Psychologia osobowości - opracowanie zagadnień 2008/09

na podstawie wykładów dr Adamca

1. Jaka jest specyfika teorii osobowości

Cechy teorii osobowości:

• Holizm- TO (teorie osobowości) ujmują człowieka w sposób całościowy, nie skupiają się na cząstkowych składnikach

• Relacyjność- każdy z nas pozostaje w relacjach wymiany z otoczeniem zewnętrznym, człowiek jest systemem wchodzącym w interakcje z innymi systemami

• Wielość perspektyw- np. biologiczna, kulturowa, społeczna

• Interdyscyplinarność- wynika z holizmu: czerpanie z różnych dziedzin- biologia, genetyka, nauki kognitywne, kulturoznawstwo, socjologia, antropologia, technika, ekonomia. TO nie są dziedziną klasycznie psychologiczną.

• Sprzeczne stanowiska- skutek wielości perspektyw

2. Jakie są tradycyjne obiekty poszukiwane przez teorie osobowości

Odpowiedzi tradycyjne na pytanie, „czym jest osobowość”- Cattell, Allport. Cechy poszukiwanych obiektów:

• Stałość- lekceważono to, co się zmienia

• Spójność- osobowość tworem wspólnym dla każdego człowieka, spójną strukturą

• Niepowtarzalność- utożsamiane osobowości z indywidualnością (tylko ta cecha pozostała współcześnie)

Odpowiedzi współczesne:

• Zmienność- jedyną stałą cechą jest zmiana (Heraklit)

• Otwartość- zdolność przyswajania nowych treści, elastyczność

• Dostosowanie

„Globalne struktury zachowania”- relacje między światem a podmiotem

3. Jakie są właściwości człowieka jako przedmiotu poznania

• Złożoność- sceptycyzm, określenie epistemologiczne, bezradność poznawcza-> złożoność jest na tyle duża, że powoduje bezradność poznawczą (gdy człowiek nie może wymodelować zjawiska) „Toniemy w morzu informacji, umierając z pragnienia wiedzy” /Naisbitt/

• Otwartość- człowiek jest tym, w czym jest zanurzony

• Procesualność- człowiek nie „jest”, ale „się dzieje”, nie jest stałą strukturą, ale procesem, nasze życie nie przebiega według wzoru, każdy moment jest jedyny

• Proaktywność- ludzie są aktywni, spontanicznie podejmują pewne działania, są kreatywni, tworzący, wprowadzający innowacje.

4. Jakie są podstawowe atrybuty „osoby”?

Najpierw osoba, potem osobowość. Osobowość atrybutem osoby.

Idee wcześniejsze:

• Boeciusz (V w.n.e.) - osoba- substancja indywidualna, natury rozumnej

• Cyceron - cechy osoby: postawa wyprostowana, mowa i zdolność ekspresji, naturalne poczucie współobywatelstwa, racjonalne myślenie

• J. Locke (XVII/XVIII w.n.e.) - osoba: myśląca, inteligentna istota, posiadająca rozum i zdolność refleksji i potrafiąca doświadczać siebie jako „Ja”, pozostająca tą samą myślącą rzeczą w różnych czasach i miejscach)

Idee współczesne:

• D. Dennet - atrybuty osoby:

1. racjonalność

2. posiadanie stanów mentalnych, intencjonalnych lub stanów świadomości

3. przyjmowanie postawy osobowej wobec innych

4. zdolność do komunikacji werbalnej

5. zdolność do form samoświadomości nieobecnej u innych gatunków

(podane atrybuty pojawiają się hierarchicznie, wg powyższej kolejności)

• Barresi - atrybuty osoby: (Barresi- psycholog, zajmował się problemami rozwojowymi)

1. budowa z materiałów organicznych

2. powstanie jako forma adaptacji w procesie ewolucji biologicznej

3. ontogeniczny rozwój (na przestrzeni życia)

4. tworzenie się w jednoczącym procesie autonarracji (mówienie o sobie:” ja, atrybuty)

5. tworzenie osoby jako rezultat procesów społeczno - historycznych i kulturowych

6. idea osoby jest ideałem normatywnym

„Ktoś może żyć 100 lat, nie mając osobowości” /Dąbrowski/

• Wiggins- koncepcja atrybutów zwierzęcych osobowości- „osobą jest każde zwierze, które ze swej istoty posiada biologiczną zdolność przejawiania pewnego otwartego zbioru atrybutów psychologicznych (nie tylko człowiek może być osobą)

5. Jakie są relacje między osobą a osobowością?

Osoba jest podstawą, fundamentem osobowości, Osobą jest każdy człowiek posiadający atrybuty stanowiące istotę bycia człowiekiem,

Osoba to konkretny człowiek wyposażony w atrybuty stanowiące różnicę gatunkową, tj. różnicę, ze względu na którą określamy gatunek „człowiek”

Osobowość jest atrybutem osoby (osobowość to coś, co istnieje, przypadłości) Stanowi konkretny, niepowtarzalny układ właściwości, poprzez które przejawiają się atrybuty osoby. Osobowość oznacza indywidualność, coś własnego, niepowtarzalnego. Rodzaj prywatnego, mentalnego świata

6. Co to znaczy, że osobowość jest maską?

(koncepcja maski pojawiła się u Junga)

Persona (łac.)- maska na twarzy aktora, phersu (Etruskowie)- maska

Osobowość jako persona pomaga człowiekowi ukrywać pewne aspekty siebie.

Osobowość jest maską, ponieważ posiada następujące funkcje:

• funkcja ukrycia - osobowość kryje przed innymi to, co subiektywnie przeżywamy (myśli i emocje), ukrywa prawdziwą tożsamość

• funkcja roli społecznej - człowiek prezentuje siebie publicznie jako jakąś osobę (mimika, prezentowanie ról zawodowych, społecznych itd.)

• autoprezentacja - sposób wywierania wrażenia na innych

• osobowość jako „interfejs” - ludzie wytwarzają pewne sposoby zachowania, aby ułatwić sobie wejście w odpowiednie kontakty społeczne (tak więc to co widzimy, np. ubiór, jest powierzchowne)

7. Cechy człowieka jako systemu złożonego

Ludwig von Bertalanffy- twórca „Ogólnej teorii systemów”.

