Zakres materiału z języka polskiego
Typ szkoły |
Semestr |
Zakres materiału (epoki) |
LO |
I |
Starożytność, Średniowiecze |
|
II |
Renesans, Barok, Oświecenie |
|
III |
Romantyzm |
|
IV |
Pozytywizm, |
|
V |
Młoda Polska, XX-lecie międzywojenne, |
|
VI |
Literatura wojny i okupacji , Współczesność |
STAROŻYTNOŚĆ
Wybrane mity greckie, np.: o Prometeuszu, Syzyfie, Orfeuszu
i Eurydyce, o Tezeuszu, o Narcyzie, mit o wojnie trojańskiej, Historia rodu Labdakidów;
cechy i funkcje mitycznych opowieści;
ponadczasowe wartości mitów;
postaci mitologiczne - archetypami zachowań i postaw ludzkich;
związki frazeologiczne pochodzące z mitów i ich współczesne, przenośne znaczenia;
Homer - fr. „Iliady”
funkcjonowanie mitu o wojnie trojańskiej w eposie greckim;
postawy etyczne bohaterów;
herosi i bogowie w świecie Homera;
cechy eposu antycznego;
cechy charakterystyczne stylu homeryckiego.
Dramat i teatr antyczny - Sofokles -„KRÓL EDYP”
budowa i cechy dramatu greckiego;
tragizm tytułowego bohatera.
Liryka rzymska - Horacy
echa filozofii stoickiej i epikurejskiej w pieśniach Horacego;
refleksje o szczęściu i przemijaniu;
motyw „exegi monumentum” w utworach Horacego;
poetyckie przesłanie Horacego (rola twórcy i poezji).
5. Antyczne gatunki literackie.
6. Dialog z tradycją antyczną ( przykłady):
esej Z. Herberta - „Historia Minotaura” (fragm.);
Zbigniew Herbert, „Apollo i Marsjasz”;
L. Staff - „Odys“;
Inne przykłady: fragment opowiadania z kręgu literatury mityzującej rzeczywistość np. Olgi Tokarczuk, wybór prozy J. R. R. Tolkiena lub A. Sapkowskiego;
7. Biblia
antyczne i biblijne opowieści o początku świata i końcu świata;
obraz miłości i cierpienia jako wartości życia ludzkiego;
uniwersalne treści przypowieści i opowieści biblijnych;
związki frazeologiczne utrwalone w Biblii;
charakterystyczne cechy stylu biblijnego
miejsce Biblii w kulturze europejskiej.
8. Dialog z tradycją biblijną (przykłady):
W. Szymborska - „Wieża Babel”;
A. Kamieńska - „Powrót Hioba”;
Cz. Miłosz - „Piosenka o końcu świata”:
opowiadanie z kręgu literatury mityzującej rzeczywistość np. Olgi Tokarczuk
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…
Zastanów się, jaka jest rola kultury śródziemnomorskiej w kształtowaniu światopoglądu współczesnego Europejczyka. Uzasadnij swoje sądy.
Wskaż postacie mitologiczne, które są symbolami wartości uniwersalnych.
Wskaż wzory zachowań i postaw ludzi utrwalone w mitach.
Ukaż wyobrażenia starożytnych Greków o świecie, bogach i ludziach odzwierciedlone w wybranych mitach.
Odwołując się do wybranych mitów przedstaw obraz ludzkich marzeń, pragnień, leków, tęsknot, oczekiwań…
Zastanów się nad rolą fatum w świecie mitów.
Mitologia jako źródło inspiracji twórców różnych epok - podaj kilka nawiązań (literatura, muzyka, malarstwo…)
Wyjaśnij, na czym polega istota konfliktu tragicznego w dramacie Sofoklesa.
Główni bohaterowie „Iliady” (lub „Odysei) - przedstaw charaktery i postawy życiowe.
Wyjaśnij, na czym polega istota konfliktu tragicznego w dramacie Sofoklesa.
Tragedia Edypa to jego niewiedza, klęska - to poznanie. Rozwiń myśl wykazując, że Edyp jest postacią tragiczną.
Kreacja bohatera tragicznego. Omów zagadnienie, odwołując się do dramatu Sofoklesa.
Zastanów się, jaką wartość dla współczesnego człowieka mają myśli, problemy występujące w „Królu Edypie” Sofoklesa.
Biblia - uniwersalną księgą mądrości…rozwiń myśl.
Przedstaw różne oblicza miłości zawarte w Biblii.
Na czym polega uniwersalny charakter wybranych opowieści i przypowieści biblijnych?
Wskaż nawiązania do Biblii w literaturze późniejszych epok.
NAUKA O JĘZYKU
Wymień i scharakteryzuj gatunki literackie charakterystyczne dla Biblii.
Wyjaśnij pojęcia: stały i luźny związek frazeologiczny. Podaj przykłady.
Wskaż charakterystyczne cechy języka i stylu wypowiedzi biblijnej.
Wskaż ślady Biblii i mitologii w języku polskim.
ŚREDNIOWIECZE
„Bogurodzica”
średniowieczna idea hierarchii i pośrednictwa;
motyw maryjny.
porównaj ujęcie motywu maryjnego w „Lamencie świętokrzyskim”
„Pieśń o Rolandzie” (fragmenty)
cechy rycerza średniowiecznego na przykładzie Rolanda (lub innego rycerza średniowiecznego);
„Pieśń o Rolandzie” - przykładem epiki rycerskiej.
Człowiek średniowiecza wobec śmierci
„Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” - motyw tańca śmierci;
„Pieśń o Rolandzie” - heroizm w chwili śmierci;
motyw danse macabre w ikonografii średniowiecznej.
Średniowieczne wzorce osobowe:
Święty w „Legendzie o świętym Aleksym” i w „Kwiatkach św. Franciszka”;
Rycerz w „Pieśni o Rolandzie” (przypomnienie z gimnazjum),
Władca w „Kronice polskiej” Galla Anonima.
