WYKŁAD 1

Istota socjologii

Człowiek w społeczeństwie

Korzystanie z Internetu z perspektywy socjologicznej

Przynależność do różnych „grup społecznych”

Forum kształtowania opinii i postaw

Komunikacja międzykulturowa - globalizacja

Styl życia

Picie kawy z perspektywy socjologicznej

Wartość symboliczna - rytuał

Część współczesnej diety - używka

Stosunki gospodarcze - globalizacja

Wynik rozwoju społecznego

Dlaczego warto studiować socjologię?

Ocena skutków działania

+

Identyfikacja własnej roli społecznej

+

Świadomość różnic kulturowych

+

Ochrona przed manipulacją

Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie

• Początki życia gromadnego - pierwsze pytania natury socjologicznej

• Rozwój piśmienności - wiedza o świecie w postaci ogólnych systemów filozoficznych

• Platon; państwo to nie festyn ludowy;

• Arystoteles; człowiek istota społeczna

Oddzielenie porządku ludzkiego od porządku natury

Przedsocjologiczna refleksja teoretyczna

• Normatywny i finalistyczny punkt widzenia

• Woluntaryzm

• Koncentracja uwagi na państwie i władzy

Wiedza potoczna
versus
wiedza naukowa

Socjologiczna wiedza wynikająca z przysłów

A. O pewnych rolach społecznych i relacjach między płciami:

• Baba bez brzucha jak garnek bez ucha;

• Baba skrzy, to chłop drży;

B. O nierównościach i stosunkach społecznych:

• Chłop chce szlachcicem, szlachcic chce być królem;

• Bieda dokuczy, bieda nauczy;

C. O konformizmie, kontroli społecznej

• Jak wejdziesz między wrony, musisz krakać jak i one;

• Kruk krukowi oka nie wykole;

D. O władzy i porządku społecznym:

• Gdy kota nie czują, myszy tańcują;

• Bagnetami można wojować, ale trudno rządzić;

E. O samospełniającym się proroctwie:

• Co ludzie gadają, to wygadają.

Cechy wiedzy potocznej

• Jest rzadko neutralna

• Przedstawia świat w kolorach czarno-białych

• Jest skłonna do pochopnych uogólnień

• Często jest przesiąknięta stereotypami

Cechy naukowej wiedzy o społeczeństwie

• Uzupełnianie opisu wyjaśnieniem

• Przestrzeganie reguł postępowania badawczego

• Neutralność i powstrzymywanie się od wartościowania

• Odrzucanie przesądów i stereotypów

Historyczne warunki narodzin socjologii

1. XVIII-to wieczna wiara w istnienie jakiegoś podstawowego prawa działającego w świecie społecznym;

2. Rewolucja francuska (1789-1799);

3. Rewolucja przemysłowa (XVIII/XIX w.)

• Zmiana trybu i rytmu życia - zegar zamiast słońca

• Przemieszczanie się ludzi ze wsi do miast - urbanizacja

• Zanik wspólnot lokalnych sprawujących kontrolę
  i określających tożsamość jednostki

• Pojawienie się kwestii socjalnych
  i patologii społecznych

Socjologia jedną z nauk społecznych

• Nazwę „socjologia” wprowadza w 1838 roku francuski filozof August Comte: socius (łac. zbiorowość, społeczeństwo) + logos (gr. mądrość, wiedza);

• Narodziny jako dyscypliny nauki: I poł. XIX wieku; najwcześniej w USA

• W Polsce instytucjonalizacja socjologii zaczęła się w latach 20. XX wieku. W roku akademickim 1919/1920 powstaje katedra socjologii na Uniwersytecie Warszawskim

BRAK DEFINICJI SOCJOLOGII! WIELOŚĆ SOCJOLOGII
Jednak określony przedmiot badań

Człowiek w społeczeństwie

Interakcje społeczne

Interakcje - podstawowy proces społeczny utrzymujący istnienie społeczeństwa

Interakcja jest takim działaniem społecznym, które wynika z orientowania się na innych ludzi i jest odpowiedzią na ich zachowania i działania