Mechanizmy - procesy, nie zajmują dużej przestrzeni, mają małą liczebność i małą złożoność; prosty układ fizyczny, jest obliczalny i przewidywalny. Człowiek nie jest mechanizmem, jest bardziej złożony.

System- obiekt, który ma wysoką liczebność i złożoność większą niż mechanizm. Może być częściowo obliczalny, ale w większości złożone systemy są nieobliczalne.

Agregat- luźne zlepki systemów, bardzo wysoka złożoność, np. padający śnieg, piasek, wymykają się możliwości zliczenia.

Chaos- coś, co nie ma żadnego porządku, reguł. Bardzo duża liczebność i złożoność

Człowiek- na pograniczu systemów, agregatów, w pewnych momentach jego zachowanie zmienia się w chaos. Trudno określić, w którym znajduje się miejscu.

Cechy osoby jako złożonego systemu:

• złożoność - ma dużo elementów, wiele relacji między elementami

• organizacja - części są połączone tak, żeby zapewnić określony rezultat, powodzenie całości. Ludzie są bardziej lub mniej zorganizowani (np. w wypadku chorób)

• względna autonomia - stan i sposób działania systemu bardziej zdeterminowany czynnikami wewnętrznymi niż zewnętrznymi (sytuacyjnymi). Całkowita autonomia jest niemożliwa, jesteśmy niezależni, ale tylko otwartość pewnym zakresie.

• otwartość - otwartość na czynniki z zewnątrz. Podleganie bodźcom zewnętrznym - przeciwieństwo autonomii.

• dynamika (dziejowość) - charakter diachroniczny systemów, człowiek procesem, nie rzeczą, nigdy nie jesteśmy takim samym systemem

• emergentyzm - pojawia się, gdy zestawienie kilku czynników prowadzi do powstania czegoś różnego od zwykłej sumy tych części.

• ekwipotencjalność - wielomożliwość, dzięki niej człowiek może rozwijać się w wielu kierunkach, w danej sytuacji człowiek może zachować się na wiele sposobów

• ekwifinalność - ten sam cel, koniec. Człowiek może osiągnąć ten sam rezultat wieloma różnymi drogami, sposobami

• autopoeza - rodzaj stwarzania samego siebie, kiedy nasze stany wewnętrzne powodują jakieś zmiany, np. zmiany w postrzeganiu siebie, zmiany ciała itd. (samokreacja, samostwarzanie)

Człowiek jest systemem, który ma wiele poziomów organizacji. System stabilny- homeostaza (zdolność utrzymania stałego stanu), heterostaza (zdolność do wprawiania się w stan nierównowagi, często nawet zagrożenia, potem osiągamy stan równowagi, ale już gdzie indziej- wyżej)

8. Poznawcze sposoby radzenia sobie ze złożonością ludzi

• redukcja - np. posługiwanie się kategoriami biologicznymi a nie psychologicznymi

• fragmentacja- skupienie się na jednym elemencie i wyeliminowanie innych

• uproszczenie - eliminowanie drobniejszych elementów

• schematyzacja - doszukiwanie się w rzeczy złożonej zasadniczego szkieletu

• kategoryzacja - posługiwanie się typologiami

9. Konsekwencje złożoności osób

• ,„ponieważ życie jest złożone, rządzi nim przypadek, musimy je przeżyć, aby je poznać”

• stosowanie schematów w sytuacjach społecznych - pytania jakie ludzie zadają sobie w sytuacjach społecznych: czy X jest dominujący czy uległy, czy jest przyjazny, czy można na nim polegać, czy jest nieobliczalny, czy jest mądry.

Takim uproszczeniem jest „Wielka Piątka” Goldberga (lingwistyczna koncepcja cech osobowości)

10. Nowe metafory i koncepcje związane z osobowością (tendencje)

Ogólnie zaznacza się tendencja do odchodzenia od starych, coraz mniej aktualnych metod, traktujących człowieka jak manekina.

Nowe koncepcje związane z osobowością odchodzą od takich pojęć jak cechy, sztywna struktura osobowości, hierarchiczność, determinizm, wzory, odrębność czy trwałość na rzecz nowych koncepcji, do których należą:

• złożoność

• proces

• 
  
  zmienność

• otwartość

• interakcja

• chaos - los (zjawiska losowe, zaskakujące)- cios w pojęcie determinizmu

• twórczość, kreatywność

• życie jako ogólna nazwa przedmiotu psychologii

Do nowych metafor związanych z osobowością należą:

• metafora człowieka w sieci -człowiek się zmienia, odchodzenie od koncepcji nas samych jako trwałych, jednolitych istnień (John Gray)

• metafora „czarnej skrzynki osobowości” - znamy informacje na wejściu i wyjściu, jednak nie wiemy co się dzieje wewnątrz czarnej skrzynki, jak działają operatory -możemy stawiać na ten temat hipotezy (wzory, modele prawidłowości)

Na wejściu:

- wielość czynników

- złożoność świata

- chaos (nie wszystko przewidujemy, los nas zaskakuje)

- niejasność (nie wiemy o co w sytuacji chodzi)

Na wyjściu:

- pojedyńczość (konkretne zachowanie sekwencyjne o układzie liniowym)

- prostota (wiele działań ludzkich jest prostych)

- porządek ludzkich działań (powtarzalność zachowań, reguły)

- jasność

• metafora lejka - osobowość jako synteza zachowania.

11. Na czym polega synteza działania (zachowania) ludzkiego?

Osobowość to proces, w którym syntetyzuje się zachowanie ludzkie, coś jest na wejściu, a na wyjściu jest zachowanie.

Teorie osobowości są poszukiwaniem operatorów (czynników, które syntetyzują zachowanie), które wyjaśniają, jak zachodzi synteza zachowania. Synteza zachowania jest dokonywana w środku, przez operatory- składniki osobowości.

Osobowość jako syntezę zachowania można przedstawić w formie metafory lejka:

12. Teorie osobowości jako interpretacje: przykłady spornych założeń.

Teorie interpretacji:

• 
  hermeneutyka - sztuka poszukiwania i interpretacji pewnych zjawisk. Nie jest metodą naukową- szukanie wyjaśnień rzeczy, których nie można wyjaśnić w sposób empiryczny.

