1. Długoterminowe decyzje finansowe

1. Źródła finansowania długoterminowego

Podstawą podjęcia wszelkich działalności rozwojowych przedsiębiorstwa powinny być wyniki rachunku efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych. Wyniki te pozwolą ocenić opłacalność konkretnego zamierzenia, przy czym może ona być rozpatrywany w dwóch aspektach:

• z punktu widzenia inwestora rzeczowego jako przesłanka dokonania wyboru:

• kierunku wykorzystania z natury ograniczonych zasobów kapitałowych z uwzględnieniem alternatywnych kosztów utraconych korzyści,

• porównania możliwych wariantów zastosowania kapitału w aspekcie opłacalności angażowania środków w inwestycje rzeczowe i/lub kapitałowe,

• oceny zachowania płynności finansowej ż oceny możliwości wywiązywania się z zobowiązań finansowych w całym ciągu realizacji inwestycji do czasu uzyskania projektowych zdolności produkcyjnych,

• - z punktu widzenia inwestora finansowego czyli kredytodawcy:

• w sensie oceny stopnia podejmowanego ryzyka w decyzjach o angażowaniu dysponowanego kapitału i przewidywanej dochodowości rozpatrywanej inwestycji rzeczowej w porównaniu z opłacalnością możliwej inwestycji finansowej,

• oczekiwanej stopy zwrotu oraz wiarygodności finansowej kredytobiorcy w aspekcie zapewnienia niezakłóconej obsługi długu.

Udzielając kredytu na cele inwestycyjne inwestor finansowy kalkuluje cenę stawianych do dyspozycji inwestora środków finansowych uzależniając jej wysokość od czasu trwania stosunku wierzycielskiego, poziomu inflacji, kosztu utraconych korzyści i ryzyka zwrotu kapitału, który zależny jest tak od ogólnej koniunktury gospodarczej jak i opłacalności danego przedsięwzięcia oraz efektywności funkcjonowania kredytobiorcy. Ryzyko to, stanowiące jeden z elementów ceny wypożyczonego kapitału, może zostać zmniejszone w drodze zastosowania prawnych zabezpieczeń kredytu, co mogłoby pozwolić stronom na uzgodnienie stopy oprocentowania kredytu na nieco niższym poziomie. Zawsze jednak kredytodawca, we własnym zresztą interesie, ustalając termin i warunki kredytowe powinien przestrzegać możliwości utrzymywania przez dłużnika płynności finansowej w całym okresie kredytowania, ażeby nie spowodować u niego wystąpienia sytuacji określanej mianem pułapki zadłużenia.

Poszczególne etapy realizacji rzeczowego przedsięwzięcia inwestycyjnego powoduje występowanie w różnym czasie i w różnym stopniu potrzeb finansowych oraz odmiennych relacji w pozyskiwaniu kapitału. w całym układzie istotnym jest dostosowanie zapotrzebowanych środków do stopnia zaawansowania rzeczowego przedsięwzięcia, a więc finansowanie w trybie i formie transz uruchamianych pod faktyczne potrzeby, lecz z posiadaniem promesy - kredytodawcy na uruchomienie całości potrzeb środków dla zakończenia zadania.

Źródłem kapitałowym, z którego finansować można działalność rozwojową, są więc zarówno środki własne, które przedsiębiorstwo może pozyskać w drodze zwiększenia swego kapitału, głównie w trybie emisji akcji lub zwiększania udziałów kapitałowych w spółkach nieemisyjnych. Mogą to być też środki obce, czy to w formie kredytu bankowego czy pozabankowego. Odnośnie do tych drugich - zinstytucjonalizowaną formę kredytu długoterminowego stanowi emisja obligacji produkcyjnych, które mimo, że mogą przybierać różną formę i postać, zawsze jednak będą dla pożyczkodawcy papierem wartościowym rynku kapitałowego o stałym dochodzie.

W rachunku efektywności inwestycyjnej szczególną rolę odgrywa czynnik czasu sensie rozłożenia wymaganych nakładów i spodziewanych efektów z uwzględnieniem dyskonta oczekiwanych wielkości ekonomicznych i zmiennej wartości pieniądza w czasie o czym była mowa uprzednio. Można wręcz stwierdzić, że racjonalne gospodarowanie czasem stanowi wyznacznik alternatywnych kosztów utraconych korzyści związanych rezygnacją z innych możliwości wykorzystania kapitału.

W procesie inwestowania uwypukla się dwa istotne momenty polegające na:

• zamianie dochodu bieżącego na dochód przyszły w związku z efektami odroczonymi w czasie, oraz

• fakcie, iż celem każdego procesu inwestycyjnego jest osiągnięcie w przyszłości dochodu większego od zaangażowanych środków.

1. Kształtowanie struktury kapitału majątku trwałego

W bilansie w ujęciu statycznym na pewien dzień kończy okres sprawozdawczym przeciwstawiany jest kapitał ewidencjonowany w pasywach) majątkowi przedsiębiorstwa ujętemu w aktywach). Strona kapitałowa informuje o wysokości i źródłach sfinansowania majątku, strona majątkowa natomiast - o wysokości i sposobach ulokowania kapitału w sensie rodzaju składników majątkowych nabytych i użytkowanych w ruchu okrężnym środków przedsiębiorstwa.

W przedsiębiorstwach państwowych występuje kapitał założycielski reprezentując zaangażowanie organa założycielskiego szczebla centralnego lub terenowego w działalności podmiotu gospodarczego oraz fundusz przedsiębiorstwa tworzony z odpisów wypracowanego zysku formalnie stanowiący własność danej samodzielnej jednostki. Oba fundusze jednak w razie przekształcenia i prywatyzacji przedsiębiorstwa, stanowią wyjściowy kapitał własny spółki, który w odpowiednich proporcjach, powinien zastać wykupiony przez pracowników tworząc kapitał podstawowy. Przekształcenia kapitałowe przedsiębiorstwa państwowego przedstawia schemat 6 por. schemat 6).

Schemat 1

Przekształcenia kapitałowe przedsiębiorstwa państwowego



















































Kapitał finansujący działalność przedsiębiorstwa pochodzący od właścicieli/wspólników podmiotu gospodarczego ogólnie określony mianem kapitału własnego może być wspierany przez zwrotny kapitał obcy w formie kredytów i pożyczek bankowych lub pozabankowych. Kapitał własny firmy traktowany jest przy tym jako kapitał gwarancyjny, świadczący o pozycji podmiotu gospodarczego na konkurencyjnym rynku, gdyż w razie poniesienia strat w działalności przedsiębiorstwa, pokrywane są one właśnie z kapitału własnego, dopiero w razie jego niewystarczalności - w stratach partycypują wierzyciele - kredytodawcy.

Kapitał własny zgromadzony przez właścicieli wspólników, przedstawiany w zamknięciu rachunkowym roku operacyjnego, przybiera różną postać, w zależności od formy organizacyjnej przedsiębiorstwa. w ustawie o rachunkowości kapitał własny w bilansie rocznym wykazuje się w podziale na:

I. zadeklarowany kapitał fundusz) podstawowy

II. należne, lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego ze znakiem ujemnym)

III. kapitał fundusz zapasowy tworzony:

• ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej

• ustawowo lub zgodnie ze statutem bądź umową wspólników

• z dopłat wspólników i inne

IV. kapitał (fundusz) rezerwowy z aktualizacji wyceny składników majątkowych

V. pozostałe kapitały fundusze) rezerwowe

VI. nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych, przy czym zysk wykazywany jest jako wielkość dodatnia, strata zaś - jako wielkość ujemna

VII. wynik finansowy netto roku obrotowego:

• zysk netto jako wielkość dodatnia

• strata netto z znakiem ujemnym

• odpisy z wyniku finansowego bieżącego roku obrachunkowego

Kapitał obcy może występować w formie krótko lub długoterminowego użyczenia środków. Krótkoterminowym kapitałem obcym będą zobowiązania krótkoterminowe takie jak:

• kredyty handlowo zobowiązania z tytułu dostaw i usług), w tym również zobowiązania wekslowe;

• zaliczki otrzymane na poczet dostaw;

• kredyty bankowe;

• zobowiązania z tytułu wynagrodzeń;

• zobowiązania z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń społecznych:

• zobowiązania wewnątrz zakładowe;

pozostałe zobowiązania krótkoterminowe.

Do zobowiązań długoterminowych zalicza się:

• długoterminowe kredyty bankowe;

• długoterminowe pożyczki, obligacje i inne papiery wartościowe rynku kapitałowego: pozostałe zobowiązania długoterminowe.

