FUNKCJE SOCJOLOGII

1. diagnostyczna

2. apologetyczna

3. demaskatorska

4. teoretyczna

5. prognozowania

6. socjotechniczna

7. ideologiczna

8. kształtowania świadomości społ.

PODSTAWOWE STANOWISKA TEORETYCZNE

1. A. Comte - pozytywistyczne

2. M. Weber - humanistyczne

3. H. Spencer - funkcjonalizm

4. E. Durkheim - „fakty społeczne”

5. K. Marks - materializm

OGRANICZENIA STOSOWALNOŚCI WYNIKÓW BADAŃ NAUK SPOŁECZNYCH W PRAKTYCE

1. nieumiejętność wykorzystania wyników badań teoretycznych w praktyce

2. trudności i przeszkody w oddziaływaniu na procesy żywiołowe

3. ograniczenia oddziaływania wywołane stanami „wichrowatości społ.”

PRZEDMIOT BADAŃ SOCJOLOGII

1. społeczne uwarunkowania człowieka

2. zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego

3. struktury zbiorowości

4. zjawiska i procesy zachodzące w zbiorowościach

5. siły skupiające i rozbijające zbiorowości

6. zmiany i przekształcenia w zbiorowościah

7. rozwój współżycia społecznego

8. kultura

METODY BADAŃ SOCJOLOGII

1. obserwacja

2. eksperyment

3. porównawcza

4. historyczna

EKSPERYMENT SPOŁECZNY

czynne oddziaływanie najczęściej na jeden z warunków określających zjawisko poddane obserwacji

RODZAJE EKSPERYMENTÓW

1. projektowany w terenie

2. ex post facto (po fakcie)

3. laboratoryjny

4. naturalny

SOCJOLOGIA OGÓLNA (TEORETYCZNA)

na podstawie materiałów, prawidłowych ustalonych w badaniach szczegółowych, chce tworzyć teorię obejmującą zespoły zjawisk występujące w społ., jej zadaniem jest także ustalanie kategorii i pojęć.

Główne teorie:

• teoria struktur społecznych → statyka społeczna

• teoria zmian → dynamika społeczna

SOCJOLOGIA SZCZEGÓŁOWA (BADAWCZA)

jej zadaniem jest systematyczny opis poszczególnych dziedzin i wyjaśnienie zachodzących w nich zjawisk.

Działy badań:

• badanie instytucji

• badanie zbiorowości

• badanie procesów

SOCJOLOGIA NAUKOWA

opiera się na systematycznych badaniach, na posługiwaniu się określonym aparatem pojęciowym, na sprawdzaniu hipotez i tez;

1. powstrzymuje się od ocen i wartościowania

2. opiera się na zdefiniowanych pojęciach

3. odpowiada na pytania: jak jest naprawdę, dlaczego tak jest, jak będzie, co robić aby zmienić społeczeństwo

SOCJOLOGIA POTOCZNA

oparta na „zdrowym rozsądku”, na uogólnianiu codziennych doświadczeń w sposób często emocjonalny, niesystematyczny, niezweryfikowany. Socjologia potoczna jest:

1. subiektywna

2. niespójna

3. sprzeczna

4. pochopna

5. apodyktyczna

POŻYTEK Z SOCJOLOGII

1. umiejętność gromadzenia, analizowania i interpretacji danych

2. poznanie kodów kulturowych

3. poznanie mechanizmów funkcjonowania grup społ., organizacji, wspólnot, instytucji

4. umiejętność komunikowania się i prezentacji

5. stratyfikacja społeczna

6. poznanie strefy procesu zmian

SPORNE PROBLEMY SOCJOLOGII

1. indywidualizm a holizm

2. teoria funkcjonalna a teoria konfliktu

3. naturalizm a antynaturalizm

4. socjologia teoretyczna a historyczna

UWARUNKOWANIA ŻYCIA SPOŁECZNEGO

1. przyrodnicze

1. biologiczne

• cechy budowy organizmu ludzkiego

• cechy zachodzących w nim procesów

• mechanizm dziedziczenia cech

• popędy

• odruchy

• skłonności

• potrzeby

2. geograficzne

• ukształtowanie geogr.

• klimat

• rodzaj roślinności

• świat zwierząt

• rodzaj gleby

• bogactwa mineralne

• nawodnienie

• rzeki

1. demograficzne

• struktura płci

• struktura wieku

• zdrowotność

• płodność

• rozrodczość

2. ekonomiczne

• proces produkcji

• stosunki produkcji

• sposób wykorzystania maszyn

• sposób organizacji pracy

3. kulturowe

INSTYTUCJA

urządzenia, które zapewniają zaspokajanie potrzeb, a równocześnie zapewniają, że czynności prowadzące do zaspokajania potrzeb przebiegają w ramach stosunków społ.

• grupa osób

• formy organizacyjne zespołu czynności

• zespół urządzeń materialnych i środków działania

• role społeczne

FUNKCJE INSTYTUCJI

1. stwarzanie możliwości zaspokajania potrzeb

2. regulowanie działalności członków

3. zapewnianie ciągłości życia społ.

4. dokonywanie integracji dążności, działań i stosunków jednostki

ELEMENTY SKŁADOWE INSTYTUCJI

1. cel (funkcja)

2. zakres czynności

3. role społeczne

4. środki i urządzenia

5. sankcje

SKUTECZNOŚĆ FUNKCJONOWANIA INSTYTUCJI ZALEŻY OD

1. wyraźnego określenia celu

2. racjonalnego podziału pracy i organizacji

3. stopnia depersonalizacji i obiektywizacji funkcji

4. uznania i prestiżu

5. bezkonfliktowego włączenia się do globalnego systemu instytucji

PODZIAŁ INSTYTUCJI

• formalne

• nieformalne

• ekonomiczne

• polityczne

• wychowawcze i kulturalne

• socjalne

• religijne

INSTYTUCJA TOTALNA

miejsce, w którym wszystkie aspekty życia jednostek są kontrolowane i regulowane przez władze danej instytucji; organizacja społeczna, stwarzająca dla osób z nią związanych rodzaj odrębnego świata, rządzącego się własnymi prawami i odseparowanym od reszty społeczeństwa barierami

