PSYCHOLOGIA EMOCJI I MOTYWACJI - OPRACOWANIE TEKSTÓW NA KOLOKWIUM
„Kultura i potrzeby”
Człowiek potrzebuje:
- odpowiedniego pokarmu
- koncepcji nadającej jego życiu sens
- dystansu psychicznego wobec siebie
Potrzeby: warunek normalnego funkcjonowania
Pragnienia: wyraz tego, czego się chce
Epikur:
- potrzeby naturalne i konieczne
- potrzeby naturalne, ale niekonieczne
- potrzeby nienaturalne i niekonieczne
- namiętności wg trzeciego kryterium: intensywności pragnienia (gdy staje się zbyt silne, przeradza się w namiętność; namiętność ta zaczyna kontrolować jednostkę, podporządkowuje sobie jej dążenia i niszczy ją): strach przed bogami, strach przed śmiercią, miłość
Teoria potrzeb Bronisława Malinowskiego:
- I poziom: potrzeby podstawowe wynikające wprost z natury biologicznej człowieka
- II poziom: potrzeby instrumentalne wynikające z właściwego ludziom sposobu zaspokajania potrzeb biologicznych
- III poziom: potrzeby integratywne dotyczące nauki, religii i sztuki.
Podstawowe potrzeby psychiczne wg Wiliama I. Thomasa (badania prostytutek):
- potrzeba bezpieczeństwa
- potrzeba uznania
- potrzeba przyjaźni
- potrzeba nowych doświadczeń
Henry A. Murray:
- twórca Testu Apercepcji Tematycznej
- potrzeba to coś, co (jak nam się wydaje: konstrukt teoretyczny) jest zlokalizowane jakoś w mózgu i organizuje procesy psychiczne decydujące o postępowaniu
- utajone vs. jawne
- proaktywne (od osoby) vs. reaktywne (od sytuacji)
- viscerogenne (związane z funkcjonowaniem organizmu) vs. psychogenne
- potrzeba może należeć jednocześnie do obu przeciwstawnych kategorii na raz, mogą być razem zaspokajane, jedne przewyższać drugie, łączyć się ze sobą
Abraham Maslow:
- osobowość jest tym, czym się staje w toku spełniania celów, a rodzaje tych celów są wyznaczane przez potrzeby
- piramida potrzeb:
potrzeby fizjologiczne
potrzeby bezpieczeństwa
potrzeby przynależenia i miłości
potrzeby godności i szacunku (własnego, jak i ze strony innych ludzi)
potrzeby samoaktualizacji
- samoaktualizer: zdolność do akceptacji siebie i świata, spontaniczność, twórczość, naturalność bycia, autonomia, świeżość opinii, poczucie interesu społecznego, naturalny demokratyzm, odróżnianie celów od środków, szczególne dążenie do samotności i prywatności, pewne roztargnienie w kontaktach z ludźmi, chłód uczuciowy, łatwo godzą się z utratą bliskich
- odpowiedź na zarzut, że wcale nie musimy zaspokoić wcześniejszych potrzeb, by zaspokajać potrzeby wyższe:
- Potrzeby D (deficyt) - niezaspokojenie prowadzi do wzrostu napięcia motywacyjnego:
niezaspokojenie ich prowadzi do schorzeń
zaspokojenie ich zapobiega chorobom
zaspokojenie ich leczy choroby spowodowane przez ich niezaspokojenie
w warunkach wyboru między różnymi potrzebami jednostka wybiera jej zaspokojenie - oznacza to, że nie da się jednej potrzeby zaspokoić przez zaspokojenie potrzeby innej
osoby zdrowe, a więc zaspokojone, nie odczuwają tych potrzeb
- Potrzeby B (być) - zaspokojenie prowadzi do wzrostu bogactwa osobowości, nie powodują wzrostu napięcia, ale często ich zaspokajanie jest powodem wzrostu napięć
Kurt Goldstein:
- potrzeba jako wynik dążenia do zbalansowania formujących się u osoby napięć
- organizm posiada stały, średni standard napięcia i ten standard usiłuje utrzymać, ilekroć następuje jakieś odchylenie na skutek działania czynników czy to wewnętrznych, czy to zewnętrznych. Nie należy więc mówić o rozładowywaniu napięć, ale o ich wyrównywaniu - ekwalizacji.
- dojrzewanie na tym polega, w ten sposób uzyskuje się coraz większe uniezależnienie działań od przypadkowych zmian w świecie zewnętrznym i wewnętrznym.
Alfred Adler (sformułował Robert Smuts):
- istnieje ogólna tendencja doskonalenia się każdej organizacji
- defekt jest trampoliną wyrzucającą jednostkę poza jej ograniczenia - mechanizmy kompensacji i hiperkompensacji
- im człowiek słabszy i niedoskonały, tym dążenie do doskonałości musi się stawać silniejsze, jak bardziej ściśnięta sprężyna
Carl Rogers:
- tendencja samoaktualizacyjna - mądrość psychologiczna jednostki wynika wprost z przyrodzonego popędu do doskonalenia się - warunkiem istnienia tej tendencji jest doświadczanie bezwarunkowej akceptacji ze strony rodziców lub innej osoby znaczącej, co stanowi potwierdzenie własnej wartości jednostki
- terapia: gdy człowiek funkcjonuje źle (zablokowanie tendencji), trzeba odblokować lęki, akceptując myśli i dążenia pacjenta, tak aby dalej już sam potrafił odnaleźć się i stać w pełni funkcjonującą osobą
- w pełni funkcjonująca osoba: otwarcie na doświadczenie wewnętrzne, życie egzystencjalne (osoba niezależna od uprzednich doświadczeń), organiczne zaufanie (nasze decyzje są nasze i jeśli nawet mylimy się, jesteśmy gotowi ponieść tego konsekwencje), poczucie wolności, twórczość
„Potrzeby - podstawy teoretyczne”
Wszelkiego rodzaju wrodzone mechanizmy popędowe składają się z trzech bloków:
- poznawczego
- wykonawczego
- uruchamiającego je właściwego bloku popędowego
Zasada wędrówki czynności ku przodowi: czegokolwiek się uczymy, nakłada się to na bloki wykonawcze oraz poznawcze i przejmuje funkcje regulacyjne. Uczenie się powoduje więc utratę możliwości wykorzystania wrodzonych mechanizmów popędowych.
Przykład: szczury, u których stwierdzono brak witaminy B, potrafią trafnie wybrać spośród różnych pokarmów ten, który zawiera witaminę B. Podawano im dwa produkty: jeden z witaminą i o zapachu lukrecji, drugi bez witaminy i bez zapachu lukrecji. Szczury szybko nauczyły się, że zapach lukrecji sygnalizuje witaminę B. W wyniku tego utraciły jednak zdolność wrodzonego wykrywania witaminy B i wybierały zawsze pokarm o zapachu lukrecji, mimo że czasem nie zawierał witaminy.
Motywacja tła
Liczba wrodzonych zachowań zwierząt jest znacznie większa niż dotychczas przypuszczano. Owe zachowania są u tej samej jednostki różne zależnie od wieku, sytuacji zewnętrznej, stanu organizmu, rodzaju doświadczeń. Występują też one nieraz jako wynik niezrealizowania innych zachowań. Jako „zachowania przerzutowe” mogą być realizowane cząstkowo, a także łatwo ulegają rytualizacji, w wyniku czego powstają całkiem nowe, przekazywane dziedzicznie zachowania. Pewne formy zachowań zmieniają swój cel, stając się formą zachowania o całkiem nowej funkcji.
Są też formy zachowania wyjątkowo stabilne. Np. Wrodzony Mechanizm Wyzwalający opiekowania się: krótsza część twarzowa w stosunku do czołowej, wypukłe policzki, nieporadna motoryka.
Motywacja tła: realizacja ludzkich kierunków działań, które mają wrodzoną bazę popędową, może mieć pośredni wpływ na motywację. Powodują one, że działania o bazie popędowej są nie tylko bardziej satysfakcjonujące lub przykre, ale też łatwiejsze do spełnienia lub trudniejsze. Jednostka nie wie o tym popędach nic lub prawie nic.
Dwie kategorie nienormalności (potrzebne przy definiowaniu potrzeby):
Choroba - polega na tym, że odchylenia funkcjonowania organizmu nie tylko nie wracają do stanu poprzedniego, ale w wyniku zmian, jakie spowodowały, wywołują nowe, negatywne zmiany. Symptom rodzi symptom.
Niepełnosprawność - gdy ta właściwość, jako określony brak, wymaga i od osoby i wobec niej szczególnego sposobu postępowania.
Dla autora wskaźnikiem zdrowia człowieka jest jego rozwój.
Kryteria rozwoju osobowości:
coraz wyższa sprawność
pojawianie się nowych właściwości
poczucie satysfakcji z życia
zdolność do kontrolowania siebie
Czym dla autora jest potrzeba? Jest właściwością każdego układu funkcjonalnego - człowieka, zwierzęcia lub maszyny. Potrzeba danego układu polega na tym, że bez uzyskania przedmiotu Y lub utworzenia stanu Z nie może on funkcjonować zgodnie z założonymi parametrami. W wypadku człowieka oznacza to, że nie może on żyć, rozwijać się, funkcjonować seksualnie i odnosić się intencjonalnie do siebie i do świata.
Podział potrzeb wg autora:
- powszechne (każdy, aby istnieć i rozwijać się, musi zacząć je realizować prędzej czy później)
- potrzeby fizjologiczne
- potrzeby orientacyjne
- potrzeba dystansu psychicznego
- indywidualne
- potrzeby nawykowe
- potrzeby chorobowe
- potrzeby odmienności
„Potrzeby poznawania”
Orientacja intelektualna: człowiek, aby mógł normalnie postępować, powinien orientować się w znaczeniu tych zdarzeń, jakie zachodzą w otaczającym go świecie, i tych, jakie mogą zachodzić. Powinien być zdolny do ich rozpoznania, zrozumienia i przewidywania.
potrzeba poznawcza
Orientacja uczuciowa: polega na bezpośrednim wyczuwaniu stanów uczuciowych innych ludzi i bezpośrednim zdawaniu sobie sprawy ze swoich relacji uczuciowych z innymi ludźmi.
potrzeba kontaktu emocjonalnego
Orientacja dotycząca swojego miejsca w świecie:
potrzeba sensu życia
+ potrzeba dystansu psychicznego - jest to określona struktura świadomości
Jednolite Ja synkretyczne = Ja przedmiotowe + Ja intencjonalne
Brikolaż - sposób funkcjonowania w świecie oparty na wiedzy mechanicznej.
