TKANKA NABŁONKOWA; NABŁONEK (textus epithelialis; epithelium)

Nabłonki pochodzą ze wszystkich trzech listków zarodkowych:

• ektoderma: ependyma (jamy mózgu), naskórek, gruczoły łojowe i potowe

• endoderma: nabłonek jelita od żołądka do esicy, pneumocyty, gruczoły ukł. pokarmowego, tarczyca itd.

• mezoderma: śródbłonek, nabłonki surowicze, nabłonek pęcherza…

Funkcje nabłonków:

• ochrona mechaniczna

• izolowanie różnych środowisk

• zapobieganie odwodnieniu innych tkanek

• wchłanianie i wydzielanie

Błona podstawna (membrana basalis)

Funkcje:

• łączy nabłonek z podłożem (tkanką łączną)

• transportuje substancje w obie strony

• utrzymuje kształt nabłonka jako całości

Błonę postawną tworzą trzy warstwy:

1. blaszka jasna (lamina lucida) wypustki k. nabłonka, lamininy, fibuliny, nidogen (inaczej entaktyna), BM40, prelekan i agryna

2. blaszka gęsta (lamina densa) kolagen IV, kolagen VII (włókienka kotwiczące) zanika w nabł. przeciekowych

3. blaszka siateczkowa warstwa włókienek i makrocząsteczek kolagenowych

Nabłonki cechuje obecność glikokaliksu, mikrokosmków (aktyna, miozyna I i kalmodulina, wilina i fimbryna), w tym stereocylii, rzęsek (9x2 +2 oraz dyneina i neksyna) w tym kinetocylii.

Połączenia międzykomórkowe:

• zamykające

• obwódki zamykające (zonulae occludentes; tight junction)

• białka okludyna i paracelina (ta druga przepuszcza Mg²⁺)

• zwierające

• obwódki zwierające (zonulae adherentes)

• kadheryny

• aktyna

• desmosomy (plamki zwierające)

• desmogleina, desmokolina (rodzaj kadheryn)

• filamenty pośrednie keratynowe (tonofilamenty)

• hemidesmosomy

• integryny

• filamenty pośrednie keratynowe (tonofilamenty)

• komunikacyjne

• koneksony (nexus, gap junction)

PODZIAŁ NABŁONKÓW:

1. Nabłonek jednowarstwowy płaski. Pełni funkcje filtracyjne, dializyjne, transportuje gazy.

Występuje w:

• kłębuszkach nerkowych

• pęcherzykach płucnych

• wyścieła naczynia krwionośne i jamy ciała

• Nabłonek jednowarstwowy sześcienny. Pełni głównie funkcje wydzielnicze lub transportuje jony. Komórki są spolaryzowane.

Występuje w:

• wielu gruczołach (np. tarczycy)

• kanalikach nerkowych.

• Nabłonek jednowarstwowy walcowaty. Komórki wyraźnie spolaryzowane, jądra podłużne, intensywna aktywność transcytozy. Pełni głównie funkcje wchłaniania i sekrecji.

Wyścieła układ pokarmowy od żołądka do odbytu.

4. Nabłonek wielorzędowy. Prawie zawsze urzęsiony. Występuje w narządach pokrytych śluzem, stanowiących drogi dla powietrza i innych substancji - drogi oddechowe, jajowody i najądrza.

5. Nabłonek wielowarstwowy płaski. Jego zadaniem jest oddzielić organizm od środowiska zewnętrznego. Pokrywa całą powierzchnię ciała (rogowaciejący) oraz jamę ustną, gardło, przełyk, odbyt i pochwę (nierogowaciejący). Komórki naskórka wypełniają się cytokeratyną, obumierają i złuszczają. Na błonie podstawnej leżą macierzyste komórki nabłonkowe walcowatego kształtu.

6. Nabłonek wielorzędowy walcowaty. Jego podstawową funkcją jest ochrona delikatnych struktur. Znajdujemy do na spojówce oka oraz w przewodach ślinianek i gruczołu mlekowego.

7. Nabłonek przejściowy. Cechuje go obecność komórek baldaszkowatych i zdolność do rozciągania. Całkowicie nieprzepuszczalny, pokryty grubą warstwą cerebrozydów. Wyścieła pęcherz moczowy oraz moczowody.

8. Nabłonek gruczołowy. Komórki tego nabłonka mają zdolność do syntezy i sekrecji specyficznych substancji oraz są wrażliwe na bodźce nerwowe i hormonalne. Występują w różnych miejscach w postaci zgrupowań komórek lub pojedynczo.

GRUCZOŁY

• zbite (tarczyca, ślinianki, gruczoły łojowe...takie, które tworzą narządy)

• rozproszone

• amfikrynowe (grupy komórek gruczołowych w innym narządzie, jak np. wyspy Langerhansa)

• pojedyncze komórki (komórki endokrynowe ukł. pokarmowego, komórki układu APUD...)

Gruczoły dzielimy egzokrynowe, mające przewody wyprowadzające i endokrynowe, które tych przewodów nie mają.

Ze względu na budowę przewodów wyprowadzających gruczoły egzokrynowe dzielimy też na cewkowe, pęcherzykowe i cewkowo-pęcherzykowe. Na powierzchni pęcherzyków i cewek często występują zmodyfikowane komórki nabłonka - komórki mioepitelialne, mające zdolność skurczu i powodujące wyciśnięcie wydzieliny do dróg odprowadzających.

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze mogą mieć budowę pęcherzykową (tarczyca), tworzyć sznury (przytarczyce) lub grupy (przysadka, trzustka) komórek sekrecyjnych.

Wydzielanie:

• merokrynowe (egzocytoza bez naruszenia budowy komórki) - np. gruczoły potowe i ślinowe

• apokrynowe (odzielenie części komórki z dużym pęcherzykiem) - np. gruczoł mlekowy, wonny

• holokrynowe (rozpad komórki wypełnionej wydzieliną) - głównie gruczoły łojowe

Wydzielaniu mero- i apokrynowemu towarzyszy przesączanie się płynu z naczyń krwionośnych do światła gruczołu. Płyn ten miesza się z wydzieliną komórek i tak powstają ślina, mleko, pot i chocapic.

• egzokrynowe - na zewnątrz ciała lub do światła przewodów łączących się ze światem

• endokrynowe

• dokrewne (hemokrynowe)

• dotkankowe (parakrynowe)

• autokrynowe (działające na komórkę wydzielniczą)

REGULACJA WYDZIELANIA

Czynność wydzielniczą nabłonków regulują układy nerwowy i hormonalny. Informatorami I rzędu dla regulacji nerwowej są neuroprzekaźniki (noradrenalina, acetylocholina, GABA, serotonina, dopamina), a dla układu hormonalnego hormony lub inne substancje.

Regulacja nerwowa

Neurotransmiter wydzielony w synapsie neuronalno-nabłonkowej łączy się z receptorem na powierzchni komórki wydzielniczej i indukuje przekazanie do jej wnętrza sygnału do sekrecji (lub jej wstrzymania).

Regulacja hormonalna

Hormony steroidowe wnikają do wnętrza jądra komórkowego i przy udziale białek chaperownowych indukują transkrypcje odpowiednich genów (stają sie czynnikami transkrypcji). W przypadku hormonów niesteroiowych cząsteczka sygnałowa wiąże się z receptorem na pow. komórki wydzielniczej i jako kompleks oddziałuje na białko G, które następnie pobudza enzymy, dzięki którym powstają informatory II rzędu, takie jak cAMP, cGMP i DAG. Cząsteczki te uaktywniają kaskadę kinaz, które uaktywniając białka prowadzą do rozpoczęcia transkrypcji i translacji białek.

Hormon wzrostu, leptyna, prolaktyna i niektóre cytokiny uczynniają związaną z receptorem kinazę janusową (JAK), która fosforyluje bezpośrednio (z pominięciem informatorów II rzędu) czynniki transkrypcyjne.

Reperacja nabłonków

Nabłonki posiadają na swoich powierzchniach podstawyno-bocznych receptory zbudowane z białka erbB2, którego ligandem jest heregulina (rodzaj EGF). Substancja ta wydzielana jest wyłącznie na powierzchni wolnej, stąd w prawidłowych warunkach nie ma możliwości wiązania się z receptorem. W przypadku zniszczenia nabłonka heregulina wiąże się z białkiem erbB2, które ma aktywność kinazy tyrozynowej. Następuje wówczas indukcja sygnału do podziału komórki.

Odnowa nabłonka

Szczególnie w nabłonkach złuszczających się istnieje konieczność ciągłej odnowy komórek. Dlatego każdy nabłonek zawiera na błonie podstawnej komórki macierzyste, zdolne do ciągłych podziałów. W nabłonkach wielowarstwowych leżą one w warstwie podstawnej, zaś w jednowarstwowych rozrzucone są wśród komórek w pełni zróżnicowanych (np. w jelicie w dnach krypt jelitowych).

Średni czas życia komórki nabłonkowej jest różny - od ok. 3 dni dla komórek jelita do 15-30 dni w naskórku i aż 50 dni w nabłonku trzustki. Przez złuszczanie nabłonka jelita organizm traci w ciągu doby ok 20g białka!

MODULACJA NABŁONKA - przejściowa zmiana budowy i funkcji nabłonka

METAPLAZJA NABŁONKA - trwała zmiana budowy i funkcji nabłonka (inaczej transdyferencjacja).

Nabłonki dają nabłoniaki (epithelioma), raki (carcinomae) oraz gruczolakoraki(adenocarcinomae).

Nabłonki wydzielają dużo różnych cytokin, czyli czynników wzrostu i różnicowania - interleukiny (IL), TNF (tumor necrosis factor), TGF (transforming growth factor) oraz antybiotyków peptydowych (defensyn).

TKANKA ŁĄCZNA WŁAŚCIWA (textus conjunctivus)

Funkcje:

• stanowi zrąb i ochronę mechaniczną tkanek

• transport substancji odżywczych i produktów metabolizmu

• obrona organizmu przed obcymi substancjami - od cząsteczek przez wirusy aż do innych komórek.

Tkankę łączną cechuje obecność różnorodnych komórek oraz obfitej istoty międzykomórkowej (ECM), złożonej z istoty podstawowej i włókien. W substancji międzykomórkowej krąży płyn tkankowy (przesącz z krwi).

Tkanka łączna właściwa (ale i inne rodzaje t. łącznej) powstaje z mezenchymy, pierwotnej, galaretowatej tkanki pochodzącej z mezodermy.

tkanka łączna właściwa

• luźna (wiotka), inaczej siateczkowa przestrzenie międzynarządowe, krezka, warstwa brodawkowata skóry, tkanka podśluzowa, podskórna i podsurowicza.

• zbita, inaczej włóknista

• o utkaniu regularnym ścięgna, rozcięgna, powięzie

• o utkaniu nieregularnym warstwa siateczkowata skóry, torebki narządów, otoczki nerwów

ISTOSTA PODSTAWOWA

Bezpostaciowy żel zawierający proteoglikany, glikozaminoglikany (GAG) i glikoproteiny. W istocie podstawowej wyróżniamy 7 głównych GAG: siarczany dermatanu, heparanu, ketaranu, chondroityny (x2) oraz heparynę i kwas hialuronowy, nazywane kiedyś ogólnie mukopolisacharydami. Poza kwasem hialuronowym, wszystkie GAG łączą się w kompleksy z białkami dając monomery proteoglikanów (np. agrekan (chrząstka), agrynę, prelekan (oba w blaszce podstawnej nabłonka), dekorynę, syndekan (transbłonowy!), betaglikan czy serglicynę). Monomery proteoglikanów łączą się z łańcuchem kwasu hialuronowego dając agregaty proteoglikanów, które wiążą bardzo duże ilości wody. Glikoproteiny istoty podstawowej to fibrylarna fibronektyna, laminina w formie krzyży oraz osteopontyna.

Kwas hialuronowy stanowi ważny czynnik w ruchu (napływie) komórek, stąd jego duża rola w gojeniu ran i rozwoju płodowym.

WŁÓKNA TKANKI ŁĄCZNEJ

1. włókna kolagenowe

Zbudowane z fibrylarnego białka - kolagenu typu I. Trzy α-helikalne łańcuchy kolagenu zwijają się spiralnie wokół siebie dając tropokolagen. Makrocząstkę tę cechuje duża ilość glicyny i proliny, która w dalszej obróbce ulegają częściowej hydroksylacji, podobnie jak lizyna. Łańcuchy te posiadają na końcach tzw. peptydy rejestrujące, które czynią cząsteczkę rozpuszczalną w wodzie. Po glikozylacji łańcuchów polipeptydowych i hydroksylacji proliny i lizyny cząsteczka (już) prokolagenu trafia poza komórkę, gdzie odcinane są peptydy rejestrujące, co pozwala na precypitacje i wytworzenie włókienka kolagenowego. Enzymem odcinającym peptydy rejestrujące jest białko morfogenu kości BMP-1. Łączenie się prokolagenu we włókienka polega na wytworzeniu bocznych oddziaływań elektrostatycznych i hydrofobnych wiązań. Dodatkowo mogą powstawać tzw. wiązania krzyżowe między włókienkami, łączące kowalencyjnie (lub nie) cząsteczki lizyny lub hydroksylizyny. Za tworzenie tych wiązań odpowiada oksydaza lizynowa.