RODZAJE INSTYTUCJI TOTALNYCH

1. powołane do opieki nad osobami niedołężnymi i nieszkodliwymi

2. powołane do opieki nad osobami niezdolnymi do samodzielnego życia i niebezpiecznymi

3. zajmujące się ochroną społeczeństwa przed szkodzeniem mu w sposób świadomy

4. powołane do określonych zadań technicznych, mające charakter instrumentalny

5. przeznaczone dla osób, które dobrowolnie wycofały się z aktywnego życia oraz miejsca kontemplacji religijnej

TAKTYKI PODWŁADNYCH INSTYTUCJI TOTALNYCH NA PRZYSTOSOWANIE SIĘ

1. wycofywanie się z sytuacji

2. zadomowienie się

3. konwersja

4. bunt

CECHY INSTYTUCJI TOTALNEJ

1. wszystkie fazy codziennej działalności toczą się w jednym miejscu i podlegają jednej władzy

2. podział na personel i podwładnych; ściśle określone role, hierarchiczność

3. dehumanizacja

4. dokładnie zaplanowany plan zajęć

5. system przywilejów, kar, nagród

6. brak kontaktu ze światem zewnętrznym

7. manipulacja

8. różne sposoby rekrutacji

SYSTEM KONTROLI SPOŁECZNEJ

system służący kształtowaniu konformizmu członków grupy, zawierający nakazy, zakazy, sugestie, sposoby perswazji i nacisku aż do przymusu fizycznego, szereg miar, system nagród i kar, dzięki któremu grupa doprowadza zachowania podgrup i jednostek do zgodności z przyjętymi wzorami postępowania, do respektowania kryteriów wartości.

PODSTAWY DZIAŁANIA SYSTEMU KONTROLI

1. uznanie w grupie jej kultury i kryteriów wartości

2. wpojenie przez wychowanie wzorów postępowania w sposób dopuszczalny

3. mechanizmy wewnętrzne osobowości człowieka

4. system instytucji

INSTYTUCJONALNE FORMY KONTROLI

• kontrola państwowa

• kontrola społeczna

• kontrola organizacyjna

MECHANIZMY KONTROLI SPOŁECZNEJ

1. psychospołeczne

2. materialnospołeczne

ELEMENTY SYSTEMU KONTROLI SPOŁECZNEJ

1. zwyczaje

2. obyczaje

3. sankcje

• negatywne

• pozytywne

• formalne

• nieformalne

• prawne

• etyczne

• satyryczne

• religijne

SKUTECZNOŚĆ SANKCJI ZALEŻY OD

1. spójności systemu sankcji

2. stopnia ich nieuchronności

3. sposobu egzekucji

4. więzi grupowej

5. wielkości grupy

NATURA LUDZKA

zespół podstawowych zdolności i sił motorycznych działających w organizmie ludzkim, zapewniających zaspokojenie potrzeb biologicznych, aktywne przystosowanie do środowiska i utrzymanie życia.

INSTYNKT

wrodzone i niezmienne sposoby reagowania na określone podniety wewnętrzne lub zewnętrzne, wspólne całemu gatunkowi, wywołujące w całym gatunku te same i niezmienne sposoby zachowania się.

OSOBOWOŚĆ

system zorganizowanego życia wewnętrznego człowieka przejawiający się w jego zachowaniach; zintegrowana całość elementów biogenicznych, psychogenicznych i socjogenicznych; elementy osobowości:

1. biogeniczne

• system nerwowy

• system gruczołów

• procesy przemiany materii

• popędy

• różnice płciowe

• cechy anatomiczne

• procesy dojrzewania

• rozwój organizmu

• psychogeniczne

• pamięć

• uczucia

• charakter

• wola

• wyobraźnia

• spostrzegawczość

• inteligencja

3. socjogeniczne

• kulturowy ideał osobowości

• role społeczne

• jaźń subiektywna

• jaźń obiektywna

OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA

zespół trwałych cech jednostki wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.

OSOBOWOŚĆ REPREZENTATYWNA

1. występująca statystycznie najczęściej

2. zespół wspólnych cech typowych istniejących u dużej ilości jednostek mimo różnic w zachowaniu zewnętrznym

3. osobowość, która najbardziej wyraża istotne wartości danej kultury, nawet jeżeli występuje wśród znacznej mniejszości danego społeczeństwa

NORMALNA OSOBOWOŚĆ

1. przeciętna w statystycznym sensie

2. przystosowana i zachowująca się w ramach ustalonych kryteriów społecznych

3. zintegrowana (wszystkie elementy składowe funkcjonują w koordynacji z innymi)

POZIOMY OSOBOWOŚCI WG FREUDA

• id (ono) - impulsy pierwotne

• ego (jaźń) - świadoma jaźń

• superego (nadjaźń) - zinternalizowane normy społ.

OSOBOWOŚĆ ZINTEGROWANA

nie występują w niej (lub nie są zbyt silne) konflikty pomiędzy elementami bio-, psycho-, i socjogennymi.

OSOBOWOŚĆ ZDEZINTEGROWANA

osobowość nie mogąca rozwiązać rodzących się konfliktów. Przyczyną dezintegracji osobowość mogą być występujące konflikty ról i pozycji społ., sprzeczności między jaźnią subiektywną a jaźnią odzwierciedloną. Społeczne przyczyny dezintegracji:

1. uczestniczenie w kilku grupach społ. narzucających różne role i rozbieżne systemy wartości, wzory

2. uczestniczenie w grupie zdezorganizowanej

3. rozbieżność między elementami bio-, psycho-, i socjogennymi a wymaganiami roli społ.

4. rozpad jaźni subiektywnej pod wpływem zawodów i negatywnej oceny

PRZYKŁADY TYPOLOGII OSOBOWOŚCI

1. wg Hipokratesa

• sangwinik

• melancholik

• choleryk

• flegmatyk

• wg Junga

• introwertyk

• ekstrawertyk

3. wg Szczepańskiego

• twórcy

• ludzie przeciętni

• ludzie aktywni negatywnie

• jednostki zdane na pomoc i opiekę społ.

