Podstawowe podmioty i przedmioty międzynarodowej wymiany gospodarczej; omów ewolucję w ujęciu historycznym.

Międzynarodowy obrót gospodarczy nazywany również międzynarodową wymianą gospodarczą obejmuje: międzynarodową wymianę towarów i usług, międzynarodowe transfery kapitałów, międzynarodowe przepływy technologii, międzynarodowe przepływy siły roboczej.

Gospodarka światowa to system zmieniających się powiązań między różnorodnymi podmiotami międzynarodowych stosunków gospodarczych. Podmiotem tych stosunków jest państwo, przedsiębiorstwa międzynarodowe, korporacje, gospodarstwa domowe.

Ujęcie od najniższego do najwyższego narodowego szczebla:

a)gospodarstwa domowe; b)przedsiębiorstwa; c)zrzeszenia konsumentów i producentów; d)krajowe władze gospodarcze;

e)wielkie korporacje transnarodowe;

f)organizacje i instytucje ugrupowań organizacyjnych;

g)międzynarodowe instytucje gospodarcze (MFW,WTO).

4.Główne kierunki przemian w handlu międzynarodowym w ujęciu geograficznym oraz ich podstawowe przyczyny.

Do rozwoju handlu najbardziej przyczyniły się najwcześniej zorganizowane społeczności Chin i Indii oraz społeczności Afryki Północno - Wschodniej (Egipt), Azji Przedniej (Fenicja, Babilonia, Persja) i Europy Południowo - Wschodniej (Grecja). Handel rozwijał się w tych regionach, gdyż niektóre znajdowały się w basenie Morza Śródziemnego i innych mórz oraz przez te ziemie przechodziły ważne szlaki handlowe prowadzące z północy na południe. po odkryciu nowych kontynentów i krain handel był zwrócony w kierunku obu Ameryk i Indii, skąd przywożono złoto, przyprawy korzenne oraz tkaniny. Afryka to handel niewolnikami. Handel międzynarodowy w początkach istnienia opierał się o państwa posiadające bogactwa naturalne. następnie handel polegał na wymianie handlowej pomiędzy krajami posiadającymi bogactwa naturalne i inne surowce a państwami posiadającymi rozwiniętą technologię i przemysł.

Do przyczyn geograficznego rozwoju handlu zagranicznego należą:

a)odkrycie nowych kontynentów; b)odkrycie nowych krajów;

c)znalezienie drogo morskiej do Indii i innych egzotycznych krajów.

5.Związki między przemianami w handlu międzynarodowym a przemianami strukturalnymi w ujęciu trzech sektorów.

Przepływ zasobów w skali międzynarodowej wpłynął poprzez narastanie emigracji z krajów o znacznych zasobach pracy oraz imigracji do krajów cierpiących na niedobory rąk do pracy. Czynnikiem kształtującym międzynarodowy podział pracy stały się różnice w wydajności pracy. Kraje zatrudniające bardziej wydajnych pracowników uzyskały w handlu międzynarodowym przewagę nad krajami posiadającymi większe zasoby pracy, ale mniej wydajnej. Miejsce produkcji pracochłonnej zajęła produkcja wysoko wydajna i praco oszczędna. Kraje posiadające obfite zasoby kapitału mogą się specjalizować w produkcji kapitałochłonnej. Są to kraje zaawansowane gospodarczo o rozwiniętym przemyśle. Kraje ubogo wyposażone w kapitał są zmuszone do specjalizowania się w produkcji kapitałooszczędnej i są to kraje słabo uprzemysłowione. Wydajność kapitału w krajach rozwiniętych gospodarczo nadal jest wyższa niż w krajach słabo rozwiniętych.

6.Związki między przemianami w handlu międzynarodowym a przemianami strukturalnymi w ramach trzech głównych sektorów.

Międzynarodowe przepływy czynników produkcji stanowią współcześnie, obok handlu towarami i usługami, istotną część stosunków gospodarczych między krajami i grupami krajów. W ich zakres wchodzą przede wszystkim kapitał, praca oraz ziemia, w tym głównie tkwiące w niej zasoby naturalne.

W rozwoju handlu międzynarodowego towarami który dzieli się na eksport i import wyróżniamy:

W eksporcie:

a)trwałe lub przejściowe dysponowanie określonymi towarami przy jednoczesnym niedysponowaniu tymi towarami przez inne kraje;

b)występowanie komparatywnych różnic kosztów i cen w ujęciu międzynarodowym;

c)efekt strategii przedsiębiorstw, uwzględniającej między innymi zróżnicowanie popytu na rynkach międzynarodowych.

Trwałe lub przejściowe dysponowanie przez dany kraj określonymi towarami, przy jednoczesnym niedysponowaniu tymi towarami przez inne kraje, prowadzi do automatycznego rozwoju handlu międzynarodowego.

W imporcie:

a)koszty produkcji zastępującej import są bezwzględnie wyższe w stosunku do zagranicy;

b)koszty produkcji zastępującej import są relatywnie wyższe w stosunku do zagranicy;

c)istnieje potrzeba zaspokojenia zróżnicowanego popytu na różnorodne towary i usługi.

Do istotnego wzrostu znaczenia usług w gospodarkach poszczególnych krajów oraz w obrotach międzynarodowych przyczyniło się wiele czynników: wzrost zamożności społeczeństw i dysponowanie większą ilością wolnego czasu, wzrost produkcji towarów, który pociągnął za sobą rozwój usług uzupełniających, unowocześnienie sektora usług w miarę postępu techniki umożliwiło wzrost wydajności pracy, zwiększenie możliwości świadczenia usług na odległość dzięki nowoczesnej technice, wzrost specjalizacji usług i rozwój wyspecjalizowanych firm usługowych.

7.Formacje społeczno - ekonomiczne a rozwój handlu międzynarodowego.

W dotychczasowych dziejach występowało 5 następujących formacji: 1) wspólnotę pierwotną, 2) niewolnictwo, 3) feudalizm, 4) kapitalizm i 5) socjalizm z jego najwyższą formą - komunizmem. Formacje te różniły się od siebie przede wszystkim dwoma czynnikami: systemem własności i systemem pracy.

We wspólnocie pierwotnej własność i praca miały charakter społeczny. W niewolnictwie występowała własność indywidualna i praca przymusowa, przy czym pracownik stanowił przedmiot własności właścicieli. W feudalizmie była to własność indywidualna z pewnymi cechami wspólnoty, praca zaś miała charakter poddańczy, zresztą niewiele różniący się od niewolniczego, choć formalnie - wolny. W kapitalizmie własność była już całkowicie zindywidualizowana, a praca - najemna. W socjalizmie własność i praca miały być uspołecznione. W komunizmie, mającym stanowić najwyższą formę socjalizmu, praca byłaby całkowicie wyzwolona z form jakiegokolwiek przymusu; własność społeczna zaś tak obfita, że dostępna dla wszystkich.

11.Związki między sytuacją gospodarczą a intensywnością i strukturą handlu zagranicznego różnych krajów w ujęciu historycznym.

W starożytności postęp cywilizacyjny oraz urozmaicona produkcja rolna i rzemieślnicza umożliwiły rozwój handlu międzynarodowego, który przeszedł długą drogę od handlu wymiennego produktu na produkt do bardziej rozwiniętych form handlu międzynarodowego opartych na pieniądzu kruszcowym. Pojawiły się kantory wymiany pieniędzy i początki bankowości oraz formy organizacyjne handlu ułatwiające jego rozkwit (giełdy).

Ogromne znaczenie miał system prawa rzymskiego zabezpieczający działalność kupiecką, obrót pieniężny i prawa wierzycieli. W starożytności ukształtowały się szlaki i drogi handlowe, morskie, lądowe, które przez wiele wieków wyznaczały główne kierunki wymiany międzynarodowej.

Pod względem struktury towarowej handel międzynarodowy w starożytności w małym stopniu służył zaspokajaniu codziennych potrzeb (import zboża, zaopatrzenie rzemiosła w brakujące surowce). Obejmował on raczej handel przedmiotami zbytku. Tego typu struktura towarowa, przy małym ciężarze i wysokiej wartości wymiennej zapewniała kupcom - eksporterom bardzo wysokie zyski.

Największy rozkwit handlu międzynarodowego przypadł w starożytności na okres między II w. p.n.e. - a II w. n.e. Rzym stanowił wówczas centrum handlu międzynarodowego.

Wielkie zyski i fortuny wyrosłe na handlu i operacjach pieniężnych doprowadziły z czasem do rozwarstwienia się społeczeństwa rzymskiego. Pogarszanie się sytuacji nadmiernie eksploatowanej ludności niewolniczej wywołały bunty i powstania niewolników. Ostre konflikty społeczne i ciągłe wojny doprowadziły w IV w. n. e. do długotrwałego kryzysu politycznego i gospodarczego i załamania systemu pieniężnego.

Wyprawy krzyżowe XI, XII, XIII w., oprócz motywów religijnych, przyczyniły się do rozszerzenia handlu pomiędzy Bliskim a Dalekim Wschodem. Popyt na towary wschodnie rozwijany był za pośrednictwem miast włoskich, zwłaszcza Wenecji, Genui, Pizy, które opanowały większość handlu ze Wschodem. Ożywienia w handlu międzynarodowym pobudziły wytwórczość przemysłową, rzemieślniczą, także na eksport. Po wyprawach krzyżowych nastąpił szybki rozwój handlu międzynarodowego w basenie Morza Śródziemnego z Dalekim Wschodem i w Europie Zachodniej, Północnej i Wschodniej.

12.Zasady rozwoju gospodarki nakazowo - rozdzielczej a prawidłowości rozwoju jej handlu zagranicznego.

Od 1949 r. rozpoczął się okres wprowadzania administracyjno - nakazowego systemu zarządzania gospodarką narodową. Przystąpiono do realizacji sześcioletniego planu - forsownej industrializacji kraju według modelu radzieckiego z naciskiem na rozwój przemysłu ciężkiego, a jednocześnie na uzyskanie maksymalnego stopnia samowystarczalności gospodarczej tj. zwłaszcza uniezależnienie kraju od importu z Zachodu. Przymusowa choć realizowana stopniowo, kolektywizacja rolnictwa i walka z dużymi, wydajnymi gospodarstwami rolnymi w krótkim czasie doprowadziły do braków żywności na rynku krajowym. Miało to też niekorzystne konsekwencje dla eksportu i bilansu handlowego.

System instytucjonalny handlu zagranicznego od 1949 r. został oparty na państwowym monopolu handlu zagranicznego całkowicie według wzorców ZSRR. Podstawą organizacji handlu zagranicznego były państwowe przedsiębiorstwa handlu zagranicznego, z których każde miało wyłączność eksportu i importu towarów określonych branż.

W okresie tym państwowy plan gospodarczy określał szczegółowo zadania w dziedzinie importu. Eksport planowano tak, by był on w stanie zapłacić za „ niezbędny import”.

Zgodnie z zaleceniami powołanej w jesieni 1956 r. Rady Ekonomicznej zakładano oparcie decyzji inwestycyjnych, produkcyjnych, importowych i eksportowych na rachunku ekonomicznym. Zmierzano do zwiększenia samodzielności przedsiębiorstw i zjednoczeń w podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Jednakże reformy zalecane przez Radę Ekonomiczną były realizowane tylko połowicznie i z dużymi oporami, co ponownie doprowadzało do spadku stopy wzrostu i pogarszania nastrojów społecznych.

W latach siedemdziesiątych Polska podjęła na szerszą skalę niż inne kraje obozu radzieckiego stosunki gospodarcze z krajami zachodnimi. Znalazło to wyraz w przyznanych Polsce kredytach i kredytowych dostawach surowców i produktów rolnych już od 1957 r. oraz w przywróceniu w 1961 r. klauzuli największego uprzywilejowania.

W 1967 r. Polska została ponownie przyjęta do GATT.

Polska była również krajem - założycielem utworzonego w 1944 r. na konferencji w Bretton Woods Międzynarodowego Funduszu Walutowego - MFW. Jednakże pod presją ze strony Związku Radzieckiego wystąpiła z tej organizacji w 1950 r. Polska ponownie przystąpiła do Międzynarodowego Funduszu Walutowego w czerwcu 1986 r.

13.Zasady rozwoju gospodarki typu wolnorynkowego a prawidłowości rozwoju jej handlu zagranicznego.

Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych zasadniczej zmianie uległy przede wszystkim czynniki pozaekonomiczne - ideologiczne i polityczne (m.in. rozpoczęto budowę państwa demokratycznego i realizację modelu społecznej gospodarki rynkowej). Zmianie uległy również czynniki instytucjonalne. Zapoczątkowano budowę gospodarki rynkowej, w tym procesy prywatyzacji i reprywatyzacji, nastąpiło odejście od państwowego monopolu handlu zagranicznego, zliberalizowano system wymiany gospodarczej z zagranicą i wprowadzono wewnętrzną wymienialność złotego. Przedstawiono program szerokiego otwarcia gospodarki narodowej na świat, a zwłaszcza integracji gospodarczej z krajami członkowskimi Unii Europejskiej.