Podstawowe potrzeby poznania:
Potrzeba poznawania mechanicznego, biernego - jest naturalna i konieczna. Jednym z mechanizmów takiego poznawania jest generalizacja. Wynikiem takiego poznawania jest reprezentacja. Nigdy „reprezentacja” mechanicznie poznanego świata nie jest bogatsza od świata, który reprezentuje. Może być najwyżej mylna, bo nie jest tylko obrazem percepcyjnym, ale i wynikiem ubiegłych doświadczeń, naszej już uprzednio istniejącej wiedzy o nim. Jej spełnienie jest potrzebne do przeżycia jednostki.
Potrzeba poznawania czynnego - nie jest procesem naturalnym, trzeba się takiego poznawania uczyć. Jego poziom zależy od poziomu wykształcenia, jest on też funkcją nieustannego treningu intelektualnego. Wynikiem takiego procesu jest rozumienie, interpretacja. Nie jest to potrzeba konieczna. Jest to potrzeba rozwojowa.
Wiedza nabyta i wiedza własna.
George Aleksander Kelly:
- każdy człowiek poznają czyni właściwie to samo, czym powinien się zajmować uczony - formułuje i sprawdza hipotezy dotyczące zrozumienia, przewidywania i modyfikowania świata.
- celem poznawania jest rozumienie i przewidywanie zdarzeń, a nie uzyskanie możliwie dokładnej fotografii tego, co jest.
- sens ma nie opis, ale koncepcja przedmiotu lub zdarzenia ujmująca to, co najważniejsze w nim, z określonego punktu widzenia (leniwy diabeł pod maską).
- każda jednostka tworzy konstrukty teoretyczne:
- przepuszczalne: taka hierarchiczna organizacja, która pozwala na włączanie w ich skład innych konstruktów lub fragmentów konstruktów, które uprzednio w ich skład nie wchodziły - „poznawanie czynne” polega na posługiwaniu się takimi konstruktami
- nieprzepuszczalne: stosować je można tylko do takich zdarzeń, do których zostały sporządzone - „poznawanie bierne” posługuje się takimi konstruktami
- wg Kelly'ego nie trzeba się skupiać na rozróżnianiu poznawania czynnego i biernego. Tylko poznawanie czynne jest specyficznie ludzkie. Natomiast potrzeba poznawania biernego to tylko relikt ewolucyjny o ograniczonym znaczeniu.
Maria Susułowska: u dzieci normalnych zauważenie czegoś nowego w sposób normalny przechodzi w postępowanie eksploracyjne. U upośledzonych umysłowo odruch orientacyjny wyczerpuje potencjały potrzeby poznawania i eksploracja już nie występuje.
Pawłow: każdy nowy bodziec wywołuje reakcje nastawienia receptorów. Chroni to osobnika przed pominięciem bodźca, który mógłby mieć dla niego określoną wartość (habituacja - gdy wielokrotnie ten sam bodziec nie zapowiada niczego ważnego, odruch orientacyjny wobec niego wygasa).
Susułowska + Pawłow podstawy do rozróżnienia dwóch rodzajów upośledzenia umysłowego:
- niewłaściwe uformowanie się mózgu - wada mechanizmu inicjacji poznawania
- uszkodzenie właściwie rozwiniętego mózgu - wada mechanizmu realizacji poznawania.
„JA fundamentem i źródłem motywacji ludzkiej”
Zniekształcenia reprezentacji rzeczywistości:
- mogą być wynikiem naturalnych słabości procesów wnioskowania (wiedza i interpretacja zimna)
- a także wynikiem działania motywów służących samemu sobie (wiedza i interpretacja gorąca, kierowana regułami o charakterze egocentrycznym i afektywnym)
Trivers - najważniejsze zniekształcenia wynikające z motywów służących samemu sobie:
tendencje do poczytywania siebie za dobrego i skutecznego
tendencje do wyolbrzymiania własnych dobroczynnych rezultatów poprzez ciągłe przypominanie pewnych zdarzeń
tendencje powodowane dążeniem do niesprzeczności polegające na takim przekształcaniu zdarzeń, ocen, opinii, aby uczynić je bardziej zgodnymi z obecnym stanem
tendencje do zniekształcania wielkości własnego wysiłku na rzecz danego działania przez przypisywanie sobie większego udziału niż udział rzeczywisty
- przy powtarzalnym uaktywnianiu się wymienionych wyżej motywów może pojawić się samowyzwalający się układ prowadzący do nasilania się zniekształceń w następującej postaci:
1. uruchomienie motywacji poznawczej
2. blokada realizacji motywacji poznawczej powoduje skupienie uwagi na sobie
3. uruchamia, przez wzbudzany stan emocjonalny, motywy służące na rzecz samego siebie
4. przy powtarzalnej kolejności zdarzeń uruchamiane motywy „ja” mogą nasilać tendencje do rozwoju danej formy zachowań, jak na przykład poczucia kontroli zewnętrznej, niskiego poczucia skuteczności, poczucia bezradności
5. te formy zachowań są same w sobie zniekształceniami i prowadzą do kolejnych zniekształceń
6. zwrotnie zmianie ulega sposób poznawania
jest to jeden z możliwych mechanizmów wskazujących na rolę „ja” w wyznaczaniu motywacji
J. W. Brem:
- umysł jest wyposażony w motywacje zabezpieczające jego wolność i zakres wyboru, dzięki czemu przeciwstawia się on i niweluje pojawiające się zagrożenia wolności. Przekroczenie określonego nasilenia nacisków ze strony otoczenia wywołuje u podmiotu stan oporu, czyli następuje obniżenie motywacji do wykonywania określonych działań. Wzbudzana jest natomiast motywacja do zachowań niezgodnych z zaleceniami, pomimo że podmiot akceptuje określone normy - „psychologiczna reaktancja”
Dzięki interakcji z innymi osobami zachowania motywacyjne podmiotu nabierają charakteru jednostkowego i ujawniają sobie właściwą jakość.
Fenigstein, Scheier, Buss:
- prywatne ja: osobiste standardy, postawy i inne elementy uznawane za ukryte, niedostępne obserwacji innych ludzi
- publiczne ja: to wszystko, co składa się na „społeczne oblicze” jednostki
Baumaister i D. M. Tice:
- jednym z najbardziej podstawowych procesów “ja” jest prezentacja siebie
- motyw podobania się innym jest jedną z najważniejszych form ludzkiej aktywności
- prezentacja siebie decyduje o możliwościach spełniania wielu potrzeb
- styl i sposób prezentacji siebie będzie wpływał zwrotnie na poczucie własnej skuteczności, na poczucie i jakość tożsamości
- dwa główne motywy leżące u podstaw prezentacji siebie: chęć wywołania wrażenia na innych, dążenie do uzyskania tożsamości publicznej i zdobycia uznania
- struktura „ja”:
- publiczne ja: sposób prezentacji siebie samego innym osobom, pozycję społeczną i pełnione role społeczne
- obraz siebie samego: bardziej ukrywany i nie zawsze ujawniany rodzaj „ja”
- rzeczywiste „ja”: rzeczywistość zachowań, cech, indywidualnych różnic lub właściwości danej osoby
- „ja” idealne: czym osoba chciałaby być
Osoby, u których obraz siebie samego jest stabilny, mogą być bardziej zorientowanie na samych siebie, natomiast osoby o niestabilnym obrazie samego siebie wydają się bardziej poszukiwać zewnętrznych odniesień, odniesień do standardów, ról czy zachowań innych osób lub grup.
Self-monitoring - forma odwoływania się do zewnętrznych lub wewnętrznych wskazówek przy kierowaniu własnym zachowaniem
zaangażowanie we właściwe sposoby zachowania społecznego
koncentracja uwagi na porównywaniu informacji dopływających z otoczenia
zdolność do kontrolowania albo modyfikowania prezentacji siebie
stosowanie tej zdolności w szczególnych sytuacjach
pozasytuacyjną zmienność społecznego zachowania
Osoby o wysokiej tendencji do monitorowania siebie konstruują własną tożsamość na podstawie specyficznej sytuacji społecznej i ważnych w ich życiu stosunkach interpersonalnych rozwój tzw. pragmatycznego ja; szybciej zmieniają zachowania pod wpływem zmiany otoczenia i rozwijają w sobie większą wrażliwość na stany otoczenia; różna prezentacja siebie w różnych sytuacjach
Osoby o niskiej tendencji do monitorowania siebie utrzymują tożsamość odwołując się do swoich własnych możliwości, są bardziej wrażliwe na stany wewnętrzne niż na stany otoczenia rozwój tzw. pryncypialnego; poszukują kontaktów z takimi osobami czy grupami osób, które umożliwią im działanie zgodne z ich własnymi normami, wartościami itd.
