STOSUNKI I SŁUŻBA KONSULARNA

Źródła prawa konsularnego

• najważniejszym źródłem prawa konsularnego są umowy dwustronne, obok jednostronnej praktyki państw (prawa zwyczajowego);

• Komisja P.M. opracowała KW o stosunkach konsularnych z 1963 r. (200 r. - 165 ratyf., Polska tak w 1981 r.) → stwierdza, że nie narusza postanowień dwustronnych; jest lex generalis w stosunku do umów dwustronnych;

• prawo wewnętrzne - bardzo ważna rola, gdyż uzupełniają i konkretyzują normy p.m.;

• PL → ustawa o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej 1984 r.;

Ustanowienie i utrzymywanie stosunków konsularnych

• ustanowienie stosunków konsularnych → czynne i bierne prawo konsulatu - wszystkie państwa, ale nawiązanie tych stosunków zależy od zgody zainteresowanych państw (a porozumienie w tej sprawie musi zawierać siedziby, klasy i okręgu konsularnego) (KW);

• nawiązanie stosunków dyplomatycznych implikuje zgodę na stosunki konsularne, a zerwanie stosunków dyplomatycznych nie oznacza ipso facto zerwania stosunków konsularnych;

• funkcje wykonywane zwykle przez urzędy konsularne lub powierzane misjom dyplomatycznym, a dokładnie specjalnie wydzielonym wydziałom konsularnym, przy czym zajęcie się sprawami konsularnymi przez misję dyplomatyczną nie wymaga zgody państwa przyjmującego, a jedynie wymagane jest by nazwiska osób zajmujących się sprawami konsularnymi były notyfikowane państwu (nie tracą oni statusu prawnego) → tak KW;

• okręg konsularny - właściwość miejscowa danego konsulatu;

• klasy urzędów konsularnych wg KW (zgodnie z praktyką) → konsulaty generalne; kon­sulaty; wicekonsulaty i agencje konsularne;

Funkcje konsularne

• zadania konsula to ochrona różnorodnych interesów państwa wysyłającego i jego oby­wateli w państwie pobytu;

• wg KW, umów dwustronnych i ustawy o funkcjach konsulów RP - funkcje:

• pierwsza grupa funkcji konsularnych ma charakter ogólny i zróżnicowany w treści, np. czuwanie nad wykonywaniem u.m. przez pań­stwo przyjmujące, działalność informacyjna i propagandowa, uprawnienia w dzie­dzinie handlu, kultury, nauki, sportu i turystyki, zadania specjalne (polityczne) oraz funkcje dyplomatyczne wykonywane czasami w zastępstwie misji dyplomatycznej;

• druga grupa funkcji konsularnych to zadania wynikające z prawa adm. państwa wysyłającego i potwierdzone w umowie konsularnej, np. prowadzenie rejestru obywateli zamieszkałych w danym okręgu konsularnym, wydawanie paszportów, wiz i innych dokumentów podróży, przyjmowanie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, sporządzanie aktów urodzenia i zgonów; przyj­mowanie oświadczeń w sprawie wyboru, odzyskania bądź utraty obywatelstwa, prowadzenie ewidencji wojskowej;

• trzecia grupa funkcji konsularnych to uprawnienia o charakterze sądowym określone przez prawo państw wysyłającego, potwierdzone w umowie konsularnej, np. porozumiewanie się z własnymi obywatelami aresztowanymi, przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek władz państwa wysyłającego, doręczanie pism procesowych, uprawnienia w od­niesieniu do spraw notarialnych i spadkowych oraz opieka i kuratela;

• czwarta grupa funkcji konsularnych to funkcje związane z żeglugą morską, np. prawo nadzoru i inspekcji w stosunku do własnych statków; udzielanie im pomocy; przesłuchiwanie kapitana i członków załogi; badanie i poświadczanie dokumentów pokładowych; środki dyscyplinarne; rozstrzyganie sporów kapitan-członek załogi; pomoc lekarska oraz wszelka inna w razie uszkodzenia statku;

• piąta grupa funkcji konsularnych to funkcje związane z żeglugą powietrzną, np. prawo nadzoru i inspekcji w stosunku do własnych samolotów; udzielanie im pomocy, udzielanie pomocy lekarskiej, przesłuchiwanie załogi i pasażerów, sporządzanie lub uwierzytelnianie dokumentów;

Członkowie urzędu konsularnego

• kategorie członków urzędu konsularnego → wg KW - osoby zatrudnione w konsulacie, z szefem na czele (konsul generalny, konsul, wicekonsul lub agent konsularny), a inne osoby to:

• funkcjonariusze (urzędnicy) kon­sularni - osoby wykonujące powierzone im funkcje konsularne;

• pracownicy konsularni → osoby zatrudnione w służbie adm. lub tech. oraz członkowie personelu służby;

• osoby te nie mogą wykonywać, żadnych innych funkcji zawodowych poza konsularnymi i dostają za nie uposażenie

• konsulowie honorowi → może być obywatelem państwa wysyłającego lub trzeciego i wykonuje swoje funkcje z upoważnienia państwa wysyłającego, ale nie pobiera uposażenia, ale może pobierać opłaty konsularne oraz częściowy lub całkowity zwrot kosztów za honorowy urząd konsularny;

• może prowadzić działalność zarobkową;

• wg KW jest to instytucja fakultatywna; PL → MSZ może powołać ich określając ich zakres działań (2003 r. - 142 k.h. w 66 krajach i 99 k w 39 krajach);

• z reguły węższy zakres przywilejów i immunitetów (uregulowane w KW);

• mianowanie i odwoływanie kierownika urzędu konsularnego oraz członków personelu → państwo wysyłające ma swobodę na wystawianie tzw. listów komisyjnych (lettres de provision), ale musi uzyskać tzw. exequatur (zgoda na wykonywa­nie funkcji konsularnych w określonym okręgu, a odmowa nie wymaga uzasadnienia);

• odwołanie - z woli państwa wysyłającego lub przyjmującego (też gdy uznany za persona non grata);

Przywileje i immunitety konsularne

• konsul nie podlega jurysdykcji państwa przyjmującego tylko w zakresie czynności urzędowych, ale w ostatnich latach zaciera się różnica pomiędzy służbą dyplomatyczną a konsularną, co prowadzi do rozszerzenia treści oraz zakresu osobowego immunitetów konsularnych, min. w umowach dwustronnych nawet pełny immunitet;

Treść (zakres przedmiotowy) przywilejów i immunitetów konsularnych

Ochrona urzędników konsularnych i ich wolności

• obowiązek traktowania ich z szacunkiem oraz zapewnienia należytej im ochrony (KW);

• nie mają pełnej nietykalności, ale zatrzymani/aresztowani tylko w przypadku ciężkiej zbrodni i tylko gdy jest takie postanowienie właściwej władzy sądowej, a więzieni tylko w wyniku ostatecznego i prawomocnego wyroku sądowego;

• obowiązek poinformowania władz państwa wysyłającego;

Immunitet jurysdykcyjny

• immunitet o charakterze funkcjonalnym, a nie osobowym, gdyż dot. tylko czynności urzędowych, a nie każdej czynności dokonanej przez osobę pełniącą daną funkcję;

• nie ma immunitetu w przypadku powództwa cywilnego w związku z umową, w której nie występował wyraźnie lub w sposób dorozumiany jako przed­stawiciel państwa wysyłającego oraz w przypadku powództwa z tytułu szkody spowodowanej przez pojazd, statek lub samolot;

Inne przywileje i immunitety

• nie mają obowiązku zeznawania, gdy dot. to wykonywania przez nich funkcji konsularnych oraz przedstawiania korespondencji i dokumentów urzędowych;

• immunitet celny i podatkowy oraz zwolnienie świadczeń osobistych i od obowiązku rejestracji cudzoziemców w państwie pobytu i zezwoleń na pobyt;

Osoby korzystające z przywilejów i immunitetów konsularnych

• zawodowi kierownicy konsulatów oraz inni urzędnicy konsularni (osoby, którym powierzono wykonywanie funkcji konsularnych) → pełne;

• osoby z personelu adm. i tech. → immunitet jurysdykcyj­ny; brak obowiązku zeznań dot. funkcji; immunitet podatkowy, celny (węziej niż w/w) oraz od świadczeń osobistych;

• personel służby → tylko niektóre przywileje, np. w za­kresie składania zeznań, w sprawach podatkowych;

• członkowie rodzin urzędników i pracowników konsularnych → nie mają głównych immunitetów i przywilejów (gdyż są one funkcjonalne), ale są zwolnieni od obowiązku rejestracji i zezwolenia na pobyt, też immunitet celny i podatkowy;

Zakres czasowy obowiązywania przywilejów i immunitetów konsularnych

• początek → od chwili wjazdu celem objęcia funkcji lub od chwili objęcia funkcji, jeśli już przebywał na terytorium → każdy członek urzędu konsularnego;

