dr Jan Tkocz GEOGRAFIA EKONOMICZNA

GEOGRAFIA - opis Ziemi. Jest pojmowana jako dział nauki dot. przestrzennego zróżnicowania powłoki ziemskiej oraz wzajemnych związków między jej składnikami a działalnością człowieka

POWŁOKA ZIEMSKA- to powierzchnia Ziemi wraz z przylegającymi do niej warstwami: gazową, ciekłą, stałą, do takiej wysokości i głębokości, do jakiej może sięgnąć działalność ludzka. Cechą powłoki ziemskiej jest to, że składniki są na sobie ułożone warstwowo.

Komponenty naturalne i antropogeniczne powłoki ziemskiej stanowią wymiar substancjalny geografii.

Substancja geograficzna (inaczej struktura geograficzna) czyli powiązane sfery substancyjne na określonym obszarze (np. uprawa rolnicza zależna od warunków kultury mieszkańców i warunków naturalnych). SG jest to każdy, jakiejkolwiek wielkości ( poziomej czy pionowej ), wycinek powłoki ziemskiej, dlatego stanowi przedmiot badań geograficznych.

Geografia - zajmuje się mezoelementami, którymi są np.: lodowiec, kontynent, pole orne, zakład produkcyjny, innym dziedzinom nauki pozostawiając mikroelementy (atomy) a makroelementy (ciała kosmiczne).

KOMPLEKS - przyjmujemy, że znaczenie każdego z elementów albo czynników jest równorzędne.

Istotą kompleksu jest to, że wszystkie elementy wzięte do analizy uważa się za równorzędne wobec siebie. Nie ma elementów podporządkowanych, mało ważnych i bardzo ważnych, wszystkie są równorzędne, o ile weszły do kompleksu.

GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA - najogólniejsza relacja człowiek-środowisko.

Ustalanie związków opiera się zawsze na metodzie, która umożliwia sprawdzenie danego związku i powtórzenie wyniku. Jasność użytej metody jest gwarantem możliwości wykorzystania związku (powtórzenia, sprawdzenia oraz porównania )

Badanie związków przebiega wg schematu: ustalanie zmiennych zależnych i niezależnych - pomiar - analiza wyników - modelowanie matematyczne.

ŚRODOWISKO - przyjmujemy, że jeden z elementów ma znaczenie centryczne, a jego otoczenie jest holistyczne ("gęsto wypełnione") czynnikowo.

Środowisko - jest pojęciem centrycznym, na które składają się trzy elementy:

- podmiot (obiekt) środowiska, poddany działaniu;

- przedmiot środowiska, tj. zbiór czynników;

- proces oddziaływania czynników

PODMIOT ŚRODOWISKA jest zawsze „centryczny”, ma swoje otoczenie, które może być fizyczne, biotyczne, społeczne, humanistyczne. Określają go cechy

PRZEDMIOT ŚRODOWISKA - zbiór czynników fizycznych, biologicznych i antropogenicznych, które będąc w określonych związkach przyczynowo-skutkowych, w procesach oddziaływania czynników, wpływają na podmiot środowiska.

PROCES ODDZIAŁYWANIA CZYNNIKÓW - mechanizm przyczynowo-skutkowy zachodzący między cechami podmiotu i przedmiotu.

ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE - otoczenie przyrodniczych i antropogenicznych elementów powłoki ziemskiej, w których żyją ludzie, w których przeważają elementy wprowadzone przez człowieka, lecz w dalszym ciągu obowiązują prawa przyrodnicze.

PODMIOT ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO - człowiek lub jego wytwory.

PRZEDMIOT ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO - czynniki przyrodnicze i antropogeniczne ustalone względem obranego podmiotu.

TEORIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU objaśnia syntetycznie Proces oddziaływania czynników środowiska geograficznego. Jest związkiem podmiotu i przedmiotu tego środowiska, co wyraża się oddziaływaniem czynników przyrodniczych i antropogenicznych na człowieka i jego wytwory.

ZASADA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU - konieczność działania człowieka w harmonii z przyrodą poprzez:

1. wymiar społeczny (ruchy polityczne);

2. wymiar ekonomiczny (planowanie długookresowe);

3. wymiar ekologiczny (ograniczenie zanieczyszczeń).

Dziś wyznaje się pogląd sprzężonego układu człowiek - środowisko, z dwustronnymi relacjami.

PRZESTRZEŃ - to specyficzny zbiór, w którym relacje zostały określone (np. zdefiniowana odległość stanowi o przestrzeni matematycznej, w przestrzeni geodezyjnej relacją jest odległość geometryczna). Przestrzeń jest całokształtem cech i stosunków określających materię w aspekcie rozciągłości i współistnienia rzeczy i zjawisk (czas określa materię w aspekcie tworzenia procesów i następstwa zdarzeń). Przestrzeń to świadomość wypełnienia (czas to świadomość zmiany). Przedmiotem zainteresowania geografii jest przestrzeń zróżnicowana pod względem fizycznym, biologicznym, społecznym, gospodarczym i kulturowym.

REALNA KONCEPCJA PRZESTRZENI:

1. koncepcja pojemnika - przestrzeń tworzy stałe ramy, w których występują zdarzenia i procesy;

2. koncepcja substancji pierwotnej - przyjmuje, że przestrzeń (czas, czasoprzestrzeń) jest elementarną substancją, z której zostały utworzone obiekty fizyczne. Przestrzeń jest osnową, materiałem, z którego te obiekty są zbudowane;

3. koncepcja relacyjna - zakłada, że przestrzeń i czas nie są samoistnymi obiektami, lecz stanowią sieć relacji między konkretnymi obiektami i zdarzeniami.

FORMALNA KONCEPCJA PRZESTRZENI - formalna przestrzeń i czas określają zależności matematyczne, które służą do charakteryzowania własności przestrzeni i czasu. Przestrzeń i czas jako relacje rzeczywiste są reprezentowane przez pewne byty formalne.

Chcąc zajmować się zróżnicowaną przestrzenią, określamy zakres - dziedzinę przestrzeni dodając „przymiotnik” - „współczynnik” do struktury przestrzennej.

Cechy umożliwiające istnienie określonej przestrzeni wynikają z istoty materialnej - substancjonalnej danego „przymiotnika” przestrzeni. Cechy te należą do nauk szczegółowych (np. treść nauk rolniczych) albo też są przestrzenne i należą do nauk o strukturze przestrzennej.

ZRÓŻNICOWANIE PRZESTRZENNE - to węzłowe określenie należące do definicji geografii. Wyodrębnia przedmiot geografii od innych dziedzin wiedzy. Zróżnicowanie powłoki ziemskiej jest wynikiem związków przyczynowo-skutkowych. Zróżnicowanie, czyli indywidualizacja przestrzeni jest rezultatem oddziaływania wysoce złożonego zespołu czynników, wśród których podstawową rolę odgrywają substancje przyrodnicze, funkcjonalne i technologiczne, a więc również wiążące się zasadniczo we sferą racjonalna człowieka.

Przestrzenny aspekt zróżnicowania wg Alfreda Hettnera urósł do rangi głównego zadania geografii. W 1927r. uznał on:

1. Podział przestrzeni zróżnicowanej na jednostki terytorialne, tzn. przedmioty przestrzenne (góra, rzeka), czyli podział na odrębne indywidualności przestrzenne, inaczej: „przedmiotowe zapełnienie przestrzeni” indywidualnymi obiektami;

2. Położenie geograficzne jednostek w przestrzeni, czyli określenie przyczyn i skutków rozmieszczenia jednostek przestrzennych;

3. Związki (relacje) zachodzące między jednostkami (przedgórze, zaplecze, strefa podmiejska).

Podstawą wydzielenia przestrzennej indywidualności, a więc odrębnej całości - jednostki lub elementu, jest jej niepodzielna cecha, czyli własność.

Teoretycznie każdą powierzchnię można podzielić na nieskończoną ilość elementów, określając granice. Ponieważ trudno jest dokonać jednoznacznego podziału i wydzielenia granic, dlatego granice są też strefami przejściowymi. Wyznaczenie granicy oznacza wyznaczenie miejsca elementu.

Struktura jest zbiorem elementów i relacji między elementami. Układ przestrzenny stanowi zbiór elementów bez określonych relacji. Są to rozmieszczone elementy.

Struktura przestrzenna jest układem pionowych i poziomych wewnętrznych oddziaływań i powiązań przestrzennych zachodzących w ramach określonego zbioru elementów, dla których znana jest lokalizacja, czyli relacje zewnętrzne wobec otoczenia.