• jednostki zdeterminowane przez czynniki obiektywne

4. wg Znanieckiego

• ludzie dobrze wychowani

• ludzie pracy

• ludzie zabawy

• ludzie zboczeńcy

OSOBOWOŚĆ AKTYWNA

sama określa sobie cele, metody ich realizacji, sama podejmuje decyzje, w działaniach jest konsekwentna i pomysłowa;

1. sposób oceniania siebie i umiejętność oceniania innych

2. umiejętność planowania swoich przyszłych zachowań

3. zdolność podejmowania decyzji

4. konsekwencja i wytrwałość podjętych decyzji

OSOBOWOŚĆ PASYWNA

realizuje cele narzucone przez innych w sposób określony przez innych, nie potrafi samodzielnie podejmować decyzji, jest skrępowana, zachowuje się schematycznie

ROLA SPOŁECZNA

względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcją na zachowania i oczekiwania innych ludzi, przebiegających wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru; zbiór praw i obowiązków, przywilejów i wymagań, które instytucjonalnie określają zachowanie jednostki zajmującej daną pozycję

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA REALIZACJĘ ROLI SPOŁ.

1. elementy bio- i psychogenne

2. wzór osobowy

3. sposób zdefiniowania roli

4. struktura i organizacja grupy

5. stopień identyfikacji jednostki z grupą

POSTAWA

gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na odpowiednie obiekty; względny trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu lub dyspozycja do występowania takiego stosunku wyróżniająca się w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych; postawy wyznaczają stosunek do świata zewnętrznego i tendencje do zachowania się; postawa wyrażana jest werbalnie lub motorycznie

KOMPONENTY POSTAWY

1. struktura wewnętrzna

• poznawczy

• emocjonalny

• struktura zewnętrzna

• behawioralny

CECHY POSTAWY

1. treść

2. trwałość

3. znak (kierunek)

4. złożoność

5. zakres

6. zwartość (spójność)

7. siła

TYPY POSTAW

• pozytywne, negatywne, ambiwalentne

• ogólne, specyficzne

• publiczne, prywatne

• indywidualne, zbiorowe

PODZIAŁ POSTAW ZE WZG. TREŚĆ PRZEDMIOTOWĄ

• personalne

• rzeczowe

• ideowe

POSTAWY, KTÓRYCH OBIEKTEM SĄ NORMY SPOŁ. I PRAWNE

• konformistyczna

• nonkonformistyczna

• legalistyczna

• przestępcza

STEREOTYP

zdezaktualizowany, emocjonalnie zabarwiony sposób widzenia różnych składników rzeczywistości społ.

MORALE JAKO POSTAWA ZBIOROWOŚCI

rodzaje wpływów grupy na postawy członków i morale załogi

• naśladownictwo

• konformizm

• facylitacja

KSZTAŁTOWANIE I ZMIANA POSTAW

1. nadawca

2. przekaz

3. kanał

4. odbiorca

ODDZIAŁYWANIA POSTAWOTWÓRCZE

1. informacyjne

• oddziaływania konkretnych sytuacji

• oddziaływania symboliczne

2. sterujące

3. emocjonalne

KONSEKWENCJE ROZMIJANIA SIĘ WIEDZY TEORETYCZNEJ Z DOŚWIADCZENIEM ŻYCIOWYM

1. tworzenie własnych uogólnień

2. świat teoretyczny jako całkowicie odbiegający od realiów życiowych

3. tworzenie przekonań opartych na wiedzy teoretycznej dominujących nad obrazem realnym

ZACHOWANIE

zespół reakcji ruchowych osobnika, które mogą być wywołane czynnikami zewnętrznymi lub wewnętrznymi, zdeterminowane potrzebami, postawami, czynnikami sytuacyjnymi; sposób w jaki człowiek dąży do osiągnięcia celu, zaspokojenia potrzeb

• zachowanie reaktywne

• zachowanie celowe

ZACHOWANIE JEDNOSTKI JEST FUNKCJĄ

• oczekiwanej wartości wyniku

• jej przeświadczenia, iż wynik jest osiągalny

POTENCJAŁ POBUDZENIOWY=siła nawyku*popęd*wielkość przynęty

ZGODNOŚĆ MIĘDZY POSTAWĄ A ZACHOWANIEM

istnieje gdy postawa jest „centralna” - jej przedmiot wybija się w świadomość jednostki, jest ona „nasycona” - bezpośrednia informacja o przedmiocie wywołuje zmagazynowane w pamięci inne informacje na jego temat

CZYNNIKI POWODUJĄCE NIEZGODNOŚĆ ZACHOWANIA Z POSTAWĄ

1. czynniki o charakterze osobowościowym

• inne postawy sprzeczne z daną postawą

• motywy sprzeczne z daną postawą

• umiejętności werbalne

• umiejętności społeczne

• czynniki sytuacyjne

• obecność innych osób

• przepisy dotyczące ról

• istnienie alternatywnych zachowań

• zmiany w poziomie ogólności przedmiotu postawy

• przewidywanie konsekwencji wydarzeń

• występowanie nieprzewidywalnych wydarzeń zewnętrznych, powodujących, że istniejąca postawa nie może być ujawniona

STOPIEŃ INTERNALIZACJI POSTAWY

postawa w znacznym stopniu determinuje zachowanie wobec przedmiotu postawy, bez względu na istnienie innych czynników zakłócających ten związek. Ważnym wskaźnikiem stopnia internalizacji postawy jest to, na ile w sytuacjach nacisku zewnętrznego dana osoba jest w stanie zachowywać się zgodnie ze swoimi postawami

• silnie zinternalizowana postawa - nawet silny nacisk nie prowadzi do ujawniania zachowań niezgodnych z postawą

• słabo zinternalizowana postawa - nawet słaby nacisk zewnętrzny powoduje brak zachowań lub brak zachowania zgodnie z postawą

POTRZEBY

subiektywne odczucie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych rzeczy lub warunków, które są niezbędne do utrzymania się przy życiu, umożliwienia rozwoju i realizowania ról społecznych