Wicklund i Gollwitzer - teoria symbolicznego spełniania siebie:
- każdy człowiek dąży do realizacji określanych przez siebie celów. W tym procesie dążenia ważne są elementy motywacyjne i rozpoznanie społeczne, natomiast inne elementy występujące w otoczeniu mogą służyć jako znaki czy wskaźniki pozycji siebie (ja) w relacji do określonych przez siebie celów. Zaangażowanie w realizację celu lub w realizację aspiracji implikuje dążenie do osiągania tego celu przez właściwe formy zachowań i posługiwanie się wskazówkami sygnalizującymi stan starań o spełnienie tego celu. Określenie siebie wynika z realizacji celów, których osiągnięcie pociąga za sobą gotowość do zachowywania się w dany sposób
- osoba musi być zaangażowana w określony przez siebie cel
- tożsamość jest konstruowana i określana przez orientację na cel; aby osiągnąć ten cel , osoba musi posługiwać się wskazówkami i musi konstruować sposoby, w jakie może osiągnąć tożsamość
- jeśli bezpośrednie dojście do określonego przez siebie celu nie jest możliwe, to niezbędna jest symbolizacja siebie (odwoływanie się do symboli, aby móc określić samego siebie)
- symbolizacja siebie tylko wtedy staje się społeczną rzeczywistością i może przebiegać efektywnie, gdy będzie rozpoznawana i uznawana przez innych
- dla spełnienia siebie samego i określania własnej tożsamości podstawowe znaczenie ma zatem nie tyle obraz siebie samego, ile określenie samego siebie
Greenwald:
- rozwój ja jest wynikiem realizacji przez ego różnego rodzaju zadań. Rodzaje zadań realizowanych przez ego są z kolei rezultatem odmiennych sposobów angażowania ego. Trzy formy angażowania ego są dominujące:
- gdy konieczne jest wywołanie wrażenia na otoczeniu lub następuje ewaluacja przez inne osoby
- gdy następuje ewaluacja siebie, wyobrażanie siebie na użytek własny
- gdy dotyczy ważnych spraw i konieczności odniesienia do centralnych wartości
- różne uruchamiane motywy prowadzą do rozwoju różnych rodzajów self:
Potrzeba aprobaty publiczne self
Potrzeba wartości siebie prywatne self
Zachowania motywacyjne nastawione na realizację wartości kolektywne self
Poszukiwanie przyjemności i unikanie przykrości rozlany self
- rozwój self jest rezultatem następstw, gdzie:
- nowe aspekty self są dodawane do już istniejących
- już utworzony aspekt self rozwija się nadal, pomimo pojawiania się ciągle nowych
- w zależności od różnic indywidualnych poszczególne aspekty self mają różną siłę wpływu na zachowanie
- „ja” jako złożony (jednoczący rozmaite formy wiedzy o sobie), właściwy danej osobie (idiosynkratyczna struktura wiedzy), centralny („ja” jest ważniejsze niż inne struktury osobowości) i zdolny do wzbudzania ustosunkowań (związek z godnością samego siebie) schemat (zorganizowana struktura wiedzy o sobie)
- rozlany self - ma źródło w wewnętrznych doznaniach somatycznych i nie wymaga wyższego poziomu rozwoju reprezentacji; dochodzenie do poziomu schematu prowadzi do licznych przekształceń i ujawniania się tego aspektu self w coraz to innych wymiarach realizowanych działań
- self publiczny - rozwija się wówczas, gdy aprobata przez innych osiąga wartość, która staje się konkurencyjna w stosunku do wewnętrznych źródeł zadowolenia
- self prywatny - pojawia się wówczas, gdy ujawniają się sprzeczności między standardami prezentowanymi przez różne osoby; służy do oceny zgodności tendencji do zachowań z układem wartości niezależnych od sytuacji
- kolektywny self - źródła w identyfikacji z rodziną jako grupą odniesienia; ujawnia się, gdy dana osoba zaczyna rozwiązywać pojawiające się konflikty między grupą a własnymi celami, dając pierwszeństwo wartościom i celom grupy odniesienia
- przedstawiony opis rozwoju i kolejność jego faz nie oznacza konieczności kształtowania się wszystkich aspektów self
- co niesie koncentracja na tylko jednym aspekcie self:
- rozlany self - tendencja do zachowań mających na celu zaspokajanie potrzeb egocentrycznych
- publiczny self - dążenie do poszukiwania ciągłego uznania i aprobaty społecznej, tendencje do konformizmu i posłuszeństwa
- prywatny self - nastawienie na osiąganie indywidualnych sukcesów, na niezależność, potrzebę samookreślenia, osiągnięć
- kolektywny self - realizowanie celów zgodnych z celami grupy odniesienia
Znaczenie interakcji społecznych:
- uaktywnia dyspozycje motywacyjne człowieka
- szczególnie istotne są motywy związane z „ja”
- interakcja wzbudzająca dany motyw wiąże się z uaktywnieniem właściwego rodzaju „ja”
- w rezultacie powtarzanych doświadczeń dane rodzaje „ja” nabierają pewnych specyficznych właściwości
- te, tak ukształtowane i mające specyficzne właściwości, rodzaje „ja” stanowią formę dysponującą do wyzwalania danych stanów emocjonalnych i danych stanów motywacyjnych kiedy pojawi się dana interakcja uaktywniająca daną kategorię „ja”
- ten łańcuch może się komplikować, niektóre bowiem motywy nie tylko mają tendencję do wzbudzania danego rodzaju „ja”, ale stanowią podstawę kształtowania globalnego obrazu siebie (jeden z ważniejszych to potrzeba utrzymania wartości siebie)
Posiadanie znaczenia lub bycia kimś znaczącym:
- stan osobistego poczucia bycia kimś liczącym się, bycia tym, który ma jakieś znaczenie
- posiadanie znaczenia w wymiarze społecznym: jednostkowy wpływ na przebieg zdarzeń zachodzących w świecie zjawisk społecznych i politycznych
- bycie kimś znaczącym w wymiarze interpersonalnym: odczucie posiadania wpływu na określonych innych ludzi, bycia nieobojętnym dla innych osób:
- poczucie bycia obiektem uwagi innej osoby: osoba o obniżonym poczuciu posiadania znaczenia doświadcza siebie jako kogoś niewidocznego, nie wywołującego wrażenia w świadomości drugiej osoby
efekt Hawthorne: zarówno gdy zwiększano oświetlenie w hali produkcyjnej, jak i gdy zmniejszano oświetlenie produktywność ulegała zwiększeniu - tłumaczone faktem zainteresowania się pracownikami; w grupie kontrolnej, w której nie wprowadzano żadnych zmian, produktywność pracy nie ulegała specjalnym zmianom
- brak kogoś zostaje potraktowany jako coś istotnego
- bycie ważnym dla innej osoby
- poczucie bycia w zasięgu czyjegoś „ja”, stanowienia części czyjegoś „ja”
- skłonność do bycia kimś silnym, gdy jakaś osoba polega na danej osobie
- poczucie posiadania znaczenia wskazuje na podstawową rolę informacji dopływających do danej osoby od innych osób; posiadanie znaczenia podtrzymuje nie tylko wartość osoby, ale i motywuje do podejmowania aktywności na rzecz innej osoby.
- Rogers - dla człowieka ważne jest spełnienie dwóch potrzeb: uznania ze strony innych i potrzeby szacunku do samego siebie; potrzeby te znajdują się u podstaw rozwoju dalszych właściwych wyborów i właściwych form sygnalizowania doświadczeń; działania i uczucia oceniane pozytywnie są internalizowane i włączane w zakres „ja”, natomiast działania i uczucia nieaprobowane zostają wyłączane z obszaru „ja”
W.B. Swann:
- ludzie są skłonni do gromadzenia dowodów potwierdzających sposób widzenia siebie samych; aby podtrzymać trafność widzenia siebie, ludzie (zgodnie z tą tendencją) angażują się w różne społeczne i poznawcze procesy, które mają tę trafność widzenia siebie potwierdzać
- procesy społeczne(bliskie tym stosowanym przez osoby o niskim self-monitoringu):
- szukanie oznak i symboli pozwalających określić siebie
- selekcja przy doborze partnerów interakcji
- posługiwanie się różnymi sposobami, które doprowadzą do pożądanego przebiegu interakcji społecznych
- procesy poznawcze: ludzie przeceniają i zwracają większą uwagę na informacje potwierdzające ich obraz siebie samego, a dopływające na temat własnych zachowań dwuznaczne informacje są raczej interpretowane jako potwierdzające uznawany sposób widzenia siebie
- potwierdzanie siebie jest aktywnością zasadniczo rutynową, mogę jednak występować momenty krytyczne:
- gdy do człowieka dopływają informacje na temat niego samego od kompetentnych i znaczących źródeł i są to informacje niezgodne z dotychczas znanymi, uwaga będzie skupiona na zagrożonym wymiarze obrazu siebie z jednoczesnym otwieraniem się i poszukiwaniem informacji, które mogą jednak potwierdzić trafność wcześniejszego widzenia siebie lub zaprzeczyć trafności dopływającej informacji
- proces porównywania realnego „ja” z „idealnym ja”, co wyzwala napięcie motywacyjne prowadzące do zmiany zachowań i do zmiany postrzegania siebie samego
- rezultat dojrzewania i wieku; gdy społeczność dostrzega zmiany w podmiocie, wówczas zwrotnie też na nie reaguje i tym samym je uwiarygodnia
Greenwald:
- wysoka samoocena jest związana z zapewnieniem możliwości rozwiązywania zadań życiowych
- pozytywny obraz samego siebie wiąże się z możliwością angażowania się w pewne działania i ich skutecznego przebiegu, co zapewnia jednocześnie wyższą stabilność poznawczą niż w przypadku negatywnego obrazu siebie
Tesser i Campbell:
- ludzie są motywowani do zachowania pozytywnego wartościowania siebie
- dzięki procesom refleksji i porównania wartościowanie siebie jest pod silnym wpływem okoliczności społecznych
- refleksja jest procesem umożliwiającym jednostce uczestnictwo w osiągnięciach innych osób przez kojarzenie tych osiągnięć z własnymi - bliski związek z kimś, kto jest w czymś dobry, może podnosić wartość siebie
- porównywanie - bliski związek z kimś, kto wykonuje to samo zadanie może prowadzić do obniżenia wartości samego siebie
Rozbieżność w ramach struktury „ja” jako stan motywacyjny:
- uczucia do siebie będące wynikiem porównania rzeczywistych osiągnięć z zamierzeniami wpływają na wartość samego siebie (James)
- rzeczywiste osiągnięcia stanowią postać tzw. „ja realnego”, natomiast zamierzenia postać różnych standardów „ja”
- już sama w sobie rozbieżność będąca stanem braku równowagi może być traktowana jako pewnego rodzaju motyw lub raczej jako dyspozycja motywacyjna, bo jest stanem napięcia; im bardziej znaczących sfer życia psychicznego będzie dotyczyła ta rozbieżność, tym silniejszy będzie stan napięcia i tym łatwiej będą wyzwalane pewne formy aktywności
- o znaczeniu decydują:
- rola danych właściwości w rozwoju człowieka i utrzymywaniu jego wartości jako osoby
- bliskość właściwości psychicznych
- ogólna wartościowość danych właściwości pod względem możliwości realizacji potrzeb, osiągania celów czy wykonywania zadań
Wicklund:
- koncentracja uwagi na własnej osobie jest określana jako samoświadomość przedmiotowa; jeśli człowiek skupia na sobie uwagę w wyniku działania rozmaitych okoliczności, zmiennych sytuacyjnych, to nasileniu ulega rozbieżność między jego stanem aktualnym a aktualnymi standardami
- jeśli stan aktualny wyraźnie odbiega od przyjętych standardów, to następuje obniżenie samooceny i stan emocjonalnie negatywny
- stan emocjonalnie negatywny może być redukowany:
