PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Rozdział I

Geneza, rozwój, przedmiot i zadania pedagogiki społecznej

1. Co to jest Pedagogika społeczna

1. ł. Ujęcie klasyczne i inne ujęcia PS > Opierając się na teorii środowiska i badaniach empirycznych:

a) analizuje warunki i relacje, których źródłem są poszczególne komponenty środowiska

b) ustala zasady i określa metody jego przekształcania z punktu widzenia potrzeb
wychowania i rozwoju jego podmiotów.

1.2. Inne ujęcia PS

Rozwija się w ścisłym powiązaniu z pojawiającymi się potrzebami społecznymi. Rola usługowa w służbie dzieci, młodzieży, dorosłych, aby intensyfikować szanse pomyślnego rozwoju i wychowania (zwłaszcza w środowiskach zaniedbanych). (Kawula, PS, s 17 za T. Fronckowiakiem, 1998, s, 14)

a) PS wg A. Kamińskiego

>- w znaczeniu szerszym - kierunek pedagogiczny koncentrujący się na zainteresowaniu się środowiskiem, a ściśle mówiąc na wzajemnym oddziaływaniu środowiska na jednostki i vice versa oraz wynikających stąd trudności, sukcesach, problemach i zadaniach wychowawczych. >- w znaczeniu węższym - to teoria wychowawczej funkcji pracy socjalnej, odnoszącej się do wszystkich generacji wieku.

b) PS wg K. Sośnickiego

>Cel: nurt poszukiwań normatywnych, w którym centralnym ośrodkiem jest pojęcie humanistycznej powinności oraz rozwiązywanie, rekonstrukcja nabrzmiałych problemów i zróżnicowań społecznych (nierówności ekonomiczno-społ., socjalne, kulturalne, edukacyjne) Wymieniane problemy można rozpatrywać tzn. PS rozpatruje się z czterech opcji (globalnej, lokalnej, indywidualnej, glokalnej tj określa przestrzeń między tym co globalne i tym co lokalne) .

c) PS wg Heleny Radlińskiej

>- nauka praktyczną zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgów kultury, na człowieka w różnych fazach życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału. (H. Radlińską PS, s. 361) .

d) PS wg Ryszarda Wroczyńskiego

>(opiera się na niemieckiej tradycji Sozial pagagogik A. Diesterwega, P. Bergmanna i P. Natropa)

>PS opierając się na badaniach empirycznych analizuje wpływy wychowawcze (społ. - kult), których źródłem jest środowisko, oraz ustala zasady organizowania środowiska z punktu widzenia potrzeb wychowania.

1.3. Pedagogika społeczna jako nauka

Nauka: cele, metoda, przedmiot badań, terminologia.

a) Przedmiot badań

• nie tyle poszczególne dziedziny rzeczywistości lub aktywności ludzkiej (szkoły, placówki opiekuńcze, rodzina, praca kulturalna, praca socjalna, czas wolny).

• ile środowiskowe uwarunkowania dziedzin naszej rzeczywistości oraz zachodzące w nich relacje (Kawula PS, s. 13 nn.)

Pedagogika społeczna:

refleksja teoretyczna nad: a) skutkami wynikającymi z wpływów środowiska na czł. i grupy społ., b) wynikami oddziaływania różnorodnych sił tkwiących w społ., dążących do zmiany (organizacji) środowiska życia, kompensowania jego braków i zapobiegania powstającym wypaczeniom; c) procesem integrowania rozmaitych wpływów środowiskowych oraz ich wzorcowe modelowanie.

analiza empiryczna (za pomocą tej a. tj na jej podstawie wyprowadza swój system twierdzeń i dyrektyw).

- nie można wkraczać na pole innych nauk

b) Metoda

• metoda bardziej indukcyjna tzn. wypracowanie systemu wiedzy niż metoda teorii pedagogicznych ze stanowiska filozofii wychowania lub pedagogiki ogólnej (tzn. PS posługuje się bardziej metodą indukcyjną w dochodzeniu do swojego systemu twierdzeń i dyrektyw niż na podstawie teorii ped. powstałych z fil. wych czy ped. ogólnej).

• łac. Inducere - wprowadzać

• indukcja empiryczna: metoda badań polegająca na dochodzeniu do praw ogólnych na podstawie eksperymentów i doświadczalnie stwierdzonych faktów. Potocznie: wyprowadzenie wniosków ogólnych z przesłanek będących poszczególnymi przypadkami tych wniosków.

c) Cel studiowania PS

• deskryptywny

• normatywny

Dostarczenie studentom wiedzy niezbędnej do zrozumienia przez nich zasadniczych, głównie współczesnych problemów społ. oraz wartości wypływających z dotychczasowego dorobku tej subdyscypliny ped.

d) terminologia

2. PS i jej miejsce wśród nauk pedagogicznych 2.1. Geneza powstania PS i etapy jej rozwoju

A. Zasadnicze okresy, w których kształtowała się myśl metodologiczna PS

1) wiek XVIII-XIX (podejmowano głównie praktyczną działalność wychowawczą bez głębszej refleksji naukowej: J. H. Pestalozzi, F. A. Diesterwega, R. Owen)

2) okres od drugiej poł. XIX w. do I poł XX (okres uprawiania PS w sposób spekulatywny bez
bliższego powiązania z jej badaniami empirycznymi: P. Bergmann, P. Natorp (pierwsi użyli
terminu „pedagogika społeczna - Soziale Padagogik, Berlin 1900).

3) Okres umacniania się PS na podst. badań empir. wraz z rozwijającą się refleksją
metodologiczną (Helena Radlińska (1879-1954) - troska o nadanie PS jak największej rangi
naukowej; Mery Richmond - USA - wprowadza pojęcie diagnozy społ oparte na wywiadzie
środowiskowym.

4) Okres ilościowego wzrostu badań emipirycznych z zakresu PS (w Polsce do końca lat 50)

>- wkład zespołowych badań empirycznych nad funkcjonowaniem środowiska wychowawczego (zwłaszcza szkoły i rodziny)

>- okres wyraźnego poszerzania pola badawczego pedagogów społ.

5) Okres próby dokonania syntezy rozsianych badań empirycznych obszarów badawczych oraz
swoistej metodologii. (Irena Lepalczyk).

B. Geneza powstania PS

(zrodziła się jako teoretyczna refleksja i praktyczna działalność)

1. Okres powstania - przełom XIX i XX w.

2. Podłoże

a) przeobrażenia ekonomiczne, socjalne, edukacyjne i społeczno-kulturowe Europy i Ameryki

b) wzrost gospod, wywołany postępem technicznym i naukowym wpływał na jakość życia
warstw społecznych

>- zjawisko pogłębiania się społecznych nierówności oraz rozwarstwień w wielu obszarach ludzkiego życia, (wg Aleksandra Kamińskiego to m.in. industrializacja i urbanizacja sprzyjały rozwojowi gospodarczemu, ale zarazem proletaryzacji mas ludzkich oraz rozkładowi tradycyjnych grup społ. (rodzina, społeczność lokalna. Por. Kawula PS, s. 28 za A. Kamińskim, Funkcje, s. 7)

c) XX -XXI w (przełom tego stulecia, rozwarstwienie społeczeństwa nierówności w różnych
obszarach życia, dlatego widoczny jest sens i aktualność PS )

3. Dokonania teoretyczne i praktyczne w XX w.

>Na widok degradacji jednostek czy całych grup ludzkich zaczynają się tworzyć pierwsze instytucje opiekuńcze kompensujące braki rozwojowe i środowiskowe, pojawiają się formy działań profilaktycznych, powoływane są stowarzyszenia dobroczynne, opiekuńcze i te zajmujące się filantropią publiczną ochronki, sierocińce, schroniska. >Z tych przesłanek ogólnych zaczęła wyłaniać się PS rozumiana jako:

>- praktyka konkretnych inicjacji społ (nowe instytucje)

>- teoria będąca refleksją formułującą zasady przekształcania środowiska życia na środowisko korzystne wychowawcze.

2.2. Ewolucja zadań polskiej PS Okresy rozwoju polskiej PS

1) Okres I (1908-1939/45)

2. Okres 11(1945-1980)

3. Okres III Dekada lat'80

4. Okres IV Dekada lat '90

Określ

>- H. Radlińska (próba sformułowania przedmiotu i zadań PS. Jej dzieło „ Z zagadnień PS" >- okres tworzenia podstaw teoretycznych PS w Polsce

>- czasy zaborów, więc H. Radlińska tworząc podstawy swej pedagogiki odczuwała potrzebę sięgnięcia do fundamentów pedagogiki narodowej powiązanej z tradycją (np. H. Kołłątaj, S. Staszic)

>- H. Radlińska wnosi nowy sens działalności wychowawczej polegającej na uruchomieniu sił społecznych, na ulepszeniu środowiska życia.

>- H. Radlińska zakres zadań PS ujmuje w trzy dziedziny: a) teorię pracy społecznej zajmującej się rozpoznawaniem warunków, b) teorię oświaty dorosłych, c) historię pracy społ i oświatowej poszukując czynników ewolucji instytucji społ.)

Okres II

a) sytuacja społeczno-polityczna

>- ruchy robotnicze (rok 80, wydarzenia sierpniowe, pęknięcie ówczesnej formacji ustrojowej, pedagodzy zainspirowani do nowych poszukiwań

b) przedstawiciele

>- A. Kamiński (kontynuuje prace Radlińskiej). Zakres zadań PS upatruje w pracy socjalnej i kulturalnej.

>- E. Trępała (zakres zadań PS: analiza środowiska projektowanie zmian, podjęcie działań

praktycznych).

>- W. Theiss

>- R. Wroczyński

c) wydarzenia

>- rok 50. Zamknięcie katedry PS na Uniw. Łódzkim

>- rok 1957. Warszawa. Zjazd Pedagogów Społecznych (na zjeździe skrytykowano ograniczenia i dogmatyzm okresu stalinowskiego

>- lata 60. Reaktywowano wiele ośrodków naukowych w Polsce (Łódź, W-wa) >- lata 70. A. Kamiński wskazuje na dwa zagrożenia: a) PS może być wchłonięta przez pedagogikę ogólną b) PS może stać się jednym z podstawowych instrumentów polityki oświatowej (skutek- obniżenie obiektywności badań).

Okres III

Dekada lat '80 a) problemy

>- jak kontynuować poszukiwania teoretyczne i empiryczne dystansując się od wydarzeń politycznych lat 80.

>- postulaty wysunięte przez Tadeusza Pilcha: a) krytyka: zauważą że badania mają charakter deskryptywny i niechętnie odwołują się i formułują cele zasadnicze, b) propozycje: - realizacja badań normatywnych, - wykluczać ideologię czy przeświadczenia polityczne z budowania warstwy normatywnej celów i wizji ładu społecznego, >- rezygnować z indoktrynacji, - promować tolerancję.

Okres IV Dekada lat '90

a) sytuacja

>- transformacja społeczno-ustrojowa

>- reformy (ubezpieczenia społeczne, służba zdrowia system edukacji)

>- rośnie więc zapotrzebowanie na myśl naukową PS

>- postulat rozbudzania sił społecznych tkwiących w danym środowisku

b) PS ujmowana jako:

>- dyscyplina zajmująca się działalnością wyłącznie profilaktyczno-kompensacyjną wśród warstw upośledzonych pod względem rozwojowym (Kargulowa A., Radziewicz-Winnicki A). >- PS jako teoria i praktyka środowiska wychowawczego, stwarzającego warunki rozwoju osobowego każdemu człowiekowi (S. Kawula A. Przecławską E. Trempała). >- PS ma koncentrować się nad wychowawczym funkcjonowaniem typologicznie różnych środowisk wychowawczych z perspektywy podejmowanych działań kompensacyjnych, profilaktycznych i modernizacyjnych (A. Radziewicz -Winnicki).

3. PS humanistycznie zorientowana 3.1. Przejawy „humanistyczności" PS

>a) H. Radlińska (pomoc społeczna, ratownictwo, opieką ochroną pomoc kulturalną materialna itp)

>b) R. Wroczyński (opieka środowiskową opieka wychowawczą opieka całkowita)

>c) A .Kamiński (pomoc społeczna, pomoc wspierająca rozwój, opieka społeczna, opieka

profilaktyczna)

>d) E. Trempała (opieka środowiskowa, opieka wychowawczą opieka socjalną pomoc wspierająca rozwój)

>e) J. Lepalczyk (pomoc w rozwoju, pomoc społeczną opieka całkowitą środowiskowa)

>f) S. Kawula (działalność opiekuńcza, praca socjalna, wsparcie społeczne)

>g) A. Radziewicz-Winnicki (pomoc społeczna, pomoc wzajemna, opieka społeczna, wsparcie

społeczne)

>h) E. Marynowicz-Hetka (pomoc w rozwoju, pomoc dziecku i rodzinie, pomoc instytucjonalna, wsparcie społeczne)

>i) T. Pilch (pomoc doraźna, opiekuńcza, socjalna, służba)

3.2. Słabości PS

>- instytucjonalizm edukacyjny >- szkołocentryzm >- schematyczny praktycyzm >- uniformizm

>- technicyzm organizacyjny

3.3. Tendencje PS

>- konieczność odejścia od konwencji instytucjonalno - środowiskowej na rzecz orientacji homocentryczno-rodzinnej

>- PS pragnie stać się dyscypliną humanistyczną (tzn. postulującą o bardziej ludzkie traktowanie dziecka, sugeruje konieczność odformalizowania kontaktów pomiędzy wychowawcą i wychowankiem, walczącą z encyklopedyzmem w kształceniu, postulującą całościowe myślenie o człowieku)

>- lata 90. Zbliżenie do człowieka gdyż PS wprowadza pojęcia humanistyczne do swojego języka (dziecko skrzywdzone, opieka międzyludzka, wsparcie społeczne, zasada pomocniczości).

3.4. Współczesny sens PS
>Zadania PS

1. rejestracją opis i analiza ujemnych skutków rozbieżności, jakie zachodzą między socjalizacją a wychowaniem.

2. wypracowanie metod eliminacji wpływów negatywnych na rozwój jednostki lub grupy.

3. identyfikacja czynników zaburzających podstawowe układy: grupa -instytucja-środowisko oraz próby opisu i wskazanie warunków niekorzystnych

4. profilaktyka i kompensacja oraz analiza trzech podstawowych relacji: - nieprofesjonalny wychowawca-wychowanek; instytucje, grupa-środowisko; -wychowanek-środowisko-społeczeństwo.

Rozdział II

Poznawanie i badanie środowiska społecznego 1. Współczesne środowisko europejskie i polskie 1.1. Kryzys kulturalny

1.1.1. Utrata sensu wspólnoty

sposoby których bazuje

>a) zatracają się pewne mechanizmy tradycji, które gwarantują integralność >b) z braku projektu wspólnotowego, następuje izolacja się osób, zagubienie >c) ludzie niepewni i nie znający swojej tożsamości >d) słabo przekazywane wartości i tradycje >e) gubi swoją spuściznę >f) osamotnienie osób

>g) puste relacje międzyludzkie (brak treści autentycznych; technika i liczne komunikowania się nie zwiększają jakości relacji)

>h) osłabienie instytucji, osłabienie zwyczajów i reguł w społeczeństwie na owe społeczeństwo

1.1.2. Oznaki kryzysu w społeczeństwie
>rozwody

>malejąca liczba zawieranych małżeństw >wzrastająca liczba samotnych matek >wzrastająca liczba dzieci pozamałżeńskich >pozamałżeńskich

>wzrost zachowań homoseksualnych >wzrost zachowań biseksualnych >wzrost przestępczości

>relacje w społeczeństwie mające posmak „oficjalnych ", „ legalistycznych " >społeczeństwo agregacją indywiduów odizolowanych od siebie indywidualizm egoistyczny (poszukiwanie korzyści osobistych, relacje międzyludzkie zależne od interesów osobistych)

>zniechęcenie w stosunku do polityków i instytucji politycznych >rosnąca przepaść pomiędzy rządzącymi a rządzonymi

1. 2. Kryzys religijny i religijności

1.2.1. Koncepcja człowieka w religii katolickiej

>dusza i materia (dusza powoduje, że człowiek ma swoją godność, bo stworzony na obraz i podobieństwo Boga)

>człowiek ma swoją tożsamość dzięki duszy nieśmiertelnej >troszczyć się o duszę (formacja sumienia)

>człowiek (dusza) w relacji do kultury

>cel życia, cel człowieka - zdrowie duchowe, zbawienie, dążenie do dobra, życie w miłości

>kto nie potrafi dążyć do wzrostu duchowego, zaniedbuje swoje obowiązki, tzn. obowiązki

wzglądem siebie samego, wzglądem swoich bliźnich i Boga

1.2.2. Marginalizowanie czynnika religijnego w życiu człowieka

>wypieranie Boga z życia publicznego (rola księdza sprowadzana tylko do funkcji liturgicznych, „ niech sobie okadza w kościele ...")