Określenia bliskoznaczne struktury przestrzennej są następujące:

1. układ przestrzenny, czyli zbiór elementów i ich rozmieszczenie (bez oddziaływań);

2. struktura terenowa, czyli zbiór granic naturalnych i sztucznych oraz widzianych i niewidzianych w terenie;

3. struktura przestrzenna gospodarki narodowej, czyli zbiór wszystkich regionów gospodarczych oraz infrastruktura kraju;

4. przestrzenna struktura społeczno-ekonomiczna jest strukturą społeczno-ekonomiczna, w której przeważają elementy przestrzenne;

5. systemy geograficzno-ekonomiczne są całościowymi strukturami osiągającymi określone cale przestrzenne i środowiska geograficznego. Rygory istnienia systemów muszą być zachowane. System tworzy się przez określenie celu całościowego, cech mierzalnych, podanie podleców autonomicznych i możliwości wywołania nowych struktur. System przestrzenny stanowi pewną całość, która ma przestrzenny cel i cele cząstkowe. W system można ingerować (sterowanie), by osiągnąć cel należy uwzględnić związki przyczynowo-skutkowe;

6. organizacja przestrzenna jest strukturą przestrzenną, w obrębie której realizuje się rozmaite zadania. Określają ją definicje współdziałania elementów. Inżynier zajmujący się organizacją przestrzenną powinien wykonywać swoje zadanie zgodnie z normą zachowującą równowagę przestrzenną;

7. w ujęciu dynamicznym wyróżnia się dynamiczną organizację przestrzenną (ruchy) i dynamiczny strukturalizm przestrzenny (zmiana proporcji).

Dzielą się one na formalne (są geometryczne - odpychają elementy) i realne (substancjalne - łączą elementy). Geometrycznymi relacjami są odległość, kierunek i kształt. Są one pierwotne przed oddziaływaniem.

Najgłówniejsza relacja w geografii to relacja człowiek-środowisko geograficzne. Widzi się ją jako naczelne - pierwsze zadanie badawcze geografii. Integruje rezultaty wszystkich specjalności. Relacją człowiek-środowisko geograficzne zajmuje się geografia regionalna. Rozwija się też przez środowiskowy kierunek badań geograficznych. Relacja ta znalazła miejsce w definicji geografii.

Określa się je przez podanie przyczyny jego umiejscowienia wynikającej z otoczenia i skutków w otoczeniu wynikających z umiejscowienia tego elementu. Jest to relacja przestrzenna.

Element, relacja i położenie mają odniesienie na mapie. Dlatego mapa określana jest jako podstawowe narzędzie geograficzne i wytwór geograficzny. Mapa określa zróżnicowanie przestrzenne i wzajemne związki składników powłoki ziemskiej.

WARTOŚCIOWANIE - subiektywny osąd człowieka o czymś, stosunek człowieka do danej rzeczy, o której jest przeświadczony, że zaspokaja ona jego potrzeby. Wartościowanie jest stawianiem celów, ustalaniem norm. Wartość zaś stanowi zasób rzeczy zaspokajających ludzkie potrzeby. Jest rezultatem wartościowania.

ETYKA - odnosi się do moralności. Jest rozumiana dosłownie jako „obyczaje”, czyli zasady współżycia jednostek i grup społecznych. Wartościowanie etyczne polega na stosowaniu kategorii dobra i zła w subiektywnej ocenie postępowania.

DOBRO - wg pragmatyków użyteczność - dobre skutki. Wg hedonistów dobrem jest to, co daje przyjemność i chroni przed cierpieniem.

ESTETYKA - nauka o upodobaniach, bez tego nie jest możliwa działalność celowa (np. w dziedzinie ekonomii). Estetyka zajmuje się przedmiotami (przyroda, rzeczy, idee) budzącymi upodobania, czyli zajmuje się przedmiotami pięknymi. Upodobania to sądy wartościujące. Mogą być diagnozowane przez zmysły lub percepcję, czyli przeżycia umysłowe. Wartościowanie estetyczne polega na stosowaniu piękna w subiektywnej ocenie czegoś.

Piękno sprowadza się do wszystkiego, co wzbudza podziw i wzruszenie w sferze zmysłowej i umysłowej, co jest doskonałe. Ostatecznie miarę piękna stanowi ład, prostota, spokój, dostojność, umiar, proporcje, harmonia i równomierność, bogactwo - różnorodność. Odnosi się to do przyrody, przedmiotów i idei. Piękno idei jest wieczne, niezniszczalne (duch). Harmonia jest zgodnością wzajemną części.

Głównym kryterium postępowania etycznego i estetycznego jest umiejętność trwania człowieka.

Wartość wg Jana Szczepańskiego to „ dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus. Wartościami są te przedmioty, które jednostkom i grupom zapewniają równowagę psychiczna, dają zadowolenie, dążenie do nich lub ich osiągnięcie daje poczucie dobrze spełnionego obowiązku, lub też, które są niezbędne dla utrzymania wewnętrznej spójności grupy, jej siły i jej znaczenia wśród innych grup”.

Wartość jest zawsze subiektywnie wyznaczonym zasobem.

POTRZEBA - jest odczuwaniem pewnego braku, który wprawia organizm w niepożądany stan i wywołuje zmierzające do zlikwidowania tego stanu. Potrzeba jest różnicą między tym, jak jest, a jak być powinno.

MOTYWACJA - jest odczuwanym stanem wartości. Wartości uświadamiane uaktywniają się pod wpływem motywacji, czyli konieczności - przymusu zaspokojenia wartości - potrzeb. Potrzeby rozumiane są jako różnica między „stanem a ideałem”, będą zaspokajane pod wpływem motywacji.

WARTOŚĆ SPOŁECZNA to zasoby kultury, które stanowią o rolach społecznych w grupach społecznych. Jednostka uczy się wykonywać i wykonuje określone zadania społeczne, dzięki którym poznaje i przyswaja wartości, tworząc tym sa­mym własny świat wartości.

WARTOŚĆ EKONOMICZNA jest to zasób pracy zawarty w rzeczach (zasoby, przedmioty, idee) godnych pożądania, wzbudzających zainteresowanie.

Człowiek w swej działalności nie zawsze osiąga wynik optymalny, często zadowala się wynikiem połowicznym. Na tym opiera się odmienność nauk społecznych od fizycznych.

Cele przestrzenne:

1. Zbliżenie jakości życia w regionach do optimum społecznego (płace, szkolnictwo itp.);

2. Organizacja dostępności przestrzennej (ośrodki lokalne, szlaki migracji ludności itp.);

3. Ekonomiczna efektywność przestrzennych struktur (lokalizacja instytu­cji, dyfuzja innowacji, optymalna koncentracja itp.).

Trzy cele przestrzenne mają różną rangę w różnych instytucjach społecznych:

1. dla państwa, regionów i dla ludności jest to jakość życia w regionach, przestrzenna dostępność, przestrzenna efektywność;

2. dla resortów - przestrzenna efektywność, przestrzenna dostępność, ja­kość życia w regionach;

Na tym tle wyłania się zagadnienie sprzeczności celów, „regionów i resor­tów” oraz zagadnienie wielokryteryjnej optymalizacji (rozwiązywane ma­tematycznie).

WARTOŚĆ PRZESTRZENNA oznacza skupienie w danym miejscu zasobów ma­terialnych, zasobów ludzkich, informatyzacji i organizacji służących pod­miotom społeczno-gospodarczym, które umożliwiają lub ułatwiają osiąganie celów.

Obszary o dużej wartości przestrzennej, ku którym napływa więcej inwestycji i ludzi, i w których następuje szybszy rozwój to nisze atrakcyjności.

Zmiana wartości przestrzennej polega na przystosowaniu się bieżących realizacji społeczno-ekonomicznych (nowe inwestycje, relokalizacje, mi­gracje itp.) do zmieniającego się układu najwyższych wartości przestrzennych. Jest procesem wypełniania nisz atrakcyjności (wartości maksymal­nych). Procesy przestrzenne polegają na nierównomiernym rozwoju elementów (a przez to i relacji).

RÓWNOWAGA PRZESTRZENNA ustala się jako wypadkowa dwóch różnych ten­dencji - lokalizowania się podmiotów społeczno-gospodarczych w miej­scach o maksymalnych wartościach przestrzennych oraz oporu przestrzeni.

Ekonomiczną efektywność systemów przestrzennych można podnieść, dokonując przesunięć w gradientach użytkowania ziemi i w hierarchii ele­mentów przestrzennych, np. w wyniku zmiany lokalizacji i skali działalności, podziału przestrzeni.

Podnoszenie efektywności systemów społecznych przyczynia się do bu­dowy zbiorowości oraz społeczności lokalnych (terytorialnych), oznacza socjalizację, ustalanie wartości, wzorców i lepszą integrację społeczną.