- przez unikanie bodźców wywołujących koncentrację świadomości na sobie
- przez zmianę standardów
- przez obronne reinterpretacje
-przez próbę zmiany zachowań na zgodne ze standardami
Rokeach:
- sprowadzenie źródeł motywacji do stopnia „niezadowolenia z siebie samego” - ten stan jest rezultatem istniejących rozbieżności w ramach całego systemu poznawczego i zakresu angażowania centralnej struktury „ja”
- podstawową jednostką tworzącą system poznawczy jest przekonanie
- system przekonań:
- przekonania uznawane: wszystkie przekonania, założenia, oczekiwania czy hipotezy, świadome i/lub nieświadome, które dana osoba w danym czasie akceptuje jako prawdziwe
- przekonania nieuznawanie: przekonania, założenia, oczekiwania świadome i/lub nieświadome, które w danym czasie dana osoba traktuje jako nieprawdziwe
- 10 podstawowych komponentów w systemie przekonań:
- wiedza o zachowaniu obiektów niespołecznych
- wiedza dotycząca zachowań osób znaczących
- wiedza dotycząca wartości i potrzeb osób znaczących
- wiedza dotycząca własnego zachowania
- specyficzne postawy
- system postaw
- wartości instrumentalne
- wartości ostateczne
- wiedza o sobie samym
- najbardziej centralnym komponentem jest wiedza o sobie samym i to ona będzie pełniła podstawową rolę w uruchamianiu motywacji
- wszystkie elementy systemu przekonań spełniające sobie właściwe funkcje podporządkowane są funkcji nadrzędnej, czyli utrzymaniu i podniesieniu wartości samego siebie
- z uwagi na to, że elementy systemu są ze sobą funkcjonalnie powiązane, zmiana jednego elementu pociąga za sobą zmianę pozostałych; im bardziej jednak centralne miejsce zajmuje w hierarchii dany element, tym większy będzie jego wpływ na zmianę pozostałych
- często zmiany dotykają zachowań lub postaw; taka sytuacja prowadzi do pojawienia się sprzeczności między elementami bardziej centralnymi a elementami zmienionymi, lecz niższymi w hierarchii; ponieważ między tymi elementami systemu pojawi się stan napięcia, uruchomiona też zostanie motywacja na rzecz jego redukcji i wtedy zazwyczaj następuje przywracanie wartości przez odwoływanie się do elementów bardziej centralnych
- „niezadowolenie” z siebie - nie stan sprzeczności poznawczej, a raczej doświadczenie o charakterze afektywnym
- doświadczany stan niezadowolenia z siebie motywuje do jego obniżenia lub całkowitej redukcji; aby jednak ustalić strategie redukcji musi najpierw nastąpić identyfikacja źródła niezadowolenia z siebie, co nie jest łatwe choćby z powodu uruchamianych w takich sytuacjach mechanizmów autodecepcji
- niezadowolenie z siebie ma charakter bardziej sytuacyjny, natomiast poczucie własnej wartości jest mniej lub bardziej trwałą właściwością danej osoby
- źródłem niezadowolenia są najczęściej zachowania moralne i niekompetentne
- jakość sygnalizowanego stanu oznacza też potencjalną możliwość wzbudzenia działań ukierunkowanych na rzecz utrzymania stanu osiągniętego lub na rzecz jego zmiany na bardziej sprzyjający rozwojowi lub dobremu samopoczuciu
Harter:
- uczucia związane z self przechodzą przez skomplikowany proces internalizacji, który w swojej końcowej fazie zawiera następujące komponenty:
- „ja” wykonuje działanie, za które przypisuje sobie odpowiedzialnoś
- „ja” ocenia to działanie jako pozytywne lub negatywne
- „ja” doświadcza emocjonalnej reakcji w postaci dumy z siebie lub wstydu za siebie
„Frustracja i stress psychologiczny”
Dollard:
- frustracja: przeszkoda, która pojawia się na drodze do realizacji celu
- frustracja: bezpośredni efekt wystąpienia przeszkody, czyli przerwanie ciągu czynności ukierunkowanych na zrealizowanie określonego celu
Określenie „frustracja” bywa też używane na oznaczenie bezpośrednich, psychologicznych następstw przerwania ukierunkowanej aktywności podmiotu (stan frustracji: zespół przykrych emocji, które pojawiają się w wyniku zablokowania dążeń podmiotu
Także frustracja jako popęd, czyli stan wewnętrzny organizmu, który powstaje w sytuacjach udaremnienia i wywiera motywujący wpływ na zachowanie
Maier - konieczne warunki wywołania frustracji - gdy osobnik:
- znalazł się w sytuacji nierozwiązywalnego problemu
- nie ma możliwości ucieczki lub wycofania się z sytuacji
- jest silnie motywowany do reagowania
- frustracja jest stanem organizmu wywołanym opisaną sytuacją i prowadzącym do form reagowania nieadekwatnych wobec zmieniających się warunków działania
- jednym z kryteriów stanu frustracji jest fiksacja
- frustracja określa krótkotrwałe i względnie trwałe zjawiska
- sytuacje trudne: klasa sytuacji, w których obserwujemy zakłócenie równowagi pomiędzy zadaniem realizowanym przez podmiot a jego możliwościami i zewnętrznymi warunkami realizacji czynności
Przyczyny frustracji
- czynniki wewnętrzne (właściwości psychiczne i fizyczne osobnika) i zewnętrzne (właściwości obiektywne sytuacji, w której osobnik działa)
- przeszkody o charakterze fizycznym i psychicznym (niedobór informacji i przeszkody symboliczne - wymagania, zakazy)
- Rosenzweig: bierne (tylko blokują działanie) i czynne (dodatkowo wzbudzają w jednostce poczucie zagrożenia)
możemy mówić o podstawowych typach przeszkód:
- zewnętrzne bierne
- zewnętrzne czynne
- wewnętrzne bierne (stałe własności podmiotu)
- wewnętrzne czynne (procesy i stany psychiczne)
Konflikty motywacyjne - konflikty między dążeniami jednej osoby
Lewin:
- konflikt - na jednostkę oddziałują jednocześnie dwie przeciwstawnie ukierunkowane siły psychologiczne, mające zbliżone natężenie
- konflikt dążenie-dążenie - w „polu psychologicznym” znajdują się dwa obiekty o podobnym stopniu atrakcyjności, zdobycie jednego z nich wyklucza zdobycie drugiego; jeśli podmiot podejmie decyzję i zacznie się zbliżać do jednego z obiektów, atrakcyjność celu wybranego rośnie, a odrzuconego spada
- konflikt unikanie-unikanie - człowiek zmuszony jest do dokonania wyboru między dwoma celami, mającymi wartość ujemną; gdy jednostka zaczyna się zbliżać do jednego z celów, stopień jego nieatrakcyjności wzrasta, co zwiększa tendencję do wyboru celu przeciwstawnego; powoduje to zatrzymanie działania w pewnym momencie i powrót do punktu wyjścia ostry stan frustracji
- konflikt dążenie-unikanie - jeden i ten sam obiekt wywołuje nastawienia ambiwalentne; może prowadzić do całej serii stanów frustracji
Model konfliktu Millera:
- jeżeli cel wzbudza jednocześnie tendencję propulsywną (dążenie) i repulsywną (unikanie), to w miarę zbliżania się do celu rośnie zarówno siła dążenia, jak i siła unikania, a przyrost siły unikania jest szybszy od przyrostu siły dążenia
Dollard i Miller:
- koncepcja nerwicy - przypuszczenie, że podstawowym źródłem jej jest przeżywanie przez pacjenta względnie trwałego konfliktu wewnętrznego, który uległ wyparciu
Konflikty poznawcze:
- informacje, jakie jednostka uzyskuje z otoczenia, są wyraźnie niegodne z wytworzonymi oczekiwaniami; (Festinger) dysonans poznawczy - stan wzbudzający przykre napięcia emocjonalne i motywujący do podejmowania czynności, których celem staje się zredukowanie dysonansu; jest to zjawisko zbliżone do frustracji, analogia polega na tym, że zarówno sytuacje frustracyjne, jak i dysonans, rodzą przykre napięcia emocjonalne i wzbudzają motywację skłaniającą jednostkę do zmiany tego stanu rzeczy
Trwały stan frustracji:
- konfliktowa struktura osobowości:
- jednostka posiada potrzeby, które się wzajemnie wykluczają lub
- konflikt między różnymi potrzebami a standardami zachowania, zaakceptowanymi i uznanymi przez podmiot za swoje własne lub
- rozbieżność między aspiracjami życiowymi jednostki a jej obiektywnymi możliwościami
- motywacja społecznie nieaprobowana lub konsekwencje ukształtowania się niepoprawnych technik zaspokajania potrzeb
- typ relacji pomiędzy osobowością a względnie trwałymi warunkami społecznymi, w jakich człowiek się znajduje
Frustracja jako popęd:
C. Hull:
- każdy konkretny stan popędowy zawiera w sobie dwa oddzielne komponenty:
- zgeneralizowany - określany też mianem napędu, w sposób niespecyficzny, globalny energetyzuje zachowanie się
- bodziec popędowy - nazywany też czynnikiem ukierunkowującym
- popęd jako proces pośredniczący między sytuacją a zachowaniem
- wielkość, siła i czas trwania oraz inne ilościowe właściwości reakcji nie są tylko funkcją siły popędu, ale również siły nawyku wiążącego dany bodziec z daną reakcją
Brown i Farber:
- frustracja jest stanem popędowym, który pojawia się wtedy, gdy sekwencja zachowań ukierunkowanych na cel ulegnie zahamowaniu
- popęd frustracji zawiera dwa komponenty: powoduje przyrost zgeneralizowanego popędu i wytwarza sygnały specyficzne dla frustracji; sygnały te mogą z kolei wywoływać reakcje bezwarunkowe oraz wytworzone poprzednio, skojarzone ze stanami frustracji reakcje wyuczone
Amsel:
- uwzględnia tylko frustrację wywołaną brakiem oczekiwanej nagrody
- wprowadza pojęcie cząstkowej frustracji antycypacyjnej - jeżeli zwierzę doświadczalne spodziewa się, że po przebiegnięciu określonego odcinka drogi otrzyma nagrodę i jeżeli kilkakrotnie nagrody, to uczy się antycypować stan frustracji (pojawi się wyuczona tendencja do reakcji unikania)
Eksperyment Amsela i Roussela:
- prosta bieżnia z dwiema skrzynkami docelowymi, z których jedna była umieszczona w środku, druga zaś przy końcu drogi
- początkowo przyzwyczajano głodzone szczury do tego, że pokarm znajduje się w obu skrzynkach, zwierzęta przebiegały drogę do pierwszej, opróżniały ją i biegły do następnej
- sytuację frustracyjną zaaranżowano w taki sposób, że po pewnym czasie usuwano przed próbą pokarm z pierwszej skrzynki; okazało się, że w grupie eksperymentalnej w porównaniu z grupą kontrolną, frustracja wywoływała skrócenie czasu, w jakim szczur pokonywał drogę do drugiej skrzynki
Amsel i Ward:
- istnieją specyficzne, związane z frustracją sygnały ukierunkowujące czynności
- drugi odcinek bieżni miał kształt litery T; w wypadku wzmocnienia zwierzę musiało dokonać skrętu w lewo, po doznaniu frustracji skręcić w prawo; w takich warunkach szczury uczą się różnicowania
Frustracja jako emocja:
Haner i Brown:
- polecili dzieciom w wieku przedszkolnym, aby natychmiast po usłyszeniu dzwonka sygnalizującego niepowodzenie zaprzestały wykonywania zadania i wyłączyły dzwonek naciskając odpowiednią dźwignię
- rejestrowano naciskanie dźwigni przez dzieci, które rozwiązywały zadanie dłużej i bardzo krótko; okazało się, że energia działań wyrażająca się w sile nacisku była większa u dzieci z pierwszej grupy
Adelman i Maatsh:
- emocje frustracyjne odznaczają się przykrym zabarwieniem afektywnym
- czas przebiegu przez szczura pierwszego odcinka bieżni wydłuża się jako funkcja uprzednio doznawanych frustracji - wytworzenie silnej tendencji hamującej
Od czego zależą treściowe właściwości emocji powstających w wyniku frustracji dążeń?
