1. Omów zagadnienie socjalizacji.
Socjalizacja (uspołecznianie) życiowa działalność człowieka związana jest spełnieniem przez niego wielu ról społecznych, takich jak, np. rola ucznia, pracownika, kolegi. Pełnienie ról społecznych polega na wykonywaniu przypisanych jej czynności zgodnie z oczekiwaniami społecznymi. Proces nabywania umiejętności pełnienia ról społecznych nazywamy socjalizacją.
2. Cechy procesu socjalizacji.
Wychowanie, którego zadaniem jest przysposobienie jednostki do pełnienia ról, nigdy nie jest sprawą tylko indywidualnego kontaktu wychowawcy i wychowanka. Na proces ten składają się bowiem różnorodne oddziaływania społeczne, czego wynikiem jest wypadkowa wszystkich działających na jednostkę sił skłaniających ją do przyjmowania różnych ról społecznych.
Drugą cechą procesu socjalizacji jest to, że odbywa się on w warunkach kontroli społecznej, która polega na spontanicznym reagowaniu otoczenia na różne zachowania się jednostki. Zachowania niezgodne z obowiązującą rolą spotykają się z różnymi formami sankcji (kary), natomiast zachowania odpowiadające oczekiwaniom społecznym są aprobowane (nagradzane).
Ważnym mechanizmem nabywania ról społecznych jest także odwzorowywanie zachowań spostrzeganych przez jednostkę u innych osób.
3. Przedstaw poglądy na istotę niedostosowania społecznego.
Nabywanie symptomów nieprzystosowania społecznego oraz kształtowanie się mechanizmów psychologicznych prowadzących do niego i sterujących nim jest procesem długofalowym i złożonym z kilku etapów:
etap - obejmuje kształtowanie się nastawień (poznawczych i emocjonalnych) jednostki zwiększających jej podatność na wpływ antagonistyczno - destruktywnego środowiska społecznego
etap - polega na przyswajaniu wzorów, motywacji oraz zachowania się antyspołecznego, ułatwiających zaspokojenie potrzeb i rozładowywanie napięć jednostce w jej społecznym funkcjonowaniu
etap - wiąże się z utrwalaniem i autonomizowaniem się nabytych i przyswojonych przez jednostkę sposobów zachowania antyspołecznego, będących dla niej źródłem nagród o charakterze psychologicznym, nie mających swych alternatywnych odpowiedników w innego typów zachowaniach
4. Czynniki sprzyjające niedostosowaniu społecznemu.
niekorzystne warunki ekonomiczno - materialne rodziny
zaburzona struktura rodziny
choroby rodziców lub ich nieobecność w wychowywaniu dzieci
kontakt dziecka z podkulturą dewiacyjną
brak sukcesów szkolnych dziecka
społeczna blokada aspiracji jednostki (brak środków do jej realizacji)
zaburzona struktura osobowości, niska samoocena, niezrównoważeni emocjonalne
zaburzenia psychosomatyczne (nadpobudliwość)
odtrącenie emocjonalne dziecka
5. Definicja niedostosowania społecznego.
według Grzegorzewskiej:
Nieprzystosowanie społeczne to zespół wszystkich tych nieletnich, którzy wymagają specjalnych metod wychowawczych lub postępowania metodyczno - psychologicznego. To ci wszyscy, wobec których wychowawcy, pracodawcy i urzędy publiczne muszą stosować metody szczególnego postępowania, których nie wymagają wszyscy pozostali. Maria Grzegorzewska wprowadziła pojęcie niedostosowania społecznego w Polsce. Uważała, że młodzież niedostosowana społecznie charakteryzuje się następującymi właściwościami:
negatywne tendencje społeczne
odwrócenie zainteresowań od wartości pozytywnych
podejmowanie działań destruktywnych
podziw i zainteresowanie czynami uchodzącymi za złe
cynizm i brawura
według Ottona Lipkowskiego:
Przez niedostosowanie społeczne rozumie on zaburzenia charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyróżniające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki.
według Wincentego Okonia:
Niedostosowanie społeczne to stan, w którym pojawiają się trudności w adaptacji jednostki do otoczenia społecznego. Przyczyny tego są dwojakie - wiążą się z jednostką, bądź ze środowiskiem. Przyczyny zależne od jednostki obejmują niedorozwój umysłowy, braki charakteru, nieprawidłowy rozwój osobowości, nerwice, kalectwo. Przyczyny zależne od otoczenia polegają na powstawaniu w życiu jednostki sytuacji zbyt trudnych oraz na stawianiu jej zbyt skomplikowanych i ciągle się zmieniających wymagań, uniemożliwiających adaptację.
6. Klasyfikacja niedostosowania społecznego według MEN (Ministerstwo Edukacji Narodowej).
nagminne wagary
ucieczki z domu i włóczęgostwo
sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu
odurzanie się
niszczenie mienia
kradzież
udział w grupach destrukcyjnych
usiłowanie bądź dokonanie samobójstwa
7. Podaj najczęstsze rodzaje niedostosowania społecznego.
zachowanie przestępcze
zachowania neurotyczne
zachowania psychopatyczne
Rodzaje niedostosowania społecznego według Konopnickiego.
Niedostosowanie społeczne w postaci zachowania zahamowanego - ich główną cechą jest: lęk, bierność, pasywność, apatia. Wyróżniamy cztery formy zachowania zahamowanego:
brak zaufania - jednostka jest lękliwa, nieśmiała, brakuje jej inicjatywy w działaniu; cechuje ją mała wytrwałość, niezdecydowanie, spowolnienie reakcji, niezgrabność manualna; to wszystko stanowi przyczynę niepowodzeń i braków w sukcesach; jednostki takie wymagają stałej stymulacji, mobilizacji
depresja - czyli chorobliwe przygnębienie i zahamowanie czynności psychicznej; stanem znamiennym jest apatia; wyróżniamy trzy stany depresji: faza najlżejsza (charakteryzuje się labilnością emocjonalną), faza ostra (charakteryzuje się przedłużającym stanem smutku, apatii, frustracji, irytacji i wybuchów złości), faza najostrzejsza - przewlekła (charakteryzuje się utratą chęci do życia, unikaniem kontaktów społecznych i tendencjami samobójczymi)
wycofanie - polega na unikaniu kontaktów fizycznych i psychicznych oraz izolowaniu się; zaawansowaną formą jest fantazjowanie zaś skrajną autyzm
niekonsekwentne postępowanie - jest formą zachowań jednostki działającej pod wpływem bodźca, który w danej chwili jest najsilniejszy; jednostka dąży do zaspokojenia swoich potrzeb bez względu na konsekwencje, żyje chwilą, działa spontanicznie
Niedostosowanie manifestowane postawą demonstracyjno - wrogą - podłożem tych zachowań jest lęk i obawa przed odrzuceniem. Wyróżniamy trzy typy tych zachowań:
wrogość w stosunku do dorosłych (podłożem tych zachowań jest brak aprobaty i szacunku wobec osób starszych; celem tych działań jest chęć zwrócenia uwagi na siebie)
wrogość wobec rówieśników (jest już bardziej zaawansowaną formą niedostosowania bowiem uwidaczniają się tendencje agresywne, które są obiciem w stosunku dziecka do dorosłych)
zachowanie aspołeczne (przejawiane są lekceważeniem, niechęcią do wszelkich autorytetów)
Zachowania demonstracyjno - wrogie odbierane są przez otoczenia jako nieprzyjemne, jednak jednostki starają się czasem naprawić negatywne skutki własnego postępowania. Okazując im zainteresowanie można wpłynąć na poprawę zachowania.
Niedostosowanie manifestowane skrajną aspołecznością - skrajna aspołeczność jest to obojętny stosunek do spraw społecznych, wyłączający jednostkę z życia społecznego. Podłożem tych zachowań są różne postacie psychopatii. Dominującym rodzajem zachowań jest agresja, ale uogólniona przeciwko wszystkim. Jednostki te charakteryzuje mściwość, chłód uczuciowy, brak więzi emocjonalnych z innymi osobami, egoizm, impulsywność, złośliwość. Jednostki aspołeczne w przeciwieństwie do wrogiej nie żałują własnych czynów, nie chce ich naprawiać, jest przebiegła i chce być postrzegana jako silna i zła.
8. Definicja osobowości.
według Wincentego Okonia:
Osobowość oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości.
9. Struktura osobowości.
Na strukturę osobowości składają się:
pogląd na świat - światopogląd, jest to najbardziej uogólniona wiedza o rzeczywistości i wyznaczony nią system wartości
plan życiowy - to system podstawowych celów, do których jednostka zmierza w swoim działaniu oraz ogólne zasady ich realizowania
zamiłowania - są związane z planem życiowym, z poglądami, są ich wyrazem
działalność - w działaniu realizuje się, obiektywizuje to, co wyniku wpływu świata na człowieka i jego własnej pracy nad sobą tkwi w nim, w działaniu obiektywizują się: pogląd na świat, plan życiowy, zamiłowanie jednostki
zdolność - tam gdzie stopień sprawności wykonania jakiegoś działania bywa wyższy od średniego - mówimy o zdolnościach
charakter - ustosunkowanie się do innych ludzi i do samego siebie
samowiedza - to wiedza jednostki o sobie samym jako podmiocie działania, o uwarunkowaniach swego działania, o swoich relacjach względem otoczenia (szczególnie społecznego)
samokontrola - jest aktywnością jednostki kierowaną na eliminowanie ze swego sposobu psychicznego funkcjonowania wszelkiego co przeszkadza w realizacji jej planów życiowych i współżyciu z innymi
temperament - jest biologicznym wyznacznikiem dynamiki psychicznego funkcjonowania człowieka jako osobowości
10. Typy temperamentu.
Podział temperamentu na typy według Hipokratesa:
choleryk - konsekwentna, żywa, dynamiczna, o dużym napędzie psychoruchowym
melancholik - niekonsekwentna, spokojna, zrównoważona, o słabym napędzie psychoruchowym
flegmatyk - konsekwentna, spokojna, zrównoważona, o słabym napędzie psychoruchowym
sangwinik - niekonsekwentna, dynamiczna, o dużym napędzie psychoruchowym
11. Co powoduje zachowania przestępcze, neurotyczne, psychopatyczne.
Zachowanie przestępcze - są to zachowania ekstremalne, do którego prowadzą zachowania paraprzestępcze, np. wagary, ucieczki z domu, picie alkoholu. W wieku szkolnym dokonuje się w życiu młodego pokolenia rewolucyjna zmiana - ulega obciążeniu, a nawet załamaniu autorytetu rodziców, na jego miejsce zaś pojawia się wpływ rówieśników. Nie są to oczywiście wszyscy rówieśnicy, z którymi się styka, lecz jedynie ci, których relacje są uznawane przez niego za ważne. Taki proces selekcji w późniejszym okresie może doprowadzić do powstania gryp nieletnich, które bez odpowiedniego nadzoru i kontroli ze strony dorosłych mogą przekształcić się w gangi czyli małą sformalizowaną grupę.