Geografia społeczno-ekonomiczna zajmuje się wartościami, które są strukturami społeczno-ekonomicznymi w wymiarach środowiskowych i przestrzennych.

Geografia społeczna bada zróżnicowanie przestrzenne struktur społecz­nych oraz oddziaływanie tych struktur w środowisku geograficznym. Tak rozumiana geografia społeczna powinna dać odpowiedź na pytania dotyczące roli czynnika geograficznego w kształtowaniu więzi społecznych, procesów społecznych oraz ruchliwości przestrzennej ludności i warun­ków życia człowieka.

Struktury społeczne są to wzajemne stosunki ludzi oraz funkcjonalne podporządkowanie ludzi w zbiorowości społecznej.

Geografia ekonomiczna zajmuje się zróżnicowaniem przestrzennym struktur ekonomicznych oraz oddziaływaniem struktur ekonomicznych w środowisku geograficznym. Geografia ekonomiczna bada możliwości i sposoby ekonomicznego wykorzystania środowiska geograficznego, jego rolę w gospodarce człowieka. Geografia ekonomiczna ściśle wiąże się z ekonomią.

Struktury ekonomiczne powstają przez gospodarowanie (inaczej działanie ekonomiczne), czyli uzyskiwanie towaru - produktu w zakresie produkcji, podziału, wymiany, konsumpcji, przy ograniczonych zasobach na zasadzie niezbędnych nakładów do spodziewanych wyników.

Geografia społeczno-ekonomiczna z całości geografii wyróżnia się dlatego, że jest oparta na pojęciu wartości. Wartość jest to zasób określony na drodze wartościowania, rozumiana jako "coś" i subiektywna tego ocena.

Geografia społeczno-ekonomiczna ma początek w etyce (nauce o znacze­niach) i w estetyce (sztuce i kulturze - nauce o całym dziedzictwie ma­terialnym i umysłowym człowieka). Wobec tych dziedzin nauki społeczne i ekonomiczne, w tym i geografia społeczno-ekonomiczna, są tylko ich technicznym, szczegółowym wymiarem.

W geografii społeczno-ekonomicznej uznaje się dwie metodologie

Aspekt przestrzenny:

1. jest to podział przestrzeni zróżnicowany na jednostki terytorialne, "zapełnienie przestrzeni przedmiotami";

2. jest to położenie geograficzne jednostek przestrzennych;

3. są to relacje przestrzenne zachodzące między przedmiotami prze­strzennymi.

Aspekt środowiskowy - opiera się na centrycznym rozumieniu położe­nia wobec otoczenia. Środowisko składa się z:

1. podmiotu środowiska, poddanego działaniu (centrum);

2. przedmiotu środowiska, tj. zbioru czynników;

3. procesu oddziaływania czynników.

Mówiąc zatem „geograficzny” mamy na myśli treści środowiskowe i przestrzenne. Mówiąc „geografia społeczno-ekonomiczna” , dodajemy do tych aspektów wartość.

Mapa umożliwia sięganie poza horyzont, poza granicę widoku oraz ustalenie przestrzennych zależności między elementami zróżnicowania przestrzennego. Specjalistyczne treści społeczno-ekonomiczne i treści fi­zyczno-geograficzne łączy się na mapach ogólnogeograficznych.

Mapa pozwala na pełną analizę przestrzenną. Każdy element geograficz­ny określają:

1. rozmieszczenie - podać wartości układu współrzędnych;

2. odległość - między obiektami w przestrzeni istnieje dystans dający się mierzyć jednostkami miary;

3. orientacja, kierunek - położenie wobec obranego punktu;

4. wielkość - każda jej część ma wielkość mierzoną w jednostkach fi­zycznych;

5. wyłączność - każdy obiekt zajmuje tylko jedno miejsce w przestrze­ni, w danym miejscu może się znajdować tylko jeden obiekt;

6. sąsiedztwo - każdy obiekt znajduje się w otoczeniu innych obiek­tów;

7. powierzchnia, wypełnienie - przestrzeń wypełniają obiekty fizyczne i ludzie ją zamieszkujący oraz instytucje i organizacje. Mapa jest pierwotnym, podstawowym i syntetycznym narzędziem uogól­niania wiedzy geograficznej.

Naczelnym pojęciem geografii społeczno-ekonomicznej w powiązaniu z geografią fizyczną i biogeografią jest zagospodarowanie środowiska geograficznego. W pojęciu tym łączą się w całość działalność społeczeństwa i przyroda.

Geografia społeczno-ekonomiczna oddzielając się od geografii fizycznej, przestaje być nauką o Ziemi, a staje się nauką społeczną. Bez geografii społeczno-ekonomicznej geografia fizyczna nie byłaby nauką o Ziemi, lecz fizyką Ziemi. Tylko na Ziemi bowiem możliwa jest obserwacja związku wytworów fizyczno-ekonomicznych oraz wytworów życia i człowieka. Ta antropocentryczność jest istotą geografii. Pozostał do rozwiązania ogólny postulat jedności geografii, czego najpełniejsze wi­dzenie jest w geografii regionalnej (metoda systemowa).

Do nauk pokrewnych zalicza się te, z którymi geografia społeczno-ekonomiczna łączy się przez swoją definicyjną odpowiedzialność za zróżnicowanie przestrzenne oraz łączenie elementów środowiska geograficznego. Są to dziedziny, w których geografia uzyskuje swe ważne zastosowanie.

Według opinii Komitetu Nauk Geograficznych PAN polska geografia jest znana w świecie z osiągnięć na pograniczu geografii oraz planowania i zagospodarowania przestrzennego. Za granicą nazywa się je polską szkołą geografii.

Obecnie podstawowe znaczenie w geografii mają cztery kierunki: regio­nalny, środowiskowy, przestrzenny i antyscjentystyczny. Ze względu na dużą zawartość w nich myśli społeczno-ekonomicznej są to zarazem główne kierunki geografii społeczno-ekonomicznej.

Struktura przestrzenna jest to zbiór elementów i relacji między elemen­tami. Realnie oznacza to podział na elementy, wewnętrzne relacje prze­strzenne i oddziaływania. oraz lokalizację, czyli relacje zewnętrzne, rela­cje wobec otoczenia.

Najnowsza tendencja w geografii społeczno-ekonomicznej polega na tym, aby, nie rezygnując ze ścisłości rygorów logiki i matematyki oraz teore­tycznych walorów scjentyzmu, wprowadzać do badań problematykę war­tości i wynikające stąd konsekwencje. Można powiedzieć, że to, co wie­my dzisiaj, należy do geografii scjentystycznej - logicznej, to zaś, co będziemy wiedzieć, należy do geografii antyscjentystycznej - in­tuicyjnej.

Po 1989 roku nastąpiły zmiany w zasadach gospodarowania i w życiu społecznym:

1. wprowadzono zasady gospodarki rynkowej, a więc prawo wartości (konkurencji), w związku z czym oczekiwano nowoczesności (postępu);

2. wprowadzono zasady demokratyczne, czyli wolności człowieka w za­kresie produkcji, migracji, posiadania i zrzeszania się. Ze strony społeczeństwa oczekiwano przedsiębiorczości i umiejętności korzysta­nia z wiedzy;

3. pojawiły się zjawiska żywiołowe, jak bezrobocie i inne pochodne go­spodarki rynkowej. Możliwa jest nadprodukcja towarów, co należy do typowych zjawisk wolnego rynku.

Funkcjonalizm społeczny, czyli widzenie człowieka jako części podpo­rządkowanej całości, został zastąpiony indywidualnym wartościowaniem.

Lokalność odnosi się do zamkniętego cyklu codziennego życia. Określe­nie "lokalny" oznacza życie codzienne. W sensie przestrzennym jest to tzw. jednostka sąsiedzka z usługami codziennego życia. "Lokalne" ozna­cza społeczność, która raz w roku z danego terytorium zbiera się w jed­nym miejscu. Lokalność jest siłą sprawczą rozwoju i wsi, i miasta. Ludzie żyją dla lokalizmu. Lokalność jest inspiracją do działania. Regionalizm dotyczy relacji instytucjonalnych specyficznych dla danego terenu. W re­gionalizmie dba się o to, by region dążył do samoregulacji. Regionalizm ma treści "swoje" i "obce", ma swoje granice, swoją dostępność i niepo­wtarzalność względem innych.

Antropopresja jest wpływem działalności człowieka (rolniczej, prze­mysłowej, turystycznej itp.) na środowisko przyrodnicze (wody, gleby, at­mosferę, biosferę, ukształtowanie) i na ekosystemy, powodując zaburzenia ich funkcjonowania.

