierzę na pograniczu wieku dorosłego powinno dostać ½ dawki, a zwierzę młode lub chore i osłabione - 1/8 do ¼ dawki.

• płeć:

• u samic aktywność enzymów mikrosomalnych w wątrobie jest niższa, więc generalnie wiele leków działa u nich silniej i jest bardziej toksyczna niż jest to u samców, np. barbiturany, morfina, petydyna; u samców indukcja enzymów jest silniejsza pod wpływem wydzielanego testosteronu,

• przed podaniem leku samicy powinniśmy zapytać właściciela o ewentualną ciążę samicy i ogólnie o stan czynnościowy jej układu płciowego. Należy unikać podawania samicom ciężarnym leków przeczyszczających oraz tych leków, które działają embriotoksycznie lub teratogennie,

• większość leków może przenikać z krwi do mleka, więc trzeba dowiedzieć się czy samica jest karmiąca i jakim wieku są młode. Antybiotyki, zwłaszcza beta-laktamowe (penicyliny), znajdujące się w mleku mogą prowadzić do reakcji uczuleniowej i w efekcie nawet do śmierci młodych (lub uczulonego konsumenta mleka).

• droga wprowadzenia leku:

• wybór drogi wprowadzenia leku zależy od:

• stanu fizjologicznego zwierzęcia (np. w przypadku wymiotów nie podajemy leków per os),

• właściwości fizykochemicznych leku - te same leki mogą mieć różne postacie, inne do stosowania doustnego, inne do zewnętrznego, jeszcze inne do iniekcji, np. preparaty zawierające glikol propylenowy stosowane są zewnętrznie, a te z wodą i alkohol często per os,

• pożądanego czasu od podania do efektu działania (np. leki podane dożylnie działają natychmiast, domięśniowo lub podskórnie - nieco później, a podane doustnie działają długo, ale ze znacznym opóźnieniem),

• miejsca, na które lek ma działać (np. przy zakażeniach bakteryjnych przewodu pokarmowego, biegunkach, staramy się ograniczyć ogólnoustrojowe skutki niepożądane i leki podajemy per os, a nie na przykład w iniekcji).

• dawkowanie: jeśli za 1 przyjmiemy dawkę do podania doustnego, to dawki w przypadku innej drogi podania wynoszą:

• podskórnie - ½

• dożylnie - ¼

• domięśniowo - 1/3 do ½

• doprostniczo - ½

• podział dróg wprowadzania::

• enteralna (droga jelitowa)

• doustnie (per os, p.o.)

• doprostniczo (per rectum)

• parenteralna (droga pozajelitowa)

• iniekcje (iniectiones, l.poj. iniectio)

• dożylne (iniectio intravenosum, i.v.)

• domięśniowe (iniectio intramuscularis, i.m.)

• podskórne (iniectio subcutanea, s.c.)

• dootrzewnowe (iniectio intraperitonealis)

• nadoponowe (iniectio epiduralis)

• doopłucnowe (iniectio intrapleuralis)

• domostkowe (iniectio intrasternalis)

• okołolędźwiowe (iniectio paralumbalis)

• doskórne (iniectio intradermalis)

• dokomorowe (iniectio intracerebroventricularis) (dotyczy komór mózgu)

• wziewy, inhalacje (inhalatio)

• środki do znieczulenia ogólnego, np. halotan,

• substancje zwiotczające mięśnie, głównie oskrzeli, np. przy astmie (Clenbuterol)

• wlewy podskórne (hypodermoclyris) - dotyczy większej ilości płynów (np. kroplówka podana podskórnie)

^{Kopiowanie zalecone
2009 Hobbit & Leniwiec}

13

(5)

(4)

(3)

(1)

(2)

recepta magistralna: …farmaceuta może sprzedać lek bez recepty, ale musi udokumentować to receptą wystawioną przez siebie, co jest później bardzo ściśle kontrolowane przez nadzór farmaceutyczny.

źródło: www.informacje.farmacja.pl

śr. zwiotczające mięśnie gładkie

śr. znieczulenia ogólnego

dokomorowe

doskórne

okołolędźwiowe

domostkowe

doopłucnowe

nadoponowe

dootrzewnowe

(intraperitonealis

podskórne s.c.

(subcutanea)

domięśn. i.m.

(intramuscularis)

dożylne i.v.

(intravenosum)

wlewy podskórne

inhalacje

(inhalatio)

doprostnicza

(per rectum)

doustna p.o.

(per os)

iniekcje

(iniectiones)

pozajelitowa (parenteralna)

jelitowa (enteralna)

droga wprowadzania

---