Dialog z tradycją:
A. Mickiewicz - „Konrad Wallenrod”- etos rycerza
Z. Herbert- „ Przesłanie pana Cogito”,
K. K. Baczyński - „Modlitwa do Bogurodzicy”;
S. Grochowiak - „Święty Szymon Słupnik”;
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL….
Jakie idee i jakie nurty filozoficzne ukształtowały tę epokę?
Jakie funkcje w kształtowaniu światopoglądu średniowiecznego człowieka pełniły sztuki plastyczne?
Zastanów się nad stwierdzeniem: katedra gotycka jest tekstem kultury średniowiecznej.
Jakie były dążenia i pragnienia ludzi średniowiecza? Odpowiedz, odwołując się
do wybranych utworów.
Przedstaw motyw cierpienia w literaturze średniowiecznej.
Przedstaw motyw maryjny w literaturze (i sztuce) średniowiecza.
Oceń średniowieczne wzorce osobowe z pozycji człowieka współczesnego.
Stosunek człowieka średniowiecza do śmierci. Omów na wybranych przykładach.
Uzasadnij, że Bogurodzica jest najstarszym polskim zabytkiem narodowym
i językowym.
Znajdź w „Bogurodzicy” elementy, które wskazują na jej modlitewny charakter.
Jakie idee i jakie nurty filozoficzne ukształtowały tę epokę?
Wskaż nawiązania do średniowiecza we współczesnej literaturze.
NAUKA O JĘZYKU
Omów pochodzenie języka polskiego.
Przedstaw cechy języka i stylu utworów średniowiecznych.
Jakie znasz funkcje tekstów językowych?
RENESANS
Jan Kochanowski - Pieśni (wybór)
renesansowa koncepcja godności człowieka;
renesansowa koncepcja artysty;
spojrzenie człowieka renesansu na świat i życie.
Jan Kochanowski -„Treny” (wybór)
kryzys światopoglądowy humanisty;
„człowiek nie kamień…” - dramat ojca, artysty, człowieka;
nowe cechy antycznego gatunku;
Motyw ojczyzny w twórczości Jana Kochanowskiego (Pieśni: V, XII, XIV, XIX)
Jan Kochanowski - różnorodna tematyka fraszek (np. „Do gór i lasów, „O żywocie ludzkim”, „Na dom w Czarnolesie”…)
Piotr Skarga - „ Kazania sejmowe” ( fragm.)
metaforyka utworu;
retoryka „Kazań”;
obraz społeczeństwa polskiego
Dialog z tradycją:
J. Tuwim -„Rzecz czarnoleska”;
L.Staff - „Lipy”;
Z. Herbert -„Pan Cogito a perła”, „Dlaczego klasycy”;
Cz. Miłosz - „Ars poetica”.
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…
Na czym polegało nowe spojrzenie na świat i człowieka w kulturze renesansu?
W wybranych pieśniach Jana Kochanowskiego wskaż elementy epikurejskie
i stoickie.
Światopogląd renesansu i jego odbicie w poznanych utworach.
Przedstaw obraz człowieka, świata i Boga w literaturze (i sztuce) renesansu.
Przedstaw nową wizję świata i człowieka wykreowaną w twórczości Kochanowskiego.
Ukaż przeżycia i przemyślenia filozofa w „Trenach” J. Kochanowskiego.
Przedstaw refleksje na temat relacji jednostki i państwa w twórczości Kochanowskiego.
Z pozycji człowieka współczesnego dokonaj oceny ideałów człowieka renesansu.
Cierpienie jako sytuacja graniczna. Twoje uwagi po lekturze „Trenów”
J. Kochanowskiego.
Ideały człowieka renesansu w ocenie współczesnego człowieka.
Przedstaw motyw państwa i odpowiedzialności za jego losy na podstawie
„Odprawy posłów greckich” J. Kochanowskiego oraz „Kazań sejmowych” P. Skargi.
Dokonaj porównania ideałów średniowiecznych i renesansowych. Odwołaj się
do wybranych utworów literackich.
Uroda życia ziemianina polskiego w utworach Reja i Kochanowskiego. Rozwiń myśl w oparciu o utwory.
Wymień i scharakteryzuj gatunki literackie uprawiane w renesansie.
NAUKA O JĘZYKU
Dokonaj ogólnej charakterystyki polszczyzny epoki odrodzenia.
Scharakteryzuj język wybitnych twórców epoki renesansu.
Co to jest zapożyczenie językowe? Odwołaj się do języka doby renesansu.
BAROK
Poezja baroku (wybór)
Mikołaj Sęp - Szarzyński (wybrane sonety np.: Sonet I, Sonet IV)
- pytania o śmierć i przemijanie;
- stosunek do Boga i świata;
- problemy egzystencjalne.
Jan Andrzej Morsztyn (wybór wierszy, np.: „Do trupa”, „Niestatek”, ”Cuda miłości”)
- Morsztyn - reprezentantem nowego stylu literackiego
- cechy poetyki marinistycznej;
- miłość jako uczucie zmysłowe.
Daniel Naborowski (wybór wierszy, np.: „Krótkość żywota”, „Marność”, „Na oczy królewny angielskiej”)
- nurt metafizyczny;
- motyw czasu i przemijania..
Wiliam Szekspir - „ Makbet”
tragizm losów bohaterów dramatu;
wiodące motywy dramatu: władza, losy władców, problem odpowiedzialności…
nowatorstwo dramatu Szekspira;
tragedia antyczna a dramat Szekspirowski.
W. Potocki („Pospolite ruszenie”, ”Zbytki polskie”) i J.Ch. Pasek („Pamiętniki”)
dwa oblicza sarmatyzmu;
nurt sarmacki jako odbicie kultury szlacheckiej;
cechy stylu utworów sarmackich.