>rełigia sprowadzana do wymiaru ściśle socjologicznego jako przejaw życia, a nie jako przylgnięcie do wartości nadprzyrodzonych i kierowanie się tymi wartościami w życiu >„ Śmierć Boga " - Friedrich Nietsche >Bógjako konstrukcja, wytwór umysłu ludzkiego

>lansowanie legalizmu (tylko prawo pozytywne wraz ze swoimi lukami prawnymi) a wypieranie prawa naturalnego

>marginalizowanie znaczenia sumienia w życiu człowieka (patrz gwałcenie klauzuli sumienia w stosunku do lekarzy)

>antyklerykalizm zaprzeczeniem akceptacji wartości promowanych przez innych i równoczesnym zaprzeczeniem tolerancji (w życiu każdy pragnie dążyć do dobra, piękna, prawdy. Kto do tego dąży winien być szanowany. Nieuzasadniony wydaje się więc antyklerykalizm).

1. 3. Postmodernizm: główne idee

1. Rzeczywistość jest tworem społecznym

2. Prawda i rzeczywistość nie mają trwałej i obiektywnej treści

3. Rzeczywistość jako tekst podlegający interpretacji (dla kultury postmodernistycznej jest sprawą obojętną czy ów tekst będzie interpretowany w ten czy inny sposób: wszystkie interpretacje mają równą wartość).

4. Nie istnieje zatem nic, co jest „dane z góry"

e) Zatem normy i struktury społeczne, polityczne, sądowe i duchowe można dowolnie
zdekonstruować w zależności od przemian społecznych w danym momencie

6. Suwerenność jednostki i prawo do wyboru

7. Różnorodność jest „wyzwoleniem" dla człowieka spod uwarunkowań narzuconych mu przez Boga

(promowanie wolności kulturowej, różnorodności opcji, różnorodności seksualnych -różne orientacje

h) Prawo naturalne nie ma prawa istnienia z uwagi na prawo wyboru

i) Brak jasnych definicji jako cecha wszystkich terminów i wyrażeń nowego globalnego języka
jaki cechuje cały postmodernistyczny system pojęciowy

( nowe terminy nie mają konkretnych znaczeń, gdyż jak twierdzą zwolennicy postmodernizmu, ograniczałoby to możliwość wyboru różnych interpretacji i stało w sprzeczności z normą, jaką jest właśnie prawo wyboru. W wyniku tego nowe pojęcia nie mają trwałej, jednoznacznej treści: podlegają procesowi ciągłych zmian, zwiększając swój zakres znaczeniowy w zależności od zmieniających się pod wpływem przemian społecznych wartości lub pojawiających się możliwości nowych wyborów.

Przykład 1: zdrowie reprodukcyjne (kluczowy termin Konferencji demograficznej w Kairze w 1994 r.)

- termin niejasny, ambiwalentny, o szerokim zakresie interpretacji

- brak przejrzystości służy manipulacjom, służy dopuszczeniom najbardziej sprzecznych interpretacji np. macierzyństwa, antykoncepcji, aborcji (warunek: zgoda partnerów, bezpieczeństwo, szacunek dla prawa wyboru). Wniosek: można zabić nienarodzone dziecko jeśli te trzy warunki zostaną spełnione.

Przykład 2: płeć kulturowa (gender) (kluczowe pojęcie konferencji w Pekinie w 1995 r). Płeć zdefiniowana jako zmienne role społeczne kobiet i mężczyzn. Kobieca natura jako doraźnie stworzone pojęcie społeczne. „Nikt nie rodzi się kobietą, lecz się nią staje " -powiedziała Simone de Beauvoir.

Dekonstrukcja osoby ludzkiej jako mężczyzny i kobiety prowadzi do powstania społeczeństwa aseksualnego, społeczeństwa „ neutralnego ", pozbawionego męskości i kobiecości, które w centrum prawa stawia popęd seksualny.

1. 4. Fałszywe antropologie postmodernistyczne

Dygresja: nie ma wychowania bez wizji człowieka, bez wymiaru antropologicznego. Jaka wizja człowieka takie wychowanie, taka polityka w społeczeństwie.

1.4.1. Humanizm

>Nie uznaje Boga i nie dostrzega duszy

>Nasza wartość nie pochodzi od daru Bożego duszy, ale z faktu, że człowiek posiada wrodzone talenty.

>Człowiek widziany tylko w wymiarze materialnym a nie duchowym

> Nasze dobre widziane abstrahując od duszy, dobro tylko widziane w kategoriach materialistycznych

>Humanizm dostrzega tylko człowieka i pokłada nadzieję tylko w człowieku >Wiara w człowieka i jego zdolności (humanizm okresu Odrodzenia zakorzeniony w Bogu: sztuka, literatura itp. wychwala człowieka i jego wielkość, ale wskazuje na Boga jako głównego Bohatera, natomiast humanizm współczesny dokonuje

1.4.2. Racjonalizm

>Racjonalizm w ujęciu chrześcijańskim - to, co wywyższa człowieka ponad świat zwierząt jest posiadanie duszy

> W racjonalizmie rozum jest tym co wyróżnia od świata zwierząt >W racjonalizmie - rozum jest głównym źródłem i kryterium poznania

>Na polu etyki racjonaliści podtrzymują że ostatnią instancją jest rozum a nie prawo naturalne odkrywane przez sam rozum

>Racjonalizm sprzyja indywidualizmowi - podkreśla ważność mojego umysłu jak tez i umysłu każdego człowieka z osobna

>Racjonalizm redukuje rolę wiary, mądrości. Odrzuca wszystko to, co nie daje się wytłumaczyć racjonalnie

>To co najbardziej liczy się w człowieku to rozum

1.4.3. Prawizm

>Człowiek posiądą odkrywa prawo naturalne z samego tylko faktu, że jest człowiekiem

>To prawo jest wewnętrzne i typowe dla każdego człowieka, ale człowiek widziany jest tutaj

jako byt bez duszy

>Każdy przedmiot moich pragnień staje się przedmiotem żądań jako prawo „do", prawo by „być dlatego winno się respektować prawa wszystkich (studentów, pracowników, homoseksualistów, kobiet do aborcji itp.

>Człowiek, zatem jest widziany jako ten, który tworzy prawo na własny użytek, zgodnie ze swoimi zachciankami czy trendami w społeczeństwie czy też zgodnie z tym co narzuci lobby >Prawo w systemie piramidalnym i w systemie linearnym

1.4.4. Socjetaryzm (społeczeństwowość)
>człowiek produktem społeczeństwa

>człowiek jako tabula rasa, na której społeczeństwo pisze swoje słowa. Człowiek jest tym, czym zrobi go społeczeństwo, otoczenie

>negacja wymiaru duchowego i transcendentnego w człowieku. Społeczeństwo spełnia rolę Boga czy duszy, determinuje, animuje i jest motorem człowieka

>społeczeństwo jest głównie pojmowane jako skupisko ludzi w wymiarze ekonomicznym >Wkład K. Marksa w pojmowanie społeczeństwa: to nie sumienie ludzi określa byt, ale ich byt społeczny określa sumienie.

1.4.5. Ekonomizm

>Człowiek to byt zaangażowany głównie w to, by przygotować sobie źródła ekonomiczne. Homo sapiens w tej opcji to „homo economicus"

>Ekonomizm wywyższa rolę rzeczywistości ekonomicznej, która to ma za zadanie określać, tworzyć doświadczenie człowieka kolektywistycznego.

>Anglia jako pierwsza weszła na drogę industrializacji, dlatego, ta ideą znalazła bardzo szybko

pożywkę na gruncie Wielkiej Brytanii.

>Celem ludzkości w tej opcji jest sukces ekonomiczny

1.4.6. Poweryzm
Ang. Power — moc, siła

>Człowiek jest wyrażeniem wewnętrznej potrzeby dążenia do władzy, a społeczeństwo jest widziane jako miejsce, gdzie osoby walczą o dominację i kontrolę, walczą o swoją pozycję, o bogactwo i możliwość rozkazywania (wyrazem takiej wizji antropologicznej jest Hitler). >Ta wewnętrzna siłą która popycha człowieka by dążyć do władzy itp. jest wrodzona.

>Człowiek w takiej perspektywie nie jest animowany przez duszę, nie jest też rozumiany w swojej relacji do nadprzyrodzonego świata, ale jest rozumiany przede wszystkim jako byt, który dąży do władzy, ma wewnętrzne aspiracje. Wartość człowieka liczy się w tym, na ile osiągnął tę władzę i w jakich strukturach, układach się obraca.

>Taka antropologia ma swoje źródło w nauce pochodzącej od Nietzsche, Marksa, Thomasa Hobbes'a

1.4.7. Animalizm
>Przedstawiciel: C. Sagan; A. Druyan

>Człowiek częścią świata zwierząt i wytworem ewolucji biologicznej.

>Człowiek jest rozwinięty, przeważa nad zwierzętami, ale pozostanie zawsze w świecie zwierząt i nic go nie dzieli od nich

>Człowiek nie ma duszy. Jest częścią i wchodzi w procesy maturalne i materialne ziemi i świata które generują i określają życie biologiczne

>Człowiek myśli i działa. Człowiek zwierzęciem wysoko rozwiniętym >Bóg wyłączony z jego egzystencji

1.4.8. Seksualizm

>Człowiek to istota reprodukująca się, którego celem jest przedłużenie swojego gatunku, promować siebie jako indywiduum i jako gatunek

>Z tego punktu widzenia działanie, relacje człowieka są rozważane w stosunku tylko do jego seksualności. Seks jest tym, co napędza popęd, oraz tym, co animuje życie ludzkie >Egzystencja i funkcje duszy są zastąpione seksualnością i funkcjami seksualnymi >Człowiek widziany w perspektywie deterministycznej. Człowiek pchany ciągłym popędem do „autoreprodukcj i"

>seksualizm zaprzeczeniem działania wolnej woli człowieka podejmowania racjonalnych decyzji

1. 5. Skutki fałszywych antropologii postmodernistycznych

1. indywidualizm egoistyczny (legalizowanie egoizmu)

2. faworyzowanie amoralności (społeczeństwo amoralne)

3. pozbawianie człowieka odpowiedzialności osobistej (autorozgrzeszanie - winę ponoszą sentymenty, ciało, emocje, społeczeństwo, ale nie osoba). Emocje jako byt, a nie jako

przejaw funkcjonowania osoby)

4. odrzucanie cnoty, honoru

5. odrzucanie cierpienia

6. reifikacja człowieka (redukowanie osoby do przedmiotu, nieprzyjaciel, strumentalizacja osoby)

7. negacja istnienia sumienia (brane pod uwagę tylko prawo „pisane", „tworzone na biurku")

h) chciwość (pogoń za bogactwem, „mieć" jako cel sam w sobie. Kult pieniądza

i) hedonizm jako wyraz indywidualizmu egoistycznego (carpe diem) - nowa hierarchia
wartości, która przyjemność stawia ponad miłość, zdrowie i dobre samopoczucie ponad godność
i świętość życia prawa kobiet ponad macierzyństwem,

1. 6. Relatywizm

1.6.1. Główne idee relatywizmu

>Nie istnieje prawda jedyna, jedna. Nie istnieje obiektywna rzeczywistość. Wg teorii relatywizmu, nie jest możliwe, aby coś zdefiniować jako dobre lub złe. To co się liczy to opinia osobista. Jedna osoba uważa tak, inna inaczej. W tej wizji każdy jest małą republiką (absolutyzacja subiektywizmu)

>Błąd w koncepcji relatywistycznej: skoro prawda jest relatywną to i sama opinia relatywizmu odnośnie prawdy jest relatywna. I mamy błędne koło.

> Teoria zrównuje prawo do wypowiadania się, do wyrażania opinii z wartością samej opinii. Tzn. zostało zrównane prawo wyrażenia opinii z wartością jaką posiada dana opinia. I tak, każdy może powiedzieć, co chce i jego opinia jest równoważna innej (absolutyzacja relatywizmu) >Pluralizm, różnorodność, różność, mogą być pozytywne. Ale relatywizm przekształca te aspekty pluralizmu w wartości absolutne bez brania pod uwagę jaką prawdziwą wartość one w sobie zawierają jaką treść ze sobą niosą. Czyli relatywizm oddziela te aspekty od ich prawdy. Używa ich, aby wypowiedzieć swoją tezę. To co jest ważne to nie sama prawdą ale sam punkt widzenia. >Wiara w tzw. równość . Wyraża się to na wielu płaszczyznach np. sztuka. Każda rzecz, nawet kicz ma wartość, dlatego, że nie istnieją kryteria obiektywne, aby móc ocenić dany przedmiot czy rzeczywistość. Zlikwidowane kryteria obiektywne, łatwa droga do subiektywizmu, relatywizmu. To samo w przypadku pornografii itp. Nie przyjmując kryteriów obiektywnych, każdy ocenia wg własnych. Wszystko relatywne. Nie mając wartości obiektywnych, przyjmuje się wartości subiektywne.

>Tylko człowiek negujący istnienie prawdy obiektywnej uznawany jest za wolnego od uprzedzeń, otwartego mentalnie, tolerancyjnego, oświeconego, liberalnego >Człowiek, który wierzy w rzeczywistość prawdy obiektywnej jest uważany za fanatyka religijnego, ekstremistę politycznego (dołączony do grupy Hitlera, Lenina Stalina itp.) Jest naznaczony jako ten, który nie jest tolerancyjnym, a za to jest bigota rodem ze średniowiecza >płeć - gender (taką mam płeć jaką zaakceptuję, jaką sam sobie wybiorę, społeczeństwo ma tylko potwierdzić taki stan rzeczy.

1.6.2. Zmagania relatywizmu

>a) tolerancja (owa tolerancja w oderwaniu od dobra, prawdy, piękna staje się swawolą).
Tolerancja urasta do rangi wartości absolutnej

>b) privacy (niszczy wspólnotę i umacnia w przekonaniu jednostkę, że jest ona najważniejszą a inni mająjej służyć

>c) eliminowanie, podważanie autorytetów (np. rodziców, Kościoła itp.), po to by osiągnąć domniemaną wolność i emancypację człowieka nowoczesnego (patrz ruchy feministek, homoseksualistów

>d) atakowanie sacrum (negacja egzystencji Boga i duszy prowadzi do negowania perspektywy doskonalenia siebie, prowadzi do negowania wartości nieprzemijających)

1.7. Moralność a prawo stanowione

1.7.1. Pozbawianie podmiotowości osoby

a) instytucjonalizacja i biurokratyzacja bezosobowych procedur

(jednostki tracą orientację międzyosobowej relacji ja - ty, na rzecz bezosobowych ośrodków decyzji, na rzecz uwikłania w gąszcz przepisów, które generują bezosobowe procedury działania. Od jednostki niewiele zależy, nie doświadcza ona odpowiedzialności moralnej, jest jakby jej pozbawiona. Sprzedawca pozbawiany jest podmiotowości moralnej i zmuszany do sprzedaży np. pism pornograficznych; student ginekologii zmuszany jest do uczenia się aborcji; lekarz zmuszany jest, aby przy odmowie szukał aborcjonisty; nauczyciel zmuszany jest do realizowania jego zdaniem, antyrodzinnego, dewiacyjnego programu wychowawczego).

b) proces rozrywania łączności między moralnością a prawem stanowionym (

obie rzeczywistości ustawiają się niejako antagonistycznie wobec siebie, zamiast współpracować zgodnie z prawdą moralną dla słusznego dobra wspólnego. Moralność bez swego wyrazu w postaci zasad regulujących życie społeczne jest bezsilną a prawo bez legitymizacji moralnej, staje się bezprawiem).

