SZTUKA STAROŻYTNEJ GRECJI- ROZWÓJ ARCHITEKTURY GRECKIEJ

I.

STAROŻYTNA GRECJA- JEJ OKRESY DZIEJOWE

Starożytna Grecja- to kraj o ciepłym i łagodnym klimacie, zajmujący niewielki obszar na Półwyspie Bałkańskim i zachodniej części Azji Mniejszej oraz bardzo wiele wysp Morza Egejskiego.

Grecy poszukujący piękna i prawdy stali się narodem przodującym w całym ówczesnym świecie cywilizowanym. Stworzyli kulturę o wartości ponadczasowej, oddziałującą na inne starożytne państwa i do dziś stanowiącą źródło inspiracji dla artystów.

Starożytna architektura grecka rozwijała się w trzech okresach:.

* W okresie archaicznym (XII- V w. p.n.e) ukształtowały się style dorycki i joński oraz powstały pierwsze murowane budowle monumentalne.

* Okres klasyczny (V w.- około 330r. p.n.e.) zwany jest złotym okresem kultury greckiej. Ateny osiągnęły szczytowy rozwój gospodarczy i kulturalny, a demokracja ateńska- pełną dojrzałość. Rozwijało się budownictwo publiczne: świątynie, teatry, stadiony i szkoły. W tym czasie powstały najwybitniejsze, pełne umiaru i harmonii, budowle Akropolu ateńskiego. Ściśle przestrzegano zasad kompozycji stylów, które powstały wcześniej, przy czym zaznaczało się także dominowanie stylu jońskiego. Pojawiła się głowica koryncka.

* W okresie hellenistycznym (ok. 330- 30r. p.n.e.) kultura grecka rozprzestrzeniała się, przejmując równocześnie wpływy Wschodu: zamiłowanie do bogactwa i przepychu. Nastąpił upadek demokracji, a sztuka służyła arystokracji i strefom rządzącym. W budownictwie tego okresu reprezentatywne obiekty- to głównie pałace, wille bogaczy, świątynie, łaźnie i biblioteki. Charakterystycznymi cechami są: obfitość dekoracji, swoboda w stosowaniu stylów architektonicznych i rozpowszechnianie się stylu korynckiego.

Okres ten łączy w sobie elementy greckie z rozwijającą się dopiero sztuką rzymską. Na pierwszy plan wybija się sztuka bogatych miast jońskich w Małej Azji.

II.

KONSTRUKCJA

Materiałami budowlanymi w starożytnej Grecji były: drewno, kamień ciosowy nie łączony zaprawą i cegła.

Metal, głównie brąz stosowano na klamry, gwoździe lub elementy zdobnicze.

Budowle reprezentacyjne i domy zamożniejszych obywateli budowano z kamienia ciosowego, często wysokiej jakości (np. z marmuru), starannie obrobionego. W uboższych dzielnicach spotykano domy z cegły lub drewna, jednak ze względu na duże zasoby skał kamień często wypadał taniej. Mury nawet o dobrze wyrównanych powierzchniach, wykonywane z kamienia powlekano warstwa gipsu, który wygładzano i kolorowano.

Konstrukcja była prosta. Grecy nie wnieśli w tej dziedzinie nic nowego. Wykonywali mury o pionowych licach, stropy z belek drewnianych, później także kamiennych i dachy z drewna dwupłaciowe, kryte dachówką paloną lub cienkimi płytkami z kamienia.

Posadzki wykonano z płyt ciosowych lub układano mozaikę (ornament z drobnych, kolorowych kamieni na zaprawie gipsowej lub wapiennej).

Materiały, konstrukcja i charakter budowli zmieniały się na przestrzeni wieków bardzo nieznacznie, można więc powiedzieć o stylu greckim jako jedności.

Styl ten rozpada się na trzy kierunki, różniące się między sobą tylko w szczegółach.

Kierunki te początkowo regionalne, które powstały nierównocześnie, występowały potem zgodnie na tym samym obszarze i w jednym czasie, a nawet stosowano je w niektórych budynkach obok siebie.