4. Dialog z tradycją:
J. M. Rymkiewicz - „ Epitafium dla Rzymu”, „Na trupa”;
S. Grochowiak - „Lekcja anatomii”, „Do pani”;
W. Szymborska - „Kobiety Rubensa”;
A. Stasiuk - „Opowieści galicyjskie” (fragm.).
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…
Wymień charakterystyczne cechy baroku jako formacji kulturowej.
Zastanów się, dlaczego określa się barok epoką kontrastów.
Przedstaw różnorodność nurtów w poezji barokowej; omów jeden z nich.
Przedstaw J. A. Morsztyna jako polskiego marinistę.
Przedstaw motyw śmierci i przemijania w wybranych utworach barokowych.
Na przykładzie poezji D. Naborowskiego omów nurt refleksyjny w literaturze baroku.
Na przykładzie poezji J.A.Morsztyna wymień cechy poezji barokowej.
Czy warto znać swoją przyszłość? Rozważ problem, odwołując się do dramatu Szekspira.
Jakie refleksje nasuwają się Tobie po przeczytaniu dramatu Szekspira „Makbet”?
Na czym polega uniwersalizm problemów egzystencjalnych w dramacie Szekspira „Makbet”?
Na czym polega tragizm Makbeta? Zbierz argumenty, odwołaj się do tekstu dramatu.
Przedstaw dwa oblicza sarmatyzmu w literaturze barokowej.
Przedstaw krytyczny obraz Sarmaty w literaturze baroku.
Rozterki i wątpliwości człowieka baroku. Rozwiń myśl, odwołując się do poezji Sępa Szarzyńskiego.
Na przykładach przedstaw cechy stylu barokowego.
Barok - epoka kontrastów i sprzeczności - rozwiń tę myśl, odwołując się do wybranych utworów.
Dokonaj analizy sonetu J.A.Morsztyna „Do trupa”.
Przedstaw cechy barokowej estetyki.
Wyjaśnij znaczenia pojęć: konceptyzm, antyteza, oksymoron, hiperbolizacja, paradoks, anafora, „vanitas”.
Ukaż różnorodność realizacji motywu miłości w literaturze renesansu i baroku.
Przedstaw barokową realizacje motywu „vanitas”.
NAUKA O JĘZYKU
Scharakteryzuj język wybitnych twórców okresu baroku.
Wyjaśnij rolę środków językowych w poezji barokowej.
OŚWIECENIE
1. Ignacy Krasicki - wybór satyr np.: „Do króla”, „Żona modna” (przypomnienie
z gimnazjum), „Świat zepsuty”, „Pijaństwo”
dydaktyczny charakter utworów;
demaskatorskie treści satyr;
obraz szlachty sarmackiej.
2. Ignacy Krasicki - „Hymn do miłości ojczyzny”
kształtowanie obywatelskiej postawy patriotycznej.
3.Ignacy Krasicki - bajki (wybór)
(np.: „Dewotka”, „Wół minister”, „Ptaszki w klatce”, „Wstęp do bajek”)
dydaktyczny charakter bajek;
portret społeczeństwa;
wizja świata w bajkach;
krytycyzm.
S. Staszic - „Przestrogi dla Polski” (fragm.) (matura od 2010 roku)
patriotyczny charakter publicystyki oświeceniowej.
Sentymentalizm w liryce Franciszka Karpińskiego
kreacja podmiotu lirycznego w liryku „Do Justyny. Tęskność na wiosnę”.
J. Molier -„Świętoszek”
ponadczasowość problematyki komedii;
rodzaje komizmu w ujęciu Moliera;
komizm sytuacyjny i komizm słowny;
prezentacja uniwersalnych cech bohaterów komedii;
cechy komedii nowożytnej.
D. Defoe - „ Robinson Crusoe” (matura od 2010 roku)
pojęcie „robinsonady”; motyw przewodni utworu;
typ powieści oświeceniowej.
Dialog z tradycją:
W. Szymborska - „Odkrycie”;
M. Jastrun- „Pijaństwo”;
K. I. Gałczyński- „ Grób Krasickiego”;
M. Pawlikowska-Jasnorzewska - „Laura i Filon”;
Cz. Miłosz - „Piosenka pasterska”.
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…
Scharakteryzuj oświecenie jako formację kulturową.
„I śmiech niekiedy może być nauką…” - jak tę myśl wykorzystał Krasicki w swoich utworach?
Przedstaw I. Krasickiego jako obserwatora i krytyka społeczeństwa polskiego XVIII wieku.
Omów egzystencjalną zadumę nad człowiekiem i światem w „Bajkach” I.Krasickiego.
Krytyka wad ludzkich w bajkach I. Krasickiego.
Walka o odnowę moralną społeczeństwa. Omów na przykładach.
Na czym polegał dydaktyzm utworów doby oświecenia? Odwołaj się do wybranych utworów.
Zacofany Sarmata i światły obywatel to typowi bohaterowie utworów oświecenia. Uzasadnij stwierdzenie, odwołując się do przykładów.
Przedstaw gatunki literackie charakterystyczne dla oświecenia, wskaż ich charakterystyczne cechy.
Podaj przykłady utworów i uzasadnij ich dydaktyczny charakter.
Komedie Moliera nie tylko śmieszą… Rozwiń myśl, odwołując się do „Świętoszka” (lub innego utworu).
Czy znajdujesz w komediach Moliera ponadczasowe problemy? Uzasadniając odwołaj się do treści utworu.
NAUKA O JĘZYKU
Przedstaw charakterystyczne cechy języka okresu oświecenia.
Wskaż zasady budowania komunikatywnej wypowiedzi.
Dowcip i parodia w utworach oświecenia.
ROMANTYZM
1. Johan Wolfgang Goethe - „Faust” (fragm.)
bunt człowieka przeciw własnej niedoskonałości;
poszukiwanie sensu życia;
cechy romantyczne (nastrojowość, rola przyrody, kompozycja);
nawiązania do utworu w muzyce i literaturze późniejszych epok.