1.7.2. Wymóg neutralności aksjologicznej, moralnej i religijnej stawianej przez państwo
demokratyczne

a) pozytywizm prawny a jednostka (niebezpieczeństwo podwójnej osobowości)

• promowanie biurokraty moralnego, legalisty (ślepo wykonującego polecenia prawa stanowionego)

• promowanie neutralności aksjologicznej w przestrzeni publicznej (moralność osobista zostawiona w domu)

• promowanie wierności przepisom prawa nawet jeśli jest ono w niezgodzie z sumieniem danego obywatela

• zalecenia jurydyczne jedynym odniesieniem dla osoby

b) dogmatyzm pozytywistycznie stanowionego prawa

• uzurpacje prawodawcy do bycia źródłem i kryterium dobra i zła

• przekonania moralne spychane przez ideologię liberalno -pozytywistyczną do sfery prywatnej

• uwalnianie jednostki od jej własnego sumienia (minimalizowanie i relatywizowanie zasad moralnych przez państwo demokratyczne)

c) sumienie zagubione w supermarkecie moralnym

- mimo, że demokratyczne państwo powołuje się na jakiś katalog wspólnych wartości jak np. godność człowieka, wolność sumienia i wyznania, to jednak natychmiast wprowadza wieloznaczne rozumienie tych wartości tak, że w zależności od orientacji aksjologicznej rządzącej państwem partii, pojęcia te przybierają publicznie przeróżne, sprzeczne ze sobą znaczenia.

• mimo deklaracji neutralności, aksjologia danego państwa zależy od politycznej orientacji partii rządzącej, która obejmując władzę, nie kryje np. swojej ateistycznej, lewicowej, proaborcyjnej, proeutanatycznej mentalności. Neutralne państwo po wygranych wyborach zamienia się w państwo o określonym nachyleniu aksjologicznym, realizowanym przez wprowadzanie odpowiednich ustaw.

• do sterowania społeczeństwem stwarza się sztuczne, ale wpływowe i medialne autorytety, które stają się kryterium dobra i zła. W ten sposób politycznie i medialnie wprowadza się nowe ideologie, niszczące uniwersalny normy moralne.

1. 8. Zachód wobec konsekwencji własnej rewolucji kulturowej, feministycznej i seksualnej

1.8.1. Etyka wolnego wyboru

>Celebrowanie seksualnych eksperymentów młodych >Różnorodność orientacji seksualnych >Zamieszkiwanie bez ślubu

>Zachęcanie do rozwiązłości (pośrednio również w szkole)

> Aborcja jako stały element „radzenia sobie z ciążą" u nieletnich >Łatwy dostęp dzieci i nastolatków do pornografii

>Brak zdolności i odwagi, by angażować się poważny związek (częste przypadki z rodzin rozbitych)

>Utrata wiary w miłość między kobietą a mężczyzną

>Uzurpowanie prawa do eutanazji, „matek zastępczych", „rodzicielstwa homoseksualnego",

> Technologia bez etyki (klonowanie, „sztuczne łono"= in vitro)

>Etyka consensusu vs. rozkład sumienia (konsekwencja: większość ludzi na Zachodzie nie potrafi już odróżnić dobra od zła)

1.8.2. Kataklizm antropologiczny

Atakując samą strukturę osoby ludzkiej, rewolucja wywołała kataklizm antropologiczny: (odchodzenie „od"... „do")

>Rodzina

>Małżeństwo

>Miłość małżeńska

>Szczęście

> Władza rodzicielska —

>Dar z siebie

> Sumienie -

>Komunia międzyosobowa - ->Komplementarność k. i m. - -

>Rodzice

>Prokreacja

parą jednostka partnerzy wolna miłość

dobre samopoczucie, jakość życia

prawa dziecka

prawo do własnego ciała

wolny wybór

fuzja jednostek bez twarzy

umowa między płciami

reproduktorzy

reprodukcja

1.8.3. Konsekwencje rewolucji kulturowej w Europie

Dekonstrukcja antropologiczna o wymiarze systemowym

>Rozpad rodziny (np. Anglia - ponad 60 % rodzin rozbitych) >Rozpad relacji międzypokoleniowych >Samotność i porzucenie osób starszych >Problemy emocjonalne

>Cierpienie dzieci żyjących w „rodzinach niepełnych" (one child) >Cierpienie dzieci w rodzinach „odtworzonych" (po rozwodzie) >Depresja

>Dekonstrukcja antropologiczna >Niepowodzenia w szkole >Brak satysfakcji zawodowej >Wzrost liczby samobójstw

>Brak poczucia bezpieczeństwa u ludzi młodych (pracą przyszłość itp.) = ucieczka w narkotyki,

sekty, przemoc

>Zanik tradycji kulturowych

>Zanik wiary (utrata perspektywy transcendencji i sensu życia) 2. Orientacje moralne społeczeństwa polskiego

2.1. Elementy diagnozy świadomości moralnej Polaków

2.1.1. Marginalizacja kategorii moralnych

>Niechęć do traktowania rozważanych problemów kojarzonych z moralnością jako problemów o charakterze moralnym

- unikanie określeń typu fasady etyczne ", „ wybory moralne ", „ moralne postępowanie "

- chętne używanie określeń: „zachował się niezbyt ładnie ", „postąpił niemądrze ". >Przedkładanie orientacji pragmatycznej nad orientację moralną

2.1.2. „Struktury ukryte"

>Potępianie wszelkich zachowań, które można uznać za np. wskaźniki ksenofobii, jednocześnie nie znając terminu „ksenofobia"

>Istnienie pewnych struktur pojęć moralnych, co sprawia, że osoba odznacza się bardzo spójną sylwetką moralną

2.1.3. Niski poziom refleksji i autorefleksji moralnej
>Problemy z artykulacją własnej moralności

>Młode pokolenie reprezentujące typ moralności odbiegający od tradycyjnych wzorców

2.1.4. Autonomia moralna

>Przekonanie, że tylko własne sumienie jest głównym źródłem właściwych wyborów moralnych

> Konsekwencje:

• dystans wobec autorytetów przekazujących treści moralne

• duża tolerancja wobec odmiennych niż własne przekonań etycznych

2.1.5. Powściągliwość w ocenianiu innych

>Niechęć do sądzenia skorelowana jest z nastawieniem, które określić można jako postawę permisywną

> Wyrozumiałość vs. tolerowanie zachowań u drugiej osoby

2.1.6. Faworyzowanie etyki sytuacyjnej kosztem pryncypializmu moralnego

>Negowanie istnienia zasad powszechnie obowiązujących jako zasady o charakterze obligatoryjnym

2.1.7. Akceptacja osób dokonujących odmiennych pod względem etycznym wyborów
życiowych

>Skłonność do wielowymiarowości ocen w przypadku wartościowania czynów ludzkich

2.1.8. Projekcyjna postawa wobec wzorów osobowych

>Młodzież modeluje wizerunek ludzi posiadających ogólnie uznany autorytet na obraz i podobieństwo własne (eksponowanie i akceptowanie takich cech u człowieka mającego autorytet, które są cenione na gruncie własnej hierarchii wartości).

2.1.9. Odrzucanie perfekcjonizmu moralnego
>Kiedyś wzory stanowiły pewien ideał moralny

>Nie jestem doskonałym, doskonałość reprezentowana przez standardy zewnętrzne

>Obecnie: akceptacja siebie takim jakim jest; doskonałość drugiego postrzegana jest nie tyle jako

wyższość, ile jako odmienność

>Konsekwencje: częsta rezygnacja z osiągnięcia doskonałości. Nastawianie się na działania instrumentalne mające na celu osiągnięcie pragmatycznych celów (sport, praca zawodowa, sztuka, nauka itp.).

2.1.10. Sekularyzacja moralności

>Odchodzenie od przeświadczenia, że człowiek musi być religijny, by być jednostką moralną >Chęć uniezależnienia moralności od religii

3. Badania pedagogiczne. Etapy badań pedagogicznych. Diagnozowanie potrzeb środowiska

3.1. Pojęcie, klasyfikacja, cechy metod i technik badawczych 3.1.1. Pojęcie metod i technik badawczych

Zarówno metody jak i techniki badawcze to sposoby postępowania naukowego, mające na celu rozwiązanie sformułowanego uprzednio problemu.

a) Klasyfikacja metod i technik badawczych

• metoda obserwacji

• eksperyment pedagogiczny

• testy osiągnięć szkolnych

• metoda socjometryczna

• analiza dokumentów

• metoda sondażu

• metoda dialogowa itp.

b) postulaty konieczne w czasie badań

• planowość

• obiektywność (badania wolne od intelektualno-emocjonalnych oczekiwań)

adekwatność (badania wolne od zniekształceń, przestrzeganie zasad metodologicznych poznania naukowego)

• wyczerpywalność

• konieczność dokumentowania

c) minimum wymagań stawianych badaniom pedagogicznym

• konieczność znajomości metodologii badań pedagogicznych

• wystrzeganie się błędów w badaniach

• brak precyzji w sformułowaniu celów, hipotez

• mało trafny dobór metod i technik badawczych

• brak pogłębionego opisu i analizy wyników badań

• wyciągnięcie błędnych wniosków

• niedosyt bezy teoretycznej

d) moralne aspekty badań w PS

- potrzeba wyzbycia się ideologii (np. zniekształcone badania nazistów, komunistów

itp.)

• poszukiwanie prawdy głównym celem badacza

• wiarygodność i kompetencja badacza

- uczciwość badacza (np. sondaże w TV: tendencyjne, próbka wybiórcza: np.
badania w Łodzi nt. Kościoła skoro wiadomo, że Łódź jest bardzo pro komunistyczna)

- łączność badań z praktyką pedagogiczną

- zobowiązania wobec osób badanych

2. Sytuacja patologiczna (diagnoza) (patrz plik Word)

3. Wyznaczniki niezbędne przy realizacji projektu (patrz plik Word)

4. Etapy badań pedagogicznych (patrz plik Word)

• zaistnienie sytuacji problematycznej

• projektowanie narzędzi badawczych

• dobór osób badanych

• przeprowadzenie badań

• opracowanie wyników

Rozdział III

Rodzina jako główny komponent środowiska wychowawczego

1. Pojęcie rodziny

1.1. Definicja i cechy rodziny 1.1.1. Definicja rodziny

1. Platon uważał rodzinę za "podstawową komórkę życia społecznego i główną instytucję wychowawczą'"

2. Arystoteles - rodzina "jest podstawowym czynnikiem bogatego rozwoju uczuciowego człowieka, czynnikiem wzbogacającym jego działalność."

3. A. Comte określił rodzinę jako "pomost między jednostką a społeczeństwem", wskazując w ten sposób na jej podstawową rolę w społeczeństwie.

4. W. Okoń określa rodzinę jako: .....małą grupę społeczną składającą się z rodziców, ich dzieci i krewnych, rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi - więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie".

5. R. Wroczyński określa ją zaś, jako środowisko naturalne, do którego przynależność wynika z samego faktu urodzenia. Twierdzi, że jest ona: .....instytucją równie dawną jak społeczne życie człowieka, która stanowiła zawsze główną komórkę życia społecznego. Podstawową w sensie biologicznym, zapewniająca ciągłość generacji i społeczno - kulturowym, wdrażając młodą generację w podstawy życia społeczno - kulturowego".

6. H. Izdebska: ,, w rodzinie rozwijają się pierwsze wyobrażenia o własnym miejscu w życiu społeczeństwa, kształtują się podstawowe cechy charakterologiczne, jak: uczynność, obowiązkowość, krytycyzm i samokrytycyzm, potrzeba odczuwania własnej wartości i użyteczności społecznej, takt, delikatność, poczucie godności osobistej "

7. Z. Tyszka mówi, że rodzina: „...jest instytucją ogólnoludzką, spotykaną we wszystkich epokach i kulturach. Do jej uniwersalnych i wszędzie spotykanych zadań należy: zaspokajanie popędu seksualnego, zaspokajanie elementarnych, materialnych potrzeb życiowych oraz rodzenie i wychowywanie dzieci".

h) J. Szczepański zwraca uwagę na to, iż rodzina człowiecza opiera się na biologicznych
podstawach: „...stałość popędu seksualnego, jego różne formy sublimacji i powstająca wokół
jego powstawania otoczka emocjonalna stanowi zespół czynników biopsychicznych
stanowiących podstawę małżeństwa rodziny człowieczej".

i) M. Ziemska natomiast określa rodzinę jako: „...małą naturalną grupę społeczną, składającą się
z małżonków i ich dzieci, stanowiącą ciągłość względnie trwałą, lecz jednocześnie podlegającą
dynamicznym przekształceniom, zw iązanym głównie z biegiem życia wchodzących w jej skład
jednostek*'.

1.1.2. Kościół katolicki a rodzina

1. Papież Pius XI w encyklice, nazywanej kartą konstytucyjną Kościoła, "O chrześcijańskim wychowaniu młodzieży" zauważa, że wychowanie jest dziełem społecznym, a nie jednostki. Człowiek rodzi się najpierw w rodzinie, następnie wzrasta i znajduje swe miejsce w społeczeństwie, natomiast do życia nadnaturalnego rodzi się przez chrzest w Kościele. W związku z tymi faktami potrzebne są koniecznie trzy społeczności w wychowaniu, przez które każdy wychowanek przechodzi, aby móc rozwinąć się wszechstronnie pod względem fizycznym, umysłowym i duchowym. Tymi społecznościami są: rodziną państwo i Kościół.

2. Rodzina ma prawo naturalne do wychowania dzieci; prawo to jest wcześniejsze od prawa państwa, które powinno rodzinie pomóc w jej zadaniach, ale nie może jej zastępować, jeśli rodzice żyją i mogą odpowiedzialnie sprawować opiekę nad dziećmi. Obowiązki rodziców w związku z daniem życia dziecku dotyczą nie tylko pielęgnacji, lecz także rozwoju fizycznego, odpowiedniego wykształcenia intelektualnego, przygotowania religijnego i moralnego.

3. Lektura dokumentów soborowych oraz papieskich wypowiedzi upoważnia do określenia rodziny mianem podstawowego środowiska katechetycznego, w którym rodzice otrzymują-jak podkreśla Katechizm Kościoła Katolickiego - zadanie i przywilej ewangelizowania swoich dzieci (KKK 2225). Stąd rodzina jest pierwszą szkofa życia chrześcijańskiego i szkołą bogatszego człowieczeństwa (KKK 1657), jest wspólnota^ w której od dzieciństwa można nauczyć się wartości moralnych, zacząć czcić Boga i dobrze używać wolności (KKK 2207).

1.1.3. Cechy rodziny

>Jest jednostką zabezpieczającą rozwój i wzrastanie każdego człowieka włączając także rodziców.

-Jest glebą która zaspakaja potrzeby emocjonalne swoich członków. Potrzeby te obejmują znalezienie równowagi pomiędzy autonomią i zależnością oraz nauką zachowań społecznych i seksualnych

-Jest miejscem, gdzie rozwija się poczucie własnego ,ja"

-Jest jednostką socjalizacji i ma decydujące znaczenie dla przetrwania społeczeństwa

-Jest miejscem, gdzie młody człowiek asymiluje postawy, wartości

-Jest miejscem, gdzie następuje formowanie sądów o otoczeniu, świecie

-Jest miejscem, gdzie powstają wyobrażenia, rodzą się aspiracje życiowe

>Jest miejscem podstawowego środowiska katechetycznego (szkoła życia chrześcijańskiego i

szkoła bogatszego człowieczeństwa)

1.2. Nowa ideologia liberałistyczna a rodzina

a) Aprioryczna koncepcja człowieka

Aprioryczną koncepcja człowieka - woluntarystyczno-liberalistyczną. stosuje technologię społeczną oraz chce „produkować" nomadę - konsumenta. Podstawowa jej teza brzmi: człowiek to wolność, a więc dowolność w projektowaniu własnego życia oraz w doborze jego modelu. Jednym słowem - w deklaracjach - istotę życia społecznego określa: pluralizm (indywidualizm) i tolerancja, czyli relatywizm prawdy i dobra.

2. Konsumpcja materialna jako cel życia państwowo-społecznego

3. Kryptototalitaryzm

Skrajny indywidualizm i relatywizm to w konsekwencji anarchizm, a ten uniemożliwia jakiekolwiek życie społeczne, wobec tego liberalizmu stosuje zasadę tzw. demokracji większościowej - rządzą koalicje partyjne i one - kierując się własnym interesem - ustalają prawdę. . Tak więc, wbrew deklaracjom liberalizmu demokracja jest w istocie kryptototalitaryzmem.

