PLANOWANIE PRZESTRZENNE

Wykład I

Użytkowanie terenu - pojedyncze działki

Wykorzystanie praktyczne wiedzy bez uprawnień specjalnych:

- projektowanie dokumentów planistycznych na poziomie krajowym (koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, programy zapewniające działania)

- członkowie zespołów przygotowujących dokumenty planistyczne

Pojęcie przestrzeni:

- brak jednolitej definicji

- przestrzeń geograficzna - materialne środowisko człowieka, złożone ze środowiska naturalnego oraz trwałego zainwestowania, stworzonego przez człowieka (Dziewański)

- przestrzeń społeczno - ekonomiczna - te części przestrzeni geograficznej, które mają charakter antropogeniczny

Elementy:

1. Materialne (drogi, budynki, miasta, wsie)

2. Niematerialne (prawo, obyczaje, idee, kwalifikacje)

Przestrzeń jako:

- środowisko życia człowieka

- przedmiot działalności gospodarczej

Konsekwencje wykorzystania przestrzeni

1. Przestrzeń, jako przedmiot działania:

1. Funkcjonowanie przestrzeni zawłaszczonej (w dyspozycji każdego człowieka)

2. Konieczność dostępności przestrzennej (np. dróg, parków, ogrodów, obszarów rekreacyjnych

3. Wymóg zachowania jakości przestrzeni (zanieczyszczenia, hałas, standard, estetyka)

4. Dążenie do maksymalizacji korzyści ekonomicznych

2. Deficyt przestrzeni (zwłaszcza o określonych cechach), jako efekt:

1. Wzrostu popytu na przestrzeń:

- wzrost liczby ludności

- wzrost ruchliwości przestrzeni ludności

- wzrost zamożności społeczeństw i poprawa poziomu życia

2. Zwiększenie potrzeb społecznych (np. centra handlowe, obszary rozrywki, rozbudowa dróg, parkingów)

3. Zmniejszanie podaży przestrzeni:

- degradacja przestrzeni

- kosztowność i długotrwałość procesu zmian sposobu wykorzystania przestrzeni

3. Konflikty przestrzenne, jako efekt gry o przestrzeń:

1. Przyczyny:

- konkurowanie o szczególnie atrakcyjne miejsca lokalizacji

- nadmierne i bezładne zagospodarowanie przestrzeni

- nieefektywne wykorzystanie przestrzeni

- uniemożliwianie lub utrudnianie realizacji funkcji optymalnych z uwagi na położenie i inne cechy danego terenu

- dewastacja zasobów przyrody

2. Kryzys przestrzeni - stan strukturalnych i bardzo trudnych do usunięcia konfliktów przestrzennych (bez szkody dla użytkowników przestrzeni)

Przestrzeń jako dobro rzadkie (unikatowe):

1. Niedostatek przestrzeni w wielu wymiarach (geograficznym, polityczny, kulturowym, socjologicznym, psychologicznym)

2. Przestrzeń, jako dobro rzadkie nie może bez ograniczeń podlegać prawom rynku

3. Konieczność regulacji zasad wykorzystania przestrzeni

Gospodarka przestrzenna -> cała strefa działania praktycznego, w której zagadnienia zróżnicowania przestrzeni geograficznej oraz pokonywania oporu przestrzeni odgrywają decydującą rolę.

Gospodarka przestrzenna oznacza:

- gospodarowanie w przestrzeni (urządzanie przestrzeni poprzez instalowanie w niej przedmiotów będących rezultatem pracy człowieka a także lokowania potencjału ludzkiego

- gospodarowanie przestrzenne (dokonywanie podziału funkcjonalnego przestrzeni na określone cele

Polityka przestrzenna:

- usystematyzowane działania władz publicznych (rządowych i samorządowych) na przestrzenne zachowanie podmiotów gospodarczych prowadzących gospodarkę przestrzenną (gosp. Domowe, podmioty gospodarcze, instytucje) na danym obszarze; zwierzęta nie podlegają polityce

Problemy polityki przestrzennej:

1. Co chcemy osiągnąć:

- problem formułowania celów rozwoju

2. Jak to osiągnąć:

- problemów wskazania sposobów osiągnięcia sformułowanych celów, chodzi przy tym o wybór sposobu najlepszego (optymalizacja)

3. Czym to osiągnąć:

- problem instrumentów i zasobów niezbędnych do osiągnięcia celów za pomocą wybranych sposobów

Zadania polityki przestrzennej:

- utrzymanie prawidłowej struktury użytkowania terenu

- stworzenie warunków do efektywnego działania podmiotów gospodarczych

- zgodność funkcji ogólnospołecznych i gospodarczych

- kontrola wykorzystania przestrzeni (efektywność, racjonalność, zgodność i ochrona środowiska)

- nadzór nad konserwacją istniejącego majątku trwałego

Zasady kształtowania polityki przestrzennej:

1. Ład przestrzenny: takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalności społeczno-gospodarczej, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne

2. Rozwój zrównoważony - rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych

Przedmiot i narzędzie polityki przestrzennej:

1. Podmiotami polityki przestrzennej są władze publiczne, które ustalają cele, sposoby i narzędzia

2. Narzędziami polityki przestrzennej są:

- normowanie

- programowanie i planowanie przestrzenne

- administracja i egzekwowanie

Planowanie przestrzenne:

- rozstrzyganie przez władzę publiczną o dopuszczalnych sposobach wykorzystania poszczególnych fragmentów przestrzeni

- jest jednym z narzędzi polityki przstrzennej

Plan. Przestrz

Gosp. Przestrz

Pol. Przestrz

ZAGOSPODAROWANIE:

- sposób rozmieszczenia majątku trwałego na danej przestrzeni

- pomiar: wartość majątku trwałego zainstalowanego na danym obszarze, poziom zainwestowania obszaru (w sensie wartościowym lub rzeczowym)

PODZIAŁ FUNKCJONALNY PRZSTRZENI:

- dokonywanie podziału funkcjonalnego oznacza przydzielenie określonych funkcji poszczególnym obszarom

Efekty podziału funkcjonalnego (dom mieszkalny, hurtownia)

Inne sfery aktywności podmiotów władzy publicznej, mające wpływ na gospodarkę przestrzenią:

1. gosp. Gruntami

2. gosp. komunalna

3. gosp. odpadami komunaln.