- sposób lokalizowania źródła frustracji przez podmiot - uznanie, że frustracja pochodzi ze źródeł zewnętrznych, wzbudza gniew bądź lęk; przypisywanie frustracji własnym niedostatkom powoduje poczucie winy, samooskarżanie się, obniżenie poczucia własnej wartości i towarzyszące temu przygnębienie
- ocena przeszkody przez podmiot jako usuwalnej lub nieusuwalnej - (Reykowski) usuwalna: emocje steniczne o odcieniu negatywnym (niepokój, gniew); nieusuwalna: odczucie zniechęcenia, poczucie beznadziejności i apatia, czemu towarzyszy wyraźny spadek aktywacji
- (Lazarus) subiektywna ocena relatywnej siły czynnika zagrażającego - jeżeli źródłem frustracji jest osoba o niskim statusie społecznym: reakcja gniewu; osoba o wysokim statusie: reakcja niepokoju, lęku
Ludzie przyjmują dwa odmienne nastawienia wobec przeszkód:
- zadaniowy - przeszkoda jako problem do rozwiązania, obiektywna trudność wymagająca wzmożenia wysiłku itd.; problemy i trudności nie tylko nie wywołują negatywnych emocji, ale mogą wręcz budzić zainteresowanie, ciekawość, ambicje twórcze, motywując go do wspięcia się na wyżyny swoich możliwości; nie następuje zmiana podstawowego celu działań, modyfikacji ulega taktyka osiągania celu
- obronny - powstawanie silnych emocji o znaku ujemnym, zmiana pierwotnego kierunku działań; zasadniczym celem zachowania staje się wtedy zredukowanie nieprzyjemnego napięcia
Frustracja a agresja:
I.
- frustracja rodzi tendencję do agresji; frustracja zawsze wywołuje tendencję agresywną, zaś wystąpienie zachowania agresywnego wskazuje nieodmiennie na poprzedzającą je frustrację
- rozróżnienie między agresją jako formą zachowania się a pobudzeniem do agresji, czyli wewnętrznym stanem motywacyjnym (popęd agresywny)
- Dollard - siła pobudzenia do agresji jest funkcją siły popędu leżącego u podstaw zablokowanej czynności, wielkości przeszkody pojawiającej się na drodze do realizacji celu oraz liczby kolejno doznanych frustracji
- sytuacja frustracyjna może nie prowadzić do jawnej agresji, mimo wzbudzenia emocji złości; stopień takiego zahamowania jest funkcją wielkości kary, której oczekuje dana osoba za wykonanie reakcji agresywnej
- im silniejsze jest powstałe w wyniku frustracji pobudzenie do agresji, tym bardziej prawdopodobne jest ukierunkowanie agresji na czynnik spostrzegany jako źródło frustracji; zależność ta ulega zmodyfikowaniu, gdy człowiek antycypuje wystąpienie kary za zaatakowanie przeszkody zahamowanie ataku na źródło frustracji i wzrost natężenia popędu agresywnego
- im silniejsze będzie zahamowanie agresji skierowanej na czynnik frustrujący, tym intensywniej wystąpi przemieszczenie agresji; zjawisko to występuje w zróżnicowanych formach:
- niespecyficzne czynności agresywne pozbawione kierunku
- agresja zostaje skierowana na inne obiekty lub osoby, podobne pod jakimś względem do oryginalnego
- podejmowane są akty agresywne wobec samego siebie
- Berkowitz - wyjaśnienie irracjonalnej wrogości wobec grup mniejszościowych w danym społeczeństwie za pomocą przemieszczenia agresji pofrustracyjnej
II. Wykazano, że frustracja nie zawsze prowadzi do agresji, a agresja ma nie zawsze źródło we frustracji
- frustracja może wzbudzać inne stany emocjonalno-motywacyjne: na przykład lęk i strach
- Pastore, Rothaus, Worchel - tylko frustracja spostrzegana przez jednostkę jako „arbitralna” (niesprawiedliwa, złośliwość otoczenia) wywołuje wyraźne pobudzenie do agresji; brak agresji przy nastawieniu konstruktywnym czy zadaniowym wobec przeszkody
- Bandura - dzieci przyglądające się agresywnym czynnościom osób dorosłych przejmują i odtwarzają taki sposób działania niezależnie od tego, czy były, czy też nie były frustrowane
- ludzie przejmują uprzedzenia wobec grup mniejszościowych od swojego otoczenia
- efektywnym sposobem wywołania agresji u człowieka jest nie tyle przerywanie jego aktywności, ile atakowanie go
Frustracja a fiksacja:
Maier:
- stojak Lashleya - szczura umieszcza się na niewielkiej platformie, naprzeciwko niego znajdują się dwa otwory przesłonięte papierem; w pierwszej fazie eksperymentu zwierzęta są tresowane do wykonywania skoków przez okienka, przy czym skok do jednego z nich kończy się sukcesem, a do drugiego niepowodzeniem; szczur wyucza się reakcji skakania do prawego lub lewego okienka
- uprzednio opanowane przez zwierzę zadanie czynił nierozwiązywalnym, stosując kary i nagrody w sposób zupełnie przypadkowy, bez jakiejkolwiek regularności; szczury skakały wybierając zawsze bądź jedną stronę (stereotyp pozycyjny) bądź też jeden z symboli, którym oznaczano okienka (stereotyp związany z symbolem)
- w kolejnej fazie eksperymentu stwarzano ponownie możliwość nauczenia się poprawnych reakcji osiągania nagrody, czyniąc zadanie na nowo rozwiązywalnym; pomimo zmiany warunków i usunięciu frustracji ogromna większość zwierząt z ukształtowanym stereotypem pozycyjnym nie była zdolna do zmiany swojego zachowania i wielokrotnie powtarzała usztywnioną reakcję
- pod wpływem frustracji zachowanie traci swoją plastyczność i adaptacyjność; zdolność dostosowywania się do zmian w sytuacji jest ograniczona, a czynności stają się kompulsywne
- przeciwstawienie sobie dwóch odrębnych mechanizmów rządzących zachowaniem się:
- mechanizmu motywacji, sterującego zachowaniem plastycznym, adaptacyjnym, zmiennym
- mechanizmu frustracji, prowadzącego do zachowania sztywnego, nieprzystosowanego, pozbawionego funkcji instrumentalnej wobec określonego celu
Frustracja a regresja:
- regresja - pojawienie się bardziej prymitywnych form zachowania się spotykanych we wcześniejszych okresach rozwojowych
- Barker, Dembo, Lewin - dzieciom pozwolono się bawić nowymi, bardzo atrakcyjnymi zabawkami, które następnie zabrano im i umieszczono za przegrodą w taki sposób, że były dobrze widoczne, ale niedostępne; jednocześnie dzieci otrzymały znane im nieatrakcyjne, stare, zużyte zabawki; w wyniku frustracji nastąpił znaczny spadek poziomu konstruktywności zabawy, dzieci bawiły się zabawkami w sposób typowy dla dzieci młodszych o około półtora roku
- prymitywizacja a regresja historyczna - powrót do wcześniejszej rozwojowo formy zachowania się
- Bartol i Ku - wyuczali studentów wiązania węzła żeglarskiego dwiema odmiennymi metodami: A - prostsza, ale czasochłonna i B - trudna, ale szybka. Pierwsza grupa badanych uczyła się najpierw A, a potem B, druga odwrotnie; przy sprawdzaniu okazało się, że połowa woli technikę, której uczyła się jako pierwszej, druga połowa tą, której uczyła się jako drugiej; następnie poddano badanych sytuacji stressowej z wyraźnymi elementami frustracji; okazało się, że 90% badanych posługiwało się techniką wyuczoną wcześniej, bez względu na to, czy była to metoda prostsza czy też bardziej skomplikowana - przemawia to za słusznością hipotezy retrogresji (regresji historycznej)
Mechanizmy obronne:
- znaczenie szersze - wszelkie zabiegi, umożliwiające jednostce redukcję przykrego napięcia emocjonalnego bez zmiany obiektywnej sytuacji, która je wywołała
- znaczenie węższe - wewnętrzne manipulacje poznawcze, które zapewniają jednostce osłabienie niepokoju lub nie dopuszczają do jego powstania
- wypieranie - usuwanie i niedopuszczanie do świadomości myśli, które wywołują lęk lub niepokój
- projekcja - przypisywanie innym ludziom tych cech i właściwości, których jednostka nie akceptuje u samej siebie
- racjonalizacja - w sytuacjach, gdy człowiek wykonał działanie niezgodne z aprobowanymi przez niego wzorcami zachowania, „dobudowanie ideologii” do takiej sytuacji, szukając jej na pozór racjonalnego wytłumaczenia (także obniżanie wartości celu, którego nie udało się osiągnąć)
- reakcja upozorowana - wytwarzanie postawy przeciwnej w stosunku do rzeczywistych uczuć jednostki względem obiektu
- substytucja - jednostka zamiast działań skazanych na niepowodzenie podejmuje działania skierowane na cele zastępcze
- dysocjacja - odseparowanie myśli od działań, traktowanie własnych sądów i wypowiedzi jako czegoś niepowiązanego z czynami, co pozwala podejmować czynności wyraźnie niezgodne z przekonaniami człowieka bez ryzyka przykrego dysonansu
- mechanizmy obronne są zabiegami mającymi nieświadomy charakter
- uruchomienie mechanizmów obronnych w mniejszym lub większym stopniu prowadzi do zniekształcenia sposobu, w jaki jednostka spostrzega swoje własne działania, pragnienia i utrwalone właściwości, a także rozmaite aspekty otaczającego ją świata społecznego
