ROZDZIAL VII :
NAEOANTROPY GÓRNEGO PALEOLITU
A WSPÓŁCZESNESPOLECZNOSCI ZBIERACZO - ŁOWIECKIE
☼ narodziny homo sapiens (sapiens)
◦ dwie wizje powstawania społeczeństwa:
Kladogenetyczna - rozwój przez rozgałęzienie
Anagenetyczna - kolejne, ciągłe fazy
◦ trudno ustalić stosunek homo sapiens neandertalensis i człowieka współczesnego
( wg zwolenników kladogenezy homo sapiens sapiens lub homo sapiens fossilis - neoantrop kopalny)
◦ dwie formy człowieka (wykopaliska palestyńskie)
Neandertalska - masywna
Kromańska - delikatna
◦ hipoteza izraelskich badaczy, ze neoantrop pojawił się przed neandertalczykami, i żył prze blisko 60 tyś lat podobnym do ichniego stylem życia.
◦ biologia molekularna - Waincoast, Stonekin, Stringer, Reicholf
są za odrębnością gatunkową neandertalczyka i człowieka współczesnego
+ u człowieka współczesnego brak śladów na zmienność genetyczna, która wynikałaby z kryzowania z neandertalczykiem
+ cała populacja homo sapiens miałaby się wywodzić od grupki Afrykanów
+ pula genów otrzymana od mitichondrialnej Ewy o cechach buszmenidalnych
+ Wallace:„Ludzie współcześni z różnych stron świata są do siebie bardziej podobni genetycznie niż dwa podgatunki goryla żyjące kilkaset kilometrów od siebie”
+ neandertalczycy i ludzie współcześni prawdopodobnie nie mogli krzyżować się w płodny sposób - odrębne gatunki homo
+ badania DNA - neandertalczycy różnią się od współczesnych ludzi trzy razy bardziej niż którekolwiek z grup ludzi współczesnych
+ nigdzie we współczesnym świecie nie występuje układ genów zbliżony do neandertalskiego
+szereg znalezisk Afrykańskich potwierdza istnienie form neandertalskich już 100 tyś lat temu rysy homo sapiens i starsze niż neandertalskie ukształtowanie podstawy czaszki,
pojemniejsze mozgi, spłaszczone czaszki
+Stringer - dowód na istnienie linii ewolucyjnej przodków współczesnego człowieka niezależna od neandertalskiej (tzw. archaiczny homo sapiens)
◦ zwolennicy anagenezy(Wolpoff) :
Przedstawiciele obu odmian mogli spokojnie krzyżować się miedzy sobą, a wiec przekazywać kulturę i walczyć.
+ egzogamia jako czynnik ułatwiający przepływ genów
+ mieszana, neandertalsko - współczesna czaszka z Hahnofersand
+Lagar Velho -pochówek dziecka sprzed 24,5 tyś lat
Cechy neandertalskie - krepy szkielet o grubym kośćcu
I współczesne - kształt czaszki i wyniosłość podbródkowa
+wg. E. Trinkausa wskazuje to na istnienie linii mieszańców
+Wierciński stale tendencje w rozwoju mózgu homo związane z korzystaniem z retardacji ontogenetycznych zahamowań w rozwoju osobniczym)
+/potwierdzenie hipotezy Pożegnania z Afryką/
◦150 -130tyś lat temu
Następny etap powstawania neoantropów
+ zmiany klimatyczne. Zlodowacenie i oziębienie klimatu
+ dżungla przechodzi w las galeriowy, stepów w pustynie
+ izolacja populacji ludzkich w mozaikę kulturowa
+ utrudniony przepływ genów prowadzi do powstania nowej odmiany
/większa od neandertalskiej i bardziej zaokrąglona czaszka i bródka, mniejsze łuki brwiowe i cofnięte czoło. Wyższy i mniej masywny szkielet/
+na tym etapie następuje pierwsze rozprzestrzenienie się nowej odmiany w czasie interglacjału eemskiego;
+rozprzestrzenienie na północ i południe. Wędrówka wzdłuż wybrzeży, żywią się ssakami morskimi i małżami
/też tak chcę- żywić się wyłącznie małżami. Może być jeszcze chałwa :P/
◦upadek tezy o związaniu kultury mustierskiej wyłącznie z klasycznym neandertalczykiem
+pierwsze grupy homo sapiens fossilis produkują narzędzia mustierskie
+ok. 70 tyś lat temu typowe narzędzia mustierskie używane w całej Afryce zostają zastąpione przez zastąpione przez tak zwany przemysł Howiesons Poort
Odpowiadający technologicznie oryniackim kultura górnego paleolitu
+drobne, geometryczne narzędzia
+szylkret, z przypisaną funkcja symboliczna
+używanie ochry
+szkielety o nowoczesnej budowie
- ich właścicieli uważa się za bezpośrednich przodków buszmenów
( podobny zestaw genów)
+ludzie z Klasies - jaskinie z wejściem na wschód, rybołówstwo,
obrzędowy kanibalizm
+Katanaga - narzędzia służące do regularnych połowów ryb,
Życie w grupach rodzinnych i budowanie chat.