2. Johan Wolfgang Goethe - „Cierpienia młodego Wertera”
postawa werteryczna i jej cechy;
stosunek bohatera do świata i siebie samego;
gatunek powieści;
bunt bohatera przeciw światu;
stosunek do miłości.
Adam Mickiewicz - wybór poezji
a. „Oda do młodości”
wizja dwóch światów;
Mickiewiczowskie pojęcie młodości;
tradycje klasyczne i romantyczne;
kreacja romantycznego indywidualizmu;
cechy gatunkowe ody.
b. „Romantyczność”
ballada jako utwór programowy;
nowe spojrzenie na świat;
cechy gatunkowe ballady.
c. „Sonety krymskie”, np. „Stepy akermańskie”, „Burza”
romantyczny kult podróży;
postać pielgrzyma, wędrowca w sonetach;
motyw tęsknoty za ojczyzną;
bogactwo poetyckiego obrazowania;
cechy gatunkowe sonetu.
Adam Mickiewicz - „ Konrad Wallenrod”
historyzm maski w powieści poetyckiej;
pojęcie „wallenrodyzmu”;
tragizm Konrada Wallenroda.
Adam Mickiewicz - „Dziady” cz. IV (przypomnienie z gimnazjum)
Widmo - Pustelnik - Gustaw: kreacja bohatera romantycznego;
monolog Gustawa - wykładem o miłości;
romantyczna filozofia miłości.
Adam Mickiewicz - „Dziady” cz. III
geneza utworu;
przemiana bohatera Mickiewiczowskiego;
idea prometeizmu w Wielkiej Improwizacji; idea mesjanizmu w Widzeniu księdza Piotra;
martyrologia młodzieży w scenach realistycznych;
charakterystyka społeczeństwa polskiego;
cechy dramatu romantycznego.
Adam Mickiewicz - „Pan Tadeusz”
„Pan Tadeusz” - poematem nadziei; okoliczności powstania utworu;
„historia szlachecka” - rola podtytułu;
Soplicowo - obraz „raju utraconego”;
historia wpisana w epopeję;
nowa kreacja bohatera;
cechy epopei.
Juliusz Słowacki -„Kordian”
portret romantycznego wędrowca;
ocena powstania listopadowego w dramacie;
idea winkielriedyzmu;
budowa dramatu.
Zygmunt Krasiński - „Nie- Boska komedia” (cz. I i II -sceny w obozie rewolucji; cz. IV - scena w obozie arystokracji i scena finałowa)
obraz rewolucji i stosunek Krasińskiego do niej;
wyjaśnienie tytułu dramatu;
dramat o rozpadzie ładu społecznego.
Juliusz Słowacki - wybrane liryki
a. „Smutno mi, Boże”
liryczne podsumowanie losów polskich wygnańców, pielgrzymów;
kompozycja liryku.
b. „Testament mój” - poetycki testament poety- tułacza;
c. „Grób Agamemnona”
funkcja motywu mitycznego w przesłaniu utworu;
rozrachunek z historią;
motyw tułacza, pielgrzyma;
d. „Rozłączenie”
romantyczne widzenie natury;
topos podróży.
Cyprian Kamil Norwid - wybór poezji; cechy charakterystyczne poetyki twórcy;
a. „ W Weronie”
nawiązanie do Szekspira w romantyzmie;
romantyczna liryka miłosna.
b. „Moja piosnka [ II ]”
motyw tęsknoty za ojczyzną;
c. „Fortepian Szopena”, „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie…”, „Bema pamięci żałobny rapsod”
wielcy ludzie i wielkie idee
Dialog z tradycją:
H. Poświatowska - „ ***[Jestem Julią…]”
W. Szymborska - „Prospekt”
T. Różewicz - „Kartoteka rozrzucona. Salon warszawski” (fragm.)
J. Kaczmarski - „Mury”
A. Świrszczyńska - „Bunt”
R. Wojaczek - „Życiorys”
E. Stachura - „Zobaczysz”
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…
Przedstaw romantyzm jako formację kulturową. Wskaż charakterystyczne cechy tej epoki.
Uzasadnij bunt Fausta przeciwko racjonalizmowi oświecenia.
Uzasadnij, że „Faust” Goethego jest dziełem filozoficznym i utworem romantycznym.
„(…) nic na świecie nie czyni człowieka potrzebnym, jeno miłość” - słowa te uczyń mottem refleksji dotyczących historii Wertera.
Zastanów się, dlaczego Werter popełnił samobójstwo. Odwołuj się do tekstu.
Czym dla bohatera powieści Goethego jest miłość?
Na podstawie „Ody do młodości” A. Mickiewicza przedstaw człowieka realizującego cel przebudowy dotychczasowego porządku świata.
Dlaczego ballada „Romantyczność” A. Mickiewicza jest manifestem polskiego romantyzmu?
Jaką rolę pełnią prawdy „żywe” zawarte w wybranych balladach A. Mickiewicza?
Wyjaśnij na wybranym przykładzie, że ballada jest synkretycznym gatunkiem literackim.
Uzasadnij, że dramat Krasińskiego jest utworem o rewolucji jako rozpadzie ładu społecznego.
Wyjaśnij, odwołując się do treści dramatu Karasińskiego, znacznie sceny finałowej.
Przeanalizuj rozmowę Pankracego z Mężem, przedstaw argumenty bohaterów, wyciągnij wnioski.
Przedstaw motyw pielgrzyma w wybranych sonetach A. Mickiewicza.
Analizując realistyczne sceny w III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza przedstaw martyrologię młodzieży polskiej.
Odwołując się do sceny zatytułowanej „Widzenie księdza Piotra” (III cz. „Dziadów”), wyjaśnij pojęcie mesjanizmu.
Odwołując się do wybranych scen z III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza, przedstaw obraz społeczeństwa polskiego.
Uzasadnij, że III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza jest dramatem o cierpieniu, tyranii
i nadziei…
Na wybranym przykładzie wskaż cechy charakterystyczne dramatu romantycznego.
