Rynek kapitałowy - Rynki finansowe,

Rynek finansowy - jest to rynek na którym dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi. 
Generalnie wyodrębnia się :rynek towarów i usług, rynek pracy, ziemi, rynek finansowy (rynek instrumentów finansowych).
Każdy rynek w stosunku do innych wyodrębniany jest ze względu na przedmiot obrotu, czyli różni się od innych tym czym się na nim obraca (przedmiot działań) i różny też test zespół podmiotów na nim uczestniczących.
Przedmiotem transakcji na rynku finansowym są rzeczywiste i nierzeczywiste walory finansowe (instrumenty finansowe) występujące w materialnej i zdematerializowanej postaci.
Podmiotami uczestniczącymi na rynku finansowym zarówno po stronie popytu jak i podaży są:
-Skarb państwa /reprezentowany między innymi przez budżet (np. emisja obligacji)/
-organy samorządu terytorialnego
-banki
-instytucje ubezpieczeniowe /w tym fundusze emerytalne/
-przedsiębiorstwa
-fundusze zbiorowego inwestowania
-indywidualni inwestorzy /ludność/
-zagranica.
Finanse dotyczą zjawisk realnych, a nie idealnych (wyobrażonych), ale są wyjątki. Dotyczą one operacji instrumentami pochodnymi zwanymi inaczej derywatami.
Derywaty - dają ich posiadaczom określone prawa co do warunków nabycia bądź ceny instrumentów bazowych, którymi najczęściej są obligacje i akcje. Są to między innymi:
-operacje FUTURES zwane finansowymi kontraktami terminowymi,
-OPCJE -transakcje odnoszące się do przyszłych zjawisk finansowych, które mogą ale nie muszą wystąpić,
-dotyczy to także GWARANTÓW i PRAW POBORU.

Dzięki istnieniu rynku finansowego mogą się zmieniać strony kontraktu określającego dany instrument finansowy. Jeżeli kontrakt finansowy wiąże dwie strony kredytodawcę X i kredytobiorcę Y, a strona X/kredytodawca/ sprzedaje instrument finansowy stronie Z /osobie trzeciej/ to wtedy strona Z wchodzi w zależność finansową ze stroną Y i staje się kredytodawcą. 
Dzięki temu, że na rynku finansowym dokonuje się obrotu instrumentami finansowymi /zawierane są transakcje kupna -sprzedaży/ to ustala się na nim cena instrumentów finansowych /cena przedmiotu obrotu/. W przypadku dobrze funkcjonującego rynku cena ta odzwierciedla wartość instrumentu finansowego.

Podstawowe znaczenie rynku finansowego wiąże się z transferem pieniądza od podmiotów, które mają jego nadmiar i chcą dokonać inwestycji do podmiotów, które mają niedobór, a chcą sfinansować swoje przedsięwzięcia. Ma to istotne znaczenie dla gospodarki całego kraju, gdyż pozwala na efektywną alokację kapitału.

Trzy rodzaje podmiotów:
-kapitałodawcy
-kapitałobiorcy
-instytucje finansowe.
Kapitałodawcy /rząd, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe/ dostarczają kapitał do kapitałobiorców dwoma kanałami :
1.przez instytucje finansowe /np. w postaci depozytów bankowych/,
2.przez inwestycje bezpośrednie na rynku finansowym tzn. przez zakup instrumentów finansowych na rynku np. bonów pieniężnych NBP, obligacji rządowych, obligacji samorządowych/komunalnych/, a także akcji przedsiębiorstw.
Kapitałobiorcy /rząd, przedsiębiorstwa gospodarstwa domowe/, którzy poszukują środków finansowych do realizacji swoich inwestycji lub swoich wydatków konsumpcyjnych odbierają kapitał również dwoma kanałami:
1.przez instytucje finansowe /np. kredyty bankowe/
2.przez inwestycje bezpośrednie na rynku finansowym, które dokonują instytucje finansowe wykorzystując kapitał dostarczany przez kapitałodawców /bezpośrednie wejście na rynek finansowy np. poprzez emisję akcji lub obligacji/.
Instytucje finansowe są pośrednikami między kapitałodawcami i kapitałobiorcami.
Polski rynek finansowy zaliczany jest do nierozwiniętych rynków finansowych tzw. rynków wschodzących.

Podział rynków finansowych:
I. Z punktu widzenia waluty wykorzystywanej przy transakcjach finansowych rynki dzielimy na:
1.rynek instrumentów denominowanych w walucie krajowej,
2.rynek walutowy /dewizowy/
3.eurorynki- rynki na których przedmiot transakcji stanowią instrumenty finansowe wyrażane w walutach innych niż waluta państwa na którego terytorium ma miejsce dana transakcja. Euro jest w tym przypadku terminem umownym i wywodzi się stąd że pierwsze transakcje na szerszą skalę dotyczyły $USA na rynku londyńskim i wtedy w USA zaczęto mówić o rynku euro-dolara.
Eurojen - to te jeny którymi się obraca poza terytorium Japonii /np. w Chinach, w USA, Ameryce Płd/.
Euro-euro - obracanie euro poza terytorium krajów należących do strefy euro.
Eurorynek można ponadto podzielić na:
-pieniężny - rynek transakcji walutowych /rynek eurowalutowy/ dokonywanych poza miejscem pochodzenia danej waluty,
-kapitałowy - rynek euroobligacji, rynek na którym obraca się obligacjami denominowanymi wyrażanymi w walucie innego państwa.
II. Ponadto rynki dzielą się na: hurtowe i detaliczne /o podziale decyduje skala dokonywanych transakcji/.
Rynek hurtowy - obejmuje duże transakcje instytucji finansowych między sobą oraz przedsiębiorstwami.
Rynki detaliczne - to małe transakcji instytucji finansowych z gospodarstwami domowymi.
III. Rynek finansowy dzieli się na 4 segmenty:
1.rynek pieniężny
2.rynek walutowy /dewizowy/
3.rynek kapitałowy
4.rynek papierów wartościowych.
IV. Inny podział rynku finansowego /prostszy/ na 3 segmenty:
1.rynek pieniężny
2.rynek walutowy dewizowy/
3.rynek kapitałowy /obejmuje rynek kapitałowy + rynek papierów wartościowych/.
V. Inny bardzo istotny podział rynku finansowego /dotyczy dużej części instrumentów/ to podział na rynek pierwotny i wtórny.:
Rynek pierwotny - występuje wtedy gdy instrument jest emitowany, bądź wystawiany i sprzedawany pierwszemu nabywcy /pierwszemu posiadaczowi/.
Właściwym rynkiem instrumentów finansowych jest rynek wtórny, gdyż na nim dokonywany jest regularny obrót wyemitowanymi instrumentami i nabywają je dalsi posiadacze.
Rynek wtórny finansowy dzieli się na 2 segmenty:
1.giełdy - jest to regularne, odbywające się w określonym czasie i miejscu, podporządkowane określonym regułom spotkanie stron zawierających transakcje kupna i sprzedaży np. papierów wartościowych, obligacji czy akcji.
2.rynek poza giełdowy - rynek gdzie nie ma ustalonego miejsca transakcji. Odbywają się one za pomocą środków telekomunikacyjnych między biurami maklerskimi, przy czym rynek ten jest z reguły regulowany /OTC ang. - handel poprzez ladę/.

Ad IV - podział rynków na 3 segmenty.


Instrument finansowy do 1 roku to rynek pieniężny, powyżej 1 roku rynek kapitałowy.

1. Rynek pieniężny.
Przedmiotem jego funkcjonowania są krótkoterminowe instrumenty, czyli transakcje finansowe, a środki zdobywane za ich pośrednictwem przez firmy przeznaczane są na powiększanie kapitału obrotowego. Są to:
-krótkoterminowe kredyty bankowe,
-weksle handlowe i finansowe,
-czeki,
-bony skarbowe, bony lokacyjne,
-certyfikaty bankowe,
-bony pieniężne, oraz tzw. KWITY.
KWIT - nowy instrument finansowy na rynku polskim, można określić go jako kupon weksla inwestycji terminowych lub komercyjny weksel inwestycji terminowych. Z reguły jest zdematerializowany, okres zadłużenia od 1 do 12 miesięcy, a mogą go emitować znane firmy z określoną pozycją na rynku. Za pomocą emisji KWITÓW firmy chcą uzyskać pożyczkę tańszą o 1 lub 2 pkt.%, a pożyczkodawcy zyskują wyższy % w porównaniu z wysokością depozytu w banku. Bank dokonujący emisji uzyskuje od emitenta tzw. weksel globalny /gwarantowany przez ten bank lub inny bank/ i na podstawie tego zabezpieczenia rozpoczyna rozprowadzenie KWITÓW. KWIT jak każdy instrument finansowy jest zbywalny w okresie trwania inwestycji /pożyczki/ i funkcjonuje na zasadzie dyskonta tzn. że ma określoną wartość nominalną i sprzedawany jest z dyskontem /poniżej wartości nominalnej/, a odkupywane są wg wartości nominalnej.
2. Rynek walutowy /dewizowy/.
Przedmiotem jego funkcjonowania są:
-transakcje walutowe,
-transakcje odnoszące się do surogatów pieniężnych.
Surogaty pieniężne - to obce czeki i obce weksle. Mają one charakter albo bieżący albo inwestycyjny. Obrót bieżący związany jest z aktualną wymianą z zagranicą, z wymianą turystyczną. Związane są również z motywem tezauryzacyjnym /gromadzenie skarbu/.
Obroty inwestycyjne związane są ze średnio lub długoterminowymi pożyczkami oraz nabywaniem tytułu własności przez cudzoziemców dewizowych.
Na rynku walutowym /dewizowym/ uczestniczą wszystkie podmioty.
3. Rynek kapitałowy.
Ma charakter inwestycyjny tzn. że środki zdobywane na tym rynku przeznaczane są przez firmy na powiększanie kapitału trwałego. Instrumentami tego rynku są 
-kredyty bankowe średnio i długoterminowe,
-kapitałowy rynek papierów wartościowych /obligacje, akcje, kwity depozytowe o charakterze inwestycyjnym w postaci ADR i GDR/.
Główne instrumenty rynku kapitałowego to obligacje i akcje oraz instrumenty pochodne /derywaty/.
Obligacja - dokument pożyczkowy, średnio lub długoterminowy w którym emitent zobowiązuje się do jego wykupienia w określonym terminie i zapłacenia umownych odsetek.
W klasycznej definicji obligacji twierdzi się, że obligacja przynosi stały dochód w postaci %, ale są obligacje nieoprocentowane 0% i o zmiennym oprocentowaniu.
Akcja - tytuł własności przynosi dochód w postaci dywidendy /zysk lub strata kapitałowa/.
ADR - /American Deposit Receipt / amerykański kwit depozytowy, emitowany przez banki USA w celu ułatwienia zawierania transakcji w udziałach a przede wszystkim w akcjach zagranicznych. ADR - jest ekwiwalentem akcji lub pakietu akcji firm istniejących i notowanych poza USA. Akcje te zostają wyłączone z obiegu i pozostają w depozycie banku powierniczego, a na ich miejsce w obrocie znajdują się ADR-y. ADR-ami można swobodnie handlować, a ich obecni lub przyszli posiadacze mogą je zamieniać z powrotem na akcje.
Za pośrednictwem banku posiadacz kwitu ADR może:
-mieć głos na walnym zgromadzeniu
-ma uprawnienia do dywidendy
-pierwszeństwo do zakupu nowych akcji.
Występują 3 poziomy zaangażowania:
-zakup akcji firm bez notowania na giełdzie
-zakup akcji firm z notowaniem na giełdzie
-zakup nowej emisji akcji z notowaniem na giełdzie.
W kraju macierzystym mogą być notowane na giełdzie lub przechowywane w macierzystym banku inwestycyjnym.
SDR - od miasta Singapur.
GDR - globalny kwit depozytowy.
Polska - sposobem na przyszłość wydaje się emisja polskich akcji skierowanych na zachód, gdyż plasowanie emisji w Polsce w okresie bessy jest trudniejsze niż na rynkach rozwiniętych. Nasz rynek kapitałowy uważany jest za rynek płytki. Obroty w stosunku do PKB stanowią niewielki odsetek /kilka %/, podczas gdy za rynek rozwinięty uważany jest rynek gdzie obroty stanowią powyżej 20% PKB. Jedną z metod ograniczenia płytkości polskiego rynku kapitałowego jest emisja w trybie ADR/notowane są w Nowym Jorku/ lub w trybie GDR/notowane są w Londynie/.
W zamian za akcje powierzone bankowi zagranicznemu bank ten emituje ADR-y lub GDR-y i są one oferowane inwestorom w obrocie międzynarodowym /poza granicami kraju/. Co roku na świecie przeprowadzane są wielomiliardowe emisje w trybie ADR i GDR.
Na polskim rynku taką możliwość stworzyła Komisja Papierów Wartościowych już w 1994r. Pierwsze emisje ze strony polskiej:
ADR - Mostostal Export,
GDR - Bank Gdański.

Ogólna charakterystyka funkcjonowania mechanizmu rynku finansowego.
Cena na rynku finansowym występująca najczęściej w postaci kursu walutowego, czy kursu papieru wartościowego zwana jest kursem lub % od pożyczek.
Ustala się ona na podstawie swobodnej gry popytu i podaży, przy czym relacje cenowe mogą być zakłócone przez:
-spekulacje, czyli przez sztuczne obniżanie lub podwyższanie cen w walucie konkurencyjnej,
-interwencję państwa.
Pomijając czynniki zakłócające można przyjąć, że ceny instrumentów finansowych na rynku finansowym są pochodną ceny kredytu bankowego /różne w zależności od banku/.
O konkretnej wysokości stopy procentowej kredytu decyduje także sytuacja finansowa kredytobiorcy oraz przeznaczenie kredytu.
Przykład -mechanizm kształtowania cen /uproszczony, nie uwzględnia motywu spekulacji/.
Np. średnia stopa procentowa =5%
Jeżeli zainwestujemy 100zł to dochód roczny =5zł
Jeżeli inwestycja /nie w banku/ 100zł przynosi dochód 10zł tzn., że nasze 100zł jest warte 200zł /bo 200zł zaniesione do banku przy stopie procentowej =5% dadzą dochód roczny 10zł/
Jeżeli inwestycja 100zł /nie w banku/ poprzynosi dochód 2,5zł tzn. że nasze100zł jest warte 50zł /bo 50zł zaniesione do banku przy stopie procentowej =5% da dochód roczny 2,5zł/.
Cena instrumentu finansowego zależy od tego jaki on przynosi dochód.
Państwo wpływa na cenę poprzez:
-ustalanie stopy procentowej kredytu refinansowego
-operacje otwartego rynku.
Państwo może kupować i sprzedawać papiery wartościowe, waluty obce wpływając w ten sposób na popyt i podaż a to ma wpływ na ich kurs i cenę, 