Kolageny:

typ I kości, zęby, ścięgna, więzadła, skóra i rogówka (najpowszechniejszy)

typ II chrząstki, krążki międzykręgowe, ciało szkliste oka

typ III ścięgna, skóra, tętnice, blizny pierwotne (tworzy włókienka argentofilne)

typ IV błony podstawne, płuca, nerki, soczewka

typ V śródmiąższowy, w mięśniach z kolagenem I

typ VI wiązania kolagenu z ECM i CAM (w większości tkanek)

typ VII łącznikowy, w błonach podstawnych, w jamie ustnej i tętnicach

typ VIII w śródbłonku


typ IX

typ X w chrząstkach z kolagenem II

typ XI

typ XII z kolagenami I i III w wielu różnych tkankach

2. włókna siateczkowe (inaczej argentofilne, srebrochłonne, retikulinowe)

Są zbudowane podobnie do włókien kolagenowych, jednak są od nich mniejsze, a w ich skład chodzi kolagen typu III. Podobnie jak włókienka kolagenowe tworzą prążki o szerokości 64nmWystępują obficie w zrębach narządów oraz wchodzą w skład błon podstawnych.

3. włókna sprężyste

Mniejsze od włókien kolagenowych, występują głównie w ścianach tętnic, małżowinie usznej i płucach. Ich główną cechą jest odporność na rozciąganie. Wybarwiają się rezorcyną i orcyną, dlatego nie widać ich na standardowych preparatach histologicznych. Zbudowane z elastyny (glikoproteina z grupy skleroprotein - elastycznych i rozciągliwych białek) oraz „zanurzonych” w niej włókienek 10nm. Komórki wytwarzające elastynę nazywamy elastocytami. Elastyna, podobnie jak kolagen zawiera znaczne ilości proliny i glicyny, ale nie zawiera ich hydrolizowanych form. Dodatkowo w elastynie znajduje sie dużo lizyny. Włókienka 10nm zbudowane są z białka mikrofibryliny, która pojawia się w rozwoju tkanki przed elastyną.

• oksytalanowe (odporne na działanie kwasami, występują w ścięgnach, miazdze zęba i obwódce rzęskowej oka)

• elauninowe (głównie w błonie podstawnej nabłonka gruczołów potowych)

KOMÓRKI TKANKI ŁĄCZNEJ

• fibroblasty

• histiocyty

• komórki tuczne

• komórki plazmatyczne

• komórki napływowe

fibroblasty

Najliczniejsze komórki tkanki łącznej właściwej, wytwarzają włókna kolagenowe, białka istoty podstawowej i proteoglikany. Są wrzecionowatego kształtu, mają wypustki i zasadochłonną cytoplazmę. Ponadto wydzielają kolagenazę i stromelizynę. Mają zdolność ruchu. Biorą udział w procesach naprawczych i odtwórczych (blizny), a ich dorosłe, mniej aktywne metabolicznie formy noszą nazwę fibrocytów.

Miofibroblasty to szczególna forma fibroblastów mająca zdolność kurczenia. Występują w naczyniach i kosmkach jelitowych.

Melanofory to fibroblasty zawierające melaninę. Tęczówka, ciałko rzęskowe, naczyniówka (oka), skóra zewn. narządów płciowych i brodawki sutka.

histiocyty

Należą do układu makrofagów. Powstają w szpiku kostnym z monoblastów, a następnie są transportowane przez krew jako monocyty do tkanki łącznej, gdzie przez kilka miesięcy rezydują jako histiocyty. Mają kwasochłonną cytoplazmę zawierającą duże ilości lizosomów i fagosomów (komórki fagocytujące).Na ich powierzchni znajdują się receptory TLR wiążące cząsteczki drobnoustrojów. Endosomy histiocytów produkują wiele różnych hydrolaz, a także cytokiny - interleukiny oraz antybiotyki - defensyny. Obce cząstki dostające się do tkanki łącznej powodują fuzję histiocytów i powstanie wielojądrowych, olbrzymich komórek ciał obcych.

komórki tuczne

Inaczej nazywane mastocytami lub labrocytami, należą do układu komórkowego APUD. Wypełnione zasadochłonnymi ziarnami, pochodzą z komórek prekursorowych w szpiku kostnym. Wyróżnia się komórki tuczne tkankowe i komórki tuczne błony śluzowej. Pierwsze występują praktycznie w każdym nagromadzeniu tkanki łączne właściwej, a drugie głównie w błonie śluzowej przewodu pokarmowego. W błonie komórkowej komórek tucznych znajdują się (podobnie jak w histiocytach) receptory TLR oraz receptory dla fragmentów dopełniacza. Związanie ligandów przez te receptory powoduje egzocytozę zawartości ziaren, zawierających histaminę i heparynę. Prowadzi to do rozwinięcia zapalenia, po zetknięciu receptorów dla IgE na komórkach tucznych z odpowiednim przeciwciałem.. Poza histaminą i heparyną komórki tuczne wydzielają również TNFα, chemokiny, prostaglandyny i leukotrieny, ATP oraz enzymy proteolityczne (np. bradykininę, wywołującą ból i rozszerzenie naczyń).

komórki plazmatyczne

Zwane również plazmocytami, powstają z limfocytów B, jako wynik ich różnicowania. Ich podstawową funkcją jest produkcja immunoglobulin (w sposób ciągły i nieprzerwany).

komórki napływowe

Do tej grupy należą limfocyty i granulocyty obojętno-, kwaso- i zasadochłonne.

Odnowa komórek tkanki łącznej

Jedynymi komórkami tkanki łącznej powstającymi in situ są fibroblasty. Pozostałe wędrują ze szpiku, gdzie różnicują się z komórek macierzystych mezenchymatycznych.

Do miejsca uszkodzenia napływają makrofagi (histiocyty?) i granulocyty, które oczyszczają dane miejsce. Następnie okoliczne fibroblasty intensywnie się dzielą i zaczynają wytwarzanie kolagenu. Przekształcają się też w miofibroblasty. Powstaje ziarnina czyli nagromadzenie fibro- i miofibroblastów. Ziarnina przekształca się w prawie całkowicie pozbawioną komórek bliznę.

ZAPALENIE

• zaczerwienienie (color)

• obrzmienie (tumor)

• gorączka (calor)

• ból (dolor)

Typowe objawy zapalenia są wywołane przez eikosanoidy - leukotrieny, lipoksyny i prostaglandyny, które (razem z białkami - chemokinami) są produkowane przez komórki biorące udział w reakcji zapalnej. Ludzkie cytokiny zapalne to IL-1, IL-6, TNF i in.

Tkanka łączna właściwa zbita

Utkana regularnie w ścięgnach, rozcięgnach, więzadłach i powięziach prezentuje szeregowe ułożenie fibrocytów - szeregów Ranviera. Ścięgna mogą być w miejscach tarcia objęte dwublaszkową pochewką, która jest przesuwalna i wytwarza płyn surowiczy.

TKANKA TŁUSZCZOWA (textus adiposus)

• tkanka tłuszczowa żółta (biała)

• tkanka tłuszczowa brunatna

Komórki tkanki tłuszczowej to adipocyty. Tkankę tę cechuje skąpa ilość substancji międzykomórkowej i budowa płacikowa. Podstawowymi funkcjami tkanki tłuszczowej są:

1. magazynowanie tłuszczu (rezerwa energetyczna organizmu)

2. metabolizm tłuszczów (lipogeneza i lipoliza)

3. ochrona mechaniczna i termiczna narządów wewnętrznych

4. nieznaczna funkcja wewnątrzwydzielnicza

Adipocyty różnicują się z lipoblastów, pochodzących z mezenchymatycznych komórek macierzystych. Ich różnicowanie jest pobudzane przez aktywację jądrowych receptorów - czynników transkrypcji PPAR.

Tkanka tłuszczowa brunatna

Występuje głównie w okresie okołoporodowym i niemowlęcym, w dorosłości zachowuje się między łopatkami, na szyi, w śródpiersiu i w okolicy dużych tętnic brzusznych i nerek. Produkuje duże ilości leptyny, a jej metabolizm prowadzi do wydzielenia znacznych ilości ciepła. Dzieje się tak, ponieważ mitochondria t. tłuszczowej brunatnej zawierają w swojej błonie wewnętrznej specyficzne białko kanałowe - termogeninę, które powoduje rozproszenie energii w postaci cieplnej kosztem mniejszego wytwarzania ATP.

REGULACJA METABOLIZMU TKANKI TŁUSZCZOWEJ

Tkanka tłuszczowa prowadzi intensywny metabolizm tłuszczów, znaczący dla energetyki organizmu jako całości. Za jego regulację odpowiada układ nerwowy oraz hormonalny.

Tkanka tłuszczowa unerwiona jest przez włókna noradrenergiczne (brunatna - adrenergiczne!!!). Pobudzenie układu współczulnego powoduje pobudzenie cyklazy adenylanowej, wzrost stężenia cAMP i aktywację lipazy lipoproteinowej, czyli pobudza lipolizę. Podobnie działa glukagon. Antagonistyczne działanie wywiera insulina, która hamuje lipazę, pobudzając jednocześnie lipogenezę. Leptyna, będąca produktem tkanki tłuszczowej, również pobudza lipogenezę, prowadząc do wzrostu syntezy glikogenu, czyli przeciwdziała otyłości.

ADIPOKINY

Cytokiny peptydowe wydzielane przez adipocyty nazywane są adipokinami. Poza tym tkanka tłuszczowa wytwarza również żeński hormon płciowy - estron.

Adipokiny dzielimy na trzy grupy:

1. uczulające komórki na insulinę

2. uodparniające komórki na insulinę

3. wpływające na metabolizm lipidów i regulujące apetyt i uczucie sytości

leptyna

Jest produktem genu obese, zwana czasem hormonem sytości. Wydzielana stale przez komórki tłuszczowe w ilości proporcjonalnej do wielkości adipocytu. Najwięcej leptyny produkuje (często nadmierna) tkanka podskórna, najmniej - międzynarządowa. Wzrost masy tkanki tłuszczowej zwiększa wydzielanie leptyny, lecz spożywanie pokarmu hamuje ten proces.

Do podstawowych funkcji leptyny zalicza się:

• hamowanie syntezy kwasów tłuszczowych w adipocytach

• stymulację lipolizy i w efekcie spadek masy ciała

• inicjowanie pokwitania i ujawnienie drugorzędowych cech płciowych (!!!)

• silną stymulację angiogenezy

• modulowanie uczucia głodu i sytości (za pośrednictwem aktywacji neuronów POMC i hamowania neuronów NPY/AgRP jądra łukowatego podwzgórza)

adiponektyna

Jest rodzajem rozpuszczalnego kolagenu, który działa silnie przeciwzapalnie i przeciwmiażdżycowo. Zapobiega powstawaniu oporności na insulinę. Ponadto pobudza β-oksydację peroksysomową, głównie w miocytach.

resystyna

Znacznie zmniejsza wrażliwość komórek na insulinę czym indukuje rozwój cukrzycy typu 2. Produkowana głównie przez powiększone adipocyty tkanki tłuszczowej żółtej ludzi otyłych.

TNFα

Upośledza receptory dla insuliny oraz zmniejsza produkcje białek pomp GLUT wywołując tym samym odporność na insulinę i cukrzycę typu 2.

interleukina 6

Ok. 30% Il-6 produkowanych jest przez adipocyty. Działa bardzo podobnie do TNFα, dodatkowo hamując glikogenezę w hepatocytach.

białko stymulujące acylację (ASP)

Pobudza acylację związków organicznych, a także pobieranie przez komórki kwasów tłuszczowych i ich estryfikację. Zwiększa liczbę transporterów GLUT.

adipsyna

Proteaza biorąca udział w tworzeniu ASP.

inhibitor aktywatora plazminogenu

Jest wytwarzany w hepatocytach i adipocytach. Hamuje wytwarzanie plazminy, która jest endopeptydazą rozkładającą skrzeplinę krwi. Stymuluje zatem wewnątrznaczyniowe powstawanie skrzepów. Jego stężenie wzrasta w przebiegu choroby wieńcowej i po zawale.

metalotioneina

Wiąże metale, ma własności utleniające i pełni funkcję ochronną dla kwasów tłuszczowych.

estron

Jego produkcja rozpoczyna się w korze nadnerczy, skąd w postaci androstendionu dociera do tkanki tłuszczowej. Tu komórki adipoblasty przekształcają go w estron.

system renina-angiotensyna adipocytów (RAS)

WTF?!?!?!