Zachowania neurotyczne - zasadniczą cechą neurotyczności jest lęk oraz nadwrażliwość syntoniczna (czyli zdolność człowieka do współ odczuwania z innymi ludźmi). Na skutek lęku powstają zaburzenia emocjonalne, które u młodzieży wykolejonej społecznie wyrażają się w skłonności do fantazjowania i marzeń, w nieśmiałości, w zniechęcaniu, depresji. Jednostki zaburzone emocjonalnie czują się niekochane, silnie odczuwają poczucie niższości, zazwyczaj mają niewielu przyjaciół, szukają jednak towarzystwa i rozrywek pozwalających im zagłuszyć lęk. Przeżywają silne napięcia wewnętrzne, są bardzo nieodporne na frustracje. Młodzież i dzieci o osobowości agresywno - lękowej cechuje przede wszystkim odtrącenie uczuciowe przez rodziców. Agresywność tych jednostek wypływa z lęku przed związkami uczuciowymi z innymi ludźmi. Tego rodzaju swoisty lęk powstaje jeszcze w dzieciństwie, na skutek uczuciowego odrzucenia ich przez rodziców.
Zachowanie psychopatyczne - źródłem zaburzeń psychopatycznych mogą być przyczyny organiczne, np. wrodzone lub spowodowane różnymi chorobami zmiany w mózgu - charakteropatia albo też jednostka może wyuczyć się zachowań psychopatycznych pod wpływem warunków społecznych, występujących w procesie socjalizacji - socjopatia. W społecznych uwarunkowaniach zachowań socjopatycznych zasadniczą rolę odgrywają trzy czynniki: separacja dziecka od matki w okresie wczesnego dzieciństwa, wadliwe sposoby wychowywania dziecka w rodzinie, uczuciowe otrącenie dziecka przez rodziców. Wiodącymi cechami psychopatii są: brak uczuć wyższych, poczucie winy, chłód uczuciowy, niechęć do ludzi i skłonności sadystyczne, niski stan poziomu lęku.
12. Wczesne objawy wykolejenia.
trudności wychowawcze
nieposłuszeństwo
brak zdyscyplinowania
aroganckie zachowanie
brak szacunku dla rodziców i nauczycieli
kłamstwa
ucieczki z domu
wagary
niszczenie mienia społecznego
niepowodzenia szkole
picie alkoholu
13. Co jest kryterium odróżniającym działanie wychowawcze od poza wychowawczego?
Tym kryterium jest rezultat. Wychowanie resocjalizujące określa się jako świadomy i celowy proces bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania na osoby wykolejone w celu przysposobienia tych osób do pełnienia przez nich konstruktywnych ról społecznych w sposób zgodny z oczekiwaniami społecznymi. Dość często w praktyce resocjalizacyjnej powyższe rozumowanie wychowania resocjalizującego upraszcza się utożsamiając je z wywoływaniem zmian wyłącznie z zachowania wychowanków. Tymczasem zmiany zachowania tylko o tyle stanowią rezultat działalności wychowawczej, o ile są one konsekwencją przekształceń osobowości jednostki. Nie każda zmiana w zachowaniu może być uznana jako rezultat wychowania. Będzie nią tylko ta zmiana, która wynika z przekształconych przekonań i ustosunkowań jednostki. Jednym kryterium odróżniającym działanie wychowawcze od pozawychowawczego jest ich rezultat. Działania są wychowawczymi gdy wywołują zgodnie z zamierzeniami zmiany w osobowości jednostki. Jeżeli jakieś działanie nie spełnia tego warunku to mimo deklarowanego celu i intencji osoby wychowującej nie można takiego działania nazwać wychowawczym.
14. Wymień cele wspólne dla wychowania powszechnego i wychowania resocjalizującego.
wszechstronny rozwój osobowości
twórcze przystosowanie
uspołecznienie jednostki
15. Wymień zadania wychowania resocjalizacyjnego.
wyeliminowanie czynników, które wywołują zaburzone stany osobowości wychowanka
naprawienie stanów osobowości to jest usunięcie negatywnych zmian wywołanych czynnikami
utrwalenie uzyskanych rezultatów w wyżej wymienionych zadaniach
zainspirowanie jednostki do samowychowania
Rezultatem realizacji z pierwszych zadań jest oczekiwana zmiana zachowania się jednostki. Zadanie trzecie dotyczy wzmocnienia odporności wychowanka na różne negatywne wpływy środowiska. Zadanie czwarte wiąże się z wychowawczym usamodzielnieniem się podopiecznego kiedy to funkcją wychowawcy w coraz większym stopniu przyjmują własne mechanizmy wewnętrznej kontroli zachowania wychowanka. Dopiero wykonanie wymienionych zadań może być uznane jako zakończenie resocjalizacji.
16. Omów likwidowanie przyczyn wykolejenia.
Zaburzenia osobowości leżące u podłoża zachowań destruktywnych mogą być wywołane różnymi przyczynami. Charakteryzując stany osobowości młodzieży wykolejonej społecznie mówimy o różnych jej odmianach: neurotycznej i psychopatycznej. Podłoże tych stanów stanowią wymagające wyeliminowania czynników: impulsywność, nieadekwatność, dyssocjalność, antysocjalność.
Likwidowanie przyczyn impulsywności.
Ćwiczenie procesów nerwowych tj. przywrócenie równowagi zaburzonym procesom pobudzania i hamowania. Wymaga przede wszystkim usunięcia z życia wychowanka sytuacji trudnych dla jego sytemu nerwowego. Równolegle z tym trzeba podnosić sprawność procesów nerwowych, a zwłaszcza sprawności procesu hamowania.
Stwarzanie warunków do wyładowania psychoruchowego tj. wyładowanie napięcia psychoruchowego wymaga rozładowania, które u osób impulsywnych przyjmuje formy destruktywne, np. agresywne i niszczy zabawy. Zatem zasadniczą sprawą jest znalezienie najodpowiedniejszych sposobów wyładowań psychoruchowych dla każdego wychowanka. Ważne jest uwzględnienie zainteresowań i uzdolnień.
Kształtowanie refleksyjności - refleksyjność stanowi zdolność do działań problemowych czyli zdolność do rozwiązywania problemu. Jednakże aby wychowanek był zdolny (skłonny) do rozwiązywania problemów musi być autentycznie zainteresowany tymże rozwiązaniem problemu. Im częściej działanie problemowe przynosi jednostce oczekiwane rezultaty tym chętniej wychowanek je stosuje.
Wzmacnianie siły woli - czyli zdolność do podejmowania rozsądnych i moralnie pozytywnych decyzji oraz do realizowania powziętego postanowienia. Można wskazać pięć zasadniczych warunków kształtowania się silnej woli oraz odpowiadających im działań wychowawczych:
światopogląd oraz rozwój uczuć moralnych
umiejętność podejmowania decyzji
silna wola kształtuje się jedynie w sinych warunkach realnej oceny zamiarów własnych możliwości
umiejętność jednostki do oceniania tych działań i ich skutków z pozycji obserwatora
stały trening w przezwyciężaniu wewnętrznych oporów i zewnętrznych przeszkód
17. Omów eliminowanie przyczyn nieadekwatności.
Podłożem nieadekwatności są zaburzenia emocjonalne jednostki, które powstają głównie w wyniku jej doświadczeń życiowych. Doświadczenia te stanowią źródło zachowań nawykowych utrudniających zaspokajanie potrzeb. Zespół cech nieadekwatności uwidacznia się najwyraźniej w przyjmowanych przez jednostkę celach życiowych. Są to mianowicie cele dla niej nieosiągalne bowiem droga do nich na tym etapie została zablokowana. Jednocześnie trudno je obejść czy wysunąć inne cele ponieważ zazwyczaj są one dla człowieka nieadekwatnego najważniejsze i żadnymi innymi wartościami nie da się ich zastąpić.
Eliminowanie przyczyn nieadekwatności polega na ustabilizowaniu sytuacji rodzinnej podopiecznego czyli polega na usunięciu z jego życia sytuacji trudnych, ale jednocześnie na wyeliminowaniu wpływów neurotyzujących jednostkę.
18. Omów likwidowanie przyczyn dyssocjalności.
Dyssocjalność to wynik specyficznego rodzaju wychowania jednostki, od której najpierw rodzice, a później nauczyciele, wychowawcy wymagali aktywności ściśle regulowanej odgórnie narzuconymi rygorami nie pozostawiając miejsca na twórczą inicjatywę dziecka. Tego rodzaju tryby wychowawcze w połączeniu z dużą sugestywnością wychowanka i brakiem wychowania moralnego oraz błędnymi sposobami uzyskiwania posłuszeństwa kształtują dyssocjalne jednostki wykolejone społecznie.
Eliminowanie przyczyn dyssocjalności musi przebiegać w wielu kierunkach jednocześnie, bowiem są one złożone i pochodzą z różnych źródeł. Trzy warianty:
sprawą centralną jest ukształtowanie uczuciowych i intelektualnych postaw do moralnego przeżywania przez dziecko sytuacji społecznych
ukształtowanie samodzielności jednostki
polega na odpowiednim zorganizowaniu środowiska społecznego wychowanka
19. Omów usuwanie przyczyn antysocjalności.
Osobowościowym podłożem antysocjalności są różne odmiany psychopatii, która może rozwijać się pod wpływem czynników organicznych (charakteropatia) i środowiskowych (socjopatia). Wykolejenie społeczne osób antysocjalnych spowodowane jest brakiem u nich jakiejkolwiek moralności. Wyeliminowanie tego nie jest możliwe wtedy gdy jego podłoże stanowią czynniki organiczne (charakteropatia) jednak gdy przyczyny braku odczuć moralnych są pochodzenia społecznego (socjopatia) wówczas mogą zostać wyeliminowane. W procesie resocjalizacji jednostek antysocjalnych zazwyczaj mamy do czynienia z charakteropatią bądź zadawnioną socjopatią.