• Działania społeczne a zachowania

• Aktorzy społeczni

Interakcja jako komunikacja symboliczna

Człowiek jest istotą, która potrafi tworzyć symbole

• Zachowania symboliczne, m.in..:
  wypowiedzi słowne, strój, wygląd zewnętrzny, mina, ton głosu, pozycja ciała

• Warunek komunikacji: zachowania symboliczne muszą mieć wspólne dla uczestników znaczenie

Znaczenie komunikatów

Teoria dramaturgiczna Goffmana

Cały świat jest sceną, a wszyscy ludzie jedynie aktorami

Szekspir

• Występ

• Scena

• Kulisy

• Dekoracja

• Fasada პ definicja sytuacji

Cel występów wg Goffmana

1. Chęć wywarcia odpowiedniego wrażenia

2. Budowanie poczucia własnej wartości

3. Potrzeba społecznej akceptacji

Celem wszystkich występów jest definiowanie sytuacji. Istotną częścią tego procesu jest definiowanie przez jednostkę samej siebie i narzucanie tej definicji obserwatorom.

E. Goffman

Procedury interakcji

• Korzystanie z zasobów wiedzy potocznej

• Nieświadome korzystanie z procedur

• Zakłócenia rutynowego przebiegu interakcji

Kierowca: Złapałem gumę.

Wulkanizator: Co to znaczy, że złapał Pan gumę?

Kierowca: Jak to co to znaczy?? Co za pytanie!

Student: Wie pan, mam trudności z tym materiałem.

Wykładowca: Nie, nie wiem.

Student: Wie pan, ten materiał jest taki, taki abstrakcyjny...

Wykładowca: Nie, nie wiem

Student: No cóż, to ja... Może przyjdę kiedy indziej.

Socjalizacja nauczyć się żyć w społeczeństwie

Socjalizacja

• Nasza struktura biologiczna nie zapewnia nam człowieczeństwa

• Najbardziej podstawowe ludzkie zdolności, takie jak rozróżnianie dźwięków, rozumienie
  i posługiwanie się gestami, chodzenie, mówienie, reagowanie na innych ludzi,
  są w znacznym stopniu wyuczone.

Socjalizacja to złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa
i reprezentantem określonej kultury.

Zadania socjalizacji

W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie:

• Umiejętności

• Normy i wzory zachowań

• Wartości

• Umiejętności posługiwania się rozmaitymi przedmiotami

Mechanizmy socjalizacji

Socjalizacji opiera się na trzech mechanizmach:

1. Wzmacnianie

2. Naśladowanie

3. Przekaz symboliczny

Zasady socjalizacji

1. Wczesna socjalizacja ma znacznie większy wpływ na formowanie się naszych ludzkich cech aniżeli późniejsza.

2. Interakcja z osobami ważnymi - takimi, z którymi nawiązujemy związek emocjonalny - ma na nas o wiele większy wpływ aniżeli z pozostałymi ludźmi.

3. Długotrwałe związki z innymi ludźmi mają większy wpływ na naszą osobowość aniżeli krótkie i przypadkowe.

Rodzaje socjalizacji

1. Socjalizacja pierwotna
- człowiek przechodzi ją w dzieciństwie

2. Socjalizacja wtórna
- wprowadza człowieka w poszczególne segmenty życia

3. Resocjalizacja
- przebudowa osobowości i zmiana tożsamości

Rola społeczna

Zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste.

• Role przypisane i osiągane

ELEMENTY KONSTRUOWANIA ROLI:

• zachowania nakazane

• zachowania zakazane

• margines swobody

Pozycja a rola społeczna

Partnerzy roli

WYKŁAD 2

Kontrola społeczna - granice wolności

Kontrola społeczna

Kontrola społeczna w najszerszym znaczeniu to wszelkie mechanizmy uruchamiające,
a niekiedy i wymuszające współdziałanie, które utrzymują porządek społeczny

• Instytucjonalizacja: utrwalanie wzorów działań
  i reguł zachowań ludzkich

• Socjalizacja

• Mechanizmy kontroli zewnętrznej - kary i nagrody

Kontrola formalna - nieformalna

Kontrola formalna to wszystko, co zapisane jest w regulaminach poszczególnych organizacji
i stowarzyszeń, a przede wszystkim w państwowych kodeksach prawnych

Kontrola nieformalna to wszystkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadzie zwyczaju

„Aby system wartości umacniać i przekazywać, ludzi obdarza się kuksańcami, zastrasza, wtrąca do więzień, zsyła do obozów koncentracyjnych, wabi pochlebstwami, przekupuje, czci jako bohaterów, zachęca do czytania gazet, stawia pod ścianą
i rozstrzeliwuje, a czasami nawet uczy socjologii”.