Wyposażenie przedsiębiorstw w kapitał własny i obcy wiąże się z problemami jakie mogą wystąpić w obszarze decyzyjnym, gdyż pociąga za sobą określone prawa i obowiązki. w zależności od struktury kapitałowej przedsiębiorstwo zaliczane jest jako podmiot gospodarczy z niewielkim lub dużym ryzykiem, przy czym ten drugi przypadek jest konsekwencją znacznego zaangażowania kapitałów obcych. Przyrost kapitału obcego ze zmianą struktury kapitałowej może powodować nawet wręcz zagrożenie funkcjowania firmy jeżeli:

• nadmiernie wzrosną obciążenia odsetkowe z tytułu zaangażowanego kapitału obcego

• pogorszy się sytuacja rynkowa przedsiębiorstwa;

• kredytodawcy nie zapewnią potrzebnego odroczenia terminów wymagalności,

• przedsiębiorstwo podejmowało nietrafne i bez dostatecznego uzasadnienia decyzje gospodarcze przy czym było zorganizowane w sposób niewłaściwy.

Posiadany kapitał własny i obcy angażowany jest w majątek trwały i obrotowy: proporcje zaangażowanych środków w majątku trwałym zależną od charakteru działalności i profilu produkcyjnego podmiotu gospodarczego. Struktura aktywów zależy głównie od rodzaju gałęzi i branży oraz profilu działalności przy czym przedsiębiorstwa handlowe i usługowe, generalnie rzecz biorąc, charakteryzują się większym majątkiem obrotowym od przedsiębiorstw produkcyjnych. Majątek obrotowy obejmuje dobra rzeczowe i finansowe, które ulegają szybkim zmianom, natomiast majątek trwały, zarówno rzeczowy jak i finansowy oraz niematerialny; ma charakter długoterminowy. Obiekty majątku trwałego zużywają się w długim okresie przy czym zużycie w danym okresie ewidencjonowane jest w kosztach przedsiębiorstwa w postaci odpisów amortyzacyjnych przeznaczonych na reinwestycje.

Schemat 2

Złota reguła bankowa i bilansowa


































Zestawienia obydwóch stron bilansu, oznaczone jako reguły finansowania, nie wykazują bezpośrednie wielkości kapitału lub majątku, ale prezentują zapotrzebowania na kapitał i na majątek. Rozróżnia się następujące reguły finansowania:

• pionowa reguła struktury kapitału, przy której kapitał własny powinien w pełnie odpowiadać kapitałowi obcemu, na skutek czego można przyjąć, że zaangażowanie w przedsiębiorstwie kapitały obce są zabezpieczone kapitałem własnym.

• złota reguła finansowania, zwana również reguła bankową, przy której krótkoterminowe aktywa majątkowe mogą/powinny być sfinansowane z kredytu krótkoterminowego, o takim samym terminie wymagalności;

• złota reguła bilansu stanowiąca modyfikację złotej reguły finansowania, zgodnie z którą majątek trwały niekiedy może być finansowany kapitałem własnym a także w części z długoterminowego kapitału obcego.

Proporcje pomiędzy źródłami pozyskiwania środków tj. kapitałami a zastosowaniem środków tj. majątkiem przedstawia schemat 7.

Podejmując decyzje o kształtowaniu struktury aktywów i pasywów kierownictwo przedsiębiorstwa powinno uwzględnić fakt, że kapitał własny charakteryzuje się nie tylko trwałością, ale także poza oczekiwaniami kapitałodawcy) nie występowaniem formalnych roszczeń do otrzymania wynagrodzenia w trybie udziałów w zyskach. Kapitał obcy natomiast jest zawsze zwrotny i odpłatny, i w sytuacji jego nadmiernego udziału w finansowaniu zaangażowania środków, może przyczyniać się nawet do zachwiania samodzielności firmy zwłaszcza w sytuacji, gdy kredytodawcą jest venture capital - kapitał podwyższonego ryzyka).

W strukturze środków i źródeł ich pokrycia przedsiębiorstwa powinny zmierzać do takiego ukształtowania struktury swoich aktywów i pasywów, ażeby część środków obrotowych finansować własnym kapitałem. przybierającym wówczas postać funduszu własnego w obrocie. Ujemny fundusz własny w obrocie, czyli niepełne pokrycie środków trwałych kapitałem własnym, może zarażać wypłacalność firmy, która nadmiernie wykorzystuje kapitały obce finansujące nie tylko całość: majątku obrotowego ale także część majątku trwałego.

1. Analiza kosztów kapitału własnego i obcego

Sprawne funkcjonowanie gospodarki finansowej przedsiębiorstwa zależy od rozmiarów, źródeł i kosztów zgromadzonego kapitału oraz właściwego zaangażowania zgromadzonych środków w procesach gospodarczych. Pozyskiwanie kapitału trzeba rozpatrywać w kilku aspektach:

• oceny potrzeb kapitałowych w płaszczyźnie czasowej;

• kształtowania racjonalnej struktury kapitałów własnych i obcych:

• optymalizacji kosztów kapitału z rozłożeniem ich w czasie tak. aby były powiązane z afektami uzyskanymi z tytułu zaangażowania środków.

Aspekt czasowy uzależniony jest z jednej strony od potrzeb wynikających z zachowania bieżącej płynności finansowej, a także wyrównywania wahań sezonowych, z drugiej zaś - od intensywności kierunków przedsięwzięć rozwojowych przedsiębiorstwa. Kategoria czasu stanowi ważną zmienną decyzyjną, gdyż w miarę wydłużania horyzontu gospodarczego przyczynia się do:

• zwiększenia skali ryzyka i niepewności w funkcjonowaniu firmy

• ograniczenia poziomu wiarygodności uzyskiwanych informacji:

• ograniczenia możliwości dokonywania racjonalnego wyboru decyzyjnego;

• zwiększenia poziomu odchyleń od oczekiwanych wielkości.

Potrzeby wynikające z sezonowego charakteru zaopatrzenia, produkcji lub zbytu nie wymagają angażowania kapitału własnego, który nie mógłby być efektywny w czasie obniżonego zapotrzebowania na środki - bardziej właściwym w takiej sytuacji jest wykorzystanie zwrotnego strumienia zasilania finansowego z terminem wymagalności zbieżnym z wygaśnięciom sezonu.

W zależności od przyjętej strategii podmiotu gospodarczego i charakteru jego działalności w różnych proporcjach może kształtować się wielkość i struktura kapitałów własnych i obcych. w odniesieniu do wniesionego kapitału własnego właściciel/współwłaściciel ma prawo do uczestniczenia w podziale zysku, ale i obowiązek pokrywania ewentualnych strat. Może także partycypować w podziale majątku w razie likwidacji przedsiębiorstwa. Udział w dochodach uzyskiwanych z likwidacji firmy o dłuższym okresie efektywnego funkcjonowania może znacznie przewyższać zaangażowany pierwotnie kapitał własny. Jednak w razie niekorzystnego przebiegu i wyniku działalności przedsiębiorstwa włożony kapitał własny mógłby zostać zwrócony tylko częściowo, a nawet i utracony w całości. Jest to konsekwencją podejmowanego ryzyka zainwestowania; środków w procesy gospodarcze, ryzyka uprawniającego dawcę kapitału do partycypowania w zyskach z działalności przedsiębiorstwa.

W tych warunkach, w zależności od subiektywnie ocenianego ryzyka i oczekiwanych korzyści oraz podejmowanej strategii podmiotu gospodarczego, różnie kształtować się będą relacje, jakie mogą zachodzić pomiędzy własnym i obcym kapitałem. Kapitał obcy, oddany do dyspozycji konkretnego przedsiębiorstwa, nosi charakter zwrotny i odpłatny przy czym znajduje się w razi likwidacji lub upadłości w sytuacji uprzywilejowanej, gdyż roszczenia wierzycieli są zaspokajane z majątku firmy przed roszczeniami wierzyciela/wspólników.

Angażowanie kapitału obcego, z punktu widzenia danego podmiotu gospodarczego, posiada szereg zalet, ale także i kilka wad. Do zalet można zaliczyć:

• wierzyciel nie ma (w zasadzie) wpływu na samodzielnie podejmowane decyzje firmy;

• daje przedsiębiorstwu możliwość uzyskania potrzebnych kapitałów bez potrzeby poszerzania grona wspólników;

• pozwala na utrzymanie płynności finansowej przedsiębiorstwa w razie występowania wahań w zakresie jego potrzeb i wpływów pieniężnych;

• płacone odsetki powodują zmniejszenie podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym.

Wadą finansowania obcego jest zwiększenie kosztów działalności firmy i możliwość utraty samodzielności finansowej, w skrajnych przypadkach wystąpienie „pułapki zadłużenia”, co trzeba uwzględniać w kształtowaniu racjonalnej struktury kapitałów własnych i obcych.

Możliwe zmiany struktury źródeł finansowania uzależnione od przyjętej strategii kierownictwa przedsiębiorstwa i charakteru jego działalności przedstawia schemat 8.