Powyższe uwagi prowadzą do następujących wniosków: (wizja rodziny w liberalizmie)

• Upaństwowienie rodziny (patrz komunizm, faszyzm, nazizm i obecnie liberalizm)

• Rola rodziców sprowadzona do reproduktorów

• Rodzina jako funkcja ideologii

• Rodzina jako wytwór kultury (konwencja społeczna), nie zaś natury

2. Czynniki modelujące współczesną rodzinę polską

2.1.Industrializacja a rodzina

2.1.1. Przeobrażenia wynikające z industrializacji i urbanizacji od początku wieku XIX

>a) wzrost stopy życiowej ludności krajów wysoko i średnio rozwiniętych >b) sukcesywne podnoszenie się poziomu wykształcenia i kultury społeczeństwa >c) upowszechnienie opieki zdrowotnej i higieny >d) rozluźnienie więzi wspólnotowych

>e) emancypacja rodziny (przejście od rodziny wielopokoleniowej do rodziny dwupokoleniowej)

>f) indywidualizacja członków rodziny

2.1.2. Kryzys rodziny zapoczątkowany w II połowie XX w

r&) automatyzacja i robotyzacja produkcji

>b) rozwój informatyki

>c) ruchliwość geograficzna

>d) rozluźnienie więzi społecznych (szczególnie wspólnotowych) ve) zmniejszenie się możliwości kontroli społecznej

2.1.3. Kryzys rodziny na przełomie wieków

a) rozwój medycyny przesłanką do rozpowszechniania nowoczesnych środków
antykoncepcyjnych = problemy bezpłodności, mniejszy przyrost naturalny

b) autonomizacja jednostki (indywidualizacja)

- dążenie jednostki do autonomii

• autonomizacja jednostki w stosunku do narodu, państwa (malejący patriotyzm, malejąca skłonność do poświęceń dla ojczyzny, narastający negatywny stosunek do służby wojskowej, narasta brak skłonności do poświęceń nie tylko w imię narodu, ale również w imię humanistycznych ideałów ludzkości, w imię zasad religii czy moralności)

• odejście od ideałów na rzecz wygody, korzyści materialnych

• autonomizacja jednostek w rodzinie (realizowanie swoich indywidualnych cełów: rozwody bo najważniejsze jest „ uczucie "; wzrasta autonomia jednostek wewnątrz rodziny:

zwiększają^ się możliwości decydowania o sobie, o swoich losach)

c) nowa hierarchia celów rodziny

- wzrost wymagań co do jakości: zmiana akcentu z instytucjonalnego aspektu rodziny (prokreacja, opieka nad dziećmi, wychowanie) i przejście do aspektu promującego jakość pożycia małżeńskiego (satysfakcja seksualna sensem bycia razem).

2.2 .Przeobrażenia rodziny widziane przez pryzmat wypełniania najważniejszych jej funkcji

2.1.1. Funkcja seksualna

a) współżycie seksualne w relacjach małżeńskich bardziej doceniane teraz niż w przeszłości

b wzrost pozamałżeńskich kontaktów seksualnych = rozwód

c) brak wystarczającej satysfakcji seksualnej czynnikiem konfliktogennym

2.1.2. Funkcja materialno-ekonomiczna

1. partykularyzacja dochodów członków rodziny

2. niezależność finansowa

3. wydatki promujące indywidualne cele

2.1.3. Funkcja kontrolna

a) anonimowość jednostki

b) zmniejszenie nieformalnej kontroli nad swymi członkami z uwagi na autonomizację
poszczególnych członków

c) mobilność, ruchliwość geograficzna powodem zmniejszenia samokontroli

2.1.4. Funkcja socjalizacyjno-wychowawcza

a) zwiększenie zakresu oddziaływania instytucji w kwestii wychowania kosztem rodziny

2. brutalizacja treści w środkach masowego przekazu vs. sytuacje patologiczne

3. emancypacja dzieci w rodzinie (większa woboda, niezależność)

d) mniejszy wpływ rodziców na dzieci (brak czasu, bezradność w obliczu zachowań
patologicznych i agresywnych)

2.1.5. Funkcja emocjonalno-ekspresyjna

a) brak obecności fizycznej rodzica/ów (np. wyjazdy zagraniczne itp.) = zachwiany
wzrost i dojrzewanie emocjonalne i uczuciowe dzieci

2. brak poczucia bezpieczeństwa i higieny psychicznej

3. konflikty w rodzinach vs. mniejsza skuteczność funkcji emocjonalno- ekspresyjnej

2.3. Kierunki przemian współczesnej rodziny polskiej

2.3.1. Indywidualizacja

1. wolność członków rodziny

2. rozluźnienie struktury rodziny

c) konieczny balans pomiędzy realizacją osobistych interesów i dążeń a dobrem
wszystkich innych członków rodziny

2.3.2. Egalitaryzacja

1. wzrost poczucia godności i niezależności członków" rodziny

2. maleje spójność rodziny co ułatwia dezintegrację

2.3.3. Alternatywne i patologiczne wizje rodziny

1. zdrady vs. rozbicie rodziny

2. konkubinat

3. kohabitacja

3. Zagrożenia rodziny na podstawie Listu do rodzin Jana Pawła II

3.1. Sytuacja Rodziny we współczesnej kulturze

3.1.1. Zagrożenia płynące z postnowoczesnego racjonalizmu, agnostycyzmu, utylitaryzmu

a) degradacja człowieka poprzez dualistyczne „rozerwanie" na ciało i duszę

• oderwanie człowieka od pełnej prawdy o sobie samym

• trudności w zrozumieniu czym jest w małżeństwie dar osób

• pozbawienie człowieka prawdy o miłości odpowiedzialnej

- trudności w zrozumieniu rodzicielstwa i wychowania (patrz single mother, państwo wypierające rodziców w swych zadaniach wychowawczych).

- błędne ujęcie cielesności („Jeśli duch nie ożywia ciała i ciało nie żyje z ducha,

to wtedy człowiek nie jest osobą, nie jest podmiotem, lecz wyłącznie przedmiotem", czyli rzeczą, zespołem biologicznych instynktów, które kultura techniczna ma zaspokajać i eksploatować dla pomnożenia swych zysków" - JP II)

b) kultura użycia

3. człowiek widziany w aspekcie horyzontalnym (np. od strony socjologicznej - płeć: gender jako mój wybór jednostki i potwierdzenie przez społeczeństwo

4. oderwanie myśli człowieka od metafizyki vs. ukierunkowanie na filozofię egzystencjalną, materialistyczną

3.2. Dualistyczne rozbicie tożsamości człowieka

3.2.1. Nauki przyrodnicze

a) ciało ludzkie jako maszyna (mieszanka ciała i duszy: Kartezjusz)

b) ujęcie chrześcijańskie - człowiek jako duchowo-cielesna jedność: ucieleśniony
duch czy też inaczej uduchowione ciało powołane do istnienia przez Boga. Człowiek jako
duch i ciało w nierozerwalnej jedności

c) nauki przyrodnicze - ciało ludzkie jako zlepek cząstek materii biologicznej

3.2.2. Rozwój techniki

a) szczęście na ziemi przez technikę

Złudna nadzieja na przejście od homo faber przez homo oeconomicus do homo

Deus

b) rozwój techniki vs. kultura utylitaryzmu, konsumpcji, użycia (człowiek jako ten, który używa i może być używany)

„Kiedy ciało ludzkie oderwane od ducha i myśli staje się tworzywem podobnie

jak ciała zwierząt, kiedy dokonuje się manipulacji na embrionach i płodach, trzeba wówczas przyznać, że stajemy w obliczu straszliwej klęski etycznej" - JPII

3.2.3. Ucieczka od wartości wyższych

a) socjalizm - szczęście oferowane przez społeczeństwo

b) zatracanie sumienia (moralności) na rzecz prawizmu (prawo pozytywne jedynym
odniesieniem)

3.3. Antynatalistyczna i antyrodzinna mentalność

3.3.1. Dehumanizacja seksualności

1. seksizm - jako fatum, bezosobowa siła, rezygnacja z rozumnego kierowania seksualnością^ człowieka (patrz wychodzenie naprzeciw interesom koncernów produkujących środki antykoncepcyjne)

2. apersonalistyczne ujęcie płciowości vs. Mentalność przeciw życiu (anti-life mentality)

3. kobieta, mężczyzna, dziecko niejako owoc miłości ale owoc biologicznej siły, gdzie kobieta staje się przedmiotem użycia a dziecko produktem niechcianym tego użycia

4. mentalność technicznego opanowania seksualności vs. uprzedmiotowienie człowieka (patrz koncerny, media i ich interesy w promowaniu środków antykoncepcyjnych)

e) sterylizacja i aborcja

3.3.2. „Wolna miłość" zaprzeczeniem miłości jako daru z siebie

1. relacja prowizoryczna odbiciem mentalności utylitarystycznej

2. konkubinat ucieczką od nierozerwalnej więzi małżeńskiej

Rozdział IV

Szkoła i grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze

1. Młodzież jako kategoria socjologiczna

1.1. Problem z utożsamianiem się młodzieży w społeczeństwie

1.1.1. Kultura karnawałowa młodzieży

^demontaż autorytetów

^demontaż struktur instytucjonalnych

>brak stabilności (kiedyś etos, hierarchia wartości itp.).

lżycie na wzór supermarketu (wybory dokonywane bez odniesienia do autorytetów)

1.1.2. Postmodernizm a człowiek

-deifikacja człow ieka ^reifikacja człowieka >etyka oparta na człowieku ^przejście od wolności do alienacji

1.1.3. Cele do osiągnięcia w życiu młodzieży

zdążenie do fizycznej dojrzałości .rozwijanie własnej indywidualności ukształtowanie zobowiązań społecznych

.reorganizacja systemu wartości (przejście od kontaktów do systemu wartości).

1.2. Młodzież a religia i świat wartości

1.2.1. Przemiany w wyrażaniu religijności

> Religia dziedziczona vs religia jako osobisty wybór, własne przeżycie.

^Kościół jako market (coś można wybrać np. jakiś sakrament, jakieś przeżycia religijne, bez

angażowania się i aplikowania w życiu wartości promowanych przez religię).

1.2.2. Młodzież a świat wartości - nowe wyzwania
>nieprzekazywanie wartości do rodziców czy dziadków

.Zagubienie młodzieży (niespójne systemy odniesień - człowiek tworzy- wartości, dlatego nie miejsca na prawdą obiektywną. Pojawiają się nowe sposoby wartościowania) ^Konieczność dokonania syntezy pomiędzy; a) wartości przekazane w^; domu np. rodzice; b) wartości promowane przez otoczenie np.. Kościół, media; c) głos sumienia) ^Kultura typu instant •Fast food .Fast sex

•Fast car (symbol kurczenia się czasu i przestrzeni)

-brak stabilizacji (praca niepewna, model poukładanego życia zakończony). Brak stabilizacji życiowej powoduje brak podejmowania decyzji definitywnych, brak pójścia za wartościami wyższymi.

1.2.3. Relacje dorośli - młodzież

-bycie „wśród" (najuboższy sposób bycia w relacji z kimś, anonimowość, np. dworzec. Ignorowanie się nawzajem. Każdy jest tragarzem swojego losu), -bycie „z" (bycie wspólnie z drugim czl. Znam osobę, zaangażowanie w relacje) >„ bycie dla " (wymiar służebny, być dla innych)

>„ bycie w " (być w drugim człowieku, być w Bogu. Dojrzewanie do ofiary np. małżeństwo, tuczyć realizmu życia (odkrywać własna^ miarę, uczyć odkrywać własne granice, własne limity. Stawiać sobie granice. Określić miarę swoich możliwości.

1.3. Młodzież a rzeczywistość medialna

1.3.1. Produkowanie sensu

-Ludziom daje się sens pośredni, cele fragmentaryczne. Media komercyjne - dobór treści i form

dla celów komercyjnych.

-Dostarczanie gotowych recept na szczęście

-Uśrednianie (ujednolicanie potrzeby odbiorów, w ten sposób zaniża się wymagania, nie proponuje się wzorców itp.).

-Kreowanie sztucznych światów medialnych (zabawa, rozrywka, celebryci).

1.3.2. Matryca

-Media mówią co jest wartościowe, co dobre i złe. Media decydują o wartościach. Wszystko jest gotowe. Banalizacja zła - powodowanie chaosu aksjologicznego (rzeczy nie nazywa się po imieniu.

-Dyskursywne tworzenie sensu (wszystko płynne, wszystko się tworzy, wszystko relatywne, nie

ma obiektywnego sensu.

>TV uczyniła z rozrywki jedyny format życia

-Media podglądania (przekracza się granice dobrego smaku, lansuje się kulturę obnażania, często jest to wyreżyserowane. Podglądanie jako łamanie tabu

2. Szkoła jako wspólnota i jako organizacja formalna

2.1. Klasyfikacja zbiorowości ludzkich (wg. Ferdynanda Tonniesa, R. Mac Ivera)

2.1.1. Wspólnota (Gemeinschaft, community) rGrupy pierwotne: >1) Rodzina

,2) Społeczeństwo lokalne -3) Grupy rówieśnicze

Grupy powstałe w sposób naturalny bez ingerencji człowieka, w wyniku „przyrodniczej" istoty ludzkich potrzeb i dążeń

Charakterystyka: -jedność osób

• istotne znaczenie relacji

• relacje mające znaczenie symboliczne

• relacje mają charakter moralny

• w miarę rozwoju ekonomicznego życie społeczne przechodzi pewną transformację. Wartości charakterystyczne dla wspólnoty są zastępowane poprzez te, które opierają się na zasadzie „kontraktu"

• łączność między osobami, instytucjami stają się mniej naturalne

• często jest sztuczność w wymianie uczuć, pragnień, potrzeb materialnych, miłości (to wszystko często ma aspekty życia, które opiera się o ..wygodę" - konwencjonalność).

2.1.2. Stowarzyszenia (Geselschaft, association) -Szkoła

.Grupy (środowiska) intencjonalne, celowe, organizowane przez człowieka dla realizacji konkretnych zadań

Charakterystyka:

-separacja między ludźmi mimo licznych czynności, które dążą do tego, by była jedność

-Samotność

-Izolacja

-Regułą nadrzędną jest formalizm (grzeczność, miłe słowa, by podkreślić, że jest równość, a w rzeczywistości chodzi o pewien zysk, własny interes) -Relacje formalne, które muszą przynosić jakąś korzyść

2.2. Szkoła jako wspólnota i szkoła jako organizacja formalna

2.2.1.Szkoła jako organizacja formalna

>1) relacje międzyludzki oparte na kontrakcie

>2) relacje tworzone dla nas przez innych i są kodyfikowane w system oparty na a) hierarchii (dyrektor -podwładny), b) roli jaką osoba spełnia, c) oczekiwaniach co do roli jaką chciałaby spełniać

v3) brak bliższych relacji

>4) indywidualizm

>5) rozbieżność w wizji wychowania

2.2.1. Szkoła jako wspólnota

>1) relacje oparte na wspólnym zaangażowaniu

'2) wzajemna współzależność osób (stmktura jednoczy osoby i zobowiązuje, by tworzyć idee) >3) obecność relacji znaczących >4) obecność fizyczna '5) akceptacja tradycji

>6j wspólna wizja wychowania akceptowana przez wszystkich (wspólna wizja antropologiczna wychowanka

>7) nauczanie w toku indywidualnym ,8) niska liczba uczniów

>9j mały procent uczniów porzucających szkołę >J0) współpraca z rodzicami

2.2.2. Warunki zaistnienia dobrej szkoły opartej na wspólnocie

>1) orientacja w kierunku „ wspólnota "

>2) bezwarunkowa akceptacja osoby

^3) poszanowanie indywidualności każdego ucznia

>4) zdolność do bzewienia (szerzenia) nowych idei

>5) dbanie o jakość relacji międzyludzkich

>6) ukierunkowanie na istotę

> 7) ukierunkowanie na altruizm

r8) stawać się wspólnotą, która wpływa na curriculum

>9) stawać się wspólnotą nauczycieli profesjonalistów

>10) stawać się wspólnotą liderów

>11) stawać się wspólnotą, która poszukuje nowych rozwiązań

3. Układ instytucjonalny i społeczny szkoły

3.1. Mankamenty układu instytucjonalnego

1) Układ instytucjonalny reglamentuje życie w szkole i jest przedmiotem krytyki ze
strony reformatorów, szukających rozwiązań prowadzących do „humanizacji" wychowania
szkolnego

2. Instytucja zastępuje człowieka

3. Człowiek funkcjonariuszem spełniającym przypisaną rolę

4. Wychowanie oparte na systemie norm (uczeń ma się dostosować do regulaminu, norm itp. Nie wskazuje mu się prawdziwych wartości)

5. Oddziaływanie norm jest takie, że uczeń zmuszony jest, aby się „urządzić" w tych formalnych ramach uniformizujących życie osobiste i szkolne

6. Brak perspektywy wychowania jako ukazywanie wychowankowi wartości, ideałów do których wewnętrznie przekonany, sam winien dążyć

3.2. Komponenty środowiska wychowawczego szkoły: nauczyciel i uczeń
3.2.1. Nauczyciele

1. współpraca z dyrekcją

2. współpraca z uczniem (rozmowa osobista)

3. współpraca z innymi nauczycielami

4. wprowadzanie demokratycznych zasad

5. interdyscyplinarność

3.2.2. Uczniowie

a) postu\ai podmiotowości

Argumenty przemawiające za podmiotowością wychowanka: uczeń traktowany podmiotowo:

1. jest w stanie traktować większość życiowych sytuacji jako zadaniowych;

2. jest bardziej racjonalny w działaniu;

3. chętnie poszukuje informacji ułatwiających jemu działanie;

4. prezentuje przewagę nastawień samokontrolnych nad skłonnością poddawania się kontroli ze strony innych osób;

5) chętniej korzysta z własnych doświadczeń jako źródła wartości

edukacyjnych;

6. ma silne poczucie odpowiedzialności za własne decyzje;

7. łatwiej znosi porażki, sytuacje frustracyjne i nerwicogenne

2. samodzielność

3. aktywność

4. ekspresja twórcza

5. samorządność

3.2.3. Komponenty środowiska wychowawczego szkoły: nauczyciel i uczeń - sytuacje konfliktowe Reguła 5R

-zidentyfikowanie pewnych mechanizmów zachodzących w sytuacji konfliktowej pomiędzy nauczycielem a uczniem

-nakreślenie zadań, jakie winien podjąć nauczyciel pragnący oddziaływać na swoich wychowanków w duchu pedagogii miłości

.sytuacje konfliktowe zaistniałe między nauczycielem a uczniem dają się pozytywnie rozwiązać pod warunkiem uwiadomienia sobie pewnego ciągu zdarzeń, wewnętrznych przeżyć i podjęcia wysiłku wiązanego z modyfikacją nastawienia nauczyciela względem wychowanka.