Wyraźnej zmianie uległa polityka gospodarcza Polski (w tym zagraniczna polityka ekonomiczna) rozumiana jako określone cele i instrumenty jej realizacji. Wyróżniała się ona pewnymi istotnymi cechami, mianowicie:

a)dążeniem do przełamania recesji, a później do stymulowania tempa wzrostu gospodarczego;

b)preferowaniem celów i instrumentów realizacji równowagi wewnętrznej (stymulowaniem tempa wzrostu gospodarczego, obniżaniem stopy inflacji, stopy bezrobocia itp.) niż celów i instrumentów równowagi zewnętrznej;

c)preferowaniem relatywnie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego (w ujęciu krótko- i średniookresowym) bardziej niż przemian strukturalnych w samej gospodarce narodowej.

Ogólna i zagraniczna polityka ekonomiczna Polski nie była jednolita. Po wprowadzeniu w 1990 r. podwalin gospodarki rynkowej (zniesienie państwowego monopolu handlu zagranicznego, dokonanie głębokiej dewaluacji waluty narodowej i wprowadzenie jej wewnętrznej wymienialności) zapoczątkowano proces liberalizacji obrotów zewnętrznych, który kontynuowano w następnych latach.

Głównym instrumentem wspierania polskiego eksportu była początkowo deprecjacja złotego, która miała charakter bardziej ochronny niż prokonkurencyjny. Dopiero od 1996 r., gdy pojawił się i stopniowo zwiększał deficyt bilansu obrotów bieżących, uruchomiono pewne, ale niezbyt skuteczne instrumenty wspierania eksportu. Były to w szczególności:

a)ulgi inwestycyjne w podatku dochodowym udzielane producentom (w tym eksporterom);

b)kredyty eksportowe oraz ubezpieczenie kontraktów eksportowych przez Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE);

c)dopłaty (od połowy 1995 r.) dla polskich eksporterów dóbr inwestycyjnych do oprocentowania długoletnich kredytów w maksymalnej wysokości 0,2% kosztu przy równoczesnej konieczności ubezpieczenia tych kredytów w KUKE;

d)liberalizowanie regulacji dewizowych.

14.Podstawowe mierniki stopnia zaangażowania w międzynarodowym podziale pracy: istota, kierunki zmian i faktyczne kształtowanie się z uwzględnieniem doświadczeń Polski po II - giej wojnie światowej.

Pod wpływem rozwoju przemysłowego Europy Zachodniej, a zwłaszcza Anglii, ukształtował się w ciągu XIX w. międzynarodowy podział pracy, w którym Europa Zachodnia stanowiła centrum przemysłowe świata i była głównym światowym eksporterem wyrobów przemysłowych. Ten typ międzynarodowego podziału pracy wykształcił się w wyniku działania sił rynkowych, tj. mechanizmu konkurencji, przy dążeniu inwestorów do lokowania kapitału w gałęziach najbardziej zyskownych.

Międzynarodowy podział pracy oznacza specjalizację krajów w produkcji i wymianie towarów. Różnice w poziomach i strukturze produkcji poszczególnych krajów oraz ich specjalizacja produkcyjna stanowią zaś podstawę dla rozwoju międzynarodowej wymiany handlowej, decydując zarazem o jej charakterze, kierunkach i strukturze towarowej. Międzynarodowy podział pracy można także ogólnie określić jako pewien system międzynarodowych więzi gospodarczych, ukształtowanych na bazie specjalizacji produkcji i realizowanych m. in. poprzez międzynarodową wymianę handlową.

Międzynarodowy podział pracy znajduje się w ciągłym ruchu, tzn. ulega ciągłym przemianom. Zmienia się bowiem zakres i charakter międzynarodowej specjalizacji produkcji oraz miejsce poszczególnych krajów w tej specjalizacji; zmianie ulegają również wzajemne związki gospodarcze między krajami. Związki gospodarcze między poszczególnymi krajami i grupami krajów rozluźniają się, a w ich miejsce powstają nowe międzynarodowe relacje i więzi gospodarcze.

Tradycyjny międzynarodowy podział pracy ukształtował się na przełomie XVIII i XIX wieku. W jego ramach rozwijały się dwa rodzaje specjalizacji: przemysłowa i surowcowo - rolnicza. W konsekwencji tradycyjny międzynarodowy podział pracy doprowadził do podziału świata na kraje rozwinięte - specjalizujące się w produkcji przemysłowej - oraz słabo rozwinięte - wąsko wyspecjalizowane w produkcji surowcowej lub rolniczej.

W swej klasycznej postaci tradycyjny międzynarodowy podział pracy istniał od początku XIX wieku aż do mniej więcej II wojny światowej. Ostateczny upadek tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy nastąpił po II wojnie światowej. W okresie tym w jego miejsce zaczął się tworzyć nowy, współczesny międzynarodowy podział pracy.

Powstanie nowego, współczesnego podziału pracy jest związane z niezwykle szybkim postępem naukowo - technicznym i produkcyjnym, obserwowanym we współczesnym świecie.

Współczesny międzynarodowy podział pracy charakteryzuje się przede wszystkim pogłębioną specjalizacją produkcji przemysłowej, w ramach której maleje rola tzw. specjalizacji międzygałęziowej, a wzrasta rola specjalizacji wewnątrzgałęziowej. Dzięki temu poszczególne kraje mogą rozwijać podstawowe kierunki współczesnej produkcji przemysłowej, uwzględniającej wymogi nowoczesnej techniki, technologii, badań naukowych itd.

Zaangażowanie Polski w międzynarodowym podziale pracy nieco się zwiększa, ale jest nadal stosunkowo niewielkie. Jest ono przy tym wyższe w imporcie niż w eksporcie światowym. Od 1992r. ujawniło się wyraźnie rozwieranie się tempa wzrostu zaangażowania Polski zarówno w imporcie światowym, jak i w eksporcie światowym.

Polska jest nadal krajem relatywnie słabo zaangażowanym w międzynarodowy podział pracy, nawet w porównaniu z większością krajów członkowskich CEFTA.

15.Istota i cele doktryn i teorii handlu międzynarodowego.

Każda teoria musi spełniać trzy podstawowe funkcje:

a)funkcja wyjaśniająca - zadaniem jej jest wyjaśnienie dotychczasowego rozwoju handlu międzynarodowego

b)funkcja decyzyjna - powinna ułatwiać podejmowanie decyzji odnośnie eksportu i importu, szczególnie dla polityków

c)funkcja optymalizacji uwarunkowań - znajomość teorii powinna ułatwiać podejmowanie decyzji związanych z kształtowaniem warunków prawnych, instytucjonalnych itp.

Każda teoria składa się:

a)założenia konstrukcji myślowej;

b)zasady danej teorii.

Koncepcja lęku przed brakiem towarów. Zgodnie z koncepcją lęku przed brakiem towarów starali się handlować władcy starożytnego Egiptu, Fenicji, Grecji oraz starożytnego Rzymu.

Oznaczało to aby importować więcej niż eksportować. Sprowadzało się do grabieży. Po narodzeniu Chrystusa zaczęło się umacniać stanowisko pozytywne: handel przynoszący korzyści jest zjawiskiem korzystnym. Ówczesny Kościół potępiał lichwę ale nie handel.

Dogmat słusznej ceny - cena która odzwierciedla koszty produkcji i godziwy zysk kupca, handlującego. Rozwijano tą koncepcję aż do teorii, że cena powinna kształtować się na zasadach wolnego rynku podaż - popyt.

Doktryna merkantylizmu (XVI - XVII w.). Czołowi przedstawiciele tej doktryny byli obywatelami różnych krajów (głównie Anglii, Niemiec, Francji i Holandii). Należy handlować lecz uważać aby utrzymywać aktywnego bilansu handlowego. Napływ kruszców do kraju. Nadwyżka eksportu nad importem. Sugerowali rozwiązania z zakresu polityki handlowej - w maksymalnym stopniu ograniczać import i stymulować eksport. Główne środki: cła, kontyngenty ilościowe, ograniczenia ilościowe, dewizowe.

Akt nawigacyjny Cromwella - wprowadzenie przepisu, że obroty zagraniczne Anglii mogą się dokonywać za pośrednictwem tylko przewoźników krajowych.

Teoria kosztów absolutnych

a)wolny handel;

b)wolny rynek;

c)o różnicach decydują koszty;

d)nie emigrowalność czynników produkcji, mobilność na terenie całego kraju;

e)2*2 (dwa kraje, dwa towary).

Importuj te towary, które produkujesz absolutnie drożej a eksportuj te towary, które produkujesz absolutnie taniej.

Teoria kosztów komparatywnych - D. Ricardo, R. Torrens.

Importuj te towary, które względnie taniej produkuje partner, eksportuj te towary, które ty produkujesz względnie taniej lub brak przewagi pod względem kosztów jest stosunkowo najmniejszy.

Importuj te towary w przypadku których względnie wydajniejszy jest twój partner, eksportuj te towary w przypadku których jesteś względnie wydajniejszy lub brak przewagi pod względem wydajności jest stosunkowo mały.

J. St. Mill wprowadził uzupełnienie do teorii Ricarda i Torrensa.

Prawo wzajemnego popytu - większe korzyści z wymiany osiąga ten kraj na którego towary popyt jest relatywnie większy

16.Przedklasyczne doktryny i teorie handlu międzynarodowego.

Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów.

Zgodnie z koncepcją lęku przed brakiem towarów starali się handlować władcy starożytnego Egiptu, Fenicji, Grecji oraz starożytnego Rzymu.

Dążyli oni do uzyskania możliwie jak największej ilości dóbr, starając się jednocześnie oferować w zamian możliwie jak najmniej. Wymiana dokonywała się solą, przyprawami, kruszcami szlachetnymi, odzieżą. Zwiększało się znaczenie kościoła, który narzucał system feudalny i poglądy dotyczące handlu międzynarodowego.

Warunki, w jakich handel można uznać za uczciwy lub nieuczciwy, ustalał tzw. dogmat słusznej ceny który określał istotę ówczesnego handlu wewnętrznego i międzynarodowego. Zgodnie z nim każdy towar ma swoją słuszną cenę, powyżej lub poniżej której nie powinien być sprzedawany. Słuszna cena to cena pokrywająca koszty produkcji.

W miarę upływu czasu ewoluował również dogmat słusznej ceny. Coraz mniejszą wagę przywiązywano do kształtowania się kosztów jako kryterium ceny. Za słuszne uważano natomiast takie ceny, które kształtują się na rynku.

Różne kraje są nierówno obdarzone przez naturę rozmaitymi dobrami, które w związku z tym ceni się mniej lub bardziej. Wobec tego uzasadniony jest rozwój handlu międzynarodowego i kupiec zaangażowany w tym procesie nie wyrządza krzywdy żadnemu z konsumentów w różnych krajach. Po prostu wykorzystuje on międzynarodowe różnice obfitości towarów oraz dolicza do ich cen pewien sprawiedliwy zysk w zamian za to, że względnie mniejszym kosztem (tj. nawet przy uwzględnieniu zysku) ułatwia lepsze zaspokojenie potrzeb społeczeństw różnych krajów.

Doktryna merkantylizmu (XVI i XVII w.).

Czołowi przedstawiciele tej doktryny byli obywatelami różnych krajów (głównie Anglii, Niemiec, Francji i Holandii). Wszyscy dopatrywali się źródeł bogactwa narodu w korzystnym kształtowaniu się jego bilansu handlowego i bilansy szerzej rozumianej wymiany gospodarczej z zagranicą. Wszyscy wychodzili z założenia o celowości zwiększania przez każdy kraj zasobów różnego rodzaju kruszców szlachetnych oraz wszyscy sugerowali stosowanie polityki ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tych celów (ograniczenie importu za pomocą ceł, kontyngentów importowych itd. oraz promowanie eksportu przez udzielanie subsydiów). W początkowym okresie merkantylizmu (nazywanego monetaryzmem lub bulionizmem) za główny cel uważano zwiększanie zasobów kruszców, to w okresie tzw. właściwego merkantylizmu kładziono nacisk przede wszystkim na celowość zwiększania zasobów zagranicznych pieniędzy (w tym złota i srebra).

17.Klasyczne teorie handlu międzynarodowego.

Teoria kosztów absolutnych Adama Smitha.

Zgodnie z teorią kosztów absolutnych podstawą rozwoju specjalizacji międzynarodowej i zarazem źródłem osiągania korzyści z handlu międzynarodowego jest występowanie między różnymi krajami bezwzględnych różnic kosztów wytwarzania mierzonych w ujęciu A. Smitha, nakładami pracy. Rozwój międzynarodowego podziału pracy zgodnie z kształtowaniem się przewagi absolutnej prowadzi, zdaniem, A. Smitha, do lepszego wykorzystania podstawowego zasobu (pracy ludzkiej), i powoduje wzrost produkcji obu towarów co z kolei jest bezpośrednią przyczyną osiągania przez partnerów określonych korzyści (zwiększona wielkość produkcji do podziału między krajami - partnerami).

Teoria kosztów względnych (komparatywnych, porównywalnych).

Teoria ta została rozwinięta i uzupełniona przez D. Ricardo.