4. Gosp. leśna

1. Gospodarka gruntami - działalność zmierzająca do racjonalnego użytkowania i wykorzystania gruntów obejmuję, np. tworzenie zasobów gruntów na cele zabudowy miast i wsi

2. Gospodarka komunalna - działalność władz gminy, której celem jest zapewnienia techniczno - materialnych warunków zaspokojenia potrzeb społeczności gminy obejmuje w szczególności: usługi komunalne (woda, energia, ścieki, odpady), komunalne budownictwo mieszkaniowe

3. Gospodarka odpadami komunalnymi - działania zmierzające do zapewnienia właściwego stanu sanitarno-higienicznego miast i osiedli wiejskich

4. Gospodarka leśna - całokształt działalności obejmującej: urządzenie, utrzymanie, zagospodarowanie, ochronę, eksploatację lasów i upraw leśnych: prowadzona na podstawie planów urządzenia lasu, prowadzona głównie w lasach państwowych (78%)

Interes publiczny: uogólniony cel dążeń działań, uwzględniających potrzeby ogółu społeczeństwa lub lokalnych społeczności, związanych z zagospodarowaniem przestrzennym

Inwestycja celu publicznego: to działania o znaczeniu lokalnym (gminnym) i ponadlokalnym (powiatowym, wojewódzkim, krajowym) stanowiące urzeczywistnienie interesu publicznego. ICP nie jest inwestycją zaspokajającą tylko interes prywatny (indywidualny lub grupowy)

Obszar przestrzeni publicznej: obszar o szczególnym znaczeniu dla:

- zaspokojenia potrzeb mieszkańców

- poprawy jakości ich życia

- sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie, cechy funkcjonalno - przestrzenne

OPP jest określany w dokumentach planistycznych na poziomie lokalnym

Wykład II

Planowanie przestrzenne na poziomie europejskim i krajowym:

1. Traktat z Maastricht - 1991 zapisy dotyczące polityki przestrzeni (transeuropejskie sieci komunikacyjne)

2. Traktat o Wspólnocie Europejskiej (1992)- utworzenie Funduszu Spójności (finansowanie polityki przestrzennej)

Podstawy europejskiej polityki rozwoju regionalnego, określenie celów polityki przestrzennej

Decyzja z Komisji Europejskiej 1996r. w sprawie wytycznych wspólnoty dot. Rozwoju realizacji polityki przestrzennej. ( rozwoju TEN-t)

Polityka spójności UE:

- Cel: podwyższenie poziomu spójności gosp, społ. i terytorialnej (przestrzennej)

- Jednostka odniesienia: państwo oraz regiony NUTS 2,3

- Spójność gospodarcza: zmniejszenie zróżnicowania w poziomie rozwoju gosp. pomiędzy obszarami bogatymi a biednymi; Pomiar - wskaż PKB na mieszkańca

- Spójność społeczna: zmniejszenie zróżnicowania wykorzystania kapitału ludzkiego pomiędzy poszczególnymi obszarami; Pomiar - wskaż stopy bezrobocia, zatrudnienia, stopy partycypacji

-Spójność terytorialna (przestrzenna): eliminowanie barier dostępności do regionów peryferyjnych poprzez ich lepsze powiązanie z obszarami centralnymi wspólnoty; Pomiar - czas dojazdu do danego obszaru komunikacją lotniczą, drogową i kolejową, wskażnik liczby konsumentów osiągających cel w danym czasie

Rozwój sieci transeuropejskich:

1. TEN-T - Transeuropejskie Sieci Transportowe. Obejmują:

a) infrastrukturę transportową:

- sieci drogowe, kolejowe, śródlądowe

- porty (morskie, żeglugi śródlądowej) i inne punkty wewnętrznych połączeń

b) systemy zarządzania ruchem i systemy ustalania pozycji i nawigacji:

- niezbędne instalacje techniczne

- systemy informacji i telekomunikacji

2. TEN-E - Transeuropejskie Sieci Energetyczne

3. STES - Transeuropejskie Sieci Telekomunikacyjne

Elementy:

- transeuropejska sieć drogowa - autostrady i drogi b. wysokiej jakości

- sieć kolejowa - pociągi dużych prędkości i sieć trakcyjna

- trans europ. sieć śródlądowa - rzeki, kanały oraz różne odgałęzienia i ogniwa, które je łączą

- porty morskie

- porty lotnicze

- transeuropejska sieć transportu kombinowanego

Wymiar planistyczny:

1. EPRP - Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego obszaru UE - 1999

2. Strategia rozwoju „Wytyczne kierunkowe rozwoju przestrzennego na kontynencie europejskim - 2000

3. Prace ESPON - European Spatial Planning Observation Network

Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego

1. policentryczny rozwój przestrzenny

• wzrost znaczenia węzłowych elementów układu osadniczego (metropolie), nowe relacje miasto - wieś

rosnąca rola pasm infrastuktury o znaczeniu europejskim (łączącej europejskie metropolie)

równość w dostępie do infrastruktury i wiedzy

zrównoważony rozwój - rozważne zarządzanie dziedzictwem naturalnym i kulturowym

Programy Europejskiej współpracy Terytorialnej w Polsce ( 2007 - 2013)

To są chyba te euroregiony…

Wykład III

Cele, kierunki zrównoważonego rozwoju. Cele Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju ( 2004):