Koło hermeneutyczne - ciągły, niekończący się cykl interpretacji-> założenia zmieniają interpretację, a interpretacja zmienia założenia.

Różne punkty widzenia= różne założenia= różne wyniki

Zasadnicze spory dotyczące założeń teorii osobowości jako interpretacji:

• konflikt wokół roli środowisko - dyspozycje

(determinacja środowiska czy operatorów „czarnej skrzynki- geny itd.)

• konflikt wokół roli natura - kultura

• konflikt wokół roli wolność - determinizm (problematyka wolnej woli, problem filozoficzny)

• konflikt wokół roli zmienność - stałość

(czy człowiek rodzi się jako gotowy projekt czy ma charakter zmienny, czasowy)

• konflikt wokół roli niepowtarzalność - typowość (pytanie o różnice indywidualne - czy ważne jest to co w nas typowe czy indywidualne?)

• konflikt wokół roli idiografizm - nomotetyzm

(ważna jest niepowtarzalność czy prawa ogólne)

• język behawioru - język mentalistyczny

(ważne praktyczne działania człowieka czy umysł, świadomość?)

• język potoczny, język teoretyczny

• - opozycje ontologiczne

• - opozycje epistemologiczne, dotyczące sposobu życia

13. Jakie są biologiczne czynniki kształtujące zachowanie

Determinanty zachowania wg Donn i Plomin (geny czy środowisko?)

Środowisko Specyficzne 35%

Zachowanie Geny 50% Wspólne 5%

Błąd statystyczny

Główne czynniki biologiczne:

- genom (ok.50%)

- płeć

- cechy fizyczne (wpływ naszego ciała na obraz samego siebie)

- temperament (nie determinuje treści naszego zachowania, ale decyduje o formie)

- choroby somatyczne

- wiek

14. Rola dziedziczności i spory z nią związane

Rodzaje wpływów związanych z dziedziczeniem (Scarr i McCartney):

Na człowieka oddziałują trzy rodzaje wpływów:

- wpływ pasywny (dziecko swoich rodziców)

- wpływ wywołany (geny)

- wpływ aktywny (oddziaływania ze środowiskiem, wybór środowiska ze względu na preferencje)

Czteroczynnikowy model rozwoju: 1. genom  2. socjalizacja  3. aktywność własna  4. środowisko 1….

Ross: Pytanie co jest ważniejsze: dziedziczność, czy środowisko, jest pozbawione praktycznego znaczenia.

- Dylematy „natura- kultura”:

1. Natura jest obca wobec kultury (Freud)- kultura jako więzienie, źródło cierpień

2. Benedict, współcześni badacze: ludzie tworzą kulturę, ona daje nam pole, osobowość którym nasze możliwości mogą się ujawnić

15. Czy osobowość ma „płeć”? (gender)

Istnieją różnice międzypłciowe (Maccoby, Jacklin)

Kobiety:

- większe zdolności werbalne

- lepsza pamięć słowna

Mężczyźni:

- lepsze zdolności spostrzegania i oceniania przestrzeni

- zdolność precyzyjnych manipulacji manualnych

- większe zdolności matematyczne

- wyższy poziom agresji

16. Założenia podejść społeczno - kulturowych w teoriach zachowania

- paradygmat kulturalistyczny: „zerwanie z esencjalistyczną koncepcją człowieka i propozycje spojrzenia na ciało jako na niezwykle plastyczne tworzywo, urabiane przez kulturę”

Esencjalizm- zakłada, że człowiek ma wrodzoną istotę, jądro, które decyduje o tym, kim jesteśmy, człowiek ma określoną biologiczne zdeterminowaną naturę.

Antyesencjalizm- nie mamy żadnej natury, nie jesteśmy zdeterminowani, dokonujemy samokreacji, autopoezy. Antyesencjalizm jest dziś dominującą postawą! „Egzystencja poprzedza esencję”/Sartre/

- Jesteśmy płynną substancją wlewaną do foremek kultury

- Zachowanie nie jest wyrazem cech, tym co nas kształtuje, są konwencje

- Każda tożsamość jest ukonstytuowana performatywnie, jako zestaw gestów i ról, które naiwnie traktuje się jako jej skutki.

Funkcja performatywna (Ostin)- jak o czymś mówimy, jednocześnie to coś stwarzamy- fakty społeczne. Jeśli coś deklarujemy, to wytwarzamy w pewien sposób to, kim jesteśmy (w oczach innych ludzi).

17. Społeczne narzędzia kształtowania jednostek

(Społeczne źródła zachowania: wczesne doświadczenia, rodzina („dziedziczenie społeczne”), osoby znaczące, grupy odniesienia)

• modelowanie - naśladownictwo

(nieświadome, bezrefleksyjne przyjmowanie wzorców przez całe życie)

• przymus - zjawisko wszechobecne w każdej cywilizacji (np. przymus symboliczny)

• uczenie się instrumentalne - uczymy się dostosowywać do otoczenia reagując na kary i nagrody)

• uczenie się społeczne - Bandura - obserwowanie innych i wyciąganie wniosków dla siebie

• przekazy symboliczne - nauka, media

• identyfikacja - tworzenie własnej tożsamości przez przejęcie obrazu innych osób

18. Proces dziedziczenia społecznego i jego uwarunkowanie

Proces dziedziczenia społecznego - dziecko odbiera przekaz kulturowy ( w tym także rodziny)

i ustosunkowuje się do niego pozytywnie lub negatywnie? (patrz; schemat)

Uwarunkowanie dziedziczenia społecznego:

• czynniki sprzyjające:

• stabilność kultury wspomagająca jednoznaczność przekazów

• brak wzorców alternatywnych

• zintegrowana rodzina - wspólnota przekazań

• ścisła regulacja stosunków pomiędzy pokoleniami (np. dziadkowie autorytetem)

• wspieranie rodziny przez instytucje zewnętrzne

• czynniki niesprzyjające:

• rozbicie rodziny

• nieokreśloność relacji rodzic - dziecko (rodzice nie są autorytetem, sami nie mają poglądu na dany temat)

• sprzeczność norm i warunków życia

• poczucie alienacji wobec kultury panującej

• procesy międzykulturowe- ścieranie się wielu wzorców, szok kulturowy

• szczególne osoby znaczące

• postacie i wzorce fikcyjne (literatura, media itd.)