>a) czym jest Regida 5 R

.- gniew (rabbia) .- odrzucenie (rifiuto)

.- ponowne przemyślenie zaistniałej sytuacji (ripensamento) .- pojednanie, przebaczenie (riconciłiazione)

.- ponowne wejście na wspólną drogę „przygody " wychowawczej z młodym człowiekiem (ripartenza)

>b) Istota Reguły 5 R

.- brzmienie prozaiczne

.- etapowość przeżyć

.- synteza przeżyć i refleksji nauczyciela

.- nie jest to droga obligatoryjna

.- zawarta jednolita myśl pedagogiczna

.- nakreślone kierunki działania i pracy nad sobą

1. Gniew ze strony nauczyciela

-dostrzega się brak literatury na temat gniewu ze strony nauczycieli -przemilczanie problemów vs. zatajenie braku kompetencji nauczyciela -nieuzdrowiony gniew prowadzi do wrogości

-gniew jako część składowa wychowania pojawiający się w momentach kryzysowych -zdenerwowanie i gniew jako uzewnętrznianie troski wychowawczej -gniew jako oznaka miłości

>gniew jako oznaka, że los wychowanka nie jest mi obojętny

2. Odrzucenie i jego formy

^wypowiedziponiżające godność wychowanka ^ironiczne uwagi ^dowcipne wtrącenia

'Odrzucenie wychowanka na płaszczyźnie pozawerbałnej (unikanie kontaktu wzrokowego z wychowankiem)

'Zachowania agresywne ze strony nauczyciela 'kary fizyczne

3.Refleksja nad zaistniałą sytuacją konfliktową

a) Motywacje osobiste

'dbałość o własne motywacje (dlaczego pracuję z młodzieżą?, jakie mam priorytety?,

co skłania mnie do codziennego podejmowania trudu wychowawczego?, czy poprzez

moje działanie wychowanek staje się prawdziwym protagonistą - bohaterem swojego

życia?)

'pragnienie wprowadzenie wychowanka w środowisko społeczne

'pragnienie przysposobienia wychowanka do uczenia się prawidłowych relacji w społeczeństwie 'Ukazywanie wychowankowi nowych horyzontów, wartości

b) zaakceptowanie prawdy o wychowanku

>wychowanek posiada swoją godność, swoją przyszłość i wrodzone pragnienie samorealizacji w życiu

>godność wypływająca z fundamentu chrześcijańskiego

^niebezpieczeństwo rozchwiania systemu wartości i postrzegania samego siebie na skutek

złudnej łiberalistycznej i relatywistycznej ideologii

>wychowawca dokona autorefleksji (ripensamento) pod warunkiem, że:

.- dostrzeże młodego człowieka jako indywiduum mającego sv^:oją godność

»- będzie kierował się dobrem wychowanka

.- pozwoli wychowankowi na samorealizację

c) wychowawca człowiekiem nadziei

.wychowawca jest człowiekiem nadziei, żyje tą wartością i pozwala tworzyć lepszą przyszłość dla wychowanka

■.wychowawca żyje nadzieją -posiada gotowość intensywnej aktywności, która utożsamiana jest z pewnym ukierunkowaniem na wartości

.mieć nadzieję tzn. oczekiwać na narodziny nowego, nie poddawać się zwątpieniu

.mieć nadzieję tzn. być wewnętrznie gotowym do rozwiązywania niepowodzeń na płaszczyźnie

relacjonalnej

4. Pojednanie

a) Odrzucenie przebaczenia

.odrzucenie wpływa na sferę ciała, ducha, umysłu

.odrzucenie przebaczenia powoduje ból, złość, przykre wspomnienia, które w dalszych relacjach determinują zachowanie osoby

.odrzucenie przebaczenia gdyż kojarzone z odczuciami w sferze religijnej

b) Wychowawca dawcą przebaczenia

>rozwijanie kompetencji typowo ludzkich, które odwołują się do człowieczeństwa >ukazywanie wychowankowi nowych perspektyw rozwoju

>wychowawca pozostawia wychowankowi miejsce na przebaczenie i na możliwość stawania się lepszym

5. Trud wychowawczy podjęty na nowo

a) respektowanie podmiotowości wychowanka

.ułatwić protagonizm (samorealizowanie się młodego człowieka) >wychowanekpierwszym odpowiedzialnym za swoje życie .konieczność wdrażania autoedukacji kierowanej

b) relacje nauczyciel - wychowanek przepojone miłością pedagogiczną
ri/zdrowienie sytuacji konfliktowej za pomocą miłości pedagogicznej (tylko wtedy można mówić o uzdrowieniu sytuacji konfliktowej, kiedy wychowanek czuje, że jest ponownie kochany,

obdarzony zaufaniem, co przeradza się w gotowość wzajemnego ubogacania się) >miłość pedagogiczna jako główny czynnik oddziaływania wychowawczego >miłość pedagogiczna jako najwyższe prawo „kodeksu" edukacyjnego >miłość pedagogiczna jako konstytutywna właściwość kompetencji wychowawcy ^miłość pedagogiczna jako kryterium skuteczności pedagogicznej (zgodność celów wychowawcy i wychowanka - kochają i pragną tego samego tj. promocji podmiotowej wychowanka

3.2.4. Organizacja procesu wychowania

Wg Guryckiej, w organizacji procesu wychowania decydującą rolę odgrywają następujące czynniki:

>a) wychowawca rb) wychowanek

,c) cel (instruowanie czy wychowanie np. do miłości, dojrzałości) >d) metody

ye) wartości promowane

3.3. Zadania ..szkoły przyszłości"

1. eliminować czynniki lękotwórcze, stanowiące elementy różnego rodzaju procedur dyscyplinujących

2. w jak największym stopniu zastąpić zadania odtwórcze stawiane uczniom

3. przez zwiększanie zakresu samorządności uczniów we wszystkich sytuacjach szkolnych pozwolić im na praktyczne uczenie się i podejmowanie decyzji

4. zaczynając od wewnątrzszkolnych dyskusji i samokształcenia nauczycieli oraz osiągając consensus kadry wychowującej, starać się stopniowo zmieniać style kierowania wychowawczego w szkole tj. dotychczas rozpowszechniony styl paternalistyczny zastępować stylem partnerskim (protagonizm)

5. zasada wychowania ukierunkowanego (czynnik autonomiczny, czynnik heteronomiczny)

6. uznać w praktyce zasadę jedności kształcenia i wychowania, nie przez sztuczne łączenie treści intelektualnych z moralno-społecznymi i politycznymi, lecz przez traktowanie rozwoju osobowości ludzkiej jako procesu integralnego

• rozwój fizyczny

• rozwój intelektualny

• rozwój duchowy

g) jedność kształcenia (spójne odniesienie do wartości, wizja antropologiczna człowieka - kim
jest, dokąd zmierza, cel życia, wartości wg których powinien żyć

4. Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze 4.1. Terminologia

-Socjologia skierowała swe zainteresowania na grupę pod koniec XIX w., kiedy to rozszerzyła tradycyjne rozumienie społeczeństwa globalnego na polimorficzny charakter zbiorowości ludzkich o zróżnicowanej genezie, strukturze, w ielkości i funkcjach. Ten polimorficzny obiekt analiz nazwano grupą.

-Od badań i koncepcji E. Durkheima oraz F. Tonniesa rozpoczęła się też eksploracja refleksji i badań nad rolą grupy w procesie wychowania.

>Szczególną postacią grupy w rozumieniu pedagogicznym są grupy rówieśnicze. Nazwa odnosi się w pierwszym rzędzie do grup dziecięcych i młodzieżowych.

-Każdy czł. tkwi niemal przez całe życie w kręgu jednej lub wielu grup rówieśniczych. Rówieśnictwo oznacza wprawdzie pewną względną równość wieku, ale konotacja tego pojęcia zawiera znacznie więcej charakterystycznych treści nazwy grupy rówieśniczej. Mieszczą się w niej: wspólnota i przyjaźń. Jest to więc organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną - wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo. Jest to najczęściej grupa pierwotna, aczkolwiek mogą i występują bogate formy instytucjonalne grup rówieśniczych np. organizacje młodzieżowe, które mają charakter grup wtórnych, celowych.

>Wybitny teoretyk i badacz grup pierwotnych Charles H. Cooley tak oto definiuje pojecie tej zbiorowości: „Przez grupy pierwotne rozumiem grupy charakteryzujące się współpracą i bezpośrednim kontaktem twarzą w twarz. Psychiczny rezultat bezpośredniego kontaktu stanowi tego rodzaju zespolenie się indywidualności w jedną całość, że wspólne życie i wspólne cele grupy, w pewnym zakresie, stają się treścią jaźni pomocą zaimka „my"; zakłada on stopień sympatii oraz wzajemnej identyfikacji, którego naturalnym wyrazem staje się wyrażenie „ my ". Człowiek żyje w poczuciu łączności z całością i to uczucie wyznacza jego dążenia "

4.2. Pierwotność i wtómość grup rówieśniczych

'Grupa rówieśnicza jest przede wszystkim g}~upą pierwotną. Jednakże pedagogika społeczna nie może ograniczyć swojej uwagi do grup rówieśniczych pierwotnych, jako że w procesie socjalizacji stowarzyszenia i organizacje młodzieżowe, spełniając formalny warunek rówieśnictwa wiekowego, odgrywają rolę wybitną. Ponadto bardzo często te dwie struktwy: naturalna grupa rówieśnicza i „ intencjonalny " zespół rówieśniczy organizacji młodzieżowej krzyżują się. Jest naturalne i częste równoczesne istnienie lub równoczesny udział dzieci i młodzieży w obu strukturach.

'Zjawisko wtórnego kształtowania się więzi rówieśniczych często obserwuje się w stowarzyszeniach, które powstają na płaszczyźnie z^viązków ideowych lub religijnych, czyli w takich sytuacjach, gdzie motywacje przynależności są głęboko internalizowane, wypływają z pobudek ideowych i potrzeba emocjonalnych (np. grupy oazowe, związki harcerskie). 'Pedagog społeczny musi, więc poznać istotę i charakter wpływów obu związków rówieśniczych, bo ustawicznie przychodzi mu z obu organizmami współpracować.

4.2.1. Właściwości związków rówieśniczych: grupa pierwotna

1. Członkostwo jest spontaniczne

2. Dominują więzi osobowe i wzajemna znajomość

3. Członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otoczenia

4. Grupa ustala świat wartości i wzorców o różnorodnych implikacjach dla członków
i organizacji grupy

5. Kreuje wzorce zachowań i egzekwuje ich przestrzeganie

6. Istnieje umowny system kontroli i doraźnie określone sankcje

7. Grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej
hierarchii

8. Przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy

9. Grupa zaspakaja potrzebę przynależności i akceptacji (niebezpieczeństwo konformizmu i uległości względem grupy)

4.2.2. Właściwości związków rówieśniczych: grupa celowa

1. Członkostwo pochodzi z rekrutacji formalnej

2. Dominacja więzi rzeczowych i stosunków organizacyjnych

3. Struktura wewnętrzna sformalizowana z układem hierarchicznym

4: Istnienie własnych celów i interesów dominujących nad interesami indywidualnymi

5. Posiadanie formalnych wzorców zachowań egzekwowanych formalnymi sankcjami

6. Tendencje do centralizacji decyzji, koordynacji działalności i uniformizmu
organizacyjnego

7. Wyspecjalizowane kierownictwo i wyalienowani przywódcy

4.3. Mechanizmy oddziaływania grupy rówieśniczej
a) Spontaniczność zachowań grupy rówieśników

• spontaniczne powstawanie grup dziecięcych

• cechy: amorficzność, prostota ustroju wewnętrznego, aspekt ludyczny, brak tradycji, wzorców działania.

b) Organizacyjna prostota ustroju

Regulowane aktualnym i zmiennym nastawieniem członków grupy, którzy

potrafią narzucić grupie swoje doraźne projekty.

3. Ustawiczna zmienność form życia zbiorowego, zabawy, celów.

4. Przyczyny konfliktu: dom rodzinny/otoczenie - dziecko/młodzież

Z racji właściwości rozwojowych żądza zabawy i przygody rówieśniczej bierze górę nad rygorami narzuconymi przez dom rodzinny lub dorosłe społeczeństwo dla zachowań indywidualnych i zbiorowych dzieci i młodzieży:

• rodzice oburzeni, że dziecko bawiąc się zaniedbuje obowiązki domowe lub szkolne;

• starsi irytują się. że grupy dzieci zakłócają porządek lub spoczynek

• członkówie grup zawodowych nie akceptują grup młodzieżowych, ponieważ biorąca w nich udział młodzież staje się niedbałą;

• grupy religijne niechętnie widzą samorzutne zrzeszenia młodzieży, gdyż pomagają one wymykać się osobnikom spod ich wpływu i nieraz prowadzą do profanacji czynności sakralnych;

• reprezentanci władz państwowych walczą z grupami, gdyż często przekraczają one przepisy prawne i policyjne;

• szkoła nie wspomaga grup, ponieważ odcinają jednostki od nauki i stają często w konflikcie z organizacją szkolną.

d) Bunt wobec wiata dorosłych i klimat walki z otaczającym porządkiem

• opozycja dziecka/młodzieży wobec świata dorosłych jest naturalnym składnikiem procesu socjalizacji

• z konfliktów zaprezentowanych powyżej tworzy się bunt wobec świata dorosłych.

• rola rodziny i szkoły w wygaszaniu lub skanalizowaniu postaw buntowniczych

4.4. Organizacja, struktura i funkcje grupy rówieśniczej
4.4.1. Typy grup rówieśniczych

W oparciu o właściwości rozwojowe dzieci i młodzieży wyróżnia się trzy typy grup rówieśniczych

.1) Dziecięce grupy zabawowe, bandy. •2) Młodzieżowe paczki, kliki.

.3) Młodzieżowe grupy dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze).