• koniec → z chwilą opuszczenia przez daną osobę terytorium, po wygaśnięciu funkcji;

• gdy nie opuści w terminie, nie przysługuje jej immunitet, ale immunitet jurysdykcyjny w zakresie czynności urzędowych jest trwały;

Zakres terytorialny obowiązywania przywilejów i immunitetów konsularnych

• sporne czy dot. tylko okręgu konsularnego czy całego terytorium państwa → KW nie ograniczyła tylko do okręgu oraz przyznaje pewne immunitety i przywileje w państwach trzecich;

Pomieszczenia i archiwa konsularne

• nietykalność wg KW ujęta bardziej wąsko niż misji:

• państwo przyjmujące nie może wkroczyć bez zgody kierownika lub innej upoważnionej osoby tylko „do tej części pomieszczeń konsularnych, którą urząd konsularny używa wyłącznie dla potrzeb swej działalno­ści”;

• można domniemywać zgodę kierownika urzędu konsularnego w razie pożaru lub innego nieszczęśliwego wypadku wymagającego podjęcia na­tychmiastowych środków ochrony;

• archiwa i dokumenty konsularne → nietykalne w każdym czasie i niezależnie od miejsca;

• wg KW archiwum konsularne to papiery lub dokumenty, korespondencja, książki, filmy, taśmy magnetofonowe i rejestry urzędu konsular­nego, materiały do szyfrowania, kartoteki oraz meble służące do ich zabezpieczenia i przechowywania;

• państwa ma obowiązek podjęcia wszelkich kroków w celu zapobieżenia naruszenia nietykalności pomieszczeń, który istnieje również w razie zerwania stosunków konsularnych, a nawet w razie wybuchu wojny;

• obowiązek na państwie wysyłającym dbania, by używać tylko do wykonywania funkcji konsularnych;

• w konsulacie nie można udzielać azylu;

ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE

UWAGI OGÓLNE

Pojęcie organizacji międzynarodowej (organizacje międzyrządowe)

• organizacja międzynarodowa (rządowa) to forma współpracy państw, ustalona w wielostronnej u.m., obej­mująca względnie stały zakres uczestników i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów;

• współpraca państw → w wyjątkowych przypadkach inne podmioty, którym przysługuje z reguły jakiś zakres podmiotowości prawnomiędzynarodowej;

• współpraca stała, zinstytucjonalizowana;

• u.m. stanowi statut organizacji;

• względnie stały zakres uczestników, względnie gdyż z mogą do niej przystąpić nowe podmioty albo wystąpić;

• stałe organy, które zapewniają ciągłość i instytucjonalizację współpracy;

• wspólne cele, ale też forum ścierania się poglądów i koncepcji;

Organizacje pozarządowe

• członkowie → nie państwa, a związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne z różnych państw mające wspólne interesy czy zainteresowania;

• nie działają na podstawie u.m, lecz na podstawie porozumień nieformalnych i wewnętrznoprawnych, co wg Rady Gosp.-Społ. jest podstawową cechą odróżniającą je od organizacji rządowych;

• wg Karty NZ Rada Gosp.-Społ. może nawiązywać stosunki z pozarządowymi organizacjami celem konsultacji, stąd niektóre organizacje uzyskały status konsultacyjny (uczestniczą w posiedzeniach Rady jako obserwatorzy, itp.), dzięki czemu mają pośredni wpływ na państwa;

• lista wszystkich organizacji w Yearbook of International Organizations (wydawany przez Unię Międzynarodowych Stowarzyszeń) → 500 rządowych, 5000 pozarządowych w 2003 r.;

• należą do nich min.: Światowa Federacja Związków Zawodowych, Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża, Instytut P.M., Stowarzyszenie P.M. (ILA) i in.;

Powstanie i rozwój organizacji międzynarodowych

• od drugiej połowy XIX w. zaczęły powstawać organizacje międzynarodowe, ze względu na potrzebę stałej współpracy w coraz szerszym zakresie między państwami, opartej na trwałych podstawach organizacyjnych (instytucjonalizacja)

• obiektywne przyczyny rozwoju organizacji międzynarodowych:

• postęp techniki;

• zacieśnianie się stos. m., które doprowadziły do powstania i wzrostu współzależności państw w wielu dziedzinach, a m.in. w łączności i komunikacji, stosunkach gospodarczych, zagad­nieniach społecznych, nauki i techniki, ochrony środowiska, a przede wszystkim w sprawach politycznych i utrzymania pokoju;

• pierwszy → Międzynarodowy Związek Telegraficzny (Konwencja Paryska telegraficzna z 1856 r.) wraz z Międzynarodo­wy Biurem Zarządów Telegraficznych z 1868 r. kolejne: Konwencja Berneńska z 1874 r. powołała Powszechny Związek Pocztowy (z międzynarodowym biurem w Bernie) Międzynarodowe Biuro Własności Przemysłowej (1883), Międzynarodowe Biuro Własności Literackiej (1886) i Międzynarodo­we Biuro Higieny Publicznej (1908) najszersze kompetencje ma obecnie ONZ;

Klasyfikacja organizacji międzynarodowych (rządowych)

• według ich członkostwa:

• organizacje powszechne/uniwersalne → zmierzają do objęcia wszystkich państw i których statuty przewidują, że są one dostępne dla wszystkich państw, ale np. ONZ ze względów politycznych przez wiele lat była zamknięta dla byłej NRD;

• organizacje regionalne/partykularne → ich członkostwo w samym założeniu jest ograni­czone np. do państw pewnego regionu geograficznego (jak Unia Afrykańska) lub pewnego regionu geograficznego i pewnej kultury (jak Liga Państw Arabskich);

• według zakresu ich kompetencji:

• organizacje o kompetencjach ogól­nych → rozwijają działalność we wszystkich ważniejszych dzie­dzinach stos. m., np. ONZ, OPA, LPA, UA;

• organizacje specjalne/funkcjonalne → kompetencje ich są ograniczone do określonych, specjalnych dziedzin stos. m. np. Wspólnoty Europejskie i wszystkie tzw. organizacje wyspecjalizowane związane z ONZ;

• najważniejsze stanowisko ma ONZ, gdyż jej celem jest osiągnięcie pokoju, a cele innych organizacji uzależnione są od pokoju na świecie/regionie;

• według stopnia ich władzy w stosunku do państw członkowskich

• organizacje o charakterze koordynacyjnym → (klasyczny typ) koordynują i uzgadniają działalność państw, oparte na zasadzie suwerenności państw członkowskich;

• organizacje ponadpaństwowe → mają kompetencje ograniczające suwerenność państw członkowskich, głównie poprzez podejmowanie niektórych decyzji jako wiążących większością głosów, np. WE;

• szczególna sytuacja w przypadku organizacji operacyjnych (powołane do celów operacyjnych, np. m. instytucje finansowe i organizacje zapewniające łączność satelitarną) → podejmują decyzje i ustalają normy dla wszystkich państw, które w nich uczestniczą lub chcą z nich korzystać;

Funkcje organizacji międzynarodowych (typy działalności organizacji zmierzające do realizacji celów)

• wg W. Morawieckiego podstawowa funkcja każdej współczesnej organiza­cji międzynarodowej polega na politycznym procesie:

• ujawniania zakresu zgod­ności interesów państw członkowskich;

• osiągania ogólnego porozumienia w sprawach wspólnych zadań odpowiadających zakresowi zgodności interesów;

• osiągania porozumienia w sprawie środków realizacji takich wspólnych zadań;

• Morawiecki tą podstawową funkcję dzieli w zależności od różnych typów procesu politycznego na:

• funkcje regulacyjne - to proces ustanawiania norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym i prawnym, mających na celu kształtowanie postępowania uczestników stos. m.;

• funkcje kontrolne - to proces ustalania stanu faktycznego oraz konfrontowania go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stos. m.;

• funkcje operacyjne - to proces bezpośredniego świadczenia przez organizację różnych usług zgodnie z jej własnymi decyzjami oraz za pomocą ludzi i zasobów materialnych znajdujących się w jej dyspozycji.

