1. Pojęcie integracji europejskiej

Integracja europejska, pojęcie odnoszące się do idei, historii, formalno-instytucjonalnego stanu współczesnych struktur integracyjnych oraz docelowego rezultatu podejmowanych obecnie działań. Integracja europejska jest formą integracji międzynarodowej, regionalnej, procesem zachodzącym na płaszczyźnie gospodarczej i politycznej.

Integracja Europejska - określenie stosowane wobec procesu stopniowego integrowania się państw Europy pod względem gospodarczym, prawnym i politycznym. Jej korzeni doszukiwać się można już w epoce starożytnej, jednak jej praktyczne przejawy uwidoczniły się dopiero po zakończeniu II wojny światowej, szczególnie po Kongresie Haskim oraz zawarciu Traktatu paryskiego. Obecnie procesy integracyjne w Europie najpełniej realizowane są w ramach Unii Europejskiej, powstałej w 1993 roku na bazie Wspólnot Europejskich.

2. Wymienić i przedstawić główne założenia poznanych koncepcji (pojęcia) integracji

Koncepcje (pojęcia) integracji:

1. Ekonomiczna - zakłada, że integracja to proces łączenia się jednostek gospodarczych w całość.

Przedstawiciel: R. Marjolin uważa, że jest to „każdy proces, który prowadzi do większego stopnia jedności”.

2. Liberalna - utożsamia integrację z liberalizacją handlu i płatności między daną grupą państw, reprezentowana przez neoliberałów.

Przedstawiciel: W. Röpke - integracja stanowi stan rzeczy, który umożliwia stosunki handlowe równie swobodne i równie korzystne jak te, które istnieją wewnątrz gospodarki narodowej.

Punktem odniesienia była dla niego cała gospodarka światowa; uważał, że nie należy tworzyć gospodarki regionalnej. Wzorował się na wieku XIX, w którym panowała polityka liberalna a więc względna.

R. Aaron - „jeśli ruch towarów, kapitału i ludzi między pewną ilością jednostek ekonomicznych może się dokonywać równie swobodnie jak wewnątrz każdej z tych jednostek, wtedy te jednostki są zintegrowane.

Poglądy te nie są jednak w pełni trafne:

• nie zawsze zniesienie wszelkich barier w obrocie handlowym, czy nawet towarów i siły roboczej oznacza, że zachodzą procesy integracyjne pomiędzy daną grupą państw;

• sytuacja taka ma miejsce, jeśli gospodarki danych krajów są komplementarne lub opierają się na autarchii.

3. Idealistyczna

Integracja powinna zmierzać do wytworzenia równości na świecie, pełniejszego udziału poszczególnych krajów we współczesnej cywilizacji, a zatem winna obejmować czynniki tak ekonomiczne jak polityczne i społeczne.

Ogólnie zwolennicy tego podejścia traktują integrację gospodarczą jako pewien ideał stosunków międzynarodowych lub jako koncepcję społeczno-ustrojową.

Celem integracji winno być dążenie do uzyskania optymalnej polityki gospodarczej.

Przedstawiciel: G. Myrdal: „Gospodarka nie jest zintegrowana dopóty wszystkie drogi nie są dla każdego otwarte i dopóki wynagrodzenie płacone za usługi produkcyjne nie jest równe, niezależnie od różnic rasowych, społecznych i kulturalnych.

J. Tinbergen: „ przez integrację można rozumieć wytworzeni najbardziej pożądanej struktury gospodarki międzynarodowej, poprzez usunięcie sztucznych przeszkód dla optymalnego działania i świadome wprowadzenie wszystkich elementów koordynacji i unifikacji”.

Dlatego też problem integracji stanowi cześć bardziej generalnego problemu tj. problemu optymalnej polityki ekonomicznej.

3. Scharakteryzować i wskazać główne różnice w teoretycznych modelach integracji europejskiej.

Koncepcje o szczególnym znaczeniu dla procesu integracji europejskiej mają:

• Teoria funkcjonalistyczna

• Neofunkcjonalistyczna

• Współpracy międzynarodowej

Najbardziej znane koncepcje rozwoju integracji to:

• Koncepcja konfederalistyczna

• Federalistyczna

• Konstytucjonalistyczna

1) Koncepcja paneuropejska (1913) przedstawiona przez Richarda Coudenhove-Kolergiego. Spowodowała powstanie międzynarodowego ruchu na rzecz utworzenia ponadpaństwowego organizmu o charakterze federacyjnym.

2) Koncepcja konfederalistyczna o ujęciu Unijnym (1944/1945)

1. współpraca międzynarodowa, a nie ponadnarodowa niezależnych państw;

2. zachowanie pełnej suwerenności. Tylko suwerenne państwa mogą stanowić siłę polityczną;

3. decyzje gremiów ponadnarodowych bez większego znaczenia

Zwolennicy: Charles de Gaulle, Pius XII.

4. przyszłość Europy miała polegać na przezwyciężeniu porządku jałtońskiego i ustanowieniu granic Europy od Atlantyku po Ural. Środkiem do tego miał być rozwój wszechstronnych związków między państwami opartych na współpracy i porozumieniu.

5. Interesy polityczne są siłą napędową procesu integracji;

6. Wspólnota w formie konfederacji opierałaby się na współpracy niezależnych państw zachowujących duży zakres autonomii i suwerenności narodowej.

Rola instytucji ponadnarodowych byłaby w tej koncepcji bardzo ograniczona.

Podstawowe instrumenty w tym modelu integracji miały przede wszystkim:

• wymiana poglądów;

• negocjacje;

• przetargi międzyrządowe;

• koordynacja działań.

3)Koncepcja federalistyczna (1946) - przedstawiona przez Winstona Churchilla w Zurichu (Stany Zjednoczone Europy).

Zakładał powstanie państwa związkowego (federalnego) ze wspólnymi ponadnarodowymi organami, silnym rządem europejskim odpowiedzialnym przed Parlamentem Europejskim.

Zwolennicy: Altiero Spinelli, Konrad Adenouer, Walter Hallstein, Paul H. Spaak.

Federaliści w swej koncepcji akceptują potrzebę stopniowego dochodzenia do ściślejszych powiązań politycznych i prawnych, aż do utworzenia w Europie wysoce zintegrowanego pod względem politycznym państwa związkowego.

Zgodnie z tą koncepcją państwa powinny:

1. zrzec się swojej suwerenności na rzecz nowo powstałych wspólnych organów;

2. integracja istnieje dopóki istnieje wola państw do jej utrzymania i pogłębiania;

3. związek i jego części składowe współdziałają ze sobą na zasadzie subsydiarności;

4. w federacji ważne jest zagwarantowanie demokratycznego charakteru podejmowania decyzji dlatego model zakłada utworzenie wspólnego rządu odpowiedzialnego przed Parlamentem Europejskim.

4) Koncepcja konstytucjonalistyczna (1946/1947):

• wyłoniona z koncepcji federalistycznej;

• promowała skokowy rozwój integracji europejskiej;

• najważniejsze dla integracji są regulacje konstytucyjne;

• zwolennik: Winston Churchill.

Regulacja o charakterze konstytucyjnym kształtowana przez organy ponadnarodowe, które ustalają też podział kompetencji między szczeblem krajowym i ponadnarodowym.

5) Koncepcja funkcjonalistyczna (1949/1950):

• nie rozstrzyga czy i kiedy nastąpi oddanie cząstki suwerenności państw na rzecz organów ponadnarodowych;

• główny nacisk kładzie na gospodarkę, potem dopiero utworzenie wspólnoty politycznej;

• stopniowe przesuwanie strefy suwerenności ze szczebla krajowego na szczebel wspólnotowy;

• samodeterminacja procesu integracyjnego;

• Zwolennicy: Ludwig Erhard, Gerhard Schröder, A. de Gasperi, Jean Monnet, Robert Schuman.

Według koncepcji funkcjonalistów proces integracji odbywa się zgodnie z zasadą spill over (zasadą rozlewania się). Zasada ta zakłada, że na wzór naczyń połączonych integracja jednego działu wywołuje naciski na integrację w powiązanych z nim sektorach. Proces ten przebiega w dwóch etapach. 1 etap dotyczy zmian postaw społecznych, 2 etap- zmiany w poglądach politycznych.

6)Koncepcja neofunkcjonalistyczna (1958):

• koncepcja ukierunkowana jest na zaprojektowanie integracji w Europie;

• za najważniejsze uznaje się dostarczenie konceptualnych ram rozwoju Europy;

• wtórny jest końcowy produkt współpracy pomiędzy państwami narodowymi;

• instytucje ponadnarodowe powinny zwiększać swoje władze

• ważniejszy jest proces politycznej integracji

Ernest Haas przedstawił ją w książce: „The Uniting Europe”.

Główna teza, którą przedstawił Haas w swoim utworze: Społeczeństwo ma charakter heterogeniczny, a podstawą stabilności systemu jest skuteczne rozwiązywanie konfliktów.

Neofunkcjonalizm rozszerzał koncepcję funkcjonalizmu na sferę polityczną, co oznaczało dostrzeżenie korzyści z integracji w jednym sektorze, powoduje pojawienie się lobbingu i dążeń politycznych do dalszej integracji.

Procesy integracyjne to wynik ścierania się interesów politycznych grup nacisku, partii politycznych związków zawodowych.

Neofunkcjonaliści podkreślali szczególne znaczenie dla procesów integracji tworzenie struktur instytucjonalnych oraz transfer uprawnień decyzyjnych od rządów narodowych do instytucji ponadnarodowych.

Podstawą procesów integracyjnych wg tej koncepcji jest realizacja procesów ekonomicznych oraz konieczność pogodzenia interesów i konfliktów grupowych z ideą wspólnego dobra, systemu jako całości.

7)Teoria współpracy międzynarodowej:

• twórcą koncepcji był Andrew Moravcsik;

• Największa popularność w latach 90-tych XX wieku;

• Jest nazywana liberalną teorią integracji europejskiej.

Założenia:

• Teoria ta nawiązuje do twierdzenia funkcjonalistów, że system europejski wymaga stałych kompromisów i negocjacji między państwami lub też mediacji z strony instytucji ponadnarodowych;

• Kładzie nacisk na zjawisko kształtowania się preferencji narodowych;

• Współpraca europejska oznacza stałą konfrontację własnych preferencji z preferencjami innych państw;

• Ważne dla procesu integracji jest stworzenie ram instytucjonalnych, które umożliwiają prowadzenie negocjacji międzyrządowych i koordynacji działań narodowych.

8)Koncepcja Europy o wielu prędkościach:

• Za twórcę koncepcji uważa się Willy Brant, który twierdził, iż „(…) Europa potrzebuje polityki stopniowania w rozwoju integracji z powodu silnych różnic gospodarczych.”

Założenia:

• Państwa powinny dążyć do wspólnie ustalonych celów, ale w różnym tempie;

Model ten jest w praktyce stosowany podczas przyjmowania nowych państw do Unii Europejskiej (wprowadzanie okresów przejściowych).

9)Koncepcja Europy geometrycznie zróżnicowanej:

• Zbliżona do koncepcji Europy o wielu prędkościach;

• Różniąca się jednak głównie tym, że dotyczy ona zróżnicowanej prędkości integracji jedynie w dziedzinie ekonomicznej.

10)Koncepcja integracji Europy o twardym jądrze:

• Inna nazwa model koncentrycznych kręgów;

• Za twórcę koncepcji uważany jest Francois Mitterrand (1990r.).