19. Podobieństwa między życiem codziennym a teatrem

Trudno ściśle określić, gdzie właściwie przebiega granica między teatrem a życiem społecznym.

Elementy teatru życia codziennego:

-aktorzy- pierwszo- i drugoplanowi (aktor- podmiot działający, osoba o czynnym stosunku do rzeczywistości)

- statyści

- reżyser

- scenariusz

- kostiumy i atrybuty ról

- scenografia- pomaga umiejscowić rolę, elementy sytuacji zewnętrznej

- widzowie- świadkowie „gry”

Wszystko to, co prezentujemy sobą w życiu społecznym, ma charakter maski- człowiek jako „manekin” z wymiennymi maskami. Zawsze widzimy człowieka z maską na twarzy, a dyskusja na temat tego, co jest pod spodem jest bezprzedmiotowa, nigdy się tego nie dowiemy

20. Pojęcie roli społecznej

Rola społeczna- społecznie oczekiwany wzór zachowania, zazwyczaj zdeterminowany pozycją w społeczeństwie

Elementy roli społecznej:

1) Pozycja

społeczna

5) Wykonanie 2) Rola

4) Konteksty 3) Przepisy roli

1) rola może wpływać na pozycję społeczną, ale pozycja społeczna również wpływa na rolę

2) rola: zbiór zachowań, oczekiwań, kompetencji, wynikający z pozycji społecznej

3) przepisy roli: mówią, co wolno, a czego nie, jakie są kryteria oceny

4) konteksty: nie ma roli zawieszonej w próżni, pomylenie kontekstu może skutkować popełnieniem gafy, wywołaniem szoku w społeczeństwie, skandalem

5) wykonanie: istota roli, rola jest ważna, dlatego że ją wykonujemy, a to podlega ocenie innych

- Osobowość: system ról

- Życie jako role:

a) dobrowolne (np.. ze względów społecznych: zawód, stan cywilny) <- >narzucone (np. ze względów biologicznych: płeć, kolor skóry)

b) naturalne (wynikają z płci, wieku, etapu życia) <- > konwencjonalne (wymyślone przez ludzi, nie są tak uniwersalne)

c) akceptowane (gdy z jakąś rolą czujemy się ok.) <- > odrzucane (gdy z pełnieniem jakiejś roli nie możemy się pogodzić np. transseksualizm, nie dają komfortu, pociągają koszty emocjonalne)

d) jasne (wyraźnie sformułowane, o skodyfikowanych przepisach np. lekarz) <- > niejasne (role rozmyte, o mało konkretnych przepisach np. matka)

e) wygodne (nie wymagają specjalnego wysiłku np. dziecko) <- > przeciążone (zawierają zbyt dużo obowiązków np. matka)

f) spójne (wewnętrznie: w przepisach nie ma zakazów, reguł wykluczających się wzajemnie/ pomiędzy sobą: człowiek pełni szereg ról, które nie kolidują ze sobą) <- > konfliktowe (wewnętrznie: przepisy roli są sprzeczne / pomiędzy sobą: człowiek pełni szereg ról, których wykonywanie wymagałoby bycia kilkorgiem ludzi np.. zapracowana matka)

21. Zasadnicze efekty pełnienia ról społecznych

- długie wykonywanie roli zostawia ślad w podmiocie

- rozwinięcie szczególnych kompetencji: rola to określone, często specyficzne obowiązki

- zanik niektórych kompetencji i funkcji: przestajemy być kompetentni w sytuacjach, które bardzo rzadko podejmujemy- oduczamy się, zapominamy

- możliwa rutyna i sztywność

- określona sieć relacji społecznych: człowiek podejmując rolę, wchodzi w siec relacji

- wybiórcze relacje z otoczeniem: mogą dotyczyć określonych sfer np. policjant patrzy na ludzi jak na potencjalnych przestępców

- rola jako podstawa tożsamości

- „rozchwianie” tożsamości: pełnimy role, które mają równą wartość, ale nie są spójne; zbyt płytkie utożsamianie się z rolą

22. Poznawcze składniki osobowości i ich role- przykłady

Homo cogitans- człowiek poznający

- Metafora „mapy”- odzwierciedla rzeczywistość, jest uporządkowana. Zmieniają się w czasie, na przełomie naszego życia, pokoleń, historii. Różnią się między ludźmi. Każdy ma swoją. Mogą stawać się dokładniejsze wraz ze zdobywaniem doświadczenia.

Mapa logiczna- obraz pewnych struktur, nie jest dokładnym odzwierciedleniem rzeczywistości. Mapa praktyczna, ale nie realistyczna. Mapy są funkcjonalne, choć abstrakcyjne.

- Osobowość: biblioteka map poznawczych

- Teoria konstruktów poznawczych Kelly'ego:

Umysł ludzki wytwarza kategorie podziału rzeczywistości. Na główny podział nakładają się inne konstrukty. Obszary dzielą się na inne, jest to układ bardzo złożony.

Umysł ludzki jest aktywny i konstruuje rzeczywistość. Nie wiemy, jaki jest świat sam w sobie, tylko samo go tworzymy  konstruktywizm poznawczy.

Konstrukt- wytwory umysłu. Rodzaje:

• Przedsłowne (brak słów do nazwania kategorii)  słowne

• Rdzenne (podstawowe, główne)  peryferyczne (pochodne)

• Nadrzędne  podrzędne

- Emocje w teoriach poznawczych: Podstawowe emocje pojawiają się wtedy, gdy:

• podstawowe konstrukty są niefunkcjonalne

• nie dysponuje się odpowiednimi konstruktami

• zagraża nam zmiana podstawowych konstruktów

- Poznawcze składniki osobowości:

• Skrypt- zbiór pewnych połączonych informacji. Kształtuje działanie.

• Emocje- działają jako motyw napędzając działanie.