Uzasadnij stwierdzenie: Jacek Soplica jest nowym typem bohatera romantycznego.
„Pan Tadeusz” A. Mickiewicza - epopeją narodową i romantyczną. Dlaczego?
Przedstaw obraz „raju utraconego” w „Panu Tadeuszu”.
Zastanów się, jaką rolę pełni pejzaż w liryce romantycznej?
Przedstaw Kordiana, bohatera dramatu J.Słowackiego, jako człowieka poszukującego swojego miejsca na ziemi.
Przedstaw motyw pielgrzyma, emigranta, tułacza w wybranych lirykach romantycznych.
Uzasadnij sens hołdu złożonego wybitnym indywidualnościom w liryce
C. K. Norwida.
„Więcej widzą i głębiej czują”. Przedstaw i oceń postawy polskich bohaterów romantycznych.
Przedstaw różne wizje wolności ojczyzny zawarte w poznanych utworach romantycznych.
Uzasadnij, że przemiana wewnętrzna jest szczególną cechą bohatera romantycznego.
Przedstaw i scharakteryzuj pielgrzyma romantycznego wykreowanego wybranych lirykach romantycznych.
Przedstaw motywy i oceń postępowanie bohaterów romantycznych.
Przedstaw koncepcje romantycznego patriotyzmu.
Wyjaśnij pojęcie i podaj przykłady synkretyzmu w literaturze romantycznej.
Jakie gatunki literackie są charakterystyczne dla literatury romantycznej? Podaj przykłady.
Przekaż swoje refleksje na temat adaptacji filmowych wielkich dzieł romantycznych.
NAUKA O JĘZYKU
Przedstaw cechy stylu romantycznego.
Wyjaśnij - na przykładach - pojęcie neologizmu.
Co oznaczają pojęcia: ”kultura języka” i „kultura słowa”?
POZYTYWIZM
1. Bolesław Prus - „Lalka”
nowi bohaterowie „Lalki” (porównaj z bohaterami romantycznymi);
S. Wokulski - człowiekiem wielkiego formatu;
bohater widziany z różnych perspektyw w powieści;
obraz społeczeństwa polskiego w II połowie XIX wieku ;
kult przeszłości narodowej w powieści;
powieść realizmu krytycznego;
narracja w powieści;
znaczenie tytułu.
2. Eliza Orzeszkowa - „Nad Niemnem” (fragmenty)
nowe kryteria oceny człowieka (kult wiedzy i pracy);
różnorodność konfliktów w powieści;
symbolika mogił.
3. Henryk Sienkiewicz - „Potop”
powieść - dziełem wielogatunkowym;
zbiorowy portret szlachty;
powieść „ku pokrzepieniu serc”;
panorama społeczeństwa.
4. Henryk Sienkiewicz - „Quo vadis” (matura od 2010 roku)
charakterystyka dwóch różnych światów w powieści;
wpływ motywu miłości na przemianę bohaterów;
cechy powieści historycznej.
5.Wybór nowel i opowiadań:
Bolesław Prus - „Katarynka” lub „Kamizelka”
- geneza i cechy charakterystyczne noweli jako gatunku literackiego.
Henryk Sienkiewicz - „Szkice węglem”
- obraz polskiej wsi pouwłaszczeniowej;
- wyjaśnienie sensu tytułu.
Maria Konopnicka „Mendel Gdański”
- ponadczasowy problem tolerancji, nie tylko religijnej;
Eliza Orzeszkowa „Gloria victis”
- motyw powstania styczniowego;
- narracja w noweli;
- interpretacja tytułu.
6. Poezja czasów niepoetyckich:
Maria Konopnicka - wybór wierszy;
Adam Asnyk - wybór wierszy.
7. Fiodor Dostojewski - „Zbrodnia i kara”
problem wyboru moralnego w powieści;
charakterystyka Raskolnikowa i Soni;
psychologiczny portret bohatera;
wątek kryminalny i jego rola w powieści;
motyw miasta;
„Zbrodnia i kara” jako nowy typ powieści.
Dialog z tradycją:
Olga Tokarczuk - „,Lalka' i perła”;
Cz. Miłosz - „Rozbieranie Justyny”;
R. Kapuściński - „Lapidarium” (fragm.);
Fragment współczesnej literatury feministycznej.
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…
Ukaż wpływ filozofii zachodnioeuropejskiej i myśli krytycznej na ukształtowanie się ideologii pozytywizmu w Polsce (jej założenia, hasła).
Przedstaw obraz Warszawy w „Lalce” B.Prusa.
Co zainteresowało Prusa: wielkie miasto, wydarzenia, ludzie?
Ukaż trzy pokolenia - trzy dramaty ludzkie w „Lalce” B.Prusa.
Zastanów się nad postacią Wokulskiego i uzasadnij, że powieść Prusa stanowi studium samotności człowieka w społeczeństwie.
Przedstaw i scharakteryzuj bohatera nowel i opowiadań pozytywistycznych, człowieka z ludu.
Ukaż różnorodność tematyczną noweli pozytywistycznej.
Przedstaw życie polskich dworków zagubionych gdzieś nad Niemnem…
Podaj przykłady romantycznych odniesień w utworach pozytywistycznych.
Rozważ, jakie wątki myśli pozytywistycznej zachowały aktualność do naszych czasów, a jakie wydają Ci się przebrzmiałe.
Przedstaw dwa nurty polskiego pozytywizmu (realizm i naturalizm).
W wybranych utworach ukaż dramat narodu po klęsce powstania.
Uzasadnij myśl: pozytywiści - to zwolennicy nowych wartości społecznych, przeciwnicy feudalnej przeszłości.
Uzasadnij, że „Potop” H. Sienkiewicza jest powieścią historyczną
z elementami westernu, baśni i eposu.
Przedstaw Andrzeja Kmicica jako bohatera podlegającego metamorfozie.