Założeniem tej koncepcji jest zróżnicowanie przestrzenne państw członkowskich i podział ich na 3 grupy:

• 1 grupa - państwa tworzące twarde jądro - Hardcove??? Są to państwa najbardziej rozwinięte w procesach integracyjnych.

• 2 grupa - państwa należące do tzw. peryferii, są to pozostałe kraje członkowskie, np. Polska. Przystąpiły do UE po 2004 roku.

• 3 grupa - państwa stowarzyszone z UE tworzące tzw. krąg zewnętrzny

11)Europa A' La Carte ( Pick and choose Europe):

• Twórcą koncepcji jest Rulf Dahrendorf, który przedstawił ja po raz pierwszy w latach 70-tych XX wieku;

• Państwa członkowskie mają swobodny wybór polityk, w których chcą uczestniczyć z prawem odrzucenia innych;

• Suma powstałych ugrupowań współpracujących w różnych dziedzinach ma tworzyć integrację;

• Model ten narusza zasadę akceptacji wspólnego dorobku prawnego (acquis); stanowi to zagrożenie dla jedności UE.

12)Koncepcja instrumentów równoległych

Pojawiła się na przełomie lat 70 i 80-tych XX wieku.

Koncepcja ta uwzględniała dążenia do zachowania suwerenności państw członkowskich i stanowiła, że realizacja procesów integracyjnych w Europie winna opierać się na instrumentach dwojakiego rodzaju:

• Po 1 na współpracy międzynarodowej

• Po 2 ale nie wyłącznie na rozwiązaniach ponadnarodowych

13)Koncepcja integracji odgórnej i oddolnej:

• Integracja odgórna (przymusowa)

• Integracja oddolna (dobrowolna)

Integracja przymusowa charakteryzuje się tym, że nie są nią zainteresowani ani społeczeństwa ani producenci.

Była narzucona prze elity rządzące w celu realizacji wyznawanej ideologii czy interesów ekonomicznych i najczęściej tego typu integracja jest realizowana drogą podbojów terytorialnych lub też narzucania jej państwom słabszym przez silniejsze.

Integracja dobrowolna - są nią zainteresowani i społeczeństwo i producencii to oni podejmują naciski na elity rządzące w celu integracji.

1. Integracja międzynarodowa a integracja europejska

Integracja międzynarodowa

Bella Balassa: Integracja międzynarodowa to proces i stan.

Integracja traktowana jako proces obejmuje przedsięwzięcia do zniesienia dyskryminacji między jednostkami gospodarczymi należącymi do różnych państw.

Integracja traktowana jako stan oznacza zaś pewien idealny docelowy układ, którego osiągnięcie oznaczałoby zamknięcie procesu integracyjnego.

Integracja europejska - określenie stosowane wobec procesu stopniowego integrowania się państw Europy pod względem gospodarczym, prawnym i politycznym. Jej korzeni doszukiwać się można już w epoce starożytnej, jednak jej praktyczne przejawy uwidoczniły się dopiero po zakończeniu II wojny światowej, szczególnie po Kongresie Haskim oraz zawarciu Traktatu paryskiego. Obecnie procesy integracyjne w Europie najpełniej realizowane są w ramach Unii Europejskiej, powstałej w 1993 roku na bazie Wspólnot Europejskich.

5. Zasady rządzące stosunkami wewnątrz Unii Europejskiej

Zasady rządzące stosunkami wewnątrz Unii Europejskiej

Rozwój idei integracji europejskiej i praktyka funkcjonowania Unii Europejskiej wskazują, że proces integracji europejskiej realizowany jest w oparciu o reguły podstawowe respektowane przez wszystkie państwa członkowskie. Reguły te rządzą nie tylko stosunkami wewnątrz samej Unii. Ich przestrzeganie stanowi także warunek przyjęcia nowych członków do Wspólnoty. Do reguł tych zaliczyć należy między innymi:
a) zasadę pokojowego współistnienia państw i rozwiązywania konfliktów na drodze dyplomatycznej,
b) respektowanie zasad demokracji i praw człowieka w wewnętrznych porządkach państw członkowskich,
c) zasadę subsydiarności,
d) zasadę solidarności.

Zasada pokojowego współistnienia państw legła u podstaw pierwszej Wspólnoty tworzonej w 1951 roku. Robert Schuman, jeden z twórców koncepcji integracji Europy, już w 1950 roku mówił o Niemczech i Francji, że "solidarność między tymi dwoma krajami ustanowiona przez połączenie produkcji pokaże, że wojna między tymi dwoma krajami stanie się nie tylko nie do pomyślenia, ale materialnie niemożliwa". W ten sposób idea pokoju w Europie znalazła swój praktyczny wymiar w ramach kolejno tworzonych Wspólnot. Reguła pokojowego współistnienia wyraża się także w mechanizmach decyzyjnych Unii Europejskiej. Kluczowe znaczenie ma tu funkcjonowanie Rady Europejskiej, która jako spotkanie szefów państw i rządów krajów członkowskich, decyzje polityczne wypracowuje na zasadzie jednomyślności wszystkich uczestniczących państw. Warto także zwrócić uwagę, że sfera bezpieczeństwa europejskiego znalazła wyraz w ustanowieniu II Filaru Unii Europejskiej (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa). Unia Europejska respektuje prawo państw członkowskich do uczestnictwa w Pakcie Północnoatlantyckim (NATO) uznając de facto tę strukturę za głównego architekta bezpieczeństwa europejskiego.

Funkcjonowanie UE oparte jest o reguły demokracji i respektowania praw człowieka.
W oparciu o te zasady funkcjonują instytucje wspólnotowe, respektowania ich Unia wymaga także od państw członkowskich. Art.6 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) stanowi, że Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz rządów prawa; zasady te są wspólne państwom członkowskim. Ten sam przepis stwierdza, że Unia Europejska respektuje prawa podstawowe zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności. Reguła demokracji w praktyce traktowana jest jako zasada "matka" dla innych zasad o charakterze strukturalnym. Respektowanie reguł demokracji w wewnętrznych porządkach konstytucyjnych państw członkowskich wiąże się ściśle z zasadą wolności i polega w praktyce na stosowaniu mechanizmów pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego, istnieniu organów przedstawicielskich, kadencyjności tych organów, szanowaniu praw i wolności jednostki oraz demokratycznych zasad tworzenia prawa.
Na poziomie wspólnotowym zasada demokracji realizowana jest między innymi poprzez istnienie Parlamentu Europejskiego, zwłaszcza od czasu wprowadzenia wyborów bezpośrednich do tego organu. Ponieważ jednak zakres kompetencji Parlamentu jest znacznie mniejszy niż ma to miejsce w przypadku parlamentów krajowych, ponadto funkcjonują skomplikowane procedury decyzyjne w tym np. system głosów ważonych w Radzie Unii (vide: lekcja Komisarze, deputowani...) komentatorzy europejskiego życia publicznego podkreślają, że istnieje wciąż problem "deficytu demokracji w Unii".

Zasada subsydiarności (pomocniczości) to jedna z zasad ustrojowych Wspólnot Europejskich. Oznacza ona obowiązek podejmowania decyzji na szczeblu możliwie najbliższym obywatelowi. W przypadku Unii Europejskiej zasadę tę wprowadza Traktat o Unii Europejskiej stanowiący art. 2 TUE, że cele Unii Europejskiej mają być osiągane z poszanowaniem zasady pomocniczości. Praktyczne znaczenie dla jej realizacji w Unii ma art. 5 TUE wskazujący, że w dziedzinach które nie podlegają kompetencji wyłącznej Wspólnoty może ona podejmować działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte przez same państwa członkowskie, a mogą ze względu na skutki być lepiej zrealizowane na poziomie Wspólnoty. Zasada pomocniczości jest głównie dyrektywą polityczną i dyrektywą polityki prawa. Dotyczy więc ona zwłaszcza tworzenia prawa w tym głownie w obrębie II i III filaru oraz zawierania i uchwalania umów międzynarodowych tylko w takim zakresie w jakim jest to potrzebne.

Zasada solidarności
Jest ona często utożsamiana z zasadą dobra wspólnego. Zasada solidarności opiera się na jedności rodzaju ludzkiego powiązanego różnymi zależnościami, które domagają się pełniejszego zespolenia między ludźmi w duchowym braterstwie i miłości. Solidarność zakłada wzajemne zrozumienie i współpracę między jednostkami, ugrupowaniami społecznymi i państwami oraz całą ludzkością, której celem jest światowe dobro wspólne.
Zasada solidarności w warunkach Unii Europejskiej zakłada, że wartości na jakich opiera się Unia stanowią dobro nadrzędne nad partykularnymi interesami poszczególnych państw. W prawie Unii Europejskiej wyrażona została w art. 10 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Art. 10 Traktatu zobowiązuje państwa członkowskie UE do podejmowania wszelkich właściwych środków o charakterze ogólnym i specjalnym w celu realizacji zobowiązań traktatowych. Państwa mają powstrzymać się od działań mogących zaszkodzić realizacji celów traktatowych. Zasada solidarności rozwinięta została w orzecznictwie ETS. Trybunał uznał, że państwa członkowskie nie mogą powoływać się na interesy narodowe lub trudności wewnętrzne w celu usprawiedliwienia niewykonania prawa wspólnotowego lub jednostronnego wycofania się z podjętych zobowiązań.

1. Geneza integracji europejskiej

Integracja europejska, czyli tworzenie wspólnoty społeczno-politycznej obejmującej kontynent europejski lub przynajmniej jego znaczną część, nie jest procesem nowym. Początki tego procesu sięgają czasów Imperium Rzymskiego, które u szczytu swojej potęgi obejmowało całą południową i zachodnią część Europy aż po Ren i Dunaj. W średniowieczu idea integracji została najpierw podjęta przez Karola Wielkiego, a następnie przez Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego. Próbę zjednoczenia Europy podjął również Napoleon, uzależniając od Francji u progu XIX wieku niemal wszystkie państwa naszego kontynentu. Próbował także tego dokonać w latach II wojny światowej Adolf Hitler, planujący podporządkowanie kontynentu bezwzględnej dominacji Trzeciej Rzeszy.

Wszystkie te próby integracji (oznaczającej scalanie składników, tworzenie jednolitej całości z części) dokonywane jednak były na drodze podboju, miały charakter dominacji jednego państwa lub grupy etnicznej nad innymi. Proces integracji europejskiej, który rozpoczął się po drugiej wojnie światowej, jest dziełem suwerennych państw, samodzielnie podejmujących decyzje. Zwolennicy jednoczenia kontynentu wychodzą z założenia, że potencjał narodów europejskich może być lepiej wykorzystany, jeżeli rozwój będzie się dokonywał we wspólnych strukturach społeczno-politycznych.

Żyjący w XIX wieku francuski historyk i socjolog Ernest Renan twierdził, że Europa jest grecka, jeśli chodzi o myśl filozoficzną i sztukę, rzymska jeśli mowa o prawie i judeochrześcijańska pod względem religii. Nie sposób się z tą tezą nie zgodzić: Europa mimo różnic etnicznych, obyczajowych, ekonomicznych i społecznych jest jednością cywilizacyjno-kulturową, czerpiącą z tych samych źródeł. Podstawy integracji są więc bardzo solidne.