Uwzględniono w nim finansowanie własne i obce oraz zmiany, jakie w strukturze bilansu przedsiębiorstwa mogą powodować długoterminowe aktywa finansowe op. udziały w innych firmach i obce obligacje, które w bilansie B są w całości finansowane zwrotnym długoterminowym kapitałem obcym - własną pożyczką obligacyjną lub bankowym kredytem, ewentualnie zabezpieczonym hipotecznie. Uwagę zwraca też finansowanie części rzeczowych aktywów krótkoterminowych (czyli zapasów) funduszem własnym w obrocie (20% w bilansie A i 5% w bilansie B), a także graniczne wykorzystanie kapitału obcego w bilansie B, w którym kapitał własny wynosi tylko 35% sumy pasywów. Można uznać, że jest to jeszcze możliwa do uzyskania krańcowa wielkość ewentualnego kredytu bankowego, uzależniona między innymi od wielkości zaangażowanego w firmie kapitału własnego.

Schemat 3

Bilans A Bilans B





























Struktura kapitałowa przedsiębiorstwa wpływa na rozmiary a także na ryzyka realizacji oczekiwanego zysku, decydując wprost o wartości przedsiębiorstwa. Do podjęcia trafnej decyzji o kształtowaniu struktury kapitałowej konieczna jest znajomość kosztu kapitału własnego i obcego oraz wysokość obciążeń ponoszonych z tytułu zaangażowania obcych środków zwrotnych.

W interesie przedsiębiorstwa leży pozyskiwanie możliwe najtańszych i na najdogodniejszych warunkach zwrotnych kapitałów obcych. Koszty kapitałowe kalkulowane być winny jednak również w odniesieniu do kapitału własnego. Jest to kwestia wywartościowania oczekiwanych korzyści i skonfrontowanie ich z możliwymi do uzyskania z tytułu odstąpienia kapitału z jednego ryzyka związanego z zaangażowaniem swoich środków z drugiej strony. w innym ujęciu byłby to więc koszt alternatywny wiążący się z utraconymi korzyściami, z innej propozycji inwestowania wolnych zasobów pieniężnych.

Wśród obcych źródeł kapitałowych zdecydowanie na pierwsze miejsce wysuwają się zobowiązania systemowe stale występujące w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, gdyż nie są związane z odpłatnością; są to wprawdzie zobowiązania krótkoterminowe, ale o charakterze odnawialnym (por. schemat 3)

Kosztami kapitału obcego są odsetki pobierane przez dawców kapitału z tytułu odstąpienia swoich wolnych środków. Wysokość stopy procentowe - stała lub zmienna stosownie do oferty kredytodawcy - zależy od czasu trwania stosunku pożyczkowego. Na rozmiary stopy procentowej generalnie znaczący wpływ wywiera poziom inflacji i sprzężona z nim polityka pieniężna banku centralnego. Wyznacza ona w zasadzie możliwy koszt pozyskania kapitału obcego, równocześnie określając minimalne wymogi efektywnościowe poczynań kredytobiorcy. Stosunek pomiędzy dawcą i biorcą kapitału określają jednak postanowienia indywidualnej umowy kredytowej, precyzujące konkretną cenę oraz inne warunki udostępnienia środków - terminy płatności, karencję w spłatach, przeznaczenie i prawne zabezpieczenie kredytu ewentualnie kapitalizację odsetek możliwości przedterminowego wypowiedzenia oraz spłaty kredytu i inne.

Kalkulacja opłacalności przedsięwzięcia prowadzona przez podmiot gospodarczy powinna uwzględniać ryzyko związane z działalnością w gospodarce rynkowej oraz całkowite koszty kapitału (własnego i obcego), a w odniesieniu do poczynań inwestycyjnych. dodatkowo odroczenie efektów w czasie. Prowadząc stosowną kalkulację opłacalności niezbędnym jest sporządzenie prognostycznego rachunku przepływów pieniężnych i zsynchronizowanie pop względem terminów i wielkości uzyskiwanych i wypływających strumienie pieniężnych, z przeznaczeniem na wydatki bieżące i spłaty rat kapitałowych z odsetkami w sposób nie zagrażający płynności finansowej przedsiębiorstwa - kredytobiorcy. Jest to wymóg konieczny i znajdujący zastosowanie przy rozważaniu możliwości skorzystania z kredytu bankowego czy pozabankowego bez względu na jego formę. Istotnym jest zwłaszcza możliwość powiązania spłat z przewidywanymi po uzyskaniu projektowanych zdolności produkcyjnych. Chodzi o zdolności podmiotu gospodarczego do samofinansowania z akumulowanej nadwyżki finansowej (netto powiększony o amortyzację, a także możliwą aktywizację wewnętrznych rezerw firmy).

1. Zasady działania dźwigni finansowej wraz z osłoną podatkową

Szacując koszty zaangażowanego kapitału w przedsiębiorstwie warto zwrócić uwagę na możliwość zmiany kosztu jednego źródła finansowania w razie wykorzystania środków udostępnionych przez innych dawców kapitału. Ryzyko przedsiębiorcy w warunkach gospodarki rynkowej jest spowodowane trwałą lub zmienną tendencją do kształtowania popytu na jego produkty, podażą i kosztami czynników produkcji, a także ogólnymi warunkami ekonomicznymi istniejącymi w danej gałęzi gospodarki. Ryzyko finansowe wiąże się z wprowadzeniem obcych zwrotnych środków do struktury kapitałowej i wynika z posiadanego przez wierzycieli pierwszeństwa dostępu do majątku firmy. Otrzymują oni także stałe wypłaty (z tytułu rat kapitałowych kredytu wraz z odsetkami) mimo mogącej wystąpić zmienności nadwyżki finansowej, realizowane przez wypłatami z zysku netto na przecz właścicieli zaangażowanego kapitału własnego.

Motywem przedsiębiorcy w angażowaniu swego kapitału w poddaną ryzyku działalność podmiotu gospodarczego jest spodziewane uzyskanie zysku i zwiększenie wartości rynkowej przedsiębiorstwa. Jednakże akceptowanie oczekiwanego zysku tytułem wkładu kapitału własnego jako jedynego wyznacznika działalności firmy, szczególne wobec szacowania tej wielkości, może być zawodne. Istnieje szczególny związek między rentownością kapitału własnego a kosztami odsetkowymi z zaangażowania kapitałów obcych. w określonych warunkach można poprawić zyskowność tego pierwszego, mimo zwiększenia sumy odsetek płaconych za korzystanie ze zwrotnych źródeł zasilania finansowego. Przedsiębiorstwo, które ma cele inwestycyjne poszerzające zdolności produkcyjne uzyskało podlegający oprocentowaniu kapitał obcy, może osiągnąć wyższy współczynnik zyskowności kapitału własnego, niż gdyby inwestowało ze środków własnych.

Przy założeniu, że zwiększa się kapitał całkowity firmy podczas gdy własny pozostaje w niezmiennej wysokości przy rosnących zdolnościach wytwórczych zyskowność brutto kapitału własnego będzie zwiększać się tak długo, dopóki stopa oprocentowania kapitału obcego będzie niższa od stopy zyskowności kapitału łącznego. Jest to jeden z warunków występowania pozytywnego efektu dźwigni finansowej, drugim nie mniej ważnym jest posiadanie możliwości zbytu wytworzonej produkcji z dotychczasowych i nowo powstałych zdolności wytwórczych.

Warto ponownie zwrócić uwagę na ryzyko podejmowane przez przedsiębiorcę inwestującego własny kapitał w prowadzoną przez siebie działalność gospodarczą. w razie likwidacji i upadłości firmy pierwszeństwo w uzyskaniu zwrotu środków zaangażowanych w danym przedsiębiorstwie będą posiadali wierzyciele, natomiast właściciel zostanie zaspokojony w ostatniej kolejności. w tym kontekście istotnym staje się możliwość rozproszenia ryzyka, co można zrealizować przez zastąpienie części kapitału własnego przez kapitał obcy i skierowania wygospodarowanych w ten sposób środków na inną działalność gospodarczą.

Zjawisko pozytywnego efektu dźwigni finansowej, związane z zaangażowaniem dofinansowania działalności przedsiębiorstwa przez kapitał obcy, jest wzmacnianie traktowaniem ponoszonych odsetek od kapitału obcego jako koszty pozyskania dochodu w ujęciu podatku dochodowego od osób prawnych. Jest to więc; swoista osłona podatkowa powodująca, że efektywne obciążenie podmiotu gospodarczego z tytułu zaangażowanych, środków kredytowych obniża się o aktualną stopę podatku dochodowego

Przykład 1

Dla przybliżenia problemu przedstawia się uproszczony hipotetyczny przykład efektu dźwigni finansowej.