- Miller i Swanson - mechanizmy prymitywne (prowadzą do bardzo znacznego zniekształcenia obrazu rzeczywistości, stosowane są w sposób globalny, nieadekwatny do rodzaju konfliktu i sytuacji oraz powodują poważne trudności w kontaktach społecznych jednostki, a w rezultacie jej nieprzystosowanie społeczne) oraz mechanizmy bardziej złożone (w mniejszym stopniu wypaczają obraz rzeczywistości, w związku z czym mniejsze jest prawdopodobieństwo, że w następstwie posługiwania się nimi wystąpią trudności w przystosowaniu się); mechanizmy bardziej prymitywne uruchamiane są wtedy, gdy stopień zagrożenia psychologicznego jednostki jest większy
Frustracja a zaburzenia przystosowania:
Neurotyzacja osobowości: jednostka odczuwa rozmaite irracjonalne lęki i niepokoje, które ją obezwładniają, koncentrują jej myśli i uwagę na samej sobie; wg psychologów klinicznych źródłem jest długotrwała frustracja żywotnych potrzeb człowieka; szczególnie charakterystycznym rysem osobowości nerwicowej jest występowanie trwałych konfliktów wewnętrznych, które sprawiają, że spełnienie jednej potrzeby frustruje drugą i na odwrót
Zaburzenia procesu socjalizacji: jednostka nie akceptuje lub nie przyswaja sobie norm moralnych i innych zasad regulujących współżycie społeczne członków danej zbiorowości
Zahamowanie rozwoju osobowości: jej podstawowym elementem jest system potrzeb tworzący układ hierarchiczny, który rozwija się stopniowo i polega na sukcesywnym nadbudowywaniu się rozmaitych potrzeb społecznych i poznawczych, a także potrzeby samorealizacji nad bardziej elementarnymi potrzebami psychicznymi - człowiek, który w dzieciństwie nie zaspokoił potrzeby bezpieczeństwa, może jako dorosły ustawicznie poszukiwać możliwości jej pełnego zrealizowania, co uniemożliwi mu normalny rozwój i zautonomizowanie się innych potrzeb i zainteresowań
Stress:
- stress biologiczny - zespół zmian fizjologicznych organizmu, pojawiający się w odpowiedzi na działanie bodźców szkodliwych
- stress psychiczny - zmiany występujące w psychologicznych mechanizmach regulacyjnych i czynnościach pod wpływem różnego rodzaju trudnych sytuacji
- stress psychologiczny jest ściśle związany ze stresem fizjologicznym i odwrotnie
Rosenzweig:
- tolerancja na frustrację - zdolność człowieka do znoszenia frustracji, przy której mimo zablokowania działań nie występuje dezorganizacja zachowania
Odporność na stress:
1. fakt niereagowania przez człowieka pobudzeniem emocjonalnym, pomimo że znajduje się w warunkach stresu, brak reakcji emocjonalnej na trudną sytuację
2. zdolność do utrzymania poprzedniego kierunku, sprawności i poziomu organizacji zachowania, pomimo występowania stressu; pod wpływem stresu wytwarza się stan pobudzenia emocjonalnego, nawet bardzo silny, niemniej jednak nie dochodzi do dezorganizacji czy destrukcji zachowania i podstawowe cele działania są w dalszym ciągu realizowane
Ogólna charakterystyka odporności na stress:
- uniwersalność - zgeneralizowana odporność na wszystko lub całkowity brak odporności na cokolwiek - tego rodzaju kategorie istnieją raczej w abstrakcji, w rzeczywistości bowiem ludzie absolutnie odporni i całkowicie nieodporni pojawiają się bardzo rzadko
- zróżnicowany poziom odporności na specyficzne sytuacje stresowe - charakterystyka odporności musi uwzględniać treść sytuacji stressowej, jej szczególne właściwości dla konkretnej osoby
- zmienność tej cechy w czasie występująca u jednej i tej samej osoby - takie samo obciążenie spowodowane powtórzeniem się analogicznej sytuacji stresowej w dwóch różnych momentach czasu może dać zaskakująco odmienne efekty
- zdolność do tolerowania stressu jest uwarunkowana w pewnym zakresie przez zadania, jakie człowiek wykonuje - znajomość pewnego typu zadań i obycie z nimi, stopień ich złożoności sprawiają, że ludzie wykazują odporność w zakresie pewnych rodzajów czynności, a w zakresie innych nie
- zdolność do tolerowania stressu jest uwarunkowana przez procesy fizjologiczne oraz zmiany psychologiczne powstałe niezależnie od wystąpienia sytuacji stresowej - choroba, zmęczenie, niektóre środki farmakologiczne, rodzaj motywacji
- zdolność do tolerowania stressu jest też uwarunkowana pewnymi stałymi właściwościami jednostki: cechy układu nerwowego, doświadczenia w okresie dzieciństwa, samoocena, cechy reagowania emocjonalnego, sposób spostrzegania rzeczywistości
Cechy układu nerwowego a odporność:
- silny układ nerwowy (w zakresie procesu pobudzenia) - znacznie wyższa tolerancja na stress, pod wpływem ocen negatywnych polepszenie się podzielności uwagi (Mierlin), lepsze wyniki w fazie gry i rywalizacji niż w okresie treningu(Wiatki)
- słaby układ nerwowy - niższa tolerancja na stress, pod wpływem ocen negatywnych znaczne pogorszenie podzielności uwagi, wyniki w fazie gry gorsze od wyników w fazie treningu
- osobnik o typie słabym reaguje na sytuacje stresowe nieproporcjonalnie silnym napięciem emocjonalnym co wpływa zakłócająco na przebieg wykonywanych przez niego czynności
Emocjonalność a odporność:
- pobudliwość emocjonalna - łatwe szybkie, silne reagowanie na bodźce emotogenne - tak określona właściwość nie jest równoznaczna z niską odpornością
- Kocowski (astronauci) - nie stwierdził różnic pod względem pobudliwości emocjonalnej między osobami wykazującymi odporność bądź nieodporność na stres; kosmonauci przejawiają znaczną pobudliwość emocjonalną, jednakże to, co wydaje się różnić ich od osób przeciętnych, to m.in. doskonale wypracowany i sprawnie działający system kontroli nad emocjami, regulujący i ograniczający ich negatywny, dezorganizujący wpływ na zachowanie
- emocjonalność - skłonność do reagowania na sytuacje obciążenia określonymi pod względem znaku i treści procesami emocjonalnymi
- Szostak - wyższej sprawności funkcjonowania w warunkach stresowych towarzyszy większe natężenie emocji pozytywnych, natomiast reakcjom lękowym towarzyszy niższa sprawność w próbach eksperymentalnych
- odporność na sytuacje stresowe jest zależna od typu emocjonalności jednostki, a nie tylko od ogólnej pobudliwości emocjonalnej; jeżeli w odpowiedzi na stres pojawiają się obok nieuniknionego niepokoju reakcje pozytywne, należy spodziewać się, że odporność będzie wyższa
Struktura potrzeb i schematy poznawcze a odporność:
- odporność na stres może być rozpatrywana w powiązaniu ze strukturą osobowości, której ważnym komponentem są dążenia oraz schematy poznawcze
- ważną rolę w formowaniu się zdolności tolerowania stresu odgrywa rodzaj motywacji kierującej postępowaniem człowieka - Korchin i Ruff - odporności sprzyja dominacja potrzeby osiągnięć, której towarzyszy postawa zadaniowa
- nasilenie motywacji też jest istotne - Heszen - osoby o umiarkowanym natężeniu potrzeby osiągnięć na polu intelektualnym wykazują w porównaniu z grupami o niskim i wysokim natężeniu ten potrzeby najwyższą odporność na stres wywołany niepowodzeniem przy wykonywaniu zadań typu umysłowego
- ten element schematów poznawczych, który wyraża się w stosunku człowieka do samego siebie - osoby nieodporne na stres eksperymentalny odznaczają się poczuciem niższości i brakiem wiary w swoje możliwości
- Funkenstein - osoby, które czują, iż są niedoceniane przez otoczenie, nie potrafią przystosować się do powtarzającego się stresu; osoby, które odczuwają, że inni ludzie oceniają je zgodnie z ich własną samooceną, wykazują szybką adaptację do stresów, pośrednie miejsce zajmują osoby przeceniane nie tylko ogólny poziom samooceny, ale również stopień i kierunek ewentualnej rozbieżności między wytworzonym u danej osoby obrazem siebie samej a sposobem, w jaki oceniają ją inni ludzie, determinuje jej odporność na stres i łatwość adaptacji do stresów
- sposób, w jaki człowiek spostrzega rzeczywistość - jeżeli percepcja ma charakter realistyczny, jednostka będzie wykazywała zrównoważenie emocjonalne i odporność na stres
Wpływ doświadczeń życiowych okresu dzieciństwa na odporność:
- warunkiem wytworzenia się u dziecka tolerancji na frustrację jest jego zetknięcie się z sytuacjami frustracyjnymi - Rosenzweig
- korzystny wpływ na rozwój odporności wywierają sytuacje stresowe, które dziecko przeżywa we wczesnych latach życia w warunkach „zabezpieczenia”