Kierunki nazwane zostały przez Rzymian porządkami i nazwę tę zachowujemy do dziś.

Mamy porządki: dorycki, joński i koryncki.

Greckie porządki architektoniczne a) dorycki, b) joński, c) koryncki

Budynki nie musiały charakteryzować się oryginalnością założenia, ale ładem, umiarem, regularnością i logiką. Obowiązywała symetria, zwłaszcza w obiektach monumentalnych. Elementy poziome, pionowe i ukośne pozostawały w równowadze kompozycyjnej, nadając tym samym budynkom wyraz spokoju. W różnych obiektach, przede wszystkim w świątyniach, powtarzał się pewien schemat układu pionowego, bez względu od porządku, w jakim były wzniesione.

Schemat układu pionowego świątyni greckiej

Porządki architektoniczne:

Porządki różnią się:

- smukłością kolumn

- rozwiązaniem trzonu kolumn

- występowaniem lub brakiem baz pod kolumnami

- formą głowic

- formą belkowania

III.

FORMA, PORZĄDEK DORYCKI:

Porządek dorycki ustala się w VII w. p.n.e. Charakteryzują go ciężkie proporcje, surowość i monumentalność. Kolumna składa się z dwóch części: trzona i głowicy.

TRZON najpierw bardzo nieznacznie zwęża się ku górze, wyżej jednak łukiem dobrze widocznym. Wygląda jak wrzeciono ścięte u góry, a średnica trzona mierzy około 4/5 średnicy dolnej. Jest on żłobkowany pionowo.

ŻŁOBKI w liczbie od 16- 24 mają ostro ścięte krawędzie, stykają się ze sobą i mają zmienną szerokość na dole i górze kolumny. Żłobki zwężają się ku górze wraz z całym trzonem.

GŁOWICA składa się z części okrągłej (echinus), nakrytej kwadratową płytą (abakus).

BELKOWANIEM nazywana jest górna część pozioma budynku spoczywająca na słupach. Składa się ona z trzech trzonów, od dołu :

*architraw- gładka belka ciosowa przypominająca dawne oczepy drewniane

*fryz- jest bardziej urozmaicony płytkami prostokątnymi (tryglify),z których każda posiada dwa ostrokrawężne żłobki i dwa ścięcia po bokach. Pola między tryglifami ozdabiano często rzeźbą.

*gzyms- składa się z płyty (lekko, skośnie podcięta na dole, aby woda nie ściekała na ściany), oraz symy, która wewnątrz jest pusta i pełni role rynny dachowej.

Ten układ form jest na pierwszy rzut oka niezmienny i sztywny, można jednak zauważyć znaczne różnice w proporcjach i wyposażeniu zdobniczym. Wczesne budynki są na ogół krępe i mocne. Pochodzi to stąd, że kolumny są stosunkowo grube. Jednak w miarę rozwoju architektury doryckiej kolumna staje się smuklejsza.

Architektura grecka była z reguły malowana. Cienką warstwę gipsu, roztartą na powierzchni kamienia, zapuszczano farbami. Kolory były czyste, nasycone. Obok gładkiej bieli występuje najczęściej błękit i czerwień. Barwienie miało na celu podkreślenie poszczególnych części budowli.

KONSTRUKCJA

Konstrukcję najlepiej rozpatrywać na świątyni greckiej. Rzuty poziome świątyń mimo znacznych różnic w rozmiarach i bogactwie układu mają dwa pomieszczenia powtarzające się. Są nimi nawa lub cela i przedsionek.

ŚWIĄTYNIE

Wiele świątyń doryckich wzniesiono w okresie archaicznym w miastach założonych przez Greków poza Grecją macierzystą: w Syrakuzach, Paestum, Selinuncie. Do najstarszych na ziemi greckiej należą: świątynia Hery z przełomu w. VIII na VII p.n.e., był to peripteros o sześciu słupach frontu, silnie wydłużony. Wybudowany w świętym gaju Olimpii, gdzie odbywały się, co cztery lata igrzyska sportowe.