„Kwestia żydowska” w literaturze pozytywizmu. Omów na kilku reprezentatywnych przykładach.
Rozważ problem winy i kary w powieści Dostojewskiego.
Czy człowiek ma prawo tworzyć nowe normy moralne? Rozwiń myśl odwołując się do powieści Dostojewskiego.
Przedstaw obraz Petersburga jako współczesnej Sodomy.
NAUKA O JĘZYKU
Wyjaśnij pojęcie stylu i przedstaw odmiany stylistyczne języka.
Scharakteryzuj język literatury i publicystyki II połowy XIX wieku.
Wyjaśnij pojęcie stylizacji (archaizacja, stylizacja gwarowa…).
MŁODA POLSKA
Stanisław Wyspiański - „Wesele”
obraz społeczeństwa polskiego u schyłku XIX wieku;
realizm w „Weselu”;
dramat symboliczny;
rodzaje i znaczenie symboli.
2.Stefan Żeromski - „Ludzie bezdomni”
droga życiowa głównego bohatera, jego postawa, wybory moralne;
interpretacja tytułu w odniesieniu do losów bohaterów powieści;
cechy powieści modernistycznej.
3. Władysław Stanisław Reymont - „Chłopi” (tom I -„ Jesień”)
sylwetki wybranych bohaterów, ich miejsce w społeczności wiejskiej;
relacja między człowiekiem a przyrodą;
realizm i naturalizm w powieści;
impresjonizm i symbolizm w powieści;
dialektyzacja i jej rola.
4. Joseph Conrad - „Jądro ciemności” (matura do 2009 roku)
metaforyka tytułu;
postać Kurtza jako symbol zła;
subiektywizacja narracji;
rola impresjonistycznych opisów;
motyw światła i ciemności i jego rola w wymowie ideowej utworu;
motyw podróży wpisany w biografię bohaterów.
5.Joseph Conrad - „Lord Jim” (matura od 2010 roku)
problem wyboru i odpowiedzialności w kreacji głównego bohatera;
świat przedstawiony w powieści Conrada;
motyw podróży;
powieść marynistyczna.
6. Wybór poezji młodopolskiej:
- Kazimierz Przerwa-Tetmajer („Koniec wieku XIX”, „Nie wierzę w nic”, „Melodia mgieł nocnych”, ”Eviva l'arte!”)
- Jan Kasprowicz („Krzak dzikiej róży”, „Hymny”),
- Leopold Staff („Deszcz jesienny”, „Kowal”, „Przedśpiew”);
- charakterystyczna postawa życiowa człowieka końca wieku;
- koncepcja dekadentyzmu;
- koncepcja i znaczenie sztuki;
- symbolizm w poetyckiej wizji życia;
- zastosowanie techniki impresjonistycznej w poezji;
- katastroficzna wizja świata w hymnach.
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…
Przedstaw Młodą Polską jako formację kulturową, uwzględniając filozofię, prądy
i kierunki artystyczne.
Symbolizm w literaturze młodopolskiej. Omów, odwołując się do utworów poetyckich i prozy.
Impresjonizm w literaturze i sztuce modernizmu. Omów na przykładach.
Na czym polega nowatorstwo dramaturgiczne „Wesela”
S. Wyspiańskiego?
Wyjaśnij rolę symboliki w dramacie Wyspiańskiego.
Przedstaw cechy stylizacji gwarowej na przykładzie „Chłopów”
W. Reymonta.
„Chłopi” Reymonta -powieścią - epopeją. Uzasadnij.
Jaką funkcję pełnią trzy typy narratora w powieści Reymonta?
Odwołując się do treści opowiadania Conrada „Jądro ciemności” podejmij próbę odczytania metaforycznego tytułu.
Skomentuj słowa: „Kurtz zajął wysokie miejsce wśród szatanów tego kraju”.
Zastanów się, w jaki sposób postaci lekarza i urzędników reprezentują
w afrykańskim buszu europejską cywilizację.
Wyjaśnij pojęcia: modernizm, dekadentyzm, neoromantyzm.
Omów na wybranych przykładach związki literatury z malarstwem
w okresie modernizmu.
Przedstaw katastroficzny obraz końca wieku XIX w wybranych utworach młodopolskich.
Symbolika w „Weselu” S. Wyspiańskiego i jej znaczenia dla wymowy ideowej dramatu.
„Wesele” S. Wyspiańskiego - dramatem o polskich marzeniach
i polskiej niemocy. Uzasadnij tę myśl.
Rozwiń myśl: Judym to romantyk czy „młodszy brat” Wokulskiego?
Czy bohaterowie Żeromskiego są ludźmi szczęśliwymi? Odpowiadając, odwołaj się do poznanych utworów.
Co nowego wprowadzili pisarze okresu Młodej Polski do - odziedziczonego po poprzednikach - modelu powieści?
Folklor w literaturze Młodej Polski. Odwołując się do tekstów literackich zgromadź materiał do tematu.
Ukaż bogactwo i różnorodność środków artystycznych w liryce młodopolskiej.
Odwołując się do przykładów, omów cechy poezji młodopolskiej.
NAUKA O JĘZYKU
Przedstaw cechy języka twórców młodopolskich.
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE
1. Bolesław Leśmian - wybrane wiersze („Dziewczyna”, „Dusiołek”, „W malinowym chruśniaku”, Urszula Kochanowska”)
filozoficzna zaduma nad życiem, Bogiem i światem;
prawdy o przemijaniu;
świat fantazji i marzeń;
niezwykłość języka poetyckiego.
Julian Tuwim - wybrane wiersze („Życie codzienne”, „Chrystus miasta”)
cechy poezji okresu skamandryckiego w wybranych utworach;
codzienność i sprawy zwyczajne jako tematy poetyckie;
nowy bohater: szary człowiek i tłum.
3.Julian Przyboś - wybrane wiersze („Na kołach”, „Wieczór”)
poetyka awangardy
wyobraźnia poety awangardowego;
językowe eksperymenty np. „spiętrzona” metafora, elipsa.