Idea zjednoczenia Europy na zasadach partnerstwa pojawiła się w okresie międzywojennym, w obliczu narastania tendencji nacjonalistycznych. Wielokrotny premier i minister spraw zagranicznych Francji Aristide Briand zaproponował w roku 1929 utworzenie unii europejskiej w ramach Ligi Narodów. Pomysł ten zyskał wprawdzie poparcie szefa dyplomacji niemieckiej Gustava Stresemanna, jednak ogólna atmosfera polityczna w ówczesnej Europie nie sprzyjała realizacji tego planu.

Dopiero po kataklizmie drugiej wojny światowej i w obliczu zagrożenia ze strony bloku komunistycznego zrozumienie konieczności integracji demokratycznej części Europy stało się powszechne zarówno w środowiskach politycznych, jak i w szerokiej opinii publicznej. Winston Churchill w przemówieniu wygłoszonym we wrześniu 1946 roku na uniwersytecie w Zurychu sformułował ideę utworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy”, zakładającej współpracę dwóch tradycyjnych wrogów - Francuzów i Niemców. W koncepcji Churchilla zjednoczona Europa miała stanowić przede wszystkim przeciwwagę dla bloku komunistycznego, ale także dla potęgi politycznej i ekonomicznej USA.

Za ojców powojennej integracji europejskiej uważani są jednak dwaj politycy francuscy - minister spraw zagranicznych Robert Schuman i szef urzędu planowania gospodarczego Jean Monnet - oraz długoletni premier i minister spraw zagranicznych Belgii Paul-Henri Spaak, a także przywódca niemieckiej chadecji i kanclerz RFN Konrad Adenauer oraz włoski premier i minister spraw zagranicznych Alcide de Gasperi. Z ich inicjatywy w roku 1952 na mocy Traktatu Paryskiego powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali, do której przystąpiło sześć państw: Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. Stała się ona pierwszą ponadpaństwową organizacją jednoczącej się Europy. Jako cel postawiła sobie wspólne zarządzanie produkcją surowców o kluczowym znaczeniu strategicznym. Twórcy EWWiS pamiętali, że rywalizacja o złoża węgla i rud żelaza była w przeszłości powodem wielu konfliktów europejskich (na przykład francusko-niemiecka rywalizacja o bogactwa mineralne Alzacji i Nadrenii). Robert Schuman na uroczystości podpisania Traktatu Paryskiego stwierdził, że nowa organizacja będzie pierwszą konkretną podstawą do stworzenia federacji europejskiej, jaka jest potrzebna dla ochrony pokoju.

Utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali pogłębiło współpracę gospodarczą między państwami członkowskimi. Idea integracji stała się na tyle silna, że w roku 1958, na mocy Traktatów Rzymskich podpisanych rok wcześniej, możliwe było powołanie do życia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratomu). Do obu organizacji weszły początkowo te same państwa, które należały do EWWiS.

U progu swojej działalności EWG postawiła sobie dość skromne zadanie: wprowadzenie unii celnej. Dopiero w odleglejszej perspektywie miało dojść do stworzenia Wspólnego Rynku, opartego na swobodnym przepływie osób, usług i kapitału. Unię celną i swobodny przepływ siły roboczej udało się zrealizować w roku 1968 - i od tego momentu proces integracji nabrał tempa. Przebiegał on w dwóch kierunkach: zacieśniania współpracy gospodarczej oraz poszerzania kręgu państw członkowskich.

Jeżeli chodzi o ten pierwszy aspekt, to w latach siedemdziesiątych ustanowiono wspólną politykę rolną oraz umożliwiono obywatelom państw EWG swobodne osiedlanie się we wszystkich państwach członkowskich, a przedsiębiorstwom zagwarantowano swobodę działalności gospodarczej i przepływu kapitału na całym obszarze EWG. Powołano także do życia w roku 1978 Europejski System Walutowy, który opierał się na utrzymywaniu wahań kursów wymiany walut narodowych w granicach 2,25% (z możliwością ich powiększenia w sytuacjach nadzwyczajnych do 6%) i na utworzeniu wspólnej jednostki walutowej ecu, stosowanej tylko jako środek rozliczeniowy w transakcjach bankowych i między przedsiębiorstwami z różnych krajów EWG.

Ukoronowaniem tego etapu integracji było podpisanie w roku 1986 Jednolitego Aktu Europejskiego (wszedł w życie 1 lipca 1987 roku). Dokument ten wyraził po raz pierwszy wolę państw członkowskich przekształcenia Wspólnot Europejskich (EWWiS, EWG i Euratomu) w Unię Europejską, prowadzącą nie tylko wspólną politykę ekonomiczną, ale i zagraniczną. Zapowiedziano także rozwijanie współpracy regionalnej oraz wprowadzenie europejskich norm ochrony środowiska.

W Jednolitym Akcie Europejskim zmieniono procedurę podejmowania decyzji przez Radę Ministrów (składającą się z ministrów reprezentujących w danej dziedzinie wszystkie kraje członkowskie): zamiast zasady jednomyślności wprowadzono zasadę większości głosów - z wyjątkiem spraw finansowych i dotyczących przepływu osób. Można więc powiedzieć, że od tego momentu rozpoczął się długotrwały proces przekształcania Wspólnot Europejskich z luźnego związku państw, czyli konfederacji, w federację.

Natomiast proces poszerzania EWG rozpoczął się w roku 1973, kiedy to nowymi członkami zostały Wielka Brytania, Irlandia i Dania. W roku 1981 przyjęto Grecję, w 1986 Hiszpanię i Portugalię, a w 1995 (już do innej w sensie jakościowym struktury - Unii Europejskiej) Austrię, Szwecję i Finlandię.

W roku 2004 miało miejsce największe poszerzenie w historii wspólnot europejskich, przyjęto bowiem dziesięć nowych krajów: Polskę, Czechy, Słowację, Węgry, Litwę, Łotwę, Estonię, Słowenię, Cypr i Maltę. Prawdopodobnie w roku 2007 zostaną włączone do Unii Rumunia i Bułgaria.

Warunkiem przyjmowania nowych członków było przede wszystkim przestrzeganie przez nich standardów demokracji, a poza tym osiągnięcie stabilności gospodarczej. Nie oznacza to jednak, iż Unia skupia obecnie wszystkie demokratyczne państwa Europy. Społeczeństwa dwóch spośród nich - Norwegii i Szwajcarii - wypowiedziały się w referendach przeciw przystąpieniu do tej organizacji.

 

U podstaw europejskich tendencji zjednoczeniowych leży wspólna w znacznej części historia i kultura narodów zamieszkujących ten kontynent.

Od I wieku p.n.e. do V wieku n.e. większość zachodniej Europy i część wschodniej znajdowała się w Imperium Rzymskim. Wyparcie Rzymu z południowych wybrzeży Morza Śródziemnego przez islam i ekspansja cywilizacji rzymsko i grecko-chrześcijańskiej na północ połączona z upadkiem Zachodniego Cesarstwa doprowadziły do wytworzenia się kulturowej i gospodarczej wspólnoty europejskiej, która zastąpiła śródziemnomorską. Z tradycji Imperium Romanum w znacznej mierze czerpał natchnienie średniowieczny uniwersalizm europejski, który wyrażał się w ideach zwierzchnictwa cesarskiego (Karolingowie, Ottonowie) lub papieskiego nad światem chrześcijańskim.

Wraz z ekspansją zamorską poszczególnych państw, zniknięciem zagrożenia ze strony cywilizacji pozaeuropejskich i rozbiciem kulturowym Europy Zachodniej (reformacja i kontrreformacja) tendencje zjednoczeniowe w okresie nowożytnym osłabły. W wieku XVIII i XIX porządek europejski opierał się na systemie sojuszy monarchii (polityka równowagi sił), w którym pierwsze skrzypce odgrywały, w znacznej mierze samowystarczalne mocarstwa kolonialne (Wielka Brytania, Francja, Rosja, później Niemcy). Odstępstwem od tego stanu rzeczy był okres dominacji napoleońskiej na kontynencie na pocz. XIX wieku (charakteryzujący się centralizmem władzy, która roztaczała się od Kanału La Manche po wschodnie granice Polski właściwej).

7. Unia Europejska jako organizacja międzynarodowa

Organizacja międzynarodowa, organizacja zrzeszająca przynajmniej trzy podmioty, utworzona dla realizacji wspólnego celu, który ma charakter międzynarodowy lub realizowany jest przez działalność międzynarodową. Zależnie od rodzaju ww. podmiotów można wyróżnić:

• organizacje rządowe (międzyrządowe, państwowe, międzypaństwowe, publiczne, GO) - zrzeszają państwa, ew. państwa i obok nich organizacje międzyrządowe:

• powszechne (np. ONZ) lub partykularne (np. OPA),

• ogólne (np. ONZ,UA) lub specjalne (wyspecjalizowane, funkcjonalne) (np. FAO, OPEC)

• organizacje pozarządowe (niepaństwowe, prywatne, NGO) - zrzeszają osoby fizyczne lub/i osoby prawne lub związki tych osób, ew. obok nich członkami NGO mogą być też państwa bądź ich organy, np. Czerwony Krzyż

Inny podział wyróżnia:

• organizacje rządowe - zrzeszają państwa, ew. obok nich organizacje międzyrządowe

• organizacje pozarządowe - zrzeszają osoby fizyczne lub/i osoby prawne lub związki tych osób

• organizacje mieszane - zrzeszają osoby fizyczne lub/i osoby prawne lub związki tych osób, obok nich również państwa bądź ich organy

Jest kwestią dyskusyjną to, czy za organizację międzynarodową można uznać organizacje międzyrządowe nie posiadające podmiotowości prawnej, takie jak Unia Europejska (UE) czy Ruch Państw Niezaangażowanych. UE jest często kwalifikowana jako organizacja międzynarodowa, ponieważ coraz częściej korzysta z podmiotowości prawnej Wspólnot Europejskich i jest uznawana za podmiot prawa międzynarodowego.

8. Koncepcja Stanów Zjednoczonych Europy

Wrzesień 1946 r. chcąc stawić czoła narastającemu zagrożeniu ze strony Związku Radzieckiego premier Wlk. Brytanii Winston Churchil wypowiedział się za stworzeniem „Stanów Zjednoczonej Europy”

• Polityczny podział Europy po II wojnie światowej na strefę wpływów radzieckich i zachodnich.

• Początek zimnej wojny.

• Przymierze niemiecko- francuskie

• Rola Wielkiej Brytanii

9. Deklaracja Schumana i jej wkład dla powstania integracji

Deklaracja Schumana- 9 maja 1950

Minister Spraw Zagranicznych Francji R. Schuman, proponuje- utworzenie organizacji sprawującej pieczę nad zasobami węgla i produkcją stali, należącymi d RFN i Francji.

• Deklaracja ta była aktem pojednania francusko- niemieckiego

• Stworzyła jednocześnie podstawę do powstania w 1951 r. nowej organizacji ponadnarodowej- Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS)

Zasady:

• Europa nie powstanie od razu ale poprzez konkretne realizacje.

• Trzeba najpierw wprowadzić „rzeczywistą solidarność”.

• Odwieczna wrogość między Niemcami a Francją musi zostać wyeliminowana: propozycja musi dotyczyć przede wszystkim tych dwóch krajów, ale otwarta jest na wszystkie inne narody europejskie, które podzielają jej cele.

• Pierwsze działania muszą dotyczyć kwestii ograniczonej, ale decydującej: niemiecko- francuskiej produkcji węgla i stali, która musi zostać umieszczona pod wspólną Najwyższą Władzą.