Przeważnie więc usuwanie przyczyn antysocjalności resocjalizowanej młodzieży przy współczesnym stanie nauki nie rokuje pomyślnych wyników. Pierwszoplanowym z tego typu działań kompensacyjnych jest odizolowanie jednostki od wpływu czynników kształtujących antysocjalność przy równoczesnym kompensowaniu braku zdolności syntonicznych oraz niskiego poziomu lęku.
20. Omów pojęcie „niezadowolenie z własnej roli społecznej”
Niezadowolenie z własnej roli życiowej nie należy do rzadkości. Sytuacja, w której młody człowiek jest niezadowolony z własnej roli życiowej jaką wyznacza mu społeczeństwo:
nie chce być synem własnych rodziców ponieważ uważa, że go nie rozumieją („gdybym miała innych rodziców...”)
nie chce być uczniem bo sądzi, że szkoła ogranicza jego samodzielność, indywidualność („a po co się uczyć jak i tak nie ma pracy”)
nie pociąga go także żaden wzór sukcesu życiowego, który oferuje mu społeczeństwo
Negatywnie ocenia więc rolę pełnione przez siebie aktualnie odnosząc również do przyszłości. Środowiska destruktywne dysponują znacznie większymi możliwościami i bogatszymi środkami do zaspokajania potrzeb niż środowiska konstruktywne. Ogólna prawidłowość skłania się ku przyjmowaniu wzorów osobowych i jest następująca - atrakcyjność wzorów osobowych wpajanych młodzieży jest tym mniejsza im mniej związane z nim role społeczne służą zaspokajaniu jej potrzeb, natomiast atrakcyjność wzorów osobowych lansowanych przez środowiska destruktywne jest tym większa im łatwiej jednostka może dzięki nim zaspokajać swoje potrzeby.
21. Omów pojęcie poczucie nudy.
Nuda to niemiły stan, uczucie spowodowane zwykle bezczynnością, brakiem interesującego zajęcia czy też brakiem wrażeń, monotonią życia. Nuda stanowi źródło różnych zachowań destruktywnych, których jedyną właściwą funkcją jest rozładowanie napięć, a nie zaspokajanie potrzeb. Stan ten powstaje wówczas gdy człowiek odczuwa różne potrzeby i nie wie jednak jak je zaspokoić. Potrzeba jest to stan niezaspokojenia. Im więcej i częściej jednostka przeżywa stan nudy tym większe jest prawdopodobieństwo jej destruktywnych zachowań.
Nuda powstaje w wyniku wytwarzania się wewnętrznej pustki w człowieku, brakiem głębszych zainteresowań i ideałów, ogranicza się do postaw konsumpcyjnych. Przeżywając te stany człowiek za wszelką cenę poszukuje różnych sposobów ucieczki przed nudą. Można ją skutecznie usunąć jedynie poprzez twórczy stosunek do rzeczywistości zmieniający samego człowieka i jego świat zewnętrzny. Ludzie ratują się przed nudą uruchamiając pewne mechanizmy obronne. Jednakże w przypadku młodzieży wykolejonej są to z reguły zachowania destruktywne, np. antyspołeczny styl życia.
Warunki skutecznego eliminowania nudy:
kształtowanie różnych zainteresowań, umiejętności i sprawności młodzieży
wywoływanie radości w życiu dziecka, które stanowi dla niego naturalną podnietę do działania i wzmacniania jego siłę życia
przekształcanie prymitywnego zadowolenia i radości wykolejonego wychowanka na bardziej złożone, które mają większe znaczenie dla kształtowania moralności
tworzenie wychowankowi środowiska społecznego które by wyzwalało konstruktywną życiową aktywność (grupy rówieśnicze, organizacje młodzieżowe, środowisko rekreacyjne, szkolne, zawodowe)
22. Alkoholizm.
Picie alkoholu przez młodzież jest zjawiskiem o coraz szerszym zasięgu i ze względu na swoje rozmiary przestało być już problemem marginesowym. Polskie badania mówią, że dzieci zaczynają pić alkohol w wieku około 11 lat. Alkoholizm jest traktowany jako choroba. Picie i upijanie się ludzi bardzo młodych nie jest właściwie, wyłącznie znane w środowisku młodzieży wykolejonej. Występuje ono zasadniczo we wszystkich środowiskach poczynając od szkół podstawowych, a na wyższych i zakładach pracy kończąc.
Można wyodrębnić dwa podstawowe schematy powstawania alkoholizmu: Pierwszy polega na przyzwyczajeniu, a następnie uzależnieniu się jednostki od alkoholu pod wpływem wzorów społecznych. Tego rodzaju przyzwyczajenie wywołuje zaś nierzadko uzależnienie się jednostki od alkoholu i wówczas miejsce motywów picia wywołanych wzorami grupy zajmuje wytworzona nawykowo nowa potrzeba organizmu. Drugi schemat związany jest z neurotyzmem jednostki i występuje u osób neurotycznych. Polega na odkryciu przez jednostkę właściwości alkoholu obniżający stan napięć neurotycznych i leków oraz rozhamowujących kontrolę wewnętrzną. Powoduje to, że będąc pod wpływem alkoholu jednostka przestaje odczuwać niezwykle przykry stan stresu psychicznego. Alkohol staje się więc przydatnym środkiem do pozbywania się nieprzyjemnych uczuć. Skłania to jednostkę do coraz częstszego sięgania po alkohol, a to z kolei wywołuje w konsekwencji organiczne uzależnienie od alkoholu.
Wyróżnia się cztery fazy rozwoju choroby alkoholu:
I faza - faza wstępna - może trwać od kilku miesięcy do paru lat; picie nie prowadzi jeszcze do rzucającego się w oczy upijania; mimo, iż chory pije zwykle parę razy w ciągu dnia, ale pod wieczór uzyskuje stan pełnego „znieczulenia uczuciowego”, „ukojenia ulgi”
II faza - ostrzegawcza, zwiastunowa - zaczyna się nagłą zmianą reagowania na alkohol; po zwykłych, niezbyt dużych dawkach alkoholu pijący nie może sobie dokładnie przypomnieć nazajutrz co robił w czasie picia (nie przypominanie - malipsesty alkoholowe)
III faza - krytyczna, ostra - stanowi już początek prawdziwej narkomanii alkoholowej; zjawisko to przypomina konieczność zaspokajania głodu lub potrzeby snu; można ją opanować lecz z dużym wysiłkiem, ale tylko do pewnego momentu (utrata kontroli nad ilością wypijanego alkoholu)
IV faza - ostatnia, przewlekła - zapoczątkowują ją wielodniowe pijaństwo (ciągi pijackie) i następuje tutaj degradacja moralna
Eliminowanie powstałego już uzależnienia, czy tylko przyzwyczajenia się do alkoholu jest bardzo trudny ze względu na podwójne wzmocnienie tego związku:
środowiskowe - czyli powszechne wzory konsumpcji alkoholu (ślub, stypa, urodziny)
psychiczne - jako środek usuwający napięcie
23. Narkomania.
Narkomania jest zjawiskiem względnie nowym, wysoce społecznie dotkliwym i patologicznym. Narkomania jako patologiczne zjawisko masowe pojawiło w latach 50 XX wieku we wszystkich wysoko rozwiniętych krajach zachodnich. Narkomania jednak w dalszym ciągu obecnie należy do problemów poznawanych. Nie znane są dostatecznie rozmiary tego zjawiska oraz czynniki zewnętrzne i wewnętrzne decydujące o narkotyzowaniu się ludzi z różnych grup wiekowych i społecznych.
Zjawisko narkomanii pojawiło się w Polsce jako poważny problem społeczny na początku lat 70, a 1976 roku kiedy wynaleziono chemiczną metodę przeróbki słomy makowej na tzw. kompoty, dzięki czemu polska heroina stała się tania i dostępna. Podobną rolę jak alkoholizm odgrywają w życiu młodzieży wykolejonej społecznie toksyczne środki odurzające. Zjawisko używania tych środków noszące nazwę narkomanii, lekomanii, toksykomanii jest obecnie znacznie rozpowszechnione wśród młodych ludzi.
Skłonności tego rodzaju powstają i utrwalają się wtedy gdy środki narkotyczne okazują się przydatne jednostce w usuwaniu trapiących ją stanów niezaspokojenia i napięć frustracyjnych. Tak więc istotną przyczyną narkomanii nie jest środek narkotyczny, a stan osobowości człowieka. Atrakcyjność tych środków wynika z wywołanego różnymi czynnikami stanu osobowości, gdzie zdolności przystosowawcze są na tyle nikłe, że człowiek zamiast przeciwstawiać się trudnością życiowym, stara się od nich uciekać i poprawiać swoje samopoczucie zażywając środki odurzające. Wspólną przyczyną picia alkoholu i narkotyzowania się są silne napięcia i lęki wywołane stanem niezaspokojenia potrzeb. Usunięcie tej przyczyny stanowi podstawowy warunek efektywności procesu resocjalizacji.
Narkotyki są to środki odurzające, związki organiczne powodujące, zależnie od dawki: uspokojenie, euforię, zniesienie bólu, odrzucenie, sen. Częste używanie prowadzi do nałogu, a w konsekwencji do utraty zdrowia lub życia. Substancjami najczęściej stosowanymi przez młodzież są: kleje, benzyny, rozpuszczalniki, farby i różnego rodzaju substancje w sprejach, które to wywołują nagłą euforię i poczucie nieważkości. Działają destruktywnie na układ nerwowy niszcząc komórki w mózgu. Mogą powodować apatię, otępienie, niedowagę. Dłuższe stosowanie może w konsekwencji doprowadzić do nieodwracalnych zmian w organizmie, a nawet do śmierci.
Powszechnie stosowane narkotyki:
Amfetamina - działa podobnie do kokainy lecz wyraźnie słabiej i dłużej niż kokaina (kilka godzin). W trakcie działania zmniejsza uczucie zmęczenia, działa pobudzająco. Skutki uboczne to: uczucie zmęczenia po okresie działania, apatia, ociężałość, a przy dłuższym stosowaniu amfetaminy mogą wystąpić choroby psychiczne łącznie z paranoją. W przypadku przedawkowania możliwa jest nawet śmierć. Uzależnienie wynikające z przyzwyczajenia psychicznego i chęć uskutecznienia działania narkotyku prowadzi do zwiększania dawek i sięgania do kokainy (bo już nie wystarcza).
Opium, mak, morfina - działają przeciwbólowo, usuwają uczucie głodu, oraz strach i depresję. Przedawkowanie może doprowadzić do snu narkotycznego, a w konsekwencji do śmierci spowodowanej zaburzeniami układu oddechowego. Uzależnienie prowadzi do destrukcji całego organizmu do ciężkich zmian psychicznych i fizycznych.