Ekorozwój natomiast w harmonijny sposób pobudza rozwój gospodarczy zgodnie z przyrodniczymi możliwościami obszaru, regionu. Ekorozwój polega na prowadzeniu wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą w taki sposób, aby nie spowodować nieodwracalnych zmian w żywej przyrodzie.

Podstawowym warunkiem efektywnego ekorozwoju są nowoczesne tech­nologie, a więc osiągnięcia nauki, następnie społeczno-polityczne uwa­runkowania, społeczna świadomość, społeczne ruchy.

Sytuacja europolityczna stawia Polskę w asymetrycznym położeniu, co polega na jednostronnym przystosowywaniu się Polski do Europy. Jest to nowa jakość lokalizacyjna Polski.

Współczesna geografia społeczno-ekonomiczna łączy się z geografią fi­zyczną, która nie jest tylko tłem geografii społeczno-ekonomicznej, po­nieważ duży nacisk kładzie się na zrównoważony rozwój człowieka i śro­dowiska.

Rozmieszczenie (albo dystrybucja) określa przestrzenny układ zjawisk. Przestrzenny układ tworzą elementy, zjawiska, którym nie określono wza­jemnych relacji. Służy opisowi tego, że coś jest w tym, a nie w innym miejscu.

Położenie geograficzne (w mikroujęciu topograficzne) określa walory re­alnie rozmieszczonych zjawisk, obszarów, regionów, elementów prze­strzennych z punktu widzenia geograficznego w jego sąsiedztwie bliższym i dalszym. Położenie geograficzne dąży do wykrycia stosunku rozmiesz­czonych elementów wobec tła geograficznego, fizycznego i społecz­no-ekonomicznego. Położenie geograficzne wyraża oddziaływanie otocze­nia na dany element, odnosząc się do innych ważnych elementów - rzek, złóż, państw, regionów, lodowców, pól ornych, aglomeracji itp.

Lokalizacja w geografii społeczno-ekonomicznej oznacza przyczynę i skutek takiego, a nie innego rozmieszczenia działalności człowieka i społeczeństw. Albo ogólnie - oznacza przyczynę i skutek rozmieszcze­nia zjawiska. Ideałem byłoby, by skutki lokalizacji przyczyniały się do tworzenia nisz atrakcyjności, tj. mnożników korzyści.

Polityka lokalizacyjna polega na zachęcaniu inwestorów do zachęcaniu inwestorów do podejmowa­nia działań na danym terenie. Przyciąganie nowych inwestycji stało się podstawowym założeniem ogólnej strategii rozwoju regionów.

W warunkach polskich głównie rozwój infrastruktury technicznej, a zwłaszcza rozwój sieci komunikacyjnej (drogi) jest najważniejszym działaniem uzależnionym w bardzo dużym stopniu od władz samorządo­wych i jest jednym z najważniejszych czynników lokalizacji w staraniach o inwestycje.

Miejsce stanowi kategorię opisu relacji, jakie zachodzą między człowiekiem (percepcja) a otoczeniem. Miejsce jest określane przez subiektywną wartość przestrzenną (elementu i jego położenia). Jest formą lokalizacji przez uczucie. Stanowi centrum odczuwalnej wartości przestrzennej.

W zależności od tego, kto jest obserwatorem, opis świata może być odmienny. Z tego względu możliwości poznania miejsc wynikają z ich skali oraz zależą od przebiegu życia jednostek, grup i społeczeństw. Miejsca dostępne i otwarte dla wielu osób w większym stopniu dają się zobiektywizować, ponieważ ich znaczenie i wartości symbolicznie dostrzega więcej osób. Miejsc indywidualnych nie można badać w sposób jednoznacznie zobiektyzowany. Są one dostępne konkretnym osobom w czasie ich życia.

Osiąganie ładu, harmonii w życiu człowieka polega na wprowadzeniu relacji dobra i piękna w świat aktywności codziennych. Związki pomiędzy ludźmi zachodzące w podstawowych miejscach, takich jak: dom, warsztat, świątynia i cmentarz organizują otoczenie życia człowieka, wpływają na charakter tych miejsc oraz sposób postrzegania i oceniania.

Równoważąc uwarunkowanie więzi człowieka z miejscem stwierdza się, że nigdy w historii ludzkości odległość nie miała mniejszego znaczenia niż obecnie, a mobilność nie miała takich rozmiarów.

W obronie miejsca można stwierdzić, że indyustrialiazacja, urbanizacja, organizacja państwa i inne czynniki nie doprowadziły do jego zaniku. „Miejsce” jest nadal obecnie zarówno w kulturze wsi, jak i w kulturze miasta. Liczne badania potwierdzają występowanie nostalgii za swoim miejscem w życiu.

Krajobraz jest wyrazem zdarzeń danej chwili i miejsca. Wacław Nałkowski określa krajobraz za pomocą treści fizjonomicznych, czyli tego, co widzimy i co jest objęte horyzontem. Alfred Hettner uważa krajobraz za widzialny wyraz faktów (zjawisk) zachodzących na wycinku powierzchni ziemi, powstający w wyniku działania czynników przyrodniczych i kulturowych. Krajobraz ma dwie warstwy: materialną i fizjonomiczną.

Dopiero elementy fizjonomiczne, percepcyjne i widokowe materialnego krajobrazu kulturowego są istotnym rozumieniem krajobrazu kulturowego. Jest to percepcja krajobrazu w ogóle i krajobrazu kulturowego. Wizualna warstwa jest jedyną, nie podlegającą dyskusji sferą znaczeniową krajobrazu, ponieważ sfera materialna zawiera się w analizie geosfery, a metodą analizy może być region. Przyjmujemy dalej, że sfera wizualna jest jednowymiarowym odbiciem sfery materialnej regionu, mówiąc inaczej jest obrazem. Krajobraz ma indywidualne znaczenie naukowe właśnie jedynie w treści wizualnej.

Materialnie krajobraz tworzą: litosfera, hydrosfera, atmosfera, biosfera i antroposfera. Krajobraz naturalne stanowią charakterystyczne zespoły składników środowiska przyrodniczego oraz procesy w nim występujące. Krajobrazy kulturowe są wytworami człowieka.

Kolejność przekształceń krajobrazów następująca progresywnie lub regresywnie jest zawsze ta sama, a zatem po krajobrazie pierwotnym może tylko nastąpić naturalny, a po nim dopiero kulturowy.

Niełatwa do rozwikłania współdziałalność życia przyrody i społeczeństw ludzkich zmusza do znacznej ostrożności w wysuwaniu wniosków o roli poszczególnych czynników oddziaływujących na przemiany kulturowe na powierzchni ziemi. Stąd też i badaczy przystępujący do określenia stosunków czynników geograficznych do innych sił, których źródłem jest człowiek i jego energia twórcza, powinien się oprzeć na rzetelnej analizie procesów przybiegających w czasie i w przestrzeni. Jest to droga szukania znaczenia czynnika „netto”, czyli działania wyłącznego ceteris paribus. RODZAJ KRAJOBRAZÓW KULTURALNYCH

Elementy kulturowe krajobrazu, podobnie jak elementy fizyczne, grupują się według określonych prawidłowości.

Najrozmaitsze przesłanki natury przyrodniczej, gospodarczej, technicznej, socjologicznej i psychologicznej dają wciąż nowe impulsy, zmieniające krajobraz na swój sposób.

Fizjonomia krajobrazu kulturowego wynika z założenia, że wzrokowa warstwa emocjonalna jest jedyną niepodlegającą dyskusji sferą znaczeniową krajobrazu. Określenie „kulturowy” wynika z tego, że fizjonomia otoczenia odbierana jest przez filtr kultury. Fizjonomię otoczenia widzimy więc w kontekście dorobku materialnego i umysłowego człowieka.

Podstawowym sposobem kontemplacji kontaktu z otoczeniem jest percepcja, inaczej wyobrażenie albo zmysłowy obraz zewntrynego otoczenia. Percepcja to proces społeczny

Percepcję ujmuje się jako proces poznawczego strukturyzowania bodźców społecznych, na które wpływ wywierają genetyczna struktura i cechy kulturowe jednostki. Percepcja jest warunkiem, koniecznością istnienia krajobrazu.

Spostrzeganie struktury materialnej obiektu jest procesem przebiegającym w kilku fazach.

Miarą społeczną krajobrazu kulturowego są normy, które realnie potwierdzają ład i nieład, czyli konflikt w krajobrazie.

Globalna ocena zajmowanego miejsca koncentruje się na pięciu podstawowych formach ładu. Są to: ład urbanistyczno-architektoniczny, ład funkcjonalny, ład estetyczny, ład społeczny, ład ekologiczny.

Brak ładu przestrzennego prowadzi do pojmowania się konfliktów przestrzennych.