Klasyczna teoria kosztów względnych jest rozszerzeniem i zarazem specyficznym uogólnieniem teorii A. Smitha. Zadaniem D. Ricarda możliwości korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją również w warunkach utrzymywania się między dwoma krajami absolutnych różnic kosztów produkcji wyrażonych nakładami pracy tj. także wtedy, gdy jeden z nich wytwarza wszystkie wyroby taniej (drożej) niż drugi. Wystarczającą przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego jest występowanie względnych różnic kosztów wytwarzania, mierzonych nakładami pracy. Jest to tradycyjnie (klasycznie) ujmowana zasada kosztów względnych.

D. Ricardo wskazywał, że wartość eksportu jak i importu musi się równoważyć, i że żaden kraj nie znajdzie się w sytuacji w której będzie w gorszej sytuacji niż gdyby specjalizacji nie rozwijał. W najgorszym wypadku kraj może się znaleźć w sytuacji nie gorszej niż gdyby specjalizacji i wymiany międzynarodowej nie rozwijał.

Teoria kosztów komparatywnych mówi, że kraj powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tych towarów, które może wytwarzać po relatywnie niższych kosztach i powinien importować te dobra, które wytwarza przy kosztach relatywnie wyższych.

Teoria D. Ricardo została uzupełniona przez Johna Stuarta Milla. Twierdził on, że podział ze specjalizacji międzynarodowej wynika z wielkości ich wzajemnego popytu. Im silniejszy jest popyt na import, tym trudniej utrzymać term of trade (stosunek wymienny) na korzystnym poziomie. Teza ta opiera się na możliwości szybkiego przestawiania produkcji eksportowej na konkurującą z importem.

18.Neoklasyczne teorie handlu międzynarodowego.

Teoria obfitości zasobów.

Teorię tę w zasadniczych zarysach sformułowali E. Heckscher i B. Ohlin. W latach 40 i 50 XX w. teorię tę rozwinęło kilku innych ekonomistów, największy zaś wkład wniósł P. A. Samuelson. Dlatego często używa się nazwy ,,teoria Heckschera - Ohlina - Samuelsona”. Podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego, a zarazem czynnikiem determinującym kształtowania się jego struktury jest występowanie między dwoma krajami relatywnych różnic kosztów i cen. Występowanie międzynarodowych różnic kosztów i cen jest spowodowane odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji, tj. w kapitał i pracę.

Założenia teorii obfitości zasobów - najbardziej precyzyjnie sformułowane przez P.A. Samuelsona - można podzielić na trzy zasadnicze grupy: 1)założenia początkowe, 2)założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru konsumenta oraz 3) założenia dotyczące systemu funkcjonowania gospodarki narodowej i rynku międzynarodowego.

Zgodnie z twierdzeniem o obfitości zasobów każdy kraj powinien eksportować towary, których wewnętrzna produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego i przez to tańszego czynnika produkcji, a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji. Model 2*2*2 (dwa kraje, dwa towary i dwa czynniki produkcji w postaci kapitału i pracy). Można tę zasadę wyrazić następująco: kraj wyposażony relatywnie obficie w kapitał powinien eksport towary kapitałochłonne, natomiast kraj relatywnie bardziej obfity w pracę - towary pracochłonne.

19.Współczesne teorie handlu międzynarodowego.

Współczesne teorie handlu międzynarodowego można podzielić na : a)teorie neoczynnikowe; b)teorie neotechnologiczne oraz c)teorie popytowo - podażowe.

Teorie neoczynnikowe - każdy kraj (i innego rodzaju podmiot gospodarczy) powinien eksportować towary, których wytwarzanie wymaga większego zastosowania relatywnie obfitych czynników produkcji, i jednocześnie importować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania czynników względnie mało obfitych. Stosowanie tej zasady przynosi zawsze mniejsze lub większe korzyści.

Teorie neotechnologiczne (teoria luki technologicznej, teoria cyklu życia produktu i teoria korzyści skali) uwzględniają zmiany spowodowane ciągłym rozwojem postępu technicznego. W teorii luki technologicznej kładzie się nacisk głównie na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego. Teoria cyklu życia produktu, zgodnie z którą handel międzynarodowy jest pochodną przechodzenia danego produktu-innowacji kolejno przez trzy fazy: a)fazę innowacyjną, b)fazę dojrzewania oraz c)fazę standaryzacji. Dobrym uzupełnieniem obu tych teorii jest teoria korzyści skali produkcji i zbytu. Korzyści skali produkcji i zbytu występują wtedy, gdy wielkości produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji

Teorie popytowo - podażowe - autorzy tych teorii eksponują - oprócz czynników podażowych - znaczenie czynników po stronie popytu, a ściślej kształtowanie się jego wielkości i struktury. Autorzy tych teorii starają się udowodnić, że jedną z istotnych korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojanie potrzeb konsumentów i inwestorów pod względem ilości oraz pod względem jakości. Twierdzą oni, że bardzo istotne jest rozwijanie tzw. handlu wewnątrzgałęziowego (wewnątrzgałęziowego podziału pracy), którego istota sprowadza się do jednoczesnego importu i eksportu towarów tych samych gałęzi i branż.

20.Zasada kosztów względnych oraz zasada obfitości zasobów jako podstawowe prawa racjonalnego gospodarowania w skali międzynarodowej.

Teoria kosztów względnych (komparatywnych, porównawczych) - zdaniem R. Torrensa i D. Ricarda wystarczającą przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego jest występowanie względnych różnic kosztów wytwarzania mierzonych nakładami pracy. Zgodnie z tą zasadą chodzi tylko o to, aby w warunkach dysponowania przez kraj A absolutną przewagą nad krajem B, w produkcji obydwu towarów, specjalizował się on w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo taniej niż kraj B, tj. tego towaru, w przypadku którego jego przewaga nad krajem B, mierzona nakładami pracy, jest stosunkowo największa lub brak przewagi jest stosunkowo najmniejszy. Jednocześnie kraj B powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku którego niekorzystna pozycja tego kraju ujawnia się w stosunkowo najmniejszym stopniu.

Teoria Heckschera - Ohlina - Samuelsona (teoria obfitości zasobów) - podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego, a zarazem czynnikiem determinującym kształtowanie się jego struktury jest występowanie między dwoma krajami relatywnych różnic kosztów i cen. Występowanie międzynarodowych różnic kosztów i cen jest spowodowane odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji, tj. kapitał i pracę.

Zgodnie z twierdzeniem o obfitości zasobów każdy kraj powinien eksportować towary, których wewnętrzna produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego i przez to tańszego czynnika produkcji, a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji. Kraj wyposażony relatywnie obficie w kapitał powinien eksportować towary kapitałochłonne, natomiast kraj relatywnie bardziej obfity w pracę - towary pracochłonne.

21.Pojęcie, funkcje oraz ewolucja pieniądza w handlu międzynarodowym.

Pieniądz jest dobrem, posiada wartość użytkową. Jego specyfikacja sprowadza się do jego nadzwyczajnej wartości a jego istota sprowadza się do funkcji:

a)miernika wartości;

b)środka płatniczego;

c)środka cyrkulacji;

d)środka tezauryzacji.

W pewnych okolicznościach może pełnić dodatkową funkcję: funkcję pieniądza światowego. W krajach jak i w skali międzynarodowej pełni funkcję miernika wartości tzn. wyraża rzeczywistą wartość produktów i czynników wytwórczych wymienianych pomiędzy różnymi podmiotami.

Funkcja płatnicza - pieniądz zwalnia podmioty gospodarcze z wszelkiego typu zobowiązań i należności.

Funkcja pośrednicząca - w wymianie pieniądz jest środkiem cyrkulacji. Jednocześnie może być środkiem gromadzenia wartości. Opuszcza wtedy strefę cyrkulacji i przekształca się w skarb.

a)gospodarka naturalna ( tzn. wymiana towaru za towar) nie było pieniądza

b)następnie zmieniała się jego postać i waga poszczególnych funkcji, początkowo były nim najbardziej pożądane i łatwe do przetworzenia towary (sól, sukno)

-następnie metale i stopy metali( np. cyna, brąz)

-kruszce szlachetne w postaci srebra oraz złota

-ostatecznie złoto jako jedyny pieniądz światowy ( system waluty złotej)

W dniu dzisiejszym mamy surogaty pieniądza (weksle i czeki) pieniądz nabiera nowych form i przejawów.

22.Pojęcie, funkcje oraz ewolucja rozliczeń w handlu międzynarodowym.

Rozliczenia międzynarodowe polegają na regulowaniu, powstałych między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach, należności i zobowiązań pieniężnych z tytułu obrotu handlowego, usługowego, kapitałowego i świadczeń jednostronnych (nieodpłatnych).

Rozliczenia międzynarodowe dzielimy na:

a)bez udziału pieniądza;

b)rozliczenia gotówkowe.

Rozliczenia odbywające się bez udziału pieniądza przybierają formę kompensat towarowych:

a)kompensata całościowa;

b)kompensata częściowa.

Kompensata całościowa polega na tym, że dwa podmioty gospodarcze dokonują u siebie wzajemnie zakupów na taką samą kwotę. Ten rodzaj kompensaty może przybrać dwie formy:

a)barteru (towar za towar);

b)transakcji równoległych chodzi o ustawienie dwóch oddzielnych kontraktów: sprzedaży i kupna.

Kompensata częściowa istotą jej jest nierówno wartość transakcji kupna i sprzedaży. Kompensaty częściowe mogą być realizowane w czterech formach:

a)transakcje wzajemne - są zwykle zawierane z inicjatywy kontrahenta z kraju cierpiącego na niedostatek środków płatniczych.

b)Kontrdostawy - polegają na sprzedaży kompletnego obiektu lub nawet całej fabryki ,, pod klucz ,, w zamian za dostawy wyrobów wytworzonych w zakupionym obiekcie.

c)transakcje ofsetowe - występują z reguły przy kontraktach dotyczących produkcji specjalnej lub obrotu specjalnego ( broń, amunicja, materiały wybuchowe ).

d)wielostronne transakcje kompensacyjne.

Najprostszą formą rozliczania z udziałem pieniądza jest przekazanie w formie pieniądza gotówkowego. Jest to jednocześnie najmniej korzystna forma rozliczeń pieniężnych ponieważ pieniądz musi być fizycznie przewieziony z kraju do kraju co jest związane z ryzykiem.

Współcześnie większość rozliczeń z tytułu wymiany gospodarczej z zagranicą jest dokonywana za pośrednictwem banków.

23.Kształtowanie się cen w handlu międzynarodowym w ujęciu krótko- i długookresowym; podstawowe przyczyny zmian cen.

Trems of trade są rozumiane jako relacja zmian cen dóbr eksportowych do zmian cen dóbr importowych przez poszczególne kraje są to tzw. Cenowe terms of trade.

Długookresowe.

Dla kształtowania się poziomu terms of trade danego kraju istotne znaczenie mają nie tylko krótkookresowe wahania cen, lecz także długookresowe tendencje cenowe. Do badania tych tendencji używa się wskaźnika podobnego swej konstrukcji do wskaźnika terms of trade, tj. relacji zmian cen artykułów surowcowo - rolnych do zmian cen wyrobów przemysłowych.

W okresie powojennym ceny surowców i artykułów rolnych rosły zazwyczaj wolniej niż ceny wyrobów przemysłowych.

Wyjątkiem od tej tendencji był początek lat 50 kiedy to gwałtowny wzrost cen surowców spowodował poprawę warunków wymiany tych krajów, w których eksporcie odgrywały one ważną rolę, tj. głównie krajów rozwijających się.

Na początku lat 50 w wyniku wojny koreańskiej i groźby wybuchu konfliktu na skalę światową, wzrosły ceny na wiele surowców i artykułów rolnych.

W latach 70 zasadniczą przyczyną poprawy relacji cen artykułów surowcowo - rolnych do cen wyrobów przemysłowych było kilkakrotne podniesienie cen ropy naftowej przez głównych eksporterów, tj. państwa OPEC.

Krótkookresowe.

W krótkim okresie mamy w zasadzie do czynienia jedynie ze zmianami o charakterze koniunkturalnym.

Ze względu na specyfikę kształtowania się cen możemy towary podzielić na dwie grupy:

a)standaryzowane;

b)zindywidualizowane.

Ad. „a”.

Pierwszą z tych grup tworzą towary, których walory użytkowe są identyczne i łatwe do jednoznacznej klasyfikacji, bez względu na miejsce ich wytworzenia (są one zastępowalne). Do towarów tych zalicza się przede wszystkim surowce oraz większość artykułów rolno - spożywczych.

Ad. „b”.

Drugą grupę tworzą towary charakteryzujące się walorami użytkowymi określonymi przez potrzeby indywidualnych odbiorców lub poszczególnych segmentów rynku. Różnice między walorami użytkowymi identycznych towarów tej grupy są niejednokrotnie trudne do ustalenia i często mają charakter pozorny wynikający np. z reklamy. Wspomniane towary są produkowane w krótkich seriach. Do tej grupy towarów należą głównie towary przemysłowe, ale także takie jak wybrane gatunki tytoniu, win czy koniaków, do tej grupy można także zaliczyć usługi.

W krótkim okresie ceny towarów standaryzowanych są znacznie mniej stabilne niż ceny towarów zindywidualizowanych. Zasadniczą tego przyczyną jest odmienne kształtowanie się cenowych elastyczności popytu i cenowej elastyczności podaży tych towarów.