• też inne funkcje, np. rozjemcze, arbi­trażowe i sądowe, zarządzające (administracyjne), a nawet pewne funkcje władcze (np. Organizacja Dna Morskiego);

Organy i struktura organizacji międzynarodowych

• org. działają za pomocą odpowiednich organów, a struktura tych organów różnych org. ma cechy wspólne:

• organ typu zgromadzenia ogólnego - reprezentowani wszyscy członkowie, kompetencje ogólne, zbiera się rzadko;

• organ typu rady - węższy zakres, kompetencje wykonawcze, zbiera się częściej, w przerwach między sesjami;

• sekretariat czy biuro - składa się z funkcjonariuszy m., urzęduje permanentnie i spełnia gł. czynności techniczne oraz biurowe;

• liczne odchylenia, np. ONZ posiada 3 rady i własny organ sądowy; WE - Komisja ma bardzo szerokie kompetencje, a składa się z funkcjonariuszy m., istnieje też organ o charakterze parlamentarnym;

• próba klasyfikacji wg różnych kryteriów:

→ wg składu:

• organy składające się z państw → państwa reprezentowane są przez swych przedstawicieli, którzy otrzymują od swoich rządów instrukcje i wytyczne, a ich oświadczenia przypisywane są państwu;

• organy plenarne - w ich skład wchodzą wszyscy członkowie organizacji, np. ZO ONZ;

• organy o ograniczonym skła­dzie - w ich skład wchodzą tylko niektórzy członkowie organizacji, np. Rada Bezpieczeństwa - 5 wielkich mocarstw i 10 państw wybranych przez ZO ONZ;

• organy składające się z osób fizycznych → osoby te działają we własnym imieniu, a gdy są funkcjonariuszami m. to mają obowiązek niezależnego wykonywania swoich funkcji, są to głównie sekretariaty organizacji, organy sądowe i inne organy rozstrzygania sporów oraz niektóre inne organy (jak np. Komisja P.M. ONZ);

→ miejsce w strukturze organizacji

• organy główne → przewidziane są w statucie organizacji;

• organy pomoc­nicze → przewidziane w statucie albo tworzone w miarę potrzeby przez organy główne;

• powołując je należy określić ich skład, kompetencje (w ramach kompetencji organu przekazującego) i stosunek do organu głównego (z reguły podporządkowane + sprawozdania);

→ czas na jaki są powołane

• organy stale → z reguły organy główne;

• organy czasowe (organy ad hoc) → organy pomocnicze mogą być stałe i czasowe;

→ funkcja (wg Z.M. Klepackiego)

• decydujące o wszystkich ważniejszych sprawach (organy polityczne, deliberujące) - organy naczelne;

• organy wykonawcze (zarządzające organizacją w oparciu o decyzje organu naczelnego);

• organy administracyjne, pełniące funkcje administracyjno-usługowe i tech­niczne (np. sekretariaty);

• organy kontrolne;

• organy pokojowego załatwiania sporów;

• organy konsultacyjne i doradcze.

Uchwały i ich charakter prawny

• z punktu widzenia adresata:

• uchwały przeznaczone pro foro externo - dot. postępowania państw poza organizacją, a ich adresatami są państwa członkowskie;

• uchwały przeznaczone pro foro interno - dot. zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem organizacji, a ich adresatami są zwykle organy org. m., a państwa tylko w zakresie ich działalności w danej organizacji;

• taki wyraźny podział był w RWPG → decyzje (sprawy organizacyjne i proceduralne) oraz zalecenia (sprawy dot. współpracy gosp. i naukowo-technicznej);

• z punktu widzenia skutków prawnych:

• uchwały prawnie wiążące - albo w formie decyzji dot. konkretnych sytuacji albo w formie ustalenia norm postępowania;

• uchwały nie mające mocy prawnie wiążącej - zalecenia, życzenia, propozycje czy sugestie, choć mogą mieć duże znaczenie polityczne;

Procedura podejmowania uchwał

• zasada jednomyślności → plusy: najpełniej gwarantuje zabezpieczenie interesów wszystkich państw, ale nie sprzyja efektywności;

• zasada większości → sprzyja efektywności, a dla zapewnienia podejmowania uchwał wyważonych i uwzględniających interesy też innych stron czasem konieczne jest podejmowanie decyzji we współdziałaniu różnych organów o różnym składzie;

• zasada zwykłej większości (większość za niż przeciw, a wstrzymujących się nie liczy)

• zasada większości bezwzględnej;

• zasada większości kwalifikowanej (z reguły 2/3 ale np. w Radzie Bezp. jest 9/15);

• zasada jedno państwo jeden głos (zgodne z zasadą równości państw), ale może to powodować że uchwała będzie martwą literą, bo nie wyrażą na nią zgody państwa mające środki na jej realizację, dlatego czasem niektórym głosom nadaje się szczególne znaczenie, np. w Radzie Bezp. zasada jednomyślności 5 wielkich mocarstw (ich szczególna rola w zapewnianiu m. pokoju i bezpieczeństwa);

• system głosów ważonych - poszczególne państwa w zależności od swojego znaczenia w org. mają różną liczbę głosów (np. w WE i in. powszechnych, finansowych org. czy w org. operacyjnych);

• zasada konsensusu → rozwinęła się w praktyce ONZ - podejmowanie uchwał w drodze konsultacji, bez głosowania i bez zgłoszenia formalnego sprzeciwu, przy możliwości zawarcia swoich zastrzeżeń w oświadczeniu;

• coraz częściej stosowane, czasem na podstawie nieformalnej praktyki, a czasem na podstawie statutu;

Uprawnienia organizacji międzynarodowych i ich sytuacja prawna

• (patrz wcześniej) kompetencje w sensie formalnym określa statut, a w sensie materialnym - wola państw, przy czym tendencja do wyposażania organizacji w coraz rozleglejsze kompetencje;

Funkcjonariusze międzynarodowi

• funkcjonariusze m. → osoby zatrudnione w org. m., o funkcjach względnie stałych i wyłącznych (tzn. nie mogą oni równocześnie wykonywać innych stałych zajęć zawo­dowych), wykonywanych w interesie całej org. (obowiązek lojalności względem org.), w swojej działalności niezależni od władz państwowych (swojego i państwa siedziby);

• przywileje i immunitety - określone w statutach i umowach dwu- i wielostronnych (zwłaszcza między org. a państwem siedziby);

• np. Konwencja dot. przywilejów i immunitetów NZ z 1946 r. czy Konwencja o przywi­lejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych ONZ z 1947 r.;

• z reguły charakter funkcyjny (dot. działalności urzędowej), ale najwyżsi funkcjonariusze (np. Sekretarz Generalny ONZ i jego zastępcy) z reguły osobowy;

• najwyżsi funkcjonariusze zazwyczaj mianowani i odwoływani przez organy org. m. (np. SG ONZ przez ZO ONZ na zalecenie RB), a inni przez najwyższego funkcjonariusza (zazwyczaj istnieją pewne reguły ich powoływania, głównie dla zapewnienia sprawiedliwego podziału stanowisk);

• ze względu na immunitet w zakresie działalności urzędowej z reguły istnieją organy sądowe, np. tzw. Trybunał Administracyjny ONZ - spory między pracownikami Sekretariatu a ONZ; też Trybunał Administracyjny przy Międzynarodowej Organizacji Pracy;

ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

Podstawy prawne i istota ONZ

Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 r.

• podstawa prawna działania ONZ;

• u.m. wielostronna, otwarta warunkowo, o specjalnym znaczeniu prawnym, gdyż (art. 103) zobowiązania wynikające z Karty w razie sprzeczności z zobowiązaniami wynikającymi z u.m. mają pierwszeństwo przed nimi;

• 5 języków (angielski, francuski, hiszpań­ski, rosyjski i chiński) → 5 wielkich mocarstw i hiszpański w większości Ameryki Łacińskiej;

• wstęp i 111 art. w 19 rozdziałach, a integralnym zał. jest Statut MTS;

Zmiany Karty

• 2 procedury zmiany:

• zwykłe zmiany (poprawki) uchwalone przez ZO ONZ → większością 2/3 głosów wszystkich członków, potem ratyf. przez 2/3, przy koniecznej ratyf. przez 5 mocarstw;

• np. 1963 r. poprawki zwiększające skład niektórych organów i w związku z tym wymaganą liczbę głosów w RB ONZ (1965);

• rewizja dokonana przez ogólną konferencję członków ONZ zwołana w tym celu → konferencja rewizyjna uchwala zmiany większością 2/3 głosów, a wchodzi w życie po ratyf. jak poprawka;

• nie było żadnej rewizji;

Charakter prawny ONZ

• powszechna org. m. o bardzo szerokich celach i zadaniach;

• jest podmiotem p.m., w tym ma ius contrahendi, przywileje i immunitety (konwencja z 1946 r. oraz umowy dwustronne, np. umowa z USA o siedzibie), bierne prawo legacji;

• na terytorium swych członków korzysta ze zdolności prawnej potrzebnej do wykonywania jej funkcji i osiągnięcia celów;

Siedziba ONZ

• uchwała ZO z 1946 r. ustaliła stałą siedzibę w Nowym Jorku + umowa z USA z 1947 r. → okręg administracyjny ONZ - pod kontrolą i władzą ONZ, ale o ile umowa nie stanowi inaczej prawa federalne, stanowe i lokalne USA obowiązują wewnątrz okręgu;

• nietykalny i USA nie może wkraczać bez zgody SG ONZ;

• obowiązek ONZ - staranie się, by okręg nie stał się miejscem azylu;