• Połączenie tych interesów ekonomicznych przyczyni się do podniesienia poziomu życia i utworzenia wspólnoty gospodarczej.

• Postanowienia Najwyższej Władzy będą wiążące dla krajów, które do niej przystąpią.

• Będzie ona złożona z niezależnych osobistości na bazie parytetu.

• Jej decyzje będą miały charakter wykonawczy

10. Przyczyny integracji europejskiej

a)Europejska Wspólnota Węgla i Stali

b)Europejska Wspólnota Energii Atomowej

c)Wspólnota Europejska

Ad a) Europejska Wspólnota Węgla i Stali

Geneza EWWiS

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) została utworzona na podstawie Traktatu Paryskiego, podpisanego 18 kwietnia 1951 r. przez kraje Beneluksu, Francję, RFN i Włochy. EWWiS oficjalnie była związana z postacią R. Schumana ówczesnego ministra spraw zagranicznych Francji, który w imieniu rządu swego kraju wystąpił 9 maja 1950 r. do rządów pozostałych wymienionych krajów z propozycją wspólnej koordynacji produkcji węgla i stali pod nadzorem instytucji międzynarodowej.

J. Monnet, francuski polityk i przedsiębiorca, w 1914 r. przygotował plan koordynacji obydwu gospodarek: Francji i Wlk. Brytanii dla celów wojennych i przedstawił go ówczesnemu premierowi rządu francuskiego.

W kwietniu 1950 r. J. Monet przygo­tował i przedłożył rządowi francuskiemu projekt oświadczenia, w którym Rząd francuski proponuje poddać całą francuską i nie­miecką produkcję węgla i stali pod międzynarodową władzę, otwartą na udział in­nych krajów europejskich. To właśnie ten projekt, przedstawiony oficjalnie przez ministra spraw zagranicznych, nazwano planem Schumana. Plan Schumana urze­czywistnił się w postaci Traktatu ustanawiającego EWWiS.

Cele, jakie przyświecały twórcom i sygnatariuszom traktatu EWWiS, były na­tury przede wszystkim politycznej. Wyzwaniem, przed jakim stała powojenna Eu­ropa, było :

• stworzenie takich struktur dla odbudowy gospodarczej, które stanowiły­by podstawę trwałego pokoju i w których nie mogłyby się odrodzić stare konflikty

• dążeniem było przełamanie wielowiekowej nieufności, a nawet nienawi­ści, między Niemcami a Francuzami, a także między Niemcami a innymi narodami i państwami w Europie Zachodniej

• dążono do stworzenia pewnej infra­struktury ekonomicznej w sektorach strategicznych, co miało związać ze sobą sektory i służyć w ten sposób zachowaniu pokoju.

Członkostwo i podstawa prawna EWWiS

Traktat ustanawiający EWWiS (TEWWiS) wszedł w życie 23 lipca 1952 r. i został zawarty na 50 lat( wygasł 2002r). Europejska Wspólnota Węgla i Stali była pierwszą z trzech Wspólnot Europejskich oraz prekursorem oryginalnego i skutecz­nego, systemu instytucjonalnego Jego sygnatariuszami było początkowo sześć państw założycielskich (Belgia, Holandia Luksemburg, Francja, RFN i Włochy). Z biegiem czasu do EWWiS, podobnie jak do pozostałych Wspólnot Europejskich, przystępowały kolejne państwa: Dania. Irlandia i Wielka Brytania (od 1973 r.), Grecja (od 1981 r.), Hiszpania i Portugalia (od1986 r.) oraz Austria, Finlandia i Szwecja (od 1995 r.).

Cele i zadania EWWiS

Celem tej Wspólnoty było utworzenie wspólnego rynku Węgla i stali, co z kolei miało się przyczynić do rozwoju gospodarczego państw członkowskich, zwiększania zatrudnienia i podnoszenia stopy życiowej w tych państwach.

Osiągnięcie tego celu wiązało się ze zniesieniem ceł importowych i eksportowych, innych podatków o podobnych skutkach oraz ograniczeń ilościowych w obrocie węglem i stalą między krajami członkowskimi. Zakazane zostały w granicach Wspólnoty wszelkie formy subwencji i pomocy państwa. Zlikwidowano bariery w swobodnym przepływie siły roboczej i bariery transportowe.

Ad b)Europejska Wspólnota Energii Atomowej

Geneza Euratomu

Powołanie do życia w 1957 r. Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Eura­tomu) było kolejnym, po utworzeniu EWWiS, przejawem sektorowego podejścia do integracji europejskiej. Współpraca w dziedzinie energetyki atomowej stała sic przedmiotem odrębnego traktatu założycielskiego z dwóch powodów. Po pierwsze, podobnie jak w przypadku węgla i stali, gospodarka energią atomową miała zostać poddana wspólnej kontroli państw członkowskich. Leżało to zwłaszcza w interesie Francji, która ze względu na bezpieczeństwo pragnęła kontrolować politykę atomo­wą swojego wschodniego sąsiada. Po drugie, ustanowienie Euratomu było wyra­zem dążenia Europy Zachodniej do rywalizacji ze światowymi mocarstwami ato­mowymi, USA i ówczesnym ZSRR.

O utworzeniu Euratomu zadecydowały państwa członkowskie EWWiS. Mini­strowie spraw zagranicznych tych państw, zebrani na konferencji w Messynie w czerwcu 1955 r., powołali komitet ekspertów pod przewodnictwem Paula-Henriego Spaaka, belgijskiego ministra spraw zagranicznych, i powierzyli mu opraco­wanie planu poszerzenia dotychczasowej integracji (w sektorze węgla i stali) o inne dziedziny gospodarki, w tym pokojowe wykorzystanie energii jądrowej. Raport komitetu Spaaka (zwany raportem Spaaka) zawierał projekt powołania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Raport został przyjęty przez ministrów państw EWWiS na konferencji w Wenecji w maju 1956r. Stał się on merytoryczną podstawą dyskusji i negocjacji, które w końcu doprowadziły sześć państw członkowskich EWWiS do podpisania 25 marca 1957 r. traktatów rzymskich, z których jeden ustanowił EWG, a drugi Euratom. Traktat ustanawiający Euratom, podobnie jak Traktat ustanawiający EWG, wszedł w życie 1 stycznia 1958 r. na czas nieokreślony.

Członkostwo i instytucje Euratomu

Skład członkowski Euratomu jest identyczny jak skład członkowski pozostałych dwóch Wspólnot Europejskich — EWWiS i EWG (WE).

Własnymi instytucjami Euratomu była początkowo Rada Ministrów (organ decyzyjny) i Komisja (organ zarządzający). Powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (od 1962 r. Parlament Europejski) oraz Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.

Wraz z wejściem w życie 1 lipca 1967 r. Traktatu o fuzji, odrębne wcześniej or­gany Euratomu zostały zastąpione organami wspólnymi: Radą Ministrów (nazwana później Radą Unii Europejskiej) i Komisją Wspólnot Europejskich (nazwaną póź­niej Komisją Europejską). Kompetencje w sprawach Euratomu posiada również „najmłodszy" z głównych organów Wspólnot — Trybunał Rewidenta-Księgowych.

Główny cel Euratomu: Wspieranie rozwoju przemysłu jądrowego państw członkowskich poprzez:

• Wspomaganie badań naukowych w dziedzinie energii jądrowej

• Opracowanie jednolitych norm bezpieczeństwa

• Utworzenie wspólnego rynku materiałów rozszczepialnych i sprzętów technicznych

• Kontrola wykorzystania energii jądrowej

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) powstała, podobnie jak EWG, na mocy Traktatów Rzymskich z 1957 r. Jej głównym celem jest pokojowe wykorzystanie energii jądrowej.

Zadania Euratomu:

• rozwijanie badań i rozpowszechnianie ich efektów;

• tworzenie jednolitych norm bezpieczeństwa w sektorze energetyki atomowej i sprawowanie kontroli nad ich przestrzeganiem;

• ułatwianie i koordynowanie inwestycji w sektorze energetyki atomowej

• zapewnianie regularnego i sprawiedliwego zaopatrzenia użytkowników wspólnotowych w rudy i paliwa nuklearne;

• zagwarantowanie zgodnego z przeznaczeniem wykorzystania materiałów nuklearnych przez użytkowników;

• wykonywanie prawa własności w stosunku do specjalnych materiałów rozszczepialnych

• stworzenie wspólnego rynku energii atomowej przez zagwarantowanie swobody przepływu wyspecjalizowanych materiałów i sprzętu, swobody przepływu kapitału przeznaczonego na inwestycje nuklearne oraz swobody zatrudniania specjalistów w tej dziedzinie;

• nawiązanie i utrzymywanie z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi kontaktów mogących przyczynić się do postępu w pokojowym użytkowaniu energii atomowej

Ad c) Wspólnota Europejska

Wspólnota Europejska jest od 1958 r. główną organizacją integracji międzynarodowej w Europie i jedną z najważniejszych w gospodarce i polityce światowej. Zadaniem Wspólnoty Europejskiej było rozszerzenie i pogłębienie bazy ekonomicznej integracji krajów członkowskich, stworzonej początkowo dla węgla i stali przez EWWiS.

Wspólnota Europejska organizacja międzynarodowa będąca podstawą współpracy w ramach Unii Europejskiej. Do 1 listopada 1993 r. nosiła nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). WE powstała (obok Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej - EURATOM) na podstawie jednego z Traktatów Rzymskich zawartych 25 marca 1957. Traktat z Maastricht z 2 sierpnia 1993 roku zmienił nazwę wspólnoty z Europejska Wspólnota Gospodarcza na Wspólnotę Europejską .

W 2002 roku WE przejęła kompetencje Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, ponieważ EWWiS powołano w 1952 na okres 50 lat.

Zakres odpowiedzialności WE jest dosyć szeroki. Decyzje podejmowane są zbiorowo na podstawie głosowania większością kwalifikowaną.

Wspólnoty Europejskie tj. : Wspólnota Europejska oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej stanowią pierwszy filar Unii Europejskiej.

Organy Wspólnoty Europejskiej

a) Parlament Europejski- 19 marca 1958 r., w Strasburgu, miało miejsce pierwsze posiedzenie Europejskiego Zgromadzenia Parlamen­tarnego, w którym uczestniczyli prezydenci państw członkowskich trzech istniejących już wówczas Wspólnot (EWWiS, EWG, Euratomu). Od 30 marca 1962 Zgromadzenie nosi nazwę Parlamentu Europejskiego.

Od 2004 r. obowiązuje limit 732 posłów a także nowy podział miejsc w Parlamencie Europejskim na poszczególne państwa członkowskie

Uprawnienia Parlamentu Europejskiego

• Uprawnienia legislacyjne ( decyzyjne)

• Uprawnienia budżetowe-

• Uprawnienia kontrolne

b) Rada

• Rada ( od 1967 r. powszechnie określana Radą Ministrów, a od 1993 r. — Radą Unii Europejskiej) została utworzona na mocy Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą, podpisanego 25 marca 1957 r. w Rzymie.

• Od lipca 1967 r. Rada jest organem naczelnym Wspólnot( EWWiS, Euratom, EWG (od 1993 r. WE) .

• Rada jest organem decyzyjnym Wspólnoty Europejskiej.