KLASYFIKACJA POTRZEB

• wg Maslowa

1. fizjologiczne

2. bezpieczeństwa

3. przynależności i miłości

4. uznania i prestiżu

5. samorealizacji

6. poznawcze

7. estetyczne

• wg Malinowskiego (biologiczne)

1. metabolizm

2. reprodukcja

3. odpowiednie warunki fizyczne

4. bezpieczeństwo

5. ruch

6. rozwój

• wg Lintona (psychiczne)

1. pragnienie odzewu emocjonalnego ze strony innych jednostek

2. bezpieczeństwo na dłuższy czas

3. potrzeba nowych doświadczeń

• wg Iżyk (psychiczne)

1. bezpieczeństwa

2. zauważenia, uznania, znaczenia

3. afiliacji i dodatniego kontaktu uczuciowego

4. przynależności

5. aktywności, pracy, spokoju

6. sensu, wartości

7. dodatniej samooceny, samorealizacji

• wg Tomaszewskiego

1. wewnętrzne

• fizjologiczne

• psychiczne

• zewnętrzne

• społeczno- kulturalne

MOTYWACJE

kompleks zinternalizowanych bodźców, pod wpływem których jednostki ludzkie dokonują określonych działań lub zaniechań; proces rozbudzający działanie, utrzymujący je w toku i regulujący jego przebieg

CECHY MOTYWACJI

1. kierunek

2. natężenie

3. zabarwienie emocjonalne

KLASYFIKACJA MOTYWÓW SKŁANIAJĄCYCH DO PRACY (wg Browna)

1. praca wykonywana dla niej samej, dla kunsztu pracy

2. praca wykonywana ochoczo z motywów bezpośrednio związanych z sytuacją pracującego

3. praca wykonywana z pobudek zewnętrznych

KLASYFIKACJA MOTYWÓW (wg Ossowskiego)

1. praca przymusowa

2. czynności wykonywane z motywów społecznych

3. czynności autoteliczne

GRUPA

pewna ilość osób (przynajmniej 3) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości pewną zasadą odrębności

CECHY GRUPY SPOŁECZNEJ

1. członkowie

2. identyczność (odrębność)

3. ośrodki skupienia

4. zadania i cele

5. organizacja

CECHY WYRÓŻNIAJĄCE GRUPY

1. organizacja wewnętrzna

2. własne wartości

3. świadomość członków o przynależności do grupy

4. ”zasada odrębności”

ASPEKTY PRZYNALEŻNOŚCI DO GRUPY

• formalny

• obiektywny

• subiektywny

PRZYNALEŻNOŚĆ DO GRUPY

• realna

• ideologiczna

STRUKTURA GRUPY

układ wszystkich elementów i zasada ich wzajemnego przyporządkowania

• mikrostruktura - ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w całość, w której zasady wzajemnego przyporządkowania nie utrudniają funkcjonowania grupy

1. układ pozycji członków

2. wzory wzajemnych oddziaływań

3. wzory stosunków

4. wartości i postawy

• makrostruktura - przyporządkowanie wielkich elementów składowych

1. struktura ludnościowa

2. struktura zawodowa

3. struktura klasowo - warstwowa

4. struktura wykształcenia

5. struktura ekologiczna

6. inne struktury: polityczna, administracyjna

KATEGORIE STRUKTURY GRUPY

1. rola społeczna

2. pozycja jednostki

3. władza grupowa

WŁADZA

możność podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których decyzja ta dotyczy; przywilej panowania nad wolą innego człowieka, przewaga decyzji

ZAKRES WŁADZY

1. wyznaczany osobowo - decyzje jednostki są skierowane do osób ze względu na pełnione role społeczne

2. streficzny - decyzje dotyczą wszystkich tych, którzy swoją aktywnością wchodzą w zakres spraw objętych władzą

PODSTAWY SPRAWOWANIA WŁADZY

1. przestrzeganie norm społ.

2. władza oparta na wiedzy

3. dysponowanie nagrodami

4. władza oparta na karze

5. identyfikacja i lojalność osoby stojącej niżej w hierarchii władzy wobec osoby stojącej wyżej

TECHNIKI SPRAWOWANIA WŁADZY

1. magiczne lub religijne

2. przeświadczenie obywateli o kompetencji władzy i pełnej kontroli nad nią

3. perswazja i przekonywanie za pomocą określonych argumentów

4. wychowanie i wpajanie zasad ideologii

5. nadzieja nagrody oraz zastraszanie i terror

PRZYWÓDZTWO

oddziaływanie za zachowania innych; rodzaj społecznego wpływu, który pojawia się wówczas, gdy jedna osoba jest zdolna do powodowania pożądanego przez siebie zachowania kogoś innego, ulegającego z powodu więzi, jaka ich łączy

PRZYCZYNY WZROSTU ZNACZENIA PRZYWÓDZTWA

1. od przywódców zależy poziom życia i gospodarki

2. nasilenie się konkurencji

3. globalizacja współczesnej gospodarki

4. kieruje się ludźmi wykształconymi

5. firmy znajdują się w burzliwym otoczeniu

6. w Polsce okres transformacji

RODZAJE PRZYWÓDZTWA

1. strategiczne - polega na umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych do przewidzenia i w czasie ważnych zmian w otoczeniu

2. kierownicze - jego istotą jest określanie wytycznych do pracy, skłanianie ludzi do pracy, inspiracja, dostarczanie energii niezbędnej do osiągnięcia celów

AUTORYTET

• formalny -posiadanie prawa do wywierania wpływu

• nieformalny - władza sprawowana ze względu na przyzwolenie jednostek

ŹRÓDŁA WŁADZY, AUTORYTETU I PRZYWÓDZTWA

1. władza nagradzana

2. władza wymuszana

3. władza z mocy prawa

4. władza ekspercka

5. władza odniesienia

6. uczucia

7. osobowość

8. charyzma

WOLA ZBIOROWA GRUPY

suma dążeń członków do zrealizowania zadania zbiorowego

SOLIDARNOŚĆ GRUPY

poczucie wspólności, identyfikacja poszczególnych jednostek należących do grupy z innymi członkami, identyfikacja osobistych interesów każdego członka z interesami wszystkich członków