Tam też wśród wielu świątyń, skarbców, pomników i obiektów sportowych wzniesiono w latach 470- 455 p.n.e. (wkrótce po zakończeniu przez Greków wojen z Persami) najwspanialszą świątynie Olimpii- projektowany przez Lizbona z Elis peripteros dorycki poświęcony Zeusowi. Budynek wykonany z wapienia z kolumnami silnie zwężonymi, przykryty był dachem z białego marmuru.

Wnętrze celi podzielone na trzy nawy mieściło, w środkowej olbrzymi, posąg Zeusa, siedzącego na tronie, trzymającego w lewej dłoni berło, a w prawej- skrzydlatą Nike. Tron podtrzymywały posągi zwycięzców olimpijskich naturalnej wielkości, sfinksy służyły za poręcze, a wszystko- podobnie jak szata- były wykonane ze złota.

Posąg Zeusa doryckich w jego świątyni w Olimpii- rekonstrukcja

Świątyń doryckich typu peripteros było bardzo wiele. Najwspanialsza, choć nie największa jest Panteon w Atenach, poświęcony opiekunce miasta, bogini Pallas- Atene. Świątynia ta przewyższała pod względem doskonałości technicznej i bogactwa dekoracji wszystkie wcześniej wzniesione. Panteon wznieśli Iktionos i Kallikrates w latach 458- 477 p.n.e.

Ateny, Partenon, elewacja zachodnia

Bardzo wiele świątyń doryckich powstało w założonych przez Greków miastach włoskich między połową VI a końcem V w. p.n.e.

IV.

PORZĄDEK JOŃSKI

W porządku jońskim nie było ustalonych ścisłych zasad budownictwa, mimo istnienia wielu cech wspólnych dla wszystkich jońskich budowli.

Porządek joński różni się od dorynckiego formami, ale nie sposobem budowania. Kolumna jońska ma już stopę (bazę) składającą się z dwóch wałków przedzielonych wklęskiem. Charakteryzuje go lekkość, wysmukłe proporcje i bogate zdobienia zarówno głowicy kolumny, jak i belkowania.

W przeciwieństwie do porządku doryckiego nie były one ostro zakończone, lecz połączone listewkami. Belkowanie konstruowano w sposób bardziej ozdobny i skomplikowany niż w stylu doryckim. Tak samo trzon słupa jońskiego smuklejszy jest od doryckiego. Żłobki są głębsze, ale węższe; między żłobkami pozostają wąskie paski pobocznicy słupa, nie wydrążone.

W jońskich budowlach każdy element czyni wrażenie, jak gdyby stanowił sam dla siebie odrębną, plastyczną całość.

Porządek joński:

1. baza attycka, B- baza małoazjatycka, C- rzeźbione ornamenty pasowe

Porządek joński zdobywał coraz większą popularność w IV w. p.n.e. i od okresu hellenistycznego praktycznie dominuje w architekturze greckiej. Jego rozwinięciem był porządek koryncki.

ŚWIĄTYNIE

Świątynia Artemidy w Efezie była najwspanialszym dziełem porządku jońskiego. Kolumny zewnętrzne do około ¼ wysokości ozdobione były świetnymi płaskorzeźbami. Na wystój świątyni miasta jońskie, a także zaprzyjaźnione państwa Małej Azji składały znaczne ofiary. Zbudowana około 550 roku p.n.e, spłonęła w roku 400 p.n.e. Prawdopodobnie została podpalona przez szewca Herostratesa, który chciał tym czynem zyskać wiekopomną sławę, co- jak widać- udało mu się w zupełności. Odbudowana świątynia spłonęła w roku 356 p.n.e.. W starożytności zaliczano ją do siedmiu cudów świata.

W przeciwieństwie do ogromu i wspaniałości świątyni w Efezie, pozostała na Akropolii w Atenach mała, urocza świątynia bogini zwycięstwa Nike, wyjątkowo bez skrzydeł, stąd pełna nazwa „Nike Apteros”.

Ateny, Świątynia Nike Apteros

V.