• Rada reprezentuje interesy państw członkowskich na szczeblu Wspólnoty w procesie kształtowania i urzeczywistniania wspólnej polityki w każdej dziedzinie podlegającej działalności legislacyjnej Rady.

c) Komisja

• Komisja (od 1967 r. powszechnie określana Komisją Wspólnot Europejskich, a od 1993 r. Komisją Europejską) została utworzona na mocy Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą podpisanego 25 marca 1957 r. w Rzymie.

• Od lipca 1967 r. jest organem zarządzająco -wykonawczym Wspólnot(EWWiS, Euratom, EWG (od 1993 r. WE)) .

Główne uprawnienia :

• Uprawnienia i zadania kontrolne:

• Uprawnienia i zadania inicjatywne:

• Uprawnienia wykonawcze Komisji:

d) Trybunał Sprawiedliwości

• Trybunał Sprawiedliwości (zwany także od 17 stycznia 1994 r. na mocy decyzji własnej — Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości) jest obok Parlamentu Europejskiego najstarszą instytucją działającą na rzecz Wspólnot Europejskich.

• Trybunał powołano do życia na mocy Traktatu ustanawiającego EWWiS, podpisanego 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu na 50 lat, jako organ tej Wspólnoty.

• Trybunał orzeka w sprawie relacji prawa krajowego państw członkowskich do prawa Wspólnoty Europejskiej. Orzeka też o zgodności planowanych międzynarodowych zobowiązań Wspólnot z treścią traktatów.

Wyróżniamy trzy główne funkcje Trybunału:

• kontrola stosowania (pierwotnego i wtórnego) prawa Wspólnoty;

• wykładnia prawa wspólnotowego

• dalszy rozwój tego prawa w drodze określania koniecznych zmian lub uzu­pełnień.

d)Trybunał Obrachunkowy

• Trybunał Obrachunkowy, zwany też Trybunałem Rewidentów Księgowych, został utworzony na mocy umowy zawartej między rządami państw członkowskich Wspólnot Europejskich 22 lipca 1975 r.

• Działalność swoją rozpoczął 25 października 1977 r. w Luksem­burgu. Zastąpił on, jako organ kontroli zewnętrznej, istniejący wcześniej i obejmu­jący EWG oraz Euratom Komitet Kontroli.

• Trybunał Obrachunkowy kontroluje rachunki wszystkich dochodów i wydatków Wspólnoty.

• Kontroluje także rachunki wszystkich dochodów i wydatków wszystkich organów ustanowionych przez Wspólnotę

f) Rada Europejska

• Rada Europejska jest instytucją, która kontynuuje konferencje szefów państw i rządów Wspólnoty zapoczątkowane w lutym 1961 r. w Paryżu.

• Rada Europejska ustala ramy pogłębiania euro­pejskiej integracji oraz określa ogólne kierunki rozwoju Wspólnot Europejskich i Europejskiej Współpracy Politycznej.

11.Główne założenia wynikające z integracji europejskiej:

Integracja w swoich założeniach ma prowadzić do :

• Uzyskania wysokiego stopnia zgodności praw poszczególnych państw członkowskich z prawem UE

• Liberalizacja polityki handlowej

• Swobodnego przepływu ludzi, kapitału, towarów i usług

• Ujednolicenia mechanizmów rynkowych

• Ujednolicenia systemów bankowych

12.Scharakteryzować motywy gospodarcze integracji

Motywy ekonomiczne (gospodarcze):

1. przezwyciężanie barier wewnętrznych rozwoju gospodarczego (pozbycie się granic administracyjnych, różnych systemów, różnych polityk i ich instrumentów)

2. Utrzymanie stabilnego, wysokiego wzrostu gospodarczego w poszczególnych krajach poprzez eliminowanie lub niedopuszczanie pewnych zjawisk które mogą zakłócić ta stabilność

3. Pobudzenie konkurencji w gospodarce poszczególnych krajów m.in. poprzez ułatwienia w przepływie towarów , kapitałów w podejmowaniu działalności gospodarczej w dowolnym kraju w obrębie danej integracji

4. Zwiększenie zdolności dostosowawczych poszczególnych gosp. narodowych do zmian zachodzących w gospodarce światowej

5. Zmniejszenie dysproporcji, różnic w poziomie rozwoju gospodarczego - społecznego poszczególnych krajów, regionów:

• Poprzez politykę regionalną

• Poprzez różne fundusze kierowane do krajów

13.Scharakteryzować motywy polityczne integracji

Motyw polityczny:

• Dążenie do wspólnego rozwiązywania problemów gospodarczych, społecznych, politycznych, łagodzenie napięć, hamowanie i zapobieganie napięciom, konfliktom.

• Dążenie do wzrostu znaczenia danego ugrupowania integracyjnego poszczególnych krajów członkowskich w świecie na arenie międzynarodowej.

1. Traktat Założycielski Europejską Wspólnotę Węgla i Stali i jego konsekwencje gospodarcze dla krajów członkowskich?

EWWiS ma przyczyniać się do rozwoju gospodarczego, racjonalnej produkcji i podziału, wzrostu zatrudnienia i podniesienia stopy życiowej w państwach członkowskich.

Konsekwencje dla państwa należących do EWWiS:

• stworzenie wspólnego rynku węgla i stali;

• zniesienia wszelkich ceł, ograniczeń ilościowych i kontyngentów, ograniczających swobodny przepływ surowców, produktów, kapitału oraz siły roboczej;

• zakaz dyskryminacji: wyklucza się stosowanie środków naruszających zasady wolnej konkurencji;

• zaniechanie rządowego subsydiowania przedsiębiorstw i innych ograniczających praktyk;

• zagwarantowanie jednakowych warunków dostępu do rynku;

• wprowadzania jednolitych taryf transportowych;

• ustanowienie wspólnej polityki wobec krajów trzecich.

14. Etapy integracji wg Balassy:

• strefa wolnego handlu,

• unia celna,

• wspólny rynek,

• unia gospodarcza i walutowa

• unia polityczna (pełna integracja gospodarcza)

STREFA WOLNEGO HANDLU - kraje wchodzące w skład strefy znoszą między sobą cła i ograniczenia ilościowe w wymianie, pozostawiające jednocześnie narodowe taryfy celne oraz odrębną politykę handlową wobec krajów trzecich.

UNIA CELNA - ugrupowanie co najmniej dwóch państw; członkowie unii znoszą bariery w przepływie towarów i ustanawiają wspólną taryfę celną oraz ujednolicają politykę handlową wobec państw trzecich.

WSPÓLNY RYNEK - oznacza nie tylko zniesienie ceł we wzajemnych obrotach i wprowadzeniu wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich, lecz także członkowie zapewniają swobodę obrotu nie tylko towarów, ale i czynników produkcji w postaci kapitału i siły roboczej oraz usług.

UNIA GOSPODARCZA I WALUTOWA - oprócz przedsięwzięć z poprzedniego etapu integracji, uczestnicy unii decydują się na harmonizację polityki gospodarczej i monetarnej.

Unia gospodarcza: zakłada koordynację lub unifikację poszczególnych dziedzin polityki gospodarczej.

Unia walutowa: zakłada koordynację i unifikację polityki walutowej (wspólna waluta). Koordynacji podlegają ograniczenia wahań kursów walutowych, tworzenie wspólnych rezerw walutowych czy wprowadzenie jednolitej waluty międzynarodowej.

INTEGRACJA PEŁNA - POLITYCZNA - kraje znajdujące się na tym etapie ujednolicają politykę gospodarczą i powołują ponadnarodowy organ, którego decyzje są wiążące dla państw wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego.

14. Rozwój procesu integracji europejskiej (poszerzanie Unii).

Historia rozszerzeń:

9 maja 1950 - francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman zaprezentował swoją propozycję zjednoczenia Europy znaną jako plan Schumana. Wydarzenie to uważa się za początek tego, co dziś nazywamy integracją europejską, która ostatecznie doprowadziła do utworzenia Unii Europejskiej.

23 lipca 1952 - na mocy traktatu paryskiego powołana została Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS). Krajami założycielskimi były: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy oraz Włochy.

1 stycznia 1958 - na mocy traktatów rzymskich kraje EWWiS założyły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), przekształconą później we Wspólnotę Europejską (WE), oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom).

1 stycznia 1973 - pierwsze rozszerzenie - Wielka Brytania, Dania i Irlandia dołączyły do WE.

1 stycznia 1981 - drugie rozszerzenie - Grecja dołączyła do WE.

1 stycznia 1986 - trzecie rozszerzenie - Hiszpania i Portugalia dołączyły do WE.

1 listopada 1993 - formalne powstanie Unii Europejskiej.

1 stycznia 1995 - czwarte rozszerzenie - Austria, Finlandia oraz Szwecja dołączają do UE.

1 maja 2004 - piąte rozszerzenie, część I - Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia oraz Węgry dołączyły do UE.

1 stycznia 2007 - piąte rozszerzenie, część II - Bułgaria i Rumunia dołączyły do UE.

Trwają także negocjacje z innymi krajami. Proces rozszerzeń jest często nazywany integracją europejską. Jednakże, terminu tego używa się również w odniesieniu do zacieśniania współpracy między państwami należącymi do UE.

17. Omówić najważniejsze wydarzenia w procesie integracji i ich konsekwencje dla integracji Europy

a) UKŁAD O FUZJI

Układ podpisany 8 kwietnia 1965 roku, w myśl którego ujednoliceniu uległy instytucje:

• Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali

• Europejskiej Wspólnoty Gospodarcze

• Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej

Na mocy układu powstała wspólna Rada Ministrów i wspólna Komisja Europejska. Wcześniej, na mocy umowy, która weszła w życie l stycznia 1958 roku doszło do połączenia Zgromadzeń Parlamentarnych oraz Trybunałów Sprawiedliwości, w wyniku czego powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (przekształcone w 1962 roku w Parlament Europejski) oraz Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.

Na mocy umowy powołano również wspólny Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Jednakże dopiero Układ o Fuzji spowodował, że odrębne instytucjonalnie Wspólnoty zyskały spójność instytucjonalną oraz wspólny budżet.

Układ o fuzji  wszedł w życie l lipca 1967 roku i od tego czasu można mówić o Wspólnotach Europejskich jako jednej instytucji. Wcześniej państwa członkowskie funkcjonowały najczęściej pod nazwą EWG lub dwóch pozostałych Wspólnot (EWWiS, Euratom). Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht), który wszedł w życie l listopada 1993 roku, stworzył Unię Europejską z trójfilarową strukturą. Wspólnoty Europejskie stanowią Filar I Unii Europejskiej.

b) Jednolity Akt Europejski

1 lipca 1987 r. podpisano Jednolity Akt Europejski (JAE) w Luksemburgu przez 9 krajów. Po 11 dniach dołączyły Dania, Grecja i Włochy (w Hadze).

Wprowadzał zasady funkcjonowania jednolitego i jednego rynku.

Założenia JAE:

• Podstawy prawne europejskiej współpracy politycznej

• Utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego od 1992 r.