Heroina - jest to pochodna morfiny, wywołuje krótkotrwałą euforię potem działa przeciwbólowo, usypiającą i uspokajająco. Osobą zażywającym heroinę grożą konwulsje (wymioty) oraz śpiączka, które w wielu przypadkach prowadzą do śmierci. Heroina uzależnia niezwykle szybko, nawet w przeciągu kilku tygodni. Polska wersja to kompot.
LSD - jest to silny środek halucynogenny, wywołuje ataki śmiechu i strach. Działa nawet kilkanaście godzin. Powoduje nieodwracalne zmiany w mózgu. W przypadku dłuższego stosowania są możliwe jego nawroty, nawet wtedy gdy się tego nie zażywa.
Marihuana - narkotyk należący do grupy określonej potocznie „lekki narkotyk”. Uwydatnia zmysły, ma lekkie działanie halucynogenne, zmniejsza poczucie czasu i przestrzeni. W zależności od nastroju i sytuacji może powodować radość lub smutek. Skutki uboczne to mogące wystąpić wymioty, uczucie apatii, obojętność, nawet do kilku dni po zażyciu człowiek utrzymuje się w takim stanie. Regularnie zażywanie marihuany ma negatywny wpływ na narządy. Uzależnienie psychiczne może doprowadzić do chęci zażycia silniejszych narkotyków ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Haszysz - silniejszy od marihuany i skutkach ubocznych. Występuje wiele innych rodzajów konopi o rodzaju marihuana. Haszysz zwany potocznie jako „trawka”.
Kokaina - bardzo niebezpieczny narkotyk. Działa silnie pobudzająco zarówno fizycznie, psychicznie i uzależnia. Intensywnie oddziałuje na centralny układ nerwowy, polepszając zdolność kojarzenia i umożliwiając większy wysiłek fizyczny. Działa znieczulająco oraz powoduje silne aczkolwiek krótkotrwałe uczucie przyjemności. Przyspiesza prace serca, powoduje zwężenie naczyń krwionośnych. Przedawkowanie prowadzi do śmierci poprzedzającej zaburzeniami oddechu i drgawkami. Destruktywne działanie na centralny układ nerwowy powoduje, że uzależnienie od kokainy prowadzi do ciężkich depresji, halucynacji i innych bardzo poważnych chorób psychicznych.
Dlaczego dzieci sięgają po narkotyki? Są dwa powody: ciekawość i nuda. Choć większość dzieci próbuje narkotyków, tylko nieliczne podporządkowują im swoje życie. Nie ma cudownej metody przeciwdziałania i nie ma odpowiedzi na pytanie, które dziecko i dlaczego wybierze ostatecznie drogę autodestrukcji. Przyczyn skłaniających dziecko do sięgania po narkotyki jest bardzo wiele. Używanie narkotyków i alkoholu tylko w celu odurzania się, a więc przeżywania przyjemnych wrażeń jest oczywiste, choćby taka motywacja przemawia do osób, które potrzebują widzieć bardziej racjonalne postawy, racjonalne działania. Dążenie do przyjemności jest i będzie podstawowym motorem ludzkich zachowań. Dzięki narkotykom można spędzić przyjemne chwile. Dlatego uważa się narkotyki od tysięcy lat za środki dostarczające środki, które człowiek używa. Jednak znane są inne sposoby osiągania przyjemności, a nadużywanie narkotyków staje się w końcu zaprzeczeniem przyjemności. Ciekawość i nuda są to dwie strony tego samego medalu. Dzieci nie ustają w poszukiwaniu przygód, nowych doświadczeń, nowych znajomości, okazji do nabywania nowych umiejętności i sprawności. Wynajdują coraz to nowe sposoby spędzania wolnego czasu, a wszystko to by uciec od nudnej szkoły i obowiązków, zajęć i wyznaczonych zadań, np. w domu (teraz dzieci uciekają do Internetu - gadu gadu, czat).
24. Omów pojęcie agresywności.
Zachowania agresywne zawsze skierowane są na niszczenie rzeczy lub żywych organizmów i mogą przybierać różne formy, np. psychicznej, fizycznej, symbolicznej, bezpośredniej, pośredniej kierowanej na zewnątrz lub na siebie.
według Wincentego Okonia „Słownik pedagogiczny”:
Agresja jest to działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u osobnika niezadowolenie lub gniew. Celem agresji jest wyrządzenie szkody przedmiotowi agresji. Często agresja jest odpowiedzią na frustrację, zachowania agresywne. U dzieci bywają niekiedy wywołane przez nieodpowiedni stosunek do nich polegający na braku życzliwości i szacunku, zbytniej surowości i nadużywaniu kary.
Źródła agresji:
Wrodzone skłonności oraz wynikające z wpływów środowiska społecznego osobiste doświadczenia jednostki. Podstawowym źródłem agresywnego stylu życia znacznej części młodzieży wykolejonej jest „rozerwanie związków wzajemnej ufności i współzależności, które zachodzą między dzieckiem, a jego rodzicami”. Zaburzenia tych związków polegają zwłaszcza na:
frustracji, potrzeby zaufania spowodowanej brakiem serdecznej, wychowawczej opieki
zazwyczaj nie uświadamiany przez rodziców, podtrzymywaniu przez swoje zachowanie skłonności dziecka do przejawiania wrogości i agresji
na stosowaniu przez ojców ostrej dyscypliny, zwłaszcza kar fizycznych oraz chłodnego dystansu wobec dziecka
Eliminowanie zachowań agresywnych:
w pierwszym rzędzie trzeba usunąć ze środowiska wychowanka wszelkie bodźce wywołujące reakcje gniewu i lęku i te reakcje udaremniające zaspokajanie ważnych dla niego aktualnie odczuwanych potrzeb
drugi tor działania polega na zmodyfikowaniu tych postaw podopiecznego, które skłaniają go do zachowań agresywnych oraz tych sytuacji, które kształtują nawyki agresywne
równocześnie powinno się zreorganizować system potrzeb jednostki; sprawą centralną aczkolwiek trudną do szybkiego załatwienia jest ukształtowanie zdolności wychowanka do racjonalnego rozwiązywania sytuacji stresowych i podniesienia poziomu jego tolerancji na frustrację
zanim jednak zrealizuje się poprzednie zadania niezbędna jest zmiana kierunku aktualnie występujących agresywnych dążeń podopiecznego
25. Omów pierwsze zadanie wychowania resocjalizacyjnego.
Pierwszym zadaniem wychowania resocjalizacyjnego jest likwidowanie przyczyn wykolejenia:
Zaburzenia osobowości leżące u podłoża zachowań destruktywnych mogą być wywołane różnymi przyczynami. Charakteryzując stany osobowości młodzieży wykolejonej społecznie mówimy o różnych jej odmianach: neurotycznej i psychopatycznej. Podłoże tych stanów stanowią wymagające wyeliminowania czynników: impulsywność, nieadekwatność, dysocjalność, antysocjalność.
Likwidowanie przyczyn impulsywności - ćwiczenie procesów nerwowych, stwarzanie warunków do wyładowania psychoruchowego, kształtowanie refleksyjności, wzmacnianie siły woli.
Eliminowanie przyczyn nieadekwatności - polega na ustabilizowaniu sytuacji rodzinnej podopiecznego czyli polega na usunięciu z jego życia sytuacji trudnych, ale jednocześnie na wyeliminowaniu wpływów neurotyzujących jednostkę.
Likwidowanie przyczyn dyssocjalności - musi przebiegać w wielu kierunkach jednocześnie, bowiem są one złożone i pochodzą z różnych źródeł. Trzy warianty: sprawą centralną jest ukształtowanie uczuciowych i intelektualnych postaw do moralnego przeżywania przez dziecko sytuacji społecznych; ukształtowanie samodzielności jednostki; polega na odpowiednim zorganizowaniu środowiska społecznego wychowanka.
Usuwanie przyczyn antysocjalności - wyeliminowanie tego nie jest możliwe wtedy gdy jego podłoże stanowią czynniki organiczne (charakteropatia) jednak gdy przyczyny braku odczuć moralnych są pochodzenia społecznego (socjopatia) wówczas mogą zostać wyeliminowane. W procesie resocjalizacji jednostek antysocjalnych zazwyczaj mamy do czynienia z charakteropatią bądź zadawnioną socjopatią. Przeważnie więc usuwanie przyczyn antysocjalności resocjalizowanej młodzieży przy współczesnym stanie nauki nie rokuje pomyślnych wyników. Pierwszoplanowym z tego typu działań kompensacyjnych jest odizolowanie jednostki od wpływu czynników kształtujących antysocjalność przy równoczesnym kompensowaniu braku zdolności syntonicznych oraz niskiego poziomu lęku.
26. Omów drugie zadanie wychowania resocjalizacyjnego.
Drugim zadaniem wychowania resocjalizacyjnego jest usuwanie negatywnych zmian osobowości:
Za pomocą zmian reakcji motywów osobowości, nastawień emocjonalnych, dominacji postaw. Celem jest spowodowanie określonych zmian w zachowaniu wychowanka (co zależy od stanu osobowości oraz od czynników, które wywołują). Wychowanie resocjalizujące zajmuje się reformowaniem całego systemu postaw jednostki, a nie tylko niektórych z nich, np. dominujących czy silnie negatywnych ponieważ wykolejenie społeczne wynika z wadliwie zintegrowanego całego systemu, a nie z jednej czy kilku postaw. Należy bowiem sięgnąć do centralnego systemu integracji postaw tj. do osobowości. Oddziaływania muszą obejmować: poziom reakcji i motywów, poziom poszczególnych postaw oraz poziom ich integracji czyli poziom osobowości
Osobowość a postawy - osobowość czyli centralny system integracji zachowań człowieka dotyczy także postaw ponieważ integrowanie zachowania są jednym z ich elementów składowych (wykonawcza część postawy) i zależą od dwóch składników: orientacyjnego i emocjonalno - oceniającego, np. zachowanie wychowanka (element wychowawczy) wobec szkoły zależy od tego jak on ją postrzega oraz od tego jaka jest wiedza o szkole (element orientacyjny) i jaki jest emocjonalny do niej stosunek (element emocjonalno - oceniający). Osobowość jest systemem, który integruje zachowania jednostki, integruje także jej postawy. Im bardziej postawy człowieka są zintegrowane, tym są one twardsze i wywierają większy wpływ na ujednolicenie własnego postępowania i kontroli nad nim.