◦hipoteza która wiążę rozprzestrzenianie się nowej odmiany człowieka z erupcja wulkanu na Sumatrze 75 tyś lat temu
+pył zasłania niebo, gwałtowne ochłodzenie i pogorszenie komfortowych dotychczas warunków
+przerwanie kontaktów miedzy populacjami wcześniej wyszłymi z Afryki i pozostającymi w jej obrębie
+jedna z ocalałych grup przeszła na rybołówstwo
Gwałtowna potrzeba zmniejszenia narzędzi, a więc porzucenie technik mustierskich
+Odmiana : człowiek z Florisabad - szczupła i wysoka budowa dopasowana do tropikalnego klimatu
Zmniejszenie masy mięśniowej i delikatniejszy szkielet - ekonomiczniejszy tryb życia- większe wykorzystanie możliwości umysłu
◦badacze - zwolennicy kladogenezy w wersji Pożegnanie z Afryką
+ na podstawie zmienności genetycznej próbują odrestaurować wędrówkę homo sapiens przez kontynenty
+ Etiopia 70tyś pne-> Bliski wschód, Azja środkowa i wschodzenia 60 - 50 tys. Pne
-> wędrując wzdłuż wybrzeży - Indie, Indochiny i Australia
-> Ok. 45 tys. pne - Europa wschodnia; eksplozja demograficzna
->40 - 35 pne - zasiedlenie europy zachodniej i zmiecenie neandertalczyka
-.>Jako pierwsi homo wkraczają do Ameryki przez Beringię,
wędrując za stadami bizonów, i reniferów.
◦Górny paleolit - zmiana struktury i poziomu życia
+ po przejściu zlodowaceń w Eurazji ->szczyt działalności społeczności zbieraczo łowieckich
◦wzrost liczebny grup ludzkich
◦konieczność zsynchronizowania życia z cyklami zwierzęcymi
◦pomimo ocieplenia zwierzyna trudno dostępna
Lasostep jest w stanie wyżywić mniej roślinożerców niż wysokobiałkowa tundra
/zmniejszenie zagęszczenia trawożerców o 99%!/
+Wycofanie megafauny plejstoceńskiej na północ i wchód
+na jej miejsce przybywają zwierzęta kopytne, które szukając pastwisk przenoszą się z miejsca na miejsce
+Neandertalczyk - spec odłowienia grubej zwierzyny pleistoceńskiej
+Kromanionczyk - uniwersalny łowca - zbieracz zmuszony rybami i białkiem roślinnym uzupełniać niedobory mięsa
+ różnice w strategii łowieckiej :
Homo sapiens fossilis
Siedziby w jaskiniach na szczytach wzgórz
- widok na dużą przestrzeń i obserwowanie ruchów zwierza
Wejście na wschodu by łowić światło i ciepło
Wędrowali częściej - walczyli mniej
Neandertalczyk
Mieszkali w dolinach, blisko ujęć wody
Byli osiadli, operowali góra 50 km od bazy, bo mieli grubego zwierza na miejscu
Polowali więcej, rzadziej zmieniali siedziby
◦Kromańczyk - ciepłolubny, granice jego zasięgu wyznacza klimat atlantycki
Neandertalczyk - północna tundra okołolodowcową
+pojawienie się harpuna i miotacza oszczepów
+ Kromańczyk wytrzebia resztki grubej plejstoceńskiej zwierzyny,
Przyśpieszając biologiczny koniec neandertalczyka
◦W górnym paleolicie kończy się proces biologicznej adaptacji do środowiska
+przeobrażenia odtąd odbywają się za sprawa mechanizmów kulturowych
+zmiany biologiczne odgrywają rolę drugorzędną
+ewolucja kulturowa - odrębność następujących po sobie kultur
Perigoldzko - oryniacka(30-20tyś. pne)
+faza grawecka (czasami)(25-30tyś. pne)
Solutrejska (20-25 tyś. pne)
Magdaleńska(15-10tyś.pne)
+równomierna przemiana kulturowa dla obszaru całej Eurazji
+tradycja wędrówek, spotkań mających na celu wymianę dóbr
◦Człowiek z Cro-Magnon
+najlepiej rozwinięta fizycznie forma Homo sapiens fosilis
+wąski nos, szerokie, wysokie czoło, małe łuki brwiowe, wysoki wzrost(obfitość pożywienia)
+pojemność mózgu o 10% przewyższa średnia współczesna
+rozwój mózgowych ośrodków mowy pozwala stwierdzić istnienie mowy gramatycznej na poziomie współczesnym
◦Górny paleolit - okres od 40 - 35 tyś pne do 10 - 8 tyś pne
+2/3 istnienia człowieka współczesnego na ziemi
+w czasie jego trwania powstała znakomita większość form kultury, której jesteśmy dziedzicami.