- o korzystnym wpływie wczesnych doświadczeń stresowych decydują: ich pozytywny charakter, odnoszenie sukcesów przy pokonywaniu przeszkód i niebezpieczeństw oraz stopniowanie natężenia stresu w kolejnych doświadczeniach
W procesie adaptowania do stresu biorą udział dwa mechanizmy psychologiczne:
- stopniowe oswajanie się z zadaniem, nabywanie doświadczenia i wprawy w wykonywaniu go, co pośrednio zmniejsza stopień jego trudności dla człowieka
- selektywne modyfikacje w obrębie emocjonalności, a więc w natężeniu i jakościowym charakterze emocji wywoływanych przez powtarzające się sytuacje stresowe danego typu - następuje „rozerwanie” sekwencji: sytuacja stresowa, ostry lęk, dezorganizacja zachowania i spadek sprawności; przewidywanie zdarzeń sprawia, że maksymalne natężenie emocji wyprzedza w czasie moment, w którym następuje rzeczywiste maksymalne zagrożenie i w związku z tym zostaje utrzymana sprawność działań wtedy, kiedy najbardziej jest to potrzebne
- różne zabiegi umożliwiające opanowanie napięcia emocjonalnego:
- świadome przewidywanie własnych reakcji na stres, zdawanie sobie sprawy z ich charakteru i dynamiki
- tłumienie objawów negatywnych emocji, szczególnie lęku, usuwanie tego rodzaju doznań ze świadomości, nieprzyznawanie się do nich
- w sytuacji działań zbiorowych kontrolę nad emocjami ułatwia silna identyfikacja z grupą
- łatwiej dawać sobie radę ze stresem, kiedy źródło zagrożenia jest wyraźnie określone i na ten czynnik skierowana jest agresja
- postawa deprecjacji niebezpieczeństwa („nie jest tak źle”)
„Procesy emocjonalne” Reykowski
Psychologia introspekcyjna:
- Wundt - przyjemność i przykrość to osobna kategoria zjawisk psychicznych, jakościowo różna od wrażeń, czyli od elementarnych procesów poznawczych
- Ziehen - przyjemność i przykrość to cechy wrażeń, wrażenie ma trzy cechy znamienne: jakość, natężenie i zabarwienie wzruszeniowe
- psychologia introspekcyjna natrafiła na poważną trudność w momencie, gdy kierując się subiektywnym wyglądem zjawisk usiłowała znaleźć odpowiedź na pytanie, jaki jest stosunek między uczuciami (przyjemnością i przykrością) a czuciami (wrażeniami zmysłowymi)
- kolejny problem - afekty, doznania bardziej skomplikowane
- Ziehen - afekty jako zabarwienia wzruszeniowe towarzyszące bardziej złożonym zjawiskom
- Titchener - afekty (radość, troska, nienawiść), nastroje (wesołość, niepokój, udręczenie) oraz uczucia (intelektualne, moralne, estetyczne) nie różnią się jakościowo od przyjemności i przykrości
- Strumph - afekty to osobny rodzaj zjawisk psychicznych, podczas gdy uczucia przyjemności i przykrości to rodzaj wrażeń
- główny zarzut - introspekcjonizm podważa założenie intersubiektywności, poza tym to, co człowiek może w sobie „zobaczyć”, zależy w dużym stopniu od tego, czego został nauczony
Teoria Jamesa-Langego:
- podstawą wyróżnienia określonej grupy zjawisk jest nie ich wygląd, ale pochodzenie
- sama idea, że zmiany cielesne są przyczyną zjawisk emocjonalnych odwracała dotychczasowy, a i później bardzo rozpowszechniony sposób myślenia, wedle którego zmiany cielesne są skutkiem przeżywanych emocji
Behawioryzm:
- Watson - emocje to pewien rodzaj reakcji występujących w trzech zasadniczych formach: strachu, wściekłości i miłości; formy te można opisać wskazując na charakterystyczne sposoby zachowania się organizmu oraz zmiany w czynnościach narządów wewnętrznych
Psychoanaliza:
- musieli zrezygnować z założenia, że nauka zajmuje się zjawiskami obserwowalnymi
- emocje stanowią jeden z głównych regulatorów działania; mają dwa źródła - biologiczne (Id) i społeczne (Superego)
- w pierwszym okresie życia - dążenie do przyjemności i unikanie przykrości; w miarę tego, jak rozwijają się procesy umysłowe jednostka zaczyna się kierować zasadą realizmu
- z jednej strony emocje są ujmowane jako coś znanego z potocznego doświadczenia, z drugiej zaś psychoanaliza wychodzi poza to doświadczenie, przyjmując, że podobne zjawiska mogą przebiegać poza świadomością człowieka, a o ich istnieniu dowiadujemy się pośrednio analizując takie procesy umysłowe, które znajdują się poza kontrolą świadomości (sny, wolne skojarzenia) oraz takie zachowania, których wykonać nie mieliśmy zamiaru (pomyłki)
Psychologowie radzieccy:
- oparli swe koncepcje na założeniach materializmu dialektycznego, który zakłada, że procesy psychiczne stanowią specyficzny produkt aktywności mózgu, jest to szczególnego rodzaju stan czynnościowy
- uczucie wyraża stan podmiotu i stosunek do przedmiotu
- aspekt odzwierciedlenia: uczucia stanowią specyficzną formę odzwierciedlenia stosunku przedmiotów otoczenia do podmiotu
- aspekt ustosunkowania: uczucia stanowią formę aktywnego stosunku człowieka do świata
- określony rodzaj zjawisk materialnych warunkuje powstanie i właściwości procesów emocjonalnych; procesy fizjologiczne są warunkiem pochodzenia procesów emocjonalnych
- źródła emocji - czy i w jakim stopniu człowiek ma możność zaspokajania swoich potrzeb biologicznych i społecznych
- dwa rodzaje procesów emocjonalnych: związane z podkorą (emocje) oraz związane z korą (uczucia) - Pawłow
Ogólna charakterystyka procesu emocjonalnego:
- ich specyficzną funkcją jest „wykrywanie” tych własności przedmiotów i zdarzeń, które mają znaczenie dla podmiotu i mobilizacja organizmu do wykonania odpowiedniej reakcji wobec tych przedmiotów i zdarzeń (emocja jako proces, definiowanie poprzez funkcję)
- procesy emocjonalne wrażliwe są na te cechy rzeczywistości, które mają pozytywne lub negatywne znaczenie dla podmiotu jako organizmu i jako osoby
- uruchomienie procesów emocjonalnych prowadzi do zmian ilości energii zmobilizowanej przez organizm
- rezultatem emocji są tendencje kierunkowe do wykonania określonych czynności oraz towarzyszące im reakcje ekspresyjne
- trzy główne składniki procesu emocjonalnego:
- afektywny - składnik oceny pozytywności lub negatywności przedmiotu lub czynności, czemu odpowiada tendencja do podtrzymania lub przerwania kontaktu z danym przedmiotem, a także do kontynuowania lub przerwania danej czynności; stan przyjemności lub przykrości
- pobudzeniowy - związany z oceną siły oddziaływania, a także jego ważności dla jednostki: silniejsze i ważniejsze oddziaływania wywołują na ogół intensywniejsze pobudzenie; układ ruchowy (wzrost ogólnej ruchliwości, silne napięcie mięśniowe lub nawet nagły spadek napięcia mięśniowego), ośrodki centralne kory mózgowej (zmiany czynności bioelektrycznej mózgu, przyspieszenie lub nagłe zahamowanie procesów skojarzeniowych), oś przysadka-nadnercze (wydzielanie adrenaliny, AUN; wymienione tu różne przejawy pobudzenia nie są wysoko skorelowane
- treściowy - związany z oceną tego, jak jest zaadresowany czynnik oddziałujący na jednostkę; charakterystyczne reakcje dla danej emocji
- w pełni rozwinięta emocja ma wszystkie trzy wskazane tu składniki, ale mogą one także występować osobno
- niespecyficzny stan emocjonalny - pobudzenie wraz z reakcją afektywną
- stan podniecenia - pobudzenie nieokreślone co do znaku
- ustosunkowanie lub postawa emocjonalna - tendencja do działania w określonym kierunku, której towarzyszy pobudzenie
- każdy ze składników emocji ma również pewną charakterystykę subiektywną odczuwaną przez podmiot
Wzbudzanie emocji:
- procesy emocjonalne wzbudzane są przez oddziaływania, które mają znaczenie dla organizmu i osobowości
- Zajonc - wzbudzenie reakcji afektywnych odbywa się po odrębnym torze niż wzbudzenie sądów deskryptywnych
- klasyczny pogląd - najpierw następuje rozpoznanie deskryptywnych właściwości bodźca, a dopiero potem, w wyniku przetworzenia otrzymywanych informacji powstaje reakcja afektywna
- wzbudzenie reakcji afektywnej nie jest tożsame ze wzbudzeniem emocji - aby pojawiła się emocja, konieczna jest aktywizacja autonomicznego układu nerwowego, co wymaga dłuższego czasu
- wzbudzenie reakcji afektywnej i pojawienie się procesu emocjonalnego uzależnione jest od dwóch czynników:
- aktywizacji wzorców afektywnych lub
- zakłócenia lub ułatwienia czynności (umysłowych i praktycznych)
- prawdopodobnie każdy bodziec zmysłowy ma podwójną zdolność: zdolność uruchamiania procesów przetwarzania informacji i zdolność wzbudzania reakcji afektywnej w formie przyjemności i przykrości: komponent poznawczy i komponent afektywny
- komponent afektywny zależy nie tylko od modalności zmysłowej, lecz również od cech bodźca.