KLASYFIKACJA GRUP

1. ze względu na rodzaj struktury

• małe

• duże

• ze względu na typ więzi

• pierwotne

• wtórne

3. ze względu na stopień sformalizowania instytucji

• formalne

• nieformalne

4. ze względu na stopień trudności wejścia do grupy

• inkluzywne

• ekskluzywne

5. klasy społeczne

6. grupy terytorialne

7. grupy wspólnych wartości kulturowych

8. grupy celowe

• zrzeszenia

• grupy celowe przymusowe

KLASA SPOŁECZNA

wielki segment społeczeństwa obejmujący osoby o podobnej sytuacji własnościowej; pewne zbiorowości decydujące o stosunkach wyższości czy niższości jednych ludzi wobec drugich, które decydują o szansach życiowych jakie posiadają członkowie; podzielone są wewnętrznie na warstwy społeczne

KLASY

1. w społeczeństwie niewolniczym

• właściciele niewolników

• niewolnicy

• w społeczeństwie feudalnym

• arystokracja

• duchowieństwo

• mieszczaństwo

• chłopi

3. w społeczeństwie kapitalistycznym

• kapitaliści

• ploretariat

KONSEKWENCJE PODZIAŁU KLASOWEGO

• ekonomiczne

• polityczne

• społeczne

NIERÓWNOŚCI DYCHOTOMICZNE

• między właścicielami a pracownikami

• między większościami a mniejszościami

• między kobietą a mężczyzną

WARSTWY SPOŁECZNE

zbiorowości wyróżnione na postawie stylu życia, obyczajów, podobnego poziomu dochodów oraz barier oddzielających je od innych, zwłaszcza niższych zbiorowości; mają poczucie więzi wewnętrznej, zasadę odrębności, czasami własne instytucje, styl życia i zachowania, wzory postaw i zachowań wobec innych warstw

RÓZNICE MIĘDZY WARSTWAMI DOTYCZĄ CECH

• biologicznych

• psychicznych

• społecznych

• ekonomicznych

RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA PODZIAŁU NA KLASY I WARSTWY

1. obiektywne stosunki, zwłaszcza do narzędzi produkcji wytwarzane w procesie produkcji

2. obiektywne możliwości działania, jakie posiadają ludzie zajmujący różne pozycje w tym obiektywnym systemie stosunków

3. tworzące się wyobrażenia o własnej czy cudzej wyższości lub niższości

4. tworzenie ideologii uzasadniającej lub racjonalizującej podziały, czyli nadającej subiektywnym wyobrażeniom o wyższości i niższości charakter zobiektywizowany

SPOŁECZEŃSTWO

rodzaj szerokiej zbiorowości terytorialnej; kompleks współwystępujących i krzyżujących się grup, nad którymi dominuje jedna z nich: państwo, naród lub kościół

• wg Sztompki

1. demograficzne

2. grupowe

3. systemowe

4. strukturalne

5. aktywistyczne

6. kulturalistyczne

7. zdarzeniowe

• wg Szczepańskiego

1. egzystencjalne

2. empiryczne

3. organizacyjne

ZBIÓR SPOŁECZNY

ogół ludzi posiadających jakąś cechę wspólną, wyróżnioną przez obserwatora zewnętrznego, bez względu na to, czy ludzie ci uświadamiają sobie posiadanie tej cechy

KATEGORIE SPOŁECZNE

zbiory wyróżniane na podstawie cech ważnych dla życia społecznego; mogą przekształcić się w zbiorowości jeżeli wspólność cechy wyróżniającej stanie się podstawą więzi

ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA

dowolne skupienie ludzi, w którym wytworzyła się i utrzymuje, chociażby przez krótki czas, więź społeczna

RODZAJE ZBIOROWOŚCI

1. grupa społeczna

2. para (dwójka)

• więź stosunków społecznych

• więź pokrewieństwa

• para przyjaciół

• para połączona stosunkiem pomocy

• para połączona stosunkiem wychowawczym

• para połączona stosunkiem zwierzchnictwa

• para połączona stosunkiem przelotnym

• krąg społeczny

• stycznościowy

• koleżeński

• przyjacielski

4. społeczność (wspólnota)

5. zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań

• zbiegowisko

• publiczność

• zebrana (audytorium)