☼ Kobieta i jej symbole
◦ uniwersalny podział na płcie jako podstawowy fakt społeczny
związany z życiem człowieka
◦ w społeczności zbieraczo - łowieckiej dymorfizm płciowy:
+wpływa na społeczny podział pracy
+mężczyźni - silniejsi i swobodni- myślistwo
+kobiety - przykute przez opiekę nad dziećmi do ogniska domowego i okolic - zbieractwo
+ zbieractwo przynosi grupie 60 - 80% całego pożywienia
Ale jest mniej warte - cenniejsze jest mięso od myśliwych
◦podział pracy jest innowacją w stosunku do stada małpiego
Małpiątko chwytnymi łapkami trzyma się futra matki i nie przeszkadza jej polować
◦ kobieta (schemat Wiercińskiego): a) zasadnicze funkcje życiowe: duże obciążenie biologiczne: macierzyństwo: - Pasywne zachowania koitalne (tzn. podczas zachowań seksualnych jest stroną bierną, uległą - nie chodzi tylko o stosunek) - przejmowanie - ciąża i rodzenie, protekcja nad niedojrzałym potomstwem b) uwarunkowany funkcją życiową podział ról społeczno — kulturowych: stabilizacja rodziny: - zbieractwo: głównie płodów roślinnych w niedużej odległości od miejsca pobytu grupy, później - prowadzenie domu z dalszym zmniejszeniem przestrzeni życiowej - karmienie osesków i przygotowanie posiłków - wychowywanie niedojrzałego potomstwa
c) stopień rytmizacji życia: przywiązanie do codziennego rytmu zajęć: - podleganie wymogom cykliczności własnego ciała oraz wegetacyjnej i społecznej d) ogólne nastawienie poznawcze: stosunek analityczno — poznawczy - ograniczona i wyspecjalizowana eksploracja otoczenia - duży udział podświadomej intuitywności w związku z koniecznością wyczuwania potrzeb małego dziecka i stanów emocjonalnych mężczyzny - znoszenie informacji o zachowaniach ludzi - rozwój potrzeby emocyjnego kontaktu społecznego
e) postawa wobec świata: nastawienie na „ten mały świat" - postawa przedmiotowa; gromadzenie obiektów pokarmowych i użyteczności domowej - zachowawczo — utylitarna na skutek dośrodkowego egocentryzmu rodzinnego - rozwój potrzeby szczególnego (konkretnego) sensu życia
|
Mężczyzna a)małe obciążenie biologiczne: ojcostwo: - aktywne zachowanie koitalne
- przekazywanie - zapładnianie
b) stabilizacja grupy jako całości - myślistwo i wojna Wymagające ruchliwych dalekosiężnych wypraw I skoordynowanego współdziałania dużego kolektywu osobników własnej płci. Zrzeszenie się pozarodzinne -okresowe odrywanie się od rodziny -dostarczanie najwyżej cenionego pokarmu mięsnego -zapewnianie bezpieczeństwa grupie jako całości -inicjowanie społeczne dojrzewającego pokolenia własnej płci; przekazywanie wiedzy o otoczeniu zewnętrznym, ćwiczenie aparatu świadomej samokontroli w drodze zachowań deprywacyjnych. c)pęd ku niezwykłości i swobodzie -podleganie acykliczności i losowości polowań i wojny
d)stosunek uogalniajaco- syntetyczny do rzeczywistości -szybka i rozległa eksploracja zróżnicowanego i zmiennego otoczenia -*duży udział świadomej, uogólniającej orientacji -przynoszenie informacji z szerokiego świata -potrzeba uogólnionego poznania świata.
e)nastawienie na transcendent - dynamiczna postawa, wojownik w ruchu, nieobciążony przedmiotami -postawa progresywna, wyczulenie na nowe sytuacje, gotowość do narażania życia dla ogólnego dobra - rozwój potrzeby uogólnionego (światopoglądowego)sensu życia
|
SYMBOLIZACJA ARCHETYPOWA I ANALOGIZUJACA
◦Matka swiata zróżnicowania, który jest złudzeniem poznawczym W zakresie gatunkowo określonej wizji swiata +kompleksy archetypowe: matki i animy +naziemne i podziemne zbiorniki wodne +chtoniczna matka ziemia +noc - księżyc +północ i zachód +żywioły ziem i wody +emocyjność i materialność +mądrość wyjściowa i normatywna +liczby parzyste, zwłaszcza 4 +tendencja do uzewnętrzniania i różnicowania +krowa - lunarne zwierze analogizujące (ciąża - 10 miesięcy lunarnych0
|
◦Ojciec świata, który jest czystą, niejako punktowa swiadomością
+kompleksy archetypowe: wroga, ojca i Animusz +burze i deszcze +władcze niebo +dzień - słońce +wschód i południe +żywioły ognia i powietrza +duchowość i intelekt +mądrość mesjaniczna i twórczego słowa +liczby nieparzyste, zwłaszcza 3 +tendencje powrotu do jednosci +Koń - solarne zwierze analogizujące Ciąża trwa jeden rok solarny
|
◦społeczności zbieraczo - łowieckie są względnie egalitarne
(pasterskie - patriarchalne, rolnicze - matrylokalne);
jednak nie ma równości płci ale w ideologię plemienia wbudowany jest
+ fundamentalny charakter relacji męskie - żeńskie dla zachowania równowagi kosmicznej
podział ról wymusza zależność
- mężczyźni mogą polować, bo kobiety zajmują się dziećmi i domostwem, oprawiają zwierzynę i przyrządzają posiłki.