- najważniejszy i nadrzędny dokument planistyczny

- czas obowiązywania do 2025

Przyjmowany Rozporządzeniem Rady Ministrów, przedkładany do informacji sejmowi

KPZK określa:

1. Uwarunkowania

2. Cele i kierunki zrównoważonego rozwoju kraju

3. Działania niezbędne do osiągnięcia, w tym w szczególności:

1. Podst. Elementy krajowej sieci osadniczej i wyodrębnienie obszarów metropolitalnych

2. Wymaganie z zakresu ochrony środowiska i zabytków z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie

3. Rozmieszczenie infrastruktury społecznej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym

4. Rozmieszczenie infrastruktury technicznej i transportów strategicznych, zasobów wodnych i obiektów gosp. wodnej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym

5. Obszary problemowe o znaczeniu krajowym w tym obszary zagrożeń wymagających szczegółowych planów i studiów

I Uwarunkowania:

1. Dalszy wzrost znaczenia obszarów metropolitalnych

2. Przyspieszony postęp technologiczny (nowe techniki transportu i komunikacji i organizacji układów osadniczych)

3. Pogłębiająca się polaryzacja polskiej przestrzeni ->wzrost dysproporcji

4. Nasilenie się konfliktów wynikających z konkurencji o przestrzeń i jej walory

5. Nieprzewidywalny zasób w budowaniu nowej i modernizacji istniejącej infrastruktury transportowej

6. Znaczące redukcje zatrudnienia w sektorach tradycyjnych w regionie górnośląskim

7. Nowe czynniki rozwoju regionów przygranicznych

8. Zmiany w użytkowaniu gruntów - ich odłogowanie i zalesianie

9. Regres demograficzny polskiego społeczeństwa, zwiększona ruchliwość migracyjna, napływ obcokrajowców, zmiany w preferencjach mieszkaniowych (nasilenie suburbanizacji)

II Cele KPZK

1) Wykorzystanie dobrze wykształcoej policentrycznej struktury funkcjonowania do dynamizacji rozwoju Polski

2) trwałe, wysokie tempo wzrostu polskiej gospodarki, poprawa stanu środowiska, umożliwienie obecnym i przyszłym mieszkańcom kraju równoprawnego dostępu do zasobów przyrody i dóbr kultury

3) Zwiększenie integracji funkcjonalnej najważniejszych ogniw układu osadniczego i produkcyjnego kraju

4) Zwiększenie dyfuzji rozwoju z miejsc i ośrodków już obecnie najwyżej rozwiniętych do obszarów rozwiniętych słabiej

ZASADY KONCEPCJI

1. Procesowe podejście do opracowywania dokumentów zawierających plany przestrzenne (wskazanie na sposób osiągnięcia celów, a nie tylko stan docelowy)

2. Integralność poszczególnych procesów rozwoju

3. „umiędzynarodowienie” polskiej polityki przestrzennej

4. Prymat wysokiego i stabilnego wzrostu nad bezwarunkowym dążeniem do wyrównania różnic terytorialnych

5. Uwzględnienie zasad wynikających z założeń zrównoważonego rozwoju:

- przestrzeń, jako dobro rzadkie, nie ma być użytkowana oszczędnie

- uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe terenu powinny stanowić podstawę do kształtowania funkcji rozwojowych struktur przestrzennych

- zajmowanie wartościowej z punktu widzenia ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego przestrzeni winno odbywać się jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach

- podstawę do funkcjonowania gospodarczego i społecznego stanowi sieć powiązań przyrodniczych (system obszarów w tym otworów europejskiej sieci Natura 2000, korytarzy ekologicznych

- niestabilne przyrodnicze obszary mają podlegać renaturalizacji, odbudowie warunków ekologicznych

III Działania niezbędne do osiągnięcia , w tym szczególności:

- sieć osadnicza

OBSZAR METROPOLITALNY

Jest to obszar wielkiego miasta oraz powiązanego z nim funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia, ustalony w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Charakteryzuje się:

- wysoką, jakością usług instytucji i wyposażenia materialnego

- wysokim potencjałem innowacyjnym

- wysoką konkurencyjnością produkcji i wyspecjalizowanych usług

- silnymi wewnętrznymi więziami współpracy gospodarczej, społecznej i instytucjonalnej

- intensywnymi połączeniami z innymi metropoliami

- wyjątkowością i specyfiką miejsca i jego atrakcyjności

- wielkość obszaru metropolitalnego - powyżej 500 tys. Mieszkańców (Rzeszów, Lublin Białystok - potencjalne ośrodki metropolitalne)

- schemat rozmieszczenia zasobów polskiego środowiska przyrodniczego w znaczeniu europejskim (dorzecze Odry i Wisły - Sudety, Karpaty, poj. Pomorskie i mazurskie, „Zielone płuca Polski”)

- infrastruktura społeczna

- infrastruktura techniczna i transportowa, strategicznych zasobów

Obszary problemowe:

1. regiony wschodnie (woj. warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, podkarpackie)

2. Środkowe Pomorze (podregiony - koszaliński i słupski)

3. Górny Śląsk (podregiony - centralny, śląski, rybnicki, jastrzębski)

Rewitalizacja miast:

- proces zmian/przemian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych w zdegradowanych częściach miasta, przyczyniających się do:

a) poprawy, jakości życia

b) przywrócenie ładu przestrzennego

c) do ożywienia gospodarki

d) zachowanie walorów hist, architekt., urban.

Inwestycje celu publicznego o znaczeniu krajowym.

Rejestr wszystkich programów zawierających zadania rządowe służące realizacji inwestycji celu publicznego jest prowadzony przez ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej.

SZCZEGÓŁOWA DECYZJA O LOKALIZACJI INWESTYCJI

Jest wydawana w odniesieniu do inwestycji o znaczeniu:

• Krajowym - wójt, burmistrz, prezydent w uzgodnieniu z marszałkiem województwa

• Powiatowym i gminnym

• Terenów zamkniętych - wojewoda

Plan zagospodarowania przestrzennego woj.