Kolizjom sprzyja zmiana charakteru przestrzeni, która staje się coraz bardziej spójna funkcjonalnie, otwarta, skomplikowana technicznie, technologicznie i organizacyjnie, a zachodzące w niej procesy ekonomiczne i społeczne są coraz intensywniejsze w sensie liczebności, nasycenia oraz szybkości.

Kwestia kolizji stanie się jednym z podstawowych problemów geografii ekonomicznej i społecznej.

Region społeczno-ekonomiczny jest to obszar zwarty, fragment przestrzeni społeczno-ekonomicznej, którego poszczególne części mają wiele cech wspólnych i który wykazuje liczne różnice w stosunku do obszarów otaczających. Jest trwały.

Regiony są niepowtarzalne. Dzielenie przestrzeni ekonomicznej lub społecznej na obszary powtarzalne nazywa się typologią przestrzenną. Obszary tak wydzielane nazywa się typami geograficznymi.

Region społeczny jest to całość terytorialna wydzielona z otoczenia na zasadach wspólnego wartościowania indywidualnego jako cząstki miejsca społecznego i kolektywnego wynikającego z interakcji społecznej, oddziaływania zachodzącego między ludźmi. Odznacza się trwałością, niepowtarzalnością i często ma nazwę własną.

Społeczność terytorialna jest to zbiorowość ludzi połączona więzią wynikającą z faktu zamieszka na terytorium uważanym za wspólne i więzią podobnych lub wspólnych związków (wartości) z tym terytorium. Wyraża się typowymi cechami, jak wspólnota, samoobrona, poczucie zakorzenienia, identyfikacja,. Związek z przestrzenią, indywidualizm wartości, samoidentyfikacja, opozycyjność wobec wartości, z którymi się nie identyfikuje, kreatywność, czyli świadomość własnej roli w procesie tworzenia rzeczywistości.

W rozwoju instytucjonalnym regionu szczególną rolę odgrywają te instytucje, których działalność przyczynia się do integracji wewnątrzregionalnej i zwiększa niezależność regionu. Instytucje mają charakter zarówno polityczny, jak też ekonomiczny i kulturowy.

Chociaż rola administracyjna stabilizuje terytorialną bazę identyczności regionu, to o wiele ważniejsze są instytucje społeczne, które aktywnie reprodukują świadomość regionalną i oddziałują na codzienne praktyki przez zbliżenie regionu do jego mieszkańców.

Region ekonomiczny jest to geograficznie zawarty zespół elementarnych jednostek przestrzennych mających pewne wspólne lub uzupełniające się cechy oraz wyraźnie ukształtowany lub kształtujący się układ ekonomiczny, którego elementy są powiązane ze sobą i ze środowiskiem przyrodniczym relacjami współwystępowania i współzależności, a z otoczeniem zewnętrznym-relacjami odrębności i współzależności o dużym nasileniu. Jest całością przestrzenną o dużej trwałości i często ma nazwę własną.

Przestrzeń ekonomiczna obejmuje wszystkie obszary wraz z relacjami o ekonomicznych własnościach, na których występuje życie ludzkie zarówno stałe, jak i sezonowe w sensie produkcji, wymiany i konsumpcji. Przestrzeń ekonomiczna jest znacznie mniejsza od przestrzeni geograficznej. Tworzą ją osiedla wraz z infrastrukturą, obszary rolne, leśne, wód śródlądowych oraz obszary rekreacji i turystyki. Przestrzeń ekonomiczną w kategoriach teoretycznych określono relacjami ekonomicznymi zachodzącymi między elementami ekonomicznymi, polem sił ekonomicznych lub jednorodnym skupiskiem ekonomicznym. Określa ją tak Francois Perroux. Przestrzeń ekonomiczna jest to obszar zakreślony ruchem dóbr. Jej granice określają lokalne zrównania popytu i podaży. W przestrzeni ekonomicznej obowiązują prawa ekonomiczne.

Bezwład struktury przestrzennej wynika z tego, że kształtuje się powoli w ciągu długiego czasu, utrwala się bardzo silnie, „popadając w bezwład”, reprezentuje już sta historyczny nie odpowiadający wymaganiom aktualnym, zazwyczaj nie nadąża za rozwojem funkcji oraz usług, których domaga się społeczeństwo, dlatego następuje stale modyfikacja struktury przestrzennej, dostosowanie jej do współczesnych wymagań, może to być osiągnięte głównie przez nowe inwestycje zmieniające dzisiejszą strukturę przestrzenną.

Nierównomierne zagospodarowanie powierzchni ekonomicznej znajduje swój wyraz w wymianie, kooperacji i w wielostronnych stosunkach zachodzących między kontrastującymi obszarami.

Przestrzeń społeczna obejmuje obszary ze zbiorowościami społecznymi. W przestrzeni społecznej obowiązują prawa społeczne.

Biotop społeczny odnosi się do środowiska lub miejsca do którego organizm jest przyciągany przez uczenie się, utrwalanie pamięciowe i instynkt.

Egocentrum jest konstrukcją przestrzeni człowieka. Wszędzie ludzie uważają swój kraj za „środek”, „centrum świata”, mają przekonanie, że żyją w środku świata. Egocentrum określa też miejsce człowieka w naturze.

Zmysłowa podzielność wynika z percepcji.

Wyobrażeniowa podzielność wynika z założenia, że mozaiki można tworzyć dowolnie. Jest to podzielność wynikająca z wyobraźni i przeżyć. Jest subiektywna.

Terytorium jest to obszar, który jednostka lub grupa określa jako swą wyłączną własność.

Środowisko społeczne to ogół warunków i zespół czynników rzeczowych i osobowych, powstających w wyniku społecznego współżycia i współistnienie ludzi, odgrywający decydującą rolę w kształtowaniu się osobowości społecznej człowieka i wyznający jego zachowanie się, a zwłaszcza przyjmowane role społeczne i postawy. Środowisko społeczne obejmuje również warunki społeczno-ekonomiczne, polityczne, narodowościowe, typ więzi społecznej, sposoby wytwarzania środków do zaspokojenia potrzeb życiowych i stopień ich zaspokojenia, dzieła pracy i własności itp., a więc całokształt struktury społeczno-ekonomicznej danej zbiorowości oraz jej kulturę duchową.

Na środowisko społeczne składa się:

1. środowisko społeczne pierwotne oraz - relacje dwustronne - kontakty;

2. środowisko społeczne wtórne - relacje jednostronne przez różnego rodzaju przekazy jednostronne do danej osoby.

Proces obiektywizacji przez konfrontację (dialog) to najistotniejszy element procesu poznania. Rozstrzyga bowiem o niezbywalnie społecznym charakterze poznania ludzkiego.

Podstawowymi organicznymi całościami społecznymi w czasach przedindustrialnych były gminy.

Koncentracja ludzi ściśle wpływa na strukturalizację środowiska społecznego pierwotnego człowieka, a koncentracja informacji na rozszerzanie się jego środowiska wtórnego. Narastanie owej koncentracji jest jednym z aspektów procesu urbanizacji.

Środowisko ekonomiczne to ogół warunków i czynników rzeczowych oraz osobowych obecnych w procesie gospodarowania i przyczyniających się do pożądanych wyników jednostek gospodarujących.

Teoria jest to zbiór uporządkowanych twierdzeń. Wyjaśnia fakty i służy przewidywaniu zdarzeń.

Za klasyczne teorie uważa się te które wyróżniają się pierwotnością rozwiązywania zagadnienia i trwają ze względu na swą aktualność lub też trwają ze względu na swą nieaktualność ale będąc wzorem odniesienia.

Herbert Spencer analizował życie społeczne za pomocą dwóch wyraźnych strategii. Dokonywał analogii z naukami biologicznymi. Pierwszy typ analogii odnosił się do procesu ewolucji przebiegającego od form prostych do złożonych. Drugi polegał na dokonywaniu porównań organizmu pojedynczego z organizmem społecznym.

Zmiana struktury oznacza zmianę jej funkcji dla organizmu społecznego. Zmiany w strukturze nie mogą zachodzić bez zmian w funkcjach.

Koncentryczny model rozmieszczenia działalności ekonomicznej lub społecznej wynika z założenia, że pomiędzy miejską rentą gruntową (ceną ziemi) a kosztem transportu zachodzi substytucja.

W modelu sektorowym rozwój miasta dokonuje się wzdłuż osi komunikacyjnych. Wewnętrzna struktura miast jest uwarunkowana właściwościami dróg wybiegających promieniście z centrum miasta.