Ogólnie rynki finansowe można podzielić na rynki:
1.rynek otwarty - gdy sprzedaż instrumentów finansowych odbywa się na zasadzie aukcji, np. na giełdzie
2.rynek zindywidualizowany - mają miejsce osobiste, bezpośrednie negocjacje między kupującym i sprzedającym jak to ma miejsce w banku, w instytucji ubezpieczeniowej - każdy klient ma prawo negocjować warunki umowy kredytowej, polisy ubezpieczeniowej, a także w przypadku emisji akcji imiennych.
Rynki zindywidualizowane to rynki pierwotne. 
Na rynkach otwartych mogą występować:
1.transakcje pierwotne
2.transakcje wtórne.
W związku z procesem sekurytyzacji jaki ma miejsce współcześnie na rynkach finansowych, który oznacza nadawanie cech zbywalności instrumentom o charakterze zindywidualizowanym, podział ten obecnie traci stopniowo na wartości. Rynki zindywidualizowane upodabniają się do rynków otwartych.
Podstawowe rodzaje giełd na których dokonuje się obrotu instrumentami finansowymi:
1.giełdy podstawowe zwane inaczej giełdami papierów wartościowych /obrót obligacjami i akcjami/
2.giełdy terminowe na których dokonuje się obrotu kontraktami terminowymi tzw. FUTURES-ami i opcjami, a także opcjami na kontrakty FUTURES.
Taki podział nie wszędzie ma miejsce, bo zdarzają się giełdy na których odbywa się obrót bez podziału na instrumenty podstawowe /bazowe/ i instrumenty pochodne. Do takich giełd gdzie nie ma takiego podziału należy również Warszawska Giełda Papierów Wartościowych, gdzie obraca się zarówno instrumentami bazowymi /obligacje i akcje/ jak i instrumentami pochodnymi czyli kontraktami FUTURES na WIG,WIG20, TECHWIG.
Do najważniejszych giełd papierów wartościowych należą:
-USA : NSE /New York Stop Exchange- nowojorska giełda, ASE /American Stop Exchange/- w Nowym Jorku;
-Azja - giełda tokijska;
-Europa - giełda londyńska.
Integracja giełd - giełdy małe integrują się z dużymi i tak np. powstała giełda EUREX, która obejmuje giełdy: paryską, amsterdamską, brukselską i w przyszłości może polską.
Najważniejsze giełdy terminowe:
-w USA (3) z siedzibą w Chicago: CPOT, CCME, CBOE /Chicagowska giełda obrotu opcjami/.
-nowa zintegrowana giełda instrumentów pochodnych w europie EURONEXT /połączenie giełdy szwajcarskiej i niemieckiej/
-londyńska LIFFE.
W obrotach giełdowych występują dwa rodzaje kursów: jednolity i ciągły.
Istnieją dwie podstawowe metody ustalania cen akcji na giełdzie:
1.metoda oparta na zleceniach - potocznie mówi się że "rynek jest kierowany zleceniami". W metodzie tej cena jest ustalana na podstawie składanych zleceń kupna i sprzedaży, w których określane są ceny:
-w postaci limitów dolnego czy górnego,
-bądź zlecenia po tzw. cenie rynkowej wtedy potencjalny nabywca bądź sprzedawca nie ustala im ceny, tylko godzi się na cenę jaka ustali się na rynku /wyniknie z relacji między popytem i podażą/.
Kurs /czyli cena/ może być ustalany:
-jednorazowo na danej sesji - wtedy jest to kurs jednolity
-w dowolnym momencie sesji na podstawie istniejących w tym momencie zleceń - wtedy jest to kurs ciągły.
W metodzie opartej na zleceniach cena jest wynikiem relacji między zleceniami w których określone są różne ceny.
2.metoda oparta na cenach. - potocznie "rynek jest kierowany cenami". W metodzie opartej na cenach zlecenia dostosowują się do istniejącego kursu na giełdzie. W przypadku tej metody na rynku działają tzw. marketmakers, można ich określić mianem kreatorów rynku. Są to strony, które gwarantują płynność rynku. Podmioty te są w każdym momencie gotowe do zawarcia transakcji kupna bądź sprzedaży z zależności od sytuacji rynkowej, czyli dostosowują się oni do sytuacji rynkowej. Podają oni tzw. widełki cenowe to znaczy oferty kupna określane mianem bid i oferty sprzedaży offer /np. podanie widełek bid=105 i offer=107 oznacza, że dany podmiot (aktualny uczestnik) jest skłonny kupić instrumenty finansowe pocenie nie wyższej niż 105, a sprzedać (np. akcje) nie niższej niż po 107/. 
Zlecenia pojawiające się na rynku są odpowiedzią na te oferty i zgodnie z nimi są realizowane i w tym przypadku mamy do czynienia z kursem ciągłym. Marketmakers są zobowiązani do podawania ofert zarówno kupna i sprzedaż niezależnie jaka jest sytuacja na rynku.
Na rynku instrumentów finansowych /na giełdzie/:
-rynek niedźwiedzia -BESSA
-rynek byka - HOSSA.
Jeśli na rynku jest BESSA, czyli kursy spadają, pojawia się zjawisko paniki, wszyscy chcą sprzedawać akcje, a nikt nie chce kupować to marketmakers muszą w takiej sytuacji także podawać ceny kupna /rola stabilizująca/. Rozpiętość widełek jest różna, jeśli na rynku jest stabilizacja bądź tendencja wzrostowa to te widełki będą niewielkie. W okresie paniki rozpiętość między widełkami duża /ceny kupna będą znacznie odbiegały od cen sprzedaży/.
Na rynku finansowym działają:
-kapitałodawcy /inwestorzy - nabywają obligacje i akcje/
-kapitałobiorcy / potrzebny kapitał - emitują instrumenty finansowe /
-instytucje pośredniczące
Kapitałodawcy :
-inwestorzy indywidualni
-inwestorzy instytucjonalni.
Ogólną tendencją na rynkach finansowych krajów rozwiniętych jest wzrost udziału inwestorów instytucjonalnych i spadek inwestorów indywidualnych. Jest to tendencja wieloletnia która wynika między innymi z faktu, że inwestorzy indywidualni coraz częściej stają się inwestorami instytucjonalnymi poprzez uczestnictwo w funduszach wspólnego inwestowania /otwartych bądź zamkniętych/.
Pierwszy inwestor instytucjonalny w Polsce to PIONIER.
Można uznać, że jednym z najważniejszych wskaźników informujących o rozwoju rynku finansowego jest udział inwestorów instytucjonalnych w obrotach na rynku.
Jeżeli % udział inwestorów instytucjonalnych > to rynek b. rozwinięty, jeżeli na rynku dominują inwestorzy indywidualni to rynek uważany jest za mniej rozwinięty.
Ważnymi uczestnikami rynku finansowego są instytucje finansowe - oprócz tego, że są inwestorami to są zarazem pośrednikami na rynku finansowym.
Rodzaje instytucji finansowych:
1.banki komercyjne /depozytowo-kredytowe/; w niektórych krajach dochodzą jeszcze niebankowe instytucje finansowe np. unie kredytowe, kasy oszczędnościowo-pożyczkowe - rynek niemiecki/. 
Banki jak i instytucje niebankowe są pośrednikami i inwestorami na rynku finansowym.
2.banki inwestycyjne - nazwa myląca, w uproszczeniu mówi się, że banki inwestycyjne są to te instytucje, które zajmują się bankowością inwestycją /w odróżnieniu od depozytowo-kredytowej/. 
Bankowość inwestycyjna obejmuje usługi finansowe w zakresie:
-przeprowadzania i gwarantowania emisji instrumentów finansowych na rynku pierwotnym
-działalność dealerska na rynku wtórnym /czyli kupno-sprzedaż/
-konstruowanie i oferowanie nowych instrumentów finansowych /instrumenty pochodne - derywaty/
-zarządzanie inwestycjami w instrumenty finansowe na zlecenie klientów.
W różnych krajach mają miejsce różne rozwiązania. W niektórych krajach banki komercyjne mogą prowadzić działalność w zakresie bankowości inwestycyjnej /też w Polsce/, wtedy o bankach komercyjnych mówimy jako o bankach uniwersalnych. W USA - wyraźne rozdzielenie banków inwestycyjnych i komercyjnych.
Banki inwestycyjne są zarówno inwestorami i pośrednikami na rynku finansowym.
3.Towarzystwa ubezpieczeniowe /zakłady ubezpieczeniowe/ - dwa rodzaje:
-Towarzystwa ubezpieczeń na życie,
-Towarzystwa ubezpieczeń nie życiowych, czyli majątkowe.
Na świecie oba rodzaje towarzystw ubezpieczeniowych są aktywnymi uczestnikami rynku finansowego. Występują zazwyczaj w roli inwestora.
4.fundusze emerytalne - powstają w wyniku przeznaczania przez pracodawcę regularnych składek na konta przyszłych emerytów /pracowników/. Te środki są także inwestowane /ograniczenia - nie można inwestować dużego odsetka tych funduszy w ryzykowne instrumenty finansowe/. Na świecie fundusze emerytalne są bardzo poważnymi inwestorami na rynku finansowym. /ZUS - w Polsce/.
5.fundusze inwestycyjne w tym fundusze powiernicze, które powstają przez gromadzenie środków pieniężnych przez uczestników tych funduszy. Zgromadzenie funduszy uczestników tworzy portfel i jest on inwestowany w instrumenty finansowe.
Uczestnik funduszu inwestycyjnego osiągają dwa rodzaje korzyści :
-korzysta z efektu skali, gdyż fundusz może nabywać instrumenty o dużej wartości nominalnej /np. bony skarbowe/ na które indywidualny inwestor nie może sobie pozwolić
-korzysta , gdyż fundusze inwestycyjne zatrudniają specjalistów w zakresie zarządzania rynkiem finansowym.
Na rynku otwarte i zamknięte fundusze inwestycyjne.
Otwarte - zmienna liczba uczestników i zmienna wielkość zaangażowanego kapitału. Udziały takiego funduszu zwane jednostkami uczestnictwa są w dowolnym momencie kupowane przez inwestorów i sprzedawane przez inwestorów z powrotem funduszowi /umarzanie, odkupywanie przez fundusz/. Zmienia się wartość jednostki uczestnictwa, która określana jest jako wartość aktywów netto podzielona przez liczbę jednostek uczestnictwa. Zgromadzone kapitały funduszu inwestowane są w różne instrumenty finansowe i jeśli ich wartość rośnie a liczba jednostek uczestnictwa pozostaje taka sama to wartość jednostek uczestnictwa będzie rosła.
Zamknięte -cel inwestowanie na rynku finansowym, przy czym liczba udziałów jednostek uczestnictwa jest stała. Zmieni się tylko wówczas, gdy taki fundusz wyemituje dodatkowe udziały. Nie ma tu odkupywania, umarzania jednostek uczestnictwa.
Oprócz tego występują towarzystwa typu VENTURE CAPITAL . Są to fundusze udziałowe podwyższonego ryzyka - wspieranie rozwoju małych i średnich firm /istotna rola w inwestowaniu/.
Uczestnikiem rynku finansowego jest budżet i Skarb państwa/ zaciąganie na tym rynku pożyczek - emisja bonów skarbowych, obligacji/.
Kapitałowy rynek papierów wartościowych.
Wstępna klasyfikacja papierów wartościowych z różnych punktów widzenia wg:
1.kryterium posiadacza:
-papiery imienne
-papiery na zlecenie na rzecz osoby trzeciej
-papiery na okaziciela
Podział ten ma znaczenie dla możliwości zbywania papieru wartościowego i jego rynkowej wartości. To jaki rodzaj waloru chce wyemitować emitent zależy od tego jakie przywileje są związane z danym papierem, a także. w jakim stopniu emitent jest niechętny temu aby walor dostał się w niepowołane ręce /papier imienny - ma obawy; papier na okaziciela -nie ma obaw, swobodny obrót/. Problem "wrogiego przejęcia" - jeśli jedna firma-spółka wykupi pakiet większościowy akcji innej spółki, wtedy przejmuje nad nią zarządzanie.
2.ze względu na dochód jaki przynoszą papiery wartościowe. Wyróżniamy papiery przynoszące:
-dochód stały /tradycyjne obligacje/
-dochód zmienny /akcje/.
Coraz więcej obligacji charakteryzuje się zmiennym dochodem ,coraz więcej występuje tzw. papierów hybrydowych, podział nieostry.
3.z uwagi na osobę emitenta wyróżniamy papiery:
-publiczne
-prywatne
Emisja publiczna - kiedy jest kierowana do co najmniej 300 bądź nieoznaczonej liczby potencjalnych nabywców i ogłaszana jest w tzw. publikatorach.
Emisja prywatna - kierowana jest do inwestorów o liczbie mniejszej niż 300.
Papiery publiczne prezentują /zwłaszcza w odniesieniu do obligacji/ znaczny stopień pewności i często nazywane są "pupilarnymi" /łac. Pupilaryzm -sierocy/ i dlatego papiery te mogą inwestować towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne a także pełnomocnicy w imieniu nieletnich właścicieli oraz osób ubezwłasnowolnionych.
4.ze względu na rodzaj prawa majątkowego /papiery wartościowe są dokumentami uosabiającymi prawa majątkowe/ papiery dzielą się na: 
-uosabiające wierzytelności pieniężne /weksel, obligacje, listy zastawne/
-uosabiające prawa współwłasności majątkowej /np. akcje - inaczej zwane papierami udziałowymi/.
-instrumenty terminowe, których emisja ma miejsce w oparciu o instrumenty bazowe:
*papiery rzeczywiste /bazowe/
*papiery pochodne zwane pozabilansowymi /kontrakty FORWARD, FUTURES, OPCJE, SWOPY/
Głównym motywem pojawienia się instrumentów pochodnych było i jest dążenie do zabezpieczenia się przed ryzykiem zmiany cen, zmiany kursów walutowych, stóp % występujące na rynkach towarowych i rynkach finansowych. Bowiem w zakresie instrumentów pochodnych dzisiaj, w dniu ich wystawienia określa się przyszłą cenę nabycia instrumentu bazowego /obligacji czy akcji/.
5.podział ze względu na stopień ryzyka - 4 grupy.
-instrumenty pozbawione ryzyka /polisy emerytalne, certyfikaty bankowe /depozytowe/, fundusze płynne krótkoterminowe do270 dni oparte na krótkoterminowych papierach skarbowych
-instrumenty o małym ryzyku - obligacje, fundusze inwestycyjne oparte na obligacjach /obligacyjne/, obligacje 0-kuponowe nie przynoszą odsetek.
-instrumenty i papiery o ryzyku umiarkowanym /akcje, nieruchomości, złoto/.
-instrumentu o największym ryzyku - instrumenty pochodne /derywaty, opcje, kontrakty finansowe/

Granice między różnymi rodzajami instrumentów finansowych, a tym samym między różnymi segmentami rynku finansowego coraz silniej się zacierają, bo tworzone są hybrydowe instrumenty finansowe, które mogą jednocześnie być zaliczane do różnych segmentów rynku finansowego.

Rynek walutowy to kursy walut, jego instrumenty mogą być zaliczone do rynku pieniężnego i do rynku instrumentów pochodnych. Np. walutowe kontrakty FORWARE /dotyczące kursów walutowych w przyszłości/ są jednocześnie instrumentami pochodnymi i instrumentami rynku walutowego. Przez praktyków zaliczane do rynku walutowego.
Depozyty walutowe są jednocześnie instrumentami rynku pieniężnego /krótkoterminowe/ i rynku walutowego.
Obligacje zamienne - emitują je firmy, które ich nabywcom dają możliwości w przyszłości ich zamianę na akcje. Jako obligacje są uczestnikami rynku kapitałowego, a skoro w przyszłości dają prawo nabycia akcji w zamian za obligacje stają się instrumentami pochodnymi /derywaty/. Przez praktyków zaliczane są do rynku kapitałowego.
Pytegz!!!: Cechy instrumentów finansowych jako przedmiot inwestycji /3 podstawowe cechy/
1.dochód
2.ryzyko
3.płynność
Dla przeważającej większości inwestorów, a szczególnie na rynkach mniej rozwiniętych, dochód uznawany jest za najważniejszą charakterystykę inwestycji.
Dochód można mierzyć za pomocą dwóch sposobów:
1.wyrażenie dochodu w jednostkach pieniężnych z reguły w walucie kraju inwestora /jako różnica/
dochód = wartość końcowa inwestycji - wartość początkowa inwestycji
doch=50 akcja sprzedana 150 akcja kupiona 100
Ten sposób liczenia budzi u wielu inwestorów wątpliwości, jest zbyt prosty, bo nie odnosi dochodu do wartości początkowej inwestycji, nie pokazuje ile należało zainwestować w celu osiągnięcia danego dochodu.
2.dochód mierzy się stopą dochodu zwaną stopą zwrotu lub stopą rentowności. Jest ona wynikiem podzielenia dochodu wyrażonego w jednostkach pieniężnych przez wartość początkową inwestycji /zainwestowanego kapitału/, wyrażana jest w % i najczęściej przelicz się ją w odniesieniu do 1roku. Umożliwia ona porównywanie inwestycji różnej wielkości, o różnej skali. Umożliwia porównywanie dochodu drobnego inwestora , z dochodem inwestora instytucjonalnego. W przypadku kredytów konsumpcyjnych umożliwia porównywanie ofert różnych banków.