Grupa rówieśnicza, szczególnie grupa rówieśnicza młodzieżowa tworzy określoną strukturę stosunków międzyosobowych. Struktura grupy zawiera co najmniej trzy elementy tworzące istotę stosunków społecznych grupy:

• układ hierarchii wewnętrznej grupy.

• układ decyzji i system kanałów komunikacyjnych,

• układ i rodzaj więzi między członkami grupy.

4.4.2. Kierowanie grupą

1. Przewodnictwo: osoby posiadają charyzmat, obdarzone przez grupę niewymuszonym, spontanicznym zaufaniem, pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania.

2. Przywództwo: zdobywane przy aprobacie członków' grupy lub niekiedy mimo tej aprobaty. Może wynikać z kwalifikacji ogólnoosobowych lub specjalnych właściwości (zamożność, osiągnięcia sportowe). Ma głównie sens organizacyjny i techniczny.

3. Panowanie (władza): zdobywana instrumentalnie głównie siłą. Wyraża się w autorytarnym rygoryzmie i centralizacji decyzji. Pozbawiona jest więzi emocjonalnych, zaufania i poczucia bliskości. Ma sens wyłącznie organizacyjny i zadaniowy. Występuje w dew iacyjnych grupach rówieśniczych, w bandach, gangach.

4.5. Kryzys i upadek formalnych grup rówieśniczych

1. Rozwój organizacji młodzieżowych do 1980 r. (ZMP, Służba Polsce, HSPS, ZMW, Organizacje działające w ruchu przykościelnym: Oaza, Ruch Światło Życie itp.).

2. Upadek organizacji młodzieżowych: przyczyny społeczno-polityczne.

a) Przyczyna leży nie tyle w samych organizacjach ile w sposobie kierowania państwem. Winą należy obciążyć kierownictwo polityczne państwa i naznaczone przez to kierownictwo gremia kierownicze związków młodzieży.

b) Z w iązki młodzieży zostały pozbawione samodzielności, tak ważnego dla młodzieży atrybutu istnienia społecznego i podstawowego mechanizmu uspołecznienia. Organizacjom młodzieżowym narzucono strukturę organizacyjną, system symboli, ideologię. To prowadziło do buntu. Bunt był karany więc wykształciła się mentalność kalkulatora i konformisty.

3. Obecny stan społeczeństwa:

a) młode pokolenie przesuwa się w kierunku moralności behawioralnej.

Młodzież reaguje na impulsy dla siebie korzystne (oportunizm), skrywając swoje prywatne oblicze i poglądy bądź to za maską cynizmu bądź powierzchownej obrzędowości

(religia jako fenomen socjologiczny, papier, dokument, ryt zewnętrzny). Postawy altruistyczne zarezerwowane dla kręgu osób najbliższych.

2. zjawisko uogólnionej nieufności nakierowanej na instytucje i ludzi instytucji, na mechanizmy sterujące życiem społecznym.

3. pokolenie odwróconych pleców (pokolenie odwróconego tyłem, nastawionego niechętnie lub wrogo do panującego systemu).

Kryzys nasila się, jeszcze bardziej, gdy obietnice wyborcze nie są spełnione (frustracja, wyjazdy zagraniczne, brak perspektyw, drogie kredyty itp.).

4. niedostrzeganie autorytetów moralnych, które są autorytetami samymi w sobie (nikt nie musi ich ogłaszać takowymi).

5. wymuszone siłą rzeczy „respektowanie autorytetów'" wynikających z zajmowanych stanowisk i pełnionych funkcji (dyrektor banku, minister itp.).

Rozdział V Człowiek w sytuacji zagrożenia

1. Zmiana społeczna jako źródło nowego wymiaru problemów społecznych 1.1. Transformacja ustrojowa i jej społeczne skutki

1.1.1. Wskaźniki procesów transformacyjnych

>F'odstawowym zwornikiem życia społecznego jest fenomen ciągłego lawirowania pomiędzy siłami dążącymi do utrzymania społecznego ładu a tymi, które wywołują zaburzenia i zmiany. Każdej zbiorowości towarzyszą napięcia i konflikty, a także dokonują się w niej różnorakie przemiany i transformacje. Mogą one mieć charakter ewolucyjny, powolny albo radykalny, gwałtowny, czyli skokowy. W tym drugim przypadku można mówić o społeczeństwie znajdującym się w okresie transformacji ustrojowej (ekonomiczno-politycznej, społecznej, mentalnej czy strukturalnej. Mówi się wtedy o społeczeństwie ruchu (movement society). Takim jest społeczeństwo polskie po 1989 r.

>W okresie 15 lat historii można wyodrębnić podstawowe sfery życia społecznego i potraktowanie ich jako nowe wskaźniki egzystencji Polaków: typ gospodarki, udział polityki w życiu społeczeństwa, tworzenie się nowych struktur, sfera mentalna ludności.

Wśród dostrzegalnych wskaźników procesów transformacyjnych, wskazujących na oznaki postępu w różnych sferach ludzkiego życia codziennego, wymienia się głównie mechanizmy:

1. demokratyzacja (tworzenie podstaw państwa prawą społeczeństwa obywatelskiego

2. asymilacja w nowych układach międzynarodowych

3. przejście od zmian chaotycznych, nieprzejrzystych i żywiołowych do zmian zdecydowanych oraz celowych

4. subiektywne poczucie niepewności i lęku

e) zagrożenia egzystencjalne podyktowane brakiem przejrzystości układów politycznych,
całkowitą zmianą reguł produktywności (bezrobocie, poczucie bezużyteczności)

f) narzucanie reguł szokowej terapii liberalizmu gospodarczego z równoczesnym ograniczaniem
zabezpieczeń socjalnych

1.1.2. Ewolucja systemów politycznych nowoczesnych społeczeństw industrialnych i
postindustrialnych - różne aspekty

a) Inkluzja polityczna

• coraz większe uzależnienie rozwoju społecznego od polityki = np. partia rządząca broni swoich interesów, zamiast pełnić rolę służebną wobec wszystkich obywateli

• inkluzja polityczna niesie za sobą niebezpieczeństwo ubezwłasnowolnienia oraz infantylizacji obywateli z powodu niemożności podejmowania polemiki z ekspertami naukowymi przez laików (specyficzna terminologia itp.).

b) Model państwa socjalnego (opiekuńczego)

-obejmuje coraz szersze dziedziny życia społ., również życia prywatnego obywateli patrz ingerencja mediów w sferę prywatną

c) Jurydyzacja życia społecznego

- coraz głębsza ingerencja prawa w życie obywateli i wypieranie przez prawo norm moralnych i religijnych patrz sprzeczność pomiędzy deklarowaną wolnością religijną a zabranianiem manifestowania oznak religijnych; patrz projekty prawa ingerujące w wewnętrzne struktury kościoła np. święcenia dla kandydatów, nawet jeśli są

homoseksualistami = sprzeczność: wolność-ingerencja

• negowanie klauzuli sumienia np. w stosunku do lekarzy tłumacząc to koniecznością tolerancji, czy obowiązkiem wypełnienia prawa.

• wypieranie sumienia narodu paragrafami prawa pozytywnego ustanowionego przez człowieka

d) Model państwa terapeutycznego

- za pośrednictwem swoich organów, pracowników socjalnych, opiekunów społecznych, kuratorów, sprawuje nadzór nad życiem osobistym, rodzinnym, ingeruje w procesy wychowania dzieci (odbieranie dzieci sądownie, zaniżanie wieku szkolnego do 5 lat), ingeruje w stosunki między małżonkami itp.

1.2. Ubóstwo jako zjawisko społeczne oraz jako przedmiot zainteresowania współczesnej PS

1.2.1. Istota problemu ubóstwa

>W zależności od opcji doktrynalnej, liberalnej czy też socjalistycznej, odmienna będzie zarówno jego definicja, jak i pogląd na przyczyny i sposoby walki z ubóstwem.

>Pojęcie ubóstwa: brak dostatecznych środków materialnych do życia jako bieda, niedostatek. Ubóstwo jako stan poniżej pewnego zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki, rodziny lub grupy społecznej. >Przedmiotem sporu na etapie formułowania definicji jest to, czy ubóstwo to stan niezaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (ujęte absolutnie), czy też jest sytuacją naruszenia zasad sprawiedliwości społecznej poprzez istnienie nadmiernego dystansu pomiędzy poziomem życia poszczególnych grup ludności (ujęcie względne). >Podstawą dokonywania pomiarów jest:

1. poziom dochodów;

2. konsumpcji;

3. stan zagospodarowania materialnego;

1.2.2. Ubóstwo absolutne i względne
a) Ubóstwo w sensie absolutnym

>Zwolennicy podejścia absolutnego przyjmują jako kryterium ubóstwa warunki materialne nie zapewniające zaspokojenia minimalnych potrzeb człowieka. W tym ujęciu można wyróżnić też dwa znaczenia terminu ubóstwo absolutne węższe i szersze.

>Ubóstwo absolutne w węższym znaczeniu oznacza stan niezaspokojenia minimalnych biologicznych potrzeb organizmu ludzkiego (takich samych w każdym miejscu i czasie).

>Bardziej stosowną definicją ubóstwa absolutnego jest określenie jego stanu jako niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i w danym czasie za minimalne. Wspólną cechą wszystkich definicji absolutnych jest rozumienie granicy ubóstwa jako pewnego bazowego poziomu dochodów lub konsumpcji, niezwiązanego bezpośrednio z przeciętnym poziomem życia i abstrahowania od rozpiętości dochodowych.

b) Ubóstwo jako zjawisko względne

>zwolennicy utożsamiają ubóstwo z nadmiernymi różnicami w poziomie życia. Jeśli w społeczeństwie występują duże nierówności, to najgorzej sytuowani jego członkowie, nawet, gdy mają środki pozwalające zaspokoić więcej niż tylko podstawowe potrzeby, powinni być nazywani ubogimi. Istotna jest, więc nie bezwzględna wysokość dochodów, lecz dystans między nimi; przy ustalani granicy ubóstwa trzeba brać pod uwagę przeciętny poziom życia będący udziałem innych członków społeczeństwa.

>W Polsce, w sytuacji, gdy średni dochód jest niewiele wyższy od minimum socjalnego i gdzie istnieje palący problem braku mieszkań, spór o ubóstwo absolutne i względne nie nabrał dotąd tak kluczowego charakteru. Wobec powszechnych braków, za ubóstwo uważa się na ogół warunki materialne nie zapewniające zaspokojenia podstawowych potrzeb.

1.2.3. Przyczyny ubóstwa

Przyczyny ubóstwa wg. B.R. Schillera

1. Teoria skażonych charakterów

2. Teoria ograniczonych możliwości

3. Teoria Wielkiego Brata

1. Teoria skażonych charakterów
.- ubóstwo jako naturalny rezultat indywidualnych defektów (brak aspiracji lub

umiejętności, zdolności, możliwości); .- każdy może powiększyć swoje dochody .- biedny, bo nie włożył odpowiedniego wysiłku

kontroląjednostki polityki

2. Teoria ograniczonych możliwości .- ubożenie społeczeństwa może być rezultatem sił pozostających poza .- biedni są biednymi, bo nie mają dostępu do szkół, miejsc pracy .- brak przywilejów, subwencji na rzecz ubogich ze strony rządu (brak protekcjonizmu)

3. Teoria Wielkiego Brata

- winą obarcza się rząd za zniszczenie bodźców do umocnienia niezależności i

ekonomicznej rodziny (wysokie podatki, liczne programy socjalne uzależnione od polityki rządu)

Źródła ubóstwa wg G. Gildera

>a) ubodzy pracują mniej, bo systemy pomocy powodują akceptację zapomogi. To prowadzi do powstania subkultury dobroczynności.

>b) rozpad monogamicznego małżeństwa i osłabienie roli mężczyzny jako głowy zmniejsza możliwości poszukiwania i walki o lepszą przyszłość.

>c) brak nadziei w handlu i biznesie powoduje upadek ducha pracy i przedsiębiorczości, niepowodzenia frustracje i w rezultacie ubóstwo.

„Zasiłek dla bezrobotnych stymuluje bezrobocie. Zasiłki rodzinne (...) stymulują wzrost liczby rodzin zależnych i niepełnych. Ubezpieczenie od niezdolności do pracy (...) zachęca do przemiany małych schorzeń w czasową niezdolność, a częściową niezdolność w niezdolność całkowitą (...). Wszystkie programy uzależniające pomoc społeczną od sytuacji majątkowo-dochodowej (przeznaczone wyłącznie dla ubogich) nadają wartość „byciu ubogim" i w ten sposób utrwalają i zapewniają kontynuację ubóstwa"- G. Gilder (1988)

1.2.4. Ubóstwo w Polsce

a) Przyczyny:

1. zła alokacja dochodów (polityka podziału, system podatkowy i kredytowy, system subwencji popadły w stan chaosu i doraźnych rozwiązań przetargowych);

2. wcześniejsze upaństwowienie życia społecznego, gospodarczego, zawładnięcie oświatą opieką w czasie przemian po 1989 r nie wyzwoliło odpowiedzialności obywatelskiej za bieg własnego losu.

b) Ubóstwo w Polsce wynika z:

1. występowanie alkoholizmu w rodzinie;

2. wielodzietność; przeludnienie mieszkań lub wynajmowanie na rynku;

3. podeszły wiek i emerytura starego portfela;

4. inwalidztwo;

5. pozostawanie w kręgu subkultury ludzi ubogich.

c) Wyznaczniki ubóstwa: 1) niedożywienie; 2) dezorganizacja życia rodziny; 3)
zaniedbania w warunkach mieszkaniowych; 4) alkoholizm

1.2.5. Walka z ubóstwem

a) liberałowie: utrzymują że należy dążyć do likwidacji ubóstwa jedynie w wymiarze absolutnym, tzn. zapewnić wszystkim tylko minimalny poziom dochodów. W pozostałe nierówności nie należy ingerować, są one bowiem odzwierciedleniem różnic w produktywności. Zakrojona na szeroką skalę polityka redystrybucyjna odbiera bodźce do pracy i wydajności, osłabiając gospodarkę i szkodząc zarówno bogatym jak i biednym. Większość autorów tego nurtu uznaje prymat dobroczynności prywatnej nad narzędziami redystrybucji państwowej. Wskazuje się tu na różne formy patologii aparatu pomocy społecznej, rozrost biurokracji, sformalizowanie, nadużycia a nawet groźbę totalitaryzmu.

2. zwolennicy ubóstwa względnego: ubóstwo owe ich zdaniem jest skutkiem niesprawiedliwego, rynkowego systemu gospodarczego. Podział dochodów dokonywany poprzez rynek powoduje nadmierne zróżnicowanie warunków życia i dlatego wymaga daleko idącej korekty ze strony państwa. Narzędziami redystrybucji mają być wysokie, silne progresywne podatki, rozbudowany system świadczeń społecznych, kontrola cen, zagwarantowanie płacy minimalnej, dążenie do pełnego zatrudnienia, dotowanie przez państwo oświaty, służby zdrowia mieszkalnictwa itd.

3. Konkretne kierunki działania w walce z ubóstwem

• kształcenie zawodowe i oświata

• stworzenie korzystnej komunikacji społecznej i informacji z udziałem ludzi ubogich

• gwarancja powrotu dochodów do społeczeństwa najuboższego

• adekwatność świadczeń w stosunku do posiadanej sytuacji

2. Główne kierunki zainteresowań diagnostycznych PS 2.1. Bezdomność

2.1.1. Pojęcie i rodzaje bezdomności

>Bezdomność jest względnie trwałą sytuacją człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nie posiadającego własnego mieszkania.