W danym przykładzie wariant B ilustruje możliwość zwiększenia potencjału kapitału obcego. w założeniu przyjęto, że kredyt występuje w niezmienionej wysokości przez okres całoroczny co w konsekwencji przy 40%: stopie oprocentowania daje koszty finansowe w wysokości 2 mln w wariancie B i 3 mln w wariancie C. w wariacie C przyjęto wycofanie części kapitału własnego, z zastąpieniem go przez kapitał obcy, aby zwolnione w ten sposób środki własne zaangażować w inną działalność gospodarczą. Koszty działalności operacyjnej zostały podzielone na koszty stałe i zmienne przy czym te pierwsze mimo zwiększenia przychodów ze sprzedaży, nie ulegają zmianie. Przeciwnie - koszty zmienne ulegają zwiększeniu więcej niż proporcjonalnemu, ze względu na konieczność dodatkowych operacji procesie wytwórczym, ażeby móc ulokować zwiększoną produkcję na konkurencyjnym rynku. w konsekwencji również zysk z działalności operacyjnej wariancie B kształtuje się na poziomie, wyższym od zwiększonych przychodów ze sprzedaży. Zyskowność brutto kapitału własnego zwiększa się w wariancie B z 50% do 60% aby w wariancie C osiągnąć 66%. Jest to właśnie konsekwencja zaangażowania w procesy gospodarcze firmy relatywnie tańszego kapitału obcego. Dodatkowo koszty finansowe kredytu według stopy 40% w skali rocznej neutralizowane przez zaliczanie ich jako koszty pozyskania dochodów w konstrukcji obciążeń zysku brutto podatkiem dochodowym. Skutkiem tej osłony podatkowej, przy 40% stopie podatku dochodowego, jest faktyczne obniżenie ciężaru oprocentowania kredytu do 24% w skali rocznej w związku z czym, zyskowność netto kapitału własne ulega zwiększeniu w wariancie B o 6%, a w wariancie C o 10% w porównaniu do zyskowności wariantu A.

Nie można jednak dość mocno nie podkreślić faktu, że u miarę pogłębiania stopnia. zadłużenia przedsiębiorstwa i pogarszania stopnia jego rentowności, kapitał obcy będzie oferowany po coraz wyższej cenie. w sytuacji skrajnej, gdy cena kapitału obcego będzie wyższa od zyskowności kapitału własnego, może wystąpić zjawisko odwrotne -ujemny efekt dźwignie finansowej. zwłaszcza gdy podmiot gospodarczy generuje tylko niewielki zysk lub zgoła gdy ponosi straty. Zjawisko to prezentuje- przykład 23

W wariancie E przykładu N porównaniu do wyjściowego wariantu D obniża zyskowność netto kapitału własnego z 6% do 3% i to mimo 250% dynamiki zysku działalności operacyjnej i mimo osłony podatkowej przekraczającej w liczbach bezwzględnych zysk netto ponad 2,6 krotnie. Ma więc tu miejsce ujemny efekt dźwigni finansowej ze względu na zbyt wysokie koszty finansowe w porównaniu do zyskowności kapitału własnego. w wariancie F przedsiębiorstwo wykazuje ujemny wynik finansowy, nie jest więc obciążony podatkiem dochodowym .v związku z czym nie może też wystąpić, osłona podatkowa.

Efekt dźwigni finansowej

LP	Wyszczególnienie	Wariant A	Wariant B	Dynamika	Wariant C	Dynamika
1.	Kapitał w przedsiębiorstwie ogółem: z tym: - kapitał własny - kapitał obcy długoterminowy	10000 10000	15000 10000 5000	150% 100%	15000 7500 7500	100% 75% 150%
2.	Przychody ze sprzedaży	120000	180000	150%	180000	100%
3.	Korzyści działalności operacyjnej: z tego: koszty zmienne koszty stałe	115000 95000 20000	172000 152000 20000	150% 160% 100%	172000 152000 20000	100% 100% 100%
4.	Zysk na działalności operacyjnej	5000	8000	160%	8000	100%
5.	Koszty finansowe według stopy 40%		2000		3000	150%
6.	Zysk brutto na działalności gospodarczej	5000	6000	110%	5000	83,3%
7.	Zyskowność brutto kapitału własnego	50%	60,0%		66,7%
8.	Podatek dochodowy od osób prawnych (40%)	2000	2400	120%	2000	83,3%
9.	Zysk netto	3000	3600	120%	3000	83,3
10.	Zyskowność netto na sprzedaży	2,50%	2,00%		1,67%
11.	Zyskowność netto kapitału ogółem	30,0%	24,0%		20,0%
12.	Zyskowność netto kapitału własnego	30,0%	36,0%		40,0%
13.	Stopa oprocentowania kredytu po uwzględnieniu osłony podatkowej		24,0%		24,0%
14.	Kwotowy wyraz osłony podatkowej		800		1200	150%

Ujemny efekt dźwigni finansowej

LP	Wyszczególnienie	Wariant A	Wariant B	Dynamika	Wariant C	Dynamika
1.	Kapitał w przedsiębiorstwie ogółem: z tym: - kapitał własny - kapitał obcy długoterminowy	10000 10000	15000 10000 5000	150% 100%	15000 10000 5000	100% 100% 100%
2.	Przychody ze sprzedaży	120000	180000	150%	175000	97,2%
3.	Korzyści działalności operacyjnej: z tego: koszty zmienne koszty stałe	119000 99000 20000	172000 152000 20000	149,2% 151,1% 100%	177500 157500 20000	100% 100% 100%
4.	Zysk na działalności operacyjnej	1000	1500	250%	-2500
5.	Koszty finansowe według stopy 40%		2000		2000	100%
6.	Zysk brutto na działalności gospodarczej	1000	500	50%	-4500
7.	Zyskowność brutto kapitału własnego	10%	5%		-45%
8.	Podatek dochodowy od osób prawnych (40%)	400	200	50%
9.	Zysk netto	600	300	50%	-4500
10.	Zyskowność netto na sprzedaży	0,50%	0,17%		2,6%
11.	Zyskowność netto kapitału ogółem	6,0%	2,0%		-30,0%
12.	Zyskowność netto kapitału własnego	6,0%	3,0%		-45,0%
13.	Stopa oprocentowania kredytu po uwzględnieniu osłony podatkowej		24,0%
14.	Kwotowy wyraz osłony podatkowej		800

Kształtują swoją politykę w zakresie dźwigni finansowej przedsiębiorstwa kalkuluje swoje potrzeby dostosowując je do możliwości ze zwróceniem szczególnej uwagi na niebezpieczeństwo „pułapki zadłużenia”; wysokość wymaganych rat kredytu z odsetkami nie może przekraczać jego zdolności płatniczych. Liczy się ono też winne z możliwością ograniczenia swojej samodzielności ekonomicznej i finansowej w miarę pogłębiania się nierównowagi między kapitałem własnym i obcym.

2. Operacje leasingowe z kalkulacją spłat leasingowych u leasinobiorcy

Leasing jest szczególną formą przekazywania przez właściciela leasingobiorcy prawa do użytkowania takich tytułów majątkowych, jak pojazdy mechaniczne, maszyny i urządzenia, wyposażenie obiektów handlowych, sprzęt komputerowy i podobne, w zamian za uzgodnione ratalne opłaty. w stosunku leasingowym biorą udział conajmniej dwie strony:

• leasingodawca, który jest właścicielem danego tytułu majątkowego, czy to jako jego wytwórca, czy nabywca konkretnego obiektu przekazywanego do użytkowania leasingobiorcy;

• leasingobiorca, czyli podmiot wynajmujący na określony czas rzeczowe składniki majątkowe, świadczący w zamian umowne opłaty na rzecz leasingodawcy.

Leasing polega na umowie długoterminowe użytkowania określonego przedmiotu na czas zbieżny lub nieco tylko krótszy od okresu całkowitego umorzenia za ustaloną opłatą zawierającą obok amortyzacji, także świadczenie pieniężne na rzecz leasingodawcy, związane z kosztami manipulacyjnymi i zyskiem oraz opcją uprawniającą leasingobiorcę do nabycia obiektu na własność po zakończeniu czasu trwania umowy leasingowej. Jest te forma leasingu finansowego, inaczej określana mianem leasingu kapitałowego. Istnieje też odmiana leasingu tzw. leasing operacyjny, przy którym umowy zawierane są na krótsze okresy i uprawniają leasingobiorcę do zwrotu użyczonego przedmiotu do leasingodawcy, który może oddać go w leasing kolejnemu leasingobiorcy.