• Mapy okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych

- Teorie regulacyjne: Człowiek jest systemem poznawczym, który bada stan aktualny. Tworzy sobie obraz celu. Jednostki teliczne. Porównywanie faktu z oczekiwaniem. Motywacja pojawia się wtedy, gdy pojawia się rozbieżność pomiędzy nimi. Motywacja skupia się na:

• Precyzowaniu i analizowaniu celu

• Powoduje działanie, które jest determinowane przez: obraz celu, wiedzę i motywację

23. Jaka jest poznawcza interpretacja cech psychologicznych
    
    

Sytuacja pobudza pewne dyspozycje, które wywołują zachowanie klasycznie, biologicznie, redukcjonistycznie.

Nie są to dyspozycje biologiczne, ale poznawczy system interpretacji, utrwalone schematy.

Schematy te mają różne źródła:

- są schematy wrodzone

- są schematy ulegające dziedziczeniu społecznemu

- są schematy ulegające doświadczeniu indywidualnemu

24. Wiedza osobista i jej role

Wiedza osobista- szczególna kategoria wiedzy, dzięki której czerpiemy pożytek z tych map, które tworzymy. Bierze się z osobistego doświadczenia. Jej podstawą są doświadczenia indywidualne. Ta wiedza wpływa na działanie (największe zaufanie do tego rodzaju wiedzy).

Michael Polanyi - wiedza osobista - poleganie na wiedzy, aby przeżyć. Niewerbalna i niewyrażalna. Poleganie na intuicji, doświadczeniu.

25. Idea interakcji i jej konsekwencje w psychologii

Interakcja- związek między X i Y, Oddziaływanie też się wzajemnie kształtują. Oddziaływania są złożone, nie są prostą sumą oddziaływań.

Koncepcja interakcjonizmu zakłada, że rozwój człowieka (jego osobowości) jest zależny zarówno od natury jak i od wychowania

- Koncepcja Kurta Lewina: zachowanie = f ( podmiot x sytuacja )

- Koncepcja Nelsona: prawdopodobieństwo reakcji jest funkcją dyspozycji wewnętrznych i układów danych zewnętrznych. Pr = f ( Dz x Sw )

26. Podstawowe idee w koncepcjach Mischela

- Zachowania osoby różnią się tak bardzo, że nie ma sensu myślenie o stabilnej osobowości

- Sytuacjonizm- człowiek zmienny, różnie się zachowuje w różnych sytuacjach

- Mischel zakwestionował wyłączność opisywania osobowości w kategorii cechy, a większą rolę przypisał wpływowi zmiennych środowiskowych na zachowanie

- Wg Mischela składnikami osobowości są:

• Kompetencje- zdolności do osiągania pewnych wyników poznawczych i behawioralnych, to co wiesz i umiesz zrobić

• Strategie kodowania i konstrukty osobiste- sposoby przetwarzania napływających informacji, ich selekcjonowania, kategoryzacji i dokonanych skojarzeń

• Oczekiwania - dot. następstw działań

• Wartości osobiste- waga, jaką przywiązujesz do bodźców, wydarzeń, ludzi i aktywności

• System samoregulacji i plany- wypracowane reguły kierowania

• Zmienne osobowościowe będą miały największy wpływ na zachowanie, kiedy sygnały sytuacyjne są słabe lub wieloznaczne, kiedy sytuacje są jasne i wyraźne indywidualna zmienność reakcji będzie mniejsza.

• Ludzie reagują rozmaicie na to samo oddziaływanie środowiskowe z powodu różnic w zakresie tych wewnętrznych zmiennych.

27. Sytuacje jako źródło zachowań

Wyjaśnianie zachowania w kategoriach sytuacji:

• Sytuacja komfortu - wartości obecne / wymagania niskie

• Sytuacja walki - wartości obecne / wymagania wysokie

• Sytuacja apatii - wartości nieobecne / wymagania niskie

• Sytuacja zniechęcenia - wartości nieobecne / wymagania wysokie

Wyzwanie- sytuacja zwierająca potencjalne zagrożenie, którego uniknięcie wymaga odnalezienia w sobie lub nabycia nieznanych wcześniej możliwości.

WYZWANIE Odpowiedź

Poszukiwanie

Możliwości

- Radzenie sobie z wyzwaniem kształtuje obraz siebie.

Wyzwanie

Porażka Walka Wygrana

Obraz siebie

- Konsekwencje obrazu siebie w kontekście sytuacji:

1. Obraz siebie decyduje o tym, co jest, a co nie jest wyzwaniem.

2. Obraz siebie wpływa na możliwość sprostania wyzwaniom.

3. „To, co o sobie myślisz, wyznacza to, gdzie jesteś”

Sytuacje indywidualizujące- sprzyjają ekspresji siebie, ukazanie swej specyficzności

Sytuacje unifikujące- zmuszają do konformizmu, psychologia tłumu, schematy

28. Składniki doświadczania siebie.

Podstawowe składniki doświadczania siebie:

• samoświadomość - forma świadomości ludzkiej, która dotyczy nas samych, świadomość zwracająca się na siebie samą

• samopoznanie - dotyczy wiedzy na nasz temat. Jest ona rodzajem mapy poznawczej dotyczącej naszego terytorium wewnętrznego

• samoocena - emocjonalna postawa wobec siebie (globalna lub cząstkowa)

• doświadczenie „ja” - tworzy warunki do pojawiania się tych wcześniejszych składników

• podmiotowość - podział na siebie i coś innego

• tożsamość - doświadczanie siebie jako takiego a nie innego. Odpowiada na pytanie: kim jestem? Decyduje o tym, co robię, jak się zachowuję, a więc ukierunkowuje zachowanie

29. Rodzaje samoświadomości i koncepcje na ich temat.

SAMOŚWIADOMOŚĆ BIERNA - to klasyczne rozumienie samoświadomości, jest pewna zdolność umysłu, który jest świadomy, że istnieje jako umysł i że w tym umyśle istnieje inne doświadczenie, które stanowią jedność.

• człowiek jako „odbiornik”, podmiot refleksji odbierający stany samego siebie

• Singer- samoświadomość = stan umysłu polegający na znajomości innego stanu umysłu

• G.H. Mead - stan „Ja”, będący jednocześnie podmiotem i przedmiotem

• Samoświadomość jest jak aparat robiący zdjęcia samego siebie.