TKANKA CHRZĘSTNA (textus cartilagineus; cartilago)

Tkanka chrzęstna jest rodzajem tkanki łącznej. Jest sztywna i sprężysta. Zbudowana z komórek - chondrocytów, `zanurzonych' w gęstej substancji pozakomórkowej o różnych właściwościach. Tkanka chrzęstna nie jest unaczyniona, a składniki pokarmowe czerpie z naczyń włosowatych ochrzęstnej na drodze dyfuzji. Z tego powodu komórki leżące w głębi tkanki są większe, ale znacznie mniej aktywne metabolicznie. Chrząstka występuje głównie w okresie rozwoju, jednak w pewnych miejscach utrzymuje się do końca życia. Zalicza się ją do tkanek podporowych, podobnie jak tkankę kostną. Do jej najważniejszych funkcji należą:

• utrzymywanie kształtu niektórych narządów (np. tchawicy czy krtani)

• zapobiega ścieraniu się twardszych powierzchni podczas ruchów

• amortyzuje naprężenia i łagodzi siły działające w organizmie

• stanowi zrąb, na matrycy którego powstają kości długie (z wyjątkiem obojczyka)

Każdy rodzaj chrząstki okryty jest łącznotkankową błoną zwaną ochrzęstną.

Chrząstkę dzielimy, w zależności od składu i właściwości substancji podstawowej na chrząstkę szklistą, chrząstkę sprężystą i najrzadszą - chrząstkę włóknistą.

Chrząstka szklista

Ten typ chrząstki występuje w organizmie najczęściej. Chrząstki te występują głównie w okresie płodowym, a następnie przekształcają się w kości. Po okresie rozwoju chrząstka szklista zachowuje się:

1. na powierzchniach stawowych kości

2. w chrząstkozrostach

3. w przegrodzie nosowej

4. w chrząstkach krtani (tarczowatej, ziarnowatej i częściowo w nalewkowatej)

5. w ścianie tchawicy i bliższych odcinkach oskrzeli

6. w przymostkowych częściach żeber (łuk żebrowy)

Chondrocyty chrząstki szklistej często występują po kilka w jamce, tworząc tzw. grupy izogeniczne. Syntetyzują tropokolagen typu II (!!!), GAG i białka, wydzielane do istoty międzykomórkowej (ECM) jako proteoglikany. Aktywność metaboliczną chondrocytów pobudzają somatomedyna C (IGF I), hormon wzrostu, testosteron i tyroksyna, a hamują kortyzon i estrogeny. Do białek wytwarzanych przez chondrocyty należy też zaliczyć chondronektynę, która (podobnie jak fibronektyna fibroblastów) `mocuje ` komórki do podłoża.

Wyjątkową sprężystość nadają chrząstce duże ilości (ok 70%) związanej wody. Istota międzykomórkowa chrząstki szklistej jest zasadochłonna. Włókienka kolagenowe w chrząstce ludzi młodych mają ok 150nm, ale z wiekiem rosną nawet do 1
m. Włókna te mają układ nieregularny, jednakże w chrząstce szklistej stawowej widoczne jest znacznie większe uporządkowanie, odpowiadające przebiegowi naprężeń i sił. Z wiekiem zmienia się również stosunek objętości włókien do istoty podstawowej (na korzyść tych pierwszych), co sprawia, że młoda chrząstka jest zasadochłonna, a stara (jak kolagen !!!) kwasochłonna. Istota podstawowa chrząski zbudowana jest głównie z makrocząstek proteoglikanów i kwasu hialuronowego, głównie zaś z siarczanów chondroityny i ketaranu, które mają dużo grup -OH więc wiążą dużo wody. Chrząstka wybarwia się metachromatycznie, ale nie dzięki heparynie (jak łączna), a dzięki siarczanom chondroityny i ich grupom -SO_4.

Chrząstka może wzrastać w dwojaki sposób:

• śródchrzęstnie - poprzez wydzielanie substancji podstawowej przez chondrocyty we wnętrzu tkanki

• przez odkładanie tkanki - gdy komórki wewn. warstwy ochrzęstnej syntezują kolagen II i proteoglikany

Odżywianie, degeneracja i reperacja chrząstki

Kanały dla naczyń krwionośnych występują głównie w chrząstkach płodowych, pozapłodowo zachowują się w znikomych ilościach. Z tego powodu chrząstka musi być odżywiana wyłącznie poprzez dyfuzję substancji w istocie podstawowej, która przez dużą zawartość wody staje się słabo przepuszczalna. Naczyniami ostatecznie dostarczającymi substancje do chrząstki są naczynia ochrzęstnej. Stąd komórki leżące blisko powierzchni tkanki są znacznie większe niż powoli degenerujące z głodu komórki wewnętrzne. Zjawisko to jest bezpośrednią przyczyną chorób degeneracyjnych chrząstki stawowej osób starych.

Regeneracja chrząstki zachodzi w wieku dziecięcym i młodzieńczym poprzez namnażanie chondrocytów i produkcję kolagenu i proteoglikanów. Naprawa chrząstki osób dorosłych polega prawie wyłącznie na jej odkładaniu z ochrzęstnej (dlatego chrząstka stawowa, gdzie nie ma ochrzęstnej się nie regeneruje).

Chrząstka sprężysta

Chrząstka ta różni się od szklistej przede wszystkim tym, że głównymi włóknami jej istoty podstawowej są cienkie włókienka sprężyste, a nie kolagenowe. Dzięki temu zyskuje ona swoje najważniejsze cechy: sprężystość i podatność na zginanie. Chrząstka sprężysta występuje w:

• małżowinie usznej, ścianie przewodu słuchowego zewn. i trąbce Eustachiusza

• nagłośni, wyrostku głosowym chrząstki nalewkowatej, chrząstce rożkowatej

• małych oskrzelach i oskrzelikach

Chrząstka włóknista

Charakterystyczne dla tej chrząstki są liczne włókna kolagenu typu I (!!!) układające się w równoległe pęczki. W związku z tym jamki chrzęstne też układają się w równoległe szeregi i wszystko ma ładny, uporządkowany wygląd. Chrząstka ta występuje w:

• miejscach połączeń ścięgien i więzadeł z kośćmi

• krążkach międzykręgowych i stawowych

• spojeniu łonowym

Dysk międzykręgowy zbudowany jest z zewnętrznego pierścienia włóknistego z chrząstki włóknistej i wewnętrznego jądra miażdżystego z tkanki łącznej. W jądrze miażdżystym jest mało komórek, a półpłynna substancja podstawowa wysycona jest kwasem hialuronowym i włóknami kolagenu typu II.

TKANKA KOSTNA (textus osseus)

Tkanka kostna jest rodzajem tkanki łącznej zawierającym duże ilości soli mineralnych. Nadaje jej to twardość, sztywność. Tkanka ta tworzy zorganizowane, bardzo złożone struktury czyli kości, które dodatkowo mogą się stawowo ruszać. Jej funkcje są proste do wymyślenia (ochrona, wsparcie itp), ale warto też pamiętać, że kości stanowią rezerwuar Ca²⁺ i PO^3- dla naszego organizmu.

W skład tkanki kostnej wchodzą:

• komórki - osteoblasty, osteocyty i osteoklasty (stanowiąc tym samym 5% masy kości)

• istota międzykomórkowa składająca się z części organicznej (osteoid) i nieorganicznej (sole mineralne), które stanowią odpowiednio 25% i 60-70% masy kości

osteoblasty

Ich podstawowym zadaniem jest wytwarzanie składników organicznych kości. Tworzą jednolitą, pojedynczą warstwę komórek na nowopowstającej tkance, dzięki czemu nie dopuszczają do niej osteoklastów. Osteoblasty powstają z mezenchymatycznych komórek macierzystych wywodzących się ze szpiku. Mają pęcherzykowate, okrągłe jądra, zasadochłonną cytoplazmę i liczne wypustki cytoplazmatyczne, którymi łączą się wzajemnie (wytwarzają tam połączenia nexus). Ponadto osteoblasty cechuje budowa biegunowa. Syntetyzują i wydzielają kolagen typu I i proteoglikany oraz białka początkujące i regulujące mineralizację kości - osteonektynę (fosfoglikoproteina łącząca się z kolagenem I tworząc kompleks, który powoduje wytrącanie się soli wapnia i wiązanie kryształów hydroksyapatytu), osteokalcynę (zwaną też białkiem Gla, która wiąże Ca²⁺, czyli dostarcza substratu osteonektynie) oraz liczne hydrolazy (w tym kolagenazę), a także osteoprotegerynę (białko, które wiąże się z glikoproteiną RANKL i zapobiega tworzeniu wiązań osteoblast-osteoklast, czym hamuje różnicowanie komórek kościogubnych, stabilizuje minerał kości i hamuje wapnienie naczyń). Ostatnią substancją wydzielaną przez osteoblasty jest prostaglandyna PGE₂. Działalność wydzielniczą osteoblastów reguluje parathormon i witamina D₃.

osteocyty

Dojrzałe osteoblasty otoczone już zmineralizowaną istotą pozakomórkową nazywane są osteocytami. Mineralizacji nie ulega jednak najbliższe otoczenie osteocytu, stąd wrażenie, jakoby komórki te leżały w jamkach. Połączenie między osteocytami mają formę kanalików kostnych zawierających wypustki cytoplazmatyczne. Dzięki temu komórki leżące w oddaleniu od naczyń krwionośnych też mogą być odżywiane. `Łańcuszek' komórek, które przekazują sobie substancje to ok. 15 komórek.

osteoklasty

Komórki kościogubne, czyli osteoklasty to rodzaj makrofagów wywodzących się ze szpiku kostnego. Ich główną funkcją jest po prostu niszczenie tkanki kostnej. Są to na ogół duże, polijądrzaste komórki o kształcie owalnym. Prekursory osteoklastów na swej powierzchni zawierają glikoproteinę RANK, która wiąże się z podobną glikoproteiną RANKL osteoblastów. Takie związanie pobudza syntezę czynnika transkrypcji c-Fos, który pobudza transkrypcję genów koniecznych do zróżnicowania i aktywacji osteoklastów. Komórki te różnicują się również pod wpływem cytokiny - M-CSF (macrophage colony stimulating factor). Niekiedy czynnik c-Fos może aktywować gen dla interferonu
, czym zwrotnie hamuje syntezę i aktywność osteoklastów. Dojrzałe osteoklasty powstają w skutek fuzji 5-10 komórek prekursorowych i znajdują się zwykle na powierzchni kości w zatokach Howshipi (wtf?!) lub niekiedy nad warstwą osteoblastów. Fuzja ta jest pobudzana przez witaminę D₃. Aktywny osteoklast na powierzchni zwróconej ku kości wykształca charakterystyczny rąbek wypustek cytoplazmatycznych, dzięki czemu zwiększa powierzchnię kontaktu z kością. W cytoplazmie tych wypustek znajdują sie liczne lizosomy, mitochondria i polirybosomy. Osteoklasty, podobnie jak osteoblasty) wytwarzają hydrolazy, które rozkładają osteoid, a następnie fagocytują resztki. Nie zawierają jednak kolagenazy, więc muszą działać razem z osteoblastami. Komórki kościogubne zakwaszają również środowisko pompując do niego jony H⁺ i Cl^- (mechanizm jak w żołądku).

Osteoklasty nie mają receptorów dla parathormonu ani witaminy D, więc ich działanie jest ściśle skoordynowane z osteoblastami (wspomniane wyżej połączenie RANK-RANKL). Posiadają za to receptory dla kalcytoniny, która je unieczynnia.

ISTOTA MIĘDZYKOMÓRKOWA KOŚCI

Istota międzykomórkowa kości (ECM) składa się z osteoidu, czyli części organicznej oraz substancji nieorganicznych, czyli minerałów.

Włókna kolagenowe kości zbudowane są z kolagenu typu I, który stanowi aż 80% masy organicznej kości. Substancja bezpostaciowa kości składa się głównie z białek niekolagenowych (osteonektyna, osteokalcyna i inne), a także proteoglikanów. Substancja nieoganiczna, czyli minerał kości stanowi ok 60% masy całkowitej tkanki. Jest to prawie wyłącznie krystaliczny hydroksyapatyt Ca₁₀(PO₄)₆OH₂. Czasami u ludzi dorosłych, a obficie w kościach płodowych fosforan wapnia występuje w formie bezpostaciowego bruszytu o wzorze CaHPO₄2H₂O.