- Gerard: przy tej samej jasności światło czerwone wywołuje większe pobudzenie niż światło niebieskie
- znak reakcji afektywnej zależy przede wszystkim od jakości bodźca, przy czym reakcje ludzi na elementarne bodźce zmysłowe są na ogół podobne
- jednym z istotnych czynników determinujących emocjonalne znaczenie bodźca jest jego siła:
- Wundt - wrażenie ledwo dostrzegalne ma nieskończenie małe zabarwienie uczuciowe: w miarę wzrostu natężenia wzrasta zabarwienie dodatnie, ale po przekroczeniu pewnego natężenia zabarwienie dodatnie zaczyna się zmniejszać, przechodzi przez punkt zerowy zmieniając się w zabarwienie nieprzyjemne
- reakcja emocjonalna zależy nie tylko od siły bodźca, lecz również od nagłości pojawienia się; przedmioty pojawiające się nagle i posuwające się szybko wywołują reakcję negatywną
- niezależnie od swego rzeczywistego znaczenia dla jednostki, każdy bodziec zmysłowy może wywołać reakcję emocjonalną, przy czym charakter tej reakcji zależy od tego, jakie receptory zostają podrażnione i z jaką siłą
Rola powtórzeń:
- Tolman - szczury otrzymujące pokarm w obu ramionach labiryntu w kształcie litery T przy powtarzaniu kolejnych prób spontanicznie zmieniają kierunek poszukiwań - alternacja - jest to znudzenie stymulacją, bo jeśli zmienia się bodźce, zwierzę nie wykazuje tendencji do zmiany reakcji powtarzanie bodźców prowadzi do spadku ich atrakcyjności
- powtarzanie bodźców nowych powoduje wzrost ich atrakcyjności
- pod wpływem powtórzeń negatywna walencja bodźców negatywnych słabnie lub zanika
- powtórzenia mogę nie wywierać wpływu na atrakcyjność bodźca, jeżeli dzielą je dłuższe przerwy
- w toku powtarzania zmienia się nie tylko afektywne, ale i pobudzeniowe znaczenie bodźców; pod wpływem oddziaływania bodźców tworzą się w organizmie schematy antycypacyjne - działające bodźce dopóty wywołują pewne pobudzenie emocjonalne, dopóki ich reprezentacja nie jest należycie utrwalona; jeżeli nadchodzące bodźce są w pełni zgodne z wzorcami wewnętrznymi - ze schematami antycypacyjnymi - następuje habituacja, a tym samym zanik reakcji emocjonalnej (w miarę powtarzania bodźca dźwiękowego następuje systematyczny spadek jego wpływu na akcję serca
- reakcja emocjonalna pojawi się ponownie, jeżeli zmienią się cechy bodźców
- część bodźców utrzymuje swoje znaczenie emocjonalne mimo powtórzenia, a w każdym razie wrażliwość na nie spada o wiele wolniej niż na inne - są to przede wszystkim te bodźce, które mają bezpośredni wpływ na stan fizyczny organizmu: silne bodźce termiczne, mechaniczne uszkodzenie tkanek, niektóre bodźce chemiczne
Konfiguracje percepcyjne:
- wygląd twarzy ludzkiej może być bodźcem emocjonalnym, podobnie jak inne zachowania niewerbalne: krzyk, gesty itp. Fakty te nasuwają myśl, że w systemie nerwowym człowieka są zakodowane pewne wzorce, których pobudzenie wywołuje specyficzną reakcję emocjonalną; dopiero na skutek zetknięcia się z określonymi przedmiotami następuje ich konkretyzacja - powstaje prototyp afektywny
- zarówno proste bodźce zmysłowe, jak i konfiguracje percepcyjne mogą wywołać reakcje emocjonalne w zależności od czynników somatycznych
- procesy zachodzące wewnątrz organizmu nie tylko modyfikują wrażliwość na bodźce emocjonalne, lecz same mogą być takimi bodźcami, na ogół jednak stymulacja taka ma charakter bardzo niespecyficzny wywołując nieokreślone, rozlane stany przykrości lub przyjemności, którym niekiedy towarzyszy wzmożone podniecenie; do podstawowych przyczyn tych stanów należą zmiany równowagi homeostatycznej związane z:
- niedoborem pewnych substancji (pokarmowych)
- zmianą ciśnienia osmotycznego wody w tkankach
- zmianą ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi
- przebiegiem cyklu menstruacyjnego i procesem wydzielania hormonów płciowych
- stanem wypełnienia pęcherza i jelit
- czynniki chorobotwórcze w różnych narządach ciała
- nie zawsze czynniki szkodliwe działające na organizm wywołują negatywne emocje
Wzorce afektywne:
Emocjonalne odruchy warunkowe:
- skojarzenie bodźców neutralnych z bodźcami afektywnymi
- wytworzone w ten sposób wzorce mogą ulegać zmianie w trakcie dalszych doświadczeń, np. mogą podlegać wygaszaniu
- to zanikanie emocji następuje bardzo powoli i nieskutecznie, jeżeli poprzednio sygnał był wzmacniany nieregularnie
- też następuje spontaniczne reakcji
- efekt inkubacji: gdy przez jakiś czas kontakt ze źródłem sygnałów emocjonalnych był bardzo intensywny, to prowadził do osłabienia wrażliwości, która po przerwie powraca z nową siłą
Złożone pojęcia:
- stają się nimi np. dzięki poszerzaniu zawartości znaczeniowej pojęcia, zostało powiązane ze zdarzeniami, które kiedyś wzbudziły silną emocję, dzięki zetknięciu się z cudzymi emocjami wobec zjawisk opisywanych przez dane pojęcie (mechanizmem pośredniczącym w powstawaniu wzorców afektywnych może być empatia)
Wartości i normy istniejące w umyśle jednostki
Słowa:
- przy realistycznej interpretacji słów mogą one wyzwalać bardzo silny efekt emocjonalny (efekt voodoo)
Frankenhauser:
- takie zjawiska, jak: nowość, nieprzewidywalność, zmiana, wywołują wzrost wydzielania adrenaliny, natomiast kilkakrotne zetknięcie się z tym samym zjawiskiem sprawia, że ilość wydzielanej adrenaliny spada; przyczyną wzrostu wydzielania adrenaliny nie musi być wzrost stymulacji - nieoczekiwany spadek stymulacji daje ten sam efekt
- realizacja czynności powoduje spadek pobudzenia, któremu towarzyszy dodatni afekt; dodatni afekt może także powstać w wyniku nagłego przerwania czynności, która prowadzi do negatywnych konsekwencji
Yoshii i Tsukiyama:
- rejestrowali czynność bioelektryczną mózgu szczurów przebiegających przez labirynt
- na skrzyżowaniach, tj. w punktach wyboru następowało przyśpieszenie rytmów świadczące o wzroście pobudzenia
Znak emocji wywołanej przez zakłócenie zależy od różnych czynników:
- wielkość rozbieżności między oczekiwaniami lub przekonaniami a tym, z czym jednostka ma do czynienia - dodatni, gdy rozbieżność jest niewielka, a ujemny, gdy duża
- zapotrzebowanie na stymulację - osoba, która odczuwa niedosyt stymulacji, może reagować pozytywnie na sytuacje zakłócenia, a osoba, która odczuwa jej nadmiar - negatywnie
- Mandler:
- intensywność i znak pobudzenia wywołanego przez zakłócenie zależy od wielkości zakłócenia oraz od przebiegu i wyników poznawczego opracowania niezgodnych informacji
- znak emocji zależy od tego, jak system poznawczy radzi sobie z napływającymi informacjami; jeżeli potrafi je włączyć w istniejące struktury lub zbudować nowe, powstaje afekt dodatni, w przeciwnym razie, w tym także w razie trudności zbudowania nowych struktur - afekt ujemny
- jakościowe zróżnicowanie efektów zakłócenia - jaka aktywność została zakłócona i na czym polega zakłócenie: inny efekt wywiera zakłócenie czynności, od której zależy potwierdzenie samooceny, niż zakłócenie czynności, od której zależy przygotowanie kolacji
- jaka kategoria poznawcza była zaangażowana w daną czynność
- szczególnie pożądane są takie zakłócenia, które nie pociągają za sobą utraty kontroli nad tym, co się może wydarzyć - jest źródłem stymulacji
Mówiąc o natężeniu emocji mamy na myśli stopień ich wpływu na czynności umysłowe i praktyczne człowieka: emocja ma tym większe natężenie, im bardziej opanowuje człowieka lub też, im większego wysiłku wymaga zapanowanie nad nimi. Zależy ono od cech bodźców: ich siły i rozmiarów, nagłości pojawienia się. Wywierają one jednak różny wpływ na jednostkę, w zależności od tego, z jakimi oddziaływaniami jednostka miała ostatnio do czynienia.
Harry Helson:
- poziom adaptacji: organizm przystosowuje się do aktualnego poziomu działających bodźców i reaguje na odchylenia od tego poziomu - bodziec wywołuje tym większy efekt, im bardziej jego cechy różnią się od cech bodźców, które wyznaczyły poziom adaptacji
- nie do każdego natężenia bodźców organizm jest w stanie się przystosować: jeżeli jest ono zbyt duże, to powstaną rozmaite zakłócenia w funkcjonowaniu organizmu i dążenie do wydostania się z sytuacji, która zawiera nadmiar bodźców
Innym z warunków modyfikujących wpływ bodźców emocjonalnych jest zmieniająca się wrażliwość poszczególnych wzorców afektywnych lub całego aparatu psychicznej regulacji: wahanie stanu organizmu, doświadczenia społeczne, głód, frustracja, zmęczenie, nastrój (ogólny stan afektywny trwający przez jakiś czas).
Kolejnym: poczucie kontroli nad sytuacją lub ma kontrolę poznawczą (dobrze wie, co się wydarzy).
Simonow:
- E = f[P (In - Ic)], gdzie E to emocja, P to natężenie potrzeby, In to informacja o środkach niezbędnych do zaspokojenia potrzeby, a Ic to informacja o środkach dostępnych dla podmiotu w danym momencie
- nie tylko siła, lecz również znak emocji zależy od niedoboru informacyjnego: gdy niedobór jest niewielki, występują emocje pozytywne, gdy duży - negatywne; informacje umożliwiające kontrolę nad sytuację redukują natężenie emocji i nadają pozytywny znak reakcji afektywnej
Solomon:
- nauczono psy skakać przez przeszkodę na dźwięk zapowiadający bardzo silne uderzenie prądem; początkowo zwierzę wykazywało objawy silnego pobudzenia, zarówno w formie ruchowej, jak i wegetatywnej; po pewnej liczbie powtórzeń, gdy całkowicie zapanowało nad sytuacją, skoki wykonywane były w całkowitym spokoju, ale reakcja emocjonalna powracała, gdy przeszkadzano zwierzęciu w wykonywaniu skoków.
Zmiany w funkcjonowaniu organizmu wywołane emocjami:
- pobudzenie nerwu sympatycznego: przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia krwi, przemieszczanie krwi do naczyń obwodowych, uwolnienie cukru do krwi, zahamowanie czynności przewodu pokarmowego, wzrost wydzielania adrenaliny - ma to charakter adaptacyjny w sytuacjach, gdy trzeba walczyć, uciekać, pokonać trudność
- pobudzenie nerwu parasympatycznego: przy zetknięciu z nowymi przedmiotami, gdy organizm nastawia się na odbiór informacji - rozszerzenie źrenic, wstrzymanie oddechu, zwolnienie akcji serca zmniejszenie ilości pobudzeń z wnętrza ustroju, sprzyja to recepcji bodźców
- dezadaptacyjne pobudzenie AUN: przy bardzo silnym pobudzeniu nerwu sympatycznego dochodzi do włączenia działających antagonistycznie nerwów parasympatycznych, co powoduje zahamowanie akcji serca, wzrost aktywności przewodu pokarmowego, przeżywane jako rozstrojenie jelit, mdłości; gdy pobudzenie trwa zbyt długo, a organizm nie jest w stanie wykonać czynności, które mogłyby się przyczynić do jego obniżenia, powoduje choroby psychosomatyczne
czynniki emocjonalne mogą prowadzić do chorób rzeczywistych: zmniejszają odporność organizmu lub wywołują objaw, w konsekwencji którego następuje poważniejsze naruszenie równowagi biologicznej ustroju
Ciągle nie udaje się ustalić