>Stan ten może być efektem dobrowolnie wybranego stylu życia (np. włóczęgostwo), desperackich decyzji (np. uchodźstwo), własnych bądź cudzych zachowań dewiacyjnych (np. wykwaterowanie osób naruszających przepisy prawa lokalowego, odtrącenie od wspólnego ogniska domowego), zdarzeń losowych (np. trzęsienie ziemi, sieroctwo), wadliwej polityki społecznej (np. deficyt mieszkaniowy, ubóstwo).

a) Geneza bezdomności (podłoże genetyczne)

• bezdomność z wyboru (następstwo opcji powziętej zgodnie z indywidualnymi preferencjami)

• bezdomność z konieczności. Dotyka człowieka wbrew jego woli, potrzebom, aspiracjom, jest odczuwana jako stan frustrującej deprywacji ze wszystkimi tego konsekwencjami psychicznymi i traktowana jako wyraz upośledzenia społecznego czy

dyskryminacji

b) Bezdomność (na podstawie sytuacji faktycznej)

>Sensu stricto: oznacza brak własnego mieszkania i jednocześnie jakiegokolwiek innego. Możliwie stałego, choćby zastępczo traktowanego schronienia przeznaczonego i jakoś przystosowanego do zamieszkania. Jest to ekstremalna postać bezdomności. Takiej formie bezdomności często towarzyszy pozorna bądź autentyczna akceptacja tego stanu rzeczy oraz nawarstwienie różnego rodzaju zaburzeń psychosomatycznych i dewiacji. >Sensu largo: nazywana również utajoną bądź społeczną opiera się na ocenie posiadanego lokum jako nie spełniającego kryteriów mieszkania ze względu na jaskrawe odstępstwo od minimalnych standardów mieszkaniowych albo ze względu na kulturowo usprawiedliwione aspiracje. Wywołuje to poczucie dyskomfortu i sprzeciw wobec warunków pociągających za sobą deprywację utrzymanych w granicach społecznej akceptacji potrzeb tego rzędu. Tego typ bezdomności jest z kolei znamienny dla mieszkańców slumsów, ruder, pensjonariuszy różnego rodzaju instytucji opieki społecznej i kwater zastępczych oraz osób pozbawionych wbrew własnej woli i staraniom możliwości prowadzenia samodzielnego gospodarstwa domowego.

c) Przyczyny bezdomności

• zmiany demograficzne

• recesja gospodarcza

• niedostatek zakładów pobytu czasowego

• ubożenie społeczeństwa

• kurczenie się komunalnych zasobów mieszkaniowych

• redukcja nakładów budżetowych na pomoc społeczną

2.1.2. Płaszczyzny działań normalizujących

1. Bezdomni z wyboru: kontestacja lub odrzucenie norm oraz powszechnie respektowanych wzorów obyczajowych. Bezdomność jest przez nich przyjmowana z obojętnością a nawet skłonni są dopatrywać się w niej cech pozytywnych.

2. Bezdomni z konieczności: znajdują się pod wpływem cech systemu społecznego, założeń ustrójowo-prawnych i infrastruktury polityki socjalnej państwa. Przeciwdziałanie i usuwanie zagrożeń i skutków wymaga decyzji politycznych i rozwiązań makrosystemowych, kompensujących braki polityki mieszkaniowej i niedostatki instytucjonalnego zaplecza opieki społecznej. Towarzyszyć temu powinno promowanie inicjatyw społecznych wspomagających tak ukierunkowane dążenie administracji publicznej oraz stymulowanie własnej zaradności obywateli.

2.1.3. Koncepcje przeciwdziałania bezdomności i modele instytucji adaptacyjnych

1. Instytucje opiekuńcze (przytułki, szpitale, hospicja)

2. Zinstytucjonalizowane dzieła miłosierdzia (prowadzone przez Kościół): miały łagodzić skutki nędzy.

3. Instytucje dyscyplinujące (domy pracy i przytułki manufaktury żebracze): rozwiązywanie problemu bezdomności na zasadzie przymusowego internowania ludzi bez sposobu do życia.

4. Parapenitencjarne instytucje izolacyjne (workhausy, domy korekcyjne) oparte na przymusie pracy i dyscyplinie więziennej.

5. Instytucje opiekuńczo-edukacyjne: pod wpływem humanizmu oświeceniowego zrodził się ruch filantropów dając początek tym instytucjom (szkoły, zakłady dla dzieci ubogich wychowujące w posłuszeństwie, dyscyplinie pracy i posłuchu prawa).

f) Rozwój instytucji charytatywnych prowadzonych przez wspólnoty zakonne i religijne stowarzyszenia świeckich (przytuliska, ogrzewalnie, noclegownie, domy całodobowej opieki dla różnych kategorii bezdomnych).

2.1.4. Współczesne formy pomocy bezdomnym

Współczesne formy bezpośredniej pomocy bezdomnym są oparte na systemie różnych pod względem przeznaczenia organizacji wewnętrznej, zasad finansowania, statusu prawnego instytucji prowadzonych przez państwo, samorządy lokalne, kościoły i związki wyznaniowe, stowarzyszenia i fundacje, które na zasadzie zbieżności zadań da się sprowadzić do trzech podstawowych typów.

>a) zakłady dysponujące kwaterami zastępczymi dla grup bezproblemowych;

>b) zakłady długoterminowego pobytu dla wyselekcjonowanych kategorii bezdomnych z programami pomocy dostosowanej do ich specjalnej sytuacji;

>c) zakłady poprzestające na zapewnieniu noclegu z pomocą ograniczoną do podstawowych potrzeb biologicznych.

W Polsce w połowie lat pięćdziesiątych zlikwidowano świeckie i kościelne instytucje wyspecjalizowane w świadczeniu pomocy bezdomnym. Samo pojęcie objęto zapisem cenzury, a zjawisko ukryto przez zrównanie tej kategorii z innymi podmiotami pomocy społecznej i objęcie ich zakresem ujednoliconych świadczeń socjalnych.

Obecna koncepcja odbudowy struktury instytucji pomocy dla bezdomnych nawiązuje do tradycyjnych wzorów i łączy w sobie instytucje państwowe, instytucje kościelne i społeczne.

2.2. Przestępczość

Społeczeństwo transformacji jest narażone na wiele pułapek od strony życia społecznego i relacji międzyludzkich. Problemy związane z dynamiką elementów i układów (podsystemów społecznych), powodują niejednokrotnie dysfunkcjonalność uznanych wcześniej instytucji społecznych. Wchodzą tutaj w grę takie zjawiska jak, np. kryzysy polityczne i ekonomiczne, dewastacje środowiska naturalnego, kryzysy instytucji edukacyjnych, dysfunkcyjność rodziny.

Zdaniem Jana Jeziorańskiego, w Polsce największym zagrożeniem wewnętrznego ładu jest poczucie bezkarności przestępców. Złe funkcjonowanie sądów i prokuratur. Zwalnianie za kary społecznie mało szkodliwe to tylko niektóre przyczyny nieładu społecznego w Polsce.

2.2.1. Przyczyny brutalizacji / przestępczości we współczesnym społeczeństwie polskim a) Nierówności społeczne

W wyniku skumulowanych napięć społecznych i konfliktów ujawniają się nierówności społeczne w różnych układach ludzkiego życia (nierówności w dostępie do dóbr natury kulturalnej, edukacyjnej, zdrowia dyskryminacja grup religijnych, etnicznych).

Nierówności społeczne (np. skrajne ubóstwo), chęć zdobycia środków szybko i nielegalnie wpływa na to, że ktoś decyduje się na kradzież, włamanie, przestępczość zorganizowaną.

b) Izonomia społeczna

Istota procesu polskiej transformacji, to ewolucyjne przechodzenie od ładu monocentrycznego do ładu porozumień. Jest to odchodzenie od hierarchicznych ośrodków decyzji na rzecz demokratyzacji i decentralizacji także ich funkcji kontrolnych. Główne zadanie rządu: czuwanie, ażeby reguły gry i mechanizmy współżycia oraz normy prawne i reguły stosunków ekonomicznych, były jasno przestrzegane przez ogół członków społeczeństwa, tworzących państwo nowego ładu. W innym przypadku mamy do czynienia ze zjawiskiem izonomii społecznej, tj. odgórnego nadania praw przez władzę, ale bez ich oddolnej akceptacji.

c) Anomia

Brak identyfikowania się młodego pokolenia z wartościami proponowanymi przez starsze pokolenie - brak ciągłości w przekazywaniu wartości

4. Trudność u młodych ludzi ze rozróżnieniem dobra od zła

5. Zachwiane wzorce

6. Odrywanie życia od rzeczywistości - wpływ mediów (wielki kosz z produktami do wyboru. Konflikt pomiędzy interesem prywatnym a interesem wspólnym.

Media utrwalają przeświadczenie, że to ktoś inny cierpi, śmierć i ból oderwane od rzeczywistości.

g) Niekorzystne stosunki w rodzinie

h) Ubożenie rodzin

i) Niepowodzenia w szkole

j) Niedostateczne oddziaływanie Kościoła i organizacji młodzieżowych k) Alkohol i narkotyki vs. przestępczość. Skala procederu vs. Legalizacja ?

Problem autodestrukcji a leczenie z pieniędzy podatników 2.3. Problem bezrobocia 2.3.1. Charakterystyka polskiego bezrobocia

>Bezrobocie w Polsce jest zjawiskiem nowym. Pojawiło się po 1989 r. wraz z rozpoczęciem procesów transformacji ustrojowej. Najczęściej stosowaną miarą bezrobocia jest tzw. stopa bezrobocia, czyli procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności czynnej zawodowo.

>W Polsce stopa bezrobocia szybko rosła od 6,1% w końcu roku 1990, do 13,^A% w grudniu 1993 r. i aż 16,9% w lipcu 1994. W roku 2004 szacowano na ok. 20%. Stopa bezrobocia u nas jest jedną z najwyższych w Europie. Aż 62% bezrobotnych stanowią ludzie młodzi do 35 roku życia. Wśród bezrobotnych dominują kobiety. Jest ich 52,7%, przy czym prawa do zasiłku nie ma aż 53,1% bezrobotnych kobiet. Bezrobotne kobiety dominują w przedziale wieku 30-34 lata. Oznacza to, że właśnie kobiety - matki są najbardziej poszkodowane.

Ostatnią charakterystyczną cechą polskiego bezrobocia jest jego zróżnicowanie przestrzenne. Najniższe wskaźniki bezrobocia notujemy na terenach leżących wokół wielkich miast będących dużym i zróżnicowanym rynkiem pracy (np. Warszawa, Kraków, Poznań). Najwyższa natomiast stopa bezrobocia występuje na terenach, na których istniały nieliczne zakłady przemysłowe. Ich upadek oznacza ruinę całego lokalnego rynku pracy (region Olsztyna, Słupska, Suwałk).

Ciekawostką jest to, że np. w Ameryce, obywatel zmienia miejsce zamieszkania kilka razy w ciągu życia zawodowego w poszukiwaniu pracy. Polak natomiast szuka pracy tam, gdzie ma swój dach nad głową.

2. Czynniki kształtujące bezrobocie

3. Wielopłaszczyznowe skutki bezrobocia >a) Drenaż finansów publicznych

>b) Zmniejszenie dochodów budżetowych państwa (niepłacenie podatków przez bezrobotnych, nie płacenie składek, brak nabywców towarów) >c) Emigracja wartościowych ludzi za granicę

>d) Pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego (stres, poczucie

bezużyteczności) >e) Wzrost przestępczości >f) Wzrost rozpadu rodziny

>g) Frustracja, zahamowanie rozwoju osobowości, obniżenie aspiracji, zachowania dewiacyjne u młodych

>h) Frustracja z powodu braku realizacji własnych aspiracji czy z braku zaspokojenia

pierwszorzędnych potrzeb ludzkich (teoria A. Masłowa).

>i) poczucie zagrożenia

>j) uprzedzenia innych (zaszufladkowanie)

Bezrobocie długookresowe: spirala upadku (wg F. E. Stiftung, cyt. za T. Pilch - I. Lepalczyk, Pedagogika społeczna, 1995).

2.3.4. Bezrobocie a rodzina

>1) Bezrobocie załamuje realizację funkcji ekonomiczno-konsumpcyjnej rodziny

>2) Degradacja materialna wpływa na realizację funkcji opiekuńczo- wychowawczej

>3) Bezrobocie ma również wpływ na funkcje emocjonalno-ekspresyjną rodziny (w pierwszym okresie bezrobocia następuje konsolidacja rodziny, potem coraz większa bariera psychiczna)

>4) Pod wpływem bezrobocia zostaje naruszona również funkcja socjalizacyjna rodziny.

>5) Ulega zniekształceniu również funkcja prokreacyjna (rezygnacja z zawarcia małżeństwa przesunięcie w czasie narodziny dziecka).

2.3.5. Polskie regulacje prawne wobec bezrobocia

Zadania państwa w zakresie łagodzenia skutków bezrobocia, zatrudnienia oraz aktywizacji zawodowej bezrobotnych określa Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. RP. nr 1 z dn. 6.01.1995 r.).

>Bezrobotny ma prawo do korzystania z pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego prowadzonego przez rejonowe urzędy pracy.

>W przypadku braku możliwości zapewnienia bezrobotnym odpowiedniego zatrudnienia rejonowe urzędy pracy mają prawo i obowiązek podejmować i realizować różne formy przeciwdziałania bezrobociu. Należą do nich:

.- inicjowanie i finansowanie szkoleń

.- inicjowanie organizacji dodatkowych miejsc pracy i udzielanie pracodawcy pomocy finansowej

.- inicjowanie i finansowanie prac interwencyjnych i robót publicznych

.- udzielanie pożyczek z Funduszu Pracy na podjęcie działalności na własny rachunek

.- przyznawanie i wypłata zasiłków

.- aktywizacja bezrobotnych w ramach programów specjalnych i zajęć w klubach pracy.

•

2.4. Problemy gerontologii i geragogiki

2.4.1. Starość i starzenie się jako problem indywidualny i społeczny

Problemami gerontologii[l] zajęto się po II wojnie światowej. Zakres sięga od biologii po medycynę, psychologię, socjologię, pedagogikę i demografię. Ma zatem cechy nauki interdyscyplinarnej. Status samodzielnej dyscypliny naukowej gerontologia uzyskała w zasadzie dopiero w latach 50.

Starzenie biologiczne cechuje stopniowe wygasanie funkcji poszczególnych narządów, jednak przy jednoczesnym wykorzystaniu mechanizmów kompensacyjnych, które umożliwiają zachowanie stałości środowiska wewnętrznego, a tym samym zachowanie życia.

[1] Nauka o procesach starzenia się społeczeństw, organizmu ludzkiego oraz chorobach wieku starczego.

Nowoczesne społeczeństwa podejmują pewne zadania względem ludzi starszych: >- optymalizacja ekonomicznych warunków bytu ludzi starszych (ubezpieczenia); >- zapewnienie opieki medycznej i socjalnej; >- organizacja czasu wolnego (tworzenie warunków)

>- organizacja infrastruktury socjalnej, kulturalnej, oświatowej i rekreacyjnej;

>- kształcenie wyspecjalizowanych kadr zawodowych w dziedzinie gerontologii

>- edukacja do starości, obejmująca wszystkie pokolenia;

>- umożliwienie pracy, aktywności i wszystkim osobom zainteresowanym;

2.4.2. Strategia rozwojowa dla pedagogiki trzeciego wieku (geragogiki)

W naszym społeczeństwie w ostatnich latach obserwujemy niedowartościowanie stanu starczego (zakaz pracy dla osób, które poszły na wcześniejszą emeryturę, zlikwidowanie ulg mieszkaniowych, utrudnienia w służbie zdrowia itp.). Europa i Polska stają się obszarem starzejącym się. Stąd starość powinna być ukoronowaniem ludzkiego życia, a nie okresem degradacji indywidualnej i społecznej.

a) Postawy i przystosowania się człowieka do starości (wg D. B. Bormley'a)

• postawa konstruktywna

• postawa zależności

• postawa aktywna ale obronna

• postawa pasywności

• postawa wrogości

.Postawa konstruktywna - przyjaźnie nastawiony do innych, akceptujący siebie i w miarę możliwości aktywny;

.Postawa zależności - czujący się dobrze głównie w środowisku rodzinnym;

.Postawa aktywna lecz obronna - nie lubiący bezczynności, koniec życia zagłusza aktywnością

.Postawa wrogości - osoby niezadowolonej ze swych kontaktów z innymi (np. niechcący zrezygnować ze swojej pracy);

.Postawa pasywności - pasywność do życia, do siebie, brak optymizmu i chęci do życia. Śmierć postrzegana jako wyzwolenie samego siebie od cierpienia.

b) Strategie życia i strategie pedagogiczne ludzi w obliczu starości
.1) Pełen entuzjazmu: dokształca się, podróżuje itp.

.2) Zrzędliwy starzec: poucza innych, głosi katastroficzne przepowiednie (moralizatorskie spojrzenie, retrospekcja)

.3) Osobnik o niespełnionych planach i aspiracjach: obwinia innych za swoje niepowodzenia, podkreśla swe zasługi, kolekcjonuje.

.4) Hipochondryk: niemal zawsze opowiada o przebytych chorobach i dramatycznych przeżyciach. Oczekuje od innych współczucia.