24.Mechanizmy automatycznego przywracania równowagi płatniczej w różnych systemach walutowych.

Automatyczne mechanizmy przywracania równowagi w bilansie płatniczym w systemie waluty złotej (RYSUNEK).

W systemie waluty złotej funkcjonowały dwa mechanizmy automatycznego przywracania równowagi płatniczej, a mianowicie:

a)mechanizm dochodowy,

b)mechanizm cenowy.

Zgodnie z mechanizmem dochodowym w warunkach deficytu bilansu handlowego w systemie waluty złotej następował spadek wydatków, działał w dół mnożnik tych wydatków i w efekcie miał miejsce spadek wartości PKB. Przy założeniu określonej, nie zmienionej dochodowej elastyczności popytu na import i dochodowej elastyczności podaży eksportowej prowadziło to do zmniejszenia wielkości przywozu oraz do zwiększenia wielkości wywozu i w ostatecznym efekcie bilans handlowy wracał do równowagi.

Zgodnie z mechanizmem cenowym w systemie waluty złotej ujemny bilans handlowy oraz związany z tym odpływ kruszców powodował spadek ilości pieniądza w obiegu i w konsekwencji obniżenie się poziomu cen krajowych. W związku z tym zwiększała się cenowa atrakcyjność eksportu, a zmniejszała cenowa atrakcyjność importu. Odwrotnie kształtowała się sytuacja w przypadku nadwyżki bilansu handlowego. W obu przypadkach mechanizm przywracający równowagę był uruchamiany wraz z transferem kruszców szlachetnych między krajami.

25.Ogólne warunki gospodarowania i cechy charakterystyczne rozwoju handlu międzynarodowego w starożytności [ starożytny Egipt, Grecja, Rzym].

Do rozwoju cywilizacji przyczyniły się najbardziej Egipt, Grecja i Rzym.

Państwo Egiptu, uformowane około 3000 lat p.n.e. w dolinie Nilu osiągnęło wysoki poziom cywilizacyjny, nauki i kultury. Rozwinęło urozmaiconą produkcję rolniczą, dzięki użyźniającym glebę wylewom Nilu i organizowanej przez państwo budowie kanałów nawadniających. Uprawiano pszenicę, jęczmień, proso, rośliny strączkowe, oliwki, len i owoce, w tym winną latorośl. Rozwinięto także hodowlę. Państwo egipskie wspierało eksploatację złóż miedzi z góry Synaj i rozwój rzemiosła. Wykorzystując własne surowce - wełnę i len - wytwarzano wyroby włókiennicze. Rozwinięto produkcję szkła i wyrobów ze szkła, ceramikę i produkcję papieru. Wytwarzano broń, narzędzia do uprawy roli, robót ziemnych i budowlane. Opanowano budowę wielkich barek używanych do żeglugi po Nilu i rozwinięto na wielką skalę handel wewnątrz obszernego terytorium państwa egipskiego. Jednakże, mino posiadania rozległego wybrzeża morskiego Egipt nie rozwinął ekspansji gospodarczej na zewnątrz, nie prowadził akcji kolonialnej ani też nie stworzył wielkiej własnej morskiej floty handlowej. Sam nie rozwinął ekspansji handlowej na zewnątrz, pozwalając na opanowanie jego handlu z zagranicą przez Fenicjan i Greków. Za ich pośrednictwem Egipt sprowadzał między innymi drewno, metale oraz wiele przedmiotów użytkowych i przedmiotów zbytku.

Grecja - teren głównie górski z długą linią brzegową, małymi obszarami ziemi nadającej się do uprawy i dużą ilością pastwisk górskich. Grecy uprawiali rzemiosło i handel morski. Oprócz wioseł na statkach handlowych Grecy zastosowali żagle, skracając czas żeglugi i zwiększając znacznie wydajność floty, obroty i zyski z wymiany handlowej.

W trzecim tysiącleciu Grecja została zasiedlona przez przybyszów z Azji Mniejszej. Ludność żyła we wspólnotach rodowych, tworząc państewka plemienne. Zajmowano się uprawą roli, hodowlą, rybołówstwem morskim oraz rzemiosłem i handlem, zwłaszcza handlem morskim. Rzemiosło wykorzystywało miejscowe surowce, których dostarczało rolnictwo, hodowla, lasy górskie i eksploatacja rud metali: żelaza, ołowiu i srebra. Rozwijano handel morski z wyspami greckimi, Azją Przednią, a także z Egiptem. W handlu państw i miast greckich dużą rolę odgrywał eksport oliwy, wyrobów z drewna i metali.

W handlu śródziemnomorskim dużą rolę odgrywała Kreta, pośrednicząc miedzy Grecją kontynentalną a Egiptem. Z Egiptu sprowadzano zboża w zamian za olej i greckie wyroby rzemieślnicze.

Między 1200 a 700 r. p.n.e. zaczęły się formować w Grecji państwa - miasta. Do największego znaczenia doszły wśród nich Ateny, Korynt, Argos, Sparta oraz Milet. W VIII i VII w. p.n.e. - wielka ekspansja kolonialna miast greckich. W koloniach rozwijano produkcję rolną na eksport do miasta macierzystego w zamian za jego wyroby rzemieślnicze. W następstwie kolonizacji wzrósł znacznie handel morski w basenie Morza Śródziemnego.

Rozwój handlu i produkcji na eksport w miastach macierzystych i koloniach stwarzał zapotrzebowanie na dobry miernik wartości i środek wymiany. Ateny wprowadziły drachmę (VI w. p.n.e.) - srebrną monetę o znacznej wartości.

Od V w. p.n.e. pojawił się dla Grecji nowy konkurent, tj. Rzym. Początkowo była to niewielka osada miejska założona przez Etrusków. Rzym stał się silną organizacją państwową i nie tylko opanował całą Italię, ale w ciągu pięciu wieków utworzył ogromne uniwersalne Imperium Rzymskie.

Rzym przejął znaczną część cywilizacyjnych i kulturowych zdobyczy Grecji. Sam stworzył znakomitą organizację i administrację, a zwłaszcza doskonały system prawa.

Potęga gospodarcza Rzymu opierała się przede wszystkim na wykorzystaniu jego centralnego położenia e basenie Morza Śródziemnego, sprzyjającemu rozwojowi handlu. Budowa licznych dróg przez państwo, a przede wszystkim dbałość o wysoką jakość i trwałość pieniądza oraz prawne zabezpieczenie obrotu handlowego i pieniężnego sprawiły, że Rzym stał się ośrodkiem handlu i centralnym rynkiem pieniężnym ówczesnego świata. Handel Rzymu był bardzo rozległy. Z Egiptu sprowadzano pszenicą, papirusy, wyroby włókiennicze i szklane. Z Azji Mniejszej przywożono tkaniny, a wywożono głównie wyroby rzemiosła.

26.Cechy handlu międzynarodowego w Średniowieczu; ujęcie towarowe, rodzajowe i geograficzne.

W Średniowieczu nastąpiło znaczne ograniczenie handlu międzynarodowego, spowodowane ogólnym zubożeniem, naturalizacją gospodarki oraz wprowadzaniem ograniczeń i utrudnień handlu. Towary zagraniczne, w tym z Bliskiego i Dalekiego Wschodu, docierały do Europy na dwory królewskie, książęce i do posiadłości możnych feudałów, głównie za pośrednictwem wędrownych kupców arabskich, syryjskich, greckich, włoskich, żydowskich, a później niemieckich i fryzyjskich. Były to na ogół towary luksusowe i przedmioty zbytku (drogie tkaniny, kamienie szlachetne, ozdobne zbroje).

Taki stan rzeczy był spowodowany przede wszystkim wykształceniem się w Europie systemu feudalnego. Podstawę tego systemu stanowiła własność ziemi, którą posiadali monarchowie, Kościół i panowie feudalni. Była ona nadawana przez panującego jego rycerstwu za zasługi wojenne. Obdarowani podobnie obdarowywali swych podwładnych. Ziemia była następnie oddawana przez właściciela w użytkowanie bezpośrednim wytwórcom w zamian za pożytki w naturze, tj. za część zbiorów. W systemie feudalnym większość potrzeb gospodarczych właściciela, jego rodziny, drużyny i służby zaspokajano w obrębie posiadanych włości. Doprowadziło to do naturalizacji gospodarki, a w konsekwencji tego do upadku miast jako centrów produkcji rzemieślniczej i handlu. Miasta zaczęły spełniać tylko rolę uzupełniającą do na ogół samowystarczalnej gospodarki feudałów. Zubożone miasta zaczęły odgradzać się od konkurencji z zewnątrz poprzez system zakazów, opłat mostowych, drogowych, rogatkowych i przejazdowych. Ograniczano również dostęp ludności z zewnątrz do osiedlania i zatrudniania się w mieście oraz podejmowania działalności handlowej.

27.Przyczyny i cechy charakterystyczne rozwoju obrotów zagranicznych Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego.

Od V w. p.n.e. pojawił się dla Grecji nowy konkurent, tj. Rzym. Początkowo była to niewielka osada miejska założona przez Etrusków. Rzym stał się silną organizacją państwową i nie tylko opanował całą Italię, ale w ciągu pięciu wieków utworzył ogromne uniwersalne Imperium Rzymskie.

Rzym przejął znaczną część cywilizacyjnych i kulturowych zdobyczy Grecji. Sam stworzył znakomitą organizację i administrację, a zwłaszcza doskonały system prawa. Budując imperium, Rzym pozostawiał znaczną autonomię poszczególnym prowincjom. Spajały je system prawa rzymskiego i powiązania handlowe.

Potęga gospodarcza Rzymu opierała się przede wszystkim na wykorzystaniu jego centralnego położenia e basenie Morza Śródziemnego, sprzyjającemu rozwojowi handlu. Budowa licznych dróg przez państwo, a przede wszystkim dbałość o wysoką jakość i trwałość pieniądza oraz prawne zabezpieczenie obrotu handlowego i pieniężnego sprawiły, że Rzym stał się ośrodkiem handlu i centralnym rynkiem pieniężnym ówczesnego świata. Handel Rzymu był bardzo rozległy. Z Egiptu sprowadzano pszenicą, papirusy, wyroby włókiennicze i szklane. Z Azji Mniejszej przywożono tkaniny, a wywożono głównie wyroby rzemiosła.

28.Przyczyny i cechy charakterystyczne rozwoju obrotów zagranicznych Bizancjum.

Długotrwały kryzys gospodarczy Rzymu spowodował podzielenie go na cesarstwo wschodnie i zachodnie. Cesarstwo wschodnie rozbudowało się pod nazwą - Bizancjum z siedzibą w Konstantynopolu.

Wschodnia część cesarstwa rzymskiego - Bizancjum zdołała utrzymać a nawet umocnić gospodarkę pieniężną i pozycję swojego pieniądza poprzez wprowadzenie do obiegu solida - złotej monety, która stała się najbardziej wówczas akceptowanym i poszukiwanym środkiem płatniczym, zwłaszcza w wymianie międzynarodowej. Utrzymała się nadal i była rozwijana urozmaicona wytwórczość rzemieślnicza w Azji Mniejszej, Syrii i Egipcie. Stolica Cesarstwa Bizantyjskiego - Konstantynopol - stała się centrum handlu między Dalekim Wschodem a Europą Zachodnią, czemu sprzyjał mocny pieniądz i rozbudowane dogodne połączenia drogowe, prowadzące do Konstantynopola.

W handlu Bizancjum z Dalekim Wschodem i Europą uczestniczyły również miasta włoskie, zwłaszcza Wenecja, Genua, Piza, Siena, Amalfi, Ferrara, Ancona, Bolonia, Neapol. Dzięki pośrednictwu w handlu między Bizancjum i Dalekim Wschodem a Europą Zachodnią miasta te wzmocniły swą pozycję ekonomiczną, przyczyniając się do poprawy sytuacji także innych miast włoskich.

Poważną konkurencję dla Konstantynopola w handlu z Dalekim Wschodem stanowili wówczas kupcy arabscy. Rozwijali aktywną działalność gospodarczą, doprowadzając do rozkwitu rolnictwo, rzemiosło i handel. Prowadzili również aktywną działalność gospodarczą związaną z morzem i żeglugą morską oraz rozległy handel pośredniczący między Dalekim Wschodem a krajami Afryki i Europy. Wykorzystywali przy tym zarówno drogi karawanowe, jak i drogę morską wokół wybrzeży Zatoki Perskiej. Z pośrednictwa Arabów w handlu z Indiami i Chinami korzystały również miasta włoskie, które uzyskiwały od Arabów koncesje na zakładanie swych ośrodków handlowych w ważnych handlowych posiadłościach arabskich. Bizancjum walczyło z tą konkurencją, a dążąc do umocnienia swego monopolu handlowego, wprowadziło dla obcych kupców zakaz dokonywania bezpośrednich zakupów w krajach na wschód od Bizancjum. Wprowadzone prze Bizancjum utrudnienia w handlu bardzo dotkliwie ugodziły Arabów, dla których handel stanowił bardzo ważną dziedzinę działalności gospodarczej. Utrudnienia w handlu stały się, oprócz motywów religijnych (tj. dążenia do rozprzestrzeniania islamu), istotną przyczyną podjętej na wielką skalę w VII w. zbrojnej ekspansji Arabów skierowanej przeciw Cesarstwu Bizantyjskiemu.