+wojownik wie że nie mógłby polować, gdyby nie zona,
Oraz ze większą część pokarmu zawiera zbieractwu kobiety
+dwie sfery świętości - męska i żeńska,- a co za tym idzie rozdział tajnych stowarzyszeń, pomieszczeń w domu i niektórych przedmiotów.
+dwie sfery świata - wpływ płci i aktu płciowego na kulturę
◦kobieta (schemat Szyjewskiego):
- prokreacja, narodziny i śmierć → inicjacja
- protekcja, mądrość normatywna (technika i socjotechnika)
- rodzina, ład społeczny
- obfitość, płodność i obdarzanie
◦biologiczne funkcje kobiety i ich znaczenie symboliczne
+dawanie życia ->tajemnica życia i śmierci. Źródło rodziny
+pierwsza nauczycielka dziecka-> mowa, mądrość
+ciało kojarzone z księżycem - cykliczność
+mleko - coś co nie pochodzi ani od zwierząt ani od roślin
Kiedy udomowiono krowę, część szacunku należnego kobiecie przeszło na nią
◦zbieractwo → rozpoznanie trucizn → polowania na gruba zwierzynę plejstoceńską
kobiecie należy się sakralne miejsce w panteonie myśliwych;
+ rola kobiety była znacząca (ale niższa od roli mężczyzny):
+była Matką, dawczynią życia, opiekunką, nauczycielką,
dysponentką dóbr które dostarczali mężczyźni, karmicielką, strażniczką ogniska domowego;
„odkąd `skazana' na osiadłość kobieta (w odróżnieniu od samicy małpiej) nie mogła brać udziału w polowaniu i musiała poświęcić się zbieractwu produktów roślinnych, sfery męskie i kobiece zaczęły niezależnie od siebie rozwijać swoją kulturę i psychologię”;
+dowodem na znaczenie symboliki kobiecej w kosmografii paleolitu jest duża liczba rzeźb, figurek i znaków (ale to odp. na inne pytanie)
+Wenus z Willendorfu, z dDolnych Vestonic, z Lespugne
+Naga kobieta z wyraźnie zaznaczonymi cechami płciowymi;
wielkie piersi, trójkąt łonowy, duży, ciężarny brzuch, pełne biodra i uda. włosy spadają na ramiona.
+Szczegóły takie jak stopy czy rysy twarz często pomijane.
+zdarza się odzianie w skóry - skojarzenie z wielkimi kotowatymi
+Nie jest to anatomiczny obraz żyjących wtedy kobiet, ale wyobrażeniem ideału,
kobiety która rodzi bez przerwy i nie musi troszczyć się o brak pożywienia.
+Potnia Theron, madonna mamutów, dawczyni wszystkiego, co żyje, szafuje powodzeniem w łowach.
W. Schmidt / Campbell
- rozróżnienie „progów” systemów religijnych
+1. najpierwotniejsze społeczności zbieraczo - łowieckie:
bez pierwszeństwa jednej płci, te same rytuały inicjacyjne (inkluzywne i jawne)
+2. społeczności totemiczne:
utajnienie rytuałów inicjacji i wykluczenie z niej kobiet,
cykle inicjacyjne są odrębne (mimo że sobie odpowiadają, np. obrzezanie - defloracja),
męska strona faworyzowana, przypisanie kobietom cech skalania, zła i podległości,
stopniowe powstawanie męskich stowarzyszeń łowieckich,
których sanktuariami miałyby być jaskinie i ich polichromia
+3. Społeczności pierwszych rolników
- faworyzowanie strony kobiecej,
mężczyźni nieświadomi swojej zapładniającej roli
+kompleks umierającego i zmartwychwstającego zwierzęcia oraz postać Pana/Pani Dzikiej Zwierzyny
nie biorą pod uwagę płci (tzn. może być Pan Dzikiej Zwierzyny może być Potnia Theron);
w większości tego typu kultur występuje bezpłciowość czczonych duchów czy zwierząt;
„płeć bóstw nie stanowi istotnego kryterium różnicującego systemy religijne pierwotnych łowców
, a raczej wyraz opartej na opozycjach binarnych ideologii wzajemnych związków tego,
co męskie z tym, co żeńskie i sakralności sytuacji `liminalnych' ”
☼Księżyc i miary czasu
◦ciało niebieskie szczególnie związane z kobiecością i wodami
◦górny paleolit - stał się miernikiem czasu opartego na 29,5 dobowym miesiącu i siedmiodniowym tygodniu
◦A. Marshak - analiza meandrów wyrytych na przedmiotach
lub namalowanych na ścianach. Towarzyszą im ryby
+symbol pojmowania czasu jako rzeki płynącej z centrum spirali na zewnątrz
+ślady dotykania palcami, znaczenia narzędziami - odmierzanie czasu
◦płytka - zapinka z Syberii
+kalendarz - codziennie przesuwano zatyczkę z jednego otworka w drugi
+główna spirala- 243 wgłębienia - 2/3 roku - ciąża renifera
+po trzy spirale z każdej strony - razem maja 122 otwory
+razem - 365 otworów - rok solarny
+14 dołków -polowa miesiąca
+siedem spirali, siedem zwojów
+trzy węże -podział roku na trzy części
idea czasu- niebiański wąż/smok -
gwiazdozbiór smoka traktowany jak gwiazda polarna/centrum nieba/
☼ Misterium jaskini
◦ Jaskinia w okresie paleolitu miała żeński charakter symboliczny.