PORZĄDEK KORYNCKI

Porządek koryncki pojawia się z końcem V p.n.e. Następuje renesans stylu jońskiego, ale także ostateczne uformowanie się porządku korynckiego. Był on o wiele bardziej dekoracyjny niż dorycki, czy joński, zapanował w całej pełni w architekturze epoki hellenistycznej i rzymskiej.

Zmianie ulega głowica, bardzo bogato rzeźbiona, której głównym motywem jest liść akantu. Słup koryncki jest nieco smuklejszy od jońskiego, poza tym wszystkie pozostałe elementy tego porządku są takie same jak w jońskim, a wzbogaceniu mogą ulec jedynie gzymsy.

`Głowica koryncka z fragmentem belkowania

Oryginalnych greckich budowli w porządku korynckim było niewiele. Jedyna duża świątynia koryncka „Dzeusa Olimpijskiego w Atenach”, budowana była od roku 174 przez budowniczego rzymskiego- Cossutiusa.

Porządek ten występował raczej w wyposażeniu wnętrz nielicznych obiektów.

VI.

MIASTA GRECKIE

Od V w. p.n.e. zaczyna się planowe zakładanie miast. Pierwszym greckim urbanistą był Hippodamonos z Miletu. Miasta miały układ szachownicy, w której ulice przecinały się pod kątem prostym. Na skrzyżowaniu głównych ulic zakładano rynek. Znajdowało się także centrum administracyjne, a szkoły połączone ze stadionami umieszczano na skraju miasta wśród zieleni i z dala od zgiełku. Do tak rozplanowanych należały miasta w Azji Mniejszej: Efez, Milet i Priene. Nawet niezbyt wielkie miasta otaczano murami obronnymi, wznoszonymi z kamienia z dużą starannością.

Plan miasta Priene.

1. zamek (Akropolis), B- teatr, C- świątynia Pallas- Ateny, D- rynek (agora), E- podcienie (stoa), F- szkoła, G- stadion

VII.

POMNIKI

Pomniki należały do rzadkości, jednak w późniejszych czasach zasłużonym obywatelom stawiano w miejscach publicznych na niewysokich cokołach- popiersia.

Do wyjątków należy „pomnik Lizykratesa w Atenach”,który wzniesiony został na pamiątkę zwycięstwa jego uczniów w konkursie chórów (druga połowa IV w. p.n.e.)

Ateny. Pomnik Lizykratesa

VIII.

TEATRY

Teatr odgrywał w Grecji ogromną rolę, a literatura dramatyczna stała na bardzo wysokim poziomie. Wiele dzieł do dziś należy do repertuaru najpoważniejszych scen. Śpiewy, deklamacje i tańce odbywały się na okrągłym placu zwanym orchestra.

Dopiero, gdy w późniejszym czasie w głębi wybudowano garderobę dla aktorów-umożliwiło to wykorzystanie jej jako tło. Później akcja została przeniesiona na podwyższony pomost z tłem architektonicznym. Pojemność widowni była bardzo duża, np.”teatr Dionizosa w Atenach” mógł pomieścić bez trudu 30tyś widzów.

Ateny. Teatr Dionizosa

SPIS TREŚCI

1. STAROŻYTNA GRECJA- JEJ OKRESY DZIEJOWE

2. KONSTRUKCJA

3. FORMA PORZĄDEK DORYCKI:

KONSTRUKCJA

ŚWIĄTYNIE

4. PORZĄDEK JOŃSKI

ŚWIĄTYNIE

5. PORZĄDEK KORYNCKI

6. MIASTA GRECKIE

7. POMNIKI

VIII.TEATRY

BIBLIOGRAFIA

• Bogusz W., Zarys historii architektury, Warszawa 1996, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

• Broniewski T., Historia architektury dla wszystkich, Wrocław 1980, Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich.'

• Parnicki- Pudełko S., Architektura starożytnej Grecji, Warszawa 1985, Wydawnictwo ARKADY.

• Stabryła S., Starożytna Grecja, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

3

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---