• ONZ może wydalać ze swego terytorium, a nakładanie innych kar pozostawione do amer. kompetencji;

• amer. ochrona policyjna granic okręgu;

Finanse ONZ

• 3 rodzaje wydatków:

• regularne → obowiązkowe wpłaty;

• na opera­cje pokojowe → obowiązkowe wpłaty;

• na pomoc humanitarną i rozwój gospodarczy → dobrowolne wpłaty;

• budżet regularny (finansuje bieżącą działalność organizacji) przygotowywany przez Sekretariat i uchwalany przez ZO ONZ na 2 lata, przy czym główne wpływy to składni od państw (obliczane na podstawie różnych wskaźników, jak zadłużenie państwa, PKB, liczba ludności), a inne wpływy (z własnej poczty, telewizji, wydawnictw) nie mają większego znaczenia;

• wydatki na pomoc humanitarną i rozwój gospodarczy - realizowane przez Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych (UNDP) oraz organizacje wyspe­cjalizowane ONZ (budżet z reguły większy niż b. regularny);

Członkostwo w ONZ

Członkowie pierwotni

• to państwa, które bądź uczestniczyły w konferencji w San Francisco, bądź uprzed­nio podpisały deklarację NZ z 1942 r. oraz podpisały i ratyfikowały Kartę → 51 państw (50 z konferencji + Polska, która nie brała udziału w konferencji na skutek sprzeciwu mocarstw zachodnich na zaproszenie przedstawiciela Rządu Tymczasowego, a Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powstał dopiero w 1945 r.) → ten drugi warunek tylko po to by Polska stała się członkiem pierwotnym (podpisała Kartę w 1945 r.);

• szczególna pozycja - 5 wielkich mocarstw - stali członkowie RB, mają szczególne obowiązki w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, oraz szczególne prawa (uchwały RB, ratyfikacja Karty);

Nowi członkowie

• przyjmowani uchwałą ZO ONZ (2/3 za) na zalecenie RB;

• warunki jakie musi spełnić państwo:

• musi być państwem miłującym pokój,

• musi przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie,

• musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania te wykonywać (ocena należy do ONZ);

• w 2002 r. było już 192 członków, a największe rozszerzenie doprowadziło do zmiany układu sił, gdyż większość nowo przyjętych to państwa trzeciego świata, a w okresie zimnej wojny trawł impas, gdyż państwa zachodnie nie chciały przyjmować państw socjalistycznych i dopiero w 1955 r. podczas odprężenia w stosunkach Wschód-Zachód, 16 z 18 państw oczekujących stało się członkami, ale najdłużej blokowano wejście NRD i RFN (1973 r.);

Reprezentacja państwa w ONZ

• zasada → każde państwo powinno być reprezen­towane w ONZ przez rząd, który sprawuje efektywnie władzę na jego terytorium i który tym samym może realizować prawa i obowiązki wynikające z Karty;

• sprawa Chin → po rewolucji ludowej z 1949 r. aż do 1971 r. reprezentacja ChRL nie była właściwa, gdyż utrzymywano fikcję reprezentacji Chin przez rząd kuomintangowski z Tajwanu, pomimo, że poza Tajwanem nad całym terytorium Chin miał efektywną władzę rząd ChRL → 1971 r. uchwała ZO ONZ przywróciła ChRL jej wszystkie prawa i uznała jej przedstawicieli jako jedynych legalnych reprezentantów Chin to nie było przyjęcie Chin, gdyż od początku Chiny były członkiem pierwotnym i stałym członkiem RB, a jedynie przywrócenie wszystkich praw;

Utrata członkostwa

• 2 sposoby:

• wystąpienie z ONZ → choć Karta milczy na ten temat, to na konferencji w San Francisco uznano, że jest to suwerenne prawo państwa, co potwierdziła praktyka, gdy w 1965 r. Indonezja postanowiła wystąpić z ONZ (z powodu wybrania Malezji na członka RB, z którą była w konflikcie → 1966 r. Indonezja oświadczyła, że pragnie powrócić do ONZ i nie zastosowano procedury przyjęcia nowego członka, tylko przywrócono jej dawne prawa członkowskie)'

• wykluczenie z ONZ → z powodu uporczywego łamania zasad Karty, w drodze uchwały ZO (2/3 głosów), na zalecenie RB → do tej pory żadnego nie wykluczono, choć były państwa, które w przeszłości uporczywie łamały zasady Karty (np. RPA);

Zawieszenie w prawach członkowskich

• gdy RB podejmie akcję zapobiegawczą lub przymusową względem jakiegoś państwa → na zalecenie RB ZO ONZ może uchwałą zawiesić w wykonywaniu praw i przywilejów takiego członka ONZ → RB może przywrócić wykonywanie tych praw i przywilejów;

• zaleganie ze składkami → powyżej 2 lat może utracić prawo głosu w ZO, ale ZO może zezwolić na głosowanie, gdy uzna, że zaległość jest niezależna od państwa;

• 09.2002 r. - ZO ONZ uchwałą odebrało prawo głosu Irakowi, Kirgistanowi, Vanuatu, Nigerowi, Liberii i Republice Środkowo­afrykańskiej z powodu uporczywego niepłacenia składek;

Cele i zasady ONZ

• cele (zadania) ONZ w art. 1:

• nadrzędny to zapewnienie trwałego pokoju przez stosowanie skutecznych środków zbio­rowych w celu zapobieżenia zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienie aktów agresji, załatwianie sporów w drodze pokojowej według zasad sprawiedliwości i p.m.;

• roz­wijanie przyjaznych stosunków między państwami oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów (wg C. Berezowski to „konsolidacja pokoju powszechnego”);

• popieranie współpracy m. w dziedzi­nie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, humanitarnej oraz poszanowania praw człowieka;

• harmonizowanie działal­ności m. zmierzającej do w/w celów;

• zasady działania ONZ w art. 2 (to jednocześnie zasady p.m.):

• suwerenna równość → po raz pierwszy użyte w Deklaracji Moskiewskiej z 1943 r.;

• nieinterwencja → wynika z w/w zasady, dodatkowo ONZ nie jest upoważniona do ingerencji w sprawy, które należą do kompetencji wew.;

• wykonywanie zobowiązań międzynarodowych → przyjętych zgodnie z Kartą, w dobrej wierze - potwierdzenie zasady pacta sunt servanda;

• pokojowe załatwianie sporów → zasada ta została wprowadzona do p.m. paktem paryskim z 1928 r. (pakt Brianda-Kelloga);

• wyrzeczenie się siły → zobowiązanie do powstrzymania się od użycia siły lub groźby jej użycia, też wprowadzona paktem paryskim, a jej realizacja jest podstawowym celem ONZ;

• bezpieczeństwo zbiorowe → obowiązek członków udzielania ONZ wszelkiej pomocy w każdej akcji, podjętej zgodnie z Kartą oraz obowiązek wstrzymania się od udzielania pomocy jakiemukolwiek pań­stwu, przeciwko któremu ONZ podjęła akcję zapobiegawczą lub przymusową;

• ONZ ma zapewniać, by wszystkie państwa (też nie-członkowie) postępowali zgodnie z w/w zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania m. pokoju i bezp.;

• zagadnienie utrzymania m. pokoju i bezp. potraktowane uniwersalistycznie;

Struktura organizacyjna ONZ

• organy główne ONZ:

• Zgromadzenie Ogólne → organ plenarny o najszerszych kompetencjach, może omawiać wszelkie sprawy dot. kompetencji i funkcji któregokolwiek organu;

• Rada Bezpieczeń­stwa → ponosi główną odp. za utrzymanie m. pokoju i bezp.;

• czasem łączne działanie (ZO na zalecenie RB);

• Rada Gospodarczo-Społeczna;

• Rada Powiernicza;

• MTS;

• Sekretariat;

• organy pomocnicze ONZ:

• można je tworzyć, gdy okażą się konieczne → przez ZO, RB czy Radę Gosp.-Społ.;

• pod­porządkowane organom głównym, które je powołały (+sprawozdania);

• charakter stały lub czasowy;

• czasem duże znaczenie, jak Komisja P.M. przy ZO;

• kompetencje z zakresu kompetencji organu ustanawiającego;

Zgromadzenie Ogólne

• składa się z wszystkich członków i zbiera się raz do roku na sesję zwyczajną, a w razie potrzeby na sesję nadzwyczajną;

• sesja zwyczajna → (regulamin) od 3 wtorki września do połowy grudnia; wybiera swego przewodniczącego oraz zastępców, potem debata generalna;

• powołuje 7 komisji głównych (w ich skład wszyscy członkowie ONZ):

• Polityczna i Bezpieczeństwa;

• Gospodarcza i Finansowa;

• Społeczna, Humanitarna i Kulturalna;

• Powiernictwa i Obszarów Niesamodzielnych;

• Administracyjna i Budżetowa;