+Utożsamiana była z kobiecym łonem
(bezpiecznym i tajemniczym miejscem gdzie przebywa zarodek).
+trudny dostęp - sakralność
+Wyjście z jaskini oznacza narodziny, przebywanie w jej wnętrzu to kontakt z mocą sakralną.
+Jaskinia to także zaświaty, krainy podziemne, noc.
+ Owalne obszary i wszelkie zagłębienia malowano ochrą symbolizującą krew menstruacyjną.
/stalaktyty - sutki/
+Jako uzupełnienie kobiecej symboliki pojawiają się znaki męskie.
+ Jaskinia jako miejsce święte wiąże się z kompleksem inicjacyjnym/najstarszy rytuał/
(ponowne narodziny, malowidła służące do przekazu treści ideologii plemiennej dla nowego pokolenia
Malowane w świętym miejscu żeby zapadły w pamięć).
+Jaskinia jest także miejscem magii łowieckiej i rytuałów męskich grup myśliwskich.
+Jej symbolika odrodzenia wiąże się z rytuałami oczekiwania narodzin
i rozmnożenia zwierzyny.
Do najważniejszych przykładów paleolitycznych jaskiń-sanktuariów należą:
◦ Jaskinia Lesk Troi Feres (Trzej Bracia)
+okres środkowomagdaleński:
+malowidła wskazujące na kultowe przeznaczenie świątyni.
+Prawdopodobnie służyły do inicjacji łowieckiej.
+Znajdują się tam: oryniacka Galeria Dłoni,
+Kaplica Lwicy (ołtarz) /,stalagmitowy ołtarz, wizerunki lwic - strażników sanktuarium/
+ rysunek Wielkiego Czarownika (lub Pana Dzikiej Zwierzyny).
+Wielki Czarownik ma postać rogatej istoty z łapami wyciągniętymi przed siebie,
+ patrzącej na wprost, składa się z elementów różnych zwierząt:
+ rogi renifera, uszy wilka, oczy sowy, łapy niedźwiedzia, koński/psi ogon, genitalia kota.
+Postać jest "wypełniona" człowiekiem.
+Interpretowany czasem jako szaman w stroju
+Ale raczej jest to wyobrażenie bóstwa, Pana Dzikiej Zwierzyny
+Bonusem jest wizerunek niedźwiedzia rzygającego krwią/;siła życiową/
+Oraz dwa człekokształtne żubry
+Droga przez jaskinię:
=>wejście z jasnego świata świeckiego do siata ciemnego
=>długi ciasny korytarz - kanał porodowy
=>łono ziemi, gdzie znajdują się archetypy zwierząt
=>ponad nimi- kaplica lwów. lwica jako centrum wtajemniczenia.
Lew -solarny symbol mocy
◦ Jaskinia Lascaux
+okres solutrejski, początek magdaleńskiego:
+polichromia jaskini wskazuje na jej sakralne użytkowanie.
+ Składa się ona z grot:
+Sali Byków, Sali Rytów i Galerii Malowideł (konie, byki, tury, jelenie, koziorożce).
+W Sali Rytów znajduje się naturalna studnia - Szyb Martwego Człowieka,
która prowadzi do sanktuarium -
+tam znajduje się malowidło
ptasiogłowego, ityfallicznego człowieka leżącego/padającego przed żubrem.
+ Interpretuje się tę scenę jako
polowanie /kij - miotacz oszczepów, zraniony zebr/
lub trans szamański
(ptasia głowa= maska, dłonie -szpony,).
Obok upuszczony kij i drugi, wbity w ziemie( axis mundi) na którym siedzi ptak
/ duch- opiekun, tak jak i żubr/,
wzwiedziony członek/
+Żubr przebity włócznią traci siły życiowe - wyciekająca krew
+ obok defekujący nosorożec - sobowtór szamana
+lwy z których nozdrzy wychodzą kreski - tchnienia ,życia
+nałożenie koni i jeleni na żubry i byki - widzenie kosmosu jako współgrającego układu sił męskich i żeńskich
◦Altamira
+ okres solutrejski i magdaleński:
+malowidła (homogeniczne) przyrównywane do Kaplicy Sykstyńskiej.
+Jest to niewątpliwie świątynie, sanktuarium życia i płodności,
+ używana do ceremonii inicjacyjnych.
+Znajdujące się tam rysunki bizonów oznaczają "obfitość",
są więc symbolami żeńskimi, dopełniają je przestawienia koni - symboli męskich.