4.Maria Pawlikowska - Jasnorzewska - wybrane wiersze („Film amerykański”)
świat widziany z perspektywy kobiety;
specyfika stylu Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej.
5. Stefan Żeromski - „Przedwiośnie”
obraz polskiej rzeczywistości początku lat 20 międzywojnia;
trzy drogi rozwoju Polski;
obraz rewolucji w „Przedwiośniu”;
kreacja bohatera poszukującego własnej tożsamości.
6.Zofia Nałkowska - „Granica”
zasada kompozycyjna powieści (inwersja czasowa);
obraz polskiej rzeczywistości lat 30 dwudziestolecia międzywojennego;
psychologiczny charakter powieści;
postawy bohaterów wobec rzeczywistości;
interpretacja tytułu powieści.
7. Witold Gombrowicz - „Ferdydurke” (fragm.)
człowiek i jego relacje ze światem, forma i słowa - klucze (pupa, gęba, łydka) ;
rola parodii w demaskowaniu schematów („Lekcja języka polskiego”);
groteska jako sposób prezentacji świata;
specyfika powieści awangardowej.
8. Bruno Schulz - „Sklepy cynamonowe” (fragm.) (matura od 2010 roku)
mityzacja rzeczywistości (oniryzm);
sposób kreacji bohaterów;
motyw miasta.
9.Maria Dąbrowska - „Noce i dnie” (matura od 2010 roku)
świat przedstawiony w powieści;
motyw dworku i rodziny;
postawy głównych bohaterów;
powieść - saga.
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…
Przedstaw dwudziestolecie międzywojenne jako formację kulturową.
Wskaż specyficzne cechy poezji międzywojennej.
Poeci dwudziestolecia międzywojennego w poszukiwaniu nowych motywów tematycznych i oryginalnego wyrazu artystycznego.
Rozwiń myśl: Cezary Baryka - bohaterem poszukującym swojego miejsca
w życiu.
Ukaż wpływ historii na postawę życiową C. Baryki, bohatera powieści S. Żeromskiego.
Umiejętność dokonywania wyborów w życiu… Snując refleksje na ten temat, odwołaj się do kreacji poznanych bohaterów Żeromskiego i Z. Nałkowskiej.
Analizując treści „Przedwiośnia” i „Granicy” - zinterpretuj tytuły powieści.
Zastanów się nad symboliczną wymową ostatniej sceny „Przedwiośnia”.
Przedstaw swój sąd o filmowej adaptacji powieści Żeromskiego pt: ”Przedwiośnie”
w reżyserii F. Bajona.
Uzasadnij, że „Ferdydurke” Gombrowicza jest powieścią awangardową.
Józio K., bohater powieści W. Gombrowicza, poszukuje tożsamości. Rozwiń myśl, odwołując się do treści utworu.
Jaką rolę w wizji świata pełnia parodia i groteska? Odpowiadając, odwołaj się
do powieści Gombrowicza.
Zastanów się, jakie ważne problemy porusza proza międzywojenna.
NAUKA O JĘZYKU
Scharakteryzuj poetyckie środki stylistyczne.
Przedstaw eksperymenty językowe twórców dwudziestolecia międzywojennego.
LITERATURA OKRESU WOJNY I OKUPACJI
1. Wybrane utwory Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (na przykład:, „Pokolenie”, „Wyroki” „Ten czas”, „Historia”)
poetyckie pejzaże wojny w wybranych utworach;
katastroficzna wizja świata, pokolenia i jednostki;
stosunek Baczyńskiego do doświadczeń wojennych i okupacyjnych.
2. Tadeusz Borowski - Opowiadania („Pożegnanie z Marią”, „U nas w Auschwitzu”, „Proszę państwa do gazu…”, „Bitwa pod Grunwaldem”)
obraz okupacyjnej Warszawy;
destrukcyjny wpływ faszyzmu na psychikę człowieka - człowiek złagrowany;
obóz jako system zagłady człowieczeństwa;
obozy przejściowe;
specyficzne cechy narracji i jej rola w wymowie ideowej opowiadań.
3. Gustaw Herling - Grudziński - „Inny świat”
degradacja człowieczeństwa za drutami łagrów sowieckich - człowiek złagrowany;
siła i godność człowieka w warunkach nieludzkich;
przejawy heroizmu w sytuacjach ekstremalnych;
próba określenia narratora (autobiografizm);
funkcja motta
4. Hanna Krall - „Zdążyć przed panem Bogiem”
tragedia warszawskiego getta;
różne postawy ludzkie wobec Holocaustu;
specyfika utworu (deheroizacja)
interpretacja tytułu.
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…
W oparciu o wybrane utwory K.K.Baczyńskiego ukaż przyczyny tragizmu pokolenia Kolumbów.
Przedstaw obraz okupacyjnej rzeczywistości w oparciu o opowiadania Tadeusza Borowskiego.
Na podstawie wybranych utworów II połowy XX wieku ukaż mechanizmy zniewalania człowieka.
Różne spojrzenia na człowieka w sytuacjach krańcowych. Omawiając, odwołaj się do wybranych tekstów.
Uzasadnij,że literatura lat wojny i okupacji jest obrazem siły i słabości człowieka.
Scharakteryzuj bohatera-narratora opowiadań obozowych T.Borowskiego.
Odwołując się do opowiadań T.Borowskiego wyjaśnij pojęcie; „Człowiek zlagrowany”.
Przedstaw związek motta i tytułu książki G.Herlinga Grudzińskiego „Inny świat” z jej treścią.
Przedstaw obrazy lub przykłady walki o ocalenie moralne w „Innym świecie” G.Herlinga Grudzińskiego.
Ukaż odmienność postawy narratora w opowiadaniach T. Borowskiego i „Innym świecie” G.Herlinga Grudzińskiego.