Wg Thunena spełniając te warunki, rolnictwo w strefie podmiejskiej tworzy koncentryczne pierścienie - kręgi, różniące się sposobem użytkowania ziemi. Każdy z nich odznacza się specyficzną kombinacją sposobu organizacji produkcji rolnej i użytkowania ziemi, wynikającą z charakteru popytu na rynku na produkty rolne, z technologii użytej w produkcji i w transporcie oraz dążności do uzyskania maksymalnej renty gruntowej.

Teoria ośrodków centralnych dotyczy zależności między liczbą, wielkością i rozmieszczeniem miast.

Ośrodki centralne różnią się wielkością, która jest odwrotnie proporcjonalna do ich liczebności. Ośrodki wyższego rzędu obejmują swym oddziaływaniem większe obszary i pełnia więcej funkcji centralnych, ale jest ich mało. Ośrodki niższego rzędu oferują dobra powszechne i usługi niższego rzędu. Natomiast ośrodki wyższego rzędu oferują dobra rzadkie i usługi zarówno niższego jak i wyższego rzędu. Ranga dóbr i usług jest wyznaczana przestrzennym zasięgiem ich sprzedaży.

Mechanizm lokalizacji ośrodków usługowych określa przeciwstawne tendencje koncentracji podaży i dekoncentracji popytu usług. Podaż, czyli gestor usług dąży do koncentracji, a popyt do przybliżenia usług do konsumenta.

Podobny do miast wg Christallera hierarchiczny porządek przestrzenny wykazują sieci transportu i administracja. I inne usługi też.

Rozważania Thunena i Christallera odnoszą się też do obszarów wiejskich, w których najwyższą hierarchię ma miasto okręgowe - powiatowe, niższą ośrodek ponadpodstawowy - gminny, i ostatni podstawowy oraz pierścienie produkcji rolniczej zależne od odległości zagrody.

Weber podstawowe znaczenie nadał czynnikowi transportu, z jednoczesnym jedynie modyfikacyjnym znaczeniem czynnika pracy lub aglomeracji. Lokalizacja optymalna znajduje się wg niego w miejscu najniższych kosztów transportu. Dwa pozostałe czynniki mogą ją zmodyfikować jeśli spowodowany tą modyfikacją wzrost kosztów transportu będzie rekompensowany tańszą siłą roboczą lub korzyściami dla aglomeracji.

Prawo zaludnienia sformułował następująco: weźmy pod uwagę całą kulę ziemską i załóżmy że wszystkie ograniczenia wzrostu ludności zostały powszechnie usunięte, wtedy ludzkość wzrasta w postępie geometrycznym a środki utrzymania w postępie arytmetycznym. Jeszcze do niedawna środki utrzymania kojarzono z powierzchnią użytków rolnych wód i lasów. Stąd znaczenie tej teorii w wyjaśnianiu relacji człowiek - środowisko.

Malthus wyróżnia, przeszkody prewencyjne (rozum dzięki niemu bowiem można ocenić warunki egzystencji i umieć przewidywać skutki swego działania) zmniejszające stopę urodzeń oraz pozytywne (wyrastają z nędzy lub występku - zajęcia szkodzące zdrowiu, wykonywanie ciężkiej pracy, ubóstwo itd.) zwiększające stopę zgonów.

Przestrzenny rozwój miast nie jest procesem ciągłym ale odbywa się skokowo. Skoki są wyznaczone kolejnymi ograniczeniami progowymi.

Otwieranie skokowe nowych kolejnych obszarów opiera się na analizie kosztów skoku. Podstawą kosztów są ceny walorów przestrzeni.

Dynamiczność organizacji przestrzeni społeczno-ekonomicznej oznacza stałe ruchy zachodzące we współczesnych społeczno-ekonomicznych systemach przestrzennych, które tworzą trwałą strukturę.

Migracja określa się jako trwałą lub półtrwałą zmianę miejsca zamieszkania (zwykle wyłącza się tu ruchy koczowników, którzy nie mają stałego miejsca zamieszkania).

Teoria ludnościowa Kremera mówi, że dodatnie rosnące tempo wzrostu ludności świata powoduje stały przyrost produktu na głowę. Jest to konkluzja ważna z perspektywy zasady ludnościowej Malthusa. Thomas Malthus utrzymywał że występuje tendencja ciągłego zmniejszania się produktu na głowę do poziomu minimum egzystencji. Tymczasem rozumowanie Kremera dowodzi że występuje zjawisko przeciwne: dodatkowy produkt stale przewyższa produkt na poziomie minimum egzystencji.

Przedmiot badań wiąże się z zakresem badań danej dziedziny. Zakres ujęty jest w definicji dyscypliny naukowej. Zakres szczegółowy określają teorie uznane w danej dyscyplinie (np. w chemii jest to związek chemiczny, a w geografii - lokalizacja)

Za fakt uznaje się to, co ostatecznie dokonano. Stwierdza się fakty realne i fakty teoretyczne. Fakt geograficzny to jest dokonanie, którym interesuje się geografia.

Cel jest pojęciowym odpowiednikiem wartości, którą chcemy uzyskać jak rzeczowy rezultat działania.

Problem jest zagadnieniem, którego istota polega na rozstrzyganiu przeciwstawnych opinii o danym fakcie lub brak jest jakichkolwiek opinii wyjaśniającej.

Jednostki modyfikujące jest to zagadnienie podziału przestrzeni ciągłej (i części ciągłej przestrzeni) na jednostki nieciągłe. Służą rozmieszczaniu informacji (faktów ustalonych).

Metoda gwarantuje powtarzalność badań i wyników badań zjawiska. Coś czego nie można powtórzyć, jest sztuką.

Dynamika pokazuje nierówną zmienność elementów.

Zmiany przestrzenne polegają na nierównych zmianach elementów.

Społeczeństwo - grupa ludzi żyjących pod władzą wspólnych prawa (ustrój). Ma ono strukturę (antropologia kulturowa) i funkcjonuje (związki grup, stosunki międzyludzkie, zachowania). W społeczeństwie podstawą jest więź społeczna polegająca na wspólnym stosunku do świata wartości, wyrażającym się w jednakowym lub podobnych zachowaniach i działaniach (organizacje, role społeczne, zadania jednostek i grup). W społeczeństwie obowiązują określone wzorce społeczno-kulturowe.

Określenie humanistyczny oznacza zwrot ku człowiekowi. Można różnie to definiować. Zawiera określony system wartości wewnętrznych człowieka, będących podstawą działalności jednostkowej i zbiorowej w świetle: miłość do człowieka, wolności, godności, postawy twórczej, szczęścia.

Najmniejszą jednostką przestrzenną geografii ludności jest gospodarstwo domowe.

Podstawową jednostkę geografii politycznej stanowi państwo. Niższą hierarchicznie jednostką jest społeczność lokalna (gmina) ukształtowana w codziennych więzach opierających się na relacji człowiek - człowiek. Kolejną jednostką jest społeczność regionalna (organizacje) ukształtowana na podstawie relacji instytucja - instytucja i w końcu naród reprezentowany przez państwo, z zadaniami bezpieczeństwa i obrony.

Potrzeba jest to odczuwalne zakłócenie warunków życia.

Podstawową jednostką przestrzenną zaspokajania potrzeb społecznych jest gospodarstwo domowe.

Podstawową jednostką przestrzenną geografii czasu jest szlak życiowy człowieka, czyli linia pokonywania w ciągu życia określonej przestrzeni.

Geografia humanistyczna zajmuje się światem przeżyć człowieka, takich jak miłość, szczęście, godność, twórczość i wolność, w powiązaniu z przedmiotem geografii (zróżnicowanie przestrzenne powłoki ziemskiej i związek jej elementów z działalnością człowieka)

Podstawową jednostką przestrzenną geografii humanistycznej jest miejsce.

Rolnictwo jest to gałąź produkcji, która polega na ingerowaniu w życie biologiczne roślin i zwierząt (uprawa i hodowla) w celu uzyskania żywności i surowców do dalszego przetwarzania.

Podstawową jednostką przestrzenną geografii rolnictwa jest gospodarstwo rolne.

Gospodarstwo rolne określa się jako podstawową jednostkę terytorialno-organizacyjną w produkcji rolnej. W jej skład wchodzi zespół ludzi, ziemi i innych środków produkcji, którego zadanie polega na wytwarzaniu artykułów rolnych w rezultacie uprawy roślin i zwierząt.

Przemysł jest to działalność produkcji materialnej oparta na wydobywaniu zasobów przyrody i przetwarzaniu ich celu dostosowania do potrzeb ludzkich, prowadzona na dużą skalę, oparta na podziale pracy. Produkcja odbywa się w specjalnych pomieszczeniach z użyciem maszyn zapewniających ciągłość pracy. Jej efektem jest wytwarzanie powtarzalnych przedmiotów.