• Prawna

• Specjalna Komisja Polityczna;

• podejmuje uchwały bezpośrednio lub na podstawie sprawozdania komisji;

• sesja nad­zwyczajna → zwoływana przez SG na żądanie RB lub większości członków ONZ;

Funkcje i kompetencje Zgromadzenia Ogólnego

• może omawiać wszelkie zagadnienia lub sprawy wchodzące w zakres Karty albo dotyczące kompe­tencji i funkcji któregokolwiek organu oraz (z zastrzeżeniem nienaruszalności kompetencji RB) może ono udzielać zaleceń członkom ONZ i RB;

• uprawnienia szczegóło­we:

• inicjowanie badań i wydawanie zaleceń w celu:

• współpraca polityczna;

• popieranie rozwoju p.m. i jego kodyfikacji;

• popierania współpracy w dziedzinach gosp., społ., kulturalnej;

• przyczyniania się realizacji praw człowieka

• bada i uchwala budżet;

• analizuje sprawozdania pozostałych organów;

• decyduje min. o wyborze członków rad, przyjmowaniu nowych członków, sprawach budżetowych i finansowych;

• MTS w opinii doradczej z 1971 r. w sprawie skutków prawnych dalszej obecności RPA w Namibii stwierdziła, że ZO w określonych przypadkach, w granicach swoich kompetencji może podejmować uchwały mające cel operacyjny;

Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego w zakresie utrzymania między­narodowego pokoju i bezpieczeństwa

• może rozważać ogólne zasady współpracy nad utrzymaniem m. pokoju i bezp. (też zasady rozbrojenia i regulowania zbrojeń) + zalecenia członkom ONZ i RB;

• może omawiać konkretne sprawy dot. utrzymania m. pokoju i bezp. oraz współ­działać w załatwieniu sporów międzynarodowych → ograniczone w zaleceniach i przeprowadzaniu akcji (robi to RB);

• płaszczyzna merytoryczna tego ograniczenia → ZO każdą sprawę w związku z którą konieczne jest przeprowadzenie akcji przekaże RB (po lub przed omówieniu) - art. 11 ust. 2;

• płaszczyzna proceduralna tego ograniczenia → gdy RB wykonuje w związku z jakimkolwiek sporem lub sytuacją funkcje powierzone jej przez Kartę, ZO nie może w związku z tym udzielać zaleceń, chyba że RB tego zażąda - art. 12;

Procedura podejmowania uchwał (głosowanie)

• każdy członek ma 1 głos → 2 procedury podstawowe + 2 procedury szczególne:

• zasada ogólna → większością głosów obecnych i głosujących (zwykła większość głosów), przy czym „głosujących” = głosujących za lub przeciw;

• sprawy ważne → 2/3 obecnych i głosujących, przy czym sprawy ważne to:

• zalecenia dot. utrzymania m. pokoju i bezp.;

• wybór niestałych człon­ków RB;

• wybór członków Rady Gosp.-Społ. oraz Rady Powierniczej;

• przyjmowanie nowych członków ONZ;

• zawieszanie członków w prawach i przywilejach członkowskich;

• wykluczanie członków;

• sprawy dot. funkcjonowania systemu powiernictwa i sprawy budżetowe;

• nie jest to katalog wyczerpujący, gdyż ZO zwykłą większością może ustalić taki wymóg dla innych spraw;

• wybór sędziów MTS → bezwzględna większość;

• poprawki (zmiany) Karty → 2/3 wszystkich członków;

Charakter uchwal i ich moc prawna

• prawnie wiążące → uchwały ZO dot. zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem ONZ (np. uchwały organizacyjne, proceduralne, budże­towe) → więc wybór SG ONZ, przyjęcie nowych członków, wybór niestałych członków RB;

• charakter zaleceń → uchwały dot. postępowania państw poza ONZ zgodnie z zasadą suwerenności państw, więc ZO nie jest „parlamentem świata” czy „rządem światowym”;

• jednak uchwały mają duże znaczenie polityczne i moralne, zwłaszcza jednomyślnie podjęte;

• mogą przyczyniać się do rozwoju p.m. poprzez wyrażenie wspólnego przeświadczenia państw dot. zasad p.m. lub gdy ZO uchwala projekt u.m. i zaleca jego przyjęcie;

Rada Bezpieczeństwa

Skład Rady Bezpieczeństwa

• obecnie składa się z 15 członków (wcześniej 11):

• skład RB odpowiada głównemu zadaniu i odpowiedzialności za m. pokój i bezp. → 5 wielkich mocarstw (największy potencjał wojskowy i gospodarczy), choć dyskutowane jest w ostatnich latach poszerzenie liczby stałych członków o inne państwa, które odgrywają duże znaczenie w świecie (np. Niemcy, Japonia, Indie, Nigeria, Brazylia);

• 10 członków niestałych wybieranych przez ZO, przy czym należy uwzględnić ich wkład w utrzymanie m. pokoju i bezp. oraz sprawiedliwy podział geograficzny, a rezolucja (bez mocy wiążącej ZO ustaliła pewien klucz: 5 z Afryki i Azji, 1 z Europy Wschodniej, 2 z Ameryki Łacińskiej, 2 z Europy Zachodniej i innych państw;

• wybierani na 2 lata (choć Polska raz była wyjątkowo tylko na rok) i nie mają prawa natychmiastowej reelekcji;

• każdy członek RB musi być ciągle reprezentowany w siedzibie ONZ, by pełniła swe funkcje bez przerwy;

Funkcje i kompetencje Rady Bezpieczeństwa

• działanie w celu utrzymania m. pokoju i bez­. i za to ponosi główną odp., działając we wspólnym imieniu państw członkowskich ONZ (= delegacja władzy);

• do jej kompetencji należą:

• pokojowe załatwianie sporów;

• podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji;

• popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju;

• spełnianie pewnych funkcji w stosunku do okręgów strategicznych obszarów powierniczych;

• opracowanie planów systemu regulowania zbrojeń;

• też inne szczegółowe uprawnienia wynikające z Karty min. związane z członkostwem, wyborem sędziów MTS, powołaniem SG;

Procedura podejmowania uchwal (głosowanie)

• każdy członek RB ma jedne głos, a większość uchwał zapada większością 9 głosów, ale:

• w sprawach proceduralnych - 9 jakichkolwiek członków;

• w sprawach merytorycznych - przy zachowaniu jednomyślności 5 mocarstw;

• „sprawa proceduralna” → częściowa odp. w V rozdz. Karty „Procedura” → decydowanie o posiedzeniach RB poza siedzibą, powoływanie or­ganów pomocniczych, uchwalanie regulaminu, zapraszanie do udziału w dyskusji strony sporu, która nie należy do RB, a nawet do ONZ;

• wstępna decyzja RB rozstrzygająca czy dane zagadnienie ma charakter proceduralny, czy merytoryczny nie jest sprawą merytoryczną (wg 4 mocarstw zapraszających na konferencję w San Francisco);

• zasada jednomyślności członków stałych (art. 27 ust. 3) uchwały zapadają większością głosów dziewięciu członków Rady, włączając w to zgodne głosy wszystkich członków stałych → stąd czasem nazywana prawem weta;

• wstrzymanie się od głosu → nie jest traktowane jako sprzeciw (praktyka) → potwierdził MTS w opinii doradczej z 1971 r. (w sprawie Namibii), że praktyka taka była stosowana i powszechnie akceptowana w ONZ;

• jest to zasa­da ustrojowa ONZ (podstawa struktury i działania ONZ) oraz ma ona wielkie znaczenie polityczne;

• podczas okresu zimnej wojny zasada te nie pozwoliła przekształcić ONZ w koalicję państw przeciwko państwo socjalistycznym i jednocześnie zmusza ona 5 wielkich państw do współpracy i konsensusu;

• szczególna procedura podczas wyboru sędziów MTS → bezwzględna większość członków (8) bez konieczności zachowania jednomyślności;

Moc wiążąca uchwal Rady Bezpieczeństwa

• niektóre prawnie wiążące dla zapewnienia skuteczności wykonywania podstawowego zadania → wynika z art. 25, wg którego członkowie ONZ zgadzają się przyjmować i wykonywać decyzje RB (nie zalecenia podejmowane w formie uchwał), przy czym Karta określa kiedy RB może podejmować decyzje:

• gdy RB stwierdza istnienie zagrożenia lub naruszenia po­koju bądź aktu agresji może udzielać zaleceń albo decydować o środkach jakie należy użyć, uchwały w spr. pokojowego załatwiania sporów to zalecenia;

Rada Gospodarczo-Społeczna

• skład → 54 państwa (wcześniej 18 → 27), wybierane przez ZO na 3 lata, a co rok wybiera się 1/3 składu (18), nie ma zastrzeżeń do ponownej wybieralności (wielkie mocarstwa cały czas zasiadają w niej);