RODZAJE TKANKI KOSTNEJ

Tkankę kostną możemy podzielić na dwa rodzaje:

1. grubowłóknistą, czyli splotowatą (jest to kość pierwotna, powstająca jako pierwsza)

2. drobnowłóknistą, czyli blaszkowatą (jest to kość wtórna, powstaje w wyniku modelowania)

1. kość gąbczasta

2. kość zbita

Tkanka kostna grubowłóknista pojawia się w rozwoju osobniczym jako pierwsza, pierwotna tkanka kostna. U dorosłego zachowuje się jedynie w miejscach przyczepów ścięgien do kości, w wyrostkach zębodołowych, błędniku kostnym oraz szwach kości. Pojawia się też czasowo po złamaniach (tzw kostnina callus). W kości splotowatej występuje stosunkowo dużo komórek i osteoidu w porównaniu z minerałem.. Jej charakterystyczną cechą jest występowanie włókien kolagenowych w grubych pęczkach o nieregularnym przebiegu (stąd nazwa).

Tkanka kostna drobnowłóknista jest dojrzałą formą tkanki kostnej. Zbudowana jest z blaszek kostnych tworzących zazwyczaj beleczki (o układzie zgodnym z działaniem sił). Włókna kolagenowe (typ I) występują w niej pojedynczo, a minerał kości jest obfity.

Wyróżnia się dwa rodzaje kości blaszkowatej - zbitą i gąbczastą. Pierwsza zbudowana z blaszek wypełniających całą tkankę, cechuje się dużą wytrzymałością. Występuje w trzonach kości długich i zewnętrznych warstwach kości płaskich. Kość gąbczasta składa się z blaszek formujących beleczki kostne, między którymi w jamkach znajduje się szpik kostny. Występuje w nasadach kości długich i wypełnia kości płaskie (śródkoście, diploë).

Blaszki kostne układają sie w osteony, które zasadniczą mają budowę cepa, więc nie ma co się rozwodzić. Poglądowo rycina z Google'a:

a b c d e f

naczynie krwionośne kanał Haversa jamki kostne (osteocyty) i blaszki kostne zewnętrzne linia cementowa jama szpikowa kanał Volkmanna






okostna i śródkostna

Zewnętrzna powierzchnia kości pokryta jest okostną (periosteum), a wewnętrzna śródkostną (endosteum). Jedynie powierzchnie stawowe nie mają pokrywy łącznotkankowej.

Okostna składa się z dwóch warstw - zewnętrznej, zawierającej wiele włókien kolagenowych (tkanka łączna właściwa zbita o utkaniu nieregularnym) i mało komórek oraz wewnętrznej, mającej dużo komórek, w tym komórek macierzystych. Liczne włókna kolagenowe przenikające z okostnej w kość i umocowujące ją ściśle nazywamy włóknami Sharpeya. W okostnej znajduje się też dużo zakończeń nerwowych (w tym bólowych) oraz naczynia.

Śródkostna zbudowana jest z komórek podobnych do nabłonka, przylegających do siebie i tworzących jednolitą warstwę. W jej skład wchodzą komórki macierzyste, będące źródłem zarówno osteoblastów jak i komórek progenitorowych krwi (chyba).

KOŚCIOTWORZENIE

Kości nie powstają sobie same. Proces powstawania tkanki kostnej zachodzi zawsze na podłożu innej tkanki - mezenchymatycznej (kościotworzenie na podłożu błoniastym) lub chrzęstnej szklistej (kościotworzenie na podłożu chrzęstnym). Pierwszy sposób dotyczy powstawania kości czaszki, łopatki oraz obojczyka. Reszta kostnieje na podłożu chrzęstnym.

kościotworzenie na podłożu mezenchymatycznym

Proces ten zachodzi w błonie mezenchymatycznej, której komórki zaczynają wytwarzać kolagen typu I, proteoglikany, oraz białka - osteonektynę i osteokalcynę stając się tym samym osteoblstami. Zjawisko to prowadzi do wytworzenia pierwotnego osteoidu. Następnie zachodzi mineralizacja osteoidu, czyli odkładanie bezpostaciowego fosforanu wapnia (bruszytu). W miarę postępowania mineralizacji formują się pierwsze grubowłókniste beleczki kostne, które wewnątrz których znajdują się liczne osteocyty. Następnie beleczki zlewają sie i powstaje splotowata kość grubowłóknista. Kość ta na krótko przed urodzeniem jest niszczona przez osteoklasty i zastępowana identyczną w kształcie kością drobnowłóknistą. Osteoblasty odkładają najpierw blaszkowate systemy Haversa pierwotne, a następnie wtórne. Zewnętrzną warstwę osteonu wtórnego stanowi cienka warstwa istoty podstawowej pozbawiona kanalików kostnych i o niskiej zawartości włókien zwana linią cementową. Wyróżnia się też blaszki kostne zewnętrzne oraz blaszki kostne systemowe (między okrągłymi osteonami).

kościotworzenie na podłożu chrzęstnym

W tym procesie kość powstaje na chrzęstnym (chrząstka szklista) zawiązku nazywanym `modelem chrzęstnym kości'. To kościotworzenie rozpoczyna się w trzonie kości wytworzeniem mankietu kostnego. Jest to cienka warstwa tkanki kostnej odłożona przez macierzyste komórki ochrzęstnej dookoła trzonu zawiązka. Sam mankiet jest więc produktem kościotworzenia błoniastego (!!!).

Komórki chrząstki w okolicy mankietu ulegają przerostowi, a następnie degenerują, co pociąga za sobą rozkład istoty podstawowej i powiększenie jamek chrzęstnych. W jamkach tych odkładają się sole wapnia, co nazywamy wapnieniem (chrząstki). W procesie tym ważną rolę odgrywa białko chondrocytów - chondrokalcyna.

Przez otworki w mankiecie kostnym przedostają się z ochrzęstnej pęczki naczyniowo-komórkowe, zawierające mezenchymatyczne komórki macierzyste oraz naczynia włosowate. Jednocześnie wewnątrz modelu chrzęstnego zaczynają pojawiać się komórki chrząstkogubne - chondroklasty, które rozpoczynają proces niszczenia chrząstki. Jednocześnie z ww. komórek macierzystych różnicują się osteoblasty, które rozpoczynają proces kościotworzenia śródchrzęstnego. W wyniku tego procesu powstaje tzw. pierwotny punkt kostnienia.

Już od samego początku procesu powstawania kości na powierzchni beleczek pojawiają się liczne osteoklasty, które rozpoczynają proces modelowania tkanki kostnej. W wyniku ich działalności wewnątrz kości długich powstają jamy szpikowe.

Komórki tkanki chrzęstnej znajdującej się w nasadach kości dzielą się intensywnie, prowadząc do wzrostu kości na długość. Proces ten jest stymulowany przez peptydowy hormon wątroby - somatomedynę C (inaczej IGF I). Podziały te prowadzą do układania się jamek chrzęstnych w szeregach równoległych do osi długiej zawiązka kości. Komórki położone dośrodkowo ulegają hipertrofii, a następnie degenerują, chrząstka wapnieje, jest niszczona przez chondroklasty, a osteoblasty nabudowują tam nową kość. Czyli proces identyczny jak w kostnieniu śródchrzęstnym. Dzięki temu najpierw chrząstka, a następnie kość przyrasta na długość.

Jednocześnie osteoklasty niszczą wewnętrzną część mankietu kostnego, a osteoblasty nabudowują go od zewnątrz, co prowadzi do powstania wyżej wspomnianej jamy szpikowej i przyrostu kości na grubość.

Wtórne punkty kostnienia powstają w wyniku rozpoczęcia kostnienia śródchrzęstnego w miejscach innych niż pierwotne. To kostnienie postępuje promieniście, bez wytworzenia mankietu kostnego.

Po zakończeniu wytwarzania kości chrząstka utrzymuje się na powierzchniach stawowych (cale życie) i w nasadach kości (w młodości). W tej chrzęstnej płytce nasadowej możemy wyróżnić następujące warstwy:

• chrząstkę spoczynkową

• chrząstkę proliferującą (intensywnie dzielące się chondrocyty)

• komórki hipertroficzne

• komórki degenerujące

• chrząstka wapniejąca z pierwszymi beleczkami kostnymi

Wzrost kości powstałej na podłożu mezenchymatycznym odbywa się na jej obwodzie. Biorą w nim udział osteoblasty z tkanki mezenchymatycznej ciemiączek.

Wzrost kości pobudzają:

1. bezpośrednio:

1. estrogeny

2. parathormon

3. kalcytonia

4. witaminy D₃, K i C

2. przez stymulację wzrostu chrząstki:

1. somatomedyny osocza

2. testosteron

3. T₄ i T₃

3. przez stymulację wydzielania somatomedyn:

1. STH (hormon wzrostu)

2. insulina

3. prolaktyna

Kościotworzenie hamują kortyzol i PGE₂.

MODELOWANIE KOŚCI

U zdrowego człowieka przeciętnie 10% tkanki kostnej jest wymienianych na nowe w procesie zwanym modelowaniem kości. U dzieci proces ten zachodzi znacznie szybciej i w przeciągu roku odnawiana jest aż połowa szkieletu. Proces ten ma na celu usunięcie drobnych uszkodzeń kości oraz dostosowanie jej budowy do działających sił i naprężeń.

Modelowanie jest wynikiem harmonijnego współdziałania między osteoblastami a osteoklastami, zachodzącemu za pośrednictwem glikoprotein RANK (osteoklasty) i RANKL (osteoblasty), o czym była mowa wcześniej.

Kości i szpik nie zawierają naczyń limfatycznych.

CYTOFIZJOLOGIA WZROSTU KOŚCI

Komórkami odpowiedzialnymi za wzrost kości są osteoblasty, które wydzielają:

• kolagen typu I i proteoglikany, które budują osteoid

• białka biorące udział w precypitacji soli wapnia (osteonektyna i osteokalcyna)

• białko hamujące działalność osteoklastów, chroniące kości przed utratą składników mineralnych - osteoprotegrynę.

Aktywność osteoblastów jest pobudzana zmniejszonym wydzielaniem neuropeptydu Y i jego receptora Y₂. Ponadto osteoblasty są także konieczne w procesach niszczenia kości, ponieważ:

• wydzielają hydrolazy, w tym (jako jedyne) kolagenazę

• posiadają receptory dla parathormonu i wit. D₃

• uwalniają prostaglandynę PGE₂, co prowadzi do aktywacji osteoklastów

POŁĄCZENIA KOŚCI

Kości mogą łączyć się ze woba na kilka różnych sposobów, min.:

1. kościozrostem (synostosis)

2. chrząstkozrostem (synchondrosis)

3. włóknozrostem (syndesmosis), za pomocą tk. łącznej zbitej, np. wklinowanie (gomphosis)

4. połączeniam maziowym (diarthrosis)

Połączenia stawowe, inaczej stawy (articulationes) cechuje znaczna ruchomość oraz obecność łącznotkankowej torebki stawowej, złożonej z dwóch warstwo - wewnętrznej maziowej i zewnętrznej włóknistej.

Błonę zewnętrzną charakteryzuje duża ilość włókien kolagenowych (głównie typu I i III) i mała ilość komórek. Błonę wewnętrzną budują zarówno tkanka łączna luźna jak i zbita oraz miejscami tkanka tłuszczowa żółta. Od strony jamy stawowej wysłana jest warstwą płaskich komórek łącznotkankowych, wśród których wyróżnia się makrofagi, zwane tu komórkami M oraz fibroblasty zwane komórkami F.

KREW (sanguis)

Krew jest rodzajem tkanki łącznej składającym się z komórek i płynnej macierzy (osocza). Wśród upostaciowionych elementów krwi wyróżnia się erytrocyty (krwinki czerwone), leukocyty (krwinki białe) oraz trombocyty (płytki krwi). Objętość krwi dorosłego mężczyzny wynosi ok. 5-6l (8% masy ciała) i zawiera 45% komórek i 55% osocza. Stosunek objętości zajmowanej przez erytrocyty do sumy obj. osocza i leukocytów nazywa się hematokryt i wynosi od 35-45% dla kobiet do 45-50% dla mężczyzn. Krew można badać biochemicznie lub oglądając pod mikroskopem rozmaz. W drugim wypadku kroplę krwi rozmazuje się na szkiełku, suszy, utrwala (metanol) i barwi błękitem metylenowym i eozyną.

OSOCZE

Białka stanowią 6-8% osocza, resztę zaś woda i rozpuszczone w niej sole mineralne i jony oraz wiele ważnych substancji organicznych, np. aminokwasy, hormony, lipoproteiny itp. Osocze pozbawione fibrynogenu nazywamy surowicą.

Albuminy to najliczniejsza grupa globularnych białek osocza, odpowiedzialna za jego ciśnienie osmotyczne (a co za tym idzie - objętość krwi) oraz za transport wielu ważnych substancji: bilirubiny, jonów metali (w tym ciężkich), hormonów czy leków.