Podstawową jednostką, jaką rozpatruje się w geografii przemysłu jest fabryka

Fabryka stanowi podstawową jednostkę przestrzenną czyli przemysłową jednostkę produkcyjną w której produkcja opiera się na specjalizacji maszyn i pracy. W fabryce wytwarza się produkty przemysłowe.

Usługi są działalnością gospodarczą nieprodukcyjną (wszystko to, co nie jest ani rolnictwem ani przemysłem czasem wraz z budownictwem). Usługa jest niezbędna do zapewnienia funkcjonowania działalności gospodarczej i życia ludności.

Podstawową jednostką przestrzenną geografii usługi to punkt usługowy.

Punkt usługowy czyli instytucja świadcząca usługę. Jego zadaniem przestrzennym jest dostępność.

Geografia osadnictwa jako nauka zajmuje się historycznie ukształtowanymi osiedlami.

Osadnictwo jest osadzonym tworem człowieka.

Osiedle stanowi podstawową jednostkę przestrzenną osadnictwa. Osiedle (osada) jest to tren zabudowany na którym skoncentrowano większość budynków mieszkalnych i produkcyjnych oraz urządzeń infrastrukturalnych. Pewna ilość urządzeń trwałych znajduje się poza osiedlami lecz funkcjonalnie wiąże się z nimi.

Geografia społeczno-ekonomiczna regionalna wywodzi się z połączenia definicji geografii i regionu w zakresie specjalności społeczno - ekonomicznych. Ma na celu kompleksową analizę regionu (wydzielonych jednostek przestrzennych ) z punktu widzenia wszystkich specjalności geografii społeczno - ekonomicznej.

Region jest podstawową jednostką przestrzenną geografii społeczno-ekonomicznej regionalnej.

Geografia wsi i miasta jest mikroanalizą geografii regionalnej społeczno-ekonomicznej (lub

nawet geografii

w całości, łącznie z elementami fizyczno -geograficznymi)

Pod pojęciem przestrzennej struktury gospodarki narodowej rozumie się całość gospodarki kraju w formie wszystkich wyróżnionych części kraju, a więc regionów powierzchniowych, wektorowych, kompleksowych oraz infrastruktury.

System przestrzenny społeczno-ekonomiczny to system, w którym przeważają elementy przestrzenne. Uwzględnia zalecenia systemu czyli stanowi całość i można nim sterować za pomocą związków przyczynowo-skutkowych.

Aby dany ośrodek spełniał funkcję dominującą w regionie musi mieć przewagę sprzężeń regresywnych (151).

Aspekt środowiskowy opiera się na podziale przestrzeni na elementy (76).

Asymetryczne miejsce Polski w Europie polega na jednostronnym przystosowaniu Polsk do Europy 98).

Behawioralna polityka obejmuje odpowiedzi są fałszywe (229).

Bezład struktury przestrzennej wynika z tego, że jest stanem historycznym struktury przestrzennej (156).

Biotop to miejsce, które przyciąga (161).

Centrum decyduje o istnieniu regionu ciążeń (148).

Co jest podstawową jednostką przestrzenną geografii czasu? Szlak życiowy człowieka (233).

Co jest podstawową jednostką przestrzenną geografii ludności? Gospodarstwo domowe (227).

Co jest wspólną cechą regionalizacji i periodyzacji? Podział ciągłości (79, 141).

Co najczęściej stabilizuje region społeczny? Instytucje świadomości regionalnej (147).

Co wyraża geografia porzeb społecznych? Warunki bytowe (231).

Co wyraża indeks materiałowy? Strukturę zużytych materiałów (190).

Continuum osadnicze oznacza ciągłość zurbanizowania jednostek osadniczych (150).

Człowiek w swojej działalności godzi się na wynik połowiczny (65).

Czy epigosfera i antroposfera to sfery powłok? Tak (14).

Czy geografia humanistyczna oferuje odpowiedzi są fałszywe (rozumienie) (236).

Czy geografia humanistyczna zajmuje się istnieniem cżłowieka pojedynczego (90).

Czy infrastruktura i usługa mają ten sam zakres pojęciowy? Tak (245).

Czy miejsce indywidualne jest subiektywne (113).

Czy w geografii mamy 4 kierunki badań: przestrzenny, regionalny, scjentystyczny, środowiskowy? Nie (87).

Czy ośrodek i okręg przemysłowy mają to samo znaczenie? Nie (243)

Czy ośrodek usług i ośrodek centralny mają ten sam zakres pojęciowy? Tak (246).

Czy podmiot środowiska może być społeczny? Tak (26).

Czy podział przestrzeni zróżnicowanej na elementy należy doprzestrzennego aspektu zróżnicowania? Tak (48).

Czy prawdziwe jest zdanie: Formalne relacje są substancjonalne - odpychają elementy? Nie (53).

Czy realne relacje przestrzenne łączą elementy (53).

Czy region ekonomiczny może być zwarty przestrzennie (147).

Czy regiony strefowe mogą być kompleksowe? Nie (177).

Czy relacje między elementami przestrzennymi należą do przestrzennego aspektu zróżnicowania? Tak (48).

czy rozmieszczenie i dystrybucja oraz położenie i lokalizacja mają ten sam zakres pojęciowy? Nie (102).

Czy struktura agrarna i kondycja rolnictwa mają ten sam zakres? Tak (240).

Czy struktura terenowa i struktura przestrzenna mają te same zakresy pojęciowe? TAK (51).

Czy teoria gęstości zaludnienia Kremera i Malthusa wykluczają się (191, 203).

Czy teoria humanistycznego porządku przestrzennego Christallera dotyczy usług, transportu i administracji? Tak (189).

Czy układ przestrzenny i struktura przestrzenna mają to samo znaczenie? Tak (51).

Czy w aspekcie środowiskowym zajmujemy się podziałem na jednsotki przestrzenne? Nie (77).

Czynnik lokalizacji na szczeblu lokalnym ma główny walor:  sieci komunikacyjne

Definicja geografii społ-ekon zawiera oprócz aspektu przestrzeni i środowiska jeszcze wartość (71).

Determinizm geograficzny polega na ograniczeniu rozwoju społecznego przez przyrodę (93).

Do syntetycznej geografii społeczno-ekonomicznej należy geografia osadnictwa (248).

Dobro centralne wyraża obszar usługi (175).

Dynamiczny strukturalizm przestrzenny to zmiana proporcji elementów (52).

Dynamizm organizacji przestrzeni to ruchy w przestrzeni - powiązania (52).

Ekonomiczną efektywność przestrzenną można zmienić przez zmianę gradienu uzytkowania ziemi i hierarchię elementów sieci (69).

Elementy kompleksów mają własności równorzędne i zrównoważone (20, 25).

Estetyka zajmuje się przedmiotami budzącymi upodobania

Funkcjonalizm człowieka to humanistyczny zwrot w geografii społeczno-ekonomicznej? Nie (226).

Geografia człowieka równoważy się odpowiedzi są fałszywe (88).

Geografia humanistyczna jest antyscjentystyczna (236, 75).

Geografia humanistyczna kładzie nacisk na rozumienie człowieka (90).

Geografia kultury zajmuje się dziedzictwem materialnym i umysłowym (226).

Geografia liberalna to inaczej geografia potrzeb społecznych (230).

Geografia osdnictwa zajmuje się semiurbanizacją (251).

Geomera jest to podział przesrzeni na jednostki przyrodniczo-antropologiczne (16).

Głównym zagadnieniem planowania przestrzennego jest rozwiązywanie konfliktów przestrzennych (139).

Gospodarka przestrzenna to inaczej ekonomika przestrzenna (85).

Herbert Spencer jest twórcą teorii funkcjonalizmu ( 180).

Hermeneutyka jest meodą geografii humanistycznej (90).

Indukcja prowadzi do wiedzy niepewnej (221).

Istotą regionów węzłowych jest centrum i obszar ciążenia (147).

Kolizjom w krajobrazie sprzyja jego złożoność (138).

Koncepcja przestrzeni jako zbioru relacji zakłada ustalenie związku między obiektami (53).

Koniecznością istnienia krajobrazu kulturowego jest strefa materialna otoczenia /znaczenia/ (121).

Konstrukty logiczne są tworem abstrakcyjnym (221).

Konstrukty to uporządkowanie doświadczenia (221).

Krajobraz jest widzialnym wyrazem zjawisk (120).

Krajobraz kulturowy preferuje strefę fizjonomiczną ponad wartościową (122).

Krajobraz ma główny walor poznawczy w jego charakterze wizualnym (121).

Kto jest twórcą teorii rozwoju progowego miasta? B. Malisz (195)

Kto zajmuje się przedmiotami budzącymi upodobania? Estetyka (59).