• kompetencje → zagadnienia gospodarcze, kulturalne, wychowaw­cze, zdrowia publicznego oraz poszanowania i przestrzegania praw człowieka;

• uprawnienia → badanie, zalecanie oraz inicjatywa prawotwórcza;

• zalecenia do ZO, do członków ONZ i do organizacji wyspecjalizowanych;

• inicjatywa to opracowywanie projektów umów i przedstawianie ich ZO;

• może zwoływać konferencje międzyrządowe;

• koordynacja działalności ONZ i innych organizacji międzynarodowych „systemu ONZ” → może zawierać umowy z org. wyspecjalizowanymi, które podlegają zatwierdzeniu przez ZO o warunkach współpracy; wydawać im zalecenia i odbywać z nimi konsultacje, też może otrzymywać od nich sprawozdania oraz zapraszać ich przedstawicieli na swoje zebrania (bez prawa głosowania);

• może zawierać porozumienia w spr. zasię­gania opinii organizacji pozarządowych (z zakresu jej działania);

• głosowanie → każdy członek ma jeden głos, a uchwały zwykłą większością, a moc wiążącą mają jedynie uchwały dot. spraw organizacyjnych i proceduralnych, natomiast uchwały adresowane do państw mają charakter zaleceń;

Rada Powiernicza

• skład miał opierać się na zasadzie reprezentacji państw zarządzających i nie zarządzających obszarami powierniczymi, ale ze względu na praktyczną likwidację systemu powierniczego Rada ta przestała w zasadzie pełnić swoją funkcję;

Sekretariat

• Sekretariat → składa się z SG i personelu potrzebnego ONZ, ale większość uprawnień ma SG;

• SG to najwyższy urzędnik ONZ

• kieruje Sekretariatem, mianuje pracowników;

• może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę, która może zagrażać m. pokojowi i bezp.;

• praktyka i uchwały ONZ stale rozszerzają uprawnienia SG;

• powoływany przez ZO na zalecenie RB (zasada jednomyślności!) na 5 lat;

• SG i personel Sekretariatu muszą wykonywać swoje funkcje niezależnie, w interesie ONZ → bez instrukcji i działalności, która mogła by rzucić cień na och funkcję + obowiązek państw do szanowania tego charakteru funkcji SG i personelu oraz nie wywierania wpływu na nich;

• sytuacja prawna → funkcjonariusze ONZ mają odpowiednie przywileje i immunitety, a SG ma dyplomatyczne;

• przy rekrutacji brać pod uwagę kwalifikacje i zasadę sprawiedliwego podziału geograficznego → obecnie ponad 10tyś zatrudnionych (nadmierna biurokracja i rozrost agend);

• TA ONZ rozstrzyga spory miedzy członkami personelu ONZ a ONZ wynikające z niedotrzymania warunków umowy o pracę i nominacji;

Działalność ONZ

• powołana w celu zapewnienia pokoju i rozwoju współpracy międzynarodowej, ale pomimo że Karta przewiduje skuteczne i realne sposoby zapobiegania konfliktom, nie udało się ONZ skutecznie zapobiegać wszystkim konfliktom → przyczyna to naruszanie jedności państw „miłujących pokój”, która była od początku naruszana, a jest konieczna do skutecznego wypełniania zadań przez ONZ (głównie podczas zimnej wojny);

• w ostatnich latach staje się rzeczywistym instrumentem współpracy m. → osiągnięcia w dziedzinie politycznej, operacje zmierzające do zabezpieczenia pokoju, osiągnięcia w dziedzinie realizowania prawa do samostanowienia ludów kolonialnych oraz poszanowania i ochrony praw człowieka, a także wkład w rozwój p.m.;

• działalność ONZ jest odbiciem istniejącego układu sił na arenie międzynaro­dowej → układ ten zmienił się w raz z rozkładem systemu kolonialnego (lata 60'te) i przyjęciem wielu nowych państw do ONZ, które prowadzą politykę zmierzającą do realizacji prawa do samostanowienia;

ORGANIZACJE WYSPECJALIZOWANE (specialized agencies)

• art. 57 Karty - różnego rodzaju org. m. wyspecjalizowane, utworzone na podstawie u.m. między rządzami mające rozległe kompetencje w dziedzinach gosp. społ., kulturalnej, wychowawczej, zdrowia publ. i dziedzin pokrewnych, będą związane z ONZ stosownie do postanowień art. 63;

• by org. została uznana za „wyspecjalizowaną”:

• musi być organizacją międzynarodową;

• powszechną, tzn. otwartą dla wszystkich państw (taka interpretacja „o rozległych kompetencjach międzynarodowych”);

• musi posiadać szerokie kompetencje choć­by w jednej z dziedzin wymienionych w art. 57;

• musi być związana z ONZ formalną umową przewidzianą przez art. 63 (zwierane przez Radę Gosp.-Społ. zatwierdzane przez ZO ONZ) → ten warunek jest najważniejszy, dopiero po nim może ona wejść do systemu ONZ.;

• organizacją centralną w tym systemie jest ONZ, która ma kompetencje koordynacyjne wynikające z Karty i umów z tymi org., a organem właściwym jest Rada Gosp.-Społ. (kompetencje patrz wcześniej);

• układy z reguły są do siebie podobne i zawierają następują­ce postanowienia:

• potwierdzenie uprawnień koordynacyjnych ONZ dot. działalności organizacji wyspecjalizowanych;

• obowiązek sprawozdań dla ONZ z ich działalności;

• obowiązek współpracy z ONZ i udzielania jej pomocy;

• prawo wzajemnego uczestnictwa w obradach;

• wy­miana informacji i dokumentów;

• prawo tych org. to zwraca­nia się o opinie doradcze do MTS;

ORGANIZACJE REGIONALNE

• Karta NZ a układy regionalne → wg Karty układ regionalny to umowy polityczne zawierane przez państwa danego regionu, ale brak w definicji regionu, a z praktyki wynika, że za region może być uznany nawet cały kontynent (np. Afryka);

• nie może być regionalną umowa między państwami:

• z różnych kontynentów, które nie tworzą żadnego geograficznego regionu;

• którą zawarły państwa tego samego regio­nu, ale nie ma ona na celu utrzymania pokoju w danym regionie, lecz jest zamkniętym blokiem militarnym, wymierzonym przeciwko określonemu państwu lub grupie państw;

• wymóg Karty by były one z nią zgodne i służyły celowi zapewnienie pokoju w regionie;

• w celu obrony pokoju w regionie można użyć regionalnych środków przymusu, ale dla zgodności tych działań z Kartą wymagane jest upoważnienie RB → wtedy akcja regionalna jest pomocą dla akcji zbiorowej ONZ i do tego celu RB może wykorzystać regionalne układy lub instytucje;

Organizacja Państw Amerykańskich (OPA)

• geneza → XIX w. - ścieranie się 2 tendencji - hegemonistycznej USA vs niezależności państw Ameryki Łacińskiej i do stworzenia organizacji, która byłaby wyrazem ich wspólnych interesów 1889 r. I konf. panamerykańska potem kolejne VI konf. w Hawanie w 1928 r. - Kon­wencja w sprawie Unii Panamerykańskiej (funkcje stałego sekretariatu konferencji panamerykańskich) 1945 r. konf. w Meksyku przyjęto Akt z Chapultapec (przewidywał zawarcie umowy w sprawie obrony kontynentu amerykańskiego oraz utworzenie organizacji regio­nalnej) 1947 r. w Rio de Janeiro - Międzyamerykański Traktat o pomocy wzajemnej 1948 r. w Bogarcie Karta OPA rewizja Protokołem z Buenos Aires z 1967 r.;

• charakter i struktura → wg Karty OPA - OPA stanowi organizację regionalną w ramach NZ, a do zadań OPA należy umacnianie pokoju i bezpieczeństwa kontynentu, zapewnienie pokojowego załatwiania sporów, organizowanie wspólnej akcji na wypadek agresji, rozwiązywanie zagadnień poli­tycznych, prawnych i gospodarczych oraz popieranie rozwoju gospodarczego, spo­łecznego i kulturalnego;

• organy:

• Konferencja Międzyamerykańska;

• Zjazd Konsultacyj­ny MSZ;

• Rada;

• Unia Panamerykańska;

• zasady → Karta OPA potwierdza zasady p.m. odpowiadające Karcie NZ, a osobny rozdział na prawa i obowiązki państw (min. zakaz interwencji, zakaz stosowania politycznych lub gospodarczych środków przymusu) → pomimo to USA wielokrotnie starały się wykorzystać OPA jako hamulec dla zmian w Ameryce Łacińskiej;

• zobowiązania sojusznicze - agresja na jedno państwo amerykańskie = agresja na wszystkich członków OPA;

Liga Państw Arabskich (LPA)

• Pakt Ligi Państw Arabskich z 1945 r. (Kair) - najpierw 7 państw, potem wszystkie nowo powstałe państwa arabskie;