Określa zasady organizacji przestrzennej województwa.

Jest uchwalany na czas nieograniczony

Nie ma charakteru aktu prawnego powszechnie obowiązującego, tzn. określa ogólną lokalizację danej inwestycji lub przedsięwzięcia. Nie stanowi w sensie prawnym decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania przestrzennego. Wskazuje tylko przybliżoną lokalizację.

Zawartość planu zagospodarowania przestrzennego woj.

1. Plan sporządza się dla obszaru w granicach administracyjnych woj.

2. Plan uwzględnia ustalenia strategii rozwoju woj.

3. określa:

• sieć osadniczą

• obszary chronione

• inwestycje celu publicznego

• obszary problemowe

• obszary wsparcia

• obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi

• tereny zamknięte

• złoża kopalin - obszary

Elementy planu zagospodarowania przestrzennego woj.

Dla każdego zagadnienia tematycznego w Planie wskazano:

• cele polityki przestrzennej

• zasady realizacji

• kierunki działania

Plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego

Wszystkie wymogi formalne i merytoryczne są analogiczne, jak w planie zagospodarowania przestrzennego woj.

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSP. PRZESTRZENNEGO GMINY:

Określa:

- politykę przestrzenną gminy (zasady lokalne zagospodarowania przestrzeni)

- musi uwzględniać zapisy dokumentów wyższego rzędu:

a) koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju

b) strategii Rozwoju i Planu zagospodarowania przestrzennego kraju

c) strategii rozwoju gminy

d) obszarów wyspecjalizowanych (np. parki narodowe)

- studium sporządza się dla obszarów w granicach administr. Gminy

- studium składa się z części tekstowej i graficznej

- ustalenia studium są wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu planów miejscowych

- studium nie jest źródłem prawa,

Sporządzanie studium:

1. Projekt studium zawiera części tekstowe i graficzne sporządza wójt, burmistrz, prezydent miasta

2. Studium uchwala, rada gminy

3. Projekt rysunku studium sporządza się na kopii mapy zasadniczej w skali od 1:5000 do 1:25000

Treść studium:

1. Diagnoza stanu (uwarunkowania zagosp przestrzennego)

2. Kierunki rozwoju (polityka w zakresie zagosp. Przestrzennego)

1. Ustalenia koncepcyjne

2. Ustalenia wiążące

3. Uwarunkowania np.:

- dotychczasowego przeznaczenia zagospodarowania

- stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony

- stanu środowiska

- stanu dziedzictwa kulturowego, zabytków oraz dóbr kultury współczesnej

- warunków i jakości życia

- zagrożenia bezpieczeństwa ludności, jej mienia

- potrzeb i możliwości rozwoju gminy

- występowania obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych

- występowania złoż kopalin oraz zasobów wód podziemnych

- występowania terenów górniczych

- stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energet. oraz gosp odpadami

- zadań służących realizacji ponadlokalnych

Treść studium - SYNTEZA:

1. Diagnoza stanu (uwarunkowanie zagosp miasta)

2. Kierunki rozwoju (polityka w zakresie zagosp przestrzennego)

1. Ustalenia koncepcyjne - określenie koncepcji rozwoju przestrzennego, wraz ze sposobem realizacji tej koncepcji

2. Ustalenia wiążące:

- wskazanie obszarów podlegających ochronie, wymagających zmiany przeznaczenia na cele nierolnicze lub nieleśne

- wstępna lokalizacja inwestycji celu oraz dużych inwestycji handlowych

- wskazanie obszarów, dla których zostaną uchwalone miejscowe plany zagosp. przestrzennego

MIEJSCOWY PLAN ZAGOSP PRZESTRZENNEGO

1. Określa przeznaczenie terenów, dopuszczalny sposób ich zagospodarowania i zabudowy

2. Musi uwzględnić zapisy dokumentów wyższego rzędu:

- koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju

- strategii Rozwoju i Planu zagosp przestrzennego

- strategii rozwoju gminnego

- studium uwarunkowań kraj. Zagosp. Przestrzennego gminy

3. Sporządza się dla obszarów wyznaczanych w studium

4. Składa się z części tekstowej i graficznej

5. Miejscowy plan aktem prawa miejscowego

6. Nie jest obligatoryjny

Sporządzanie miejscowego Planu:

1. Projekt miejscowego planu zawierający część tekstową i graficzną sporządza wójt, burmistrz lub prezydent miasta

2. Miejscowy plan uchwala rada gminy

3. Miejscowy plan sporządza się w skali 1:1000

Miejscowy plan - zasada społecznej konsultacji planu:

1. Ogłoszenie o wyłożeniu miejscowego planu do publicznego względu

2. Możliwość wnoszenia uwag do projektu planu miejscowego; osoby prawne i fizyczne

3. Każda uwaga musi być rozpatrzona

Miejscowy plan - wgląd do planu

1. Prawo wglądu do Studium lub Planu miejscowego oraz otrzymania

2. Prawo do otrzymania z nich wyrysów i wypisów

Wykład IV

Koncepcje sieci obszarów chronionych

• Wielkoprzestrzenny system obszarów chronionych ( WSOCh )

• Ekologiczny system obszarów chronionych ( ESOCh )

• Econet

• Natura 2000, system informacji o środowisku CORINE

WSOCH:

• Koncepcja powstała w 1971r. w Państwowej Radzie Ochrony

• Jest próbą systemowego ( całościowego ) podejścia do zagadnień ochrony środowiska przyrodniczego

• Zakłada stworzenie uporządkowanego układu terenów o wysokich wartościach przyrodniczych (w tym zwłaszcza cechujących się dużym potencjałem biotycznym) podlegającym ochronie