Pierwszą podstawową cechą instrumentów finansowych jako inwestycji jest dochód. Porównując różne inwestycje należy patrzeć nie na dochód w wielkości absolutnej ale na stopę dochodu (zwrotu, rentowności) = dochód / zainwestowany kapitał ; wyrażoną w %, liczoną do 1 roku.
Drugą podstawowa cechą instrumentów finansowych jako inwestycji jest ryzyko.
Pojęcie ryzyko w finansach nie jest jednoznacznie określane. 
Potoczne, tradycyjne /negatywne/ rozumienie ryzyka › ryzyko oznacza możliwość poniesienia straty.
Obecnie szersze /neutralne, dwustronne, negatywne i pozytywne / rozumienie ryzyka › ryzyko to nie tylko możliwość poniesienia straty, czy osiągnięcia dochodu niższego od przeciętnego, ale też możliwość osiągnięcia dochodu ponad przeciętny.
Ryzyko oznacza możliwość zrealizowania dochodu różniącego się od spodziewanego /in minus, in plus/.
W literaturze finansowej ryzyko - neutralne.
W inwestycjach finansowych istnieje wiele szczególnych rodzajów ryzyka. Teoretycy próbują systematyzacji ryzyka. 
Ogólna systematyzacja ryzyka:
Pierwszy /wstępny/ podział ryzyka związany jest z kryterium obiektu, który jest obarczony ryzykiem
1. ryzyko instytucji -jakim obarczony jest podmiot funkcjonujący na rynku finansowym, szczególne przypadki to:
a. ryzyko przedsiębiorstwa - wynika z działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo /nie musi to być działalność na rynku finansowym np. Stocznia Szczecińska/. 
Ryzyko przedsiębiorstwa np. produkcyjnego dzieli się na :
- ryzyko operacyjne związane z produkcją
- ryzyko finansowe związane z finansami przedsiębiorstwa
b. ryzyko instytucji finansowej - związane jest z działalnością instytucji na rynku finansowym /wiąże się z możliwymi przepływami pieniężnymi, które płaci i otrzymuje ta instytucja/
2. ryzyko instrumentu finansowego -uważane jest za typowe ryzyko inwestycyjne, gdyż dotyczy ono inwestycji w określony instrument finansowy.
Oba te rodzaje ryzyka wpływają na siebie. Większy wpływ ma ryzyko instytucji na ryzyko instrumentu finansowego /emisja instrumentu finansowego przez instytucję o dużym ryzyku związanym z jej działalnością to duże ryzyko emitowanego instrumentu/. Może też wystąpić zależność odwrotna: jeśli instrument finansowy podlega działaniom rynku i zwiększa się ryzyko związane z inwestowaniem w ten instrument to zwiększa się ryzyko instytucji.
Właściwy podział rodzajów ryzyka:
1.ryzyko niedotrzymania warunków
2.ryzyko rynkowe
3.ryzyko otoczenia finansowego
4.ryzyko otoczenia niefinansowego
5.ryzyko wydarzeń.
Ad1. Ryzyko niedotrzymania warunków.
Każdy instrument finansowy w który inwestujemy jest kontraktem zawartym między dwoma stronami. Dwa elementy składowe ryzyka niedotrzymania warunków:
-możliwość niedotrzymania warunków przez stronę kontraktu
-spadek dochodu z inwestycji jest skutkiem pierwszego.
Szczególny przypadek ryzyka niedotrzymania warunków› ryzyko kredytowe - istnieje wtedy, gdy instrument finansowy jest instrumentem wierzycielskim /dłużnym/ - ryzyko niedotrzymania warunków przez kredytobiorcę.
Ad2. Ryzyko rynkowe.
Wynika z faktu, że dochód z tytułu nabycia i posiadania instrumentu finansowego zależy między innymi od różnego rodzaju parametrów /cen finansowych/ określanych przez rynek, a w szczególności:
-stopa %
-kurs walutowy
-cena akcji
-cena towaru.
W gospodarce rynkowej ceny finansowe ulegają zmianie dlatego ryzyko rynkowe nazywane jest ryzykiem cen. Wpływ cen finansowych na dochód z inwestycji:
Wpływ (+) gdy zmiany cen finansowych powodują wzrost dochodu z inwestycji /np. ceny akcji na giełdzie ^/
Wpływ (-) gdy zmian cen finansowych powodują spadek dochodu z inwestycji /np. ceny akcji na giełdzie ˇ/
Znajomość rodzaju ryzyka jest pomocna w wyborze instrumentów w które mamy inwestować.
Ryzyko biznesu - niektóre produkty, usługi oferowane przez rynek dezaktualizują się, powstają nowe oferowane przez firmy konkurencyjne, inwestycja w produkty przestarzałe to dla nas strata. Niektóre firmy są zagrożone bankructwem /nieumiejętne zarządzanie/. Uniknięcie ryzyka biznesu to inwestowanie w akcje renomowanych firm, których działalność jest dla nas zrozumiała.
Ryzyko kredytu - obniżenie tego ryzyka to inwestowanie w papiery wartościowe firm silnych finansowo, z małym zadłużeniem, z silnymi i wzrastającymi przepływami finansowymi.
Ryzyko reinwestycji - /ma dwie strony/, dotyczy pytania: "Jakie jest prawdopodobieństwo tego, że np. obligacja będzie umorzona przed terminem spłaty?" i w konsekwencji "Jak atrakcyjne będą warunki inwestowania i przedwczesnego umorzenia obligacji czy innego instrumentu dłużnego?". Ograniczenie ryzyka reinwestycji to inwestowanie w obligacje o różnych terminach spłaty, aby nie wystąpiła konieczność reinwestowania całego kapitału w tym samym momencie.
Rodzaje ryzyka rynkowego:/ w zależności od tego jaka cena finansowa wpływa na dochód z inwestycji/
* ryzyko stóp % - łączy się z wrażliwością zaksięgowanych pozycji bilansowych instytucji na zmiany stopy %, dwa rodzaje ryzyka:
- ryzyko dochodu - wynika z braku synchronizacji między terminami zapadalności aktywów i pasywów podatnych na zmiany stopy %. 
Np. finansowanie inwestycji długoterminowych pieniądzem krótkoterminowym: 2-letni kredyt o stałym oprocentowaniu finansowany 6-miesięcznymi depozytami o zmiennym oprocentowaniu /bo zależy od oprocentowania depozytów na rynku międzybankowym/. Założenie: w dniu udzielenia kredytu marża = 3% /różnica między oprocentowaniem kredytu, a oprocentowaniem wkładów/. W przypadku wzrostu stopy % koszt pozyskania pieniądza w postaci 6-miesięcznych depozytów wzrośnie, zmniejszy się marża i jednocześnie zmniejszy się dochód. 
- ryzyko inwestycji - polega na zmianie wartości rynkowej instrumentu finansowego o stałym oprocentowaniu w skutek zmian ruchów stóp %, np. obligacja o stałym oprocentowaniu - wzrost ^ stopy % powoduje na rynku spadek ˇ ceny obligacji i konieczność zaksięgowania strat po stronie aktywnej bilansu w celu zrównoważenia pozycji finansowej.
Na wysokość ryzyka zmiany stóp % wpływają czynniki:
- wielkość pozycji bilansowych, których terminy zapadalności nie są zsynchronizowane
- długość okresu niezsynchronizowania pozycji finansowych aktywów i pasywów
- różnice między wysokością stóp kontraktowych /określanych w umowie/, a aktualnymi i przyszłymi stopami %.
* ryzyko kursu walutowego - wszyscy, którzy zaciągają kredyty w walutach obcych podlegają temu ryzyku, wszystko zależy od kursu zł wobec $ lub euro, czy jest stabilny, czy zmienny. Każde przedsiębiorstwo, które prowadzi sprzedaż za granicę podlega ryzyku walutowemu, bo otrzymuje zapłatę w dewizach, natomiast w kraju opłaca czynniki wytwórcze /zapłata pracownikom/ w walucie krajowej. Dobrze zarządzane przedsiębiorstwa starają się zabezpieczyć przed tym ryzykiem poprze transakcje asekuracyjne na rynku walutowym: kontrakty FUTURES /gwarantują nabycie waluty po z góry określonym kursie/. Zmiany wartości waluty powodują wzrost dochodu lub stratę. 1993r. na WGPW P hossa - w ciągu roku stopa zwrotu z inwestycji 1100% w zł a przeliczając /800% w $/.
* ryzyko cen akcji - w zależności od sytuacji na rynku ceny akcji rosną lub spadają /sprzedaż w okresie bessy -strata/
* ryzyko cen towarów
Do ryzyka rynkowego możemy zaliczyć tzw. ryzyko płynności.

Ad3. Ryzyko otoczenia finansowego.
Wiąże się z funkcjonowaniem wszystkich składników rynku finansowego. Np. dotyczy sprawności funkcjonowania instytucji finansowych, kwalifikacji doradców finansowych, sposobu funkcjonowania giełdy /ryzyko domu maklerskiego/.
Ad4. Ryzyko otoczenia niefinansowego.
* Ryzyko prawne - istnieje w przypadku możliwości układania aktów prawnych mających wpływ na sytuację na rynku finansowym, np. uchwalenie lub zniesienie ulg podatkowych z tytułu inwestowania.
* Ryzyko polityczne - w skali międzynarodowej/ konflikty militarne/, a także w kraju : przejęcie władzy przez lewicę lub prawicę; rola związków zawodowych; wpływ polityków na gospodarkę.
Ad5. Ryzyko wydarzeń.
Jest związane z możliwością wystąpienia pewnych nieoczekiwanych wydarzeń /krachy giełdowe/ mających wpływ na pojedynczy instrument finansowy, a nie mający wpływu na ogólną sytuację na rynku finansowym. Podział:
Ryzyko systematyczne - uzależnione od ogólnej koniunktury /nie zależy od inwestora/. Jego elementy:
- ryzyko inflacji
- ryzyko stopy %
- ryzyko sytuacji politycznej, gospodarczej kraju.
Ryzyko niesystematyczne - wiąże się z każdym dokonanym zakupem akcji bądź obligacji i może być to:
- ryzyko branży
- ryzyko spółki
- ryzyko bankructwa
- ryzyko znacznych strat nadzwyczajnych w spółce.
Można je eliminować poprzez inwestowanie w różne rodzaje papierów wartościowych, czy też różne instrumenty finansowe.

Płynność - trzecia podstawowa cecha inwestycji w instrument finansowy.
Ryzyko płynności.
Instrumenty finansowe charakteryzują się różną płynnością np.
- akcje i obligacje na giełdzie to instrumenty płynne - można je szybko zamienić na gotówkę,
- inwestowanie w nieruchomości - niska płynność.
Problem stanowi tu umiejętne zarządzanie ryzykiem płynności.
Gdy płynność jest niska, oznacza to że instrument musi być sprzedany po cenie niższej.

Ogólne zależności na rynku finansowym dotyczące płynności:
1. instrumenty finansowe, które nie są zbywalne płynne/ tzn. którymi nie dokonuje się obrotu mają mniejszą płynność niż instrumenty zbywalne.
2. instrumenty finansowe emitowane /wystawiane/ na dłuższy okres mają zazwyczaj mniejszą płynność niż instrumenty krótkoterminowe.
Zarządzanie ryzykiem to inwestowanie w instrumenty charakteryzujące się różnym rodzajem ryzyka, dywersyfikowanie /różnicowanie/ portfela / i nabywanie różnego rodzaju instrumenty finansowe, a nie inwestowanie w jeden rodzaj instrumentu finansowego.
Kwestia efektywności rynku.
Każdy rynek bądź jego segment powinien dążyć do wzrostu efektywności /3 aspekty efektywności/:
1. efektywność alokacyjna - ograniczone środki finansowe /zasoby/ występujące na rynku są przydzielone tym podmiotom, które wykorzystują je w sposób najbardziej efektywny,
2. efektywność operacyjna - gdy, koszty transakcji kupna - sprzedaży są determinowane /określane/ przez konkurencję na rynku /np. żaden dom maklerski nie ma na rynku pozycji dominującej/
3. efektywność informacyjna - najważniejsza, kiedy ogół dostępnych informacji o instrumentach finansowych natychmiast i w całości odzwierciedlany w ich cenach.

1929r - kryzys giełdowy poprzedził kryzys gospodarczy w skali światowej.
19 października 1987r - "Czarny poniedziałek" załamanie giełdowe na giełdach światowych /np. spadek kursów akcji na giełdzie nowojorskiej w ciągu jednego dnia o 22%/. Nie doszło go kryzysu gospodarczego bo fundamentalne podstawy funkcjonowania rynków /w tym rynków finansowych/ były mocne. Do kryzysu giełdowego doszło dlatego, że zaczęto wykorzystywać na dużą skale wirtualne kanały podejmowania decyzji /za ludzi w zbyt dużym stopniu zaczęły podejmować decyzje komputery, które były nastawione na realizacje określonego programu np. sprzedawały akcje pomimo spadku ich kursu/.
Obecnie: w ciągu 2002r rozłożony w długim okresie czasu/ również kursy na giełdach światowych spadły średnio o 25% - 40%, załamanie zaufania inwestorów do rynków finansowych.
Mechanizm rynku efektywnego. /w odniesieniu do akcji spółek/
Etapy:
I - etap: Na rynku pojawia się informacja dotycząca akcji określonej spółki i dociera ona w tym samym czasie do wszystkich inwestorów na rynku równocześnie.
II - etap: Inwestorzy analizują tę informację dochodząc do zbliżonych wniosków i ocen. Np. informacja - kwartalne sprawozdanie finansowe o tym, że spółka osiągnęła zyski większe niż przewidywane /publikowana/. Po analizie podejmują decyzję kupna lub sprzedaży lub trzymaniu akcji które posiadają.
III - etap: Zgłoszenie ofert kupna lub sprzedaży wpływa na rynkowy popyt i podaż tych akcji i wywołuje wzrost lub spadek ceny /kursu/ akcji, ewentualnie cena tych akcji pozostaje bez zmian.

Jeżeli rynek jest efektywny to proces /docierania informacji, analizowania, podejmowania decyzji i ewentualnej zmiany cen na rynku / przedstawiony w 3 etapach dokonuje się w bardzo krótkim okresie, a w sytuacji idealnej natychmiast. Oznacza to, że cena na rynku efektywnym jest pełnym i natychmiastowym odzwierciedleniem informacji.
W praktyce, żaden rynek nie jest w pełni efektywny. Powody, że rynek rzeczywisty nie jest efektywny:
1.informacja nie dociera do wszystkich w tym samym czasie;
2.długość procesu analizy informacji i podejmowania decyzji jest różna w przypadku różnych inwestorów.
/jedni szybko, inni dłużej/
3.nie wszyscy inwestorzy dochodzą do tych samych wniosków na podstawie odebranej tej samej informacji. Gdyby wszyscy jednakowo ocenili informację to wszyscy podjęliby decyzję o sprzedaży bądź kupnie, a musi jednocześnie wystąpić popyt i podaż.
4.różny jest okres od podjęcia decyzji do realizacji ofert.
Z tych powodów efektywność rynku jest tym większa:
- im okres od otrzymania informacji do podjęcia decyzji jest krótszy
- im większa jest jednorodność podejmowanych decyzji inwestorów.
Rynki instrumentów finansowych najbardziej rozwiniętych krajów stają się coraz bardziej efektywne, ale nigdy nie będą efektywne w 100%.
W zależności od tego jakie informacje się analizuje, można mówić o różnych poziomach efektywności informacyjnej:
1.słaba efektywność - analizowane informacje to ceny instrumentu finansowego w przeszłości.
Rynek słabo efektywny - gdy wszystkie informacje o przeszłych cenach są odzwierciedlone w obecnej cenie instrumentu. Jeśli rynek jest słabo efektywny to wszelkie strategie obrotu /kupno-sprzedaż/ oparte na przeszłych cenach instrumentów finansowych nie przyniosą zysków /dochodów/ ponad przeciętny ich poziom.
Wniosek: Kwestia prognozowania cen finansowych, a szczególnie kursów akcji na rynku słabo efektywnym nie ma sensu.
2.średnia efektywność /nazywana północną/ - rozpatrywane informacje o instrumentach finansowych to nie tylko przeszłe ceny lecz wszystkie publicznie dostępne informacje o tym instrumencie. Analizowany zbiór informacji jest większy np. dane o kondycji finansowej, sytuacja w zarządzie, problem zadłużenia.
Rynek jest średnio efektywny - gdy wszystkie publicznie dostępne informacje o instrumentach finansowych są odzwierciedlone w obecnej cenie instrumentu. Jeśli rynek jest średnio efektywny to wszelkie strategie obrotu oparte o publicznie dostępne informacje nie przyniosą dochodów wyższych od przeciętnych
3.mocna efektywność - do zbioru analizowanych informacji o instrumentach finansowych należą wszystkie dostępne informacje o tym instrumencie w tym publicznie niedostępne. Analizowany zbiór jest szerszy.
Rynek mocno efektywny - gdy wszystkie dostępne informacje o instrumentach finansowych łącznie z niedostępnymi publicznie są odzwierciedlone w jego obecnej cenie. Jeśli rynek był mocno efektywny to wszelkie strategie obrotu opierające się nawet na poufnych /publicznie niedostęnych/ informacjach nie przyniosą dochodów wyższych od przeciętnych. Inwestor nie może na takim rynku nic zrobić.
Inwestor musi ocenić jaki jest stan efektywności rynku:
-jeśli rynek mocno efektywny - nie analizuje, nie podejmuje decyzji,
-jeśli rynek nie w pełni efektywny - analizuje informacje, kalkuluje, podejmuje decyzje, próbuje wygrać z rynkiem.
Giełda w przypadku nagłych załamań - jedyny sposób to zamykanie giełdy na pewien czas /czas do przemyśleń/. Jeśli indeks spada na jednej sesji 250pkt to zamknięcie na godzinę, powyżej 400pkt to na dłużej.
Inwestorzy powinni uwzględniać różne rodzaje ryzyka związane z instrumentami finansowymi.
Każdy inwestor może konstruować różne portfele papierów wartościowych w zależności od tego jaki cel chce osiągnąć. Jednym z kryteriów którymi ma się kierować inwestor przy układaniu własnego portfela jest minimalizacja ryzyka przy z góry założonym, określonym zysku.
Cechą instrumentów finansowych jest z jednej strony ryzyko z drugiej strony dochód i poza tym płynność.
Stabilizować ryzyko pomaga udział w portfelu inwestora walorów o stabilnych cenach /które nie podlegają silnym fluktuacjom tj. tych które przynoszą stały bądź rosnący zysk/. Należą do nich:
-papiery skarbowe
-akcje banków /w drugiej kolejności/, bo banki swoją działalność mają uregulowaną przez prawo bankowe.
Prawne ramy działalności banków nie pozwalają na podejmowanie zbędnego ryzyka. Banki jako uczestnicy rynku działają jako stabilizatory.

OBLIGACJE
Określenie ogólne - zobowiązanie. Mogą występować w formie materialnej i zdematerializowanej. 
Obecnie w formie dematerializowanej np. zapis na koncie depozytowym w banku lub domu maklerskim.
Dawniej obligacja składała się z dwóch części:
1.płaszcz /charakterystyka pożyczki kto?, jaki %?/
2.arkusze kuponowe służące do odcinania , realizowania odsetek.
Obligacja jest instrumentem finansowym w swej tzw. postaci klasycznej wierzycielskim /dłużnym/.