• organy → m.in. Rada i Sekretariat Generalny (z SG na czele);

• cel → zacieśnianie stosunków we wszystkich dziedzinach między państwami arabskimi oraz uzgadnianie akcji politycznej w dziedzinie obrony ich niepodległości i suwerenności przy zobowiązaniu do nieużywania siły i nieingerowania w sprawy wew., a w razie napaści na jedno państwo, może ono żądać natychmiastowego zebrania się Rady → 1950 r. Rada przyjęła Traktat o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej (wzmacnia zobowiązania wojskowe człon­ków Ligi, ale nie wszystkie do niego przystąpiły);

• działalność nie zawsze skuteczne ze względu na wew. nieporozumienia i sprzeczności (bardzo zróżnicowane państwa jak np. Arabia Saudyjska i Algieria);

Unia Afrykańska (UA)

• Unia Afrykańska (regionalna org. m.) powstała w 2002 z przekształcenia Organizacji Jedności Afrykańskiej po 38 latach jej działalności (duże sukcesy w walce z aparheidem, niewielkie w dziedzinie rozwoju gosp. i społ.) → podstawa prawna to Akt tworzący UA z Lome (Togo) z 2000 r., a siedzibą jest Addis Abeba;

• cele:

• osiągnięcie większej jedności między państwami afrykańskimi;

• obrona suwerenności, integralności terytorialnej i niepod­ległości państw członkowskich;

• działanie na rzecz integracji politycznej i społeczno-gospodarczej kontynentu;

• zachęcanie do współpracy międzynarodowej zgodnie z Kartą NZ i PDPCz;

• po­pieranie pokoju, bezpieczeństwa i stabilizacji na kontynencie;

• popieranie zrów­noważonego rozwoju gosp., społ. i kulturalnego oraz integracji gospodarki afrykańskiej;

• popieranie ba­dań we wszystkich dziedzinach (gł. nauki i technologii);

• zasady: suweren­na równość; poszanowanie granic; ustanowienie wspólnej polityki obronnej dla kontynentu afrykańskiego; zakaz użycia siły między członkami; nieingerencja; poszanowania zasad demokracji i praw człowieka; potępienia i odrzucenia rządów powstałych w drodze niekonstytucyjnej;

• organy → Zgromadzenie Unii, Rada Wykonaw­cza, Parlament Panafrykański, Trybunał Sprawiedliwości, Komisja, Komitet Sta­łych Reprezentantów, Wyspecjalizowane Komitety Techniczne, Rada Gospodar­cza, Społeczna i Kulturalna, Instytucje Finansowe;

ORGANIZACJE WOJSKOWE

Karta Narodów Zjednoczonych a przymierza

• przymierze/sojusz - umowa, w której strony przyrzekają sobie wzajemną pomoc na wypadek wojny;

• casus foedeńs <łac. foedens - przymierze> okoliczność (określona w sojuszu) powodująca obowiązek udzielenia pomocy;

• p.m. uznaje obecnie tylko sojusze oporne/obronne, a nie zobowiązujące do pomocy w celu wojny napastniczej;

• umowy dwu- lub wielostronne (z reguły przewidują powołanie struktur);

• Karta NZ → dopuszczalne, gdy przyczyniają się do utrzymania m. pokoju i bezp. → wg art. 51 - indywidualne i zbiorowe prawo do samoobrony jako prawo niezbywalne, wynikające z zasady suwerenności, a Karta wymaga, by była to obrona przed zbrojnym atakiem i ogranicza samoobronę czasowo - do momentu aż RB nie podejmie kroków koniecznych do przywrócenia m. pokoju i bezp.

• wymóg natychmiastowego zawiadomienia RB o o środkach podjętych w wykonaniu przymierzy;

• pierwszeństwo środków zbiorowych → tzn. akcja podjęta na podstawie przymierza, nie może przeszkadzać w działalności RB;

Pakt Północnoatlantycki

• Pakt Północnoatlantycki z 1949 r. (Waszyngton) - 12 państw (USA, GB, Francja, Belgia, Holandia, Luk­semburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia i Kanada) → potem Grecja, Turcja, RFN, Hiszpania, Czechy, Polska i Węgry, a w 2003 r. Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa Rumunia, Słowacja i Słowenia;

• na podstawie Paktu powstała NATO → organizacja o charakterze wojskowo-politycznym o organach:

• cywilnych - m.in. Rada Atlantycka, Konferencja Parlamentarzystów oraz Sek­retariat Międzynarodowy (SG);

• wojskowych - Komitet Wojskowy, Międzynarodowy Sztab Wojskowy oraz regionalne dowództwa;

• Pakt - jako przymierze, formalnie deklaruje zgodność z Kartą NZ;

• w razie agresji na jedno jako agresja na wszystkie i każde państwo może podjąć środki jakie uzna za konieczne (włączając użycie siły) w celu przywrócenia i utrzymania bezp., a o akcji podjętej należy zawiadomić RB;

• casus foederis to atak zbrojny na:

• terytorium jednej ze stron w Europie lub w Ameryce Płn.;

• na siły okupacyjne kontrahentów w Euro­pie;

• na wyspy znajdujące się pod władzą stron w rejonie północnoatlantyckim na płn. od zwrotnika Raka;

• na statki morskie lub powietrzne stron w tym rejonie;

• nie jest to org. regionalna, gdyż obejmuje państwa leżące w różnych regionach geo­graficznych;

RADA EUROPY

• powstała w 1949 r. na konf. dyplomatycznej w Londynie - 10 państw (Francja, GB, Włochy, Irlandia, Dania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Szwecja, Norwegia), w 2004 r. już 45 państw (Polska od 1991 r.);

• cel → realizacja ściś­lejszej jedności między państwami członkowskimi oraz rozwijanie ideałów, które są ich wspólnym dziedzictwem, włącznie z popieraniem rozwoju społecznego i gospodarczego;

• członkiem → każde państwo europejskie, które zostanie uznane za zdolne do przestrzegania rządów prawa, poszanowania podstawowych praw człowieka oraz aktywnej współpracy w realizacji celów;

• Rada Europy oraz jej funkcjonariusze mają przywileje i immunitety m.;

• organy:

• Komitet Ministrów → składa się z MSZ; kompetencje: uchwalanie u.m., przyjmowanie rekomendacji dla rządów państw człon­kowskich w celu realizacji wspólnej polityki, przyjmowanie nowych członków, uchwalanie programu działania organizacji i jej budżetu oraz decydowanie w spra­wach wewnętrznych organizacji;

• Zgromadzenie Parlamentarne → składa się z przedstawicieli parlamentów krajo­wych; kompetencje: dyskusja na tematy należące do kompetencji Rady, przyjmowanie różnego rodzaju uchwał, inicjowanie prac Komitetu Ministrów oraz powoływanie SG.

• Sekretariat Generalny → wykonuje funkcje o charakterze administracyjnym oraz zadania wynikające z u.m. (np. depozytariusz);

dorobek Rady Europy w zakresie rozwoju p.m.

• Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawo­wych wolności z 1950 r. (wraz z 11 protokołami) → katalog podstawowych praw, głównie obywatelskich i politycznych oraz system ochrony tychże praw (skarga indywidualna do ETPCz w Strasburgu) → najbardziej efektywny system ochrony praw człowieka, uzupełniony o Konwencję o ochronie praw osób należących do mniejszości narodowych z 1995 r.;

• Konwencja o współpracy transgranicznej wspólnot lub władz lokalnych z 1980 r., Karta samorządu lokal­nego z 1985 r., Konwencja o telewizji transgranicznej z 1989 r., Karta języków regionalnych lub mniejszości narodowych z 1992 r., Konwencja o uczestnictwie cudzoziemców w życiu publicznym na szczeblu lokalnym z 1992 r. → w ramach kształtowania standardów demokratycznych i współpracy m.;

• Konwencja o przedsiębiorczości z 1955 r., Konwencja o ekstradycji z 1957 r., Kodeks zabezpieczenia społecznego z 1990 r., Konwencja o karaniu przestępstw drogowych z 1964 r., Konwencja w sprawie adopcji dzieci z 1967 r., Konwencja w sprawie miejsca płatności zobowiązań pieniężnych z 1972 r., Konwencja w spra­wie statusu prawnego dzieci pozamałżeńskich z 1975 r., Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych z 1959 r., Konwencja w sprawie międzynarodowej mocy orzeczeń w sprawach karnych z 1970 r., Konwencja o zwalczaniu terroryzmu międzynarodowego z 1977 roku → w ramach standaryzacji niektórych problemów prawa cywilnego, handlowego, pracy i karnego;