B. Moore

Zespół środków kontroli społecznej

1. Mechanizmy psychospołeczne (kontrola wewnętrzna)

2. Mechanizmy materialno-społeczne (kontrola zewnętrzna)

3. Zwyczaj - sposób postępowania w określonych sytuacjach, który nie budzi sprzeciwu otoczenia

4. Obyczaj - ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże pewne oceny moralne i którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne

SANKCJE

1. Pozytywne

• Formalne

• Nieformalne

2. Negatywne

• Formalne

• Nieformalne

CHARAKTER SANKCJI

• prawne

• etyczne

• satyryczne

• religijne

Społeczne ramy współdziałania

Konformizm

zagadnienia podstawowe

Konformizm to dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania
i myślenia innych członków danej zbiorowości

Konformizm to zmiana zachowania lub opinii danej osoby spowodowana rzeczywistym lub wyobrażonym naciskiem ze strony jakiejś osoby lub grupy osób

Powody naszej skłonności do ulegania większości

• Grupie udało się zmienić nasz pogląd

• Zgadzamy się, by uniknąć kary za sprzeciw wobec opinii większości

Rodzaje konformizmu

ULEGANIE

• Strach przed karą

• Oczekiwanie nagrody

IDENTYFIKACJA

• Podniesienie samooceny

INTERNALIZACJA

• Wiara w słuszność przekonań innych

Wzmocnienie konformizmu

Kiedy sytuacja jest niejasna, bądź kryzysowa

Kiedy inni ludzie są przez nas uznanymi ekspertami, bądź autorytetami

Kiedy nasze opinie i decyzje są publicznie jawne

Dziewięćdziesiąt dziewięć procent ludzi na świecie to głupcy, a reszta narażona jest na ogromne ryzyko zarażenia się

- Thornton Wilder

Przyczyny konformizmu

DOKONYWANIE SŁUSZNYCH WYBORÓW

Jestem racjonalną i dokonującą właściwych wyborów jednostką

UZYSKANIE APROBATY SPOŁECZNEJ

Jestem lubianą i akceptowaną jednostką

ZARZĄDZANIE WŁASNYM WIZERUNKIEM

Postępuję zgodnie z wytworzonym obrazem własnej osoby

Dezaprobata wobec konformizmu

Podporządkowanie się większości przy jednoczesnej pewności własnych racji, by uniknąć konfrontacji z grupą

Interesowność - uleganie ze względu na spodziewaną nagrodę; wyrachowane kalkulowanie zysku przy jednoczesnym łamaniu własnych zasad

Ślepe i bezmyślne uleganie woli autorytetu, nawet jeśli może to być tragiczne w skutkach

Brak określonego zdania i chwiejność, które decydują o nieprzewidywalności dla otoczenia

Aprobata wobec konformizmu

Porozumienie z innymi - naturalna skłonność do konformizmu (człowiek istotą społeczną)

Budowanie ładu i norm rządzących zachowaniami społecznymi; poczucie bezpieczeństwa

Zdolność do oceny naszych powinności wobec innych

Przewidywalność - możliwość oczekiwania określonych reakcji nawet obcych osób

Opieranie się konformizmowi

Zdobądź informację

Opieraj się na doświadczeniu

Kształtuj własne poglądy

Tak, z pewnością musimy się trzymać razem albo niezawodnie będziemy wisieć oddzielnie

- Benjamin Franklin

WYKŁAD 3

Kultura ma znaczenie

KULTURA
zagadnienia podstawowe

KULTURA - wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywane innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej.

CECHY

Kultura obejmuje całość życia człowieka

Nie ma znaczenia wartościującego

Jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym

Narasta i przekształca się w czasie

KULTURA SYMBOLICZNA

KULTURA SYMBOLICZNA obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokojeniem potrzeb ludzkich wykraczających poza podstawowe potrzeby człowieka, których zaspokojenie jest niezbędne dla przeżycia.