Drugą ważną grupą białek osocza są globuliny, które możemy podzielić na kilka frakcji: α₁, α₂, β i γ. γ-globuliny to immunoglobuliny (Ig - przeciwciała), produkowane przez komórki plazmatyczne układu odpornościowego. Wiążą antygeny obce dla organizmu i biorą udział w odpowiedzi humoralnej organizmu. Wyróżniamy 5 klas Ig:

• IgG - najliczniejsze w surowicy; jedyne przechodzi przez łożysko

• IgA - występuje głównie w wydzielinach (ślina, mleko) w postaci dimerów

• IgD - wydzielane głównie w okresie płodowym

• IgE - w większości związane z powierzchnią komórek immunokompetentnych

• IgM - liczne w początkowych etapach walki z infekcją

KOMÓRKI KRWI

KOMÓRKA	Liczba lub odsetek
Erytrocyty retikulocyty Leukocyty neutrofile eozynofile bazofile limfocyty limfocyty B limfocyty T limfocyty Tαβ limfocyty Tγδ monocyty Płytki krwi	4-5 mln/mm^3 do 2% wszystkich erytrocytów 4-11 tys./mm^3 50-65% leukocytów 2-5% leukocytów 0-1% leukocytów 25-35% leukocytów 30% limfocytów 60% limfocytów 85% limf. T 5% limf. T 3-8% leukocytów 150-400 tys./mm^3

ERYTROCYTY

Żywe, niebarwione erytrocyty są pomarańczowymi, pozbawionymi jądra komórkowego dwuwklęsłymi komórkami, które na rozmazach często układają się w rulony. Ich cytoplazma jest izostoniczna z osoczem (300 mOsm/L), więc w hipotonicznym środowisku tracą wodę (kształt owocu morwy), a w hipertonicznym pęcznieją, aż w końcu pękną (hemoliza) i staną się cieniami erytrocytów, czyli resztkami błon i cytoszkieletu.

W warunkach hipoksji (np. w górach) liczna erytrocytów może skoczyć aż do 8mln/mm³.

Budowa

Erytrocyt ma kształt dwuwklęsłej soczewki, by zwiększyć stosunek powierzchni do objętości. Dodatkowo jest bardzo cienki, co prowadzi do zmniejszenia odległości między tlenem i Hb a błoną komórkową. Krwinki czerwone z łatwością mogą się odkształcać, przeciskając się przez wąskie naczynia włosowate. Zawdzięczają to szczególnej siateczce granicznej, zbudowanej ze spektryny, glikoforyny i aktyny.

W zależności od wielkości erytrocyty dzielmy na normocyty (75%), mikrocyty i makrocyty.

Hemoglobina

Podstawową funkcją erytrocytów jest transport gazów oddechowych między tkankami a płucami, stąd ogromne ilości hemoglobiny wypełniające komórki (340g/l = 30% masy całkowitej). U zdrowych ludzi obserwujemy 3 rodzaje hemoglobiny - HbA₁, HbA₂ i HbF. Najpowszechniejsza jest HbA₁ (97%) złożona z dwóch łańcuchów α i dwóch β globiny oraz 4 podjednostek hemowych. Hemoglobina A₂ ma zamiast łańcuchów β łańcuchy δ, a hemoglobina F (płodowa) - globiny γ.

Do globiny β i hemu może wiązać się NO, który uwalnia się wraz z tlenem i rozszerza naczynia. dodatkowo erytrocyty mogą zawierać ferrytynę, która przenosi żelazo.

Grupy krwi każdy zna, ale warto pamiętać, że każdy ma substancję H, do której przyczepiają się N-acetylo-D-galaktozamina (grupa A) lub D-galaktoza (grupa B). Inne układy grupowe to Rh, Lewis, Kell-Kid, P, Lutheran i MNS.

Retikulocyty to niedojrzałe krwinki, które mogą występować we krwi obwodowej i stanowić do 2% erytrocytów. Są od nich nieco większe, mają resztki siateczki i rybosomów, a czasem nawet pozostałości jąder pod postacią ciałek Howella-Jolly'ego lub pierścieni Cabota.

Erytrocyty żyją ok. 3-4 miesięcy, ponieważ hemoglobina się stopniowo utlenia (do metHb), co sprawia, że nie mogą nieść tlenu. Niszczenie polega na fagocytozie przez makrofagi, przekształceniu hemu w biliwerdynę, a następnie w wątrobie w bilirubinę.

LEUKOCYTY

Leukocyty, czyli białe krwinki dzielimy na dwie duże podgrupy - granulocyty (neutrofile, eozynofile i bazofile) oraz agranulocyty (limfocyty i monocyty). Liczna leukocytów przekraczająca 11 000/mm³ to leukocytoza, a mniejsza niż 4 000/mm³ to leukopenia. Białe krwinki umieją uciekać z układu krążenia przez śródbłonek - proces ten nazywa się diapedeza. Jego mechanizm polega na związaniu spektryn leukocytu i śródbłonka, które prowadzi do toczenia (w sensie turlania). Następnie związanie się integryn i przeciśnięcie przez:

1. istniejące rozstępy w śródbłonku, co jest częstsze

2. nowopowstały por w komórce endothelium, co zachodzi rzadko.

Neutrofile

Granulocyty obojętnochłonne stanowią ok 50-70% wszystkich białych krwinek. Mają pałeczkowate lub segmentowane jądro, obojętną cytoplazmę i ok 200 ziarenek, które można podzielić na

• swoiste (80%) - otoczone błoną, zawierają bakteriocydy (fagocytyny, lektoferrynę)

• nieswoiste (azurofilne) - lizosomy zawierające defensyny i hydrolazy zawieszone w kwaśnej macierzy

Populacja marginalna granulocytów to ta część neutrofilów, która przylega do śródbłonka naczyń lub uprawia partyzantkę w jego okolicy zamiast pływać po całym obwodzie. Populacja przyścienna jest mobilizowana po wysiłku i po jedzeniu, co jest powodem czasowej leukocytozy.

Wzór Arnetha służy do oszacowania intensywności granulocytopoezy i opiera się na obserwacji jąder :D

Neutrofile pełnią przede wszystkim funkcje bakteriobójcze, stąd ich zdolność do:

• ruchu (wywołanego chemokininami)

• fagocytozy

• wydzielania i uwalniania subst. bakteriobójczych oraz lipoksyn i leukotrienów.

Mechanizm ruchu

Nierównomierne pobudzenie równomiernie rozmieszczonych receptorów chemokin powoduje pobudzenie białek przekaźnikowych (RAC, RHO i CDC42). To ostatnie uczynnia białko WASP, które z kolei bierze udział w wytworzeniu kompleksu ARP. Kompleks ten stymuluje polimeryzację aktyny w kierunku największego stężenia chemokin. Białko RHO łączy filamenty cienkie w pęczki i wiąże z miozyną II oraz stymuluje integryny do wiązania podłoża. To wszystko prowadzi do powstania wypustki (lamelipodium, filopodium lub pseudopodium). Dodatkowo z `czoła' komórki wypuszczane jest ATP, które rozpada się na produkty, które dodatkowo stymulują receptory chemokin.

Wybuch oddechowy to znaczne zwiększenie zużycia tlenu przez granulocyty wywołane ich preaktywacją przez TNFα.

Neutrofile powstają w szpiku czerwonym, skąd wyskakują na 8-12h do krwi. Następnie przez diapedezę przeciskają się do tkanek (głównie łącznej właściwej), gdzie pozostają jako mikrofagi około 1-2 dni.

Eozynofile

Granulocyty kwasochłonne stanowią ok. 3-4% wszystkich leukocytów na obwodzie. Mają trójpłatowe jądro i nieswoiste ziarenka (lizosomy) zawierające enzymy lityczne (RNA-zę, DNA-zę, lipazę, histaminazę, arylsufatazy <rozkładają GAGi> i inne). Poza tym produkują MBP czyli główne białko zasadowe, które zwiększa przepuszczalność śródbłonka, co w połączeniu z hydrolizą proteoglikanów ułatwia migrację komórek. Dzieje się tak w alergiach i robaczycach. Ich liczba gwałtownie spada po podaniu kortykosteroidów.

Wydzielają interleukiny!

Bazofile

Stanowią mniej niż 1% wszystkich białych krwinek. Przypominają komórki tuczne, bo mają (poza segmentowanym jądrem) zasadochłonne ziarenka zawierające jednorodny materiał - histaminę, proteoglikany, cytokiny, a głównie interleukina 4 (Il-4) oraz enzymy proteolityczne.

Interleukina 4 pobudza produkcję receptorów IgE i odgrywa ważną rolę w patogenezie alergii.

Bazofile mogą też uwalniać prostaglandyny i leukotrieny, a dzięki zawartości heparyny barwią się metachromatycznie (barwnikiem niebieskim na czerwono).

Na ich powierzchni znajdują się receptory dla IGE, których pobudzenie powoduje degranulację.

Bazofile, podobnie jak neutrofile mają zdolność fagocytozy i wydzielania substancji przeciwbakteryjnych, ale w znacznie mniejszym stopniu. Ich główna rola to udział w reakcjach alergicznych, gdyż mogą wydzielać histaminę i inne związku rozszerzające naczynia i ułatwiające diapedezę.

Limfocyty

Limfocyty stanowią ok 30% wszystkich białych krwinek. Wyróżnia się limfocyty małe, średnie i duże, z których pierwsze mogą wejść do cyklu komórkowego pod wypływem cytokin, a pozostałe już w nim są (lub są limfocytami NK). Każdy limfocyt ma duże, jednolite jądro komórkowe i skąpą cytoplazmę.

Około połowy wszystkich limfocytów znajduje się w krwiobiegu, nabłonkach i wszystkich GALTach, BALTach i innych, a reszta (ok. 50%) rezyduje w obwodowych narządach limfatycznych (śledziona, węzły limfatyczne, migdałki). PO jakimś czasie limfocyty zmieniają się i te, które rezydowały lecą na obwód, a te biegające sobie wracają. Limfocyt aktywuje się po zetknięciu z antygenem.

Wyróżnia się 3 rodzaje limfocytów

• limfocyty B

• limfocyty T (na oko identyczne jak B)

• limfocyty NK (większe i mają ziarenka azuroliflne)

limfocyty B

Małe limfocyty powstające w szpiku kostnym (stąd B), skąd lecą wprost do krwi, gdzie stanowią 30% wszystkich limfocytów. Po związaniu swoistego antygenu komórka B mnoży się niemiłosiernie, a potem różnicuje do komórek plazmatycznych, które wydzielają taką samą Ig (przeciwciało monoklonalne). Odpowiedź limfocytów B na antygen nazywana jest reakcją humoralną, a przeciwieństwie do limfocytarnej odpowiedzi komórkowej.

Na powierzchni limfocyty B mają coś, co nazywa się BCR (B-cell receptor), a jest po prostu IgE związanym z błoną. To BCR jest otoczone przez kompleks Igα, Igβ, Igγ oraz glikoproteiny błonowe. Charakterystycznymi glikoproteinami błonowymi limfocytów B są CD19-22, CD40 i CD 72.

Większość hodowanych in vitro komórek B można pobudzić do podziału poprzez działanie na nie lektyną.

Czas życie limfocytu B wacha się od tygodnia do miesiąca.

limfocyty T

Grupę limfocytów T dzielimy na dwie mniejsze frakcje - limfocyty Tαβ i limfocyty Tγδ. Oba rodzaje powstają w szpiku kostnym, skąd wędrują do grasicy by się przesiać, wyedukować i dojrzeć. Tam Tαβ różnicują sie na limfocyty Th (pomocnicze) i limfocyty Tc (cytotoksyczne).

Na powierzchni komórek T znajdują się (analogiczne do receptorów limfocytów B) TCR, czyli T-cell receptors oraz swoiste glikoproteiny CD3 (wszystkie limfocyty T), CD4 (limfocyty Th) lub CD8 (limfocyty Tc).

Limfocyty T pomocnicze wydzielają ponad 20 rodzajów interleukin, dzięki którym mogą aktywować limfocyty B, inne limfocyty T oraz całą masę innych komórek. Limfocyty Tc wiążą się z komórkami wadliwymi (np. zakażonymi wirusem) i KILL `IM!

Limfocyty Tγδ z grasicy szybciutko przelatują do nabłonków układu pokarmowego i oddechowego, gdzie stanowią ok 40% limfocytów (dużo w porównaniu do 5% limfocytów krwi).

Limfocyty Tαβ są zdolne reagować na szeroki wachlarz antygenów, a ewolucyjnie zramolałe Tδγ głównie na antygeny komórek nowotworowych, zakażonych i uszkodzonych - ich cel to ochrona nabłonków i stymulacja ich odnowy w razie konieczności.

WAŻNE!!! Limfocyty człowieka mają receptory dla białek powierzchniowych erytrocytów owcy!!! (shocking), przez co mogą się wiązać w rozetki E.