Obligacje opisują dwie podstawowe charakterystyki:
1. termin wykupu tzw. maturity -jest to czas po upływie którego posiadacz otrzymuje od emitenta wartość nominalną obligacji /co oznacza, że zwracany jest kredyt/ i po terminie wykupu obligacja traci ważność i nie dokonuje się nią obrotu.
Obligacja /kontrakt/ - dwie strony:
-emitent - zaciąga kredyt u posiadacza obligacji /nabywcy/ i powinien go zwrócić wraz z odsetkami.
- posiadacz obligacji.
Obligacja - instrument finansowy w przypadku którego emitent zobowiązuje się do zapłacenia jej posiadaczowi w określonym terminie ustalonej sumy /tzw. wartości nominalnej/ + odsetki.
2. wartość nominalna /nominal value/ - jest płacona posiadaczowi po terminie wykupu.
Obligacje sprzedawane są po cenie emisyjnej na rynku pierwotnym.

Ze względu na emitenta obligacje dzieli się na:
- skarbowe i rządowe
- komunalne
- obligacje przedsiębiorstw /spółek/
W klasycznej swej postaci obligacje przynosiły stały dochód. 
W praktyce ze względu na inflację oprocentowanie obligacji bywa zmienne /taki system w naszym kraju, chociaż inflacja spada/. 
Odmianą tego rozwiązania jest utrzymywanie stałego % przy zmianie podstawy naliczania odsetek. Są to tzw. obligacje indeksowane. Polega to na powiększaniu zadłużenia o stopę inflacji.
Mogą także funkcjonować:
Obligacje premiowe:
- kto w trakcie trwania pożyczki wylosuje numer swojej obligacji otrzyma przedterminowy zwrot wraz z premią /która stanowi dochód/
- ci których obligacje nie będą wylosowane otrzymają zwrot pożyczki w momencie ostatecznego wykupu obligacji.
Obligacje o kuponie 0 - sprzedawane są nie wg wartości nominalnej lecz z dyskontem /po cenie niższej niż nominalna/, a wykup po cenie nominalnej. Korzystne dla emitentów. Zwalniają emitenta w okresie przejściowej dekoniunktury od bieżącej obsługi długu /bieżącego wypłacania odsetek/.
Obligacje zamienne - dają prawo posiadaczowi obligacji wymianę ich na akcje. Specyficzną postacią obligacji zamiennych są obligacje z "WARRANTEM" - dają możliwość wymiany na akcje po z góry określonym kursie akcji nawet wtedy gdy kurs akcji na rynku wyższy/.
WARRANT - zaświadczenie o składowaniu towarów dające podstawą do ubieganie się o kredyt.
Obligacje z WARRANTEM zwane są także "obligacjami z prawem pierwszeństwa" /jest to prawo, a nie obowiązek/. Korzyść płynąca z możliwości zamiany obligacji na akcje kompensowana jest niższym %.
Obligacje ratalne - w ich posiadanie można wejść po wniesieniu pewnej ustalonej kwoty/pierwszej raty/ i zobowiązanie się do terminowego wnoszenia kolejnych rat.

Inny podział obligacji - /dotyczący emitenta prywatnego /spółki/:
- obligacje zabezpieczone na majątku emitenta
- obligacje niezabezpieczone na majątku emitenta
Zabezpieczenie może mieć charakter:
- stały tzw. obligacje hipoteczne,
- płynny - zabezpieczenie na majątku bez wskazania konkretnego składnika majątku.
W przypadku przedsiębiorstw /spółek/ przyjmuje się ograniczenie w zakresie wartości emisji obligacji. Wartość wyemitowanych obligacji wraz z odsetkami nie może przekroczyć 50% funduszów własnych.
Formalnie niezabezpieczonymi są obligacje publiczne /skarbowe, komunalne/, a także dużych firm o wysokiej rynkowej renomie.
Inny podział obligacji-ze względu na status dewizowy emitenta wyróżnia się:
- obligacje krajowe
- obligacje międzynarodowe:
* zagraniczne -emitowane w walucie kraju na terenie którego obligacje wprowadzono do obrotu
* euroobligacje - nominowane są w innej walucie niż waluta kraju w którym dokonywana jest emisja.
Pożyczki obligacyjne mogą być:
- konwertowane - zamiana jednej pożyczki obligacyjnej na dwie wraz ze zmianą warunków /okres pożyczki i %/
- konsolidowane - łączone.
Polskie jednostki samorządowe mogą emitować nowe znane z amerykańskiego rynku walory tzw. obligacje przychodowe. Nabywca takich obligacji ma prawo zaspokajania swoich roszczeń z części lub całości przychodów z inwestycji, która została sfinansowana ze środków uzyskanych ze sprzedaży tych papierów.
Obligacje przychodowe emitowane są przez przedsiębiorstwa o charakterze użyteczności publicznej np. szpitale, przedsiębiorstwa drogowe, kluby sportowe itp., które są spłacane z zysku lub dochodów osiągniętych dzięki realizacji finansowanego projektu inwestycyjnego.
Obligacje ogólne - emitowane przez jednostki samorządowe. To papiery zabezpieczone jedynie dochodami budżetu lokalnego i zaufaniem inwestorów do emitenta. Są najszerzej stosowaną przez samorządy formą finansowania mało ryzykownych przedsięwzięć inwestycyjnych.

Obligacje przychodowe /w odróżnieniu od długu ogólnego/:
- nie muszą być aprobowane przez społeczność lokalną.
- uważane są za mniej bezpieczne od ogólnych ,
- wyższy poziom rentowności - żeby zachęcić nabywców obietnica wyższych zysków 
- posiadaczom tych obligacji przysługuje prawo pierwszeństwa do zaspokojenia roszczeń z tytułu tych walorów przed innymi wierzycielami.
- środki pieniężne pochodzące z przedsięwzięcia /finansowanego tymi obligacjami/ mogą być wykorzystane wyłącznie na zaspokojenie roszczeń nabywców obligacji
- nie obciążają /w przeciwieństwie do obligacji ogólnych/ budżetów samorządowych -nie mogą być obsługiwane z dochodów pochodzących z podatków i 
- zadłużenie z tytułu ich emisji nie jest zaliczane do ogólnego zadłużenia jednostek samorządowych,
- mogą być korzystniejsze od kredytu - program spłaty ich zobowiązań kształtowany jest przez emitenta i nie musi być uzgadniany z bankiem,
- zobowiązania z tytułu tych obligacji są zabezpieczone wyłącznie przychodami z przedsięwzięcia lub też z majątku powstałego w wyniku tego przedsięwzięcia.

Obecnie w obrocie:
- 7 rodz. obligacji skarbowych, które się różnią okresem życia /zapadalności/ 1, 2, 3, 4, 5, 10-letnie i już była jedna emisja 20-letnich.
- obligacje komunalne miast i gmin
- obligacje przedsiębiorstw.
Obligacje 1-roczne 
- wartość 100zł - charakter obligacji indeksowanych.
- oprocentowanie = Stopa inflacji + marża odsetkowa 
- i - stopa inflacji, jeżeli i + 0,05 to marża w wysokości 5%, później i + 0,03 to marża w wysokości 3%, później marża zniknęła, obecnie marża = 0%, czyli oprocentowanie = stopa inflacji.
- jeśli inflacja spada - zarabiamy w oparciu o minioną roczną inflację
- odsetki płacone są w momencie wykupu obligacji
- obligacje emitowane są co kwartał
- pierwsza emisja 1.06.1992r.
- kupowane na rynku pierwotnym lub wtórnym za pośrednictwem biura maklerskiego
Obligacje 100zł -detaliczne, dostępne dla indywidualnych inwestorów
Inflacja - roczna stopa obliczona na podstawie miesięcznych stóp inflacji z okresu rocznego kończącego się 2 miesiące przed terminem wykupu obligacji.
Obligacje 2-letnie
- wartość nominalna 1000zł, stałe oprocentowanie 
- odsetki wypłacane co roku
- na rynku pierwotnym handluje się nimi na przetargach
- istnieje dla nich rynek wtórny
- cena emisyjna nie zmienia się w ciągu sprzedaży
- obecnie procentowanie 7% w skali roku /jeżeli inflacja wynosi 1,7 oznacza to, że po 2 latach ich właściciele otrzymują odsetki w wysokości 17,49% bo naliczmy odsetki po roku, a w drugim roku odsetki będą naliczone od 100zł +odsetki za pierwszy rok./.
- obecnie obligacje 2-letnie też o wartości 100zł

Obligacje 3-letnie
- wartość nominalna 100zł, zmienne oprocentowanie
- oprocentowanie określa się jako 1,05 stawki podstawowej która jest rozumiana jako średnia arytmetyczna stóp rentowności 13-tygodniowych bonów skarbowych handlowanych na przetargach z 4-tygodni poprzedzający okres odsetkowy
- odsetki płacone co kwartał
- można kupić na rynku pierwotnym i wtórnym za pośrednictwem biura maklerskiego
- oprocentowanie w pierwszym okresie odsetkowym /3 miesiące/ = 8,14% w skali roku
- obligacje których termin zapadalności już upływa można zamienić na nowo emitowane obligacje 
Obligacje 4-letnie /dla osób które dysponują nadwyżką gotówki którą mogą zainwestować na dłuższy okres/.
- obecnie atrakcyjne, wykup do końca października za każdą obligację 149zł07gr
- odsetki powiększają wartość obligacji, a od powiększonej wartości naliczany % w kolejnych okresach odsetkowych
- uważane za zabezpieczenie przed inflacją, ale przede wszystkim przynoszą realny zysk wyrażony w marży odsetkowej
- do końca października można dokonać zakupu nowej emisji obligacji 4-letnich /oferta 1,5mln/, oprocentowanie 7,4% w pierwszym okresie odsetkowym, w kolejnych okresach odsetkowych oprocentowanie będzie liczone w oparciu o inflację do której będzie dodawana marża w wysokości 3,5%
- wartość 100zł - obligacje detaliczne
Obligacje 5-letnie
- wartość nominalna 100zł, detaliczne, o stałej stopie %
- oprocentowanie stałe w ciągu 5 lat 6,5% a skali roku
Obligacje 10-letnie
- wartość nominalna 1000zł, o zmiennym oprocentowaniu
- oprocentowanie = suma stawki bazowej + marża odsetkowa /wcześniej wynosiła 1%/
- zapis ? +1% oznacza stawka podstawowa + marża
- ? - stawka bazowa /podstawowa/ jest liczona w przypadku obligacji 10-letnich jako średnia arytmetyczna ważonych stóp rentowności 52-tygodniowych bonów skarbowych handlowanych w 3 i 2 miesiącu poprzedzającym okres odsetkowy
- pierwsza emisja grudzień 1995r
Obligacje są zdematerializowane, obraca się nimi na rynku wtórnym na giełdzie papierów wartościowych w ramach notowań jednolitych oraz ciągłych.
Ze względu na korzystny % obligacje są atrakcyjne dla:
- banków
- dla spekulacyjnego kapitału zagranicznego
- dla indywidualnych inwestorów

Wycena obligacji o stałym oprocentowaniu
Wycena każdego instrumentu finansowego przeprowadzona jest przez inwestorów po to by określić wartość instrumentu zwaną także "sprawiedliwą ceną instrumentu" i następnie porównać ją z ceną rynkową aby określić które instrumenty są na rynku niedowartościowane wtedy warto je kupić, a które są przewartościowane, których kupić nie warto.
Wartość obligacji oparta jest na wartości obecnej przyszłych przepływów pieniężnych związanych z posiadaniem tej obligacji.
Przepływy pieniężne związane z posiadaniem obligacji składają się z:
- regularnych płatności odsetek w okresie ważności obligacji
- oraz zwrotu sumy pożyczonego kapitału /zazwyczaj jest to wartość nominalna obligacji w dniu jej wykupu przez emitenta/



Dzień wykupu przez emitenta zwany jest termin zapadalności
Cena obligacji, która jest płacona przy jej zakupie jest to tzw. "cena brudna"/dirty price/
Cena brudna = "cena czysta" + odsetki narosłe od ostatniej płatności kuponowej
Cena czysta - zwana inaczej "kursem obligacji", podawana w % , jest to % od wartości nominalnej obligacji.
Przykład1.
Dane: obligacja 2-letnia o wartości 1000zł, stopa procentowa = 8%, odsetki płacone 1raz w roku, 
kurs obligacji=96,8%, od ostatniej płatności odsetek kuponowych upłynęło pół roku.
Obliczyć cenę obligacji /"cenę brudną"/.
Połowa okresu odsetkowego to odsetki w wysokości 40zł.
CENA BRUDNA /bo wraz z odsetkami/= 0,968*1000zł + 40zł = 1008zł
Stopa % po której następuje dyskontowanie przepływów pieniężnych to:
- r -wymaganą stopą dochodu /przychodowości/ inwestora
- rr0 -stopa dochodu obligacji, stopa dochodu (przychodowości) w okresie do terminu zapadalności /wykupu/
(1.) (P) lub C= 
C - cena, wartość obligacji
n - liczba okresów odsetkowych
Et -dochód z tytułu posiadania obligacji otrzymywany w okresie (t), który składa się z odsetek kuponowych oraz wartości nominalnej obligacji otrzymywanej przez jej posiadacza w dniu wykupu
r - wymagana stopą dochodu inwestora /jaką chciałby osiągnąć/, stopa % liczona w skali okresu otrzymywania dochodu.

(2.) C= 
C - cena, wartość obligacji
n - liczba okresów odsetkowych
Et -dochód z tytułu posiadania obligacji otrzymywany w okresie (t), 
rr0 - stopa dochodu osiągnięta, zrealizowana

Ze wzoru (1) wynika, że wartość obligacji równa się wartości dochodów, które będą uzyskane w okresie posiadania obligacji wycenionych /zdyskontowanych/ w dniu jej wyceny.
Wymagana stopa dochodu (r) stosowana do dyskontowania dochodu z obligacji określana jest na podstawie rynku, tzn. na podstawie stóp dochodu, które osiągają w momencie wyceny obligacje podobnego typu /tzn. o podobnym poziomie ryzyka emitenta, o zbliżonym oprocentowaniu i podobnym terminie wykupu/. Takich informacji dostarcza rynek, a publikują je opracowania specjalistyczne i środki masowego przekazu.
Wyceny obligacji /podobnie jak innych instrumentów/ inwestorzy dokonują wówczas, gdy ich zdaniem rynek jest nieefektywny tzn. gdy informacje o obligacjach nie odzwierciedlają się w ich bieżącej cenie.
Dokonując wyceny inwestor liczy na to, że zrobi to szybciej od innych uczestników rynku, a przez to szybciej podejmie decyzję o zakupie/sprzedaży i uzyska przychód większy niż przeciętny osiągany przez pozostałych inwestorów. Inwestor stara się wyprzedzić rynek.
W przypadku przekonania, że rynek jest efektywny /wszystkie informacje o obligacji są już odzwierciedlone w jej cenie rynkowej/ inwestor nie dokonuje wyceny tylko przyjmuje jako wartość obligacji jej aktualną cenę rynkową i na jej podstawie określa stopę dochodu. Będzie to zrealizowana stopa dochodu wzór (2) czyli r0.
(1) wzór - rynek nieefektywny, inwestorzy szukają "ceny sprawiedliwej obligacji" - zależność nieznanej wartości obligacji od znanej wymaganej wartości stopy dochodu.
(2) wzór - rynek efektywny - zależność znanej ceny obligacji od nieznanej, zrealizowanej stopy dochodu.
Inwestorzy jako wymaganą stopę dochodu często przyjmują aktualną, zrealizowaną stopę dochodu w przypadku obligacji o podobnych charakterystykach.
Zrealizowana stopa dochodu obligacji r0 - jest szczególnym przypadkiem wewnętrznej stopy zwrotu inwestycji.
PYT EGZ !!! Kiedy inwestor wycenia obligacje, a kiedy nie.
Przykład 2.
PYT EGZ !!! Obliczyć cenę obligacji.
Dane: obligacja 2-letnia = 100zł, która została kupiona at par /tzn. po cenie nominalnej/, odsetki płacone co pół roku, stopa % kuponowa = 12% w skali roku. Jaka będzie jej cena jeśli wymagana stopa dochodu wynosi:
1. 14%
2. 10%
3 przepływy po 6zł; oraz 4 przepływ 106zł bo wykup obligacji /zwrot wartości nominalnej 100zł + odsetki 6zł/.
Ad 1. C=6/(1+0,07) + 6/(1+0,07)2 + 6/(1+0,07)3 + 106/(1+0,07)4= 96,61zł
Aby opłacało się kupić cena musi być niższa od nominalnej.
Jeśli wymagana stopa dochodu jest wyższa od oprocentowania obligacji inwestor aby zrealizować wymaganą stopę dochodu r=14% musi ją kupić z dyskontem.
Ad2. C=6/(1+0,05) + 6/(1+0,05)2 + 6/(1+0,05)3 + 106/(1+0,05)4= 103,55zł
Inwestor aby zrealizować wymaganą stopę dochodu r=10% będzie mógł kupić obligację z premią /jej cena będzie mogła być wyższa od jej wartości nominalnej/ po cenie 103,55zł.
To po jakiej cenie inwestor kupuje obligacje zależy od relacji między wymaganą stopą dochodu, a oprocentowaniem obligacji. 
Gdyby wymagana stopa dochodu r=12% to kupno obligacji at par /po cenie nominalnej/.
Obliczone wartości są cenami brudnymi zawierają w sobie narosłe odsetki.
W celu obliczenia ceny czystej od tych cen należy odjąć narosłe odsetki od ostatniej płatności kuponowej /płatności odsetek/.
Przykład 3.
Inwestor chce nabyć obligacje z odsetkami kuponowymi, oprocentowaną na 12%, odsetki płatne co pół roku. Do końca życia obligacji /do zapadalności/ pozostało 3 miesiące /91dni w bankowości/. Wartość nominalna 100zł, wymagana stopa dochodu inwestora 14%.
W praktyce wysokość narosłych odsetek określają przepisy regulujące obrót obligacji, które określają formę liczenia:
365/365 -365 
365/360 -360 m=30 liczba dni w roku bankowym
360/360 -360 m=30
360/365..-365
Wyceniamy obligację w połowie okresu odsetkowego. Okres odsetkowy 182dni, a do płatności dyskontowej zostało jeszcze 91dni. Z tego wynika, że obligacja będzie miała tylko jeden przepływ, jedną płatność w dniu wykupu tzn. zwrot wartości nominalnej + wartość odsetkowa.
Cena obligacji = wartość zdyskontowana tego przepływu na dzień zakupu obligacji /tzn.. ile to 106zł będzie warte 91dni wcześniej/
Uwaga ! 36000 wynika z przyjętej formuły liczenia odsetek /rok = 360dni/
C=106/(1+91*14/36000)=102,41zł cena brudna
Ponieważ wymagana stopa dochodu była wyższa od stopy oprocentowania obligacji to ta obligacja jest sprzedawana z dyskontem.
Odsetki przez 3 miesiące to 3zł
Cena czysta = 102,41zł - 3zł=99,59zł /obligacje kupujemy z dyskontem/