Aby dokonać zmian wadliwej integracji postaw czyli usunąć negatywne zmiany osobowości należy modyfikować: pojęcie i przekonania, nastawienia emocjonalne, dominację postaw.
Pojęcia i przekonania należy: przyswajać zasady i cele postępowania w różnych sytuacjach społecznych, wszelaką wiedzę o rzeczywistości, pojęć na temat różnych przedmiotów postaw.
Zaleca się: organizowanie różnorodnych sytuacji które będą wymagały od wychowanka określonego zachowania, postępowania. Wybrane sytuacje winny być takie aby jednostka mogła donosić od innych takie same oczekiwania, jakie grupa kieruje do niego.
Zasada wzajemności: stworzenie warunków uniemożliwiających jednostce uogólnienie na podstawie porównania i syntezy tego do czego jest ona zobowiązana wobec innych oraz tego do czego inni są zobowiązani wobec niej. Gdy wychowanek przyswoi zasady postępowania można kształcić odpowiednie pojęcia - wiedza o przedmiocie postawy. Forując pojęcia ważne jest by nadać nową treść fałszywie rozumianą przez jednostkę określenia tzw. korygowanie treści pojęć - ma duża znaczenie emocjonalne np. nożem posługuje się słabizna a nie człowiek mocny.
Kształtowanie pojęć posiada dwojakiego rodzaju walory resocjalizujące: dostarcza zobiektyzowanej wiedzy o przedmiocie postawy i wywołuje zmianę skojarzeń emocjonalnych.
Przekonania tworzą się w oparciu o mechanizmy takie jak: mechanizm przystosowania zewnętrznego (polega on na przyjmowaniu lub odrzuceniu przekonań zależności od tego na ile okazują się one przydatne do działania w danych sytuacjach), mechanizm przystosowania wewnętrznego (przyjmowanie lub odrzucanie przekonań ze względu na ich stosunek do przekonań już posiadanych). Mechanizmy te działają również gdy człowiek uwewnętrznia czyjeś przekonania dlatego, że są one według niego prawdziwe i słuszne. Modyfikując przekonania jednostek wykolejonych trzeba postępować zgodnie z zasadami tych mechanizmów.
Ważne jest również nastawienie emocjonalne wychowanka. Powstaje ono jako wynik oceny przydatności danego przedmiotu do zaspokojenia potrzeb człowieka. Im bardziej przedmiot postawy służy zaspokajaniu potrzeb, tym bardziej jednostka jest dość pozytywnie nastawiona.
Należy kształtować nastawienie emocjonalne - uświadamianie jednostce jej potrzeb - wytworzyć u niej składności do świadomego osiągania wartości cennych dla niego osobiście ze względu na stan potrzeb jednostki i jednocześnie uznanych społecznie.
Kształtowanie nowych potrzeb zależne jest także od autorytetu, wzorca jaki może wywierać na jednostce wychowawca - powinien on zdobyć uczucia jednostki, poruszyć emocjonalnie, wyróżniać się cechami, które imponują, interesują jednostkę, posiadać duży zasób pasjonujących, ciekawych doświadczeń.
27. Omów trzecie zadanie wychowania resocjalizacyjnego.
Trzecim zadaniem wychowania resocjalizacyjnego jest utrwalenie uzyskanych rezultatów.
Wielu podopiecznych w zetknięciu się ze swoim środowiskiem ulega niepożądanym wpływom i znów wykolejenia się. Bardzo ważnym zadaniem jest uodpornienie wychowanka na destruktywne wpływy środowiskowe.
Zadanie:
rozbić przekonanie, że środowiska te mogą przyczynić się do osiągnięcia ważnych celów możliwie małym kosztem
wskazać jednostce inne grupy i środowiska pozytywne
przestawić grupę destruktywną w złym świetle (należy odpowiednio dobrać argumenty)
wywołać silną mobilizację poprzez wytworzenie sytuacji, w której jednostka dostrzeże w sobie wartości oraz przeżywając niezadowolenie z siebie, jednostka zmobilizuje się do przekształcenia samego siebie aby osiągnąć poziom wartości warstwy najwyższej (jest twórczo zmobilizowany do tkwiących w nim możliwości)
należy wzbudzać w nim poczucie własnej wartości, iż jest on zdolny osiągnąć cenne wartości, nie wolno czynić niczego co zabija jego poczucie własnej wartości
nie należy doprowadzać do sytuacji takiej, że wychowanek będzie tylko wtedy zdolny prowadzić konstruktywny tryb życia, gdy będzie miał wokół siebie oparcie osób lub grup, które będą go kontrolować
należy ponadto: wyeliminować egocentryzm, podnieść tolerancję na frustrację, ukształtować odporność na strach
Im więcej konstruktywnych ról społecznych będzie pełnił wychowanek tym mniej ulegnie wpływom destruktywnym.
28. Omów czwarte zadanie wychowania resocjalizacyjnego.
Czwartym zadaniem wychowania resocjalizacyjnego jest samowychowanie jednostki:
Samowychowanie (autorealizacja) stanowi istotny i bezpośredni cel każdej odmiany wychowania, oznacza ogół poczynań jednostki, które polegają na stawianiu sobie określonych zadań i celów, oraz na samodzielnym przysposabianiu się do ich osiągania, a więc na poznawaniu własnych skłonności i postaw na uczeniu się najlepszych sposobów realizacji zamierzeń oraz na rozwijaniu kontroli i oceny swego postępowania.
29. Co to jest pedagogika?
Według Wincentego Okonia pedagogika jest to nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa przede wszystkim młodego pokolenia w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do działania na własny rozwój. Pedagogika współcześnie oznacza samo dzieło wychowania, zespół czynności i umiejętności wychowawczych.
30. Co to jest wychowanie?
Według Wincentego Okonia wychowanie jest to świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo - instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętności oddziaływania na nią, jak i stronę aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia. Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem:
świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji
systemu wychowania równoległego a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływana
wysiłków jednostki nad kształtowaniem własnej osobowości. Wychowanie jest działalnością powodującą stawianie się lepszym, mądrzejszym człowiekiem
31. Co to jest resocjalizacja?
Według Wincentego Okonia resocjalizacja jest to oddziaływanie wychowawcze na osoby źle przystosowane do środowiska społecznego w celu umożliwienia im powrotu do normalnego życia i pracy zawodowej. Resocjalizacja - teoria i praktyka wychowania jednostek u których występują zaburzenia kontaktach z innymi ludźmi.
32. Co to jest rola społeczna?
Według Wincentego Okonia rola społeczna jest to system oczekiwań grupy w stosunku do zachowania się jednostki zajmującej w tej grupie określoną pozycję; system stałych zachowań osobnika zgodnych oczekiwaniami grupy społecznej, do której należy.
W każdej grupie społecznej istnieje wielość takich ról, np. w rodzinie - rola ojca, matki, dziecka. Opinia członków grupy o stopniu podporządkowania się jej członka wymaganiom roli społecznej jest ważnym czynnikiem regulującym jego zachowanie i kształtującym jego postawy.
33. Co to jest wykolejenie społeczne?
Osoby wykolejone społecznie są to osoby, które są skłonne (lecz nie chcą) do pełnienia ról społecznych wskutek negatywnego ustosunkowania się wobec różnych oczekiwań społecznych, cechują się brakiem skłonności do przestrzegania społecznych norm i respektowania wartości społecznych.
34. Co to jest niedostosowanie społeczne?
Według Wincentego Okonia niedostosowanie społeczne jest to stan, w którym pojawiają się trudności adaptacji jednostki do otoczenia społecznego. Przyczyny niedostosowania społecznego wiążą się z jednostką bądź ze środowiskiem.
35. Co to jest norma prawna?
Według Wincentego Okonia norma prawna jest to informacja o tym jak się należy zachować (normy nakazu, zakazu). Normy te jednej stronie przypisują pewne uprawnienia, a drugiej pewien obowiązek. Norma jest to wypowiedź, która informuje o tym jak ktoś w określonych warunkach powinien postępować.
36. Co to jest patologia społeczna?
Według Wincentego Okonia patologia jest to nauka o przyczynach, mechanizmach, formach, objawach i skutkach chorób fizycznych i psychicznych.
Według A. Podgóreckiego patologia społeczna - ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, czy ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który powstaje zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzecznościami ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane.
Patologia społeczna jest to zjawisko społeczne związane z zachowaniem się jednostek lub grup społecznych niezgodnym z obowiązującymi wartościami danej kultury.
37. Kto to jest nieletni?
W myśl ustawy z dnia 26.10.1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich nieletni to:
w sprawie zapobiegania lub zwalczania demoralizacji nieletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 roku życia
w zakresie czynu karalnego nieletni to osoba po ukończeniu 13 roku życia, a przed ukończeniem 17 roku życia
w sprawie wykonywania środka wychowawczego lub poprawczego to osoba do 21 roku życia
38. Kto to jest małoletni?
W myśl ustawy z dnia 26.10.1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich małoletni to osoby nieodpowiedzialne prawnie do 13 roku życia; nie może decydować; robi to za niego sąd.
39. Przedstaw biografię Czesława Czapowa.
Czesław Czapów - ojciec pedagogiki resocjalizacyjnej, urodził się 25.10.1925 roku w Grodnie. Szkołę podstawową i studia wyższe ukończył w Warszawie. W 1951 roku został magistrem w zakresie pedagogiki. W 1965 roku Rada Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu warszawskiego nadała mu stopień doktora nauk humanistycznych, 6 lat później habilitował się. 01.11.1971 roku powołany został przez Ministra Szkolnictwa Wyższego na stanowisko docenta. Zmarł 27 marca 1980 roku. Należał do tego typu naukowców, którzy pracę naukową wiązali ściśle z działalnością praktyczną. Był człowiekiem zaangażowanym, nie umiał przechodzić obojętnie obok zjawisk, które wymagały pomocnej ingerencji. W latach 1956 - 1957 prowadził badania nad chuligaństwem młodzieży. W 1971 roku został opublikowany podręcznik uniwersytecki napisany wspólnie z Jedleńskim pt. „Pedagogika resocjalizacyjna”. Jest to pierwszy podręcznik uniwersytecki tego zakresu w literaturze polskiej i europejskiej. Napisał: „Zagadnienia wychowawcze a zdrowie psychiczne”, „Czy Johny stanie się gangsterem - uwagi o metodach walki z przestępczością nieletnich”. Zwróciła ona uwagę czytelników nie tylko na nieznanego dotąd autora ale i na sam przedmiot jej dociekań.