.5) Styl życia oparty na regresywnie pojętych rolach społecznych: typ fircyka. Przyjmuje postawy i zachowania ludzi młodych, wyluzowany itp.

2.4.3. Rola polityki i pomocy społecznej

>1) Aktywizacja ludzi starych (zaangażowanie w działalność samopomocową)

Rolę organizacji o charakterze samopomocowym ujmuje się często w dwóch płaszczyznach. W odniesieniu do samych członków organizacja taka może mieć też znaczenie psychoterapeutyczne. Umożliwia im bowiem wymianę doświadczeń, informacji, kształtuje aktywną postawę wobec własnych problemów. W odniesieniu do polityki społecznej państwa umożliwia wnikliwe rozpoznanie potrzeb danej grupy społecznej. Pomaga w wywieraniu presji społecznej na administrację państwową i samorządy lokalne, głównie w kierunku efektywnego i zgodnego z preferencjami grupy, zaspakajania tych potrzeb. Ułatwia obalenie stereotypów i zmianę postaw społecznych, a także przyczynia się do zmniejszania zapotrzebowania na państwową pomoc społeczną.

>2) Rola sąsiedztwa

Sąsiedztwo stanowi bezpośrednią arenę rozszerzonych interakcji, w których grupy (np. ludzie biedni, starsi, niepełnosprawni) wytworzyć mogą sieć powiązań materialnych, usługowych, wzorcowych, poznawczych i emocjonalnych, stwarzając sobie wzajemne świadczenia i możliwości, względnie bariery.

2.5. Agresja i nietolerancja jako główne mechanizmy destrukcji ładu społecznego - źródła, przejawy, zapobieganie

2.5.1. Korzenie i uwarunkowania problematyki

1) Druga wojna światowa i chaos, jaki po niej nastąpił w różnych miejscach świata,
ostatecznie skompromitował mit wytworzenia powszechnego dobra i ładu na ziemi.

2) Podstawy biblijne na istnienie zła i nieładu

3. Dwudziestowieczne koncepcje dobra i zła (Casero Lombroso zm. 1909 i K.Z. Lorens ur. 1907: uznali zło za składnik natury biologicznej, kończąc w ten sposób odwieczną walkę tych dwóch światów i skazując je na konieczną koegzystencję.

4. Świadomość prawdy o stałej obecności zła i agresji staje się inspiracją do praktycznych rozwiązań prawno-społecznych.

a) w roku 1923 powstaje Interpol - organizacja wzajemnego wspierania organów
ścigania różnych krajów świata przeciw coraz bardziej zorganizowanemu światu przestępczemu.

b) pojawia się zjawisko „państwowego diagnozowania patologii społecznej" czyli
tworzenie instytutów i komisji rejestrujących i analizujących nasilanie się zjawisk określonych
jako: gwałt, przemoc, terroryzm, bandytyzm i występek.

5. Dostępne statystyki ukazują niewiarygodną wprost dynamikę przestępczości. Ukazują narastającą bezwzględność, okrucieństwo.[l]

6. W przeciętnym człowieku wytworzył się dziś syndrom zagrożenia i zanik poczucia bezpieczeństwa. Skutki uboczne:

- zanik instytucji sąsiedztwa - osamotnienie, - dystans i izolacją - brak inicjatyw o charakterze wspólnotowym i społecznym.

7) Agresją przemoc, konflikt i nietolerancja stają się w świadomości współczesnego
człowieka elementami społecznego pejzażu, trwałymi komponentami systemu informacji,
życia codziennego a nawet kultury masowej.

[1] Według światowych danych statystycznych w XX w. zarejestrowano 237 wojen (3 w jednym roku). W XVIII w. zginęło 0,7% ówczesnej populacji, w XIX w. 0,6%, a w XX w aż 3% populacji. Por. J. Rudniański, Elementy prakseologicznej teorii walki, Warszawa 1983, s. 16.

2.5.2. Pojęcie i występowanie agresji

•Agresja w potocznym znaczeniu oznacza formę rywalizacji, nadaktywności, a nawet pasję twórczą. Agresję przeniesiono w świat sportu, twórczości, rywalizacji zawodowej.

>1) Na gruncie psychologii: agresja to czynność mająca na celu zrobienie szkody i

spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego innemu człowiekowi".

>2) Na gruncie prakseologii: stosowane są dwa pojęcia: agresja i przemoc. Agresja to rozpoczęcie walki niszczycielskiej lub przejście w sporze słownym od argumentów rzeczowych do sprawiających przeciwnikowi przykrość."

Przemoc rozumiana jest jako nacisk fizyczny (siła fizyczna) albo zastosowanie bodźców chemicznych, elektrycznych, itp. który sprawia, że podmiot działania jest wtrącony w sytuację przez niego niepożądaną i staje się przedmiotem czyjegoś działania.

Agresja - zaangażowane dwie strony. Przemoc - jedna strona.

Agresja:

.a) zamierzona instrumentalna - polegająca na podjęciu czynności zmierzających do uzyskania określonego celu, w wyniku, czego ktoś lub coś doznaje krzywdy lub jest niszczone. Wyrządzona przestępczość tym wypadku krzywda jest kosztem pośrednim, wliczonym przestępczość całą operację (przestępczość zorganizowana, kontuzja celowa zawodnika itp.)

.b) zamierzona celowa - podjęcie czynności nakierowanych wyłącznie na wyrządzenie szkody lub krzywdy przedmiotowi agresji. Taką właściwością charakteryzują się zachowania chuliganów, agresja grup podkultur (sataniści, skinheadzi, ekstremiści polityczni -faszyści, ugrupowania fundamentalistyczne).

. W opinii psychologów jednym z doniosłych źródeł zachowań agresywnych jest frustracja, czyli okoliczności udaremniające osiągnięcie pożądanego celu. Szkoła stała się miejscem rywalizacji i walki na wzór istniejącego społeczeństwa szczególnie w świecie anglosaskim.

.Kultura rywalizacji i walki tworzy i usprawiedliwia klimat agresji a czyny człowieka uwalnia od odpowiedzialności etycznej, poddając je głównie wymogom skuteczności.

.Filozofia współczesnego wychowania sakralizuje rywalizację, dominację, wyprzedzenie i wszelkie inne atrybuty osobniczej nadsprawności. U tej młodzieży, która nie może sprostać wymogom konkurencji, nadsprawności i wyprzedzenia - rodzi się poczucie porażki, mniejszej wartości i uruchamia mechanizmy ucieczki.

2.5.3. Tolerancja jako zadanie wychowawcze

a) nietolerancja: źródła i przejawy

Nietolerancja to zachowanie lub opinia skierowana przeciwko ludziom, zjawiskom lub wartościom, które nam nie odpowiadają są inne w celu ich zmiany lub zniszczenia, mimo, że ich istnienie lub posiadanie jest uprawnione przez prawa natury, obyczaj, moralność (patrz abstrahowanie od istnienia prawa naturalnego vs. akceptacja pod presją tylko prawa pozytywnego).

Źródła nietolerancji:

1. Ignorancja

2. Poczucie odmienności (dodatnie wartościowanie własnej pozycji)

3. Przesądy

4. Lęki i zagrożenia

5. Uprzedzenia

6. Dyspozycje psychiczne warunkowane okolicznościami zewnętrznymi

7) Dyspozycje psychiczne warunkowane cechami osobowości (osobowość
autorytarna, rygorysta obyczajowy odznaczający się silnym nastawieniem punitywnym
wobec siebie i innych)

8) Propaganda, presja konformizmu, poprawność polityczna

b) Tolerancja - definicja

>to swoista w swych założeniach i odniesieniach postawa ludzką która będąc szczególną wartością samą dla siebie, jest, dlatego w życiu ludzkim tak pożądaną gdyż, jeśli nie jedynie, to głównie dzięki niej można wszędzie żyć zgodnie i szczęśliwie.

respektowanie, uznanie obiektywnego dobra w drugiej osobie, nawet jeśli nie idę za tą wartością (np. odmienność religijna itp.).

c) Tolerancja a cierpliwość, pobłażliwość, obojętność.

> Tolerancję od cierpliwości, pobłażliwości, obojętności odróżnia świadomość, iż jest to określona postawa indywidualna wobec otoczenia regulowana elementami intelektualno-poznawczymi, emocjonalnymi oraz motywacyjnymi.

>Wydaje się być rzeczą oczywistą że postawa tolerancyjną nastawienie tolerancyjne - to pożądany stan umysłu i sposób zachowania, który musi być ukształtowany przez wychowanie. Do tolerancji człowiek musi być wychowywany.

d) Tolerancja a swawola

• absolutyzacja tolerancji (tolerancja wartością absolutną)

• jednakże tolerancja w oderwaniu od dobra (wartości transcendentnych, wartości najwyższych), piękna i prawdy staje się swawolą.

2.6. Społeczeństwo i szkoła polska w obliczu wielokulturowości

2.6.1. Idea interkulturowości i wielokulturowości

1. interkulturowość: dynamika, interakcja

2. wielokultorowość: współistnienie kultur bez konieczności wchodzenia ze sobą w

relacje

c) Rozwiązania społeczeństw zachodnich

-A+B+C= A

- A+B+C= D -A+B+C=A1+B1+C1

2.6.2. Imigranci - cudzoziemcy w polskiej rzeczywistości

1. Wielokulturowość w okresie panowania Jagiellonów

2. Sytuacja po II wojnie światowej do 1989 r.

• zamknięcie się na obcokrajowców

• niechęć do imigrantów

c) Wielokulturowość po 1989 r.

2.6.3. Zadania szkoły w świetle edukacji europejskiej i wychowania w duchu wielokulturowości

1. nacisk na rozwój tożsamości uczniów

2. odejście od iluzji egocentrycznej i przyjęcie stanowiska drugiego czł.

(J. Piaget - I etap rozwojowy: dziecko w fazie egocentryzmu kognitywnego -iluzja bycia w centrum świata. II etap: przejście od egocentryzmu do fazy socjalizacji, wymiany, interakcji, empatii).

3. rozwój podmiotowości ucznia

4. nacisk na rozwój wiedzy o swoim regionie

5. wymiana kulturowa uczniów

2.6.4. Zadania nauczycieli i wychowawców w szkole europejskiej wielokulturowej

1. dyspozycyjność i otwartość w stosunku do wszystkich uczniów

2. umiejętność decentracji

• w stosunku do własnych automatyzmów myślenia

• w stos. do istniejących form zróżnicowania w świecie

• dystans do kultury dominującej

3. kompetencje na polu dydaktycznym (wiedza o imigracji itd.)

4. kontakty z rodzicami dzieci imigrantów

5. wymiar interdyscyplinarny w szkole i współpraca między nauczycielami

2.6.5. Rola przedmiotów szkolnych w wychowaniu wielokulturowym

a)Język polski

-język jako narzędzie, środek do wyrażania myśli, uczuć

-językjako odbicie środowiska

-język jako czynnik nabywania tożsamości

-język jako sposób wejścia w kontakt z inną rzeczywistością

Rozwiązania metodologiczne:

• korzystanie z literatury obcej

• bajka jako sposób na „rysowanie świata bez granic"

• czytanie opowiadań obcych autorów ( wejście w świat bohaterów, ich wartości) b)Języki obce

- Język obcy jako klucz do zrozumienia innej kultury (obyczaje, wartości itp.)

-język obcy jako sposobność stymulowania ucznia celem dokonania konfrontacji własnej rzeczywistości z tą niesioną przez uczniów pochodzących z innych kultur

- równowartość każdej kodyfikacji językowej

- znajomość języków obcych jako możliwość spojrzenia z dystansu na własne schematy konceptualne, na własną wizję i sposób pojmowania świata

- znajomość języków obcych pozwala wyzbyć się zachowań o zabarwieniu dyktatorskim

c) Historia

- historia jako przenikanie się kultur

- zrozumienie drugiego wymaga nie tylko znajomości jego historii, ale też znajomości sposobu jego myślenia, stylu życia, symboliki stosowanej w jego kulturze,

wartości, z którymi się identyfikuje

Rozwiązania metodologiczno-dydaktyczne:

• poszerzanie horyzontów (nie tyle chronologia i wymiar mnemoniczny co rozumienie wydarzeń, rozumienie dynamiki i wielowymiarowości: wymiar kulturowy, techniczny, ekonomiczny, duchowy, religijny)

• metoda historiograficzna (nie encyklopedyzm ale docieranie do źródeł, eksponaty, publikacje w innych językach, stawać się małym „historykiem")

• pluralistyczne podejście do źródeł (wyzbycie się nastawienia jakoby dokument był synonimem prawdy historycznej; poszukiwanie nowych źródeł strony przeciwnej)

d) muzyka

• muzyka jako wieloraka możliwość form ekspresji

• muzyka jako język poza werbalny

Strategie dydaktyczne:

• porównanie gustów muzycznych (wyrażanie opinii nt. utworów)

• muzyka, która mnie najbardziej reprezentuje

• utworzenie albumu piosenek (pamiątki, muzyka, video), wszystko to, co przypomina ważniejsze momenty z ich życia

- muzyka wielu pokoleń (odtwarzanie muzyki z czasów młodości swoich rodziców, dziadków itp.)

e) religia

• człowiek istotą „homo religiosus"

• rozróżnienie pomiędzy katechezą a lekcją religii

• katecheza - wychowanie do wiary, do osobistego przylgnięcia do osoby Chrystusa (przedmiot wiary), doprowadzenie wychowanka do dojrzałości duchowej, liturgicznej, sakramentalnej

• lekcja religii - charakter poznawczy, kulturowy (Chrystus przedmiotem dociekań naukowych: przedmiot wiedzy)

Cele wychowawczo-dydaktyczne lekcji religii:

• akceptacja wyznawców innych religii (wszystkich łączy fakt bycia „homo religiosus")

• formowanie tożsamości ucznia

• wizja człowieka w różnych religiach jako czynnik jednoczący

• wychowanie w duchu dialogu międzyreligijnego (nie ma konieczności rezygnacji ze swoich znaków, symboli, by móc spotykać się, dialogować itp. patrz przyjazdy Żydów do Polski:

warunki stawiane: usunięcie krzyży)

- dążenie do prawdy, dobra, piękna jako cel łączący wyznawców religii

Bibliografia:

Adamski F., Wychowanie-rodzina - kultura. Studia z pedagogiki społecznej, Kraków 1999. Biesaga T. (ks.) Zagrożenia sumienia w demokracji, Referat wygłoszony 12.06.2010 r. podczas

III Zjazdu TNFS w Kutnie. Duracz-Walczak A., Bezdomni, Warszawa 1996.

Dziewiecki M. (ks.)., Wychowanie w dobie ponowoczesności, Kielce 2002. Jarosz E., Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego, Katowice 2001. Kawula S., Pedagogika społeczna. Dokonania, aktualności, perspektywy, Toruń 2001. Kawula S., Studia z pedagogiki społecznej, Olsztyn 1988.

Kiereś B., O personalizm w pedagogice. Studia i szkice z teorii wychowania, Kamiński A., Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna, Warszawa 1980. Fundacja Servire Ventati Instytut Edukacji Narodowej, Lublin 2009.

Kubik W. (ks.). - Urban B., Uwarunkowania i wzory marginalizacji społecznej współczesnej rodziny, Kraków 2005.

Lepalczyk I. - Pilch T., Pedagogika społeczna. Człowiek w sytuacji zagrożenia. Warszawa 1995. Mastalski J. (ks.)., Szkolne interakcje zaburzające skuteczne wychowanie, Kraków 2005. Mierzwiński B. (ks.) - Dybowska E., Oblicze współczesnej rodziny polskiej, Kraków 2003. Peeters M. A., Globalizacja zachodniej rewolucji kulturowej. Kluczowe pojęcia, mechanizmy

działania, Wydawnictwo Sióstr Loretanek, Warszawa 2010. Peeters M. A., Nowa etyka w dobie globalizacji - wyzwania dla Kościoła, Wydawnictwo Sióstr

Loretanek, Warszawa 2009. Stańkowski B. (ks.)., Konflikt nauczyciel-uczeń. Uzdrawianie relacji w świetle Reguły 5 R,

Kraków 2009.

Stańkowski B. (ks.)., Wychowanie w duchu wielokulturowości, Kraków 2007.

Urban B. (red.)., Dewiacje wśród młodzieży. Uwarunkowania i profilaktyka, Kraków 2001.

12

13

14

14

16

15

'1

'1

6

---