• Rada Europejska odchodzi od wyłącznego stosowania zasady jednomyślności

• Poszerzenie legislacyjnych uprawnień Parlamentu Europejskiego.

c)Traktat z Maastricht

7 lutego 1992 r. podpisano traktat o utworzeniu UE. Wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Główne postanowienia to:

• Stworzenie podstaw prawnych dla unii gospodarczej i walutowej

• Zmiana nazwy EWG na Wspólnoty Europejskie w wyniku:

• Ustanowienie obywatelstwa europejskiego

• Współpraca w dziedzinie edukacji i kultury

• Ustanowienie Unii Europejskiej opartej na 3 filarach

• Wzmocnienie uprawnień Parlamentu Europejskiego

• Kryteria konwergencji

Traktat z Maastricht nie przewidywał daleko idących zmian politycznych (tylko gospodarcze). Uporządkowano i określono symbole: hymn, flaga, wspólna waluta euro, paszport europejski i Dzień Europy -9 maja.

Trzy filary:

1. obejmuje dziedziny uregulowane traktatami, które stanowiły EURATOM i EWG

2. wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwo

3. współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych

d)Traktat Amsterdamski

Traktat podpisany 2 października 1997 r. w Amsterdamie. Wszedł w życie 1 maja 1999 roku.

Postanowienia:

1. Możliwość nakładania sankcji na państwa UE łamiące zasady demokracji, praw człowieka oraz prawa wspólnotowe

2. walka z bezrobociem jako nadrzędny cel traktatowy

3. usprawnienia dla Rady Unii Europejskiej w zakresie zwalczania dyskryminacji

4. doprecyzowanie zasad Wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

5. wzrost roli Parlamentu Europejskiego w procedurze współdecydowania

e)Traktat Nicejski

Traktat został podpisany 26 lutego 2001 r. w Nicei, natomiast wszedł w życie 1 lutego 2003 roku. Traktat nicejski miał zreformować Unię Europejską, by mogła sprawnie działać po przyjęciu 10 nowych krajów z Europy Środkowej i Południowej.

Przywódcy 15-tki zdecydowali się , ze z jego wejściem w życie UE będzie gotowa przyjąć nowych członków.

f) Traktat Konstytucyjny

Został podpisany przez państwa członkowskie UE 29 października 2004 w Rzymie. W związku z brakiem ratyfikacji przez wszystkie strony umowa nie weszła w życie.

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy -> Rzym 24 października 2004 r.

Do końca 2006 r. traktat zatwierdziło 18 państw członkowskich, w tym: Austria, Belgia, Cypr, Estonia, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Słowacja Słowenia, Węgry, Włochy, Bułgaria i Rumunia.

Proces ratyfikacji traktatu w państwach członkowskich został zakłócony, gdy 23 maja 2005 r. Francja i 1 czerwca Holandia odrzuciły w referendum ten dokument.

18. Zasady funkcjonowania jednolitego rynku europejskiego

Rynek wewnętrzny ma na celu:

- cel zewnętrzny - wzmocnienie konkurencyjności UE

- cel wewnętrzny - swobodny przepływ czynników produkcji

Zasady:

1. Swoboda przepływu towarów:

1. Nie ma granic

2. Nie ma ceł

3. Jednolite standardy (normy, certyfikaty) dotyczące produktów

4. Dotyczy to wszystkich towarów

5. Harmonizacja podatków

Na rynku nie ma granic, a więc i barier celnych. Wszystkie towary podlegają tym samym normom i wymogom certyfikacyjnym i powinny być obłożone takimi samymi podatkami. Osiągniecie tak daleko posuniętej liberalizacji obrotów towarami pomiędzy państwami członkowskimi wymagało zniesienia wszelkich barier taryfowych oraz pozataryfowych, np. fiskalnych, jakościowych czy ilościowych. Zasada swobodnego przepływu towarów dotyczy zarówno wyrobów przemysłowych, jak i produktów rolnych oraz spożywczych.

2. Swobodny przepływ usług

Prawo do:

1. Zakupu usług zagranicznych

2. Sprzedaży usług

W kraju własnym i innym członkowskim.

Zasada swobodnego przepływu usług oznacza prawo do zakupywania usług zagranicznych, świadczonych przez podmioty z krajów partnerskich, zarówno na terytorium własnego kraju jak i kraju siedziby usługodawcy i prawo do sprzedaży takich usług, w tym podejmowania i wykonywania pracy na własny rachunek, zakładania i prowadzenia przedsiębiorstw, spółek, agencji oraz filii.
 

3. Swoboda przepływu osób

Prawo do:

1. Pracy

2. Życia

3. Osiedlania się

4. Korzystania ze świadczeń socjalnych

W którymkolwiek z krajów na terenie UE bez względu na przynależność.

Prawo obywateli Unii Europejskiej do swobodnego przemieszczania się to prawo do pracy, życia, osiedlania się i korzystania ze zdobyczy socjalnych w jakimkolwiek miejscu na terenie UE, bez względu na przynależność państwową.
Unijna legislacja w tej dziedzinie rynku wewnętrznego ma na celu m. in. zapewnienie harmonijnego rozwoju rynku pracy i dostępu do niego wszystkim zainteresowanym (bez względu na przynależność państwową), stworzenie warunków do wzajemnego uznawania dyplomów oraz zagwarantowanie przemieszczającym się osobom wszelkich praw socjalnych, również w dziedzinie edukacji i ochrony zdrowia.
 

4. Swoboda przepływu kapitału

1. Prawo do samodzielnych transakcji finansowych, nie związanych z przepływem towarów, usług czy osób.

Stanowi ona zarazem niezbędny warunek korzystania z pozostałych swobód, np. prowadzenia działalności gospodarczej na terenie innego państwa członkowskiego.
Obywatele UE uzyskali prawo nieskrępowanego wyboru miejsca zakładania swych rachunków bankowych i utrzymywania lokat oraz dokonywania operacji bankowych we wszystkich krajach członkowskich.

19. Poszerzenie Unii - 2004r. - wyjaśnić bezprecedensowy charakter poszerzenia.

ROZSZERZENIE - Unia rozszerzała się cztery razy, jednak obecnie jest bezprecedensowym wyzwaniem ze względu na jego zakres, tj. liczbę kandydatów i różnorodność państw kandydujących. Każde państwo europejskiej może wnioskować o członkowstwo w Unii, jeżeli spełni jej podstawowej zasady.

20. Etapy ostatnich poszerzeń.

NOWI CZŁONKOWIE UNII EUROPEJSKIEJ OD 01.05.2004 ROKU: Cypr, Estonia, Czechy, Łotwa, Litwa, Węgry, Malta, Polska, Słowenia, Słowacja.

1. rok - do Unii Europejskiej wchodzą: Bułgaria, Rumunia.

Obecnie rozmowy powadzą Chorwacja, Macedonia, Turcja.

21. Kryteria członkostwa w Unii Europejskiej.

LUTY 1992 ROK - PROCES ROZSZERZENIA UNII EUROPEJSKIEJ - Maastricht, Traktat o Unii Europejskiej. Artykuł 49 Traktatu: „Każde europejskie państwo respektujące zasady zawarte w artykule 6 może złożyć wniosek o członkowstwo w Unii”. Artykuł 6 Traktatu: „Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, respektowaniu praw człowieka i podstawowych wolności oraz na rządach prawa, zasadach, które są wspólne dla państw członkowskich”.

KRYTERIA KOPENHASKIE:

• Kryterium polityczne - kraj kandydujący musi osiągnąć stabilność instytucji gwarantującej demokrację, praworządność, przestrzeganie praw człowieka oraz poszanowania mniejszości i ich ochrony,

• Kryterium ekonomiczne - kraj kandydujący musi posiadać sprawną gospodarkę rynkową oraz zdolność do stawienia czoła presji konkurencji i zmierzenia się z siłami rynkowymi w łonie Unii,

• Kryterium zaadoptowania acquis - kraj musi być zdolny do podjęcia obowiązków wynikających z członkowstwa, zwłaszcza przejęcia celów unii politycznej, gospodarczej i walutowej.

01.01.1999 ROK - UTWORZENIE UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ. Kryteria wejścia (z traktatu z Maastricht):

• Średnia stopa inflacji ni może być wyższa niż 1,5 punktu procentowego średniej stopy inflacji w trzech Kajach, gdzie inflacja była najmniejsza,

• Deficyt budżetowy nie może być wyższy niż 3 % PKB,

• Dług publiczny nie może być większy niż 60 % PKB,

• Średnia nominalna długookresowa stopa procentowa nie może przekraczać więcej niż o 2 punkty procentowe średniej stóp procentowych w trzech krajach Unii o najniższej inflacji,

• Przedział wahań kursów walut - kraje muszą wykonywać stabilny kurs wymiany waluty w ciągu dwóch ostatnich lat.

Pyt. 22 - Programy w ramach pomocy przedakcesyjnej dla krajów kandydujących.

IPA (Instrument for Pre Accession Assistance) - Pomoc przedakcesyjna dla krajów kandydujących do UE.

Jest nowym Instrumentem Pomocy Przedakcesyjnej, który został wprowadzony w życie 1 stycznia 2007 roku. IPA zastąpił funkcjonujące w latach 2000 - 2006 przedakcesyjne instrumenty finansowe, takie jak: PHARE, ISPA, SAPARD, turecki instrument przedakcesyjny oraz instrument finansowy dla programu CARDS Bałkanów Zachodnich.

IPA obejmuje pięć komponentów umożliwiających realizację celów każdego kraju w skuteczny sposób. Są to:

1. Pomoc w okresie przejściowym oraz rozwój instytucjonalny

2. Współpraca transgraniczna (z państwami członkowskimi UE i innymi krajami kwalifikującymi się do korzystania z pomocy w ramach IPA)

3. Rozwój regionalny (infrastruktura transportowa, ochrona środowiska naturalnego i rozwój gospodarczy)

4. Rozwój zasobów ludzkich (wzmocnienie kapitału ludzkiego i zwalczanie wykluczenia społecznego)

5. Rozwój obszarów wiejskich.

Komponenty I i II są dostępne dla wszystkich krajów-beneficjentów.

Komponent I podlega w Komisji Europejskiej Dyrekcji Generalnej ds. Rozszerzenia, która odpowiada również za ogólną koordynację pomocy przedakcesyjnej. Swoim zakresem obejmuje on środki rozwoju instytucjonalnego i związane z nimi inwestycje oraz środki przejściowe i środki stabilizacji, które nadal są potrzebne na Bałkanach Zachodnich. Wdrażanie tego komponentu odbywa się za pośrednictwem krajowych rocznych programów działań i programów dla wielu beneficjentów.

Komponent II wspiera współpracę transgraniczną prowadzoną na terenach przygranicznych pomiędzy krajami kandydującymi/potencjalnymi krajami kandydującymi oraz pomiędzy nimi a państwami UE. W stosownych przypadkach możliwe jest również wspieranie uczestnictwa krajów-beneficjentów w programach funduszy strukturalnych w zakresie współpracy transgranicznej i programach obejmujących baseny mórz w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa(ENPI). Dyrekcje Generalne ds. Rozszerzenia i ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej wspólnie odpowiadają za wdrażanie komponentu II.

Komponenty III, IV i V są dostępne wyłącznie dla krajów kandydujących, a ich struktura została zaprojektowana na podstawie funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i funduszu rozwoju obszarów wiejskich, aby pomóc w przygotowaniach do zarządzania tymi funduszami po przystąpieniu. W związku z tym komponenty te wymagają ustanowienia określonych struktur zarządzania. Potencjalni kandydaci mogą skorzystać z podobnych środków wdrażanych w ramach komponentu I.

Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, będąca częścią Komisji Europejskiej, jest odpowiedzialna za komponent III, w ramach, którego finansowane są inwestycje i związana z nimi pomoc techniczna np. w dziedzinie rozwoju transportu, ochrony środowiska i gospodarki (tzn. środki podobne do działań Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności).