Między VII a VIII w. Arabowie opanowali znaczną część terytorium Cesarstwa Wschodniego i zbudowali własne rozległe imperium.

29.Wpływ wypraw krzyżowych na rozwój handlu międzynarodowego.

Po przejęciu kontroli przez Turków, nad grobem Chrystusa oraz Jerozolimą, zostały rozpoczęte krucjaty, których celem było pokonanie Turków, doprowadzając do swobodnego pielgrzymowania do tych miejsc. Wyprawy krzyżowe w głównej mierze wspierane były przez trzy miasta włoskie: Wenecję, Genuę oraz Pizę, dążące od dłuższego już czasu do wyparcia Arabów z handlu śródziemnomorskiego i pośrednictwa w handlu z Dalekim Wschodem.

Wyprawy krzyżowe przyczyniły się do rozszerzenia handlu między Bliskim i Dalekim Wschodem a Europą Zachodnią.

Ożywienie w handlu międzynarodowym i osiągane z niego wysokie zyski pobudziły wytwórczość przemysłową (rzemieślniczą), głównie na potrzeby tego handlu. Wenecja rozwinęła w tej dziedzinie szeroką aktywność, budując własny zyskowny przemysł, z którego produkty eksportowano za pomocą własnej floty handlowej i poprzez własną sieć placówek handlowych zakładanych w różnych krajach. Produkty te docierały do najdalszych rynków zbytu, równocześnie przywożono surowce niezbędne dla wytwórczości przemysłowej. Wenecja rozwinęła także system bankowy finansujący inwestycje produkcyjne za pomocą kredytu długoterminowego oraz obrót handlowy - za pomocą krótkoterminowego kredytu wekslowego. W celu utrzymania swej przewagi w handlu Wenecja wprowadziła zakaz przywozu wschodnich towarów do swych portów na innych statkach niż weneckie lub też obciążała obce statki bardzo wysokimi opłatami portowymi.

Genua i Piza zaangażowane były podobnie w handlu drogą morska na dalekie dystanse. Piza, po wyparciu Arabów z Hiszpanii, opanowała handel na Morzu Tyrreńskim, Genua opanowała handel na Morzu Egejskim i Morzu Czarnym.

Na początku XV w. Florencja zdobyła bezpośredni dostęp do morza. Zbudowała wówczas własną flotę i nawiązała bezpośrednie stosunki handlowe ze Wschodem. Florencja rozwinęła system monetarny i bankowy. Biła wysoko ceniony pieniądz w postaci srebrnych i złotych florenów, a w bankowości wprowadziła nowe formy kredytowania produkcji wyrobów przemysłowych przeznaczonych na eksport i nowe sposoby rozliczania transakcji w handlu międzynarodowym za pomocą obrotu wekslowego.

Miasta włoskie rozwinęły handel morski z Europą Zachodnią, zwłaszcza z Anglią i miastami portowymi Morza Północnego w Europie Kontynentalnej. Rozwijał się też handel miast włoskich z Europą Zachodnią i Środkową drogami lądowymi przez Alpy do Francji oraz dalej na północ przez nadreńskie miasta: Wormację, Moguncję, Strasburg, Kolonię do Flandrii. Handel miast włoskich kierował się także do miast handlowych południowych Niemiec i Austrii. Koncentrował się wówczas na wielkich jarmarkach, na których spotykali się kupcy wielu krajów.

30.Przesłanki i przyczyny rozwoju głównych miast handlowych w Starożytności i Średniowieczu.

Starożytności (Egipt, Grecja, Rzym)

a)korzystne położenie geograficzne; Egipt dzięki użyźniającym glebę wylewom Nilu oraz organizowanej przez państwo budowie kanałów nawadniających mógł rozwinąć urozmaiconą produkcję rolną;

b)ekspansja kolonialna miast greckich spowodowana rosnącym zaludnieniem miast i wzrostem zapotrzebowania na produkty rolne oraz surowce dla rzemiosła; w koloniach rozwijano produkcję rolną na eksport do miasta macierzystego w zamian za jego wyroby rzemieślnicze; w następstwie kolonizacji wzrósł znacznie handel morski w basenie Morza Śródziemnego (Ateny stały się wielkim portem i centrum ówczesnego handlu międzynarodowego);

c)dbałość o wysoką jakość i trwałość pieniądza oraz prawne zabezpieczenie obrotu handlowego i pieniężnego sprawiły, że Rzym stał się ośrodkiem handlu centralnym rynkiem pieniężnym ówczesnego świata.

W Średniowieczu:

a)mocny pieniądz (wprowadzenie do obiegu Solida - złotej monety, najbardziej akceptowanego i poszukiwanego środka płatniczego w wymianie międzynarodowej) i rozbudowa dogodnych połączeń drogowych przyczyniło się do tego, że Konstantynopol - stolica Bizancjum - stał się centrum handlu między Dalekim Wschodem A Europą Zachodnią;

b)wyprawy krzyżowe, które przyczyniły się do rozszerzenia handlu między Bliskim i Dalekim Wschodem a Europą Zachodnią; najbardziej skorzystały na nich takie miasta włoskie, jak Wenecja, Genua i Piza;

31.Wpływ odkryć geograficznych na handel międzynarodowy.

Po opanowaniu całej Azji Przedniej Turcja zamknęła drogi handlowe Europy na Daleki Wsch. Spowodowało to poszukiwania przez Europejczyków drogi morskiej do Indii. Krzysztof Kolumb z Genui podjął pomysł dopłynięcia do Indii od wschodu przez Ocean Atlantycki na Zachód. Po uzyskaniu poparcia dworu hiszpańskiego podjął w 1492 r. wyprawę, która doprowadziła do odkrycia Ameryki.

W 1497 r. Portugalczyk, Vasco de Gama, podjął wielką wyprawę morską wokół wybrzeża afrykańskiego i dotarł do zachodniego wybrzeża Indii. Ponownie otworzył drogę handlową dla Europy na Daleki Wschód.

W 1513 r. Magellan, Portugalczyk w służbie hiszpańskiej, opłynął Amerykę Południową od południa i potwierdził ostatecznie istnienie kontynentu amerykańskiego jako odrębnego kontynentu miedzy Europą a Azją.

Odkrycia te rozpoczęły okres tworzenia imperiów kolonialnych morskich potęg europejskich na Dalekim Wschodzie jak i w Ameryce Północnej i Południowej, tj. najpierw Portugalii i Hiszpanii, później Holandii oraz Francji a w końcu Anglii.

Zdobyte tereny zostały poddane przez kolonizatorów bezwzględnej, zorganizowanej grabieży kruszców szlachetnych, złota i srebra. Mocarstwa kolonialne zorganizowały również handel ze swoimi koloniami na warunkach monopolu. Nie dopuszczały one do swych kolonii towarów innych krajów europejskich. Podobnie na warunkach monopolu rozwinęły eksport towarów kolonialnych do Europy. Narzucono przy tym wysokie ceny na towary europejskie eksportowane do kolonii, znacznie powyżej ich wartości, zmuszając jednocześnie kolonie do sprzedaży ich towarów po niskich cenach. Tego rodzaju handel stał się źródłem bardzo wysokich zysków i przyśpieszonej akumulacji kapitału, stanowiąc istotne źródło finansowania rozwoju tworzącego się kapitalistycznego systemu wytwarzania.

32.Wpływ rewolucji przemysłowej na handel międzynarodowy.

Handel międzynarodowy mógł się rozwijać dopiero wtedy, gdy możliwe stało się szybkie, bezpieczne i stosunkowo tanie przewożenie drogą morską masowych ładunków na wielkie odległości. Takie warunki powstały w wyniku rewolucji technicznej w transporcie, związanej z rewolucją przemysłową w Europie. Było to następstwem wynalezienia i wykorzystania w początkach XVIII w. siły pary wodnej.

Siłę pary wodnej zastosowano najpierw w skonstruowanej w 1712 r. przez T. Newcomana maszynie do poruszania pomp odwadniających używanych do odwadniania kopalń węgla. Udoskonalenie tego wynalazku i skonstruowanie przez J. Watta w 1769 r. znacznie doskonalszej maszyny parowej umożliwiło zastosowanie jej jako siły napędowej maszyn w przemyśle, maszyn napędowych wielkich statków oceanicznych, w żegludze śródlądowej oraz w lądowym transporcie kołowym kolei żelaznej.

Nowe maszyny dostosowane do napędu za pomocą maszyn parowych zwiększyły wielokrotnie produkcję na zatrudnionego, tj. wydajność pracy. Powstały w związku z tym bardzo duże różnice wydajności pracy między krajami, a w ich wyniku różnice kosztów wytwarzania i zdolności konkurencyjnej.

Anglia, która pierwsza weszła na drogę rozwoju przemysłowego uzyskała wielką przewagę pod względem wydajności pracy i kosztów wytwarzania nad krajami opierającymi produkcję wyrobów gotowych na tradycyjnych manufakturowych i rzemieślniczych metodach wytwarzania. Angielskie towary wytwarzane systemem fabrycznym mogły być sprzedawane za granicą po cenach wyższych niż w Anglii,

a mimo to znacznie taniej niż mogli je wytworzyć tradycyjnymi metodami miejscowi producenci. Wskutek tego towary angielskie wypierały z rynku producentów miejscowych.

Wysokie ceny i zyski osiągane z eksportu towarów przemysłowych przyciągały nowe kapitały do gałęzi produkujących na eksport, co przyśpieszało ich rozwój.

Anglia starała się przez długi czas o utrzymanie monopolu przemysłowego i w tym celu stosowała przez wiele lat zakaz eksportu maszyn oraz emigracji z kraju inżynierów i techników.

33.Podstawowe zasady funkcjonowania gospodarki światowej i międzynarodowego podziału pracy po I - szej rewolucji naukowo - technicznej.

Międzynarodowy podział pracy na skałę światową i rynek światowy ukształtował się po I rewolucji naukowo - technicznej. Było to na początku wieku XVIII, kiedy wynaleziono i wykorzystano siłę pary wodnej.

Proces kształtowania się międzynarodowego podziału pracy w okresie przechodzenia kapitalizmu z okresu manufakturowego do okresu fabrycznego był związany z szybkim postępem technicznym i technologicznym XVIII w. następującego w sposób nierównomierny, tj. nie obejmujący wszystkich krajów równocześnie.

Pod wpływem rozwoju przemysłowego Europy Zachodniej, a zwłaszcza Anglii, ukształtował się w ciągu XIX w. międzynarodowy podział pracy, w którym Europa Zachodnia stanowiła centrum przemysłowe świata i była głównym światowym ekspertem wyrobów przemysłowych. Sprowadziła ona jednocześnie z zagranicy wielkie ilości surowców i produktów rolno - spożywczych. Kraje zamorskie i Europa Wschodnia (w tym Polska), które nie były w stanie wytwarzać wyrobów gotowych w dostatecznej ilości oraz konkurować z wyrobami przemysłowymi Anglii i innych przemysłowych krajów Europy Zachodniej, zostały zepchnięte do produkcji surowców i żywności na potrzeby Europy Zachodniej.

Międzynarodowy podział pracy wykształcił się w wyniku działania sił rynkowych, tj. mechanizmu konkurencji, przy dążeniu inwestorów do lokowania kapitału w gałęziach najbardziej zyskownych. Inwestowano głównie w opłacalną wówczas produkcję wyrobów włókienniczych, produkcję maszyn do ich wytwarzania, przemysł okrętowy, rozwój kolei żelaznej.

34.Rola Anglii w kształtowaniu się międzynarodowego podziału pracy na przełomie XVIII i XIX wieku; aspekty realne i wkład do doktryny handlu międzynarodowego.

Międzynarodowy był związany z szybkim postępem technicznym i technologicznym XVIII w., który następował w sposób nierównomierny.

Anglia, która pierwsza weszła na drogę rozwoju przemysłowego, wykorzystując nowe zdobycze techniczne, uzyskała wielką przewagę pod względem wydajności pracy i kosztów wytwarzania nad innymi krajami.

Zastosowanie maszyny parowej zwiększyło wydajność na jednego pracownika, co zaowocowało obniżeniem kosztów pracy, a co za tym idzie zwiększeniem konkurencyjności i wypieraniem manufakturzystów. Dążenie inwestorów do lokowania pieniędzy w gałęziach przynoszących szybki zysk, spowodowało nagłe wzmocnienie się sektora przemysłowego. Właśnie działanie sił rynkowych spowodowało taki podział międzynarodowej pracy - i to wszystko głównie dzięki wstąpieniu Anglii na drogę zastosowania nowych technologii. Inwestowano głównie w gałęzie takie jak: przemysł włókienniczy, produkcja maszyn do ich wytwarzania, przemysł okrętowy, przemysł kolejowy, przemysł stalowy, przemysł węglowy.