Które zjawiska wykazują się równymi okresami trwania i są dwufazowe? Rytmy (218).

Który czynnik lokalizacji na szczeblu lokalnym ma główny walor? Sieci komunikacyjne (111).

Który czynnik nie jest uwzględniany w teorii lokalizacji Webera? Cena rynkowa (190).

Lokalizacja jest to wyznaczenie przyczyn i skutków rozmieszczenia (103).

Metodę teorii progowej stosujemy, chcąc określić rozwój miasta (194, 195).

Metropolia z definicji opiera się na aglomeracji miejskiej (250).

Miejsce indywidualne jest niedostępne dla innych (113).

Miejsce społeczne stanowi centrum odczuwanej wartości przestrzennej (160).

Model bazy ekonomicznej regionu opiera się na równowadze endogenicznej i egzogenicznej (151).

Model miasta wielordzeniowego opiera się na złożonej genezie (183).

Model polaryzacji regionu ekonomicznego opiera się na nierównowadze bieguna rozwoju i otoczenia (151).

Model przestrzennego oddziaływania obejmuje masę obszarów i odległości między obszarami (55).

Model sektorowy Thumana wyjaśnia działanie centrum wokół miasta (184).

Motywacja jest to konieczność zaspokojenia potrzeb (62).

Na środowisko społeczne składa się środkowisko przekazów i środowisko dialogów (166).

Najogólniejszą relacją w geografii wyraża się gęstość zaludnienia (20).

Nowe lokalizacje działalności gosp. można przewidywać w oparciu o teorię optymalizacji terytorialnej (153).

Obiektem geografii jest odpowiedzi są fałszywe (17).

Organizacja przestrzenna jest strukturą przestrzenną realizującą zadanie (52)

Periodyzacja jest związana z podziałem dziejów (79).

Początkiem geografii społeczno-ekonomicznej jest etyka i estetyka (74).

Podstawą modelu optymalizacji rozwoju regionu jest istnienie najlepszych powiązań (153).

Podstawą teorii Christallera jest dobro centralne (187).

Podstawą teorii Webera jest czynnik transportu (190).

Podstawą wydzielenia przestrzennej indywidualności jest odrębność lub własność (49).

Podstawową jednostką przestrzenną geografii humanistycznej jest miejsce (89).

Podstawową metodą analizy Webera jest trójkąt lokalizacyny (190).

Podstawowy warunek ekorozwoju to nowoczesne technologie (97).

Podział przestrzeni społeczno-ekonomicznej jest zawsze zgodny z podziałem administracyjnym (156).

Pojęcie wskaźnika materiałowego pochodzi od M. Webera (190).

Polityka lokalizacja dąży do przyciągania nowych inwestycji (109).

Polityka lokalizacyjna polega na zachęcaniu inwestorów (109).

Polska geogr. jest znana w świecie z łączenia się z planowaniem i zagospodarowaniem przestrzennym (86).

Położenie geograficzne to rozmieszczenie obiektów (56).

Potrzeba jest odczuciem braku (61).

Przedmiot środowiska to zbiór czynników działających na podmiot (27).

Przestrzenna struktura gosp. narod. jest naturalna i niedopasowana do podziału administracyjnego (253).

Przestrzeń formalna to relacje pomiędzy zróżnicowaniem atrakcyjności (42).

Przestrzeń geograficzna ma cechy fizyczne (154).

Przestrzeń geograficzna zawiera elementy odp. a i b są fałszywe (44, 154).

Przestrzeń społeczna jest stała (159).

Przez dialogiczne kontakty rozwija się środowisko pierwotne społeczne (166).

Realne relacje są substancjonalne - odpychają elementy? Nie (53).

Region kompleksowy jest cyklem produkcyjnym (149).

Region społeczny oparty jest na społeczności terytorialnej (142).

Region strefowy wyróżnia się jednolitością (147).

Region węzłowy wyróżnia się istnieniem centrum i otoczenia

Regiony strefowe nie mogą być kompleksowe

Regiony strefowe, węzłowe i kompleksowe w strukturze regionalnej uzupełniają się (150).

Rodzaje lokalizacji określamy na podstawie gradientu odległości (102).

Składniki powłoki ziemskiej układają się warstwowo (14).

Strefa continuum jest wyróżniona w geografii osadnictwa (251).

Strefy koncentryczne miasta są rezultatem substytucji kosztów transportu i ceny ziemi (182).

Struktura jest to zbiór elementów i relacji (88).

Struktura przestrzenna gospodarki narodowej ma kształt pasmowo-węzłowy (155).

Struktura przestrzenna to zbiór elementów i relacji łączących (43).

Substancja geograficzna to powiązane sfery substancjonalne na określonym terenie (17).

Syntetycznym miernikiem lokalizacji ekonomicznej jest koszt transportu (105).

System osadniczy wyróżniamy przez zbiór osiedli (248).

Środowisko ekonomiczne to warunki i czynniki wpływające na jednostkę gospodarującą (171).

Środowisko społeczne gminy wyróżnia się terytorialnością (168).

Środowisko społeczne i ekonomiczne są szczegółowymi formami środowiska geograficznego? TAK (29 - 40).

Środowisko społeczne wtórne jest realizowane przez środowisko przekazów (166).

Teoria funkcjonowania w dużej aglomeracji zakłada istnienie ośrodków centralnych.

Teoria gęstości zaludnienia Malthusa jest pesymistyczna (205).

Teoria ludności Kremera jest optymistyczna (205).

Teoria Malthusa przyjmuje rozwój geometryczny (192).

Teoria ośrodków centralnych obejmuje systemy usługowe (187).

Teoria Ravensteina dotyczy struktury wewnętrznej miasta (202).

Teoria Thunena dotyczy odpowiedzi są fałszywe.

Terytorium to obszar będący własnością grupy społecznej (163).

Trajektoria jest pojęciem używanym w geografii czasu (233).

Układ przestrzenny zawiera zbiór elementów, ich rozmieszczenie (51).

W aspekcie środowiskowym geografii społeczno-ekonomicznej mechanizm łączenia podmiotu i przedmiotu dokonuje się przez oddziaływanie czynników (76).

W definicji geografii mamy zróżnicowanie powłoki ziemi oraz związki między składnikami powłoki a działalnością człowieka (13).

W geografii społeczno-ekonomicznej przestrzeń oznacza zbiór relacji (40).

W geografii społeczno-ekonomicznej stosujemy pojęcie systemu wg H. Spencera (181).

W gminie przeważa odpowiedzi są fałszywe (169).

Wartościowanie przestrzeni to ocena subiektywna elementów (58).

Wartość przestrzenna jest to wyznaczony zasób (67).

Wartość społeczna to zasoby kultury (63).

Warunkiem istnienia regionu ekonomicznego jest zwartość terytorialna (147).

Według B. Malisza miasta rozwijają się skokowo (185).

Wg teorii bazy ekonomicznej dzielimy funkcje na endogeniczne i egzogeniczne (150).

Współcześnie rozwija się neodeterminizm geograficzny (38).

Współcześnie, który czynnik lokalizacji jest na pierwszym miejscu? Bliskość rynku zbytu (108).

Wybierz główny czynnik w teorii lokalizacji Webera: transport (105).

Wybierz poprawną kolejność kręgów upraw w teorii Thunena: warzywa i mleko, las, rolnictwo ekstensywne, hodowla (186).

Wybierz zdanie prawdziwe: Kierunek regionalny jest scjentystyczny (88, 89).

Wyobrażeniowa podzielność to mozaika, którą można dowolnie tworzyć (162).

Z powodu zmniejszenia znaczenia odległości w życiu współczesnego człowieka zmalało znaczenie miejsca społecznego? Tak (118).

Zagrożenie dla środowiska geograficznego ze strony człowieka występuje na poziomie społecznym (39).

Zaznacz najnowszy kierunek badań geografii społeczno-ekonomicznej: radykalny (93).

Zaznacz zdanie prawdziwe: Geografia behawioralna łączy się z podejmowaniem decyzji (77).

Zaznacz zdanie prawdziwe: geografia społeczna czyli geografia potrzeb społecznych (72).

Zaznacz zdanie prawdziwe: Teoria Webera dotyczy kosztów transportu i lokalizacji (184, 187, 190)

Zaznacz zdanie prawidłowe: geografia społeczno-ekonomiczna realizuje się przez pojęcie wartości (73).

Zaznacz zdanie prawidłowe: motywacja jest koniecznością (62).

Zaznacz zdanie, które nie określa celów przestrzennych: wartość przestrzenna lokalizacji (66).

Zmiana wartości przestrzennej polega na nierównym rozwoju elementów (68).

Strona4

---