• Samoświadomość jest jak lustro, które odbija się w innym lustrze

• Zdolność wielokrotnego powtarzania tego samego obrazu?

SAMOŚWIADOMOŚĆ CZYNNA

• samoświadomość- czynny proces kształtowania siebie: „wybiórcza organizacja”, autopoeza, samokreacja,

(wybiórcza organizacja - wiąże się z intencjonalnością. Skupiamy uwagę na pewne aspekty siebie a inne pomijamy. Jak snop światła - samoświadomość na zasadzie wybiórczej organizacji oświetla jedne przedmioty a inne pozostawia w cieniu)

30. Formy i rola samowiedzy.

Samowiedza- podzbiór wiedzy, który dotyczy siebie. To wiedza taka, jak każda inna, różni się przedmiotem.

Poziomy samowiedzy:

Nie wiem, że nie wiem (stan pełnej nieświadomości siebie)  wiem, że nie wiem (niewiedza będąca początkiem wiedzy)  wiem, że wiem (pełna samoświadomość)

- Koncepcje związana z samowiedzą:

• „Ja” jako struktura poznawcza otwarta/ zamknięta na doświadczenie (Rogers, Rokeach)- samowiedza pewną mapą poznawczą, która się pojawia, gdy myślimy o ja

• wymiary „ja” - szerokość kategorii poznawczych (sztywność, elastyczność)

• schematy „ja” jako schematy poznawcze (Markus) - tych schematów jest wiele, w różnych okolicznościach używamy różne schematy

• wielość jaźni, „rodzina jaźni” (Kantor, Kihlstrom)

• spójność jaźni (Higgins 1987):

• ja rzeczywiste, ja idealne, ja powinnościowe i relacje między nimi

Wstyd- rozbieżność między ja aktualnym a ja idealny, narzuconym, formułowanym przez innych

Koncepcja pokazuje jak mechanizmy poznawcze jaźni przekładają się na uczucia

31. Pojęcie narzędzi kształtowania „Ja” (przykłady)

Narzędzia kształtowania „Ja”:

• autonarracja - wyraźny proces kształtowania siebie, tworzymy opowiadania, historię, interpretację naszego zachowania, to programowanie siebie, prowadzi do bardziej refleksyjnego działania, ćwiczenie roli

• samokreacja - umysłowe programowanie, projektowanie->

„myślę, że jestem X-> jestem Podmiotowość”- staję się takim, jakim myślę, że jestem.

• dialog wewnętrzny (Blunner) - rozmowa człowieka z samym sobą, odgrywanie wewnętrznych ról, refleksja, pełne wykorzystanie samoświadomosći

• subiektywny behawioryzm (Bem) - zakłada, że wytwarzamy sobie koncepcje co lubimy, a co nie na podstawie obserwacji własnego zachowania

• zjawisko primus inter pares (Codol) - pierwszy pomiędzy równymi - zjawisko subiektywnej waloryzacji, dodajemy sobie wartość poprzez porównywanie z innymi - rola porównań społecznych i kontekstów społecznych

• kształtowanie koncepcji siebie - symboliczny interakcjonizm (Kinch) - funkcjonowanie w relacjach społecznych - autokoncepcja podmiotu zniekształca spostrzegane zachowanie partnera (wolimy zniekształcać jego spostrzegane zachowania niż zmieniać swoje - zniekształcamy je, ponieważ chcemy by były one zgodne z naszą koncepcją siebie)

• uczenie się społeczne - self - efficacy (Bandura) - samoskutecznośc- pewien rodzaj przekonania na własny temat, dzięki któremu lepiej sobie radzimy

32. Podmiotowość i jej składniki

Podmiotowość jest pojęciem antagonistycznym do przedmiotowości, wyobcowania, alienacji, jest pojęciem zbliżonym do pojęcia osoby, to specyficzna cecha ludzka, określające jego wartość, godność.

Podmiotowość i jej składniki wg Kofty:

• zdolność do subiektywnego doświadczania i przeżywania świata

• samoświadomość

• zdolność do autorefleksji

• wolność wyboru - poczucie tej wolnościz

• zdolność świadomego podejmowania decyzji

• celowe kierowanie swoim działaniem

Podmiotowość i jej składniki wg psychologów humanistycznych:

• kierowanie swymi stanami psychicznymi

• wywieranie wpływu na zdarzenia !!!

• samodoskonalenie się, przekraczanie własnych granic (transgresja)

• pełnienie ról społecznych

• ułatwianie drugiej osobie bycia podmiotem (doskonalenie innych w relacji z sobą)

33. Tożsamość człowieka: formy i treści

Tożsamość - to odpowiedź na pytanie „kim jestem?”, zespół wyobrażeń, uczuć, sądów i projektów podmiotu, które odnosi on do siebie (Rodriqez, Thome, Bariaud)

Tożsamość indywidualna - przeżywanie siebie jako niepowtarzalnej jednostki

Tożsamość grupowa, społeczna - doświadczanie siebie jako uczestnika/ część grupy.

(np. „jestem kobietą”, „jestem studentką” itd.)

Kryzys tożsamości - poczucie zerwania ciągłości siebie, własnej historyczności i doświadczania bycia tym samym na przestrzeni życia

- Tożsamość w kontekstach społecznych:

• Każdy ma „Ja”- nie mamy jednej tożsamości, ale angażujemy się w różne tożsamości, robimy to pod wpływem różnych czynników. To zaangażowanie zależy od:

• Pozytywnej oceny innych na tle koncepcji kulturowych

• Spójności ocen innych ludzi

• Liczby osób w grupie (sieci)

• Rozległości sieci społecznej

Zaangażowanie ma określone skutki:

• Wpływa na samoocenę

• Wyrażanie instytucjonalnych norm i wartości

• Konsekwencje wyboru tożsamości:

• Prezentowanie ról spójnych z tożsamością

• Spostrzeganie sytuacji jako sposobności prezentowania tożsamości

• Szukanie okazji do prezentowania tożsamości

• Tożsamości mogą się zmieniać (dynamika)- odtożsamienie. Wpływ na dynamikę mają:

• Zdarzenia zewnętrzne zmieniające strukturę sytuacji

• Związek tożsamości z wartościami osobistymi

34. Założenia teorii społecznego uczenia się

- zakwestionowanie spójności międzysytuacyjnej

- wzajemny determinizm: podmiotu, środowiska i zachowania

- podstawowa rola procesów symbolicznych: „to nie bodźce się zmieniają, lecz się zmienia się wiedza ludzi o ich środowisku”

- zdolność uczenia się przez obserwację, nabywanie dużych, zintegrowanych wzorów zachowania- rola zintegrowanych modeli zachowania

- między uczeniem się sytuacyjnym a jago rezultatami może upłynąć dużo czasu

- uczenie się zastępcze: uczymy się, obserwując kary i nagrody, jakich doznają inni ludzie

- rola modeli jako źródeł zachowań społecznych-> eksperyment z lalką Bobo. Bandura stwierdził, że dzieci uczą się wielu rzeczy po prostu obserwując rodziców oraz innych ludzi.

- (warunkowanie zastępcze- intensywne i trwałe reakcje mogą kształtować się na skutek obserwowania innych ludzi)

- znaczenie zdolności samoregulacyjnych-> ocena tego, co zrobiliśmy lub nie

Proces samoregulacji- człowiek spostrzega zewnętrzne okoliczności i podejmuje działanie wyznaczone na podstawie tych okoliczności i własnych przemyśleń.

Składniki samoregulacji:

WYKONANIE I JEGO ASPEKTY

Procesy oceny, standardy, porównania, wartościowanie, atrybucje źródeł

Reakcje na samego siebie (self reactions)

***Składowe procesy samoregulacji:

-OCENA WŁASNEGO ZACHOWANIA na wymiarach: jakości, tempa, ilości, oryginalności, autentyczności, ważności, dewiacyjności, etyczności

-PRZESŁANKI SAMOOCENIANIA m.i.n standardy osobiste, porównania osobiste i społeczne, atrybucja wykonania (wewnętrzne vs. zewnętrzna)

- REAKCJE NA SAMEGO SIEBIE:

• reakcje samo-oceniające (pozytywne, negatywne)

• konkretne konsekwencje wobec samego siebie (samo-nagradzanie, samo-karanie)

• brak reakcji („przyzwolenie”)

*** Informacje pochodzą z internetu

- zdolność tworzenia, przewidywania i kierowania się antycypowanymi rezultatami

- możliwości ludzkie: tworzenie nowych, różnorodnych wzorów zachowań, powiększanie zakresu możliwości i wolności

35. Składniki i przebieg uczenia się obserwacyjnego

Modelowanie  -> -> -> ->WYKONANIE

i…… ????

***Uczenie się obserwacyjne może zachodzić bez wzmacniania. Wzmocnienie jest tu raczej źródłem informacji niż warunkiem uczenia się. W uczeniu tym wyróżniamy cztery ważne procesy: uwagę, przechowywanie, reprodukcję motoryczną i motywację. Bezpośrednie wzmacnianie zastąpione zostaje przez wzmacnianie zastępcze (obserwowanie pozytywnych konsekwencji doznawanych przez inną osobę) i samowzmacnianie. Teoria poznania społecznego postuluje włączanie procesów poznawczych do podejść behawiorystycznych, aby pomóc jednostkom kierować lub kontrolować ich własne zachowanie.

Według Bandury uczenie się przez obserwowanie to proces trzyetapowy:

- student musi skierować uwagę na kluczowe elementy tego, czego ma się nauczyć,

- student musi zapamiętać dane zachowanie,

- student musi umieć powtórzyć dane zachowanie lub wykonać je.

Ćwiczenia i próby w wyobraźni wykorzystywane w nauczaniu bezpośrednim pomagają uczniom utrwalić i wykonać daną czynność (zachowanie).

Modelowanie powoduje przejęcie zachowań stanowiących symboliczne równoważniki zachowań modela. O ile więc naśladowanie oznacza wierne skopiowanie zachowań, o tyle modelowanie wyraża ten sam nastrój i tę samą jakość zachowania, dostosowane do okoliczności, w których znajduje się obserwator. Są to często zachowania wzbogacone o nowe elementy, jakby twórcza modyfikacja zachowań modela. Obserwowanie modela pobudza obserwatora do szeregu podobnych, aczkolwiek niekoniecznie identycznych zachowań.

Bandura wyróżnił trzy rodzaje skutków / efektów/ modelowania :

- modelowanie jest skutkiem zaznajomienia się z nie znanym do tej pory wzorem zachowania, np. przez obserwacje ludzie uczą się sposobu zażywania narkotyków

- wynikiem modelowania może być rozhamowanie reakcji, które poprzednio nauczono się hamować /efekt rozhamowania/, lub tez powstrzymanie się od jakiegoś zachowania / efekt hamowania/

- łatwiejsze okazywanie pewnych zachowań / efekt facylitacji /, czyli jakby zarażanie się zachowaniami innych osób-modeli: obserwator dostosowuje swoje zachowanie do zachowań innych osób.

*** Informacje pochodzą z internetu

Jedynie wczesne postaci modelowania to imitacja - wierne, bezwiedne naśladowanie gotowych wzorców obserwowanego zachowania.

Późniejsze rozwojowo modelowanie - angażuje znaczną niekiedy aktywność własną podmiotu.

36. Pojęcie i rola „samoskuteczności” w działaniu

Samoskuteczność- przekonanie, że jest się w stanie poradzić sobie z sytuacją/zadaniem w określonym kontekście sytuacyjnym. Chodzi tu o dokonywaną przez każdego ocenę możliwości własnego działania w określonych sytuacjach, Inaczej myślimy i czujemy, gdy wierzymy w siebie, niż gdy nie.

• SAMOSKUTECZNOŚĆ

• rodzaj przekonania na temat własnych możliwości

• kompetencje zdobyte głównie na uczeniu się zastępczym i uprzednich doświadczeniach

• nastawienie wobec sytuacji zadaniowych

• wpływ na wybór celów

• odraczanie gratyfikacji

Źródła: psychologia pracy ???