☼Potnia Theron - Pani Dzikiej zwierzyny
◦Przez niemal dwa miliony lat paleontropy żyły głównie z myślistwa, rybołówstwa i zbieractwa.
◦Pierwotni myśliwi byli przekonani o podobieństwie zwierząt do ludzi,
przypisując tym pierwszym nadnaturalne moce.
◦ Wierzyli, że człowiek może przemienić się w zwierzę i na odwrót,
że dusze zmarłych mogą wchodzić w zwierzęta,
i że istnieją tajemne relacje między dana osobą a określonym zwierzęciem.
◦W religii ludów myśliwskich stwierdzono istnienie rozmaitych nadprzyrodzonych istot:
wyróżnia się towarzyszy lub ( zoomorficzne) „bóstwa opiekuńcze”,
duchy buszu, duchy różnych gatunków zwierzęcych
oraz bóstwa typu istoty najwyższej-
◦ Zgodnie z wierzeniami myśliwskimi każdy gatunek zwierząt ma swoja macierz
/dusza gatunku, archetyp, platońska idea/
odpowiedzialną za rozwój, cykl biologiczny, reinkarnacyjne cyrkulowanie dusz podległych zwierząt
◦Niektóre z takich macierzy zyskują ponadgatunkowe znaczenie,
stając się bóstwami uniwersalnie pojmowanej płodności zwierzyny i ludzi, opiekunami całej przyrody.
◦Określa się je jako Potnia Theron( gr. Pani Dzikiej Zwierzyny).
◦taka koncepcja kosmicznej płodności wiąże się z postacią kobiecą
◦Duch gospodarz przyrody /albo raczej „duszka gospodyni”
◦Słowiańska idea matecznika jako niedostępnego łona gatunku
◦Sukces myśliwego na polowaniu zależy od „dobrych układów” z takim bóstwem.
◦Potrzebne więc są rytuały, poprzez które można zyskać sobie jej przychylność.
◦sposobem na zdobycie przychylności bogini było zostanie jej kochankiem
Mit narzeczonej z lasu=> taki związek = przymierze między lasem a wioską
◦Wierzono, że Pani Dzikiego Zwierza czuwa, aby myśliwy zabijał tylko tyle, ile potrzeba mu do przetrwania,
i by pożywienie się nie marnowało.
◦Kości, szczególnie czaszka, maja duże znaczenie rytualne.
Prawdopodobnie wierzono, iż zawierają „duszę” lub „życie” zwierzęcia,
a także dlatego, że z woli Pani Zwierzyny ponownie oblecze szkielet w nowe ciało.
◦To wszystko w religii ludów myśliwych.
Możemy jedynie domniemywać, że ludzie paleolitu, żyjący głównie z myślistwa, wytworzyli podobny opisanemu kompleks wierzeń.
◦Przedstawień Pani Dzikiej Zwierzyny dopatrywano się w paleolitycznych figurkach. Wenus
/powiązania z księżycem, potrójność - narodziny, pełnia, śmierć
Myśliwy-kochanek, mierzący oszczepem do łani/
◦Przykłady Bogiń Matek, które mogłyby ewentualnie odpowiadać postaci paleolitycznej Pramacierzy:
+-Kunapipi-
australijska Matka Płodności; jej imię oznacza też ranę po subincyzji,, macicę, warkotkę, system rytuałów
Jej partnerem jest tęczowy wąż
+ Sedna- czczona przez Eskimosów Centralnych jako duch opiekuńczy zwierząt morskich
Kto czytał pilnie Margula to pamięta
+-Ajyysyt- „Stwórcza Pani” z szamanistycznego, syberyjskiego panteonu
Jej rozchełstane, rozsznurowane szaty są symbolem rozwiązania - porodu,
i rodząca oraz położna naśladują ja w tym
☼ Mężczyzna - szamani łowca
◦rozwój technik łowieckich - myśliwy zdobywa prestiż jako dostarczyciel mięsa
◦łowiecki tryb życia wymaga wspólnego działania mężczyzn
Solidarność grupowa w obrębie jednej płci
◦syntetyczne myślenie i koncentracja na szybko zmieniających się obiektach
◦ćwiczenie koncentracji i nie zwracania uwagi na niewygody
◦przekazywanie wiedzy za pośrednictwem stowarzyszeń inicjacyjnych
Sekretne rytuały i obrzędy wtajemniczenia
◦rozwiniecie się systemów inicjacyjnych całego młodego pokolenia w stylu szamańskim
<=łowiectwo - potrzeba uzyskania sprawnego, odpornego myśliwego
<= zbieractwo - odkrycie halucynogenów
◦wzorem dla mężczyzny jest postać szamana
◦potencja w aspekcie seksualności człowieka
+Zainteresowanie kopulacja nie ogranicza się do dni płodnych
+będą ca obiektem pożądania kobieta mogła związać mężczyznę ze sobą i skłonić go do współpracy w zdobywaniu pożywienia i troski o rodzinę
+symbolika seksualna
Falliczny kształt narzędzi używanych przez mężczyzn
Zadawane nimi rany są symbolem narządów żeńskich
Rozniecanie ognia- dwuczęściowy - męsko - żeński przyrząd
Wiara, że kobieta ukrywa ogień w narządach płciowych
◦rodzina monogamiczna
+Nikogo nie stać na wiele żon,
+Aniu na to, by inni je zapładniali, kiedy się jest na polowaniu
+zakaz kazirodztwa
/nawet u małp już występował/
◦archetyp ojca
+znaczenie raczej nie biologiczne, ale społeczne i rytualne
/tak jak na Triobrandach/
+nie jest to groźny patriarcha jak u pasterzy
◦reprezentacja mężczyzny jest raczej szaman - mędrzec, niż ojciec rodziny.