Obliczanie stopy procentowej obligacji i stopy dochodu do wykupu wzór (2) /rynek efektywny/.
Przykład 4.
Dane: obligacja 2-letnia, wartość nominalna 100zł, oprocentowanie =10%, odsetki płacone co 1rok. Inwestor kupił ją za 104zł. Obliczyć zrealizowaną stopę dochodu rr0 /znana cena, a obliczamy jaką stopę dochodu osiągnie inwestor/.
104zł=10/(1+rr0) + 110/(1+rr0)2 rr0=7,75%
Istnieje problem czy przy obliczaniu będziemy stosować tzw. koncepcję stopy prostej /częściej/, czy koncepcję stopy efektywnej. Wyniki będą się różniły 0,05 procenta.
Istotną kwestią dla wszystkich inwestorów jest rozróżnienie między nominalną, a realną stopą /stopa realna to stopa po uwzględnieniu inflacji/.
Dodatnia realna stopa oznacza, że osiągnięte z obligacji odsetki rekompensują deprecjacje kapitału ulokowanego w obligacji i pozwalają na osiągnięcie dodatkowej finansowej korzyści.
Ujemna realna stopa oznacza, że osiągnięte odsetki nie pokryły w pełni deprecjacji kapitału i wartość realna kapitału ulega pomniejszeniu.
Obligacje o stałym oprocentowaniu to obligacje,2,5-letnie.





Obligacje 0 - kuponowe 
Są nieoprocentowane /nie ma odsetek/.
C=
WN-wartość nominalna obligacji; r-stopa %; n -liczba okresów
W tym wzorze zakłada się kapitalizację roczną, zakłada się reinwestycje w okresach rocznych, bo otrzymywane odsetki mogą być reinwestowane.
Reinwestycja jest tu pojęciem teoretycznym, bo faktyczna reinwestycja dochodu nie występuje, gdyż nie ma odsetek kuponowych przed terminem wykupu obligacji.
Pojęcie reinwestycji służy do porównania wartości obligacji 0-kuponowej z wartościami obligacji oprocentowanych /z odsetkami kuponowymi w przypadku których reinwestycja ma miejsce/.
Nie zawsze w przypadku obligacji z kuponem 0 przyjmuje się kapitalizację roczną np. USA - półroczna, wszystko zależy od tego jaki dominuje okres kapitalizacji na rynku obligacji w danym kraju.
Przykład 1.
Obligacja z kuponem 0, termin wykupu 3 lata, wartość nominalna = 100zł, założona /wymagana/ stopa dochodu inwestora = 15%.
Założenie: w przypadku obligacji o stałym oprocentowaniu odsetki wypłacane są:
-1 raz w roku
-2 razy w roku /co pół roku/.
1.raz w roku:
C1==65,79zł
2.dwa razy w roku:
C2==64,94zł
W drugim przypadku cena obligacji jest niższa z powodu wyższej /niż w 1 przypadku/ realnej stopy dochodu co jest wynikiem kapitalizacji półrocznej.
Zależności między ceną obligacji a stopą dochodu jaką ona przynosi: im wyższa jest stopa dochodu wynikająca z oprocentowania tym cena niższa /zależność odwrotna/.
Realna stopa dochodu obligacji z kuponem 0 jest zawsze wyższa w porównaniu ze stopą dochodu obligacji o stałym oprocentowaniu wyemitowanej na ten sam okres / dlatego, że ta specjalna marża na realnej stopie dochodu wynika z tego, że obligacja z kuponem 0 nie daje płatności odsetkowych/
W dniu wykupu obligacji z kuponem 0 nabywca otrzymuje tylko zwrot wartości nominalnej /jeżeli kupił ją za 65,79zł to w dniu jej wykupu otrzyma 100zł/.
Obligacje 0-kuponowe /ponieważ nie dają odsetek kuponowych/ sprzedawane są zawsze z dyskontem.

WYCENA Obligacji o ZMIENNYM oprocentowaniu - 

Polskie obligacje 1, 3, 4 i 10-letnie mają zmienną stopę %
2, 5-letnie mają stałą stopę %
Zmienność stopy % oznacza, że w okresach odsetkowych odsetki kuponowe mogą ulegać zmianie w zależności od wysokości kształtowania się wskaźnika finansowego np. stopa inflacji.




1-roczna obligacja skarbowa 
Jest obligacją indeksowaną, ma tylko 1 przepływ pieniężny i pod tym względem jest podobna do obligacji z kuponem 0, ale na dochód z obligacji mają wpływ odsetki kuponowe. W momencie wykupu właściciel otrzymuje wartość nominalną + odsetki kuponowe /zależne od stopy inflacji/
C=
i-stopa inflacji, ed-marża odsetkowa /nadwyżka ponad stopę inflacji/.

Stopę inflacji liczymy jako tzw..skumulowaną stopę inflacji za okres 12 miesięcy poczynając od 2 miesiąca poprzedzającego miesiąc rozpoczęcia sprzedaży /wstecz/.
ed-początkowo wynosiła 5%, później obniżono do 3%, później do zera.
Odsetki kuponowe = stopa inflacji › marża = 0
Ceny obligacji podawane są w procentach.
Przykład 2.
Inwestor planuje nabycie obligacji skarbowej i odsetki kuponowe = stopie inflacji. Na rynku pierwotnym obligacje oferowano po cenie 97% wartości nominalnej. Inwestor oszacował wymaganą stopę dochodu = 12% oraz oszacował przewidywaną stopę inflacji = 9%.
C==97,32
To oznacza, że inwestor powinien kupić te obligacje, bo na rynku jest ona niedowartościowana. Zarabia na jednej obligacji 32gr w stosunku do ceny rynkowej. Gdyby jej cena = 96,5 to oznacz, że inwestor nie powinien kupować tych obligacji bo ich cena na rynku jest przewartościowana.

Obligacja 3-letnia.
Różnią się od 1-rocznych sposobem oprocentowania i sposobem regulowania zobowiązań z tytułu emisji tych walorów.
Wskaźnikiem branym pod uwagę przy ustalaniu oprocentowania dla obligacji 3-letnich to rentowność /dochodowość/ 13-tygodniowych bonów skarbowych sprzedawanych na 4 kolejnych przetargach /średnia arytmetyczna średniej ważonej cen z 4 przetargów). Średnia rentowność mnożona jest przez współczynnik 1,05 lub 1,1 w zależności od terminu emisji /współczynnik>1/. Odsetki kuponowe są wypłacane kwartalnie.
Egz!!! Obliczyć cenę obligacji o stałym oprocentowaniu.
Egz.!!! Dlaczego obligacja jest sprzedawane/kupowane z dyskontem bądź z premią ?

Rating papierów dłużnych /ocena wiarygodności finansowej/

Dwie agencje S&P Moody's
AAA Aaa
AA+ Aa1
AA Aa2
AA- Aa3
A+ A1
A A2
A- A3 Polska
BBB+ Baa1
BBB Baa2
BBB- Baa3
.
.
C
.
D
Dwie agencje ratingowe oceniające wiarygodność finansową: Standard & Poors i Moody's Inwestor Service.
AAA - najwyższa ocena - świadczy o najwyższej zdolności emitenta do dokonania wykupu obligacji w wyznaczonym terminie oraz do regulowania płatności odsetkowych 
Mówimy tu o ocenie w odniesieniu do papierów dłużnych /obligacje/.
Obligacje są papierami dłużnymi !!!.
Generalna zasada: Ocena instrumentu finansowego i emitenta nie może być oceną wyższą niż ocena kraju.
Przedział AA /AA+,AA,AA-/ - emisja o wysokiej jakości i bardzo wysokim prawdopodobieństwie do terminowego uregulowania płatności, zdolność emitenta do regulowania zobowiązań z tytułu emisji jest b.duża.
Przedział A /A+,A,A-/ -jest to ocena z górnej klasy ocen średnich, oznaczająca wysokie prawdopodobieństwo terminowego regulowania odsetek z nieznaczną uwagą na wypadek pogorszenia ogólnej sytuacji gospodarczej, zdolność emitenta duża.
Przedział BBB - średnia ocena oznaczająca odpowiednią zdolność do regulowania płatności odsetek i wykupu obligacji w oznaczonym terminie. Większe prawdopodobieństwo, że przy pogorszeniu ogólnej sytuacji gospodarczej, albo pogorszenia sytuacji ekonomicznej emitenta obligacji, jego zdolność do regulowania zobowiązań będzie się pogarszać.
Przedział (BB) - w znacznym stopniu ocena spekulacyjna, pogorszenie ogólnej sytuacji gospodarczej bądź sytuacji emitenta może prowadzić do utraty zdolności do regulowania płatności.
(B) - spekulacyjna niska ocena, gorsza koniunktura spowoduje prawdopodobnie niemożność uregulowania zobowiązań z tytułu obligacji.
(CCC) i (Caa) - emisja niskiej jakości, gorsza koniunktura oznacza niemożność emitenta do regulowania zobowiązań z tytułu obligacji.
(CC) i (Ca) - emisja wysoce spekulacyjna, wysokie ryzyko zaprzestania płatności odsetkowych i wykupu obligacji.
(C) - emisja skrajnie spekulacyjna oznacza, że wniosek o upadłość emitenta został złożony w sądzie lub procedura taka wkrótce ma się rozpocząć, ale płatności odsetkowe ciągle są regulowane.
Przedział (DDD) (DD) (D) - płatności z tytułu obligacji przestały być regulowane, a odsetki i wartość nominalna obligacji traktowane są jako narastające zobowiązania emitenta.
(DDD) - emisja niewypłacalna, opóźniona / emitent nie wykonał jednego lub wielu zobowiązań wynikających z umowy obligacji/.
(DD) - zaległość narastająca, odsetki od obligacji należne ale nie zapłacone i to po upływie wszystkich terminów wezwania do zapłacenia.
(D) - sama wartość obligacji jest wątpliwa.
Papiery dłużne w USA w przedziale od AAA -BBB, określane mianem inwestycyjnych.
Wiele instytucji finansowych ma zakaz inwestowania w papiery dłużne o jakości niższej, dotyczy to:
-banków komercyjnych,
-powierników - zarządzających inwestycjami na zlecenie osób trzecich,
-spółdzielczych kas mieszkaniowych,
-towarzystw funduszy inwestycyjnych.
Z punktu widzenia emitenta im wyższa ocena ratingowa (kredytowa) tym niższa wymagana stopa zwrotu żądana przez inwestora. W krajach rozwiniętych firmy dbają o to aby systematycznie poprawiać swoją ocenę i utrzymywać ją na wysokim poziomie /wtedy są mniejsze koszty emisji w postaci wysokości oprocentowania/.
Rynek papierów dłużnych w Polsce od 1992r
W Polsce pierwsza i jedyna CERA -S.A. powstała w 1997r., pierwsza agencja ratingowa w Europie Wsch. wspierana przez doradców z USA, środki na utworzenie tej agencji pochodziły z Amerykańskiej Agencji do Spraw Międzynarodowego Rozwoju. Została utworzona początkowo przez 17 instytcji w tym 13 banków polskich. Pierwszy biuletyn z ratingiem CERA wydała w październiku 1997r. Polskie instytucje emitujące papiery dłużne niechętnie zwracają się o wydanie oceny ratingowej do CERY, natomiast jeżeli emitują instrumenty finansowe na rynki zagraniczne np.obligacje (euroobligacje) to wtedy zwracają się o rating do organizacji międzynarodowych. Za wydanie takiej oceny pobierana jest określona opłata, która zależy od instytucji i wielkości emisji / 1,5% wartości emisji, ale nie mniej niż 15tys.zł/.
Rating jest monitorowany, o fakcie przyznania ratingu informacja do komisji papierów wartościowych giełdy i do mediów. CERA - zróżnicowanie nadawania ratingu dla papierów krótkoterminowych i długoterminowych.
Obligacje są papierami długoterminowymi.!!!
KPD -krótkoterminowe papiery dłużne Comersial Papers o okresie życia do 1 roku !!!
Na polskim rynku papierów dłużnych oprócz obligacji skarbowych dynamicznie rozwija się rynek KPD. Obligacje korporacji i samorządów są na początkowej drodze rozwoju.

AKCJE
Wywodzi się z języka łacińskiego (działanie, przedsięwzięcie). Wyróżniamy akcje zmaterializowane i zdematerializowane, dzielimy je na zwyczajne i uprzywilejowane. Posiadacz zwany akcjonariuszem jest współwłaścicielem podmiotu emitującego akcje /spółka akcyjna/. W przypadku akcji stronami w kontrakcie są: emitent akcji i nabywca /posiadacz/ akcji.
Akcja daje jej posiadaczowi prawa z nią związane:
-prawo własności - posiadacz akcji jest współwłaścicielem spółki, która wyemitowała te akcje,
-daje ona prawo do udziału w zyskach /prawo do dywidendy/,
-prawo do zakupu nowych emisji akcji /prawo poboru/,
-prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy,
-prawo do udziału w masie upadłościowej spółki.
Te prawa nie muszą dotyczyć wszystkich akcji.

Akcja zwyczajna 
Daje 1 głos na walnym i uprawnia do otrzymania dywidendy zmiennej wysokości w zależności od osiągniętego zysku i od decyzji walnego zgromadzenia. Jest akcją na okaziciela.
Akcje uprzywilejowane, przywileje dotyczą 
1.dywidendy i stanowią o jej stałym poziomie.
akcje kumulatywne -są odmianą akcji uprzywilejowanych dywidendą; posiadacze otrzymują dywidendy
nawet wtedy gdy spółka przynosi straty; są pozbawione prawa głosu na walnym zgromadzeniu; posiadaczami
są drobni ciułacze, pracownicy przedsiębiorstwa.
2.więkrotność liczby głosów na walnym zgromadzeniu, /2 do 5/
3.prawo pierwszeństwa zakupu nowo wyemitowanych akcji w postaci prawa poboru.
4.pierszeństwo w udziale podziału majątku likwidowanej spółki. 
Akcje uprzywilejowane są imienne i można je sprzedać, odziedziczyć itp. jedynie za zgodą zarządu spółki.
Sama spółka nie może kupować własnych akcji. Wyjątek:
-w celu umorzenia,
-okresowego przechowania.
Akcje uprzywilejowane mogą być zastąpione tzw. akcją użytkową - nie ma ona wartości nominalnej, wygaszone są przywileje, dają możliwość otrzymywania zmiennej dywidendy, bez prawa głosu na walnym.
Szczególnym rodzajem akcji są akcje złote - dają posiadaczowi, którym jest Skarb państwa wpływanie na decyzje spółki o charakterze strategicznym /na decyzje ważne ze względu na interes państwa np. zmiana statutu, kontrola struktury własnościowej, łączenia i podziały/. Uprawnienia mogą mieć terminowe bądź bezterminowe.
Akcja może być opłacona gotówką, nabycie może polegać na wniesieniu wkładu rzeczowego tzw. aportu /akcje aportowe/. Taka akcja może być opatrzona klauzulą czasowej niezbywalności.
Mogą być emitowane akcje częściowo opłacone, ratalnie np. pierwsza wpłata 25% lub opłacone całkowicie.
Akcje pracownicze - emitowane na specjalnych zasadach, z reguły są imienne.

W obrocie papierami wartościowymi występują trzy ceny:
-nominalna,
-emisyjna,
-rynkowa /której szczególną postacią jest cena giełdowa, jeżeli dany instrument finansowy jest notowany na giełdzie/.
Alternatywną dla ceny emisyjnej jest cena przetargowa /na zasadzie, że potencjalni nabywcy składają ofertę nabycia z określeniem poziomu ceny/.