• rekreacyjna

• szukająca informacji

• nie zebrana

• tłum

• agresywny

• linczujący

• terroryzujący

• walczący

• uciekający

• nabywający

• demonstrujący

• psychologiczny

• impulsywny

• zbiorowości wyróżnione na podstawie odrębnej kultury

• rody

• klany

• plemiona

• lud

• naród

CHARAKTERYSTYKA TŁUMU

• zainteresowanie tym samym wydarzeniem

• brak elementów porządkujących

• zbiorowość otwarta

• może mieć miejsce manipulowanie tłumem

• łatwość utraty kontroli

• tłumu nie da się zatrzymać; rozejdzie się albo rozproszy się siłą

CHARAKTERYSTYKA PUBLICZNOŚCI

• zainteresowanie tym samym wydarzeniem

• podział na organizatorów i odbiorców

• występują elementy porządkujące

• zamknięcie w pewnej przestrzeni, ale nie zawsze

• istnieją grupy, pary, ale są jakby obok siebie

• publiczność może przekształcić się w tłum

WARUNKI SPRZYJAJĄCE DZIAŁANIU SUGESTII

• istniejące uprzednio trwałe postawy i przekonania

• przekonania i skłonności zgodne z hasłami skłaniającymi tłum do działania

• młody wiek i brak doświadczeń społecznych

• niski poziom inteligencji i brak elementu intelektualizmu w inteligencji 

• nieprzyzwyczajenie do analizowania swojego postępowania

• brak silnej woli i brak zdecydowanych poglądów

WIĘŹ SPOŁECZNA

zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymania się i rozwoju

ELEMENTY WIĘZI SPOŁECZNEJ

1. styczność przestrzenna

2. styczność psychiczna

• bezpośrednia

• pośrednia

• styczność społeczna

• ze względu na czas

• przelotne

• trwałe

• ze względu na zakres

• prywatne

• publiczne

• ze względu na przedmiot styczności

• osobiste

• rzeczowe

• ze względu na sposób kontaktu

• pośrednie

• bezpośrednie

• wzajemne oddziaływania

• elementy tych działań

• podmiot

• przedmiot

• narzędzia

• metody

• negatywny przymus

• pozytywne nakłonenie

5. stosunki społeczne

• dwóch partnerów

• łącznik

• układ powinności i obowiązków

• zależności społeczne

• przyczynowe

• funkcjonalne

• strukturalne

• intencjonalne

7. organizacja społeczna

• formalne

• nieformalne

8. instytucja społeczna

RODZINA

grupa złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim

RODZAJE POKREWIEŃSTWA

• rzeczywiste

• zastępcze

FUNKCJE RODZINY

1. prokreacyjna

2. utrzymywania ciągłości kulturalnej

3. stratyfikacyjna

4. kontrolna

5. zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, sexualnych, bezpieczeństwa

6. wychowawcza

FUNKCJE RODZINY (wg Tyszki)

1. ekonomiczna

2. opiekuńczo - zabezpieczająca

3. rekreacyjno - towarzyska

4. sexualna

5. prokreacyjna

6. socjalizacyjno - wychowawcza

MAŁŻEŃSTWO

społecznie unormowany stosunek, w którym uczuciowe czy innego rodzaju zaangażowanie zostaje przekształcone w trwałe przystosowanie i współdziałanie dla wykonania zadań małżeństwa: prowadzenia gospodarstwa domowego, płodzenia i wychowywania dzieci

KLASYFIKACJE MAŁŻEŃSTWA

1. ze względu na liczbę partnerów

• monogamia

• poliginia

• poligamia

• poliandria

2. ze względu na zakres wyboru współmałżonka

• endogamiczne

• egzogamiczne

KLASYFIKACJA RODZIN

1. ze względu na hierarchie prestiżu i władzy w rodzinie

• patriarchalne

• matriarchalne

• egalitarne

2. ze względu na dziedziczenie nazwiska, prestiżu, majątku

• patrylinearne

• matrylinearne

• ze względu na miejsce zamieszkania

• matrylokalne

• patrylokalne

• neolokalne

4. ze względu na liczebność i organizacje

• mała, nuklearna

• małżeństwo i 2 dzieci

• poszerzona, wielopokoleniowa

5. ze względu na środowisko zamieszkania

• wiejska

• małomiasteczkowa

• wielkomiejska

6. ze względu na styl życia, źródło utrzymania

• chłopska

• robotnicza

• inteligencka

POKREWIEŃSTWO ZACHODZI

• w linii wstępnej - rodzice, dziadkowie…

• w linii zstępnej - rodzice, dzieci, wnuki…

• w linii bocznej - rodzeństwo, ciotki

SIŁY UTRZYMUJĄCE SPÓJNOŚĆ WEWNĘTRZNĄ MAŁŻEŃSTWA I RODZINY

• wewnętrzne

1. wzajemna miłość

2. poczucie obowiązku

3. wspólne dążenia

4. troska o dom i dzieci

5. świadome lub nieświadome dążenie do spełnienia oczekiwań środowiska

6. dążenie do spełnienia własnych marzeń

7. możliwość harmonijnego rozwoju osobowości i wykorzystanie małżeństwa jako środka realizacji dążności ekspansywnych osobowości

• zewnętrzne

1. sankcje magiczne

2. nacisk opinii społecznej lub systemu sankcji

3. nacisk warunków ekonomicznych

4. wymagania środowiska co do opieki nad dziećmi

PRZYCZYNY NAPIĘĆ

1. niezgodność charakterów, cech psychicznych, dążeń, ambicji

2. rozbieżność wzorów kulturowych

3. zmiana ustalonych ról społecznych

4. niemożność przystosowania uczuciowego i sexualnego

5. napięcia na tle ekonomicznym i na tle prowadzenia gospodarstwa domowego

CZYNNIKI AKOMODACJI KONFLIKTÓW

1. wola osiągnięcia szczęścia i sukcesu w rodzinie

2. miłość romantyczna

3. postawa tolerancyjna

4. lęk przed rozbiciem rodziny i utratą wartości

5. nacisk kontroli społecznej

KRYZYS

powstanie jakiejś nowej sytuacji, w której zawodzą znane i stosowane dotychczas wzory działania, która przy pomocy tych sposobów działania nie może być rozwiązana i istotne potrzeby jednostek czy całej grupy zostają niezaspokojone; ze zjawiskami kryzysu rodziny mamy do czynienia, jeżeli nie udaje się akomodacja napięć i konfliktów

RODZAJE KRYZYSÓW W RODZINIE

1. trójkąt małżeński

2. odchylenie od oczekiwań z czasu narzeczeństwa, zawód oczekiwań w stosunku do dzieci

3. okrycie się hańbą przez jednego z współmałżonków

4. kryzys ekonomiczny

5. katastrofy żywiołowe i nieszczęścia

6. wojna, długa rozłąka, demoralizacja towarzysząca wojnie

SOCJOTECHNIKA

zespół dyrektyw dotyczących dokonywania racjonalnych zmian życia społecznego; dyrektywy te określają jak przy pomocy odpowiednich środków dokonywać celowych zmian społecznych, opierając się przy tym na ocenach i wartościach społecznych; próba praktycznego podejścia do socjologii

STRATEGIE SOCJOTECHNIKI

• manipulacyjna - oddziaływanie bodźcami przy założeniu, że system sterowany jest bierny i zaakceptuje narzucone działania

• emancypacyjna - działania systemu sterującego pobudzają ludzką aktywność, wskazują kierunki, tworzą warunki rozwoju lecz nie narzucają określonych rozwiązań

MODELE SOCJOTECHNIKI

1. klasyczny

2. kliniczny

3. interwencyjno - ekspertowy

ELEMENTY SOCJOTECHNIKI

1. podmioty oddziałujące i przedmioty, na które się oddziałuje

2. reguły socjotechniczne

3. środki działania

4. zaplanowane zmiany społeczne w przedmiotach oddziaływania

SPOSOBY ODDZIAŁYWAŃ SOCJOTECHNIKI

• bezpośrednie

• oddziaływanie o charakterze relacji liniowej o kilku stopniach pośredniości

• oddziaływanie nieliniowe o kilku stopniach pośredniości, za pomocą kilku środków