Limfocyty T mogą żyć miesiące a nawet lata!

limfocyty NK

Limfocyty NK (natural killers) stanowią ok 10% limfocytów na obwodzie, a ich jedynym i nadrzędnym celem jest spontaniczne mordowanie komórek nowotworowych. Dodatkowo wydzielają interleukiny i TNF.

Monocyty

Monocyty to największe leukocyty w człowieku. Są prekursorami wielu komórek układu makrofagów (np. histiocytów), czyli komórek żernych siedzących sobie w różnych tkankach. Monocyty powstają w szpiku z monoblastów, a następnie przechodzą do krwi, gdzie siedzą sobie ok. 3 dni, by następnie wejść do jakiejś tkanki. Mają nerkowate jądro i liczne azurofilne pęcherzyki, mitochondria i rozbudowany aparat Golgiego.

Monocyty fagocytują, uwalniają leukotrieny i wydzielają interleukiny.

TROMBOCYTY

Płytki krwi krążące we krwi obwodowej nie są komórkami w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale fragmentami megakariocytów rezydujących w szpiku. Ich liczba powinna wynosić 150-400 tys/mm³. Za mało płytek to trombocytopenia, a ich nadmiar - trombocytoza.

Żyją około 10 dni.

Ich dyskoidalny kształt jest utrzymywany przez obwodowo i okrężnie ułożone mikrotubule. Wewnątrz trombocytu znajduje się cytozol z mitochondirami, ziarnami glikogenu, lizosomami i swoistymi zirnami:

• ziarenkami gęstymi

• zairenkami α

Ziarenka gęste zawierają ADP, serotoninę i Ca²⁺, a z kolei ziarenka α - peptydy i białka, takie jak PDGF, TGF, czynnik von Willebranda, tromboplastynę i fibrynogen. W cytozolu płytek krwi znajduje sie również swoisty kompleks aktyny i miozyny zwany trombosteniną, który służy do obkurczania agregatów płytek. Błona komórkowa też jest przystosowana do ich funkcji - zawiera dużo integryn oraz selektyn, w tym selektynę P, która wiąże się z czynnikiem Willebranda. Są tam także receptory dla ADP, lamininy i trombiny.

Cytofizjologia płytek krwi

Głównym zadaniem płytek krwi jest tworzenie agregatów (skrzeplin białych) w celu zatamowania krwawienia. Normalnie pływające płytki są nieaktywne, żeby nie robić szkód dzięki tonującemu wpływowi prostacykliny (PGI₂) wydzielanej przez śródbłonek. Aktywacja płytek zachodzi pod wpływem związanie się ich receptorów z kolagenem, trombiną, ADP i innymi czynnikami aktywującymi. Przekazanie sygnału do cytozolu prowadzi do wzrostu stężenia Ca²⁺ i łączenia płytek ze wszystkim z czym mogą. Powstały agregat następnie się obkurcza (trombostenina!) i degranulują swoje zawartości. Dodatkowo z błon trombocytów wydzielany jest tromboksan (TXA₂), który podkręca agregację i wydzielanie. Wydzielona tromboplastyna w obecności Ca²⁺ stymuluję zamianę protrombiny w trombinę i dalej leci kaskada krzepnięcia krwi.

Z ziarenek gęstych wydzielane są ADP, serotonina i jony wapnia. ADP działając przez receptory P2Y i również stymuluje agregację, serotonina wywołuje skurcz naczynia, a Ca²⁺ jest potrzebny w procesie krzepnięcia.

Z ziarenek α wydzielane są czynniki wzrostu i różnicowania - PDGF i TGF. Przenikają one przez błonę wewnętrzną naczynia i indukują podziały miocytów warstwy środkowej. Mogą też niestety wracać i prowokować powstanie skupisk komórek magazynujących tłuszcz (miażdżyca).

krzepnięcie krwi

Krzepnięcie krwi i agregacja płytek to dwa zupełnie oddzielne procesy. Podczas krzepnięcia powstaje fibryna, czyli włóknik spajający wszystko, co na niego wpadnie (w tym erytrocyty). Połączenie agregatu i skrzepu daje skrzeplinę czerwoną.

W powstawaniu skrzepu uczestniczą liczne czynniki krzepnięcia, jak np. glikoproteiny (czynniki I, II, V i VIIII, lipoproteiny (czynnik III), proteazy (czynniki VII, X, XI, XII), polipeptydami (czynniki IX i XIII) oraz Ca²⁺ (czynnik IV). Wytwarzanie są przez wątrobę, za wyjątkiem czynnika von Willebranda (VIII) powstającego w śródbłonku i megakariocytach, czynnika tkankowego (III) oraz Ca²⁺ (IV).

Krzepnięcie krwi zapobiega jej utracie, ale również stymuluje angiogenezę, bo wytworzona trombina stymuluje śródbłonek i trombocyty to produkcji VEGF i PDGF.

Krzepnięcie przebiega kaskadowo:

1. wytworzenie czynnika X (zależne od wit. K)

2. przekształcenie protrombiny w trombinę (z udziałem tromboplastyny)

3. przekształcenie fibrynogenu w fibrynę (z udziałem trombiny)

SZPIK KOSTNY I ODNOWA KOMÓREK KRWI

Szpik kostny znajduje się w jamach szpikowych kości długich, kościach płaskich (w tym w mostku), czaszce i miednicy. Przyjmuje on postać krwiotwórczego szpiku czerwonego i zapasowego szpiku żółtego. Noworodki mają wyłącznie szpik czerwony, jednak do wieku dorosłego pozostaje on tylko w nasadach bliższych kości promieniowych i udowych, w kręgach, żebrach, kościach biodrowych i mostku (z dróch ostatnich pobiera się go w celach diagnostycznych i leczniczych).

Zrąb szpiku kostnego zbudowany jest z tkanki łącznej właściwej luźnej, w której zawieszone są komórki macierzyste zrębu i komórki hemocytopoetyczne.

Komórki macierzyste zrębu w hodoli in vitro wytwarzają kolnie fibroblastów, stąd ich mądra nazwa CFU-F (colony forming unit - fibroblasts). Komórki te znacząco wpływają na różnicowanie się komórek progenitorowych erytrocytów i leukocytów poprzez oddziaływanie bezpośrednie (wiążąc się z nimi za pośrednictwem receptorów) lub pośrednie (wydzielając peptydy i białka regulujące różnicowanie). Prawdopodomnie stanowią też część warstwy śródkościa.

Wydzielają min. SCF (stem cell factor - czynnik komórek macierzystych) oraz CSF (colony stimulating factor - czynnik pobudzający kolnie), który reguluje granulocytopoezę.

Do rożnych rodzajów CSF zaliczamy:

• interleukiny (IL-3, IL-5, IL-6, IL-7 i in.)

• SCF (czynnik komórek macierzystych)

• GM-CSF (czynnik tymulujący granulocyty i makrofagi)

• EPO (erytropoetyna)

• LIF (czynnik hamujący białczkę)

Naczynia krwionośne szpiku

Krew tętnicza dostaje się do szpiku dzięki tętnicom odżywczym kości wnikającym do jam szpikowych oraz naczyniom włosowatym okostnej i śródkostnej. W szpiku naczynia tworzą gęstą sieć zatok biegnącą ku środkowi szpiku do zatoki centralnej. W zatokach właśnie odbywa się wymiana komórek między krwią a szpikiem, dlatego ich śródbłonek jest cienki i bardzo łatwo wytwarza pory, przez które komórki mogą przenikać.

miąższ szpiku kostnego

Miąższ szpiku stanowią komórki pośrednie i końcowe procesu różnicowania komórek krwi oraz makrofagów i komórek tucznych. Wytwarzanie erytrocytów zachodzi dookoła zatok, a im dojrzalsza komórka tym bliżej śródbłonka się znajduje. Granulocyty powstają dalej od naczyń zatokowych, w wydzielonych wyspach komórkowych, zaś megakariocyty leżą tuż pod śródbłonkiem, a swoje wypustki, od których odrywają się trombocyty wynicowują do światła sinusoid.

Funkcje szpiku kostnego:

• wytwarzanie wszystkich rodzajów komórek krwi oraz komórek tucznych, makrofagów i komórek dendrytycznych;

• odnowa komórek macierzystych;

• niszczenie zużytych, wadliwych i uszkodzonych erytrocytów

• reakcje immunologiczne - komórkowa i humoralna

hepcydyna -białko produkowane przez hepatocyty; związane jest z wykorzystaniem żelaza pochodzącego z rozpadłych erytrocytów, a jego niedobór wywołuje chorobę - hemochromatozę (zwiększone st. Fe w tkankach)

WYTWARZANIE KOMÓREK KRWI

Hemocytopoeza i komórki macierzyste

Hemocytopoeza to proces wytwarzania zróżnicowanych terminalnie komórek krwi z pluripotentnych komórek macierzystych szpiku. Wszystkie komórki krwi człowieka pochodzą od jednej komórki macierzystej krwi.

Erytrocytopoeza to proces różnicowania się krwinek czerwonych, granulocytopoeza, limfocytopoeza i monocytopoeza - procesy różnicowania się określonych leukocytów, a wytwarzanie prekursorów płytek krwi to trombocytopoeza. Dodatkowo, stosuje się podział na komórki mielocytopoezy (erytrocyty, granulocyty, monocyty, megakariocyty) i te do niej nie należące (limfocyty). Znane są też niektóre geny sterujące tymi procesami, np. gen gata1 - erytrocytopoeza, gen pu.1 - mielocytopoeza czy gen ikaros - limfocytopoeza.

Ze względu na trudności (zapewne bioetyczne) w badaniu ludzkiego szpiku wiedza o komórkach macierzystych pochodzi z badań na myszach.

Komórki macierzyste, po podaniu organizmowi ze zniszczonym szpikiem, zagnieżdżają się pojedynczo w kościach, formując następnie kolonie. Stąd też nazwa CFU (colony forming unit) lub czasem CFC (colony forming cell)

W szpiku znajduje sie stosunkowo niewiele komórek macierzystych, jednak mają one niekończącą się zdolność do podziałów (nieśmiertelne). Dodatkowo nie wzbudzają zastrzeżeń etyczno-moralnych, dlatego pobiera się je obficie i ochoczo. Komórki macierzyste szpiku są mniej narażone na działanie czynników uszkadzających bo mają długi cykl komórkowy (kilka dni). dzielą się one asymetrycznie, dając jedną komórkę macierzystą i jedną zdeterminowaną komórkę progenitorową, która może już tylko różnicować się terminalnie. W szpiku komórki macierzyste są multipotentne, co oznacza, że w warunkach doświadczalnych mogą z nich powstawać nie tylko komórki krwi, ale również wiele rodzajów innych, wyspecjalizowanych komórek, w zależności od otoczenia, w jakim się znajdą.

Inną ważną cechą tych komórek jest fakt, że posiadają liczne receptory dla chemokin, co pozwala im migrować do miejsc zapalenia i tak kontynuować podziały.

Erytrocytopoeza

Cały proces zajmuje ok 7 dni. Po aktywacji genu gata1 w komórkach tej linii następuje synteza białka GATA1, będącego czynnikiem transkrypcyjnym genu hemoglobiny i kilku innych enzymów.

Erytrocytopoeza jest procesem intensywnym - każdego dnia w szpiku powstaje ok. 20 miliardów erytrocytów i tyle samo niszczone jest w śledzionie i szpiku.

Komórką wyjściową szlaku jest komórka macierzysta mielocytopoezy (hemocytoblast). W przebiegu erytrocytopoezy powstają z niej kolejno BFU-E (burst forming unit), CFU-E, na które działa erytropoetyna. Stymuluje to powstanie proerytroblastu - komórki jądrzastej o 2 jąderkach i zasadochłonnej cytoplazmie, prowadzącej intensywną syntezę białek. Czas jego życia to ok. 20h. Po tym czasie Dzieli się dając dwa erytroblasty zasadochłonne - mniejsze, jądrzaste, ale podobne. Dzielą się po kolejnych 20h dając dwa nowe erytroblasty wielobarwliwe - jeszcze mniejsze, z okrągłym jądrem, zasadochłonną cytoplazmą i ziarenkami kwasochłonnymi zawierającymi hemoglobinę. Zawierają też syderosomy czyli pęcherzyki z ferrytyną. Czas ich życia nie przekracza 24h. Następnie różnicują się erytrocyty kwasochłonne, czyli normoblasty. Są to komórki o juz znacznie zmniejszonym jądrze, nie mogące się dzielić. Ich cytoplazma wypełniona jest hemoglobiną, a pod koniec życia wyrzucają jądro i jeszcze część cytoplazmy. Komórka bezjądrowa to retikulocyt - ma ok. 9μm średnicy, są kwasochłonne, jednak od erytrocytów odróżniają je resztki RNA i struktur komórkowych. Retikulocyty żyją ok 3 dni - w tym czasie albo zostają w szpiku albo trochę przedwcześnie) wyskakują do krwiobiegu, gdzie stanowią 2% erytrocytów.