Przy operacjach leasingowych może również występować dodatkowo pośrednik - towarzystwo leasingowe - czyli podmiot finansujący działalność leasingodawcy jako dawca kapitału. Nabywa on wówczas od wytwórcy określone składniki majątkowe, ewentualnie korzystając z kredytów celowych uzyskiwanych z banku za odpowiednim zabezpieczeniem, aby udostępnić ich użytkowanie leasingobiorcom w zamian za wnoszone okresowo opłaty, pokrywające kaszty jego działalności oraz stosowny zysk.

Poza czasokresom trwania umowy - główne kryteria podziału leasingu dotyczą adresata ryzyka i korzyści związanych z dzierżawionym aktywem. w leasingu operacyjnym zarówno ryzyko, jak i korzyści wynikające z prawa własności obiektu pozostają przy leasingodawcy. natomiast w leasingu finansowym - otrzymuje je leasingobiorca. Jest to konsekwencja przewidzianego umową transferu praw własności na użytkownika obiektu, przy czym klauzula taka jest wiążąca i obowiązkowa dla leasingodawcy, natomiast stanowi tylko możliwość do wykorzystania przez leasingobiorcę, który może odrzucić prawa do transferu własności i zwrócić przedmiot leasingu po zakończeniu okresu dzierżawy jego właścicielowi.

Światowa praktyka operacji leasingowych wykształciła szereg zwyczajowych zasad wśród których warto wymienić niezmienność w. czasie. z góry ustalanych kwot rat płatności leasingowych, co jest istotnym zwłaszcza przy długoterminowych umowach leasingu finansowego. w Polsce, ze względu na jeszcze nasilone zjawiska inflacyjne i niewielką stabilność bankowych stóp procentowych, kalkulacja płatności leasingowych oparta jest często na zmiennym w czasie oprocentowaniu kredytu leasingowego.

Użytkowane w trybie leasingu obiekty majątkowe nie stanowią pozycji majątkowej w aktywach bilansu dzierżawcy, natomiast opłaty z tytułu najmu ujmowane są jako jego koszty. Można w stosunku leasingowym uznać, że filozofia takiej umowy z punktu widzenia leasingobiorcy sprowadza się do stwierdzenia, że majątek nie jest mierzony prawem własności, lecz możliwością jej wykorzystywania.

Leasingowa forma finansowania nakładów inwestycyjnych ma zazwyczaj; miejsce wówczas, gdy środki finansowe nie mogą być przez nabywcę wniesione w całości ze względu na szczupłość posiadanego kapitału, względnie gdy użytkownik z powodu szybko występujących nowości technicznych, w krótkich odstępach czasu wymienia dotychczas użytkowane maszyny i urządzenia techniczne na nowe, ażeby nadążyć za postępem.

Można więc stwierdzić, że zawarcie umowy leasingowej stanowi szczególny rodzaj zasilania rzeczowo-finansowego, gdyż biorąc od strony rzeczowej - użytkownik. czyli leasingobiorca, uzyskuje prawa do wykorzystywania danego tytułu majątkowego, a od strony finansowej - korzysta z odroczenia i rozłożenia na raty ekwiwalentu pieniężnego przez leasingodawcę. Rozwiązania dotyczące umowy leasingowej z pośrednictwem towarzystwa leasingowego oraz z leasingiem bezpośrednim od wytwórcy przedstawia schemat 9 (por. schemat 9).

W praktyce gospodarczej występować mogą różne odmiany umów leasingowych najczęściej:

• leasing finansowy lub kapitałowy - odstąpienie na zasadzie nie podlegającej rozwiązaniu długoterminowej dzierżawy nieruchomości i ruchomych dóbr inwestycyjnych, np. środków transportu, maszyn biurowych, sprzętu lotniczego i innych. a także całego majątku przedsiębiorstwa państwowego przekształcanego w jednoosobową spółkę skarbu państwa w procesach prywatyzacji na rzecz spółki pracowniczej;

• leasing operacyjny - krótkoterminowe dzierżawy dóbr inwestycyjnych, często używanych, pokrywających zapotrzebowanie na specjalistyczne maszyny budowlane lub na pojazdy mechaniczne w okresach szczytu;

• leasing odnawialny - znajduje zastosowanie np. w dzierżawie przyrządów technicznych i komputerów, które z powodu szybkiego rozwoju techniki są po upływie określonego czasu wymieniane i zastępowane nowszym sprzętem;

• leasing z pełnymi usługami - w umowie leasingowej uregulowane są usługi dotyczące konserwacji i napraw, przekazywanie obciążeń podatkowych, ewentualnie spieniężenie starych obiektów objętych umową leasingową;

• leasing zwrotny - dobra inwestycyjne, a nawet całe przedsiębiorstwa, sprzedawane są towarzystwu leasingowemu aby je potem od niej wydzierżawiać;

Schemat 4

Powiązania pomiędzy uczestnikami umowy leasingowej






















































Leasing pośredni


Leasing bezpośredni

• leasing blankietowy-niezapisany - przy tej formie leasingu, dzierżawieniu podlega określony obiekt, ale jej przedmiotem jest sprecyzowana ilość sprzętu i czasokres dzierżawy np. budowlane pojazdy mechaniczne i urządzenia specjalistyczne.

Można wyodrębnić szereg argumentów przemawiających za a także i przeciwko stosowaniu umów leasingowych. Do zalet leasingu z punktu widzenia leasingobiorcy zalicza się:

• ułatwianie słabszym kapitałowo przedsiębiorstwom podjęcie decyzji rozwojowej, jednak nie może stanowić on alternatywy dla podmiotów zagrożonr.ch upadłością:

• fakt, że miesięczne raty leasingowe mogą być wnoszone w trybie samospłaty z dochodów uzyskiwanych ze sprzedaży wyrobów produkowanych na użytkowanych obiektach, przy czym przedmiot dzierżawiony nie musi być z góry zapłacony, a każdy zakup dobra majątkowego ogranicza płynność nabywcy i zwiększa jego sumę bilansową;

• uwalnianie przez leasing środków finansowych użytkownika, które może on zaangażować w inny, opłacalny sposób;

• z góry ustaloną stawkę czynszu dzierżawnego na okres zawartej umowy leasingu finansowego, przez co może stanowić, ona trwałą podstaw kalkulacji w planowaniu kosztów i dochodów uczestników transakcji;

• możliwość nadążania za szybkim postępem techniki, stwarzaną przez dobór odpowiednich form i rodzajów umów leasingowych. Po upływie umowy leasingowej użytkownik może ponownie przekalkulować swoje zamiary inwestycyjne, a przy leasingu operacyjnym też uniknąć kosztów bezczynności obiektów przejściowo niewykorzystywanych;

• opłaty leasingowe stanowią u użytkownika uznawany za koszty pozyskania dochodu w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym (osłon podatkowa). podczas, gdy w razie angażowania własnych kapitałów w finansowanie obiektów majątkowych - poniesione nakłady w zasadzie nie są traktowane jako koszty pozyskania dochodu.

Wadami leasingu, z punktu widzenia leasingobiorcy , jest fakt, że:

• łączny, czyli zsumowany wydatek środków pieniężnych jest, zwłaszcza przy leasingu pośrednim, wyższy niż w innych wariantach obcego finansowania , gdyż leasingodawca wlicza opłatę leasingową nie tylko amortyzację obiektu, ale i koszty zaangażowania swego kapitału;

• nie posiadanie prawa Własności obiektów dzierżawionych powoduje, że brakujące w czasie trwania umowy leasingowej środki trwałe obniżają możliwość ewentualnego zabezpieczenia kredytu.

Opłacalność transakcji leasingowej można ocenić przez porównanie obciążeń finansowych leasingobiorcy z obciążeniami jakie zaistniałyby przy nabyciu danych składników majątkowych na własność ze środków pieniężnych pochodzących z kredytu bankowego. Kalkulację taką przedstawia uproszczony przykład hipotetyczny.

Przykład 2

Przedsiębiorstwo rozważa nabycie nowych maszyn produkcyjnych za przewidywaną kwotę 400 tys. DEM, których okres eksploatacji wynosić ma 5 lat. :a zakup maszyn mogłoby uzyska: dewizowy kredyt bankowy oprocentowany w wysokości 10% rocznie spłacany 30 grudnia każdego roku w 5-ciu równych ratach bez zastosowania karencji, wraz z odsetkami płatnym też jednorazowa z końcem roku. Eksploatacja obiektów majątkowych naliczana jest metodą proporcjonalną.

Alternatywą mogłoby być użytkowanie maszyn na zasadzie bezpośredniego leasingu kapitałowego, przy czym coroczna stała opłata leasingowa wnoszona nie z końcem lecz z. początkiem każdego roku wynosiłaby 96.000 DEM (w tym koszty amortyzacji maszyn i 20% prowizja = koszt alternatywny).