40. Przedstaw biografię Marii Grzegorzewskiej.
Maria Grzegorzewska urodziła się 18.04.1888 pod Warszawą. W 1909 roku podjęła studia przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1913 roku wyjechała do Brukseli. W 1916 roku zdobyła tytuł doktora filozofii. W tym czasie urodził się u niej pomysł zajęcia się dziećmi upośledzonymi i niedostosowanymi. W 1919 roku wraca do Polski. Napisała „Listy do młodego nauczyciela”, „Nie ma kaleki jest człowiek”. Przekonywała że kalectwo nie pomniejsza wartości i godności człowieka. Walczyła o uznanie pełnego prawa do nauki, pracy i szacunku do osób niepełnosprawnych. Zmarła 07.05.1967 roku podczas drugiego zawału serca. Pozostawiła po sobie wiele wspaniałych koncepcji i myśli, wciąż udoskonalała stosowanie formy pracy zespołowej. Jako pierwsza w Polsce podjęła badania nad zagadnieniami pedagogicznymi niepełnosprawnych tworząc jej podstawy.
41. Przedstaw biografię Ottona Lipkowskiego.
Otton Lipkowski urodził się 05.09.1907 roku. Jego rodzina po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przeniosła się do Tucholi, gdzie Lipkowski ukończył wykształcenie podstawowe, a następnie państwowe seminarium nauczycielskie, a w 1926 roku otrzymał świadectwo dojrzałości. Przenosi się do Tozewa. W czasie wojny zostaje żołnierzem. W czerwcu 1931 roku zdał egzamin do Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej. Studiuje tam 2 lata, otrzymuje dyplom nauczyciela dzieci specjalnych w 1933 roku. W styczniu 1963 roku Rada wydziału pedagogicznego uniwersytetu Warszawskiego nadała mu tytuł doktora nauk humanistycznych. Pracował w Instytucie Marii Grzegorzewskiej. Od 1975 roku pracował jako profesor kontraktowy w Wyższej Szkole Pedagogiczno - Specjalnej im. M .Grzegorzewskiej. Zmarł nagle 12.10.1982 roku. Napisał: „Poradnik metodyczny dla nauczycieli przysposobienia zawodowego”, „Wychowanie dzieci społecznie niedostosowanych”, „150 lat szkolnictwa dla głuchych w Polsce”, „Metodyka nauczania i wychowania społecznie niedostosowanych”.
42. Podaj definicję potrzeby i przedstaw klasyfikację potrzeb.
Maslow Abraham opracował hierarchiczną teorię potrzeb:
Człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną, hierarchiczną rozpoczynającą się od potrzeb niższego rzędu, których zaspokojenie redukuje niedobory w systemie fizjologicznym, a kończącą się wyższego stopnia potrzebami osobistymi i abstrakcyjnymi.
Klasyfikacja potrzeb według Mslowa:
filozoficzne
bezpieczeństwa
przynależności i miłości
aktywności i twórczości
samodzielności i autonomii
uznania
nowych wrażeń, doświadczeń
sensu życia
samorealizacji
szczęścia, zadowolenia z życia
wiedzy i rozumienia
estetyczne
43. Omów trzy główne mechanizmy zachowania się człowieka.
Mechanizm funkcjonowania potrzeb - stan niezaspokojenia potrzeb wyzwala aktywność jednostki jednakże dopiero po uświadomieniu sobie danej potrzeby. Aktywność ta zostaje ukierunkowana na określony cel, którym jest zaspokojenie potrzeby i wtedy mówimy o motywie działania. O ile więc potrzeby wzbogacają aktywność człowieka to motywy ukierunkowują tę aktywność na określone cele.
Dyspozycje do uczenia się - jeżeli dane zachowanie prowadzi do zaspokojenia potrzeby to jednostka powtarza je także później. Rezultat takiego zachowania nazywa się nagrodą. Jeżeli natomiast działanie nie zaspokaja potrzeby to określa się je mianem kary i wówczas człowiek poszukuje innych sposobów zachowania. Reguła powyższa stanowi podstawową prawidłowość procesu uczenia w wyniku, którego nabywamy określone sposoby aktywności odrzucając zachowania przynoszące kary, a poszukujemy zachowań nagradzanych. W każdej sytuacji człowiek dąży do uzyskania maksimum nagród przy narażaniu się na minimum kary. Oznacza to, że jednostka w każdej sytuacji postępuje tak aby w jak największym stopniu zaspokoić swe potrzeby jak najmniejszym kosztem.
Oddziaływanie potrzeb - istnieją dwa typy okoliczności, które skłaniają jednostkę do modyfikowania własnych zachowań. Pierwszy typ jest to zmiana sytuacji, w której dotychczasowe sposoby zaspokajania potrzeb stają się nieskuteczne tzn. przestają dostarczać jednostce nagród. Drugi typ - w sytuacji pojawia się dużo nowych, ważnych dla człowieka celów nieosiągalnych za pomocą dotąd przyswajanych zachowań.
44. Omów cztery podstawowe elementy wyróżniające grupę spośród społeczności.
Cel - najistotniejszą cechą celu z punktu widzenia atrakcyjności grupy jest jego jasność; cel jest jasny wówczas, gdy ukazuje jakie działania prowadzą do jego osiągnięcia; im cel jest jaśniejszy dla grupy tym bardziej jest ona atrakcyjna dla jej członków
Normy - pełnią dwie ważne funkcje: ułatwiają bowiem osiągnięcie celu oraz umożliwiają istnienie trwania grupy
Interakcje - pojęcie to oznacza osobisty kontakt z innymi osobami czyli inaczej jej stosunki interpersonalne, które stanowią kolejny czynnik modyfikujący zachowanie człowieka; mechanizmy interakcji można rozpatrywać co najmniej z dwóch punktów widzenia: jako wymianę nagród i kar czyli zysków i strat między partnerami interakcji oraz kategoriach procesów poznawczych sterujących zachowaniem uczestników interakcji
Struktura grupy - można określić jako układ pozycji powiązanych określonymi relacjami.
45. Podaj definicję diagnozy i omów podstawowe zadania diagnozy.
Diagnoza według Aleksandra Kamińskiego:
Oznacza rozpoznanie badanego stanu rzeczy na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości przez przyporządkowanych, stwierdzonych objawów do określonego ich typu oraz przez wyjaśnienie genetyczne tego stanu, a także określenie jego obecnej fazy i przewidywanego rodzaju pomocy.
Przedmiot diagnozy:
Dokonanie ustaleń diagnostycznych polega na wykonaniu trzech zadań:
pierwszym z nich jest właściwe formułowanie problemu - to znaczy określenie na czym polegają przejawy pozytywnych (aktywa) i negatywnych (pasywa) zachowań jednostki
drugim zadaniem diagnozy jest ustalenie i opis przyczyn wykolejenia - ustalając przyczyny predyspozycyjne należy pamiętać o następujących prawidłowościach: wadliwa kontrola potrzeb jest przyczyną zachowań impulsywnych, zaś wadliwa specyfikacja potrzeb decyduje o zachowaniach nieadekwatnych oraz o to, że zachowania dyssocjalne i antysocjalne wywołane są wadliwą integracją potrzeb
trzecie zadanie diagnozy dotyczy wykrycia i określenia aktywów podopiecznego - to znaczy tych wszystkich jego wartości, przekonań, zachowań i postaw, które są pozytywne z wychowawczo - społecznego punktu widzenia i do których można nawiązać w procesie resocjalizacji.
46. Omów metody diagnostyczne.
Obserwacja:
Obserwacja jest najbardziej dostępną metodą poznawania ludzi. Stanowi ona osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania danych pozostających na ogół w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.
Według ZACZYŃSKIEGO obserwacja to zamierzone, planowe postrzeganie podjęte w jakimś celu.
Natomiast SOBOCKI mówi, że obserwacja to osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania danych w naturalnym ich przebiegu i pozostającym w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.
Poprawnie przeprowadzona obserwacja wymaga spełnienia co najmniej kilku warunków. Chodzi zwłaszcza o to aby była ona (cechy):
celowa - to jest obserwator kierował się jasno uświadomionymi celami wyznaczającymi główne kierunki obserwacji
planowa - gromadzona według właściwego toku postępowania dotyczącego między innymi: czasu trwania, sposobu rejestrowania danych i zasad interpretacji zgromadzonego materiału obserwacyjnego
selektywna - to znaczy ograniczająca się tylko do ściśle ustalonych uprzednio kategorii zachowania wychowanków ułatwiających postrzeganie istotnych cech badanych zjawisk
dokładna - muszą zaistnieć takie przesłanki, które uniemożliwią zniekształcanie badanych zjawisk
obiektywna - to jest niezależna od osobistych doświadczeń i uczuć obserwatora
Rozmowa i wywiad:
Równie powszechnymi metodami jak obserwacja jest rozmowa i wywiad. Różnica między nimi polega na tym, że rozmowa dotyczy bezpośrednio wychowanka (osoby poznawanej), a wywiad stosuje się wobec innych osób, które mogą dostarczyć informacji o wychowanku. Zatem kiedy rozmawiamy z wychowankiem o nim samym, to posługujemy się rozmową, gdy zaś rozmawiamy z innymi ludźmi na temat tegoż wychowanka, to mamy do czynienia z wywiadem.
Według ZACZYŃSKIEGO wywiad jest metodą zdobywania informacji przez bezpośrednie stawianie pytań tym wybranym osobom, które mogą nam udzielić pewnej sumy wiadomości. Jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.
Metody psychologiczne (testy):
Właściwości psychiczne człowieka bada się za pomocą specjalnych metod zwanych psychologicznymi, do których należą między innymi różnego rodzaju testy.
Test jest to specjalna próba identyczna dla wszystkich badanych, wprowadzona intencjonalnie, prowadzona w ściśle kontrolowanych warunkach i umożliwiająca obiektywny i dokładny pomiar badanej cechy, procesu psychicznego lub jego zewnętrznych rezultatów.
Metody testowe są bardzo skomplikowane i wymagają odpowiedniego posługiwania się nimi i przygotowania, więc przeznaczone są dla psychologów.
Dla wychowawców, pedagogów przeznaczone są prostsze metody psychologiczne, których konstrukcja oparta jest na budowie szacunkowych skal ocen.
Skala ocen jest pewnym zestawem kategorii, cech lub zachowań, o których osoba oceniająca (wychowawca lub badany wychowanek) ma wyrazić swoje zdanie.