• Celem nadrzędnym WSOCH jest ochrona funkcji ekologicznej

• Gospodarka zasobami przyrody na obszarze WSOCH musi być podporządkowana celowi utrzymania ich walorów ekologicznych

• Stworzyła nową kategorię obszarów chronionych tzn. parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu

Sposoby gospodarowania środowiskiem w WSOCH

• Kształtowanie się struktur funkcjonalnych tak, aby pozwalały one na zachowanie i wzmocnienie funkcji poszczególnych ekosystemów w regulacji stosunków środowiskowych

• Ograniczenie do zakazu włącznie eksploatacji zasobów nieodnawialnych

• Rekonstrukcja zasobów odnawialnych wzmacniająca ich funkcję ekologiczną i wartości krajobrazu

• Zachowanie w stanie nienaruszonym zasobów przyrodniczych ocenianych jako szczególnie cenne dla celów naukowych i dydaktycznych

• Podnoszenie walorów krajobrazowych

Praktyczne zastosowanie koncepcji WSOCH:

• Parki narodowe

• Parki krajobrazowe

• Rezerwaty przyrody

• Obszary chronionego krajobrazu

ESOCH

• Koncepcja powstała w 1975r. w Instytucie Kształtowania Środowiska

• Opiera się o zasady funkcjonowania ekosystemów

• Zwraca uwagę na konieczność tworzenia powiązań przestrzennych ( korytarzy ekologicznych)

• Koncepcja teoretyczna

ECONET

• Koncepcja opracowana w ramach Europejskiego programu Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody, pierwotnie dla krajobrazu UE ( od 1993r. włączona w tę sieć również Polska )

• Składa się z systemu obszarów, których walory stanowią o dziedzictwie przyrodniczym Europy

• Zakłada tworzenie powiązań przestrzennych i funkcjonalnych pomiędzy poszczególnymi formami ochrony przyrody, wyróżnionych na podstawie szeregu konwencji ( Romorskiej, Berneńskiej, Rio de Janerio )

W europejskiej Sieci Ekologicznej wyróżnia się:

• Obszary węzłowe

• korytarze ekologiczne

• obszary wymagające unaturalnienia

Koncepcja ECONET'u nie znalazła odzwierciedlenia w polskim prawodawstwie, pozostała koncepcją teoretyczną

Natura 2000

1. w założeniach ma stworzyć najbardziej kompleksową i najbardziej logistycznie i praktycznie przygotowaną europejską sieć ekologiczną

2. podstawy prawne:

• dyrektywa w sprawie ochrony dużych ptaków z 1979r. ( Dyrektywa Ptasia )

• dyrektywa w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny z 1992r.

( Dyrektywa Siedliskowa )

3. Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów:

• Specjalne obszary ochrony siedlisk ( 500 ), tworzone na podstawie Dyrektywy Siedliskowej dla ochrony typów siedlisk przyrody, gatunków roślin i zwierząt

• Obszary specjalnej ochrony ptaków tworzone na podstawie Dyrektywy Ptasiej dla ochrony wielkich ptaków

Dyrektywa Ptasia:

• Ma na celu ochronę gatunków ptaków, gospodarowanie nimi i regulowanie ich liczebności

• Podaje listę gatunków ptaków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem z powodu zmian w ich siedliskach

• Siedliska tych ptaków muszą więc być chronione, aby umożliwić im przetrwanie i rozród

• W Polsce występuje 267 gatunków z Dyrektywy Ptasiej

Dyrektywa Siedliskowa:

• Siedlisko - to obszar lądowy lub wodny, naturalny lub półnaturalny, wyodrębniony na podstawie cech geograficznych, abiotycznych i biotycznych środowiska

Siedliska o znaczeniu wspólnotowym to takie, które:

• Są zagrożone zanikiem w swoim naturalnym zasięgu

• Mają niewielki naturalny zasięg w wyniku regresji lub związku ze swoimi wewnętrznymi przyrodniczymi właściwościami

• Stanowią wybitne przykłady typowych cech jednego lub więcej z pięciu wymienionych regionów biogeograficznych: alpejskiego, atlantyckiego, kontynentalnego, makaronezyjskiego lub śródziemnomorskiego

Dyrektywa Siedliskowa wymienia:

• 44 gatunki roślin

• 88 gatunków zwierząt

Dyrektywa siedliskowa nie określa sposobu ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków, wyznacza jedynie cele i warunki ich zachowania, a oznacza to, że:

• Dla siedlisk przyrodniczych - naturalny ich zasięg nie zmniejsza się, zachowują one specyficzną strukturę i swoje funkcje, stan ochrony typowych dla niego gatunków jest właściwy

• Dla siedlisk gatunkowych - zachowana zostaje liczebność populacji i gwarantująca jej utrzymanie się w biocenozie, naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się

Obowiązki wynikające z Dyrektywy:

1. Wyznaczenie 500 oraz 050, a następnie objęcie ich opieką jako obszarów o znaczeniu wspólnotowym

2. Określanie niezbędnych działań ochronnych, jeśli to konieczne, opracowanie i przyjęcie planów ochrony, uwzględniając uwarunkowanie społeczne i gospodarcze wyst. na tym obszarze

3. Ocenianie skutków wszelkich planów i przedsięwzięć, które mogą zagrozić walorom przyrodniczym sieci Natura 2000

4. Zarządzanie siecią z uwzględnieniem wyników monitorowania ochrony siedlisk i populacji gatunków

5. Prowadzenie sprawozdawczości obejmującej ocenę wdrażania oby dyrektyw

( W NATURA 2000 NIE MA ZAKAZÓW KONKRETNYCH, JAK W PARKACH NARODOWYCH )

Realizacja w skali UE:

1. Obszary Natura 2000 są dostępne do wykorzystywania przez człowieka i nie muszą być obszarami poddawanymi ścisłej ochronie

2. Koszty zarządzania i sprawozdawczości oraz kompensacja utraconych zysków są refundowane przez odpowiednie organy UE

3. Wyznaczanie obszarów Natura 2000 leży wyłącznie w gestii władz krajowych

System ochrony przyrody w Polsce

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody w Polsce funkcjonują następujące formy ochrony przyrody:

• Parki narodowe

• Rezerwaty przyrody

• Parki krajobrazowe

• Obszary chronionego krajobrazu

• Obszary Natura 2000

• Pomniki przyrody

• Stanowiska dokumentacyjne

• Użytki ekologiczne

• Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe

• Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów

Ad. 1

- stała lista zakazów - konieczność wyznaczenia otuliny wokół P.N. - konieczność uzgodnień projektu studium uwarunkowań oraz miejscowego planu z dyrektorem P.N.