Uzasadnij myśl, iż obozy hitlerowskie były miejscem deprawacji człowieka.
Autobiografizm jako cecha prozy XX wieku. Przedstaw na przykładach.
Problem holocaustu w literaturze współczesnej i filmie. Odwołaj się do znanych tekstów kultury.
Na podstawie wybranych utworów ukaż zmiany w ludzkiej psychice jako konsekwencje faszystowskich zbrodni.
Przedstaw motyw zagłady Żydów w relacji Marka Edelmana.
NAUKA O JĘZYKU
Scharakteryzuj cechy językowe narracji behawioralnej;
Wymień cechy języka tematycznie związanych z wojną.
LITERATURA WSPÓŁCZESNA
1.Współcześni poeci polscy:
Tadeusz Różewicz - wybór wierszy („Ocalony”, „Matka powieszonych”, „Spadanie”, „Strach”,” „Drewno”);
- obraz zdruzgotanego świata w ujęciu poety
- refleksje nad kondycją współczesnego człowieka
Czesław Miłosz - wybór wierszy („Campo di Fiori”, „Który skrzywdziłeś”, „Świat (poema naiwne):Wiara, Nadzieja, Miłość”, „Zaklęcie”)
- przesłanie moralne utworów - postaw ironiczna w wierszach Miłosza;
- klasyczne pojęcie rozumu jako mocy tworzenia wartości i przeciwstawiania się rozpaczy.
Zbigniew Herbert - wybór wierszy („Potęga smaku”, „Raport z oblężonego miasta”, „Tamaryszek”, „Powrót prokonsula”, „Przesłanie pana Cogito”);
- reinterpretacja motywów mitologicznych i biblijnych;
- poetyka kontemplacji;
- ocena kondycji współczesnego człowieka;
- klasycyzm jako znak postawy moralnej Herberta.
Miron Białoszewski - wybór wierszy ( na przykład: „Kabaret Kici Koci”, „szare eminencje zachwytu”, „ Sprawdzone sobą”,”wywód jestem'u”, „namuzowywanie”)
- tradycja awangardowa w poezji współczesnej: nurt lingwistyczny;
- stosunek Białoszewskiego do tradycji;
- język Białoszewskiego jako sposób widzenia rzeczywistości np. Fascynacja banałem i szczegółem codzienności;
- gry i eksperymenty językowe.
Wisława Szymborska - wybór wierszy ( „Utopia”, „Obmyślam świat”, „*** [Nicość…])
- zaduma nad życiem i współczesnym światem;
- zmienność i trwanie, istnienie i nicość jako filozoficzne pytania poezji Szymborskiej;
- sytuacja człowieka pozbawionego hierarchii wartości;
- właściwości języka poetyckiego (sarkazm, ironia, parodia).
Jan Twardowski - wybór wierszy („za szybko”, „samotność”, „przezroczystość”, „szukam”)
- współczesna poezja wiary;
- relacja między nadawcą i adresatem monologu Bogiem;
- stylistyka rozmowy, środki stylistyczne (apostrofy, paradoksy, powtórzenia, epitety);
- postawa afirmacji świata
Stanisław Barańczak - wybór wierszy („Spójrzmy prawdzie w oczy”, „Jakieś Ty”)
- poezja przeciwko zniewoleniu umysłów i zakłamaniu języka w PRL- u;
- specyficzne cechy języka.
2.Sławomir Mrożek - „Tango”
cechy tragikomedii rodzinnej
uniwersalne treści dramatu, motyw buntu pokoleniowego;
przyczyny klęski Artura;
rola parodii i groteski - świat w krzywym zwierciadle;
cechy dramatu awangardowego.
3. Albert Camus - „Dżuma”
interpretacja motta;
świat przedstawiony w „Dżumie”
zróżnicowane postawy bohaterów w sytuacjach ekstremalnych;
nawiązanie do filozofii egzystencjalizmu;
filozoficzna parabola ukazująca tragizm ludzkiej egzystencji i postawy ludzkie wobec zła.
WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…
Przedstaw bohatera lirycznego wierszy T.Różewicza, człowieka obciążonego wojną.
Zilustruj naszą współczesność poetyckimi obrazami T.Różewicza.
Przemyśl przesłanie moralne poezji Cz.Miłosza.
Przedstaw swoje refleksje po lekturze wierszy Wisławy Szymborskiej.
Jak odbierasz grę z językiem Mikrona Białoszewskiego?
Uzasadnij rolę świata antycznego w reinterpretacjach poetyckich Zbigniewa Herberta.
Czy „Pan Cogito” Z.Herberta może być dekalogiem współczesnych?
Uzasadnij,że „Tango” S.Mrożka jest dramatem o różnorodnych przesłaniach.
Wskaż funkcje parodii i groteski w wymowie ideowej dramatu S.Mrożka.
Uzasadnij,że poezja polska II połowy XX wieku jest zapisem przeżyć i niepokojów współczesnego człowieka.
Omów wybraną adaptację filmową dzieła literackiego.(Pamiętaj o cechach adaptacji).
Przedstaw swoje zdanie na temat idei człowieczeństwa w „Dżumie” A.Camusa.
Dokonaj recenzji wybranego przez Ciebie tekstu kultury. (Pamiętaj o cechach recenzji).
Uzasadnij, że liryka współczesna to także mowa uczuć i refleksji.
Przedstaw tendencje awangardowe i tradycje w literaturze XX wieku.
NAUKA O JĘZYKU
Zapożyczenia we współczesnej polszczyźnie. Twój stosunek do „inwazji” obcych form językowych we współczesnej polszczyźnie.
Wyjaśnij pojęcie normy językowej i wskaż podstawowe kryteria poprawności językowej.
Wyjaśnij pojęcie błędu językowego i wskaż typy błędów.
Wskaż przykłady nowomowy jako dwudziestowiecznego zwyrodnienia języka.
Wyjaśnij, na czym polega manipulacja językowa.
Scharakteryzuj język reklamy.