• Konwencja o pokojowym rozwiązywaniu sporów międzynarodowych z 1957 r., Konwencja o zniesieniu obowiązku wizowego dla uchodźców z 1959 r., Konwencja o funkcjach konsulów z 1967 r., Konwencja o immunitecie jurysdykcyjnym państwa z 1972 r., Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych z 1974 r. → w ramach regulacji prawnomiędzynarodowej;

• stworzyła system standardów normatywnych, umożliwia współpracę i integrację Europy;

UMOWY I ORGANIZACJE GOSPODARCZE

UWAGI OGÓLNE

• przedmiotem m. umów gosp. jest regulowanie zagad­nień związanych z m. obrotem gospodarczym (= międzynarodowe stosunki gospodarcze);

• m. stos. gosp. to stosunki utrzymywane pomiędzy podmiotami gospodarczymi znajdującymi się w różnych państwach, obejmują 3 grupy zjawisk:

• międzynarodową wymianę towarów i usług (= handel zagraniczny);

• międzynarodowe ruchy kapitału;

• międzynarodowe ruchy siły roboczej;

• poniżej zagadnienia związane z handlem zagranicznym → regulowany w 2 płaszczyznach → cywilnoprawnej (m. transakcje handlowe dokonywane przez osoby prywatne) → z suwerenności gospodarczej wynika prawo państw do oddziaływania na handel zagraniczny → międzynarodowoprawnej (usuwanie przeszkód, zakazów i dyskryminacji w celu ułatwienia m. przepływu towarów, usług i płatności);

• gospodarka kapitalistyczna → zasadą jest, że transakcje dokonywane są przez prywatnych kupców i firmy w celu osiągnięcia zysku, a państwo ingeruje w nie, tak by tworzyć korzystne dla siebie sytuacje (popieranie eksportu, ograniczanie importu);

• w państwach socjalistycznych wprowadzono monopol handlu zagranicznego, np. Konstytucja PRL, który polegał na państwowym kierownictwie i plano­waniu całego handlu m., a transakcje dokonywane były przez przedsiębiorstwa, najczęściej państwowe → istotą monopolu nie jest wyłączne przez państwo wykonywanie handlu, ale uzależnienie jego wykonywania od upoważnienia państwa;

• zlikwidowany podczas reform po 89'tym, co wpłynęło na zmianę instrumentów polityki handlu zagranicznego (zamiast bezpośredniego uczestnictwa, pośrednie środki, jak ustanawianie ceł, ograniczeń przywozowych/kontyngentów, ograniczenia dewizowe, różne formy subwencjonowania eksportu itp.);

• zagadnienie te regulowane są głównie przez dwustronne u.m., ale też są umowy wielostronne, oraz umowy powołujące do życia m. org. gosp.;

• ONZ i Rada Gosp.-Społ;

• Konferencja NZ do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) z 1964 r.;

• Układ Ogólny w sprawie Taryf i Handlu (GATT) → a jego następcą jest Światowa Organizacja Handlu (WTO);

• zachodnioeuropejskie wspólnoty gospodarcze;

DWUSTRONNE UMOWY GOSPODARCZE

• okres rozwijającego się kapitalizmu - klasyczna forma umowy dwustronnej to traktat handlowy (traktat handlowy i nawigacyj­ny - dot. też żeglugi morskiej) → okres stosunkowo liberalnej polityki handlowej, a głównym instrumentem były cła, istniała wymienialność walut i swoboda obrotów płatniczych z zagranicą;

• traktat regulował całokształt obrotu gosp., a dla ochrony własnych interesów stosowano KNU i czasem klauzule narodowe;

• okres wielkiego kryzysu gosp. (od 1929 r.) → załamanie swobodnego obrotu gosp., państwa zaczęły wprowadzać różne przepisy ochronne dla zachowania równowagi bilansu płatniczego:

• ograniczenia iloś­ciowe (kontyngentowanie) importu;

• reglamentacja obrotu dewizowego z zagrani­cą;

• wynikiem tego było powstanie sieci umów kontyngento­wych (umów o obrocie towarowym) - państwa w nich przyznawały sobie wzajemnie kontyngenty towarów (zezwolenie na import określonej ilości);

• umowy finansowe (płatnicze) - regulują m.in. sprawę płatności m. przy istnieniu ograniczeń dewizowych;

• szczególny typ to tzw. umowy rozrachunkowe/clearin­gowe - eliminują potrzebę dokonywania transferu dewiz, poprzez ograniczenie handlu - wymóg bilansowania się eksportu i importu;

• kwestie sporne:

• były w przypadku umów między państwami socjalistycznymi i kapitalistycznymi, a podstawowym instrumentem państw socjalistycznych była KNU, choć nie w pełni zapewniała niedyskryminację, ze względu na nie obejmowanie zagadnień ograniczeń ilościowych;

• są w przypadku państw rozwijających się - żądają uprzywilejowania dla zrekompensowania ich niższego stopnia rozwoju;

Klauzula największego uprzywilejowania (KNU)

• kontrahenci gwarantują sobie wzajemnie traktowanie takie (tzn. równie uprzywilejowane, nie gorsze) jak traktowany jest jakikolwiek inny kraj trzeci najbardziej w danej dziedzinie uprzywilejowany;

• klauzula ta chroni przed niedyskryminacją;

• jest normą o charakterze blankietowym - nie daje żadnych przywilejów/uprawnień, gdyż zależą one od tego jak będą traktowane inne państwa, a wszystkie przywileje i ulgi przyznane jednemu państwu są bezwarunkowo i automatycznie przenoszone na dane państwo;

• treść może być różna - w obrocie gosp. dot. obrotu towarowego, transportu towarów, sytuacji prawnej osób fizycznych i prawnych w zakresie wykonywania handlu i in. dział. gosp.;

• np. typowa KNU w zakresie obrotu towarowego w GATT: „Wszelkie korzyści, ulgi, przywileje lub zwolnienia, przyznane przez jedną z umawiających się stron towarom pochodzącym z jakiego bądź kraju lub przeznaczonych dla tego kraju, będą, niezwłocz­nie i bez jakichkolwiek warunków, rozciągnięte na podobne towary pochodzące z obszarów lub przeznaczone dla obszarów wszystkich innych umawiających się stron. Niniejsze postanowienie dotyczy opłat celnych i wszelkiego rodzaju należności, nakładanych na lub w związku z importem lub ekspor­tem, opłat pobieranych z tytułu przekazywania za granicę płatności importowo-eksportowych, trybu pobierania tych opłat i należności, całości przepisów i formalności dotyczących importu lub eksportu”

Wyjątki od KNU

• polegają na tym, że w szczególnych sytuacjach korzyści lub przywileje przyznawane jakiemuś państwu lub obszarowi nie muszą być prze­noszone na inne państwa korzystające z KNU (traktowanie preferencyjne) → istnieje 5 powszechnie uznanych wyjątków:

• tzw. mały ruch graniczny;

• handel z własnymi koloniami i posiadłościami;

• szczególne sytuacje prawne, polityczne czy uświęcone tradycją (np. tzw. brytyjskie preferencje imperialne, preferencje celne w ramach „Unii Francuskiej”);

• unia celna;

• handel z krajami rozwijającymi się (ten wyjątek zastępuje dawne wyjątki dot. kolonii i krajów zależnych);

• obecnie nie odgrywa tej roli co dawniej, gdyż nie wystarcza do zapewnienie rzeczywistej niedyskryminacji, wynika to z w/w wyjątków, a przede wszystkim z tworzenia organizacji gosp. (jak WE) i stref preferencyjnych oraz z faktu, że KNU w większości przypadków nie obejmuje stosowania ograniczeń ilościo­wych;

Ograniczenia ilościowe (kontyngentowanie) importu (pojawiły się po I wojnie światowej)

• bezpośrednia ingerencja w handel zagraniczny przez państwo, polegająca na zezwoleniu na import tylko określonej ilości towarów w ramach corocznie ustalanego kontyngentu;

• wprowadziły je większość państw, co mocno zahamowało handel zagraniczny, dlatego w gospodarce kapitalistycznej uważane jest to za środek wyjątkowy, stosowany w sytuacjach kryzysowych → w ostatnich latach następuje stopniowa liberalizacja obrotu towarowego przez znoszenie tych ograniczeń;

• w związku ze stosowaniem tych ograniczeń pojawiły się u.m. szczególnego typu → umowy o obrocie towarowym (umowy kontyngentowe) z dołączonymi do nich listami towarowymi - zobowiązanie państwa do wydania zezwoleń na import towarów w ilościach przewidzianych w listach towarowych dołączonych do umowy;

• w gospodarce rynkowej - skorzystanie z tego zobowiązania zależy od prywatnych importerów;

• w gospodarce socjalistycznej - w umowach z państwami kapitalistycznymi mogło to prowadzić do niekorzystnej sytuacji dla państw socjalistycznych (ze względu na monopol handlu zagranicznego), dlatego w takich umowach wzajemne zobowiązania obejmowały także wydawanie zezwoleń na import i eksport;

---