Ad. 2

- stała lista zakazów

- możliwość wyznaczenia otuliny wokół R.P.

- możliwość uzgodnienia projektu studium z wojewodą

Ad. 3

- zmienna lista zakazów

Ad.4

- brak otuliny

- zmienna lista zakazów

- konieczność uzgodnień z wojewodą

Ad.5

- tworzony w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska

- zakaz podejmowania działań mogących pogorszyć stan siedlisk lub wpływających negatywnie na gatunki

- realizacja przedsięwzięć o negatywnym wpływie nie jest możliwa

- plan przedsięwzięć na obszar Natura 2000 podlega ocenie pod względem ewentualnych skutków

Ad.6, Ad.7, Ad.8, Ad.9, Ad.10

- brak stałej listy zakazów oraz brak konieczności uzgodnień z wojewodą

Otulina

- konieczność uzgodnień projektu studium uwarunkowań oraz miejscowego planu z dyrektorem parku lub wojewodą

Plany ochrony - określają sposób gospodarowania na obszarach chronionych ( Natura 2000, P.N., P.K., Rezerwat przyrody )

Opracowania towarzyszące w ramach planowania:

- opracowanie ekofizjograficzne

- dokument sporządzony wyłącznie na potrzeby planistyczne:

• Miejscowego planu

• Studium uwarunkowań

• Planu zagospodarowania przestrzennego danego województwa

• Sporządzane przed przystąpieniem do prac nad planem przestrzennym

• Ważne do momentu istotnych zmian w stanie środowiska ( brak sztywnego ograniczenia czasowego )

• Składa się z części tekstowej i graficznej ( treść opracowana ekofizjograf. )

• Charakterystyka stanu środowiska

• Diagnoza funkcjonowania środowiska ( ocena stanu )

• Prognoza dalszych zmian w środowisku

• Wskazanie obszarów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcje przyrodnicze

• Ocena przydatności środowiska dla człowieka

Ocena oddziaływania na środowisko ( OOŚ )

Podlegają jej:

• Miejscowy plan

• Plan zagospodarowania przestrzennego oraz strategia rozwoju regionaln.

• Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju

• Projekty polityki, strategii planów - prog…

• Przedsięwzięcia ( raporty o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko )

• Dla przeds. mogących znacząco oddziaływać na środow.

• Bez przygotowania OOŚ nie ma możliwości realizacji powyższych planów i przedsięwzięć

• OOŚ jest sporządzana równolegle z planami przestrzennymi oraz przed realizacją zamierzonych przedsięwzięć

• Stanowi przewidywanie skutków realizacji danego planu oraz zestawienie zagrożeń, które mogą wystąpić

Prognoza oddziaływania na środowisko:

• Analiza skutków zmian funkcji terenów:

• W zakresie emisji zanieczyszczeń, wytworzonych odpadów

• Wpływu na powietrze, wodę, glebę, ekosystem

• Ocena:

• Stan funkcjonowania środowiska

• Przyjętych rozwiązań w planie z punktu widzenia zgodności

• Zagrożeń dla środowiska

• Skutków dla istniejących form ochrony przyrody

• Zmian w krajobrazie

Raporty o oddziaływaniu przedsięwzięć na środowisko

• Zapewnienie niezbędnych inf. nt. przedsięwzięcia oraz ocena jego wpływu na:

• Środowisko, zdrowe warunki życia ludzi

• Dobra materialne

• Zabytki

• Wzajemne oddziaływanie czynników

• Dostęp do złóż kopalin

• Ustalenie możliwości zapobiegania i ograniczania negatywnego wpływu na środowisko

Brak pozytywnej oceny oddziaływania na środowisko uniemożliwia realizację przedsięwzcięcia

Wykład V

Decyzje przestrzenne a dochody budżetów lokalnych.

Wzrost dochodów:

• Opłaty z podatku gruntowego ( tereny rolne - nierolne, mieszkaniowe ekstensywne - mieszkaniowe intensywne, przeznaczone pod działalność gospodarczą)

• Opłaty z podatku od nieruchomości

• Opłaty od wzrostu wartości nieruchomości - „renta planistyczna”

• Opłaty adiaceńskie

• Opłaty z tytułu podatku CIT

• Opłaty z tytułu podatku PIT

Spadek dochodów:

• Odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości

• Wykup nieruchomości

• Konieczność podniesienia kosztów pośrednich (np. podłączenie działek do układu komunikacyjnego)

• „korzyści utracone”

Opłata za wzrost wartości nieruchomości:

Bezpośredni wzrost wartości w wyniku zapisów planu

1. Następuje w wyniku zmiany zapisów planu miejscowego (np. zmiana przeznaczenia gruntu z rolnego na budowlany)

2. Jest obowiązkowa

3. Jest ponoszona w momencie zbytu nieruchomości

4. Max - 30% wzrostu wartości

Opłaty adiaceńśkie:

Pośredni wzrost wartości nieruchomości w wyniku zapisów planu

1. Podział nieruchomości ( tylko na wniosek użytkownika)

2. Wydzielenie nieruchomości w wyniku scalenia i podziału (zawsze - z urzędu na wniosek użytkownika)

3. Budowa urządzeń infrastruktury przy udziale środków publicznych - partycypacja w kosztach (zawsze - niezależnie od korzystania z infrastruktury)

Wys. Opłat - max 50% wzrostu wartości

Rekompensata za spadek wartości nieruchomości:

1. Umożliwienie lub ograniczenie korzystania z nieruchomości

• Wykup nieruchomości lub jej części

• Odszkodowanie za poniesioną szkodę

• Nieruchomość zamienna

2. Obniżenie wartości nieruchomości lub niewykorzystanie rekompensaty z 1 pkt.

• Odszkodowanie - 100% obniżenia wartości nieruchomości

Proces podejmowania decyzji przestrzennych:

Określenie celów rozwoju (politycy)

Wskazanie możliwych sposobów w osiągnięciu celów (planiści przestrzenni)

Waloryzacja alternatyw (ekonomiści)

Wybór rozwiązania optymalnego (politycy)

Podejmowane decyzje przestrzenne w dokumentach:

1. Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju zagospodarowania przestrzennego gminy

• Decyzje przestrzenne o charakterze strategicznym

• Zakres i lokalizacja najbardziej kosztownych inwestycji komunalnych

2. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego

3. Decyzje ustalające warunki zabudowy i zagospodarowania terenów

Elementy studium … podlegające ocenie ekonomicznej:

1. Uwarunkowania

• Nakłady / efekty wykorzystania terenów zainwestowanych

• Stopień wykorzystania zasobów (walorów) naturalnych

• Możliwość poprawy funkcjonowania systemów infrastruktury (modernizacja)

• Zakres możliwych do zrealizowania inwestycji celu publicznego

2. Kierunki

• Przeznaczenie, wielkość i rozmieszczenie terenów rozwojowych

• Progowe wielkości intensyfikacji wykorzystania terenów zabudowanych

• Wpływ rozwoju przestrzennego na ilość przewozów ( w tym komunikacją zbiorową)

• Wpływ ograniczeń w zagospodarowaniu terenów na rynek nieruchomości

• Wpływ zamierzonych kierunków rozwoju przestrzennego na wartość nieruchomości (roszczenia / dochody)

• Wpływ ustaleń planistycznych na zachowania developerów i inwestorów

Elementy Planu miejscowego … podlegające ocenie ekonomicznej:

• Koszt realizacji inwestycji celu publicznego

• Koszt wykupu nieruchomości pod inwestycje celu publicznego

• Koszty odszkodowań za spadek cen nieruchomości

• Dochody od wzrostu cen nieruchomości

• Inne korzyści ekonomiczne

Elementy decyzji o warunkach zabudowy … podlegające ocenie ekonomicznej:

• Symulacja wpływu treści decyzji na opłacalność / nieopłacalność przedsięnwzięcia

Ogólna opłacalność decyzji przestrzennych:

• Opłacalność dla lokalnego budżetu ( zachowanie równowagi budżetowej - pomiar w dłuższym okresie np. 10 lat)

• Opłacalność dla inwestorów ( wykonywalność decyzji przestrzennych )

• Opłacalność dla mieszkańców ( akceptacja społeczna)

• Opłacalność pośrednia i łączna ( dla budżetu, inwestorów i mieszkańców ) - warunek dynamizacji rozwoju gminy

Analiza wyboru najkorzystniejszej relacji ekonomicznych:

• Porównanie alternatyw ( wybór alternatywy najkorzystniejszej)

• Pomiar efektywności ekonomicznej

=
E_e > 1 ok. E_e < 1 - nieopłacalne

E_e - efektywność ekonomiczna

P_g - podatek gruntowy ( roczny )

P_n - podatek od nieruchomości budowlanych ( roczny )

L₁ - liczba lat analizy

L₂ - liczba lat analizy pomniejszona o okres budowy

O_w - suma opłat od wzrostu wartości nieruchomości

O_a - suma opłat adiaceńskich

K_p = koszt prac przygotowawczych

K_w - koszty wykupu nieruchomości

K_i - koszty inwestycji celu publicznego

Zmiany wartości nieruchomości: *( 2 - 5 ) - zależne od ustaleń planistycznych

1. Lokalizacja

2. Przeznaczenie w planie miejscowym

3. Warunki zabudowy i zagospodarowania

4. Warunki obsługi komunikacyjnej

5. Wyposażenie w media

Wykład VI

Stan plac planistycznych w kraju

Wg stanu z 2005r.

• Posiadało dokument - 2433 gminy ( 98,2%)

• Nie posiadało - 45 ( Legionowo, Wyszków, Siemianowice śląskie …)

• Zaledwie 7% Studiów było w technologii GIS

• Koszt opracowania - 0 - 1,4 mln zł ( Wrocław )

Zawartość:

• Ponad 83 tys. km² ( 27% pow. kraju ) przewidziano do objęcia planami (obowiązkowymi i fakultatywnymi)

• Ponad 57 tys. km ² ( 18% ) przewidziano pod plany miejscowe

Tereny przewidziane pod plany miejscowe:

• Niekorzystny rozkład przestrzenny : najwyższy udział w gminach wiejskich,

najniższy - miejskich

• Niski udział w obszarach wokół autostrad

• Rocznie w przygotowaniu jest ok. 6,5 tys. zmian w planach miejscowych

Przeznaczenie pod funkcje mieszkaniowe:

• Ogólnie ponad 8 tys. km² - 3% pow. kraju (gminy miejskie - 8%)

• Przy założeniu gęstości zaludnienia 1 tys. os/km² daje to liczbę mieszkań dla 8 mln osób

• Związek z rozmieszczeniem ludności

• Statystyczny niedobór mieszkaniowy ( liczba gospodarstw domowych - liczba mieszkań ) = 1,6 mln mieszkań