Rozwój przemysłowy i ekspansja handlowa Anglii końca XVIII w. i XIX w., była wypierana argumentami teoretycznymi nowej doktryny ekonomicznej Adama. Smitha. W 1776r. dowiódł on w dziele „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”, że źródłem bogactwa narodowego jest praca ludzka. Od wzrostu siły produkcyjnej pracy zależy wielkość produkcji dóbr zaspokajających potrzeby ludzi, tj. bogactwo narodu.

Korzyści z wymiany międzynarodowej A. Smith upatrywał w specjalizacji krajów w produkcji dóbr na własne potrzeby i na eksport, tj. dóbr, które mogą być wytworzone w danych krajach taniej niż w innych. Podstawę specjalizacji międzynarodowej A. Smith dostrzegał w absolutnych różnicach kosztów wytwarzania między krajami.

Teoria A. Smitha została uzupełniona i rozwinięta przez D. Ricardo w dziele „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”, opublikowanym w 1817 r. D. Ricardo podkreślał, podobnie jak A. Smith, wielką rolę specjalizacji międzynarodowej. Twierdził on, że podstawę korzystnej specjalizacji międzynarodowej stanowią względne, a nie absolutne różnice kosztów wytwarzania.

Do osiągnięcia maksymalnych korzyści ze specjalizacji międzynarodowej konieczne jest - zdaniem D. Ricardo, tak jak i A. Smitha - prowadzenie polityki wolnego handlu, która według teorii klasycznej zapewnia automatycznie, w wyniku działania mechanizmu konkurencji, najkorzystniejszy międzynarodowy podział pracy.

D. Ricardo wskazywał, że wartość eksportu i importu każdego kraju muszą się tak wzajemnie dostosować, by eksport mógł zapłacić za import i że żaden rozwijający specjalizację w warunkach wolności handlu kraj nie znajdzie się w sytuacji gorszej niż gdyby specjalizacji i wymiany z zagranicą nie rozwijał, a wszystko wytwarzał sam u siebie w kraju. W najgorszym przypadku każdy kraj może się znaleźć w sytuacji nie gorszej niż przed podjęciem specjalizacji i wymiany międzynarodowej.

Teorię D. Ricardo uzupełnił John Stuart Mill. Twierdził on, że podział korzyści ze specjalizacji międzynarodowej pomiędzy poszczególne kraje zależy od siły ich wzajemnego popytu. Im silniejszy jest popyt danego kraju na towary innego kraju, tym stosunek wymienny (terms of trade) może być dla niego mniej korzystny.

35.Zasady i mechanizmy równoważenia bilansu płatniczego w różnych systemach walutowych (system waluty złotej, sztabowo - złotej itd.).

Bilans płatniczy jest to zestawienie wszystkich płatności na rzecz zagranicy z wszelkich tytułów oraz wszelkich pieniężnych wpływów zarabianych w obrocie zagranicznym. Składa się on z: bilansu obrotów bieżących, bilansu obrotów kapitałowych oraz zmian stanu rezerw.

W bilansie płatniczym istotną rolę odgrywa bilans handlowy wchodzący w skład bilansu obrotów bieżących. Bilans handlowy, tj. bilans obrotów towarowych, stanowi zestawienie wpływów z eksportu towarów w porównaniu z płatnościami za import towarów zagranicznych.

Poza bilansem handlowym w skład bilansu obrotów bieżących wchodzi bilans obrotów usługowych. Bilans obrotów usługowych jest to zestawienie usług transportowych, ubezpieczeniowych i finansowych (m.in. prowizji bankowych), wchodzą tu wpływy i wydatki z turystyki międzynarodowej oraz przekazy emigrantów podejmujących pracę za granicą i przekazujących część otrzymywanego wynagrodzenia do kraju ojczystego.

W bilansie obrotów kapitałowych odnotowuje się przepływy samego kapitału: pożyczki udzielone zagranicy oraz zaciągnięte za granicą, lokaty kapitału zagranicznego w danym kraju i lokaty kapitałowe przedsiębiorstw i obywateli danego kraju za granicą.

Równoważenie bilansu płatniczego w systemie waluty złotej odbywało się na zasadzie importu lub eksportu złota z lub do danego kraju. Odpływ złota z kraju powodował zmniejszenie stanu rezerw złota. Bank centralny w takim czasie powodował podwyższenie wszystkich stóp procentowych, co owocowało ponownym przyciągnięciem kapitału ale zmniejszeniem inwestycji. Podwyższone stopy procentowe powodowały obniżenie popytu na produkcję krajową i zwiększenie zainteresowania eksportem, co prowadziło do wyrównania bilansu płatniczego.

W systemie waluty złotej, przy swobodzie przepływu złota między krajami, „wbudowany był” więc automatyczny mechanizm przywracania równowagi płatniczej. Działał on poprzez wyrównawcze przepływy złota, tj. jego odpływu w przypadku deficytu i przypływu w przypadku nadwyżki bilansu płatniczego.

Zasady funkcjonowania systemu waluty sztabowo - złotej były zbliżone do systemu waluty złotej, z jedną różnicą, to znaczy określano minimalną sumę wymiany waluty krajowej na złoto. Była to ówczesna równowartość sztaby złota - stąd nazwa systemu. Efektem było zwiększenie się amplitudy wahań wartości złota, co sprzyjało spekulacji oraz destabilizacji kursów walut narodowych i pogłębianiu się kryzysu narodowego. Doprowadziło to do zwiększenia się stopnia ryzyka w międzynarodowych transakcjach gospodarczych.

37.Główne przyczyny i skutki załamania handlu międzynarodowego w latach trzydziestych XX wieku.

Głównymi przyczynami załamania się handlu międzynarodowego w USA, był wielki kryzys wywołany przez ogromną ilość inwestycji, co spowodowało przeinwestowanie, szczególnie w gałęziach przemysłu wytwarzającego dobra inwestycyjne.

Ekspansji inwestycyjnej w kapitale trwałym towarzyszył jeszcze szybszy boom inwestycyjny kapitału spekulacyjnego, który tworzył na wielką skalę akcyjne towarzystwa holdingowe i trusty inwestycyjne, które ze swej strony inwestowały w akcje dalszych przedsiębiorstw, tworząc wielkie holdingowe korporacje finansowe i przemysłowe.

Podejmowano często bardzo ryzykowne przedsięwzięcia finansowe. Banki zaangażowały się na dużą skalę w niepewne pożyczki, które po bankructwie wielu przedsiębiorstw w okresie kryzysu stały się przyczyną kryzysu bankowego.

Krach na giełdzie nowojorskiej, spadek inwestycji i produkcji przemysłowej oraz katastrofalnie duży wzrost bezrobocia zmniejszyły raptownie popyt USA na import, a tym samym i możliwości eksportowe Europy na rynek amerykański.

Kryzys miał wpływ na kraje surowcowo - rolne. Europa borykająca się z kryzysem i bezrobociem, nie potrzebowała tak dużo surowców, co doprowadziło do efektu tzw. zjawiska samozubożającego się wzrostu gospodarczego w wyniku monokulturowej struktury eksportu. Krajowe organizacje monopolistyczne oraz szeroko rozwinięta sieć karteli międzynarodowych starały się utrzymać możliwie wysokie ceny i hamowały ich spadek poprzez drastyczne ograniczenia produkcji. Konsekwencją takiego postępowania był dalszy spadek produkcji, wzrost bezrobocia a w efekcie nasilenie i pogłębienie kryzysu.

Rządy krajów przemysłowych, w celu ochrony rodzimych producentów, w okresie kryzysu zastosowały politykę protekcjonistyczną, podwyższając taryfy celne. Inne kraje podążyły tą samą drogą co spowodowało dalszy spadek wymiany handlowej pomiędzy krajami. Niektóre kraje, oprócz ceł, stosowały kwoty importowe i ograniczenia ilościowe przywozu.

38.Główne tezy doktryny ekonomicznej J. M. Keynesa.

Według J.M. Keynesa o tempie aktywności gospodarczej i zmianach koniunktury decyduje wzrost inwestycji, które zależą od „krańcowej wydajności kapitału” w porównaniu z bieżącą, rynkową stopą procentową.

J. M. Keynes - angielski ekonomista najostrzej skrytykował teorię klasyczną i neoklasyczną. Wywodził się ze szkoły z Cambridge. Syn ekonomisty tegoż uniwersytetu, Nevilla Keynesa, uczeń i ulubieniec Alfreda Marshalla. J. M. Keynes dowodził, że era leseferyzmu, czyli kapitalizmu wolnej przedsiębiorczości i wolnego handlu, panująca w XIX w., minęła bezpowrotnie. J. M. Keynes podważył przede wszystkim podstawowe założenia doktryny klasycznej, iż interes prywatny i społeczny zawsze były ze sobą zgodne.

Keynes krytycznie odnosił się do działania mechanizmu współczesnego mu systemu gospodarczego i tezy teorii tradycyjnej. Według Keynesa kryzysy i bezrobocie nie są wywoływane przypadkowymi czynnikami, ale są zjawiskiem wynikającym z tendencji rozwijających się w systemie indywidualistycznego kapitalizmu.

System kapitalistyczny nie jest w stanie - zdaniem J. M. Keynesa - w sposób samoczynny, automatyczny, tj. bez ingerencji państwa, a wyłącznie poprzez działanie mechanizmu rynkowego, zapewnić pełnego zatrudnienia pracy i pełnego wykorzystania aparatu wytwórczego. Głównym celem polityki gospodarczej państwa powinno być pełne zatrudnienie i pełne wykorzystanie aparatu wytwórczego.

Zdaniem J. M. Keynesa nie sprawdza się klasyczna i neoklasyczna teza o automatycznym wyrównywaniu się bilansów płatniczych. Według Keynesa jest konieczna aktywna polityka gospodarcza państwa zarówno w sferze gospodarki wewnętrznej, jak i w sferze obrotu gospodarczego z zagranicą. Niezbędną jest zwłaszcza liberalna polityka pieniężno - kredytowa o niskiej stopie procentowej. Stopa procentowa ma bowiem istotne znaczenie dla pobudzenia działalności inwestycyjnej. Podobnie powinna zmierzać polityka podatkowa oraz polityka wydatków państwa, pobudzająca w okresach kryzysu działalność inwestycyjną w kraju przez roboty publiczne i podtrzymywanie poziomu popytu konsumpcyjnego grup ludności o niskich dochodach.

J. M. Keynes sformułował nowe argumenty na rzecz protekcjonizmu, uzasadniając go koniecznością zapewnienia pełnego zatrudnienia i ochrony bilansu handlowego. Przestrzegał jednocześnie, że zwiększenie aktywności gospodarczej i poziomu zatrudnienia przez nadwyżkę bilansu

handlowego nie może być udziałem wszystkich krajów. Nadwyżka jednego lub określonej grupy krajów musi bowiem oznaczać deficyt innych krajów. Powszechne stosowanie środków polityki protekcyjnej do uzyskania dodatniego bilansu handlowego łatwo może doprowadzić do „walki wszystkich przeciwko wszystkim”, w wyniku której wszystkie kraje ponosić będą straty. Konieczne jest uzgodnienie wspólnych zasad międzynarodowej polityki handlowej i pieniężno - kredytowej.

Zdaniem Keynesa zwiększać inwestycje można, drogą pośrednią, poprzez tworzenie rozpiętości między spodziewaną rentownością kapitału a jego rzeczywistą ceną, którą trzeba płacić za jego wypożyczenie. Drogą pośrednią będzie po prostu stworzenie przez państwo odpowiednich warunków zachęcających kapitalistów do inwestowania.

Oprócz drogi pośredniej przyjmował Keynes drogę bezpośredniej polityki państwa. Państwo może wprost i bezpośrednio organizować nowe inwestycje. Państwo może i powinno samo bezustannie inwestować w sferze najbardziej koniecznych przedsięwzięć ogólnospołecznych. Powszechnie znane jest żartobliwe stwierdzenie Keynesa, że stokroć lepszą rzeczą byłoby organizowanie przez państwo inwestycji kopania dołów i zakopywania ich na powrót niż nie realizowanie żadnych inwestycji.

Według Keynesa, tylko wyłącznie poprzez aktywną politykę inwestycyjną państwa można ożywić gospodarkę.

Postulaty wysunięte przez Keynesa sugerowały bezpośrednie wznoszenie przez państwo wszelkich inwestycji użyteczności publicznej, takich jak budowa dróg, autostrad, kanałów, mostów, a także szpitali, żłobków ochronek, szkół, itp.

39.Główne tendencje rozwojowe handlu międzynarodowego po II - giej wojnie światowej i ich przyczyny.

W 1948 r. Stany Zjednoczone uruchomiły specjalny program pomocy gospodarczej dla Europy - plan Marshalla.

W miarę odbudowy i normalizacji życia gospodarczego w Europie Zachodniej zaczął do Europy Zachodniej napływać kapitał inwestujących koncernów amerykańskich, tj. w znacznej mierze wykupujących przedsiębiorstwa europejskie, głównie niemieckie, tworząc koncerny transnarodowe.