SKALA SOCJOTECHNIKI

1. makro

2. mikro

DYREKTYWY SOCJOTECHNICZNE

1. sfera perswazji

2. sfera manipulacji

3. sfera falicytacji

SOCJOTECHNICZNE MODELE ZBIOROWOŚCI

• systemowo - funkcjonalny - ujmuje zbiorowość jako zrównoważony system

• procesowo - podmiotowy - ujmuje społeczeństwo jako system ciągłych zmian

ROZWÓJ SPOŁECZNY

empirycznie stwierdzane fakty zmian powodujących stałe wzbogacenia i zróżnicowania struktury, organizacji, stosunków między ludźmi, stałe wzbogacanie systemów kulturowych, wzbogacanie nauki, techniki, instytucji, rozszerzanie zakresu możliwości zaspokajania potrzeb jednostkowych i zbiorowych; fakty te są niezaprzeczenie stwierdzane i pozwalają się mierzyć, ujmować w ścisłe wskaźniki i miary statystyczne

CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZNY

1. zmiany w podstawach przyrodniczych życia społecznego

2. zmiany w metodach produkcji

3. zmiany w kulturowych podstawach życia społecznego

4. zorganizowane ruchy społeczne

5. wprowadzenie nowego ustawodawstwa

6. kumulacja zmian wywołanych zróżnicowaniem i dążeniami jednostek

RUCH SPOŁECZNY

zbiorowe, wspólne dążenia i działania, podejmowane w sposób mniej lub więcej zorganizowany dla osiągnięcia pewnego stanu rzeczy, zmieniającego społeczną sytuację uczestników ruchu

RODZAJE RUCHÓW SPOŁECZNYCH

1. reformatorskie

2. rewolucyjne

3. ekspresywne

PROCES SPOŁECZNY

względnie jednorodna seria zjawisk społecznych powiązanych zależnościami przyczynowymi lub strukturalno - funkcjonalnymi, które przebiegają wzdłuż jakiejś osi

PODZIAŁ PROCESÓW

1. intrapersonalne

2. interpersonalne

• między dwiema jednostkami

• między jednostką a grupą

• między grupami

• modyfikujące

PODZIAŁ PROCESÓW (wg Wiese)

1. asocjatywne

• zbliżenie

• przystosowanie

• zrównanie

• zjednoczenie

• rozłączania

• współzawodnictwo

• opozycja

• konflikt

PRZYSTOSOWANIE

zachodzi w sytuacji, gdy jednostki, nie mogąc narzucić własnych wzorów działania innym osobom, muszą te odmienne wzory modyfikować i nawzajem przystosowywać

1. reorientacja psychologiczna

2. tolerancja

3. akomodacja

4. asymilacja

WSPÓŁPRACA

proces pochodny podziału pracy, konieczność wykonywania czynności wspólnie przez kilka jednostek

DEZORGANIZACJA

zespół procesów, których występowanie i intensywność zagraża kontynuacji procesów życiowych zbiorowości; zjawiska składowe dezorganizacji:

1. alkoholizm i narkomania

2. wzrost przestępczości

3. nasilenie się anomalnych zachowań sexualnych

4. wzrost zapadalność na choroby nerwowe i psychiczne

PRZYCZYNY DEZORGANIZACJI SPOŁ.

1. katastrofy żywiołowe

2. wojna, kryzys polityczny, rewolucja

3. radykalne zmiany w jednej dziedzinie kultury

4. masowe migracje

5. czynniki osobiste, choroby

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA

przesuwanie się jednostek i zbiorowości głównie w przestrzeni społecznej; wyznacza dynamikę społeczeństwa, bez której nie byłyby możliwe przemiany społeczne

RODZAJE RUCHLIWOŚCI

1. pionowa (wertykalna)

2. pozioma (horyzontalna)

3. fluktuacja

4. wahadłowa

KONFLIKT

proces, w którym jednostka lub grupa dążąc do osiągnięcia celu eliminuje, podporządkowuje lub niszczy innych, którzy zdążają do celów podobnych lub identycznych; stan wywołany rozbieżnościami postaw, celów, sposobów działania wobec konkretnego przedmiotu czy sytuacji rodzaje:

1. społeczne

2. kulturowe

3. międzypaństwowe

4. ekonomiczne

5. wartości

ANOMIA

chaos normatywny; zanik regulacji społecznej, może jednostkę przywieść do samobójstwa lub innych form dewiacji

DEWIACJA

postępowanie niezgodne z odnoszącymi się do danej jednostki i do sytuacji, w której działa regułami społecznymi

KULTURA

• (wg Szczepańskiego) ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowością i następnym pokoleniom

• (wg Sztompki) całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to co ludzie robią, myślą i posiadają jako członkowie społeczeństwa (wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego)

KATEGORIE KULTURY

1. symboliczna (idealna)

• ludowa

• elitarna

• masowa

2. bytu

3. społeczna (socjetalna)

CECHY KULTURY

• pluralizm kulturowy

• ciągłość ponadjednostkowa

• heterogeniczność zewnętrzna

• homogeniczność wewnętrzna

• nakładanie się kultur

• może wystąpić dysonans kulturowy

• fakty społeczne

ELEMENTY KULTURY

• rys kulturowy

• kompleks kulturowy

• konfiguracja kulturowa

WPŁYW KULTURY NA ŻYCIE SPOŁECZEŃSTWA

1. socjalizacja i kształtowanie osobowości

2. ustanawianie systemów wartości

3. ustalanie wzorów zachowań

4. ustanawianie ideałów (modeli)

SOCJALIZACJA

część całkowitego wpływu środowiska, która kształtuje osobowość człowieka, wprowadza jednostkę do życia w zbiorowości, umożliwia mu porozumiewanie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy jak trzeba się zachowywać by osiągać cele życiowe