Cena nominalna akcji stanowi jednostkę podstawową kapitału akcyjnego: 
kapitał akcyjny
liczba akcji
Akcje wg wartości nominalnej służą do rozliczania dywidendy /cena nominalna z reguły jest ceną wykupu/.

Cena emisyjna jest ceną sprzedaży nowych akcji wchodzących na rynek. Jest wyższa od ceny nominalnej, czasami równa. Nie może być niższa od nominalnej bo nie zapewni osiągnięcia kapitału akcyjnego w niezbędnej wysokości. Wyjątki - emisja akcji BRE - banku.
Obligacje z kuponem 0 - cena emisyjna jest zawsze niższa od nominalnej, dyskonto jest motywem jej nabycia.
Jeżeli ceną emisyjną > od nominalnej to różnica stanowi zysk na emisji, który pokrywa koszty emisji i tworzy część kapitału zapasowego /koszt emisji: prowizja, podatki, opłaty/.
Dlaczego cena emisji może być > od nominalnej?
Decyduje o tym wartość spółki oraz fakt, że kapitał akcyjny spółki jest jedynie cząstką funduszy przedsiębiorstwa. Z tego wynika, że stanowi to podstawę dysponowania większym majątkiem niż wynikałoby to z ceny nominalnej akcji.
Cena rynkowa - cena,; jest wynikiem relacji między popytem i podażą; kształtuje się na rynku poza emisją /poza sprzedażą pierwszemu nabywcy/ w dalszych transakcjach kupna/sprzedaży w tym również na giełdzie.

Wycena akcji.
Standardową metodą wyceny akcji jest metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych. Wg tej koncepcji:
wartość akcji jest równa sumie wartości bieżących dochodów osiąganych z tyt. jej posiadania.
1.Ile wynoszą dochody z tytułu posiadania akcji?
2.Jaki jest okres posiadania akcji?

Dochód może mieć dwie postacie:
-INCOME - dochód w postaci dywidendy,
-CAPITAL GAIN- zysk kapitałowy, który jest wynikiem zmiany /wzrostu/ cen akcji, gdy cena ich sprzedaży będzie wyższa od ceny zakupu.
Dywidendy płacone są w regularnych odstępach czasu /najczęściej 1 raz w roku/.
W przypadku akcji zwykłej niewiadoma wysokość dywidendy.
Na rynkach rozwiniętych renomowane spółki prowadzą ustabilizowaną politykę dywidendową - można wówczas przewidzieć wysokość dywidendy w kolejnych latach posiadania akcji, trudniej określić wysokość zysku kapitałowego bo to wymaga prognozowania cen sprzedaży akcji w dłuższym okresie czasu.
Wycena akcji jak i obligacji sprowadza się do określenia ich wartości w celu stwierdzenia:
-które akcje są niedowartościowane i można je kupić,
-które akcje są przewartościowane i można je sprzedać.
Wycena akcji uprzywilejowanej - hybryda, gdyż pewne cechy upodobniają je do obligacji, a pewne do akcji zwykłych.
Podobieństwo do obligacji - dywidendy podobne do odsetek kuponowych z obligacji, bo mają tak samo ustaloną wysokość i muszą być zapłacone przed dywidendą z akcji zwykłych.
Podobieństwo do akcji zwykłych - dywidendy od akcji uprzywilejowanych podobnie jak dywidendy od akcji zwykłych mogą nie być zapłacone i nawet bez zagrożenia przedsiębiorstwa bankructwem.
Prawa z akcji zwykłych mają charakter rezydualny /zaspokajane na szarym końcu/ -dotyczy to dywidend oraz udziału w podziale masy upadłościowej.
Najpierw zaspokajane są prawa :
-z papierów dłużnych /obligacji/; prawa wierzycieli /różne instytucje, posiadacze papierów dłużnych /obligacji/;
-akcji uprzywilejowanych; prawa akcjonariuszy uprzywilejowanych;
-akcji zwykłych.
Egz.!!! Co oznacza słowo "rezydualny" ?



Większość akcji uprzywilejowanych daje prawo posiadaczom do otrzymywania dywidend /regularnych, stałych płatności /. Jeżeli płatności te trwają w nieskończoność emisja takich akcji jest "rentą wieczystą" i jej wartość /cenę/ określamy zgodnie ze wzorem (1).

Wau= Wzór (1)
Wau-cena akcji uprzywilejowanej; Dau-dywidenda od akcji uprzywilejowanej; r-wymagana stopa dochodu.
Przykład 1.
Jeżeli przedsiębiorstwo X ma w obiegu akcje uprzywilejowane, które przynoszą 12zł dywidendy rocznie, a r=8%. Obliczyć cenę akcji uprzywilejowanej /rentę wieczystą/.
Wau==150 /cena po jakiej kupujemy akcje/
Jeżeli znamy bieżącą cenę akcji uprzywilejowanej /rynkową/ i dywidendę to możemy obliczyć bieżącą stopę dochodu /będzie to zrealizowana, rynkowa stopa dochodu/.
r= Wau-cena rynkowa akcji

Wycena akcji zwykłych.
Wycena tak jak obligacji. Są ustalane jako wartość obecna przyszłych strumieni przepływów pieniężnych. Równanie służące do wyceny akcji jest podobne do równania wyceny obligacji, z tą różnicą, że obligacje mają z góry określony okres życia /okres zapadalności, termin wykupu/ akcje są bezterminowe. Jeśli akcje są nabywane z zamiarem ich utrzymywania w rodzinie na zawsze /w drodze spadku z pokolenia na pokolenie/ nieskończenie długo, wtedy moment ich sprzedaży /wyceny akcji/ przesuwa się w nieskończoność, a strumień dochodów otrzymywany przez inwestora łącznie z jego spadkobiercami będzie wyłącznie strumieniem dywidend. Wartość akcji w dniu dzisiejszym obliczamy jako wartość nieskończonego strumienia dywidend wzór(2).
C=++ ........+= Wzór (2)
D r- dywidenda w okresie t; r-wymagana stopa dochodu
Jest to model "zdyskontowanych dywidend". Dla każdego inwestora oczekiwany przepływ strumieni pieniężnych to oczekiwane dywidendy i oczekiwana cena sprzedaży akcji. Cena sprzedaży /którą otrzymuje obecny inwestor/ zależy jednak od dywidend, których oczekuje przyszły inwestor. Dla wszystkich inwestorów obecnych i przyszłych oczekiwane przepływy strumieni pieniężnych będą zależały od oczekiwanych przyszłych dywidend /cena nas nie interesuje tylko dywidendy/. Dopóki przedsiębiorstwo nie jest sprzedawane innemu przedsiębiorstwu, albo likwidowane dopóty przepływy strumieni pieniężnych do których mają prawo akcjonariusze będą się składały ze strumienia dywidend.
Wartość akcji=wartość obecna przyszłych strumieni dywidend.

Wycena akcji o 0 /zerowym/ wzroście.
Strumień w przyszłości stały taki jak dzisiaj, wzrost na stałym obecnym poziomie, w każdym następnym okresie występuje taka sama obecna wartość dywidendy wzór (3).
C=++..... Wzór (3)
Taki instrument finansowy, który ma w nieskończonej przyszłości przynosić stały roczny dochód nazywamy "rentą wieczystą". Akcje które mają 0 wzrost są "rentą wieczystą". Każda kolejna dywidenda za kolejny okres będzie miała wartość obecną coraz mniejszą, będzie się zbliżać do 0 /zera/.

Wartość obecna renty wieczystej wzór (4)
C= Wzór (4)
C-cena; D-dywidenda; r- stopa dyskontowa

Przykład 2.
Dywidenda co roku D=1,96zł , wymagana stopa dochodu r=11,2%. Obliczyć cenę.
C==17,50zł
Jeżeli założymy, że na rynku kupimy akcje za 17,50zł i będziemy się spodziewać, że otrzymamy dywidendę=1,96zł to stopa dochodu r=11,2%.

Wycena akcji o normalnym /stałym/ wzroście - "Model Gordona".

Model 0 wzrostu akcji można zastosować tylko do nielicznych spółek, a od dochodu i dywidend większość spółek oczekuje corocznego wzrostu.
Dt=D0(1+g)t
g-stała oczekiwana stopa wzrostu; Dt-dywidenda w roku t; D0-dywidenda w okresie 0; 
Model akcji o normalnym /stałym/ wzroście jest najczęściej stosowany do wyceny akcji. Jest to "Model Gordona".
Egz. !!! "Model Gordona" - najczęściej stosowany.
Model ten opiera się na 3 założeniach.
1.wskaźnik wypłaty dywidendy jest stały, oznacza to że spółka utrzymuje stałą proporcję podziału zysku na:
-zysk zatrzymany /na inwestycje/
-zysk podzielony /wypłata dywidend dla akcjonariuszy/.
Ten podział nie ulega zmianie.
2.stopa zwrotu z zainwestowanych przez spółkę zysków zatrzymanych jest stała /rentowność inwestycji jest stała/.
3.spółka nie finansuje się kapitałem obcym tzn. całość wzrostu zysków pochodzi z reinwestycji, z inwestycji zysku zatrzymanego /wykluczamy działanie dźwigni finansowej/.
Dt=(1-f)*Zt Zt=(1+rf*f)*Zt-1 Wzór (5)

Dt-dywidenda w okresie t; Zt-zysk netto przypadający na jedną akcję w roku t; 
f-wskaźnik zatrzymania, który określa jaką część zysku netto stanowi zysk zatrzymany /na inwestycje/; 
(1-f)-to wskaźnik wypłaty dywidendy; rf-stopa zwrotu z inwestycji /z zysku zatrzymanego/.
Zt-zysk netto w okresie t; Zt-1-zysk w poprzednim okresie.
Zysk w okresie t zależny jest od zysku w poprzednim okresie razy stopa zwrotu z inwestycji /czli zysku zatrzymanego/ razy wskaźnik zatrzymania zysku.
Dt=(1+rf*f)*Dt-1 Wzór (6a)
rf*f=g › Dt=(1+g)*Dt-1 Wzór (6b)
Dt-dywidenda w okresie t; rf-stopa zwrotu z inwestycji; f-wskaźnik zatrzymania;
rf*f decydować będzie o stopie wzrostu dywidendy.
C= Wzór (7)
C-cena akcji; f-wsk. zatrzymania; Zt-zysk w oresie t; r-wymagana stopa zwrotu; g-stopa wzrostu dywidendy.
Zakładamy, że r>g. Ze wzoru (7) wynika, że
- wartość akcji jest tym większa im wyższy jest wskaźnik wypłaty dywidendy, 
- wyższa jest stopa wzrostu dywidendy
- niższa wymagana stopa zwrotu inwestora będąca kosztem kapitału własnego.
Przykład 3.
Jeżeli kupiliśmy akcje zwykłe na które prognozowany zysk w nastęnym roku =20zł na 1akcję, wymagana stopa zwrotu inwestora r=15%. Jaka będzie cena akcji w przyszłości?
Kilka wariantów, bo kilka przypadków możliwości rozwojowych spółki w przyszłości. Przypadki te mogą się różnić:
1.wielkością wskaźnika zatrzymania, co określa polityka płacenia dywidend,
2.stopą zwrotu z reinwestowanych zysków zatrzymanych, co określa wyniki ekonomiczno-finansowe spółki.
Dwa możliwe warianty:
1.gdy wskaźnik zatrzymania f 
a)0,3 jest niski wtedy wsk. wypłaty dywidendy będzie wysoki bo będzie wynosił 0,7
b)0,7 jest wysoki wtedy wsk. wypłaty dywidendy będzie niski bo będzie wynosił 0,3.
2.stopa zwrotu z reinwestowanego zysku rf 
a)20%; 
b)15%; 
c)10%.
Stopa zwrotu rf
Wskaźnik f =0,3
Wskaźnik f=0,7
10%
116,67
75
15%
133,33
133,33
20%
155,56
600
Wnioski:
1.wartość akcji rośnie wraz ze wzrostem wskaźnika zatrzymania, ale nie w każdym przypadku:
-rośnie gdy stopa zwrotu reinwestowanych zysków zatrzymanych jest wyższa od kosztu kapitału własnego /koszt kapitału własnego to wymagana stopa zwrotu/.
Takie spółki nazywane są wzrostowymi.
2.wartość akcji rośnie wraz ze spadkiem wskaźnika zatrzymania /pierwszy wiersz tabeli/, gdy stopa zwrotu reinwestowanych zysków zatrzymanych jest niższa od kosztu kapitału własnego.
Takie spółki nazywane są spadkowymi.
3.wartość akcji nie zależy od polityki dywidendy /drugi wiersz tabeli/, gdy stopa zwrotu reinwestowanych zysków zatrzymanych jest równa kosztowi kapitału własnego /koszt kapitału wł.=15%/.
Takie spółki nazywamy spółkami normalnymi.
Przy wysokim wsk. zatrzymania np. 0,7 stosunkowo niewielka zmiana stopy zwrotu /10%,15%,20%/ spowodowała bardzo duże zmiany wartości akcji.
Przedsiębiorstwa przechodzą różne stadia rozwojowe. We wczesnych okresach funkcjonowania ich rozwój jest szybszy niż rozwój całej gospodarki. W następnym stadium dorównuje rozwojowi całej gospodarki. Może też istnieć stadium, gdzie ich rozwój będzie wolniejszy. W przypadku tego typu przedsiębiorstw nie może być stosowany model Gordona. W takich przypadkach do wyceny stosowane są dwa następne modele:
1.Model 2 faz /wzrostu dywidendy/.
Zakłada, że przez pewien okres dywidenda w spółce rośnie w szybszym tempie, a następnie występuje wzrost stały /normalne tempo/.
2.Model 3 faz /wzrostu dywidendy/.
Zakłada, że przez pewien okres dywidenda rośnie szybciej niż normalnie, potem następuje stopniowe, równomierne spowalnianie tempa wzrostu dywidendy, aby na koniec wzrost normalny /tempo normalne/.
Ceny akcji w tych modelach są bardzo zróżnicowane /od 200zł do 2tys.zł/. Zróżnicowanie to zależy od tego jak rozwija się spółka, jaki będzie przyszły scenariusz płacenia dywidend.
Poznaliśmy cztery modele:
-Wycena akcji o 0 /zerowym/ wzroście.
-Wycena akcji o normalnym /stałym/ wzroście - "Model Gordona".
-Model 2 faz /wzrostu dywidendy/.
-Model 3 faz /wzrostu dywidendy/.
W każdym otrzymujemy odmienne wyniki. Wniosek: są to modele zdyskontowanych dywidend. W zależności od tego jaki będziemy przewidywać przyszły scenariusz płacenia dywidendy otrzymamy różne ceny.
Były to modele jedno-czynnikowe /bieżąca wycena przyszłego strumienia dywidend/.
Zalety i wady rynku papierów wartościowych.
Zalety:
1.umożliwia przekształcanie drobnych oszczędności w kapitał /np. obligacje detaliczne, w akcjach też można inwestować niewielkie sumy bezpośrednio na giełdzie bądź przez fundusze wspólnego inwestowania./ Stwarza to możliwości wielkich inwestycji bez wsparcia państwa.
2.przyczynia się do wzrostu ogólnej efektywności gospodarki, gdyż kapitał na tym rynku przepływa z dziedzin o niższej efektywności do dziedzin o wyższej efektywności. Na skutek tego przepływu wyrównuje się w gospodarce stopa zysku /w dłuższym okresie czasu wyrównanie stóp zysku w gospodarce/
3.zaspokaja preferencje płynności, gdyż po pieniądzu, papiery wartościowe charakteryzują się najwyższym stopniem płynności /zamiana na pieniądz/.
Wady:
1.rodzi tendencje do monopolizacji w gospodarce. Firmy rozwijające się dynamiczniej, poprzez fuzje i przejęcia powiększają swoje rozmiary /wykorzystanie korzyści skali, obniżenie kosztów jednostkowych/ i zdobywają pozycję dominującą na rynku /monopolistyczną/. Dzięki temu mogą powiększać swoje zyski nie tylko poprzez obniżkę kosztów, ale również przez podnoszenie cen, które staje się możliwe dzięki usztywnieniu popytu /ograniczenie jego elastyczności/. Czynniki oddziaływujące na popyt: reklama i promocja. Przedsiębiorstwa monopolistyczne wytwarzają mniej i sprzedają po wyższych cenach, co świadczy o nieefektywności monopolu w porównaniu z wolną konkurencją..
Wykresy: 1)wolna konkurencja /przedsiębiorstwo wolno konkurencyjne produkuje do momentu kiedy cena zrównuje się z kosztem przeciętnym/; 2)monopol /cena jest wyższa od kosztu/; 3)monopol naturalny /koszty przeciętne opadają przy powiększaniu produkcji poza krzywą popytu/ - korzystny dla gospodarki..
2.minusem RPW jest możliwość rozwoju procesów spekulacji /nadmierny optymizm wśród inwestorów/ na taką skalę, że może to prowadzić do przegrzania koniunktury w gospodarce i do recesji. 