Kalkulacja wydatków sfinasowanych w trybie umowy leasingowej

LP.	Koniec roku	Rata kapitałowa równa amortyzacji	Rata prowizyjna/kalkulowany zysk	Razem rata leasingowa czyli podstawa osłony podatrkwej	Pokrycie rat zmniejszeniem wymiaru podatkowego	Wydatek rzeczywisty	10% współczynnik dyskontowy	Zdyskontowane wydatki rzeczywiste
1.	0	80000	16000	96000	--	96000	1,00000	96000
2.	1	80000	16000	96000	38400	57600	0,90909	52364
3.	2	80000	16000	96000	38400	57600	0,82645	47604
4.	3	80000	16000	96000	38400	57600	0,75131	43275
5.	4	80000	16000	96000	38400	57600	0,68301	39341
6.	5	--	--	--	38400	57600	0,60292	-23843
7	razem	400000	80000	480000	192000	288000	--	254741

Kalkulacja wydatków sfinansowanych z kredytu bankowego

LP.	Koniec roku
1.	1	400000	80000	40000	80000	120000	48000	96000	1,00000	92000
2.	2	320000	80000	32000	80000	112000	44800	67200	0,90909	61091
3.	3	240000	80000	24000	80000	104000	41600	62400	0,82645	51570
4.	4	160000	80000	16000	80000	96000	38400	57600	0,75131	43275
5.	5	80000	80000	8000	80000	88000	35200	52800	0,68301	36063
6.	razem	--	400000	120000	400000	520000	208000	332000	--	283999

Obciążenia z tytułu podatku dochodowego wynoszą 40% w skali rocznej według skali proporcjonalnej.

Porównanie wielkości wydatków rzeczywistych ponoszonych przy sfinansowaniu transakcji z kredytu bankowego i w trybie leasingu wskazuje na bardziej opłacalny leasing (różnica wynosi aż 44.000 DEM). Zakładając, że przepływy pieniężne inwestora dla uwzględnienia zmiennej wartości pieniądza w czasie (o czym była mowa w rozdziale 3.1) należy zdyskontować według stopy 10% odpowiednim współczynnikiem dyskontowym, różnica na korzyść transakcji leasingowej ulegnie spłaszczeniu do 29.258 DEM, ale nadal leasing będzie bardziej opłacalny dla podmiotu podejmującego decyzję rozwojową od sfinansowania zakupu o kredytu bankowego.

1. Polityka rezerw przedsiębiorstwa

Podmiot gospodarczy, w założeniu działa w dłuższym okresie w związku z czym powinien przyjmować horyzont gospodarczy co najmniej średnioterminowy, w każdym razie wykraczający poza okres roku obrachunkowego. Dla zabezpieczenia nieprzerwanego funkcjonowania przedsiębiorstwa na wypadek niepowodzeń gospodarczych w przyszłości, firma jest uprawniona i zobowiązana do tworzenia rezerw. Warunki niepewności oraz podwyższonego ryzyka gospodarczego skłaniają przedsiębiorstwa do odkładania części wypracowanego zysku dla pokrycia ewentualnych strat w przyszłości. Podstawą do tworzenia funduszów zapasowych i rezerwowych zaliczanych do grupy kapitałów własnych w spółce, jest zysk po opodatkowaniu, ewentualnie dopłaty lub dobrowolne świadczenia akcjonariuszy/wspólników bądź - w niektórych przypadkach koszty.

Do kosztów uzyskania przychodów, w aspekcie przepisów o podatku dochodowym, można zaliczyć rezerwy tworzone na pokrycie wierzytelności. których nieściągalność została uprawdopodobniona i które - zgodnie z zasadą memoriału - zostały uprzednie zarachowane jako przychody należne. Wystawienie i zaksięgowanie faktur dla kontrahentów uznaje się za przychody należne, zaś postawienie dłużnika w stan upadłości lub likwidacji wyczerpuje warunek uprawdopodobnienia ściągalności wierzytelności.

Do czasu wystąpienia konkretnej potrzeby uruchomienia i rozwiązania części kapitału rezerwowego podmiot, który go stworzył, może swobodnie dysponować środkami sfinansowanymi z rezerw. Niemniej ostrożność w prowadzeniu polityki rezerw wymaga aby środki wydzielone rachunkowo jako rezerwa celowa nie zostały wykorzystane na sfinansowanie bieżącej działalności operacyjnej. w konsekwencji przez tworzenie kapitałów funduszów rezerwowych przedsiębiorstwa, wydzielając; płynne środki finansowe, zabezpieczając sobie możliwość pokrycia spodziewanych bądź. zaplanowanych wydatków. Taki charakter spełnia przyjęty tryb międzyokresowego rozliczenia kosztów w drodze tworzenia rezerw na przewidywane wydatki z tytułu zaplanowanych remontów, ściśle oznaczonych świadczeń wykonywanych na rzecz danej firmy, lecz nie stanowiących jeszcze zobowiązania, prawdopodobnych kosztów, których kwota lub data powstania zobowiązania z ich tytułu nie są jeszcze znane. Świadczenia zaliczane do biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów oraz sposoby i tryb ustalania ich wysokości, powinny być uzasadnione ryzykiem gospodarczym i zwyczajami handlowymi, z zachowaniem zasady ostrożnej wyceny. Przewidywane, ale jeszcze nie poniesione wydatki objęte biernymi rozliczeniami międzyokresowymi, zmniejszają bieżące koszty, niemniej powinny być rozliczone nie później niż do końca roku obrachunkowego następującego po roku ich ustalenia.

W spółkach akcyjnych tworzone są fundusze zapasowe i rezerwowe, których przeznaczeniem jest finansowanie poszczególnych rodzajów wydatków, a także poniesionych strat przy czym wykorzystanie funduszów wymaga podjęcia odpowiednich uchwał zgromadzenia akcjonariuszy. w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością Kodeks Handlowy nie precyzuje zasad ich tworzenia, pozostawiając to do uregulowania w umowach poszczególnych spółek. Fundusz (kapitał) rezerwowy tworzony jest, jak już wspomniano wcześniej, z zysku do podziału lub z innych źródeł określonych w decyzji o utworzeniu funduszu celowego. Przeznaczony jest na pokrycie wydatków ponoszonych na cele określone w decyzji o jego utworzeniu, na pokrycie strat poniesionych na działalności finansowej ze środków funduszu oraz na rozliczenie pozostałości funduszu, stosownie do ustaleń zawartych w decyzji jego tworzenia.

Zgodnie z postanowieniami ustawy o rachunkowości, rezerwy tworzy się:

• należności od dłużników postawionych w stan likwidacji lub upadłości do wysokości należnej wierzytelności nie objętej prawnym zabezpieczeniem zgłoszonej likwidatorowi lub sędziemu komisarzowi;

• należności od dłużników w przypadku oddania przez Sąd wniosku o ogłoszenie upadłości, gdy majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego;

• niezabezpieczone prawnie należności sporne i przeterminowane w razie gdy ocena sytuacji gospodarczo-finansowej dłużnika wykazuje, iż spłata należności w umownej kwocie w najbliższym półroczu nie jest prawdopodobna;

• pewne lub prawdopodobne straty z operacji gospodarczych będących w toku w sytuacji, gdy zostaną ono wiarygodnie uzasadnione, a miarodajny szacunek tych strat jest możliwy.

Rezerwy tworzone na poczet należności zaliczane są do poszczególnych kosztów operacyjnych, zaś na przewidywane straty - do pozostałych kosztów operacji finansowych.

Na koniec roku obrotowego przedsiębiorstwo tworzy również rezerwy na przejściową różnicę z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych lub fizycznych, spowodowaną odmiennością momentu uznania przychodu za osiągnięty lub kosztu za przeniesiony, stosownie do przepisów podatkowych. Dodatnią różnicę zalicza się do obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego netto jako rezerwę na podatek dochodowy. Ujemną różnicę można zaktywować na rozliczeniach międzyokresowych czynnych; jeżeli istnieje pewność i jej rozliczenia w ciągu następnego roku kolejnych lat obrotowych. Przy ustaleniu dodatniej lub ujemnej różnicy należy uwzględnić stan rozliczeń różnie na ostatni dzień roku obrachunkowego.

Nie wykorzystane rezerwy zwiększają bieżąco, nie później jednak niż na dzień bilansowy, pozostałe przychody operacyjne lub przychody z operacji finansowych, zależnie od okoliczności z którymi wiąże się ich utworzenie.

Należności umorzone, przedawnione lub nieściągalne, pozostałe straty oraz zobowiązania z tytułu podatku dochodowego, zmniejszają wcześniej utworzone rezerwy celowe.