• Problemy : struktura przestrzenna terenów przeznaczonych pod zabudowę ( deficyt w otoczeniach aglomeracji )

Zmiany funkcji ( przeznaczenie terenów ):

1. Zalesienia - 1,7% pow. kraju

2. Odrolnienia - 1,1%

3. Odlesienia - 0,2%

4. Efekt, poprawa warunków środowiskowych ( lasy )

5. Struktura: niekorzystna struktura przestrzenna zalesień ( brak na obszarach o największych potrzebach [ otoczenie Warszawy ] )

Decyzje przestrzenne ( dane wg 2005r. ):

1. O lokalizacji inwestycji celu publicznego - prawie 33 tys. wniosków

2. O ustaleniu warunków zabudowy: zagospodarowania terenu - 185 tys. ( w tym 85 tys. decyzji dotyczących zabudowy mieszkaniowej)

3. Udział decyzji ( uwzizt )odmownych - 2,8%

4. Wysoki wskaźnik powodzenia - efekt niskich wymogów lokalizacyjnych związanych zasadą kontynuacji funkcji ( dobrego sąsiedztwa )

5. Większość domów budowana jest w oparciu o decyzje w warunkach zabudowy

6. Efekt: rozpraszanie zabudowy, brak kształtowania racjonalnych struktur przestrzennych.

+bonus

Opracowanie ekofizjograficzne:

Cel i zakres opracowania.

Dokument jest nowym typem opracowania określającego przyrodnicze uwarunkowania dla zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego. Poprzez kompleksowe ujęcie problematyki związanej ze stanem i zasobami środowiska oraz ich przekształceniami, wskazuje możliwości wykorzystania walorów środowiska województwa dla różnych form działalności człowieka - zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Przyczynia się w ten sposób do utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalnego gospodarowania zasobami środowiska na obszarze Dolnego Śląska.

Opracowanie zawiera m.in.: aktualne informacje o zasobach i stanie środowiska regionu, zmianach klimatycznych, informacje na temat aktualnych i projektowanych systemów ochrony przyrody, charakterystykę zagrożeń powodziowych oraz w rozdziale podsumowującym - wskazanie możliwości rozwoju i ograniczeń dla różnych rodzajów użytkowania i form zagospodarowania terenu.

Przebieg prac.

Prace nad dokumentem zostały zainicjowane w 2003 roku. Po uzyskaniu dotacji z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu (WBU) jako przedstawiciel Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, przystąpiło do realizacji zadania.

Rzetelne wykonanie Opracowania ekofizjograficznego, według określonego w stosownych rozporządzeniach zakresu tematycznego, wymagało współdziałania z instytucjami posiadającymi odpowiedni potencjał naukowy i badawczy. WBU podjęło w tym celu współpracę z dolnośląskimi, regionalnymi oddziałami: Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowego Instytutu Geologicznego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Biurem Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz przedstawicielami ośrodków naukowych zajmującymi się problematyką ochrony zasobów przyrodniczych i krajobrazowych: Uniwersytetu Wrocławskiego, Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Instytutu Ochrony Środowiska we Wrocławiu oraz Muzeum Przyrodniczego we Wrocławiu. Zaangażowanie wymienionych instytucji pozwoliło na uzyskanie najwyższego poziomu merytorycznego publikacji.

Zwieńczeniem prac jest publikacja Opracowania ekofizjograficznego w formie książkowej (z dołączoną płytą CD z mapami o wysokiej rozdzielczości) oraz umieszczenie opracowania w wersji elektronicznej na serwerze internetowym WBU. Publikacja jest obecnie przekazywana samorządom oraz zainteresowanym instytucjom i organizacjom.

Wersja elektroniczna opracowania zawiera pełną treść publikacji oraz, dodatkowo część graficzną - mapy tematyczne, przygotowaną w sposób umożliwiający aktywne korzystanie z jej zawartości. Oznacza to przede wszystkim możliwość generowania własnych map poprzez włączanie , bądź wyłączanie dostępnych na serwerze warstw tematycznych przez użytkownika korzystającego zdalnie z udostępnionej aplikacji do ich przeglądania. Możliwe jest również wyszukiwanie informacji poprzez wykonywanie zapytań, generowania legend do map i ich drukowanie

W celu umożliwienia aktualizowania danych zawartych w dokumencie, zastosowano narzędzie pozwalające na bieżące wprowadzanie zmian do jego wersji elektronicznej. Dzięki temu możliwe będzie korzystanie z opracowania również w latach następnych.

Wykorzystanie opracowania

Zawarta w monografii całościowa informacja o środowisku i kierunkach jego przekształceń będzie stanowić niezbędny punkt wyjścia do przygotowania przeglądu i raportu o stanie zagospodarowania przestrzennego w regionie, aktualizacji Planu zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego oraz innych dokumentów realizowanych na szczeblu regionalnym.

Opracowanie będzie także stanowić podstawę do wykonywania opracowań środowiskowych w skali lokalnej, gdyż umożliwi sporządzanie pełniejszych ocen oddziaływania na środowisko - z wykorzystaniem uwarunkowań w skali regionalnej.

W związku z nowymi regulacjami prawnymi dotyczącymi ochrony środowiska, w tym procedurami przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko, opracowanie będzie pomocne przy przeprowadzaniu procesów inwestycyjnych na terenie województwa.

Ponadto poprzez szerokie i nieodpłatne rozpowszechnianie, przede wszystkim w prezentowanej tutaj wersji internetowej, Opracowanie ekofizjograficzne dla województwa dolnośląskiego będzie służyło popularyzowaniu wiedzy o środowisku Dolnego Śląska i jego zagrożeniach, pozwoli na usystematyzowanie wiedzy o aktualnym stanie środowiska w regionie i przełożenie zasad ekorozwoju do opracowań lokalnych.

1

---