Skalę ocen mogą mieć różny charakter i można jest stosować do różnych celów diagnostycznych. Jednakże najpopularniejszą skalą ocen jest skala ocen szkolnych (1, 2, 3, 4, 5).
Przykłady szacunkowej skali ocen:
Np. pytamy kogoś jakie ma pani zdolności plastyczne
0 1 2 3 4
zupełny brak zdolności małe zdolności średnie zdolności duże zdolności bardzo duże zdolności
Metody socjometryczne:
KLASYCZNA |
NIEKLASYCZNA |
Technika Moreno |
Technika „Zgadnij kto” |
Technika samooceny socjometrycznej |
Plebiscyt życzliwości i niechęci |
|
Technika szeregowania rangowego |
Technika Moreno - technika moreno w ujęciu MORENO polega na poddaniu wszystkim członkom danej grupy starannie przemyślanych i specjalne sformułowanych uprzednio pytań dotyczących badanego problemu. W odpowiedzi na każde pytanie osoby badane wymieniają nazwiska członków grupy, których zdaniem spełniają wymagania.
Technika „Zgadnij kto” - polega na wypisywaniu przez poszczególne osoby danej grupy nazwiska tych osób, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce zachowań. Różni się od techniki Moreno tym, że wymaga dokonania wyboru nie na podstawie żywionych przez badaną osobę uczuć sympatii lub antypatii lecz w wyniku ogólnego jej rozeznania w sytuacji społecznej całej grupy.
47. Omów metody resocjalizacji oparte na wpływie osobistym.
Przykład własny:
Zasady posługiwania się metodą przykładu własnego można ująć następująco:
działanie własne oparte na „własnym przykładzie” musi odbywać się z pozycji wartości, dążeń, potrzeb i problemów wychowanka, a nie wychowawcy
przedstawione przez wychowawcę wzory zachowania muszą zapewniać zaspokojenie potrzeb wychowanka
każde naśladowanie przez podopiecznego oczekiwanych zachowań powinno przynosić mu nagrodę w postaci osiągania tych wartości dla zdobycia których naśladuje on wychowawcę
prezentowane wzory zachowania muszą odpowiadać możliwością wychowanka tak, aby każda próba naśladowania wychowawcy kończyła się sukcesem
wprowadzenie tej metody należy zaczynać od wartości, spraw, zagadnień bliskich wychowankowi i stopniowo przechodzić d wartości na których wychowankowi zależy
Stosowanie metody „przykładu własnego” należy łączyć z innymi metodami nie ograniczając się o jednego sposobu działania.
Doradzanie wychowywanie:
Polega na:
skuteczne posługiwanie się doradzaniem wychowawczym wymaga istnienia wewnętrznego związku między wychowawcą a wychowankiem
istotnym czynnikiem omawianej metody jest to, że daje możliwość stwarzania przez wychowawcę odpowiednich sytuacji, w których podopieczny będzie oczekiwał od niego rad, wskazówek i propozycji postępowania
Integralnym elementem doradzania jest krytykowanie zachowań wychowanka, jednak aby krytyka wychowawcza była skuteczna musi odpowiadać określonym warunkom (uprawiać krytykę, a nie krytykować).
Przekonywanie:
Do grupy metod opartych na wpływie osobistym wychowawcy na wychowanka należy także sposób kształtowania i przekształcania przekonań podopiecznego o rzeczywistości zwanych metodą przekonywania. Ma ona szczególnie ważne znaczenie w procesie resocjalizacji ponieważ służy modyfikowaniu postaw młodzieży wykolejonej.
48. Omów metody resocjalizacji oparte na oddziaływaniu sytuacyjnym.
Organizowanie doświadczeń uczących wychowanka:
Metoda ta polega na stwarzaniu takich sytuacji, w których porządne zachowania wychowanka wywołują naturalne następstwa dodatnie, do których zaliczamy nagrody i unikanie kar. Zachowania niepożądane powodują także naturalne następstwa ujemne, do których zaliczamy kary i brak nagród. Źródłem nagród i kar jest w tym wypadku nie wychowawca lecz sytuacja, w której znajduje się wychowanek. Zadaniem wychowawcy zaś jest zorganizowanie odpowiednich sytuacji i zadbanie o to aby podopieczny znalazł się w sferze ich wpływów.
Nagradzanie i karanie wychowawcze:
Najczęściej stosowana metoda w praktyce wychowawczej jest zewnętrzne dyscyplinowanie wychowanków stanowiące rezultat posługiwania się przez wychowawcę karami i nagrodami. Nagroda - utwierdza wychowanka w przekonaniu, że droga jego postępowania jest właściwa. Kara - blokuje drogę do zachowań negatywnych, informując jednostkę, że dane postępowanie jest dla niej niekorzystne, nie wskazuje natomiast jakie zachowanie są opłacalne. Kary nie usuwają niewłaściwych zachowań szczególnie gdy są surowe i często stosowane, a wychowanek nie potrafi ich uniknąć.
Niewłaściwe kary:
pozbawienie wychowanka tego do czego ma on prawo bez względu na swoje zachowanie
przydzielanie podopiecznemu dodatkowej pracy ponieważ jest to sprzeczne zasadami wychowania socjalistycznego praca jest przywilejem, a nie koniecznością trudno wpoić jednostce zamiłowania do pracy gdy staje się ona karą
okazywanie podopiecznemu swojej siły, przemocy i przewagi nad nimi - skutkiem będzie tu pogłębienie poczucia niższości, uzależnienia i lęku
wyśmiewania się, szyderstwa i złośliwy sarkazm, ubliżające porównania, które pogłębiają poczucie niższości, budzą niechęć i bunt oraz wzmagają agresywność
Metoda dyscyplinowania wychowanków przy użyciu kar i nagród zewnętrznych służy jedynie organizacji wstępnego procesu resocjalizacji stanowiąc pomocniczy, a nie zasadniczy sposób oddziaływań wychowawczych. Nierzadko występuje w praktyce ograniczenie się wyłącznie do tej metody jest zaprzeczeniem wychowania.
Uświadamianie skutków postępowania:
Środkiem oddziaływania w tej metodzie jest sytuacja, zwłaszcza społeczna. Podstawą metody jest prawidłowość zgodnie, z którą wyobrażenie sobie przez człowieka następstw swego postępowania przez porównywanie go z dotychczasowymi doświadczeniami, wpływa na formy aktualnej i przyszłej aktywności jednostki. Sposób ten polega na zapowiadaniu wzmocnień dodatnich (nagród) pod warunkiem określonego zachowania się jednostki, np. każdy wychowanek który będzie przez miesiąc zachowywał się poprawnie będzie mógł na dwa dni jechać do domu. Może też zapowiadać kary w wypadku negatywnego zachowania się podopiecznego.
Zasady i warunki skuteczności metody:
uświadamianie skutków różnych zachowań zawsze musi odwoływać się do takich konsekwencji, które mają dla wychowanka wartość nagrody lub kary; jest to bardzo ważna zasada bowiem w innym wypadku postępowanie wychowawcy może przynieść skutki odwrotne do zamierzonych, np. wychowawca zapowiada kary za zachowanie, które są dla wychowanków bardzo atrakcyjne, wtedy opłaca się im ponieść karę za satysfakcję uzyskaną dzięki karanym zachowaniom
należy odwoływać się do tych potrzeb wychowanka, które on aktualnie odczuwa
uzyskane konsekwencje danego sposobu postępowania muszą być dostępne jej doświadczeniu i wyobraźni
konsekwencje te nie mogą być podopiecznemu obojętne, muszą mieć dla niego wartość nagrody lub kary
należy zaczynać od uświadamiania podopiecznemu tych następstw, które odnoszą się do jego egoistycznych motywacji a następnie stopniowo przechodzić do wywoływania świadomości skutków o coraz szerszym znaczeniu społecznym
Treningu:
Polega na celowym stwarzaniu odpowiednich warunków i sytuacji, w których powtarzałyby się te zachowania podopiecznego, które zamierzamy utrwalić (sytuacje w warunkach naturalnych lub sztucznych).
Sytuacje w warunkach naturalnych - dotyczą włączenia jednostki w zasięgu odpowiednich wpływów codziennego życia. Należy często i systematycznie powtarzać doświadczenia uczące w danych sytuacjach. Trening jest efektywny wówczas gdy przebiega przy takiej kontroli, która uniemożliwia uniknięcie kary w przypadku negatywnego zachowania lub pozbawienie wychowanka nagrody za reakcje pozytywne.
Sytuacje w warunkach sztucznych mogą dotyczyć:
trening autogenny - dotyczy nabywania umiejętności, kontrowania własnych uczuć wywierając wpływ na określone zachowanie; chodzi tu o poznanie swoich odczuć, zmian stanów emocjonalnych oraz ich przyczyn; umożliwia to wybór najlepszych sposobów między innymi wyrażania własnej autentyczności, samourzeczywistnienia się
trening interpersonalny - działania interpersonalne służą kształtowaniu stosunków między jednostkowych; dotyczą takich problemów jak: umiejętność rozumienia ludzi, sposoby komunikowania się; trening interpersonalny podnosi funkcjonowanie człowieka w rolach społecznych
trening psychodrama - ćwiczenie sposobów konstruktywnego wyrażania własnych stanów emocji, np. złość, radość
socjodrama - kształtowania społecznych zachowań podopiecznego, które odbywa się w toku pewnej odmiany treningu
Gdy wychowawca chce wprowadzić zmiany w grupie, posługuje się socjodramą, kiedy zależy mu na wywołaniu określonych zmian w psychice czy osobowości jednostki, stosuje psychodramę.