Regulacja erytrocytopoezy

Erytroytopoezę pobudzją dwie cytokiny (CSF):

• Erytropoetyna - glikoproteina zawierająca kwas sjalowy; 80% syntetyzują komórki (fibroblasty) śródmiąższowe nerki, a pozostałe 20% hepatocyty i lipocyty wątroby. W nieznacznych ilościach EPO wydzielają też śledziona, płuca, jądra i astrocyty mózgowia. EPO działa głównie na CFU-E stymulując ich podział. Syntezę EPO stymuluje hipoksja, niedobór jony kobaltu i zmniejszenie stężenie Fe.

• Interleukiny, szczególnie IL-3, która pobudza proliferację BFU-E

• Pobudzający wpływ mają też: wit. B₁₂, żelazo, kwas foliowy, STH, tyroksyna, testosteron i kortyzol

Erytrocytopoeza jest hamowana przez wzbudzanie apoptozy komórek szlaku, porzedzone rozłożeniem GATA1 przez kaspazy.Mielocytopoeza i granulocytopoeza

Milocytopoeza to wytwarzanie granulocytów i monocytów po aktywacji genu pu.1 w komórkach macierzystych.

Granulocytopoeza trwa ok. 14 dni. Wyjściową komórką tego procesu jest wyjściowa komórka mielocytopoezy, wspólna dla wszystkich komórek krwi poza limfocytami. Pierwszą zdeterminowaną komórką, z której powstają neutrofile i makrofagi jest CFU-GM. Eozynofile i bazofile powstają z odpowiednio CFU-Eo oraz CFU-BM, a megakariocyty zaś - z BFU-Meg->CFU-Meg (komórki tuczne z komórki protucznej).

Następnie w garnulocytopoezie powstają komórki na oko już odmienne: mieloblast, promielocyt, mielocyt, metamielocyt, niedojrzały granulocyt i granulocyt.

mieloblast - powstaje z CFU-GM, ma jedno okrągłe jądro i zasadochłonną cytoplazmę.

promielocyt - powstaje z mieloblastu, jest większy i ma duże, nerkowate jądro, a w cytoplazmie pojawiają się ziarenka azurofilne (lizosomy)

mielocyt - znów większy, owalne mimośrodkowe jądro, ma już swoiste ziarenka (mielocyt kwaso-, zasado- i obojętnochłonny

metamielocyt - mniejszy od mielocytu, ma rogalikowate jądro, nie dzieli się, ale ma dużo swoistych ziarenek; zwalnia się aktywność metaboliczna i pojawia w cytoplazmie glikogen

niedojrzały granulocyt - powstaje przez zwiększanie ilości swoistych ziarenek, ma jądro jak zagięta pałeczka, może już wychodzić do krwi, ale jak za dużo to znaczy, że mamy bakterię :(

Rezerwy i krążenie granulocytów

Część granulocytów nie ucieka do krwi, ale zostaje w szpiku tworząc rezerwę uruchamianą w razie potrzeby. Dodatkowo istnieje pula granulocytów marginalnych kampiących się w naczyniach przy śródbłonku. Stąd wyróżnienie 5 grup granulocytów:

1. komórki granulocytpoezy (w szpiku)

2. granulocyty marginalne w szpiku

3. komórki krążące na obwodzie

4. granulocyty marginalne krwi (przyścienne)

5. granulocyty tkanki łącznej (i in.)

Nadprodukcja granulocytów w szpiku nie musi manifestować się granulocytozą we krwi, bo można je chować po szpiku, ścianach naczyń i w tkance łącznej.

Granulocytopoeza jest regulowana przez cytokiny i leukotrieny wydzielane przez komórki zrębu szpiku, komórki śródbłonka, makrofagi i inne. Kluczowe znaczenie mają tu CSF czyli colony stimulating factors, wśród których znajdziemy interleukiny. Brak cytokin pobudzających granulocytopoezę powoduje białaczki.

Monocytopoeza

Monocytopoeza to proces różnicowania monocytów od komórki CFU-GM, przez monoblast, promonocyt aż do monocytu.

monoblast - duże komórki występujące w szpiku w bardzo niewielkiej licznie; mają okrągłe jądra, i zasadochłonną cytoplazmę, a wiedza o nich pochodzi głównie z obserwacji monoblastów z krwi ludzi chorujących na białaczkę monocytową.

promonocyt - troszkę mniejsze, o okrągłych jądrach i zasadowej cytoplazmie bogatej w rybosomy; intensywnie się dzilą i przekształcają w monocyty

monocyt - to komórka nie do końca w pełni zróżnicowana, przebywająca we krwi ok 10-12h, która następnie przechodzi do tkanek, gdzie przekształca się ostatecznie w makrofaga układu jednojądrowych makrofagów czyli formę docelową, np:

• histiocyt tkanki łącznej właściwej i skóry właściwej

• komórkę Browicza-Kupffera wątroby

• komórkę mikrogleju UN

• makrofaga śledziony, węzła chłonnego lub szpiku

• osteoklast kości

• komórkę M torebki stawowej

• makrofaga płynu jam ciała

Limfocytopoeza

Linia komórek limfocytarnych powstaje dzięki aktywacji genu ikaros w komórkach macierzystych szpiku. Cały proces zaś zachodzi w szpiku, grasicy i niektórych narządach obwodowych .

Wyjściową komórką szlaku limfocytopoezy jest komórka pluripotentna szpiku, z której różnicują się immunoblasty, czyli komórki progenitorowe limfocytów T (dla limfocytów Tαβ, Tγδ, NK) i B.

Z komórek progenitorowych dla limfocytów B w szpiku powstają preprolimfocyty B, prolimfocyty B i niedojrzałe limfocyty B. Te ostatnie eksponują na powierzchni IgM oraz IgD i migrują do obwodowych narządów limfatycznych. Tam się rozmnażają i, jeśli zetkną się z antygenem, migrują do tkanek jako centrocyty, gdzie ostatecznie różnicują się w komórki plazmatyczne i komórki pamięci.

Limfocyty Tαβ i większość limfocytów Tγδ różnicuje się w grasicy (te ostatnie trochę też w jelicie).

Podczas różnicowania na błonach komórkowych limfocytów zaczynają być eksponowane swoiste glikoproteinowe receptory podobne do immunoglobulin (BCR i TCR dla odpowiednich B i T limfocytów), a także glikoproteiny będące gronkami różnicowania (CD)

Trombopoeza

Płytki krwi to fragmenty cytoplazmy oderwane od megakariocytów w szpiku. Pierwszą zdeterminowaną komórką tego szeregu jest macierzysta komórka mielocytopoezy, która wytwarza BFU-Meg, dające początek megakarioblastom. Genem odpowiedzialnym za skierowanie komórki na szlak trombopoezy jest GATA1 (jak dla erytrocytów) oraz białka FOG i NF-E2. Megakarioblasty są duże, mają nerkowate jądro z dużą ilością jąderek i zasadochłonną cytoplazmę. Pod wpływem trombopoetyny, a także interleukin 3, 6 i 11 megakarioblasty dojrzewają i przekształcają się w megakariocyty, które można niekiedy znaleźć poza szpikiem - w płucach lub we krwi. Dojrzewanie polega na kilkukrotnej kariokinezie, ale bez cytokinezy. Prowadzi to do powstania segmentalnego jądra poliploidalnego mającego 4-128 razy więcej DNA niż normalna komórka. Brak cytokinezy powoduje wzrost objętości komórki.

Dojrzały megakariocyt leży pod śródbłonkiem sinusoidów w szpiku, a swoje macki wysuwa do ich światła. Pierwsze odrywają się propłytki, czyli fragmenty tych wypustek, które dochodzą ostatecznie do formy płytek. Jakoś.

TKANKA MIĘŚNIOWA (textus muscularis)

Nie będzie bo nie mam siły :(TKANKA NERWOWA (textus nervosus)

Tkanka nerwowa występuje w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym. Tkanka ta składa się z neuronów, czyli neurocytów oraz komórek glejowych (neuroglejowych), które stanowią rodzaj zrębu dla neuronów. Większość komórek nerwowych pochodzi z ektodermy cewy nerwowej, której komórki przekształcają się w neuroblasty (prekursory neuronów) lub spongioblasty (prekursory gleju). Jedynie neurony zwojów międzykręgowych i części zwojów współczulnych powstają z neuroblastów grzebieni nerwowych.

Mikroglej pochodzi z mezodermy.

Komórka nerwowa składa się z perykarionu (ciała) zawierającego jedno jądro oraz wypustek różnej długości i ilości. Jego podstawową funkcją jest wytwarzanie, przetwarzanie i przekazywanie impulsów nerwowych do innych neuronów lub do komórek efektorowych (gruczoły, mięśnie...). Neurony są także komórkami pobudliwymi, co znaczy, że reagują zmianą ładunku w poprzek błony na zmiany temperaturę, ciśnienie, światło, ucisk lub impuls elektryczny.

Ponadto tkanka nerwowa organizuje i koordynuje wiele czynności organizmu, w tym przejawy intelektu, świadomości oraz fizjologii.

NEURON

Jak wspomniano, neuron skłąda się z ciała komórki, czyli perykarionu oraz wypustek - aksonu (neurytu) i dendrytów.

Większość ciał komórek znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). `Na obwodzie” perykariony znajdujemy w zwojach czaszkowych, międzyrdzeniowych, współczulnych i przywspółczulnych oraz w postaci niewielkich grup komórek zwojowych różnych narządów.

perykarion

Ciała neuronów mają bardzo zróżnicowane rozmiary (4-120 μm) oraz kształty (gwiaździste, ziarniste, piramidalne, gruszkowate i inne). W zależności od ilości wypustek neurony dzielmy na:

• wielowypustkowe

• dwuwypustkowe

• jednowypustkowe

• rzekomojednowypustkowe

• bezwypustkowe

Od perykarionu odchodzi zawsze jeden akson i dowolna liczna dendrytów. Aksony przewodzą impulsy do ciała komórki, a dendryty z ciała komórki.

Siateczka śródplazmatyczna leżąca obficie dookoła jądra zwana jest tigroidem lub ziarenkami Nissla. Nie obserwuje się jej jedynie u nasady aksonu. Tigroid charakteryzuje specyficzne ustawienie rybosonów w rozetki.

Komórka nerwowa syntetyzuje wiele białek, jednak przede wszystkim są to neuroprzekaźniki peptydowe, które są transportowane wzdłuż wypustek (patrz dalej). Dodatkowo neurony wydzielnicze mają zdolność sekrecji prohormonów oksytocyny, wazoprezyny oraz liberyn i statyn.

W perykarionach występują wtręty komórkowe, czyli skupiska barwników - melaniny i lipofuscyny, których funkcje nie są znane. Wiadomo jedynie, że lipofuscyna jest oznaką wyrodnienia komórek.

wypustki nerwowe

W wypustkach, aksonach i dendrytach, występują szczególnie obficie mikrotubule i neurofilamenty (filamenty pośrednie typu IV). Wypustki te są nazywane włóknami nerwowymi.

W dendrytach przeważaja mikrotubule, których końce plus skierowane są w różne strony, a stabilizuje je białko MAP2. W aksonach odnajdujemy długie mikrotubule, których końce minus zawsze skierowane są ku ciele komórki, a białkiem stabilizującym jest białko tau, którego nadmierna fosforylacja przez CDK5 prowadzi do powstania filamentów tau, czyli bezładnych pęczków mikrotubul. Pogarsza to znacząco transport wewnętrzny wzdłuż aksonu i prowadzi do degeneracji komórek i rozwoju choroby Alzheimera. Większość aksonów otoczona jest osłonką mielinową - jedynie bardzo cienkie wypustki są jej pozbawione, otoczone jedynie cytoplazmą lemocytów. Na swojej długości akson oddaje boczne odgałęzienia zwane kolateraliami lub rozgałęzia się na swym końcu tworząc drzewko końcowe - telodendron.

Dendryty prowadzą sygnały ku ciału komórki, często występuję bardzo licznie, obficie się rozgałęziając. W miarę rozrostu `drzewa dendrytycznego' zmniejsza się średnica tych wypustek, a na ich przebiegu występuje wiele zgrubień zwanych pączkami dendrytycznymi, które synaptycznie łączą się z innymi sobie podobnymi. Powstające w nich zmiany stężenia Ca²⁺ odpowiadają za wielką różnorodność funkcjonalną synaps i są podstawą krótkiej dynamicznej pamięci.