☼Pochówki górnopaleolityczne
◦ Młody paleolit
Od momentu pojawienia się neoantropów występują pochówki intencjonalne
+ Kultura mustierska
- Afrykański Homo sapiens w Border Cave (90 tys. lat temu)
pochowane półroczne dziecko w płytkim grobie, ciało posypane ochrą,
dodatkowo przedziurawiona muszla, pochodząca z morza oddalonego o 80km
- Grobowce w Sukhl
Sukhl IV - leżący na prawym boku z przykurczonymi nogami i rękami założonymi za
głowę
Sukhl V - leżący na plecach, nogi przykurczone i przywiązane do ciała, prawy łokieć
silnie zgięty, w ręce (prawdopodobnie) trzymał żuchwę dzika (podobnie w
pochówku neandertalskim)
Duża ilość odnalezionych pochówków pozwala stwierdzić pewne prawidłowości
statystyczne:
-pochówek w jamie wykopanej w ziemi
-grzebano całe ciało lub jedynie czaszki
-ciało posypywano ochrą
-dodawano specjalne wyposażenie grobowe
+ Kultura oryniacka
- Pochówek mężczyzny z Brna
dno grobu i ciało posypane warstwą ochry,
bogate wyposażenie: naszyjnik z muszli oraz z krążków kości słoniowej, łopatka i dwa
ciosy mamuta, czaszka i żebra nosorożca włochatego, zęby końskie i tura oraz figurka z
kości prawdopodobnie przedstawiającą zmarłego.
◦Górny paleolit
+Dolny Vestonic:
40-letni mężczyzna złożony na prawym boku z podkulonymi nogami,
głowa w kierunku wschodu natomiast nogi zachodu.
Głowa i lędźwie zostały posypane ochrą, odnaleziono także kilka przedziurawionych kłów mamutów,
+Jezioro Mungo w Australii: Mężczyzna leżący na plecach rękami na miednicy, posypany ochrą
+Jaskinia w Santa Maria di Agnano: kobieta zmarła przy porodzie, posypana ochrą
+Kostenki: mężczyzna w pozycji siedzącej, komora wykonana z kości mamuta,
na sklepieniu rozpalano ogień ofiarny, całość została przykryta kamieniami.
+Ofnet (Niemcy): same czaszki - oznacza podwójny pochówek
+Malta: możliwe że już w górnym paleolicie pochówki wystawiane na platformach i ćwiartowanie zwłok.
Różne pozycje ciała: na plecach, na boku, skulone w pozycji płodowej, skrępowane.
Z upływem czasu tendencja do pozycji skulonej na boku.
Często wkładano ozdoby: muszle wisiory naszyjniki; narzędzia pracy.
Wyposażenie świadczy o przekonaniu że będą one potrzebne zmarłemu.
Pozycja płodowa i ułożenie z głową na wschód świadczy o przekonaniu że narodzi się na nowo z łona Ziemi, podobnie jak rodzące się Słońce.
W tym czasie prawdopodobnie utrwala się waloryzacja stron świata:
zachód - kraina zmarłych, wschód-narodziny, ciepło, życie.
◦ Ciałopalenie:
+Dawne jezioro Mungo Australia:
(I ślad takiego pochówku sprzed 26 250lat) kobieta częściowo spalona,
przepalone i rozdrobnione kości zostały złożone w płytkim dole.
Ta metoda prawdopodobnie utrzymywała się tam przez tysiąclecia:
+Tasmania analogiczny pochówek sprzed 1500lat,
+Kow Swamp kilkanaście pochówków liczących 10 tys. lat poddanych kremacji ciał z użyciem ochry,
ale co ciekawe była to odmienna ludność niż z Mungo
(grube czaszki i szczęki uderzająco podobne do homo erectus) .
+Naczelnik z Sungir (Samboru) koło Włodzimierza (sprzed 28-23 tys. Kultura kostienkowsko-sungirska).
50-60-letni mężczyzna złożony na wznak na rozgrzebanym żarzącym się ognisku,
ubrany w kompletny strój skórzany z przystrojoną głową,
ozdobiona była tysiącami wiszących w sznurach paciorków z muszli i zębami lisa oraz zapięty pod szyją kościanymi szpilami. Na przedramieniu miał 25 bransolet z kłów mamuta niektóre zafarbowane na czarno
Wraz z nim pochowano dwóch chłopców lub według innych 13-letni chłopca i 7-9-letnia dziewczynkę.