Koncerny transnarodowe opierały się początkowo na amerykańskim kapitale, technologii i kadrze zarządzającej. Wykorzystywały także miejscowe kapitały i technologie oraz zatrudniały nie tylko miejscową siłę roboczą, ale także kadry techniczne, a nawet menedżerskie. Inwestycje koncernów transnarodowych USA w Europie pobudzały jej wzrost gospodarczy, podnosiły poziom techniczny, organizacyjny i marketingowy, zwiększając konkurencyjność jej produkcji oraz eksportu. Zasilały więc jednocześnie Europę Zachodnią w środki dolarowe zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio przez wzrost eksportu.

Ogromna nadwyżka bilansu obrotów bieżących Stanów Zjednoczonych stwarzała problem „luki dolarowej” tj. długotrwałego braku dostatecznych dolarowych środków dewizowych. Wpływy z „eksportu dolarowego” do USA i krajów „dolarowych” dalece nie wystarczały na zapłacenie za import. Europa Zachodnia nie była w związku z tym w stanie obsługiwać swoich zobowiązań finansowych z tytułu procentów, dywidend i spłat kredytów. Deficyty te pokrywane były z kredytów rządowych USA oraz ze specjalnie uruchamianych programów pomocy, takich jak plan Marshalla.

W okresie 1950 - 1954, po rekonstrukcji i modernizacji przemysłu oraz odbudowie i intensyfikacji produkcji rolnej w Europie, nadwyżka płatnicza Stanów Zjednoczonych z Europą Zachodnią została znacznie zmniejszona. Kraje europejskie podjęły bowiem wysiłki zwiększenia eksportu do krajów strefy dolarowej oraz zastępowania części importu z tej strefy produkcją własną lub importem z krajów nie dolarowych. Wielka Brytania starała się pokrywać swoje potrzeby importowe maksymalnie ze strefy szterlingowej. Podobną strategię zastosowała Japonia. Długotrwały brak równowagi płatniczej większości krajów świata spowodował, że rozbudowany został system ograniczeń ilościowych i dewizowych o charakterze dyskryminacyjnym. Rynek światowy został podzielony na wiele rynków o regionalnym czy strefowym charakterze.

40.Filozofia oraz podstawowe zasady funkcjonowania najważniejszych międzynarodowych organizacji gospodarczych po II -giej wojnie światowej: MFW; MBOiR; GATT/WTO

Międzynarodowy Fundusz Walutowy - w 1944 w Bretton Woods w Stanach Zjednoczonych odbyła się konferencja 44 państw (wśród nich była również Polska) poświęcona omówieniu zasad powojennego systemu walutowego. W wyniku jej ustaleń utworzono Międzynarodowy Fundusz Walutowy; rozpoczął on działalność w 1946r. MFW jest organizacją mającą za zadanie udzielanie pomocy finansowej krajom członkowskim w celu likwidacji ich trudności płatniczych i zarządzanie stosunkami walutowymi. Kraje członkowskie MFW są zobowiązane do przestrzegania zasad wynikających ze statutu organizacji i udzielania żądanych przez nią informacji o stanie gospodarczym i finansowym. Do funkcji MFW należy wspieranie krajów mających trudności płatnicze, ale dopiero po spełnieniu przez nie odpowiednich warunków dotyczących gospodarki i finansów. Uzyskanie kredytu jest uzależnione od poddania gospodarki danego kraju swoistej kontroli MFW.

W roku 1969 MFW otrzymał prawo do tworzenia dodatkowych środków rezerwowych (Specjal Drawing Rights - SDR). Stworzono także, możliwość udzielania kredytów krajom o długotrwałych trudnościach płatniczych.

Od roku 1989 MFW zaangażował się w finansowanie krajów Europy Środkowej i Wschodniej, które rozpoczęły proces transformacji ustrojowej, ułatwiając im ten proces.

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) powstał również w wyniku uzgodnień konferencji w Bretton Woods i rozpoczął działalność w 1946r. Ma on wspólną z Międzynarodowym Funduszem Walutowym Radę Gubernatorów.

Celem Banku Światowego jest udzielenie pomocy krajom członkowskim w odbudowie i rozwoju gospodarczym oraz popieranie zrównoważonego wzrostu - związanego z jednoczesnym zachowaniem równowagi płatniczej - przez udzielanie i gwarantowanie pożyczek oraz uczestniczenie w inwestycjach finansowanych z innych źródeł. Kapitał Banku Światowego powstał z wkładów członkowskich. Na zasoby finansowe składają się również fundusze pożyczone oraz środki powstałe ze sprzedaży obligacji kraju, który uprzednio zaciągnął zobowiązania.

Podstawowa działalność Banku Światowego polega na udzielaniu pożyczek na konkretne cele inwestycyjne, ale tylko tym państwom, których sytuacja gospodarcza i finansowa gwarantuje ich spłacenie. Przed udzieleniem pożyczki Bank szczegółowo bada sytuację gospodarczą państwa starającego się o pożyczkę. Wymagany jest przy tym odpowiedni stopień rentowności zgłoszonego projektu inwestycyjnego.

Polska tak jak w przypadku MFW, była członkiem Banku Światowego do 1950 r. i ponownie została przyjęta w 1986r.

Światowa Organizacja Handlu (WTO). Jest to międzynarodowa organizacja czuwająca nad realizacją porozumień Rundy Urugwajskiej GATT. WTO rozpoczęła działalność 1 stycznia 1995 r. Sygnatariuszami było 120 państw, w tym Polska, która oficjalnie została członkiem 1 lipca 1995 r. WTO jest sukcesorem GATT - organizacji międzynarodowej mającej na celu znoszenie barier celnych i innych ograniczeń w rozwoju handlu międzynarodowego; jest to zarazem wielostronna umowa handlowa, która weszła w życie 1 stycznia 1948 r. Zasadą działania GATT było równe traktowanie wszystkich członków i zakaz dyskryminacji, oparty na klauzuli największego uprzywilejowania i stref wolnego handlu. Ważną role odgrywały rokowania handlowe odbywające się na specjalnych konferencjach, zwanych rundami. W końcu 1994 r. Członków WTO obowiązuje wielostronna umowa zawarta w Akcje Końcowym Rundy Urugwajskiej GATT. Obecnie członkami tej organizacji jest 125 państw.

41.Istota i formy regionalnej integracji gospodarczej po II - giej wojnie światowej.

Międzynarodowa integracja gospodarcza oznacza scalanie narodowych potencjałów ekonomicznych w jeden potencjał międzynarodowy. Nie chodzi tu jednak o dodawanie, lecz o tworzenie nowych organizmów gospodarczych, które w efekcie mają możliwości znacznie przekraczające sumę możliwości narodowych.

Przykłady ugrupowań integracyjnych w gospodarce światowej.

I. Instytucjonalne formy integracji regionalnej.

1)Strefa wolnego handlu jest najprostszym rozwiązaniem instytucjonalnym. Oznacza ona likwidację ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między określoną grupą krajów. Kraje te zachowują jednocześnie autonomiczną zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną niezależną politykę wobec krajów trzecich.

2)Unia celna.

W przypadku gdy kraje tworzące strefę wolnego handlu wprowadzają ujednolicone cła zewnętrzne (wobec krajów trzecich), mamy do czynienia z unią celną. Unia celna sprzyja rozwojowi handlu wzajemnego krajów członkowskich i ogranicza rozwój handlu z krajami trzecimi.

Unia celna wywiera dwojaki wpływ na handel zagraniczny krajów unii: wywołuje efekt przesunięcia i efekt kreacji handlu.

3)Wspólny rynek jest formą integracji wyższą od strefy wolnego handlu i unii celnej. Oznacza on bowiem nie tylko zniesienie ceł we wzajemnych obrotach i wprowadzenie wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich, lecz także swobodę przepływu kapitału i zasobów pracy w obrębie ugrupowania integracyjnego.

4)Unia walutowa obejmuje, poza strefą wolnego handlu, unią celną i wspólnym rynkiem, koordynację (lub unifikację) polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące w skład ugrupowania integracyjnego.

5)Unia ekonomiczna obejmuje, poza strefą wolnego handlu, unią celną, wspólnym rynkiem i unią walutową, koordynację (lub unifikację) poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej, i to zarówno ogólnej, jak i w poszczególnych działach gospodarki.

6)Unia polityczna oznacza koordynację (lub unifikację) zarówno polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej krajów wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego.

II. Ugrupowania integracyjne w krajach rozwiniętych gospodarczo.

1)Pierwszym etapem zjednoczenia Europy było powołanie 3. IV. 1948 r. Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC).

2)W 1948 r. utworzono unię celną pomiędzy Belgią, Holandią i Luksemburgiem pod nazwą BENELUKSU.

3)Następnym krokiem było utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Europejską Wspólnotę Węgla i Stali utworzono na mocy traktatu paryskiego z 18 kwietnia 1951 r. Przystąpiło do niej sześć krajów Europy kontynentalnej: Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. Traktat wszedł w życie 27. VII. 1952 r. po ratyfikowaniu przez sześć państw członkowskich. Układ o EWWiS został zawarty na 50 lat.

Przed EWWiS postawiono cztery główne cele:

a)przyczynianie się do szybkiego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego;

b)stopniowe podnoszenie poziomu życia obywateli państw członkowskich;

c)wzrost zatrudnienia w sektorze stalowym i węglowym;

d)stworzenie dwóch wspólnych rynków:

-wspólnego rynku surowcowego (węgla i rud żelaza);

-wspólnego rynek stali.

4)Na wzór EWWiS utworzono w 1957 r. Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Projekt Euratomu ostatecznie zostaje podpisany w Rzymie 25. III. 1957 r. Podpisuje go sześć państw członkowskich EWWiS: Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. Traktat po okresie ratyfikacyjnym wchodzi w życie 1. I. 1958 r.

5)25. III. 1957 r. zawarto układ o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), który jako traktat wszedł w życie 1 stycznia 1958 r. Podstawą prawną funkcjonowania EWG jest umowa założycielska, którą jest traktat rzymski. Jest to traktat zawarty na czas nieokreślony. Do EWG przystąpiło początkowo sześć krajów: Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. Założono utworzenie w EWG unii celnej, poprzez stopniowe obniżanie ceł i znoszenie ograniczeń ilościowych. Wobec krajów trzecich przyjęto wspólną taryfę celną i wspólną politykę handlową.

6)W 1959 r. Wielka Brytania, Szwecja, Dania, Norwegia, Austria, Szwajcaria i Portugalia zawarły porozumienie o utworzeniu Europejskiej Strefy Wolnego Handlu (The European Free Trade Area - EFTA), które weszło w życie w maju 1960 r. Celem dalekosiężnym układu było doprowadzenie, a z czasem rozszerzenie zasad wolnego handlu na wszystkie kraje Europy Zachodniej. Celem krótkookresowym było natomiast wzmocnienie pozycji negocjacyjnej z EWG.

7)Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Powstała ona w 1960 r. w wyniku przekształcenia się Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), po przystąpieniu do niej Stanów Zjednoczonych i Kanady. OECD jest organizacją o charakterze koordynacyjnym. W jej ramach uzgadnia się wytyczne polityki gospodarczej krajów członkowskich i dokonuje się systematycznej oceny ich polityki.

Celem OECD jest promowanie polityki zmierzającej do osiągnięcia stabilnego, wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, wysokiego poziomu zatrudnienia, podwyższania standardu życia, stabilności finansowej krajów członkowskich, rozwoju gospodarki światowej oraz rozwoju i liberalizacji handlu światowego. Polska została członkiem OECD w 1996 r.

8)W 1987 r. wysunięto koncepcję utworzenia Unii Europejskiej jako unii gospodarczej, walutowej i politycznej. Decyzje o jej utworzeniu podjęto na spotkaniu „na szczycie” w Maastricht w grudniu 1991 r. 7 lutego 1992 r. podpisano traktat o Unii Europejskiej, który - po ratyfikacji przez Parlament Europejski i parlamenty krajów członkowskich - wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Traktat o Unii Europejskiej został on podpisany przez przedstawicieli 12 krajów członkowskich Wspólnot. Powołał on do życia Unię Europejską na bazie Wspólnot Europejskich.

Przed Unią Europejską postawiono cztery zasadnicze cele:

1)Promowanie postępu ekonomicznego i społecznego;

2)Obrona własnej tożsamości na arenie międzynarodowej;

3)Wzmocnienie ochrony praw, interesów obywateli i jej państw członkowskich;

4)Rozwijanie ścisłej współpracy państw członkowskich w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

9)W roku 1994 zawarto porozumienie pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, Kanadą a Meksykiem o wolnym handlu tworząc Północnoamerykańską Strefę Wolnego Handlu - (NAFTA). Celem NAFTA jest liberalizacja handlu wzajemnego towarami, a w efekcie przyspieszenie tempa jego rozwoju.

10)1 stycznia 1995 r. powołano do życia Światową Organizację Handlu (WTO).

42.Podstawowe zasady funkcjonowania Unii Europejskiej i ich wpływ na rozwój handlu międzynarodowego (NIEPEWNE).

Unia Europejska jest nowym typem związku między państwami.

Przed Unią Europejską postawiono cztery zasadnicze cele:

1)Promowanie postępu ekonomicznego i społecznego;

2)Obrona własnej tożsamości na arenie międzynarodowej;

3)Wzmocnienie ochrony praw, interesów obywateli i jej państw członkowskich;

4)Rozwijanie ścisłej współpracy państw członkowskich w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Unia składa się z trzech filarów. Pierwszy - o charakterze gospodarczym - stanowią trzy Wspólnoty Europejskie (WE; EWWiS oraz EURATOM).