49. Omów metody resocjalizacji oparte na wpływie grupy.
Samorządu:
Samorządność oznacza zasadę wychowania (także resocjalizującego), postulują doprowadzenie wychowanka do samodzielnego i świadomego kierowania swoim postępowaniem i do samodyscypliny. Samorządność grupy podopiecznych polega na stopniowym wdrażaniu jej do samodzielnego wykonywania następujących funkcji:
planowania działalności grupy - wspólne ustalanie celów, zadań, metod ich realizacji
organizowania działalności grupy - podział wychowanków na odpowiednie zespoły, wyznaczenie im zadań, określenie wymagań związanych z ich realizacją
kierowania działalnością grupy - koordynacja indywidualnych poczynań poszczególnych jednostek, regulowanie przebiegu działalności grupy
przestrzeganie przez grupę zasad warunkujących jej działalność, kontrolowania i oceniania działalności poszczególnych członków grupy
Grupa jest tym bardziej samorządna im bardziej samodzielne planuje, organizuje, kieruje swą działalnością oraz im bardziej przestrzega zasad tej działalności i skłania jej członków do zachowań zgodnych z celami grupy
Niewłaściwe stosowanie metody samorządu może wywołać negatywne skutki - błędy wychowawców:
ograniczenie funkcji samorządu do działalności tzw. aktywistów co sprzyja przekształceniu się aktywu w klikę
zacieśnienie zakresu działań samorządu, np. do czynności formalnych, czy kulturalno - oświatowych bądź rozrywkowych
wprowadzenie zbyt dużej liczby działań (konkursy, współzawodnictwa), które mobilizują jednostki zdolniejsze lub bardziej sprawne, zniechęcają zaś i załamują słabszych
nadmierna, ograniczająca inicjatywę i samodzielność wychowanków opieka wychowawcy, zbyt rozbudowany system organizacyjny samorządu, formalne zewnętrzne nagradzanie za pracę w samorządzie, wtedy staje się ona wartością instrumentalną - środkiem do uzyskania nagrody
Kształtowania celów, norm i struktury grupy:
Kształtowanie celów grupy przez:
przyjęcie celów grupy i stopniowe przekształcanie destruktywnych sposobów ich realizacji poprzez stwarzanie różnych celowych sytuacji
przyjęcie tych celów grupy, które są sprzeczne z celami wychowawcy - wybór i adaptacja tych wartości które są możliwe do przyjęcia oraz jednocześnie odrzucenie dążeń destruktywnych
podsuwanie grupie nowych, atrakcyjnych celów konstruktywnych, które jednocześnie są sprzeczne z jej celami destruktywnymi
nadanie celom konstruktywnym atrakcyjnej formy, np. zabawa, spotkania z uznawanymi przez wychowanków ciekawymi ludźmi
uzależnienie możliwości osiągania celów grupy od przyjęcia przez nią celów wychowawcy, np. wychowawca może zezwolić na przygotowaną od dawna samodzielną wycieczkę pod warunkiem, że wykonują prace na rzecz zakładu
Kształtowanie norm grupy przez:
uświadomienie członkom grupy, które zaczynają obowiązywać choć nie są jeszcze ściśle sprecyzowane norm, których przestrzeganie warunkuje osiąganie pożądanych przez grupę celów; uświadamianie może dotyczyć także norm, które nie są znane grupie, lecz ich przestrzeganie stanowi warunek osiągnięcia ważnego dla niej celu; wychowawca uświadamia wtedy wychowanków, wyjaśnia iż respektowanie tego rodzaju norm diametralnie zmienia daną sytuację, stan rzeczy
organizowanie sytuacji sprzyjających zmianie istniejących i wprowadzenie nowych norm, demokratycznie powoływanie organów egzekwujących przestrzeganie określonych norm, np. instytucja demokratycznie wybranego przez grupę sądu koleżeńskiego, według koncepcji Karczaka, Makarenki
Kształtowanie struktury grupy:
Wychowawca powinien zapewnić większy wpływ na życie grupy jednostek konstruktywnych i pozbawiać tego wpływu jednostki destruktywne oraz zapewnić wpływ na życie grupy ogółowi jej członków - ukształtować demokratyczną strukturę grupy.
Należy więc dokonać określonych przekształceń w wewnętrznej strukturze grupy następującymi sposobami:
przydzielenie wychowankom zadań o różnym znaczeniu dla życia grupy, np. przydzielenie destruktywnym jednostkom zajmującym wysoką pozycję ważnych zadań, gdy wiadomo, że z nich się nie wywiążą co również znacznie obniży ich pozycję w grupie
modyfikowanie kryteriów ocen postępowania członków grupy
Grupa ocenia postępowanie jednostki na podstawie stopnia zdolności jej zachowania z własnymi oczekiwaniami, wyrażanymi poprzez norm grupowe, np. jeśli w danej grupie funkcjonuje norma uczciwości, to grupa będzie pozytywnie oceniać sumienność zawodową pracownika, zaś negatywnie ustosunkuje się do pracownika nierzetelnego.
W sytuacjach gdy ocena stawiana przez wychowanków jest mylna, czy odmienna, wychowawca może modyfikować niepożądaną strukturę grupy poprzez zmianę przyjętych przez grupę kryteriów ocen postępowania jej członków, ukazując wychowankom nieprawdziwość i wszelkie pozory postaw formułowania ocen, ukazywane następstw zachowań członków grupy.
Uświadamianie wychowankowi i ukazanie mu zachowań dotychczasowych i proponowanych, a także przedstawienie grupie wartościowych cech jednostki może zdecydować o zmianie pozycji społecznej podopiecznego, zmiana udziału jednostki w życiu grupy. Wiąże się to z modyfikowaniem celów grupowych.
Podnoszenia spoistości i prestiżu grupy:
Spoistość grupy można zwiększać podnosząc jej atrakcyjność, ponieważ obydwie te właściwości są od siebie zależna. Mianowicie gdy grupa jest atrakcyjna dla swych członków, to jej spoistość jest także wysoka i odwrotnie. Atrakcyjność grupy zależy zaś od dwóch czynników: od stanu potrzeb jednostki i od możliwości zaspakajania ich przez grupę.
Kierowanie grupą:
Odpowiednie kierowanie grupą, choć samo nie stanowi metody wychowawczej, to jednak decyduje o tym czy grupa stanie się lub pozostanie nadal narzędziem resocjalizacji, czy też będzie jedynie jednostką administracyjnego podziału społeczności wychowanków.
50. Podaj style kierowania grupą
Autokratyczny - władza w jednych rękach. Ostry podział na kierujących podwładnych. Wychowawca sam określa cele grupy i dokonuje ich podziału. Członkowie grupy znają tylko swoje cząstkowe prawa i zadania, nie mają świadomości celu ogólnego ani jego przydatności dla osiągnięcia interesu grupy. Wychowawca częściej stosuje kary niż nagrody.
Demokratyczny - współudział członków grupy w podejmowaniu decyzji w określaniu celów i sposobów ich realizacji. Proponowane są przez wychowawcę różne możliwości rozwiązań lecz o wyborze konkretnego rozwiązania decyduje grupa. Oceny i opinie są obiektywne i opierają się na faktach. Wychowawca uczestniczy także w realizacji zadań, wpływa na grupę przez dyskusję i odwoływanie się do wspólnych interesów wychowawca, liczy się ze zdaniem grupy pobudza jej aktywność.
Liberalny - pozostawienie pełnej swobody grupie w zakresie podejmowania decyzji i wykonywania zadań; wychowawca w minimalnym stopniu decyduje o sprawach grupy, a informacji i ocen udziela na próbie członków grupy.
Mieszany - najlepszy; wymieszanie wszystkich stylów.
51. Dokonaj porównania stylów.
grupy kierowane demokratycznie w większym stopniu niż grupy kierowane autokratycznie akceptują normy wewnętrzne jak i zewnętrzne
członkowie grup demokratycznych mają bardziej pozytywny stosunek do wychowawcy i dążą do podtrzymywania z nim interakcji, styl demokratyczny najbardziej sprzyja rozwojowi osobowości
52. Omów metody resocjalizacji oparte na wpływie kultury na jednostkę.
Nauczanie resocjalizujące:
Nauczanie resocjalizujące musi różnić się zasadniczo od nauczania w szkole normalnej. Różnice:
zadania dydaktyczno - wychowawcze - w nauczaniu powszechnym przyswaja się określoną wiedzę, a w nauczaniu resocjalizującym nacisk powinien być położony na rozbudzanie zainteresowania młodzieży nauką szkolną
sposób traktowania zasady stopniowania trudności - należy odpowiednie dozować zadania szkolne i to zarówno pod względem ich liczby jak i stopnia trudności
funkcja oceny szkolnej - ocena powinna nie tyle określać rzeczywisty poziom ich wiedzy, ile winna stanowić bodziec zachęcający wychowanków do działań zgodnych z oczekiwaniami nauczyciela
Rozwój osobowości przez pracę:
Praca jest dla człowieka środkiem do osiągania jakichś wartości. Druga funkcja to funkcja wychowawcza. Podczas pracy uwidaczniają się zdolności człowieka, jego charakter i morale. Aby praca stała się środkiem resocjalizacji, potrzebne są pewne zabiegi wychowawcy: uświadomienie wychowankom związków pracy z jej skutkami w zakresie życia indywidualnego i społecznego; organizowanie odpowiednich warunków pracy; zainteresowanie ze strony zakładu pracy osobą młodocianego pracownika.
Organizowanie rekreacji:
Trzy elementy mają istotne znaczenie dla utworzenia z działalności rekreacyjnej środka resocjalizacji: czas wolny wychowanka; możliwość wyboru zajęć rekreacyjnych przez wychowanków; dobrowolność uczestniczenia w zajęciach rekreacyjnych.
Wzory kulturowe:
Składają się na nie wzory osobowe, społeczne i aktywności. Wzory osobowe reprezentowane są rzez rzeczywiste lub fikcyjne postacie z życia, literatury, filmu posiadające takie cechy, jakie chcielibyśmy wykształcić u wychowanka. Wzory społeczne dotyczą cech reprezentowanych przez pewne zbiorowości ludzi. Wzory aktywności obejmują wszystkie podstawowe dziedziny życia wychowanka, więc naukę pracę i rekreację.
53. Omów pojęcie profilaktyki według wzoru.
Profilaktyka powstrzymująca:
Polegają na:
usuwaniu warunków sprzyjających zachowaniom destruktywnym (np. blokowanie dostępu do narkotyków)
wywoływaniu odstąpienia jednostki od zamiaru zachowań niepożądanych (np. groźba represji)
uniemożliwienie jednostce wykonania niepożądanych czynności (np. przez patrolowanie miejsc, które mogą być terenem zakazanej działalności)
Profilaktyka eliminująca - objawowa:
Polega na odpowiednich działaniach wychowawczych o charakterze interwencyjnym np. kontrolnych, opiekuńczych, korekcyjnych wobec jednostek zdradzających początkowe objawy wykolejenia, np. wagarujących, uciekających z domu, nadmiernie agresywnych.
Profilaktyka eliminująca - uprzedzająca:
Cele tej profilaktyki jest usuwanie wszelkich czynników, które mogłyby stać się przyczynami wykolejenia społecznego jednostki. Dotyczy to zarówno czynników środowiskowych np. odseparowanie dziecka od zdemoralizowanych rodziców, jak i czynników organiczno - biologicznych np. interwencje lekarskie, czy psychologiczne