Giełdy papierów wartościowych. /giełda - gilde -cel/
Rynek finansowy dzieli się na rynek pierwotny i wtórny, a najważniejszą instytucją rynku wtórnego są giełdy papierów wartościowych.
Giełda jest formą rynku papierów wartościowych o odpowiedniej organizacji /w tym technicznej/, gdzie odbywają się transakcje bez pokazywania ich przedmiotu dokonywane w stałym miejscu i czasie i realizowane są one przez uprawnione do tego podmioty /domy, biura maklerskie/. Obrót ma charakter inwestycyjny.
Funkcje giełdy:
1.mobilizacja kapitału,
2.transformacja kapitału,
3.elastyczność przepływu kapitału,
4.ocena wartości kapitału indywidualnego oraz kondycji całej gospodarki narodowej.

Na rynku finansowym giełda jest tym trzecim kanałem, poza budżetowym i bankowym, który mobilizuje kapitał przeznaczany na inwestycje /na rozwój/. Prowadzi do przekształcenia oszczędności w kapitał i inwestycje. Inwestorzy swoje oszczędności /nabywając akcje/ przekształcają w kapitał. Giełda daje możliwość osiągnięcia wyższej stopy zwrotu /przeciętnie w dłuższym okresie czasu/ niż depozyty bankowe i to skłania posiadaczy oszczędności do inwestowania w akcje, obligacje i inne instrumenty. Gra na giełdzie jest grą o sumie dodatniej /ujęta w długim okresie czasu/. Gospodarka wzrasta, spółki giełdowe również i w długim okresie czasu indeksy giełdowe będące wyrazem koniunktury giełdowej rosną.
Transformacja to łatwość i przejrzystość dokonywania transakcji. Na giełdzie oceniana jest wartość rynkowa spółek /kapitału indywidualnego/, a także kondycja całej gospodarki.
Giełda uważana jest za barometr koniunktury w gospodarce i o zmianach tej koniunktury giełda informuje poprzez zmianę koniunktury na samej giełdzie z około półrocznym wyprzedzeniem. Giełda bezpośrednio ocenia wartości kapitałów giełdowych /kapitałów zainwestowanych w spółkach giełdowych/, ale na zasadzie analogi następuje ocena wartości poza giełdowych.
Przedmiotem działania jest wtórny obrót papierami wartościowymi dopuszczonymi do transakcji przez upoważniony organ /różne w różnych krajach np. Ministerstwo Finansów, specjalny organ lub sama giełda/.
W Polsce tymi organami są Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, która dopuszcza papiery wartościowe do publicznego obrotu, a rada giełdy dopuszcza je do obrotu giełdowego. Warunkiem dopuszczenia jest to by była to firma:
-znana,
-systematycznie publikująca swoje sprawozdania finansowe,
-mająca pewien okres funkcjonowania na rynku,
-posiadająca minimalnie określony kwotowo majątek i kapitał akcyjny,
-utrzymująca minimalną normę rozproszenia akcji /akcje nie mogą być w ręku jednego inwestora strategicznego tylko w wielu akcjonariuszy/,
-a także wymóg by pewna wielkość kapitału stale uczestniczyła w obrotach giełdowych.
Warszawska Giełda Papierów Wartościowych /forma rynku wtórnego/. Występuje na niej podział rynku na:
1.podstawowy
2.równoległy.
Papiery wartościowe mogą być wprowadzane do obrotu giełdowego w trybie:
-zwykłym /w trybie zwykłym dokonuje zarząd giełdy/,
-publicznej sprzedaży.
W trybie zwykłym zarząd WGPW wprowadza akcje do obrotu giełdowego na rynku podstawowym jeżeli:
1.są one dopuszczone do obrotu giełdowego,
2.jeżeli wartość akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego wynosi co najmniej 40mln zł,
3.jeżeli wartość księgowa spółki, której akcje mają być wprowadzone wynosi co najmniej 65mln zł,
4.wartość akcji /rozproszonych/, które zostały dopuszczone do obrotu giełdowego i będące w posiadaniu akcjonariuszy, w którym każdy posiada nie więcej niż 5% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu, wynosi co najmniej 32mlnzł,
5.akcje te (z pkt.4) stanowią co najmniej 25%wszystkich akcji spółki. Warunek ten uważa się za spełniony jeżeli co najmniej 500tys. akcji spółki o wartości co najmniej 70mln zł jest w posiadaniu akcjonariuszy o udziale do 5%,
6.jeśli właścicielami akcji, które zostały dopuszczone do obrotu, jest co najmniej 500 akcjonariuszy,
7.jeśli emitent ogłosił publicznie roczne sprawozdanie finansowe wraz z opiniami podmiotu upoważnionego przez ustawę do badania tych sprawozdań za ostatnie 3 lata obrotowe. Każdy rok obrotowy musi być pełny (12 kolejnych miesięcy).
Jeśli wszystkie te warunki spółka spełnia to jej akcje będą dopuszczone do obrotu na rynku podstawowym.
Rynek równoległy.
Rozszerzenie rynku podstawowego. Stwarza on możliwość obrotu walorami firm, które nie spełniają w całości warunków dopuszczenia ich do rynku podstawowego /warunki dopuszczenia do rynku równoległego łagodniejsze w stosunku do warunków rynku podstawowego/:
1.muszą być dopuszczone do obrotu giełdowego,
2.wartość akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego 14mln zł,
3.wartość księgowa spółki 22mln zł,
4.wartość akcji, które zostały dopuszczone /akcjonariusze 5% głosów na walnym/ wynosi co najmniej 11mln zł
5.akcje o których mowa w pkt. 4 stanowią co najmniej 10% wszystkich akcji spółki.
Warunek ten uważa się za spełniony jeżeli co najmniej 200tys. akcji o wartości co najmniej 35mln zł jest w posiadaniu akcjonariuszy drobnych /do 5% wyemitowanych akcji/.
6.włścicielami akcji, które zostały dopuszczone do obrotu, jest co najmniej 300 akcjonariuszy,
7.jeśli emitent ogłosił publicznie roczne sprawozdanie finansowe wraz z opiniami podmiotu upoważnionego przez ustawę do badania tych sprawozdań za ostatnie 2 lata obrotowe. Każdy rok obrotowy musi być pełny (12 kolejnych miesięcy).

Wprowadzenie papierów wartościowych w trybie publicznej sprzedaży dokonuje członek giełdy /biuro maklerskie/ przedstawiający za zgodą zarządu giełdy ofertę sprzedaży. W ofercie tej powinny być określone w szczególności:
1.nzwa członka giełdy który złożył ofertę /kto?/,
2.rodzaj, liczba i wartość nominalna papierów wartościowych,
3.warunki przyjmowania i realizacji zleceń,
4.cena minimalna lub sztywna po jakiej oferuje się nabycie /w przypadki I cena wyższa, w przypadku sztywnej cena nie może być inna/,
5.wskazanie miejsca w którym prospekt i informacje aktualizujące ten prospekt wraz z załącznikami są udostępniane publicznie.
W trybie publicznej sprzedaży mogą być wprowadzone papiery wartościowe jeżeli oferta obejmuje co najmniej 10% papierów wartościowych objętych wnioskiem o dopuszczenie lub gdy wartość oferty przekracza 6mln zł na rynku równoległym, a na rynku wolnym /trzeci rynek/ 1mln zł.

Analiza akcji.
Jedną z metod /najstarszą/ powstałą przed narodzinami nowoczesnych finansów jest analiza fundamentalna, a dwie inne to:
1.analiza techniczna
2.analiza portfelowa.

Analiza fundamentalna.
Dotyczy podstaw na jakich opiera się akcja. Te podstawy determinują wartość akcji. Z istoty analizy fundamentalnej wynika, że oparta na niej strategia inwestowania jest strategią długookresową. Analiza fundamentalna obejmuje kilka etapów:
1.analiza makroekonomiczna,
2.analiza sektorowa /sektor gospodarki do której należy spółka/,
3.analiza sytuacyjna spółki,
4.analiza bilansowa spółki,
5.wycena akcji.
Ad1.Analiza makroekonomiczna.
Przeprowadza się ogólną ocenę atrakcyjności inwestowania na rynku akcji bez rozpatrywania konkretnej spółki. Atrakcyjność zależy od:
-sytuacji społeczno-politycznej /czy stabilna, czy chwiejna, sytuacja w skali międzynarodowej/
-od ogólnej sytuacji ekonomicznej /czy ożywienie, czy recesja, bezrobocie, inflacja, tempo wzrostu, PKB/,
-jaka będzie polityka ekonomiczna państwa - dotyczy to polityki banku centralnego w zakresie stopy procentowej, kursu walut, polityki podatkowej rządu,
-jak będzie polityka budżetowa rządu,
-jak będzie przewidywana podaż pieniądza.
Analiza makroekonomiczna powinna się zakończyć odpowiedzią na pytanie o opłacalność inwestowania na rynku akcji /ostatnie 2 lata odp. negatywna/. Twierdząca odpowiedź uprawnia do przeprowadzenia dalszych etapów analizy fundamentalnej.

Ad2.Analiza sektorowa.
Ocena atrakcyjności inwestowania w spółki należące do danej gałęzi gospodarki /sektor teleinformatyczny, bankowy, budowlany/.
Ocenia się przewidywaną opłacalność inwestowania w danej gałęzi oraz na ile inwestowanie w danej gałęzi jest ryzykowne. Chodzi o wybór takiej branży , która na tle całej gospodarki ma największe szanse rozwoju. Inwestorzy wychodzą z założenia potwierdzonego empirycznie/doświadczalnie/ iż wybór branży charakteryzującej się dużym potencjałem rozwoju przynosi większy zysk w porównaniu z inwestowaniem w sektory gospodarki, które takiego potencjału nie mają.
W analizie tej ocenie poddaje się:
1.pozycję sektora, czy gałęzi na krzywej jego cyklu życia, czyli chodzi tu o określenie czy jest to etap pionierski, ekspansji bądź stabilizacji od którego zależą możliwości wzrostu sprzedaży i możliwości inwestycyjne.
2.pozycję sektora w relacji do cyklu gospodarczego i warunków makroekonomicznych, a to oznacza uzyskanie odpowiedzi na pytanie jakie są jego zdolności rozwojowe w stosunku do całej gospodarki narodowej, czy mamy się spodziewać, że jego wzrost będzie szybszy czy wolniejszy niż całej gospodarki.
3.czynniki jakościowe, które charakteryzują dany sektor, które stwarzają dodatkowa szansę na rozwój. Np.:
-doskonałość technologii, 
-ochrona rynku przed obcą konkurencją, 
-różnego rodzaju zagrożeń np. w postaci istniejących i potencjalnych substytutów.
W analizie sektorowej wykorzystuje się szereg danych statystycznych i wskaźników. Dotyczą one:
-sprzedaży, -zysku, -wypłaconej dywidendy, -płac, -struktury kapitału, -rentowności inwestycji, -stosowanej technologii, -innowacji, -dostępności do surowców, przepisów prawnych np. atesty.
Ze względu na stopień złożoności analiza taka jest przygotowywana przez analityków branżowych zatrudnionych w firmach inwestorskich, biurach maklerskich, w firmach konsultingowych oraz przez dużych inwestorów instytucjonalnych. 
W rezultacie analiza sektorowa powinna dać inwestorowi odpowiedź na pytanie w którą branżę inwestować swoje oszczędności /kapitał/. Pozytywna odpowiedź na pytanie o atrakcyjność inwestowania w danej gałęzi czy branży upoważnia do dalszych etapów analizy fundamentalnej tj. konkretnych spółek w wybranej gałęzi.
Analiza rynku kapitałowego doprowadzi nas do oszacowania ceny akcji /czy te akcje są przewartościowane czy niedowartościowane/.

Analiza podstawowych wskaźników giełdy.
Jednym z indeksów giełdowych jest WIG20 /Warszawski Indeks Giełdowy/. Jest to indeks cenowy nie uwzględniający dochodów z tytułu dywidend, praw poboru /np. jeżeli spółka nową emisję akcji to poprzedni akcjonariusze mają pierwszeństwo nabycia tych akcji w postaci np. 1 nowej akcji przy posiadaniu np. 5 akcji z poprzedniej emisji. Akcjonariusze mogą skorzystać z praw poboru lub nie, wtedy mogą je odsprzedać i są one handlowane na giełdzie/. WIG20 obejmuje 20 spółek notowanych na rynku podstawowym. Rozpoczął istnienie 16.04.1994r i posiadał wartość bazową 1000 punktów, którego kapitalizacja bazowa wyniosła 136322,9zł. Przed otwarciem sesji podawana jest na bieżąco tendencja indeksu WIG20 /jego zmiana % procentowa/, co następuje po godzinie 1000 wtedy są ogłaszane kursy otwarcia akcji. Jeżeli te kursy pozwolą wycenić co najmniej 65% portfela indeksu podawana jest pierwsza oficjalna wartość indeksu sesji tzw. indeks otwarcia. Na rynku notowań ciągłych kolejne wartości podawane są co 30 sekund na podstawie kursów ostatnich transakcji aż do zakończenia sesji. Po zakończeniu sesji ogłaszany jest kurs zamknięcia indeksu. Kursy jakich 20 spółek brane pod uwagę przy tworzeniu portfela WIG20 ? 
Portfel indeksu WIG20 tworzony jest w oparciu o ranking, który obejmuje spółki notowane na podstawowym rynku akcji. Oficjalny ranking sporządzony jest co 3 miesiące i publikowany w CEDULE giełdy warszawskiej /informator giełdy warszawskiej/.
W rankingu uwzględnia się:
1.spółki, których obroty akcjami na większości sesji w ostatnich 6 miesiącach przed sporządzeniem rankingu były wyższe niż równowartość 20tys. EURO /wg średniego kursu NBP każdego dnia sesji giełdowej/.
2.spółki, których liczba akcji w wolnym obrocie jest większa niż 10% całkowitej liczby akcji tej spółki w dniu rankingu.
3.spółki, których wartość jest większa niż równowartość 14mln EURO.
Ranking tworzony jest wg stanu na dzień 1.01, 1.04, 1.07, 1.10. 
Punkty rankingowe oblicza się jako średnią ważoną % procentowego udział spółki o łącznych obrotach oraz jako procentowy udział łącznej wartości spółek uwzględnianych w rankingu.
W celu ograniczenia nadmiernego wpływu jednego sektora na indeks, w portfelu mogą znajdować się akcje co najwyżej 5 spółek z tego samego sektora. Jeżeli nowa spółka i będzie to 6 spółka to zgodnie z zasadą ograniczenia sektorowego musi znaleźć się ona o 5 pozycji wyżej od spółki zastępowanej. W trzeci piątek marca przeprowadza się operacje regulacji udziału spółek w portfelu WIG20 poprzez zmiany wielkości pakietu akcji wszystkich spółek, które uczestniczą w indeksie.
Egz. Kto jest największym wrogiem inwestora?
Odp. Sam inwestor.
Spółki zajmujące miejsca 10 lub wyższe w rankingu są włączane do portfela indeksu, a spółki które zajmują pozycję dalszą niż 30 muszą opuścić indeks. W przypadku spółek, które zajęły miejsca między 11 a 30, o włączeniu lub wykluczeniu z indeksu decyduje to czy jest wolne miejsce w portfelu.


Analiza fundamentalna jest podstawą długookresowych strategii inwestycyjnych. Analizujemy czynniki makroekonomiczne, czynniki handlowe i sytuację ekonomiczno-finansową spółki.

Analiza techniczna.
Jest drugim zbiorem narzędzi wykorzystywanych w aktywnych strategiach inwestowania (oprócz analizy fundamentalnej). Jej zwolennicy odrzucają analizę danych finansowych. Dane te wg nich dotyczą zawsze przeszłości, a więc nie mają wpływu na przyszłość, gdyż może ona być różna od przeszłości. Zwolennicy analizy technicznej twierdzą, że dla dokonania analizy nie jest im potrzebna nazwa spółki. Strategie inwestowania oparte na analizie technicznej mają charakter krótkookresowy. Analitycy starają się przewidzieć trendy i cykle w jakich w ich przekonaniu podlegają kursy akcji. Starają się analizując głównie wykresy kursów akcji, odnaleźć punkty zwrotne trendów. Trend może być wzrostowy, spadkowy, horyzontalny.
Analizowane kursy mogą być /jeżeli kurs akcji rośnie/ trend zmian kursu akcji tej spółki w kształcie chorągiewki, może też być chorągiewka odwrócona /spadek kursów akcji/.

Jeżeli przewidujemy, że trend spadkowy przekształci się w trend wzrostowy to sygnał do kupowania akcji, a odwrotnie do sprzedawania.
Wg analityków wykorzystujących metodę analizy technicznej ceny akcji kształtowane są ostatecznie przez decyzje inwestorów /decydują o popycie i podaży/. Inwestorzy starają się przewidzieć jakie decyzje podejmie większość inwestorów /czy większość będzie kupowała, czy sprzedawała/. Przy większym kupnie - nastąpi, wzrost popytu i wzrost cen akcji. Najważniejsze jest trafić w przewidywania innych inwestorów. Decyzje inwestorów są wyrazem różnego rodzaju emocji. Emocje te to chciwość /jak największy zysk w krótkim okresie czasu/, strach. O kształtowaniu się cen akcji decydują często czynniki irracjonalne /zachowanie się inwestorów/. Na giełdzie często ma miejsce zjawisko "owczego pędu" /tzn. do sprzedaży bądź kupna akcji większości inwestorów/. Dzięki tym zjawiskom "owczego pędu", "nadmiernego optymizmu", strachu, paniki możliwe jest powstanie trendu, który wykorzystujemy przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnej.
Ustalanie kursu /cen/ akcji na giełdzie.
Inwestorzy dyspozycje kupna i sprzedaży papierów wartościowych przekazują na giełdę w postaci zleceń kupna lub sprzedaży. Od tego jaki jest repertuar zleceń do dyspozycji inwestorów zależy sposób realizacji dyspozycji. Wystawienie zlecenia jest końcowym elementem podejmowania decyzji inwestycyjnych. Decyzja ta wpływa na rentowność, skuteczność, efektywność.