Drugim filarem jest Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. Trzecim - zadania z zakresu spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości.

Wspólnota Europejska. W wyniku traktatu podpisanego 25 marca 1957 r w Rzymie między 6 państwami ( Francją, Włochami, RFN, Belgią, Holandią i Luksemburgiem ) powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza ( EWG ) obecnie Wspólnota Europejska, wchodząca dziś w skład Unii Europejskiej. Unia Europejska została utworzona na podstawie Wspólnoty Europejskiej, uzupełnionej o wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa oraz współpracę w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Obecnie członkami Unii Europejskiej są następujące państwa: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. Celem Wspólnoty Europejskiej jest działanie w celu harmonijnego rozwoju ekonomicznego całej Wspólnoty, stabilizacja, osiągnięcie wysokiego poziomu życia ludności oraz zacieśnienie stosunków między krajami członkowskimi.

Ma temu służyć m. .in.

a)zniesienie w obrocie między krajami członkowskimi ceł i ograniczeń ilościowych;

b)ustanowienie wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich;

c)swobodny przepływ osób, usług i kapitałów między krajami członkowskimi;

d)wspólna polityka rolna;

e)zapewnienie wolnej konkurencji na wspólnym rynku;

f)wspólna polityka transportowa;

g)współpraca w dziedzinie polityki fiskalnej, polityki regionalnej, polityki przemysłowej, polityki społecznej i polityki w zakresie ochrony środowiska.

Unia Europejska zawarła z niektórymi krajami umowę o stowarzyszeniu, umowę o współpracy, umowy o utworzeniu strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi, preferencyjne lub nie preferencyjne umowy handlowe.

43.Ewolucja uwarunkowań rozwoju handlu zagranicznego Polski po II - giej wojnie światowej.

System instytucjonalny handlu zagranicznego od 1949 r. został oparty na państwowym monopolu handlu zagranicznego całkowicie według wzorów ZSRR. Podstawą organizacji handlu zagranicznego były państwowe przedsiębiorstwa handlu zagranicznego, z których każde miało wyłączność eksportu i importu towarów określonych branż.

Handel zagraniczny stanowi zawsze swoiste zwierciadło kondycji gospodarczej danego kraju i stopnia konkurencyjności jego gospodarki narodowej. Najprostszym wskaźnikiem konkurencyjności jest udział w handlu światowym, zwłaszcza w światowym eksporcie.

W latach 1946 - 1989 udział Polski w handlu światowym kształtował się na niskim poziomie. Udział Polski w handlu światowym ulegał jednak zmianom w czasie.

W okresie wyjściowym (lata 1945-1949) udział Polski w handlu międzynarodowym kształtował się na bardzo niskim poziomie. Był to okres usuwania strat, odbudowy, prób rekonstrukcji gospodarki narodowej itd. Udział Polski w wymianie międzynarodowej zwiększył się jednak dość wyraźnie w latach sześćdziesiątych, a zwłaszcza w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych.

Wyraźny zwrot nastąpił już od 1971 r., kiedy po zmianach politycznych zdecydowano się m.in. na aktywizację uczestnictwa Polski w międzynarodowym podziale pracy i wykorzystywanie wynikających z tego korzyści. Wtedy to obroty zagraniczne, głównie import Polski, wzrastały wręcz w gwałtownym tempie.

W latach 1982-1989 nastąpił jednak okres narastania trudności w handlu zagranicznym, wyrażający się pogorszeniem bilansu handlowego i zmniejszeniem się stopnia zaangażowania w międzynarodowym podziale pracy.

43.Ewolucja uwarunkowań rozwoju handlu zagranicznego Polski po II wojnie światowej (druga wersja).

W okresie uniezależniania się Polski od gospodarki światowej tempo obrotów było niskie. Na niskim poziomie kształtowała się początkowo także dynamika importu. W następnych latach sytuacja nieco się zmieniła. W całym okresie 1951 - 1970 podjęto ogromny wysiłek rozbudowy kraju, w tym zwłaszcza bazy surowcowej, przemysłu wydobywczego, hutniczego, stoczniowego i innych. Polska stała się eksporterem artykułów przetworzonych. Głównymi partnerami Polski były kraje RWPG, a w tym Związek Radziecki. Dopiero na przełomie lat 60/70 zyskały na znaczeniu idee konieczności przechodzenia od koncepcji gospodarki narodowej rozwijanej automatycznie do gospodarki otwierającej się na świat. Dynamika importu i eksportu (mniej) osiągnęła nadzwyczaj wysokie rozmiary. Do 1980 r. obroty rozwijały się dynamicznie, zaś ich saldo było na przemian ujemne lub dodatnie dla Polski. W przeciwieństwie do obrotów z krajami RWPG i kilkoma innymi krajami socjalistycznymi coraz bardziej niekorzystnie zaczęła się kształtować sytuacja w obrotach z krajami tzw. drugiego obszaru płatniczego. Narastające zadłużenie w obrotach z nimi groziło załamaniem gospodarki już w 1976 r., ale nadal inwestowano, zaś import był jednym z najważniejszych źródeł rosnących inwestycji. Przełom lat 80 i 90 był jednym z najtrudniejszych okresów - nie udał się w pełni „wielki skok” inwestycyjny, swoistej ekspansji konsumpcyjnej towarzyszyło załamanie się produkcji rolnictwa i leśnictwa, narastały różnego rodzaju dysproporcje w przemyśle, usługach i transporcie. Odzwierciedleniem dysharmonijnego rozwoju stał się handel zagraniczny. W drugiej połowie lat 80 Polska wykazywała nadwyżkę wartości eksportu nad importem do końca 1985 r. W latach 1981 - 1987 Polska uzyskiwała systematycznie dodatnie saldo bilansu obrotów wolnodewizowych z Bułgarią i Związkiem Radzieckim, natomiast z pozostałymi krajami RWPG występowały okresowo deficyty lub nadwyżki. Pod koniec lat 80 coraz ważniejszymi partnerami gospodarczymi Polski stawały się kraje kapitalistyczne rozwinięte gospodarczo, zawłaszcza kraje członkowskie UE. W okresie tym nie uległa większym zmianom struktura towarowa obrotów zagranicznych Polski.

44.Główne, aktualne problemy rozwoju handlu zagranicznego Polski.

W okresie transformacji przy dynamicznym rozwoju handlu zagranicznego szybko rosły przede wszystkim rozmiary importu.

Po 1989 r. struktura geograficzna handlu zagranicznego Polski zasadniczo się zmieniła. Głównymi partnerami handlowymi Polski stały się kraje rozwinięte gospodarczo, przede wszystkim kraje członkowskie Unii Europejskiej. Udział krajów UE (w tym Niemiec) w polskim handlu zagranicznym wykazywał wyraźną tendencję wzrostową jedynie do końca 1995 r.

W okresie tym w imporcie Polski dominowały różnego rodzaju artykuły przetworzone, w tym zwłaszcza maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy.

W imporcie Polski dominują nadal wyroby ziemiochłonne i kapitałochłonne, których udział w zasadzie się nie zmienia. Zmniejsza się natomiast wyraźnie udział dóbr surowcochłonnych, ale także udział wyrobów technologicznie intensywnych trudnych do imitowania.

Od kilku lat w eksporcie Polski zmniejsza się udział artykułów surowcowo - rolnych, natomiast zwiększa się m.in. udział maszyn, urządzeń i sprzętu transportowego. Względna poprawa struktury polskiego eksportu jest w dużej mierze konsekwencją wzrostu obrotu uszlachetniającego. W eksporcie Polski dominują również wyroby kapitałochłonne. Szybko rośnie znaczenie eksportu dóbr lasochłonnych, maleje natomiast znaczenie eksportu dóbr typowo surowcochłonnych. Ich udział w polskim eksporcie jest jednak nadal znaczny. Udział eksportu wyrobów technologicznie intensywnych (zwłaszcza trudnych do imitowania) w globalnym eksporcie Polski jest minimalny i w zasadzie się nie zmienia.

Jedną z istotnych przyczyn niewielkiego zaangażowania Polski w handlu międzynarodowym była dotychczas niska intensywność wewnątrzgałęziowego podziału pracy.

Z wyjątkiem 1990 r., saldo oficjalne rejestrowanych obrotów handlowych Polski z zagranicą było ujemne przy czym w ujęciu absolutnym i względnym tendencja ta pogłębiała się.

W obrotach handlowych Polski ważne miejsce zajmowały dotychczas obroty usługami np. transportowymi, ubezpieczeniowymi czy turystycznymi, które stanowią istotną część bilansu handlowego i szerzej rozumianego bilansu obrotów bieżących.

44.Główne, aktualne problemy rozwoju handlu zagranicznego Polski (druga wersja).

Polska szuka chłonnych rynków zbytu dla swoich wyrobów oraz źródeł zaopatrzenia w energię, surowce i nowoczesne technologie. Państwo jest również zainteresowane kooperacją w produkcji, inwestycjami kapitałowymi i innymi formami współdziałania. Głównym celem rozwoju handlu jest rozwój powiązań integracyjnych z Unią Europejską, rozwój stosunków gospodarczych z Rosją i innym krajami wschodnimi. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowoduje utworzenie wspólnego rynku (usuwanie ograniczeń w wymianie międzynarodowej), co prowadzi od zniesienia ceł na towary wywożone i przywożone do Polski. Obecnie Polska eksportuje produkty i usługi pracochłonne, a importuje produkty i towary kapitałochłonne. Polski handel międzynarodowy powinien opierać się na przywozie kapitału do kraju, by inwestowały firmy z kapitałem w nasz przemysł.

45.Ocena perspektyw integracji gospodarczej Polski z krajami Unii Europejskiej.

Perspektywicznie członkostwo Polski w Unii Europejskiej wiąże się również z uczestnictwem w Unii Gospodarczej i Walutowej.

Musimy liczyć się z koniecznością, jeśli nie natychmiastowego udziału w Unii Gospodarczej Walutowej (UGW) to przynajmniej ustabilizowania złotego wobec EURO.

Poglądy niektórych polskich ekonomistów, iż należy starać się o szybkie członkostwo w UE, ale jednocześnie opóźniać udział w UGW, należy więc uznać za wysoce nierealistyczne, dlatego gdyż:

a)bez stabilizacji kursu złotego nie będzie możliwe spełnienie dwóch innych kryteriów konwergencji makroekonomicznej z Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht: kryterium inflacji i stóp procentowych;

b)stabilny kurs walutowy pomógłby także w obniżeniu kosztów obsługi długu publicznego, a więc ułatwiłby ograniczenie deficytu budżetowego;

c)wbrew utartym poglądom dewaluacja nie pomaga w zwiększeniu konkurencyjności;

d)pozostawanie poza UGW pozbawiłoby Polskę przynajmniej części korzyści z członkostwa w Unii;

e)w kategoriach politycznych członkostwo bez UGW będzie prawdopodobnie oznaczać członkostwo drugiej kategorii.

Dążenie Polski do członkostwa w Unii Europejskiej wymaga utrzymania kierunku reform gospodarczych zmierzających do utworzenia sprawnej gospodarki rynkowej, modernizacji i porządkowania prawa gospodarczego oraz przekształceń organizacyjnych, własnościowych i restruktuzacyjnych. Członkostwo w Unii Europejskiej stwarza możliwość uzyskania korzyści ekonomicznych wynikających z włączenia się do zintegrowanego systemu gospodarczego. Warunkiem pełnego wykorzystania szans płynących z integracji będzie też odpowiednie przygotowanie się gospodarki do funkcjonowania w ramach Jednolitego Rynku i osiągnięcie wysokiej konkurencyjności przez wszystkie podmioty gospodarcze.

Główne obszary dostosowań gospodarczych:

a)swobodny przepływ towarów;

b)swoboda przepływu usług;

c)swobodny przepływ kapitału;

d)swobodny przepływ pracowników;

e)polityka konkurencji;

f)ochrona konsumentów;

g)ochrona środowiska;

h)szczególna strategia integracji w sektorze rolnictwa i gospodarki żywnościowej.

Polska rozpoczęła przekształcenie gospodarki centralnie planowej w gospodarkę rynkową. Stworzono podstawy prawne i instytucjonalne do funkcjonowania rynku. Przyjęto nowe rozwiązania w zakresie tworzenia i finansowania budżetu państwa. System podatkowy został przystosowany do wymagań gospodarki rynkowej. Poziom inflacji stale się obniża. W czerwcu 1995 r. przyjęła Białą Księgę w Sprawie Przygotowania Krajów Stowarzyszonych Europy Środkowej i Wschodniej do Integracji z Jednolitym Rynkiem Unii Europejskiej. Polska prowadzi politykę zrównoważonego wzrostu przystąpienia do Unii Ekonomicznej i Monetarnej. Dystans gospodarczy między Polską a krajami Zachodniej Europy wymaga stworzenia podstaw do długookresowego, szybkiego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego, uwzględniającego wymogi ochrony środowiska. Celem Polski jest uczestnictwo we wszystkich obszarach integracji z pełnią praw członkowskich.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

1

---