Komponentem IV zarządza Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans; komponent ten ma za zadanie wzmocnienie kapitału ludzkiego i pomoc w zwalczaniu wykluczenia społecznego (podobne cele obejmuje Europejski Fundusz Społeczny). Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich jest odpowiedzialna za komponent V, który jest odpowiednikiem poakcesyjnych programów rozwoju obszarów wiejskich, finansując środki rozwoju obszarów wiejskich podobne do tych programów, ale na mniejszą skalę.

Pyt. 23 - Założenia teoretyczne dla utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej.

Unia Gospodarcza i Walutowa, UGW, UGiW, ang. Economic and Monetary Union, EMU, określenie złożonego systemu współpracy państw Unii Europejskiej, dotyczącego swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału, a także ustabilizowania kursów walutowych. Celem tych działań jest wprowadzenie wspólnej waluty, stopniowe ujednolicanie polityki monetarnej oraz koordynacja działań ekonomicznych i gospodarczych. Pomysł powołania UGW pojawił się już na szczycie w Hadze w 1969, rok późniejszy plan Wernera zakładał powołanie UGW w ciągu 10 lat, nie zostało to jednak zrealizowane (m.in. z powodu światowego kryzysu walutowego w latach siedemdziesiątych). Po powstaniu Europejskiego Systemu Walutowego w 1979 stworzenie rynku wewnętrznego zakładał Jednolity Akt Europejski. Decydujące były tzw. pakiety Delorsa, których wprowadzenie oznaczało realizację drogi do UGW w trzech etapach.

I etap realizowany w latach 1990-1993 charakteryzowało znoszenie barier w przepływie kapitałowym (banki, firmy ubezpieczeniowe), włączenie walut państw członkowskich do ESW oraz coraz silniejsza koordynacja polityk gospodarczych.

II etap (1994-1998) zakładał osiąganie przez poszczególne kraje tzw. kryteriów konwergencji, uniezależnianie się banków centralnych od rządów, utworzenie Europejskiego Instytutu Walutowego przekształconego następnie w Europejski Bank Centralny oraz wyrównywanie różnic w poziomie rozwoju poszczególnych gospodarek narodowych.

Ostatni, III etap realizowany w latach 1999-2002 doprowadził do funkcjonowania Europejskiego Systemu Banków Centralnych, wprowadzenia do obiegu euro i wycofania walut narodowych w 12 spośród 15 krajów Unii.

Główne cechy wprowadzonej w życie UGW to: stabilna waluta, stabilne ceny, kontrola i współpraca w dziedzinie polityki gospodarczej, (ale jeszcze nie wspólna polityka w tym zakresie), unikanie wysokiej inflacji i zadłużenia budżetowego państw członkowskich, utrzymanie niezależności Europejskiego Banku Centralnego i wreszcie wprowadzenie wspólnej waluty.

Warunki uczestnictwa:

1. Stabilność cen (krajowa stopa inflacji nie może przekraczać o więcej niż 1,5 punktu procentowego stopy inflacji trzech najdoskonalszych pod tym względem państw UGW)

2. Stabilność kursu walutowego (członek UGW musi wykazać stabilność kursu w ramach ERM przez ostatnie dwa lata bez dokonywania dewaluacji względem waluty któregoś z państw UGW)

3. Konwergencja długoterminowych stóp procentowych (te stopy nie mogą przekraczać o więcej niż 2 punkty procentowe przeciętnej dla trzech państw najlepiej sobie radzących z inflacją)

4. Niski deficyt budżetowy (państwa UGW nie mogą przekroczyć 3% PKB długu rządowego)

5. Mały dług publiczny (dług państw członkowskich nie może przekroczyć 60% PKB)

6. Niezależność Banku Centralnego (nikt nie może wpływać na decyzje w EBC)

Pyt.24 - Teoria optymalnego obszaru walutowego

Rozważania na temat wspólnych obszarów walutowych doprowadziły do powstania w latach 60. teorii optymalnych obszarów walutowych. Za ojca tej teorii uważa się kanadyjskiego ekonomistę R.A. Mundella (1961). Niewątpliwy wkład w rozwój tej teorii mieli również P. De Grauwe (2003), R.J. McKinnon (1963) czy P.B. Kennen (1970).

Według Mundella optymalność obszaru walutowego to zdolność do stabilizacji zarówno poziomu cen, jak i zatrudnienia. Jego zdaniem wewnątrz takiego obszaru oddziałują automatyczne dostosowania, które powodują niwelowanie nierównowagi płatniczej oraz bezrobocia bez konieczności stosowania narzędzi polityki fiskalnej i (lub) monetarnej.

Kolejnym ekonomistą, którego wkład w rozwój teorii optymalnych obszarów walutowych okazał się niepodważalny jest P.B. Kenen (1970). Jednym z jego podstawowych twierdzeń jest to, że dywersyfikacja gospodarki powodująca zróżnicowanie struktury eksportu przeciwdziała częstym zmianom terms of trade, a co za tym idzie również kursów walutowych. W takim wypadku o wiele łatwiejsze jest utrzymywanie kursów sztywnych oraz utworzenie obszaru walutowego. Wyższy stopień dywersyfikacji gospodarki zmniejsza

Prawdopodobieństwo spowodowania zakłóceń w skali makroekonomicznej przez szoki występujące w konkretnych sektorach gospodarki. Znaczna dywersyfikacja gospodarki pozwala uchronić ją jako całość przed wystąpieniem poważnych zakłóceń.

Kenen przyjmuje również, że optymalny obszar walutowy wymaga mobilności siły roboczej i kapitału. Twierdzi, że czynniki wytwórcze muszą być mobilne w trzech przekrojach: geograficznym, zawodowym i międzygałęziowym. Postuluje również przeniesienie polityki fiskalnej i monetarnej na szczebel ponadnarodowy.

Powinny być skoordynowane w celu realizacji optymalnych celów gospodarczych. Konieczne jest w takim wypadku wprowadzenie wspólnej waluty w celu uniemożliwienia krajom korzystania z kursu walutowego jako instrumentu pozwalającego zachowywać równowagę zewnętrzną. W zamian należy powołać organ międzynarodowy, który w przypadku trudności gospodarczych krajów członkowskich danego wspólnego obszaru walutowego dysponowałby możliwością uruchamiania transferów międzyregionalnych,

których źródłem powinien być budżet centralny obszaru.

W wyniku dyskusji na temat optymalnych obszarów walutowych wyodrębniono kilka kryteriów, które powinien spełniać wspólny obszar walutowy, by mógł być uważany za optymalny. Należą do nich (Burda, Wypłosz 1995, s. 587):

A. Mała asymetria szoków doznawanych przez regiony danej strefy

Czasem można zauważyć odmienne reakcje krajowych gospodarek na zmianę różnych czynników, jak ceny ropy czy zmiana wydatków prywatnych. Dla jednych krajów zmiana taka może oznaczać boom gospodarczy,

gdy tymczasem w innych spowoduje głęboką recesję. Pojawienie się tak różnych reakcji nazywane jest szokiem asymetrycznym. Jest on spowodowany występowaniem znacznych różnic w rozwoju gospodarczym oraz sztywności cen, sztywności płac, ograniczeń przepływu kapitału oraz siły roboczej.

Nabywcy w krajach rozwijających się często mają odmienne potrzeby niż nabywcy w krajach rozwiniętych. Jest to powodem niewystarczającego stopnia konwergencji (podobieństwa zachowań). Może to zwiększyć zagrożenie szokami asymetrycznymi, przed którymi trudno się chronić po przystąpieniu do wspólnego obszaru walutowego, ze względu na ograniczenie kontroli nad polityką pieniężną.

B. Znaczna elastyczność rynków pracy (rozumiana jako elastyczność płac i mobilność siły roboczej)

Jak wykazał Mundell, pełna elastyczność rynków pracy jest konieczna do powstania mechanizmu prowadzącego do osiągnięcia równowagi makroekonomicznej wewnątrz wspólnego obszaru walutowego. Z wielu względów

pełna elastyczność jest niemożliwa do osiągnięcia, dlatego członkowie wspólnego obszaru walutowego powinni dążyć do jej maksymalizacji. Ułatwi to przepływ siły roboczej pomiędzy krajami, a co za tym idzie pozwoli

na optymalizację wykorzystania pracy jako czynnika produkcji. Chodzi tu przede wszystkim o znoszenie wszelkich ograniczeń z tym związanych i traktowanie pracowników z innych państw wspólnego obszaru

walutowego jak pracowników z krajowego rynku pracy.

C. Wysoki stopień integracji finansowej

Integracja finansowa członków wspólnego obszaru walutowego jest niezwykle ważną kwestią. Mundell w swoich rozważaniach dochodzi do wniosku, że do osiągnięcia korzyści z unii walutowej konieczny jest swobodny przepływ czynników wytwórczych, którymi są praca i kapitał. O ile mobilność pracy zależy od elastyczności rynków pracy, o tyle w przypadku kapitału zwiększa się wraz ze wzrostem stopnia integracji finansowej.

D. Wzajemna otwartość krajów

Wzajemna otwartość krajów jest niezbędna, jeśli myśli się o stworzeniu wspólnego obszaru walutowego. Bez niej niemożliwe jest zoptymalizowanie wspólnego obszaru walutowego. Sama unia walutowa jest niejako kontynuacją zwiększania wzajemnej otwartości krajów pozwalającej na wzrost integracji gospodarczej pomiędzy nimi.

E. Znaczna dywersyfikacja struktury produkcji i eksportu krajów

Kryterium to jest pochodną problemu omówionego w pierwszym punkcie. Dywersyfikacja struktury produkcji i eksportu krajów pozwala uniknąć specjalizacji gospodarek krajów. Gdyby każdy kraj wyspecjalizował się w danej gałęzi produkcji, powodowałoby to różne reakcje na zmiany na rynku, np. cen czynników produkcji. Powodowałoby to narastanie zagrożenia szokiem asymetrycznym, a co za tym idzie niekorzystnym wpływem

wspólnego obszaru walutowego na gospodarkę.

F. Kraje tworzące wspólny obszar walutowy powinny charakteryzować

się podobnym tempem wzrostu cen oraz podobnymi preferencjami co

do poziomu inflacji

W przypadku tworzenia wspólnego obszaru walutowego niezwykle ważne okazuje się dokładne zbadanie tempa wzrostu cen oraz preferencji krajów, co do poziomu inflacji. Ich odpowiednie dopasowanie pomiędzy krajami

członkowskimi ułatwia prowadzenie wspólnej polityki monetarnej. W innym wypadku jest ona nieskuteczna bądź nakierowana na potrzeby tylko części krajów członkowskich. Należy pamiętać, że chodzi tu o wielkości

preferowane przez daną gospodarkę, a nie narzucone urzędowo. Jest to o tyle ważne, że przy poddaniu się kraju wspólnej polityce monetarnej trudniej przeciwdziałać dążeniu gospodarki do preferowanego poziomu inflacji.

G. Niewielka zmienność realnego kursu walutowego

Realny kurs walutowy ma znaczny wpływ na konkurencyjność krajów. Deprecjacja realnego kursu wspólnej waluty w jednych krajach wspólnego obszaru walutowego niepołączona z odpowiednim wzrostem wydajności

i eksportu, przy jednoczesnej aprecjacji kursu w innych powoduje, że towary z krajów wykorzystujących deprecjację realnego kursu walutowego mogą dzięki temu łatwiej konkurować na rynku wewnętrznym, a także na rynkach światowych. Zaburza to samoistne dochodzenie wspólnego obszaru walutowego do równowagi makroekonomicznej.