W polityce rezerw prowadzonej przez podmioty gospodarcze, obok i niezależnie od tworzonych na znane przedsiębiorstwu ryzyko grożące mu straty oraz skutki innych zdarzeń, mogą również występować ukryte rezerwy będące głównie konsekwencją stosowania zasady ostrożnej wyceny składników majątkowych. Chodzi w danym przypadku o uwzględnienie w bilansie aktywów w wartości zgodnej z możliwością ich spiętrzenia. Tego rodzaju ciche rezerwy obniżają zysk danego roku obrachunkowego przy czym uzasadnieniem przyjętej polityki jest dążenie do urealnienia wartości majątku firmy. Stosowanie polityki tworzenia ukrytych rezerw, ze względu na obniżeniu :możliwej podstawy opodatkowania dochodu przedsiębiorstwa, wymaga odpowiedniego udokumentowania oraz uzgodnienia zaszłości z właściwymi organami finansowymi.

Rozważając prowadzoną przez przedsiębiorstwa politykę rezerw można wyróżnić kilka stopni zagrożenia stabilności a nawet dalszego istnienia podmiotu gospodarczego z względu na poniesione straty, które:

• nie przekraczają wielkości środków zarezerwowanych na ich pokrycie i znajdują stosowne źródła pokrycia:

• przekraczają wprawdzie utworzone i wyodrębnione rezerwy ale mogą jeszcze być pokryte z rezerw cichych;

• przekraczają zarówno wyodrębnione, jak i ciche rezerwy, w związku z czym:

• muszą być pokryte z części kapitałów własnych przedsiębiorstwa,

• jeżeli przekraczają wszystkie stojące do dyspozycji firmy środki własne, popada ono w stan trwałej niewypłacalności i staje się zagrożona upadłością.

1. Restrukturyzacja zadłużenia przedsiębiorstw

Istniejące realia i trudności w okresie przekształceń systemowych, spowodowane także utratą rynków zbytu w krajach byłego RWPG i zmianami pozycji oraz strategii działania przedsiębiorstw państwowych nie przygotowanych do spełnienia wymogów, efektywnościowych wynikających z zasad gospodarki rynkowej, przyczyniły się do. zaistnienia problemów związanych z utratą płynności finansowej podmiotów gospodarczych. W dążeniu do opanowania istniejącego impasu podjęta została ustawa o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, której postanowienia upoważniły banki komercyjne do prowadzenia postępowań ugodowych z dłużnikami rokującymi nadzieje na uzdrowienie swojej sytuacji gospodarczej i finansowej. Bankowe postępowanie ugodowe jest nową formą rozwiązywania konfliktów pomiędzy wierzycielami a nie wywiązującymi się ze swoich zobowiązań dłużnikami, niezależną od sądowego postępowania układowego. Rozpatrując konsekwencje łagodź obciążeń poszczególnych dłużników nie można jednak traci: z pola widzenia faktu, że każda ulga zastosowana w odniesieniu do dłużnika powoduje wystąpienie trudności jego wierzyciela, trudności na które ten wyrazić powinien swoją zgodę. Cała operacja wiążąca się z procesem restrukturyzacji zadłużeń sprowadza się do założenia, że korzystniej dla wierzyciela będzie odzyskać część jego roszczenia, nawet z pewnym odroczeniem w czasie i rezygnacją z całości lub części należnych odsetek, jeżeli spowodować to może przywrócenie normalnej działalności i prawidłowej kondycji dłużnika niż doprowadzenie go do upadłości i śladowe tylko zaspokojenie z masy upadłościowej.

Kluczem do rozwiązywania nabrzmiałego problemu jest właściwa postawa banków reprezentujących w zasadzie co najmniej 20% całości wierzytelności danego dłużnika, postawa w wyniku której powinny one dokonać selekcji przedsiębiorstw zadłużonych, na zdatne do sprostania wymogom konkurencji rynkowej i na takie, które czy to z przyczyn obiektywnych, czy z powodu nieumiejętności personelu kierowniczego, nie są zdatne do samodzielnego prosperowania (por. schemat l). Ocena ta winna być: możliwie obiektywna i opierać się na przesłankach ekonomicznych, bez brania pod uwagę - w zasadzie względów społecznych.

Schemat 5

Bankowe postępowani ugodowe


























































































Przedsiębiorstwa posiadające szanse na uzdrowienie swojej gospodarki i generowania zysku w oparciu o realizację opracowanego programu naprawczego przyjętego przez bank prowadzący postępowanie ugodowe mogą liczyć na:

l. odroczenie terminów płatności oraz dogodniejsze rozłożenie w czasie spłat kapitałów i odsetek;

2. obniżenie lub zaniechanie naliczania przez bank odsetek, a także czasowe ich kapitalizowanie;

3. zamiana części lub całości wierzytelności na udziały w spółce powstałej w wyniku przekształcenia zadłużonego podmiotu gospodarczego;

4. umorzenie części lub całości zadłużenia;

5. dostarczone dłużnikowi nowych kredytów lub gwarancji.

Parasol możliwych działań banku w procedurze restrukturyzacji zadłużenia przedstawia schemat 11.

Istotnym jest przede wszystkim wyrobienie przez wierzycieli poglądu, że zawarcie ugody zapewnia z dużym prawdopodobieństwem odzyskanie przez dłużnika długookresowej płynności finansowej i wypłacalności. Wśród równorzędnie traktowanych wierzycieli występuje również budżet państwa z zaległymi roszczeniami podatkowymi, roszczeniami które w sądowym postępowaniu układowym nie mogą uczestniczyć. Wierzyciele uzyskują prawo nie tylko do zatwierdzenia, ale i kontroli realizacji programu naprawczego, włącznie z możliwością wystąpienia o rozwiązanie przez sąd nierealizowanej ugody.

Innym instrumentem w procedurze restrukturyzacji finansowej, przewidzianym w stosunku do dłużników uznanych za niewypłacalnych, jest publiczne wystawienie przez bank na sprzedaż wierzytelności w drodze otwartego przetargu lub licytacji bez zgody dłużnika. Jest to, w innym ujęciu, komercjalizacja długu czyli sprzedaż według ceny rynkowej u wierzyciela w układzie, gdy zbywane są one po cenie niżej od nominalnej. Nabywcami ich mogą być nawet dłużnicy „złego dłużnika”, którzy mogliby zakupić daną wierzytelność według ceny rynkowej, ażeby spłacić swoje zobowiązania po określonej wartości nominalnej. Za nabyte wierzytelności bankowe istnieje też możliwość zakupu akcji jednoosobowych spółek Skarbu Państwa.


Schemat 6

























Proces restrukturyzacji finansowej może przebiegać w różnym trybie i zakresie. Dla celów porównawczych w schemacie 12 zestawiono możliwe rozwiązania programowe, zwracając uwagę na ograniczenie wariantów restrukturyzacji w odniesieniu do spółek prywatnych tylko do postępowania układowego i upadłościowego. Mogą one pozyskiwać dodatkowe środki finansowe na cele restrukturyzacyjne; tylko od udziałowców przez podniesienie kapitału spółki lub zwrotnie z kredytów komercyjnych.

2. Polityka dywident spółki akcyjnej

Dualnym celem działalności każdego przedsiębiorstwa jest wypracowanie zysku i zwiększenie wartości firmy, przy czym w spółce akcyjnej wypracowany zysk netta, na podstawie decyzji walnego zgromadzenia akcjonariuszy, przeznaczony jest na wypłatę dywidendy oraz/lub na zwiększenie kapitałów spółki.




Schemat 7



























Kryterium przystąpienia













Zakres restrukturyzacji






















Dywidenda traktowana być może jako pieniądz o charakterze konsumpcyjnym z przeznaczeniem na sfinansowanie indywidualnych potrzeb akcjonariuszy w sensie zarówno wydatków na cele bieżące jak i na dobra trwałej konsumpcji. Druga część zysku skierowana na zwiększenie kapitałów i reinwestowanie, nosi charakter pieniądza dochodowego, którego zaangażowanie w działalności przedsiębiorstwa przyczynić się może i powinno do generowania większych zysków w przyszłości.

Proporcje podziału zysku siłą rzeczy oddziałują na strukturę kapitału przedsiębiorstwa. Jeżeli wzrasta udział części zysku stanowiącej źródło finansowania procesów rozwojowych, to przy niezmienionych pozostałych warunkach, zwiększa się udział kapitału własnego w strukturze pasywów. Zapewnienie ciągłości działania i ekspansji każdego przedsiębiorstwa wymaga dopływu rzeczywistych funduszy. Pozostawiona w podmiocie gospodarczym część zysku wpływa nie tylko na stronę, pasywną bilansu, ale także na stronę aktywną w sensie zwiększenia odpowiedniej grupy zagospodarowanych środków, czy to w majątku trwałym czy obrotowym. Z drugiej strony zysk może być przeznaczony na spłatę kapitałów obcych przez co może zmienić się w znaczniejszym stopniu struktura pasywów przez zmniejszenie dźwigni finansowej, będącej wyrazem wykorzystywania obcych źródeł finansowania firmy.