WZROST I RÓŻNICOWANIE NEURONÓW

Neurony powstają z progenitorowych komórek neuronabłonkowych cewy lub grzebienia nerwowego. Komórki te w czasie rozwoju różnicują się na neuroblasty, które nie dzielą się juz a jedynie różnicują w dojrzałe neurony. Neurogeneza zachodzi w życiu płodowym. Po urodzeniu komórki macierzyste tkanki nerwowej zachowują się jedynie pod ependymą komór mózgu i kanału rdzenia oraz w hipokampie.

Migracja neuronów w czasie rozwoju jest regulowana przez glikoproteiny podłoża - kwas hialuronowy oraz osteopontynę, wzdłóż których wypustki `wędrują oraz przez semaforyny, które hamują ich wzrost. Kluczową rolę we wzroście neuronów ma wydłużanie się mikrotubul i udział w tym procesie białek tau i MAP2. Wzrost ten jest pobudzany przez czynnik wzrostu nerwów - NGF.

SYNAPSY

Synapsa jest czynnościowym połączeniem neuron-neuron, neuron-mięsień, neuron-gruczoł lub neuron-komórka receptorowa. Jej jedyną funkcją jest przekazywanie sygnału. Większość synaps działa za pośrednictwem informatorów I rzędu, zwanych neurotransmiterami. Takie synapsy nazywamy chemicznymi. Istnieją także synapsy elektryczne opierające swoje działanie na przepływie prądu jonów (przez połączenia typu nexus).

Klasyczna synapsa chemiczna składa się z:

1. presynaptycznego fragmentu cytoplazmy i błony komórkowej

2. szczeliny synaptycznej

3. postsynaptycznej części cytoplazmy i błony komórkowej

Synapsy chemiczne dzielimy na:

• klasyczne - przewodzące sygnał w jednym kierunku i o powyższej budowie

• działające na odległość - tworzone przez wolne zakończenia nerwowe, gdzie błona postsynaptyczna znajduje się w znacznym oddaleniu od presynaptycznej

• odwrócone - przekazujące sygnały w odwrotnych kierunkach

• mieszane - tzn przekazujące sygnały zarówno za pośrednictwem neurotransmitera jak i prądu jonów nieorganicznych

W presynaptycznej części cytoplazmy neuronu wchodzącego w skład synapsy znajdują się pęcherzyki synaptyczne zawierające neurotransmiter. Spośród nich wyróżnia się pęcherzyki duże, gęste zawierające neuroprzekaźnik peptydowy oraz pęcherzyki małe zawierające neuromediatory drobnocząsteczkowe. Pęcherzyki duże powstają w perykarionie i wzdłuż mikrotubul transportowane są do okolicy synaptycznej, zaś pęcherzyki małe są syntezowane in situ.

Neurotransmitery

1. klasyczne (drobnocząsteczkowe):

1. serotonina

2. dopamina

3. acetylocholina

4. glutaminian

5. GABA

6. glicyna

7. noradrenalina i in.

2. peptydowe:

1. somatostatyna

2. neuropeptyd Y

3. motylina

4. substancja P

5. β-endorfina

6. VIP i in.

Neurotransmiter może mieć działanie pobudzające lub hamujące (wywoływać depolaryzację lub hiperpolaryzację błony postsynaptycznej), a właściwość ta nie jest przypisana do konkretnej substancji lecz zależy od miejsca jej wydzielenia.

Cykl pęcherzyków synaptycznych

Jak już zaznaczono, pęcherzyki małe powstają w częściach presynaptycznych neuronów przez pączkowanie endosomów wczesnych. Następnie do powstałych pęcherzyków pompowany jest drobnocząsteczkowy neuroprzekaźnik - odbywa się to z wykorzystaniem energii przepływu H⁺ przez białka kanałowe.

Pęcherzyki synaptyczne duże powstają w perykarionie, gdzie neurotransmitery peptydowe syntezowane są w SER, modyfikowane w aparacie Golgiego, a następnie pakowane i transportowane wzdłuż mikrotubul wypustek neuronu.

Depolaryzacja błony presynaptycznej powoduje otwarcie kanałów dla Ca²⁺ i napływ tych jonów do wnętrza neuronu. Zwiększenie stężenia Ca²⁺ powoduje najpierw przyleganie, a nastepnie fuzję pęcherzyków synaptycznych z błoną presynaptyczną i prowadzi do sekrecji neurotransmitera do szczeliny synaptycznej. W procesie tym bierze udział 7 białek pęcherzyków (nazywanych wspólnie białkami SNARE). Na błonie pęcherzyków kotwiczą białka v-SNARE (synaptobrewina, syntaksyna, synaptotagminai in.), natomiast w błonie postsynaptycznej odnajdujemy białaka z grupy t-SNARE (syntaksyna i in.). Należy tez wspomnieć o białkach cytosolu - NSF oraz białku adaptorowym (inaczej białku SNAP).

W błonie postsynaptycznej znajdujemy receptory (glikoproteiny błonowe zawierające kanały dla jonów nieorganicznych), z którymi wiąże się neurotransmiter. Najczęściej receptor jest jednocześnie kanałen dla Na⁺ lub Ca²⁺. Związanie ligandu (neuroprzekaźnika) z danym receptorem powoduje otwarcie kanału i zmiany stanu polaryzacji błony postsynaptycznej (czyli krótko mówiąc do powstania potencjały czynnościowego).

Dodatkowo warto zaznaczyć, że wydzielanie neurotransmiterów podlega pewnym ilościowym zasadom:

• 1 pęcherzyk = 1 kwantum neurotransmitera

• stężenie neurotransmitera w pęcherzyku jest stałe!!!

• określona ilość neurotransmitera otwiera określoną ilość kanałów, co pociąga za sobą określoną depolaryzacją, a wartości te są różne dla różnych neuroprzekaźników

• najczęściej neuromodulatory wydzielane są w niewielkim nadmiarze, który jest zazwyczaj zwrotnie absorbowany do błony presynaptycznej, enzymatycznie inaktywowany lub fagocytowany przez okoliczne astrocyty.

Zaburzenia wydzielania neurotransmiterów (głównie serotoniny i dopaminy) mogą prowadzić do złego samopoczucia, depresji i agrsji (serotonina) lub uzależnień (dopamina). Z tego powodu większość leków antydepresyjnych (w tym fluoksetyna - Prozac) hamuje resorbcję zwrotną neuroprzekaźników w synapsach podnosząc tym samym ich stężenie w szczelinie. Podobnie działa tez wiele używek, w tym alkohol etylowy, nikotyna, kokaina itp...

SYNAPSY ELEKTRYCZNE

W synapsie elektrycznej zmiana stanu polaryzacji błony komórki odbierającej sygnał zachodzi dzięki bezpośredniemu przepływowi prądu jonów przez połączenia typu nexus. Zaletą takich połączeń jest brak opóźnień w przekazywaniu sygnału, wadą - brak wybiórczości i możliwości adaptacji. Człowiek ma takich synaps znacznie mniej niż chemicznych.

NEUROGLEJ

Neuroglej to drugi składnik tkanki nerwowej. Wytwarza zrąb (pilśń nerwową) oraz wyściółkę dla neuronów oraz uczestniczy w odżywianiu i ochronie komórek nerwowych. Składa się z kilku rodzajów komórek, z których większość pochodzi z ektodermalnych spongioblasów. Jedynie komórki mikrogleju pochodzą z mezodermy.

Komórki glejowe dzielmy na:

• ependymocyty (komórki wyściółki)

• astrocyty

• protoplazmatyczne

• włókniste

• oligodendrocyty

• lemocyty

• komórki mikrogleju

Ependymocyty

Sześcienne, pokryte mikrokosmkami i czasem rzęskami komórki wyściełające jedną warstwą komory mózgu i kanał rdzenia. Uczestniczą w wytwarzaniu płynu mózgowo-drzeniowego, mają liczne pompy Na⁺

Astrocyty

Astrocyty protoplazmatyczne to komórki o dużych jądrach, mające liczne, bardzo grube wypustki. Znajdujemy je głównie w istocie szarej OUNu. Ich wypustki przylegają do ścian naczyń krwionośnych, opony miękkiej i ciał komórek nerwowych, wytwarzając tym samym barierę krew-mózg. W związku z tym astrocyty te prowadzą intensywną transcytozę oraz transport jonów.

Astrocyty włókniste mają względnie małe jądra, skąpą cytoplazmę i liczne, cieniutkie wypustki. Zawierają znaczne ilości kwaśnych filamentów glejowych (filamenty pośrednie typu III). Występują szczególnie obficie w istocie białej OUNu.

Oligodendrocyty

Komórki te podobne do astrocytów, ale znacznie mniejsze, mają małe jądra i nieliczne wypustki. Układają się wzdłuż włókien i wytwarzają osłonki mielinowe w OUN, gdzie pełnią funkcje zbliżone do lemocytów na obwodzie. Oligodendrocyty przylegające do neuronów, głównie w istocie szarej, noszą (tak jak astorcyty) nazwę komórek satelitarnych.

Lemocyty (komórki Schwanna)

To spłaszczone, długie komórki występujące w obwodowych układzie nerwowym. Wytwarzają podłużne wgłobienia, w których leży jedno lub wiele włókien nerwowych. W efekcie ich cytoplazma otacza włókno, stanowiąc osłonkę zwaną neurolemą. otacza ona tylko najcieńsze włókna w obwodowym UN. Włókna mające wyłącznie osłonkę z neurolemy, a pozbawione mielny nazywane są włóknami bezrdzennymi.

Komórki mikrogleju

Inaczej zwane mezoglejem, są niewielkimi komórkami o licznych wypustkach i mitochondriach. Pełnią rolę makrofagów.

Tanycyty

Komórki ependymy łączące światło podstawy komory III z włosowatymi naczyniami krwionośnymi wyniosłości pośrodkowej (czymkolwiek to jest).

OSŁONKI KOMÓREK NERWOWYCH

Oligodendrocyty w ośrodkowym, a lemocyty w obwodowym układzie nerwowym wytwarzają osłonkę mielinową włókien nerwowych. Ponadto, jak już wspomniano, lemocyty wytwarzają również bezmielinową osłonkę z własnej cytolazmy zwaną neurolemą.

Wytwarzanie i dojrzewanie osłonki mielinowej, zwane mielinizacją zachodzi między 4 miesiącem życia płodowego a 12 rokiem życia. Proces ten polega na nawijaniu spłaszczonej cytoplazmy lemocytu/oligodendrocytu dookoła włókna nerwowego. Błona komórkowa bezpośrednio stykająca się w rowku z włóknem nerwowym tworzy mezakson wewnętrzny, natomiast błona pozostająca na powierzchni lemocytu - mezakson zewnętrzny. W procesie nawijania cytoplazma lemocytu/oligodendrocytu zostaje `wyciśnięta' na zewnętrzną część komórki, a wewnątrz pozostają jedynie błony komórkowe układające się warstwami (mielina).

Jednakże również między tymi upakowanymi warstwami błon znajdują się resztki cytoplazmy - powodują one nieznaczne przejaśnienia w osłonce mielinowej, zwane wcięciami mieliny lub wcięciami Schmidta-Lantermana. Mają one kształt litery V, wierzchołkiem skierowanej ku końcu włókna.

Na ogół jeden lemocyt wytwarza osłonkę dla jednego włókna nerwowego, a jeden oligodendrocyt wytwarza osłonkę kilku włókien.

Osłonka mielinowa zbudowana jest głównie z lipidów i białek błonowych - jak to błony komórkowe. Ponadto zawiera fosfolipidy - plazmalogeny. Liczba warstw nawiniętych błon może dochodzić do 100. Fragment osłonki wytwarzany przez jedną komórkę, zwany międzywęźlem, zajmuje od 80 do 1000μm. Między tymi fragmentami znajdują się odcinki niepokryte mieliną zwane węzłami lub przewężeniami Ranviera. W przypadku włókien rdzennych impuls nerwowy (pobudzenie) biegnie skokowo - od przewężenia po przewężenia, co znacznie zwiększa sumaryczną prędkość przekazywania sygnału.

Samo pobudzenie jest proste, było w ogólniaku, było na cytofizjo, więc nie ma sensu się rozwodzić. Pamiętać tylko należy, że kanały błonowe w neuronie mogą być otwarte, zamknięte lub nieczynne.

Napisano 6-8 kwietnia 2011-04-08

na bezpośredniej podstawie kochanego Sawickiego (wyd. 2009)

okraszone potem, krwią i łzami

Poprawki i dopiski wprowadzono między 19 a 22 stycznia 2012-01-22

na tej samej podstawie, już bez potu, krwi i łez, ale prawie.

Copyright Śliwka

All rights reserved!

:*

(PS. Podejrzewam, że przed egzaminami zostanie uzupełnione o krew i mięśnie, ale teraz mi się nie chce:P 2009)

(PS2. Przed egzaminem też nie do końca mi się chciało, więc jest uzupełnione tylko o krew :P 2012)

---