Występują dwa podstawowe rodzaje zleceń:
1.z limitem ceny,
2.bez określonego limitu ceny.
PKC - po każdej cenie /bez limitu, zgadzamy się na każdą cenę/; PCR - po cenie rynkowej; PCRO - po cenie rynkowej na otwarcie.
W zleceniach z limitem cena jest najważniejsza, przy zakupie będzie to cena najwyższa po jakiej zgadzamy się kupić akcje, a przy sprzedaży cena najniższa na jaką godzi się inwestor.
Na giełdzie inwestorzy stosują odmienne techniki i różnorodne działania. Inwestorzy różnią się między sobą pod względem zasobności portfela, celami jakie chcą osiągnąć oraz stopniem aktywności jak i stosunkiem do ryzyka. Jedni unikają ryzyka, a inni starają się ryzyko wykorzystać.
Podstawową sprawą jest kryterium czasu przyjęcia zlecenia !!! /ważny szczególnie w warunkach dysproporcji między popytem i podażą danego papieru wartościowego/.
Przed wprowadzeniem systemu giełdowego WARSET obowiązywała redukcja. Przy redukcji obowiązywała zasada proporcjonalnej alokacji papierów wartościowych np. gdy zlecenie kupna akcji spółki X=1tys., a 
zlecenie sprzedaży opiewały na 5tys. sztuk akcji 
W takich sytuacjach poprzednio zlecenie z limitem równym kursowi jednolitemu realizowano w połowie, z wyjątkiem zleceń z warunkiem dodatkowym WAN /wszystko albo nic/.
W nowym systemie WARSET przyjęto kryterium kolejności przyjmowania zleceń, czyli kryterium czasu przyjęcia zlecenia przez giełdę uznano za decydujące o jego wykonaniu /w przypadku, gdy sytuacja na rynku nie pozwala realizację wszystkich tego typu zleceń w całości/. W nowym systemie WARSET zrezygnowano z zasady proporcjonalnej realizacji zleceń na rzecz kryterium kolejności przyjmowania zleceń.
W sytuacji dysproporcji między popytem ,a podażą zlecenia przyjęte jako pierwsze będzie realizowane w całości, natomiast zlecenia dla których zabraknie pokrycia po przeciwnej stronie rynku będą wykonane częściowo, a pozostałe nie będą zrealizowane, czyli nastąpi niepełna realizacja zleceń z limitem cen.


Jaki zostanie ustalony kurs akcji ? Podstawowa metoda ustalania kursu to zasada maksymalizacji obrotu /tzn. przy jakim kursie akcji obrót będzie największy/. Najpierw bierzemy pod uwagę zlecenia z limitem ceny, w przypadku kupna to będzie limit górny, w przypadku sprzedaży będzie to limit dolny. Patrzymy jak wygląda relacja między ilością skumulowaną przy danej cenie. O liczbie zawieranych transakcji decyduje mniejsza strona rynku. Z tego wynika, że największy obrót wystąpi po cenie 123, gdyż popyt 125, a sprzedaż 115. Transakcje na 115 akcji na pewno zostaną zawarte. Kurs /cena/ akcji zgodnie z zasadą maksymalizacji obrotu zostanie ustalony na 123 za jedną akcję, ale przy tej cenie istnieje pewna dysproporcja między popytem i podażą /bo popyt 125, a podaż tylko 115/. Ze strony inwestorów którzy zgodzili się na limit 123 po stronie kupna, popyt /w całości/ nie może być zaspokojony. Jeżeli takie zlecenia złożyło kilku inwestorów to powstaje problem które zlecenie zrealizować. Decyduje o tym kolejność wpłynięcia na giełdę zlecenia. 
W pierwszej kolejności realizowane będą zlecenia kupna PKC, później PCRO, a następnie zlecenia z limitem wyższym niż 123. Jeśli ci inwestorzy, którzy składali zlecenia gotowi byli kupić po 125, 124 to mają pierwszeństwo przed tymi, którzy wystawili zlecenie z limitem 123. Będzie zrealizowanych 40 akcji po 123, łącznie 105 akcji, a po stronie sprzedaży jest 115, więc inwestor który złożył zlecenie później z limitem ceny 123 na 20 akcji to jego zlecenie w całości nie może być zrealizowane /bo zostaje tylko 10 akcji/.

Inwestorzy mający precyzyjnie opracowaną strategię mają ściśle określony pogląd na to po jakiej cenie powinni kupić bądź sprzedać papiery wartościowe /będą składali zlecenia z limitem cen/.



Przykład 2.
Np. kurs akcji spółki X=50zł, a inwestor sądzi, że te akcje /oparte o jego analizę/ warte są 60zł, kupując po 50zł osiągnie 20% stopę zysku. Sytuacja na giełdzie jest zmienna, dlatego powinien szybko kupić akcje, ale musi być ostrożny bo na giełdzie dopuszczalne są widełki zmian kursu akcji.
Na pierwszej sesji kurs akcji może zmieniać się w granicach 10% do 15%. Są trzy rodzaje transakcji:
-w systemie notowań ciągłych limit na jednej sesji wynosi 15%;
-notowania z jednokrotnym notowaniem /fiksingiem/ limit wynosi 15%
-notowania z dwukrotnym notowaniem /z dwukrotnym fiksingiem/ limit wynosi 10%.
W wyjątkowych przypadkach władze giełdy mogą dodać /w zależności od sytuacji na rynku danego waloru/ 10% i to powoduje, że łącznie kurs może się zmieniać ponad 25% do 33%. Złożenie zlecenia bez limitu ceny w takiej sytuacji jest ryzykowne. Ryzyko wzrasta gdy zlecenie jest wystawione na większą liczbę akcji, gdyż małe wahnięcie kursu powoduje niekorzystny efekt finansowy.
Zlecenie z limitem ceny ma także pewną wadę - może nie być zrealizowane w całości, bo pierwszeństwo mają zlecenia PCK. 
Mogą występować zlecenia z dodatkowymi warunkami realizacji.
Wmin- wolumen /ilość, liczba/ - minimalna wielkość wykonania /np. inwestor wystawił zlecenie na 20, ale zgadza się na nie mniej niż 10/.

WUJ

Zlecenia z dodatkowymi warunkami
LimAkt


LimAkt - zlecenie z limitem aktywacji inaczej zlecenie "stop".
Są one szczególnie korzystne dla najbardziej aktywnych inwestorów. Zabezpieczają bowiem przed poniesieniem strat i pozwalają realizować zamierzone zyski. Ich cechą jest to, że zawierają określenie dwóch poziomów cen dla danego papieru. Pierwszy poziom stanowi limit aktywacji, czyli określa warunek jaki musi być spełniony aby zacząć próbę realizacji właściwej dyspozycji zawartej w zleceniu. 
Drugi poziom cen zawiera polecenie kupna lub sprzedaży po określonym kursie albo po każdej cenie. Wykonanie zlecenia będzie zależało od występującej określonej sytuacji danego papieru na rynku.
Przykład 3.
Zlecenie sprzedaży 100 akcji spółki z limitem aktywacji 123 i limitem wykonania 119, oznacza to dyspozycję sprzedaży tych walorów po cenie nie niższej niż 119 w sytuacji gdy ich kurs osiągnie w trakcie notowań giełdowych poziom 123 lub niższy.
Przykład 4.
Zlecenie kupna akcji z limitem aktywacji 50zł i dyspozycją wykonania (PKC) po każdej cenie, oznacza to że zlecenie warunkowe przekształci się automatycznie w zlecenie kupna PKC w momencie, gdy cena rynkowa akcji osiągnie poziom co najmniej 50zł lub wyższej.

Jedną z podstawowych zasad skutecznego inwestowania jest szybkie likwidowanie /zamykanie/ pozycji, które zaczynają przynosić straty: ucinaj straty pozwól rosnąć zyskom. Zlecenia z limitem aktywacji pozwala to zrealizować, chroni przed stratami /bo jeżeli limit aktywacji nie będzie spełniony to zlecenie nie będzie zrealizowane/.

Zlecenie z dodatkowym warunkiem - WUJ - wielkość, wolumen ujawnienia.
W systemie WARSET wprowadzono zasadę ujawniania teoretycznego kursu otwarcia wraz z teoretycznym wolumenem otwarcia oraz ujawnianie fragmentu arkusza zleceń zawierającego po 5 najlepszych ofert kupna i sprzedaży. Jeśli oferta trafi do tej piątki najlepszych ofert to będzie ujawniona dla następnych inwestorów. Warunek WUJ chroni dużych inwestorów przed ujawnianiem /podając WUJ zastrzegają sobie prawo nieujawniania/.

Terminy ważności realizacji zleceń:
1.mogą być albo do określonej daty,
2.albo z ważnością domyślną /czyli bezterminowe /:do końca sesji giełdowej lub do pierwszego wykonania /przy częściowym wykonaniu/.
3.WAN - wykonaj lub anuluj, oznacza, że godzimy się na wykonanie zlecenia tylko w całości.



WGPW - papiery notowane są w ramach trzech systemów:
1.system notowań kursu jednolitego z jednokrotnym określeniem kursu /jednokrotny fiksing/,
2.system notowań kursu jednolitego z dwukrotnym określeniem kursu /z dwukrotnym fiksingiem/
3.system notowań ciągłych.



AD1. System z jednokrotnym fiksingiem.
Pierwszą fazą sesji jest faza przed otwarciem w czasie której do systemu przyjmowane są zlecenia kupna i sprzedaży, transakcji się nie wykonuje.
Po zakończeniu tej fazy tzw. animatorzy /kreatorzy -specjaliści zajmują się handlowaniem akcjami danej spółki/ rynku mogą dokonywać interwencji polegających na modyfikacji wcześniej złożonych zleceń własnych w celu zwiększenia płynności danego papieru i zmniejszenie istniejącej nierównowagi rynku. Jeżeli spółka nie wyznaczyła animatora to w czasie interwencji wszyscy członkowie giełdy mogą modyfikować złożone przez siebie zlecenia. 
W przypadku takich zmian:
-wolumen zleceń może być tylko zwiększany,
-limit ceny w zleceniach kupna może być tylko zwiększany,
-limit ceny w zleceniu sprzedaży może być tylko obniżany.
Zarząd giełdy może zrezygnować z przeprowadzenia fazy interwencji.
Następnie system informatyczny za pomocą określonego algorytmu wyznacza kurs jednolity, po którym wyznaczane są transakcje giełdowe.
Inwestorzy sami bezpośrednio nie mogą składać zleceń na giełdę, tylko za pośrednictwem członków giełdy - maktlerów. 
Z chwilą ogłoszenia kursu jednolitego stają się one ceną /w przykładzie 123/ po której zawierane są transakcje giełdowe. Przy jego określaniu tego kursu system informatyczny giełdy kieruje się:
1.zasadą maksymalizacji wolumenu obrotu.
2.uzupełniającymi zasadami są: minimalizacja różnicy między liczbą papierów w zlecenach sprzedaży i kupna możliwych do zrealizowania po określonym kursie.
3.minimalizacja różnicy między kursem określanym i kursem odniesienia. /w przykładzie kurs 123 do kursu z dnia poprzedniego/
Po ogłoszeniu kursu jednolitego zaczyna się składanie dodatkowych zleceń kupna i sprzedaży z limitem równym ustalonemu kursowi jednolitemu /w przykładzie 123zł/, czyli następuje faza dogrywki.

W fazie zawierania transakcji składanie zleceń jest już zablokowane. 
Warunkiem zawarcia transakcji w systemie kursu jednolitego jest możliwość wyznaczania kursów w dozwolonych na daną sesję widełkach /+; -; 15% w stosunku do kursu z dnia poprzedniego/. Wahanie powyżej 15% to kurs nietransakcyjny /transakcje nie będą wystawione/, albo z symbolem OK.- oferta kupna zbyt duża, OS - oferta sprzedaży zbyt duża. Po tym kursie transakcje nie będą zawierane. Kurs ten będzie podstawą do kształtowania się nowego kursu w dniu następnym.
W notowaniach z jednokrotnym fiksingiem znajdują się:
-akcje spółek o niższej płynności /mało akcji wprowadzonych do obrotu jest przedmiotem kupna sprzedaży,
-akcje nowych spółek,
-prawa poboru z akcji notowanych w tym systemie.

AD2. System z podwójnym fiksingiem.
W sytuacji podwójnego fiksingu cała procedura powtarzana jest dwukrotnie w ciągu dnia. Widełki odchyleń kursu nowego do poprzedniego wynoszą 10%. Fazy godzinowe jeśli chodzi o sesję giełdową:
-przed otwarciem 830 - 1100, interwencja 1100 - 1115, fiksing pierwszy o 1115, dogrywka 1115- 1145, itd..
W notowaniach podwójnego fiksingu znajdują się:
-akcje spółek o średniej płynności,
-akcje nowych spółek wprowadzanych na rynek równoległy,
-prawa poboru notowane w tym systemie.

Notowania w systemie ciągłym.
W czasie tych notowań kupujący i sprzedający składają zlecenia /cały czas/, które po przekazaniu na giełdę są realizowane na bieżąco, pod warunkiem zgodności cen, albo zlecenia te trafiają do arkusza zleceń i oczekują ofert przeciwnych o odpowiedniej cenie /wówczas może dopiero być dokonana transakcja/.
Przy realizacji zleceń obowiązują 2 priorytety: cena i czas złożenia zlecenia. 
W ramach notowań ciągłych stosowana jest także procedura fiksingu, standardowo odbywa się ona na rozpoczęcie i zakończenie sesji. Notowania ciągłe rozpoczynają się ogłoszeniem kursu otwarcia, a zlecenie przyjmowane są w fazie przed otwarciem /nie są realizowane/, i określany jest teoretyczny kurs otwarcia. Notowania kończą się ogłoszeniem kursu zamknięcia. Kurs zamknięcia to będzie kurs otwarcia w następnym dniu.
Określenie kursu otwarcia lub zamknięcie może być niemożliwe:
1.gdy najwyższy limit cen w zleceniu kupna będzie niższy od najniższego limitu ceny w zleceniu sprzedaży,
2.gdy występują wyłącznie albo zlecenia kupna albo zlecenia sprzedaży,
3.gdy nikt nie złoży zlecenia ani kupna ani sprzedaży,
4.jeśli występują wyłącznie zlecenia kupna bez limitu ceny lub zlecenia sprzedaży bez limitu ceny,
5.jeśli przy określeniu kursu otwarcia lub zamknięcia kurs wykracza poza dopuszczalne widełki.
W sytuacji wystąpienia jednego z 3 pierwszych przypadków:
-za kurs otwarcia przyjmuje się kurs pierwszej transakcji zawartej na danej sesji w systemie notowań ciągłych,
-za kurs zamknięcia kurs ostatniej transakcji.
Jeśli na sesji nie zawarto żadnej transakcji kursu otwarcia lub zamknięcia nie określa się.
Jeżeli występują 2 ostatnie przypadki kurs otwarcia lub zamknięcia nie jest ogłaszany i rozpoczyna się równoważenie rynku. 
W trakcie tego równoważenia można:
-składać dodatkowe zlecenia kupna i sprzedaży,
-anulować poprzednio złożone zlecenia,
-modyfikować poprzednio złożone zlecenia.
Jeżeli na skutek równoważenia będzie możliwe określenie kursu w granicach dopuszczalnych widełek równoważenie zostaje zakończone i ogłaszany jest kurs otwarcia lub zamknięcia.
Jeśli przewodniczący sesji uzna, że w wyniku równoważenia nie jest możliwe określenie kursu w ramach dopuszczalnych widełek, może zmienić granicę widełek albo zakończyć notowanie i ogłosić nietransakcyjny kurs otwarcia. Może też on przedłużyć równoważenie.
Przy ustaniu kursu ciągłego obowiązują te same zasady maksymalizacji obrotu , minimalizacja kursów i liczby zleceń tak jak przy jednokrotnym fiksingu.
W przypadku notowań ciągłych są zasadnicze fazy sesji:
-przed otwarciem,
-otwarcie fiksing,
-notowania ciągłe
W notowaniach ciągłych znajdują się:
-akcje wchodzące w skład indeksu WIG20, TECHWIG, NFI.
-akcje nowych spółek wprowadzanych na rynek podstawowy,
-pozostałe akcje o wystarczającej płynności,
-obligacje skarbowe i inne,
-certyfikaty inwestycyjne,
-derywaty, czyli instrumenty pochodne,
-prawa poboru z akcji notowanych w systemie notowań ciągłych,
-prawa do rocznych akcji jeśli będą notowane w systemie notowań ciągłych.
Zarząd giełdy może postanowić o wprowadzeniu akcji do innego systemu biorąc pod uwagę liczbę i wartość akcji i prognozowaną płynność obrotu nimi. 
Określenie płynności obrotu i średniej liczby transakcji danymi akcjami dokonywane jest w każdym kwartale.

---