1. Osiągnięcia zadaniowe: nauka na błędach i sukcesach, osiągnięciach

2. Doświadczenia zastępcze (obserwowanie innych ludzi)

3. Perswazja słowna (umiesz to, wierz w siebie, uda Ci się) i autoperswazja (dialog wewnętrzny)

4. Stan emocjonalny: optymizm, radość

5. Stan fizjologiczny: zdrowy, pełen sił człowiek

(Charakterystyka człowieka o wysokiej samoskuteczności:*

• Radość z wykonywania określonych czynności, przyjemność z aktywności

• Wysiłek i wytrwałość w tym, co się robi

• Nastawienie na osiągnięcia

• Mają cechy samoregulacji

• Stawiają sobie cele i standardy

• Samoobserwacja

• Reagują na swoje osiągnięcia spontanicznie

• Zdolność samouczenia się- częściej zwracają uwagę na zachowania innych ludzi

• Zdolność do samoukierunkowania się- sami się oceniają, wyznaczają cele i realizują ję

Samoskuteczność kształtuje się, gdy:

• Jesteśmy do kogoś podobni, porównujemy, obserwujemy

• Jesteśmy nagradzani przez kogoś

• Gdy wysoko oceniamy nasze sprawności i stan psychofizyczny)

* Informacje z nawiasu pochodzą z zagadnień opracowanych przez poprzedni rocznik

37. Empiryczne i normatywne modele rozwoju człowieka

38. Przykłady normatywnych koncepcji rozwoju psychicznego

39. Pojęcie „dojrzałości” osobowości

Cechy dojrzałej osobowości według Masłowa.

Maslow wyszedł z założenia, że warunkiem rozboju psychicznego człowieka jest zaspokojenie jego podstawowych, potrzeb. Potrzeby te rozwijają się w porządku hierarchicz­nym - człowiek musi zaspokoić swoje "niższe" potrzeby, aby mogły pojawić się "wyższe" potrzeby.

Dopiero gdy człowiek potrafi skutecznie zaspokajać swoje potrzeby, może się samorealizować.

Maslow obserwował i analizował drogi życiowe ludzi wybitnych, którzy spełniali kryteria zaawansowanego uczest­nictwa w procesie samorealizacji. Na podstawie badań empi­rycznych opracował listę cech ludzi samorealizujących się. Należą do nich:

1. Bardziej adekwatne spostrzeganie rzeczywistości i lepszy kontakt z rzeczywistością niż w przeciętnych ludzi. Ludzie saorealizujący się dociekają prawdy, liczą się z faktami, kierują się prawdą we wszystkich dziedzinach życia, Wybierają konfrontację i walkę z niemiłą rzeczywistością a nie złudzenia lub przyjemne fantazje.

2. Wysoki stopień akceptacji wobec siebie, innych ludzi i ułomności natury ludzkiej. Ludzie ci nie wstydzą się siebie ,swoich braków, słabostek. Akceptują siebie i innych.

3. Spontaniczność - osoby samorealizujące się są spontaniczne w myśleniu, wypowiedziach i wyrażaniu swoich emocji.

4. Koncentracja na problemie - badani potrafili koncentrować się na problemach świata zewnętrznego i na zadaniach, które rea­lizowali .Stosunkowo mało uwagi poświęcali sobie, swoim osobistym sprawom.

5. Potrzeba samotności - Osoby samorealizujące się chętnie przebywają w samotności wówczas, gdy wymaga tego napotkana w drodze do celu sytuacja.

6. Wysoki stopień autonomii. Osoby samorealizujące się pozostają wierne swoim ideałom nawet wtedy, gdy w związku z tym narażone są na bolesne konsekwencje, nawet w trudnych dla siebie sytuacjach rozwijają zainteresowania, reali­zują plany i zachowują integralność swojej osobowości.

7. Stała świeżość w ocenie zjawisk - Ludzie samorealizujący się potrafią cieszyć się sprawami dnia codziennego, przy­rodą, innymi ludźmi Mają zdolność dostrzegania tego co niepowtarzalne w wielu zwyczajnych, codziennych przeżyciach

8. Częste „przeżycia mistyczne”. Osoby samorealizujące się doświadczają okresowo przeżyć "mistycznych" czy "transcendentylnych", mają wtedy poczucie "wyjścia" poza własną osobę i zjednoczenia ze wszechświatem, przezywają siebie jako cząstkę ludzkości lub nawet wszechświata

9. Postawa "braterskiego uczucia” Ludzie, których cechuje ta postawa utożsamiają siebie z całą ludzkością. Przeja­wiają troskę nie tylko o własne rodziny ale interesują się Innymi ludźmi

10. Bliskie stosunki z kilkoma przyjaciółmi czy osobami kochanymi. Nawet te osoby spośród badanych przez Masłowa, które nie były popularne w swoich środowiskach, nawiązywały prawdziwie bliskie oparte na głębokiej miłości, stosunki z jedną lub kilkoma osobami
11. Demokratyczne struktury charakteru. Osoby samorealizujące się oceniając innych ludzi nie kierują się ich rasą, statusem społecznym, przynależnością religijną czy partyj­ną, a w stosunkach z innymi uwzględniają i szanują indy­widualność swoich partnerów.

12. Silnie rozwinięty zmysł etyczny. Badani przez Masłowa posiadali własny, rozbudowany system etyczny i zawsze zgodnie z nim postępowali.

13. Wyzbyte złośliwości poczucie humoru. Głupota ludzka, powszechne słabostki czy pretensjonalność wywołują u nich śmiech pozbawiony złośliwości.

14. Zdolności twórcze. Osoby samorealizujące się są non­konformistyczne i niekonwencjonalne, wykazują inwencję l zdolności twórcze w wielu dziedzinach życia.

15. Opór wobec wpływów kulturowych. Ludzie samorealizujący się nie przyjmują bezkrytycznie wzorów kulturowych i nie poddają się indoktrynacji. Zachowują krytyczną posta­wę wobec ułomności wzorów kulturowych i niesprawiedliwości społecznej.

Sytuacja

Zachowanie

Schemat interpretacji

Procesy

uwagi

Procesy motywacyjne

Procesy przechowywania

Procesy motorycznego odtwarzania

1

---