25. Proces tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej

I etap 1 stycznia 1993

Zaczyna funkcjonować Jednolity rynek (obszar bez granic wewnętrznych)

Najważniejsze zadanie w tym stadium miało polegać na wprowadzeniu Jednolitego Rynku opartego na czterech swobodach- swobodnym przepływie osób, towarów, usług i kapitału na terenie EWG. Szczególny nacisk położono na zniesienie wszelkich ograniczeń w przepływie kapitału zarówno wewnątrz Wspólnoty, jak i w relacjach z krajami trzecimi. Waluty krajów członkowskich miały być na tym etapie objęte na jednakowych zasadach mechanizmem stabilizacji kursów ESW (Europejski System Walutowy). Dążono również do zacieśnienia współpracy pomiędzy bankami centralnymi.

II etap 1 stycznia 1994

Wdrażanie Unii Gospodarczej i Walutowej.

W tym etapie kraje zobowiązały się do koordynacji polityki pieniężnej i makroekonomicznej oraz unikania nadmiernego deficytu budżetowego oraz do zapewnienia niezależności swojego banku centralnego od rządu.

Działanie Europejskiego Instytutu Monetarnego:

• umocnienie współpracy między narodowymi bankami centralnymi

• przeprowadzenie emisji banknotów nowego pieniądza

• przygotowanie do funkcjonowania Europejskiego Systemu Banków Centralnych

• przygotowanie do wprowadzenia w UGW jednolitej polityki walutowej

• kontrola funkcjonowania Europejskiego Systemu Walutowego

III etap 1 stycznia 1999

Jednolita waluta.

Z początkiem 1999 r. rozpoczął działalność Europejski Bank Centralny emitujący własną walutę- euro. ECU przestała istnieć (zastąpiona przez euro w stosunku 1:1). Nastąpiło nieodwołalne usztywnienie kursów centralnych walut wobec euro, a w konsekwencji także i wobec siebie. 1 stycznia 1999 r. euro stało się prawnym środkiem płatniczym na terenie krajów UGW.

26. Warunki przystąpienia do unii walutowej

Kryteria przystąpienia do UGW:

• stopa inflacji w odniesieniu do średniej stopy inflacji nie może ona być wyższa niż 1,5% średniej inflacji w trzech krajach Unii gdzie inflacja była najniższa.

• deficyt budżetowy nie może być wyższy niż 3% PKB

• dług publiczny - nie może być większy niż 60% PKB

• średniej nominalnej długookresowej stopy procentowej - nie mogą one przekraczać nie więcej niż 2% średniej stóp procentowych w trzech krajach Unii o najniższej inflacji.

• przedział wahań kursów walut - kraje kandydujące do Unii muszą wykazywać stabilny kurs wymiany waluty w ciągu ostatnich 2 lat

Kryteria te spełniły: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy.

Do UGW nie weszły 4 kraje członkowskie UE: Wielka Brytania, Dania, Szwecja i Grecja.

27. Europejska unia walutowa -koszty i korzyści

Korzyści:

• Eliminacja ryzyka kursowego i obniżenie ryzyka makroekonomicznego - obniżenie stóp procentowych pozwoli zwiększyć inwestycje i PKB

• Eliminacja kosztów transakcyjnych - szacowane na 0,1-0,2% PKB.

• Eliminacja wahań kursowych - stabilizacja warunków sprzyja kreacji handlu

• Większa przejrzystość cen - pozwala lepiej alokować zasoby.

• Korzyści z nieodwołalnego przyjęcia stałych kursów walutowych lub wprowadzenia wspólnej waluty wynikają z wyeliminowania niepewności oraz kosztów transakcyjnych związanych z koniecznością posługiwania się różnymi walutami oraz zmiennością kursów walutowych (są to tzw. korzyści zwiększenia efektywności walutowej );

• korzyści te zależą od zakresu integracji gospodarczej:

• im większy jest handel między krajami członkowskimi tym większe korzyści ze zmniejszenia kosztów transakcyjnych;

• im większe są przepływy kapitału tym większe są korzyści z ograniczenia niepewności dotyczącej stóp zysku od inwestycji w innych krajach członkowskich;

• im większe przepływy pracowników tym większe korzyści z ograniczenia niepewności dotyczącej płac osiąganych w innych krajach członkowskich.

Koszty:

• Ryzyko przegrzania gospodarki (boom-bust cycle) - obniżenie stóp procentowych może doprowadzić do wzrostu popytu, boomu kredytowego, wzrostu inflacji, utraty konkurencyjności i spowolnienia.

• Wzrost cen w momencie przystąpienia - przeciętnie niewielki (0,1-0,3 pkt. proc.) ale skoncentrowany wśród często kupowanych towarów i usług.

• Utrata niezależnej polityki pieniężnej - krajowa polityka pieniężna oraz płynny kurs walutowy pozwalają amortyzować wstrząsy. Te mechanizmy znikają wraz z przystąpieniem do unii walutowej.

• Koszty stałych kursów wynikają z utraty możliwości stosowania polityki pieniężnej dla stabilizowania produkcji i cen oraz utratę możliwości wykorzystywania zmian kursów walutowych dla utrzymania wewnętrznej stabilności gospodarczej w przypadku negatywnych szoków zewnętrznych np. spadku zagregowanego popytu.

28. Instytucje unii walutowej - Europejski Bank Centralny, Europejski System Banków Centralnych

1. Europejski Bank Centralny

1 czerwca 1998 r. - Europejski Bank Centralny we Frankfurcie nad Menem - kieruje polityką monetarną państw Unii, w których obowiązuje waluta euro.

EBC jest niezależny od jakichkolwiek wpływów politycznych.

EBC ma wyłączne prawo wydawania zgody na emisję banknotów euro.

Polityka monetarna w ramach UGiW jest ustalana i prowadzona przez ESBC.

Polityka pieniężna EBC skupia się głównie na utrzymania stabilności poziomu cen. Dodatkowo także EBC ponosi odpowiedzialność za:

• Podaż pieniądza na obszarze funkcjonowania euro

• Oddziaływanie na poziom i strukturę stóp procentowych

• Emisje banknotów euro

• Podejmowanie interwencji na rynkach walutowych

• Sprzyjanie i wspieranie rozwoju gospodarczego państw EU

2. Europejski System Banków Centralnych

Europejski System Banków Centralnych, ESBC- działający w ramach Unii Europejskiej system, którego rdzeniem jest Europejski Bank Centralny.

Struktura

System ten ma następujące elementy:

• Eurosystem natomiast składa się z EBC i banków centralnych tych krajów Unii Europejskiej (UE), które przyjęły euro. Krajami tymi są obecnie Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Portugalia, Hiszpania, Słowenia oraz Malta, Cypr (od 1.01.2008 r.) i Słowacja (od 01.01.2009).

• Europejski System Banków Centralnych, który tworzą (EBC) i narodowe banki centralne wszystkich krajów członkowskich UE. Powołany został 1 czerwca 1998 roku i skupia także banki centralne tych państw, które nie przyjęły Euro. Są nimi Dania, Szwecja, Wielka Brytania, Polska, Czechy, Węgry, Litwa, Łotwa i Estonia oraz ostatnio włączone w struktury Bułgaria i Rumunia. Mogą one w ramach ESBC prowadzić własną politykę pieniężną, ale są wyłączone z procesu decyzyjnego.

Organami decyzyjnymi ESBC są organy Europejskiego Banku Centralnego, tj. Rada Prezesów i Rada Ogólna. EBC sporządza także sprawozdania z działalności ESBC i przedstawia je Parlamentowi Europejskiemu, Radzie Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i Radzie Europejskiej.

Zadania ESBC:

• Definiowanie i realizacja polityki walutowej wspólnoty

• Przeprowadzanie operacji dewizowych

• Przechowywanie oficjalnych rezerw dewizowych państw członkowskich zarządzanie nimi

• Wspieranie sprawnego działania systemów płatniczych

29. Zadania Europejskiego Banku Centralnego

Zadania:

• zarządza rezerwami walutowymi 12 państw członkowskich

• pełni funkcje doradcze - opinia wobec organów UE i organów narodowych

• ustala poziom stóp procentowych w strefie euro

• przeprowadza operacje dewizowe i dba o sprawne działanie systemów płatniczych

30. Strefa euro

Fazy wprowadzenia euro:

a) okres przygotowawczy (1998):

• Ogłoszenie listy krajów zakwalifikowanych do KGW

• Przyjęcie prawodawstwa niezbędnego do wprowadzenia euro

• Przyjęcie systemu finansowego do przyjęcia nowej nowej waluty

b) okres przejściowy (1 stycznia 1999-31 grudnia 2001):

• Euro samodzielną walutą

• Nieodwołalne usztywnianie kursów walut państw UGiW względem euro

• Rozpoczęcie działalności EBC

• Euro używane tylko w rozliczeniach bezgotówkowych

• Nowe emisje instrumentów finansowych - włączenie euro

• Osoby prywatne i przedsiębiorstwa mogą mieć rachunek bankowy w euro

c) okres końcowy (1 stycznia-31 lipca 2002):

• Banknoty i monety wprowadzone do obiegu

• Narodowe banknoty i monety stopniowo wycofywane z obiegu

• Płace, świadczenia socjalne i transakcje detaliczne dokonywane w euro

• Zakończenie procesów dostawczych instytucjach publicznych i jednostkach usługowych, narodowe waluty przestają być prawnym środkiem płatniczym

• Od 28 lutego 2002 r, euro jednym środkiem płatniczym UGiW

1 stycznia 2002 r. wprowadzono euro w następujących krajach: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy.

1 stycznia 2007 r. do Strefy Euro dołączyła Słowenia.

Ponadto na mocy podpisanych umów należą do niej 3 kraje, które nie są członkami UE: Monako, San Marino, Watykan.

Andora, Czarnogóra, Kosowo również używają euro jako swojej waluty, pomimo że nie są członkami UGiW tzw. jednostronna euroizacja.

Korzyści z wprowadzenia euro:

• Zminimalizowanie negatywnego wpływu wahań kursów walut krajów UGiW

• Zapewnienie długotrwałej stabilizacji monetarnej i gospodarczej krajów UGiW

• Obniżenie, a w przyszłości całkowite wyeliminowanie kosztów związanych z obsługą rachunków różnych walutach

• Stworzenie jednolitego obszaru gospodarczego co umożliwia łatwe przemieszczanie i alokacje w wyborze strefy działalności

• Wyeliminowanie zjawiska tzw. konkurencyjnej deprecjacji walut np. polska złotówka względem funta, która pozwalała na promowanie określonych gałęzi przemysłu czy też krajów

• Ograniczenie wpływu sytuacji gospodarczej i politycznej USA i wynikającego z tego wpływu wartości dolara i na kursy głównych walut europejskich

Negatywne skutki z wprowadzenia euro:

• Koszty związane z utratą autonomii polityki pieniężnej państw UGiW

• Implikacje dotyczące polityki fiskalnej

• Nierówności w rozwoju gospodarczym państw UGiW

• Niezbyt mocna i trwała wiarygodność remitenta euro (EBC) jako podmiotu skonsolidowanego z pojedynczych zróżnicowanych państw

29

---