FUNKCJE SOCJALIZACJI

1. uczy dyscypliny, panowania nad popędami i potrzebami

2. wpaja aspiracje

3. uczy grania ról społecznych

4. daje sprawności i kwalifikacje zawodowe

5. powadzi do konformizmu

WYCHOWANIE

część socjalizacji kształtująca cechy osobowości pożądane z punktu widzenia interesów grupy i ideałów kultury

KULTURA OSOBISTA

ogół osobistych wzorów postępowania jednostki, jej metod działania, wytworów jej działalności, jej idei i myśli

KULTURA ZBIOROWOŚCI

nie jest sumą kultur osobistych jej członków; jest to ogół wytworów, wartości i sposobów zachowania się, które zostały przyjęte i uznane przez zbiorowość i nabrały ważności dla jej członków, wyznaczając zachowania się uznane za „obowiązkowe”

DZIEDZICTWO KULTURALNE

część systemów, które zostały przekazane następnym pokoleniom, które zdały egzamin trwałości w czasie

KULTURA MATERIALNA

cywilizacja; jest zbiorem wytworów zaspokajających „materialne” potrzeby (narzędzia pracy, przedmioty codziennego użytku, mieszkania, ubrania, środki komunikacji, transportu)

• jest użyteczna

• ulega dyfuzji

• zużywa się

• ulega odnowieniu

KULTURA DUCHOWA

wytwór dążenia do ideałów piękna, dobra, prawdy, sprawiedliwości; zespoły idei, obyczajów, urządzeń, instytucji, przedmiotów, symboli, w których te idee zostały wcielone lub utrwalone

CHARAKTER POJĘCIA „KULTURA”

1. oceniający - określenie kogoś „kulturalnym”

2. opisowy - pojęcie naukowe

RODZAJE KULTUR

• subkultura

• kontrkultura

• alternatywna

ZMIANY KULTURY

• dysonans kulturowy

• dyfuzja kulturowa

DYFUZJA KULTUROWA

rozprzestrzenianie się i przenikanie elementów jednej kultury do drugiej, najczęściej na drodze zapożyczenia

• bezpośrednia

• pośrednia

• zamierzona

• niezamierzona

WPŁYW DYFUZJI NA POSTĘP LUDZKOŚCI

1. pobudzanie rozwoju kultury jako całości

2. wzbogacane treści poszczególnych kultur

3. upowszechnianie poszczególnych ulepszeń, nowości i wynalazków

4. przyspieszanie rozwoju postępu cywilizacyjnego

ZASADY DYFUZJI

1. jeżeli nie oddziałują żadne inne warunki, to elementy kultury zostaną przede wszystkim przejęte przez społeczeństwa, które stykają się bezpośrednio z miejscami powstania tych elementów

2. zasada przeżytków peryferyjnych

3. cechy rozchodzą się zawsze nieregularnie

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SZYBKOŚĆ DYFUZJI

1. komunikacja

2. patent

3. izolacja

4. oporność

ETAPY DYFUZJI

1. przedstawienie społeczeństwu nowego elementu kultury

2. reakcja społeczeństwa na ten element

3. zespolenie tego elementu z kulturą danej społeczności

WARUNKI AKCEPTACJI WYNALAZKU

• użyteczność

• zgodność z już istniejącymi zasobami i cechami kultury

• prestiż społeczności od której pochodzi wynalazek

• łatwość łatwość komunikacji

KULTURA LUDOWA

dotyczy społeczności lokalnych; przekazywana jest bezpośrednio, w drodze tradycji ustnej treści są względnie proste, zrozumiałe dla odbiorcy wychowanego w danej społeczności; wyraża treści zbiorowe

KULTURA MASOWA

zjawiska współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł

KRYTERIA WYRÓŻNIANIA KULTURY MASOWEJ

• standaryzacji

• ilości

• komunikacji

• sformalizowanie i urzeczowienie dróg komunikacji

• komercjalizacji

WARUNKI POWSTANIA KULTURY MASOWEJ

1. zurbanizowanie

2. uprzemysłowienie

3. czas wolny

4. specyficzne właściwości więzi społecznej

5. warunki społeczno - ekonomiczne

6. demokratyzacja życia

7. poziom oświaty

CECHY KULTURY MASOWEJ

1. masowy odbiorca

2. zasada wspólnego mianownika

3. homogenizacja treści

• upraszczająca

• immanentna

• mechaniczna

• standaryzacja treści

• urzeczowienie dróg przekazywania

• do jej tworzenia są powoływane instytucje

• ukryte tendencje godzące odbiorcę

KULTURA MASOWA

• obrona

1. dostarczanie rozrywki i informacji

2. przeciwstawianie się monotonnym trybom życia

3. amatorska twórczość artystyczna

4. szybszy obieg informacji

5. podnoszenie poziomu oświaty, świadomości ogółu ludności

6. jednoczenie społeczeństwa, zmniejszanie różnic między wsią a miastem, osobami na różnym poziomie wykształcenia, różnic międzypokoleniowych

7. zwiększona różnorodność oferty kulturalnej

8. zgodność z gustami najliczniejszych uczestników życia kulturalnego

9. sposób na dyskutowanie oraz potwierdzanie wartości i postaw

• krytyka

1. obniżanie gustów estetycznych i pojęć moralnych

2. bierne poddanie się napływającym z zewnątrz podnietom

3. ucieczka od wysiłku intelektualnego

4. podatność na powierzchowne efekty

5. intelektualne ujednolicenie

6. mieszanie poziomów i gatunków artystycznych

7. preferowanie rozrywki kosztem wartościowych treści ideowych

8. tworzenie poczucia degradacji społecznej i frustracji intelektualisty

9. manipulatorzy kultury masowej operują gustami publiczności dla własnych pozaestetycznych i pozaintelektualnych celów

10. traktowanie sztuki jako środka do zdobycia zysku

11. rozluźnienie więzi rodzinnych

12. wulgarność, zły wpływ na wychowanie i rozwój

13. jest czynnikiem manipulacji ekonomicznej i politycznej

14. zniewalanie ludzkie umysły

15. spłycanie dokonań kultury wysokiej

---