Zwiększenie kapitałów własnych spółki przyczynia się do wzmocnienia je pozycji w otoczeniu i - w warunkach prawidłowo funkcjonujących mechanizmów rynkowych -powinno mieć korzystny wpływ na notowania jej akcji. Z drugiej strony oczekiwania inwestorów na wypłaty dywidendy mogą przyczynić się do zwiększenia popytu na akcje spółki i w konsekwencji również wpłynąć na wzrost kursów giełdowych. Decyzje dotyczące kierunków podziału zysku zależą od strategii przyjętej przez akcjonariuszy, od horyzontu gospodarczego w działalności spółki oraz impulsu inwestycyjnego.

Określony wpływ na politykę dywidend spółki akcyjnej wywierają także rozwiązania systemu podatkowego - pozostaje to jednak poza zakresem tematycznym.

Por. "Ustawa z 29.09.1994 roku o rachunkowości, ;,Dziennik Ustaw" nr 121, poz. 591, załącznik nr 1

Tradycyjny pogląd dotyczący racjonalnej struktury kapitału przedsiębiorstwa wywodzi się z założenia; że uwzględniając różnice w kosztach jego składników - średni ważony koszt kapitału zależy od jego struktury przy czym dla każdej firmy istnieje optymalna struktuna przy której jego koszt jest niższy, a więc przedsiębiorstwo osiąga poziom maksymalny. w roku 1958 F. Modigliani i M. Miner sformułowali pogląd opozycyjny do teorii tradycyjnej stawiając tezę, że w warunkach rynków doskonale konkurencyjnych struktuna kapitału przedsiębiorstwa nie wywiena wpływu na wartość danego podmiotu gospodarczego. Twierdzenie ich zostało szerzej omówione i udokumentowane w pracy J. Czekaja i Z. Dreslera: Podstawy zarządzania finansami firm, PWN, Warszawa 1995.

Por. atr. 37 ustawy z 29.09.1994 roku o rachunkowości ... op. Cit.

Por. Ustawa z dnia 03.02.1993 roku o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie niektórych ustaw. „Dziennik Ustaw” nr 18, poz. 82.

1

35

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.




Przedsiębiorstwo państwowe

Fundusz założycielski

Fundusz przedsiębiorstwa

Jednoosobowa spółka Skarbu Państwa

Spółka akcyjna

Kapitał własny spółki

Kapitał/fundusz podstawowy min. 20% FZ+FP

Kapitał/fundusz zapasowy

Kapitały/fundusze rezerwowe

Inne wartości kapitałowe przedsiębiorstwa

Dopłaty wspólników

Emisja nowych akcji

Powiększenie kapitału własnego

Wynik finansowy netto

Strata

Zysk

Zakładowe fundusze świadczeń socjalnych

Inne fundusze

Bilans

Zastosowanie środków

Pozyskiwanie środków

Majątek = Kapitał

Pionowa reguła struktury majątku

Pionowa reguła struktury kapitału

Kapitał obcy

Kapitał własny

Fundusz własny w obrocie

Rzeczowy i finansowy majątek trwały

Rzeczowy i finansowy majątek obrotowy

Aktywa rzeczowe - długoterminowe

30%

Aktywa rzeczowe - krótkoterminowe

35%

Aktywa finansowe krótkoterminowe

35%

Kapitał własny

50%

w tym: fundusz własny w obrocie

20%

Kapitał obcy krótkoterminowy

50%

Aktywa finansowe długoterminowe

17%

Kapitał obcy długoterminowy

17%

Aktywa rzeczowe długoterminowe

30%

Aktywa rzeczowe krótkoterminowe

26%

Kapitał własny

35%

w tym: własny w obrocie

5%

Aktywa finansowe krótkoterminowe

27%

Kapitał krótkoterminowy

48%

Leasingobiorca

Leasingodawca - towarzystwo leasingowe

Bank - instytucje kredytowe

Wytwórca = sprzedawca

Cena kupna

Umowna cena sprzedaży

Raty leasingowe

Zasilanie rzeczowe

Umowa leasingu

refinansowanie

Zabezpieczenie

Dostawca obiektu majątkowe = zasilanie rzeczowe

Umowa leasingowa

Raty leasingowe

Refinansowanie

Zabezpieczenie

Przedsiębiorstwa nieterminowo lub wcale nieobsługujące kredytów kredytobiorcy nieregularni

Bank przeprowadza kategoryzację swoich kredytobiorców na:

Pozostałe przedsiębiorstwa - kredytobiorcy regularni

Bankowa selekcja kredytobiorców nieregularnych, na nierokujących i rokujących spłaty zadłużenia

Nierokujące spłaty zadłużenia

Rokujące spłatę zadłużenia z szansą na sukces

Bank spienięża posiadane prawne zabezpieczenie kredytu

Bank spienięża posiadane prawne zabezpieczenie kredytu

Bank występuje o otwarcie postępowania likwidacyjnego lub upadłości

Przedsiębiorstwo sporządza a bank ocenia szanse powodzenia programu naprawczego

Bank prowadzi publiczną sprzedaż swoich wierzytelności poza procedurą bankowego postępowania ugodowego

Wierzytelności zostają sprzedane z dyskontem według ceny rynkowej

Bank występuje o otwarcie postępowania likwidacyjnego lub upadłości

Bank prowadzi postępowanie ugodowe z propozycjami złagodzenia ciężaru kredytobiorcy negocjowanymi z pozostałymi wierzycielami

Zaspakajanie niezabezpieczonych wierzytelności z majątku kredytobiorcy

Ewentualne dalsze procedury bez udziału banku w tym nabycie akcji jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

Następuje uprawomocnienie postanowień ugody bankowej

Realizacja postanowień ugody bankowej

Niewywiązywanie się kredytobiorcy z postanowień ugody - sądowe rozwiązanie ugody

Porażka przedsiębiorstwa

Sukces przedsiębiorstwa

Odracza zapadające terminy płatności głównych odsetek

Obniża stopę oprocentowania wierzytelności, ewentualnie czasowo kapitalizuje odsetki

Umarza część lub całość wierzytelności

Dokonuje zamiany części lub całości wierzytelności na akcje lub udziały

Udziela kredytobiorcy nowych kredytów i gwarancji

Całkowicie rezygnuje z naliczania odsetek w określonym czasie

Rozkłada w czasie spłaty kapitału i odsetek

Bank z pozostałymi wierzycielami - osłona dłużników rokujących realizację programu naprawczego

Restrukturyzacja spółek prywatnych

Postępowanie układowe

Postępowanie upadłościowe

Postępowanie ugodowe

Program prywatyzacji i restrukturyzacji

Program NFI

Program po­wszechnej komercjalizacji

Program stabilizacja, restrukturyzacja, prywatyzacja

Restrukturyzacja spółek Skarbu Państwa lub przedsiębiorstw państwowych

Majątek do 20 mln złotych i zatrudnienie do 1500 osób

Nie spłaca lub nie będzie spłacał długów

Nie spłaca długów i także gdy długi przewyższają wartość majątku

Nie spłaca, lub nie będzie spłacał długów

Sprzedaż minimalna 8,5 mln złotych, zysk brutto około 0

Wszystkie nie objęte innymi programami, w pierwszej kolejności duże

Obroty min. 11,5mln złotych, spełnione wymogi ochrony środowiska

Odroczenie spłaty długu, rozłożenie długu na raty, zabezpieczenie długu, zmniejszenie sumy długu, umorzenie długu, postępowanie egzekucyjne umorzone, zawiesza się spłatę długu i ogłoszenie upadłości

Może zakończyć się układem w którym: odroczenie spłaty długu, rozłożenie długu na raty, zabezpieczenie długu, zmniejszenie sumy długu, umorzenie długu, gdy nie: ogłoszenie upadłości i zaspokojenie wierzytelności z masy upadłościowej

Odroczenie spłaty długu, obniżenie oprocentowania, rozłożenie w czasie spłat odsetek i kapitału, czasowa kapitalizacja odsetek, odroczenie spłat oprocentowania zamiana wierzytelności na akcje, umorzenie w części lub w całości długu i odsetek udzielenie nowych pożyczek i gwaracji umorzenia postępowania egzekucyjnego, układowego i upadłościowego

Podniesienie wartości spółki, uzdrowienie poprzez realizację -programu restrukturyzacji, prywatyzacja

Podniesienie wartości spółki, poprawa zarządzania, umacnianie pozycji na rynku, pozyskanie nowych technilogii i kredytów

Wzmocnienie nadzoru właściecielskiego, realizacja programów sanacji spółek, między innymi regulacja stosunków prawnomajątkowych i restrukturyzacja majątkowa

Dostarczenie środków, podniesienie wartości poprzez szkolenia, usługi w zakresie zarządzania opracowywanie programów naprawczych, prywatyzacja

---