Posiadali oszczepy z kości mamuta (strażnicy? ofiara? oznaki statusu?).
Również zostali udekorowani tysiącami paciorków, przyszyto je lub obsypano.
Chłopiec 4903 paciorki, dziewczynka 5274 o 1/3 mniejsze od ozdabiających strój naczelnika.
Chłopiec posiadał dodatkowo pas z 250 zębami lisa polarnego,
na lewym ramieniu złożono figurkę przedstawiającą mamuta, u lewego boku bardzo grubą ludzką kość udową zabarwioną ochrą, a u prawego rzeźbiony dysk z kości mamuciej.
Dziewczynka poza kilkoma małymi oszczepami miała również dwie przewiercone buławy z jeleniego rogu
oraz trzy przewiercone dyski.
Przypuszcza się że praca i czas poświęcony na przygotowanie paciorków oznaczał status,
natomiast ozdobienie ciał dzieci świadczył o dziedziczeniu pozycji.
pewne części ciała były wyróżniane:
Lascaux: odnaleziono żuchwę z otworem wywierconym w celu przywiązania do ciała i noszenia jako talizman lub jako pamiątka po zmarłym.
La Combe przewiercony ząb
Mas d'Azil czaszka kobiety pozbawiona żuchwy, natomiast w oczodołach znajdowały się płytki kościane. Czaszka spoczywała na rogach renifera. Rogi rena zwykle symbolizowały życie
(możliwe że tak wyrażano idee zmartwychwstania).
Czaszki- ich przechowywanie może wynikać z chęci zdobycia mocy pokonanego wojownika albo jest relikwią po drogim zmarłym i świadczy o kulcie przodków, czasami kaloty czaszek używano jako naczyń.
/może w czaszce umiejscawiano życie -tchnienie -duszę. Tak jak w kościach - żuchwa jest trwała/
Czerwona ochra / krwica / hemetyt
(brązowy limonit i pomarańczowy getyt czasami zastępował ochrę w malarstwie jaskiniowym,
czerwony odcień został uzyskany po podgrzaniu)
symbol: pierwiastka życia, zdrowia, płodności, żywotności, powodzenia, możliwe że materialnego odwzorowania mocy mana.
funkcje: jako namiastka krwi jest symbolem mocy w zabiegach magicznych
(ale także jako ochrona przed słońcem i insektami)
przykładowe obrzędy:
Aborygeni
+Obrzędy inicjacyjne-„przelanie krwi z ramienia lub z powtórnej subincyzji przez hierofantów
i polaniu lub posmarowaniu nią adepta;
czasami wymagane jest wypicie jej przez niego lub jego rodzinę Czasami krew zastępowana jest ochrą
+ Pochówek - zmarły smarowany jest ochrą, aby zapewnić mu siły do podróży do Czasu Snu
+Krew-sakralny pierwiastek życia,
krew płynąca z rany odpowiadała krwi menstruacyjnej, uznają jedność krwi i ochry,
+Krew stosowana w obrzędach jest krwią istot mitycznych stanowi zjednoczenie się z przodkami.
+Smarowanie się krwią przypomina stan śmierci.
+Przygotowuję do ignorowania ran podczas łowów, natomiast spożywanie krwi wytwarza więz braterską
+Daje siłe męstwo i przyśpiesza rozstanie się z dzieciństwem.
+Przywraca młodość starszym
Stosowane jako lekarstwo odmiennej płci
◦ Jedności krwi i ochry
Aborygeni z gór Findera uważają że jama wypełniona ochrą pochodzi z krwi przodka Emu.
Natomiast analogiczna jama w Wilgauma ze złożami różnobarwnej ochry
według wierzeń jest to miejsce śmierci mitycznego Kangura.
Do tego miejsca udawały się pielgrzymki
Mit Aranda o kobietach Untippa: kobiety Untippa (lokalny wariant stwórczyń),
uprowadziły chłopców którzy mieli zostać obrzezani.
Uniosły młodzieńców w powietrze, obrzezały i pozostawiały w różnych miejscach.
Następnie udały się do miejsca gdzie ze zmęczenia tańcem powypadały mi narządy płciowe tworząc złoża ochry
Homo sapiens również wykorzystywali ochrę
Kopalnie: Lwia Grota w Suazi ok. 100 tys. lat pne możliwe że miała status świętej
Lovas (Węgry) 40-30 tys. lat
Posypywanie zwłok ochrą jako nadanie mocy życia:
Grimaldia: czaszka z osiemnastocentymetrowym rowkiem (od nosa i ust na zewnątrz),
napełnionym ochrą, możliwe że jest to „oddech-życia”.
W epoce magdaleńskiej wizerunek zwierząt z liniami życia wychodzącymi z pyska
(np. w Trois Freres lub Lascaux) a także wewnątrz ciał w malarstwie rentgenowskim.
Według Buszmenów moc szamańska jest symbolizowana przez krwotok z nosa w wyniku tańca