CECHY

Realizuje potrzeby ekspresyjno-integracyjne

Posługuje się symbolami

„Cechą symbolu różniącą go od innych postaci znaku jest to, że sam nośnik znaczenia, przedmiot oznaczający, staje się wyczuwalny i ważny” - Antonina Kłoskowska

PRZEKAZ KULTURY

I: UKŁAD BEZPOŚREDNICH I OSOBISTYCH STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH

Kultura społeczna

II: UKŁAD BEZPOŚREDNICH SPROFESJONALIZOWANYCH STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH Z PODZIAŁEM NA TWÓRCÓW
I ODBIORCÓW

Kultura elitarna

III: UKŁAD POŚREDNICH STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH Z PRZEKAZEM TREŚCI KULTUROWYCH ZA POMOCĄ ŚRODKÓW MASOWEGO KOMUNIKOWANIA

Kultura masowa

KULTURA ELITARNA

to, co jest przekazywane przez bezpośredni kontakt odbiorcy z twórcą.

to, co jest upowszechniane przez instytucje o charakterze elitarnym (filharmonia, teatr, muzea, etc.).

to, co niesie ze sobą problematykę społeczną, polityczną, czy filozoficzną.

to, co wykorzystuje zasoby kultury narodowej i stanowi wzorzec dla edukacji.

KULTURA MASOWA

to, co jest przekazywane przez pośredni kontakt odbiorcy z twórcą.

to, co jest tworzone przez masową technikę przemysłową i sprzedawane dla zysku.

to, co schlebia gustom masowym.

to, co tworzy „masowe idole”.

KULTURA A TOŻSAMOŚĆ

KULTUROWY DYSTANS MIĘDZYPOKOLENIOWY

• Kultury postfiguratywne- w których dzieci uczą się głównie od swych rodziców (Społeczeństwa pierwotne)

• Kultury kofiguratywne- w których zarówno dzieci, jak i dorośli uczą się głównie od swych rówieśników (Wielkie cywilizacje)

• Kultury prefiguratywne- w których dorośli uczą się również od swych dzieci (Współczesność)

GLOBALIZACJA KULTURY

Globalizacja

Zbiór procesów, które czynią świat jednym!

W jakim sensie?:

1. Nowoczesne technologie oplatają świat siecią połączeń

2. Społeczności ludzkie stają się coraz mocniej powiązane: ekonomicznie, finansowo, politycznie, kulturalnie

3. Powstają organizacje ponadnarodowe

4. Zmienia się rola „miejsca”

Globalizacja - próba definicji

Proces postępującej współzależności i integracji społeczeństw i gospodarek narodowych w skali światowej

Wymiary globalizacji

Globalizacja finansów i własności kapitału

Globalizacja rynków i strategii

Globalizacja technologii, badań i wiedzy

Globalizacja stylów życia i modeli konsumpcji - globalizacja kultury

Globalizacja rządzenia i regulacji prawnych

Czynniki sprawcze globalizacji

Rewolucja technologiczna i informacyjna

Wzrost elastyczności procesów produkcyjnych

Pojawienie się korporacji transnarodowych, skupiających międzynarodowy kapitał

Rosnący udział usług w wytwarzaniu PKB

Wzrost aspiracji konsumpcyjnych w skali globu - transmisja potrzeb

Globalizacja - reperkusje

Uniformizacja świata

Homogenizajca kultury

Zmiany w świadomości zbiorowej

Ekspansja kultury zachodniej

macdonaldyzacja

amerykanizacja

westernizacja

coca-colizacja

GLOBALIZACJA A MODERNIZACJA

Paradygmat modernizacyjny

Termin modernizacja jest rozumiany:

1. Upowszechnianie rozmaitych innowacji technicznych i technologicznych wcześniej już wytworzonych

2. Zmiany prowadzące do nowocześniejszych
i doskonalszych form organizacji konkretnego społeczeństwa, jego gospodarki, systemu polityki, etc.

3. Ciąg kierunkowych i ewolucyjnych zmian, których wynikiem jest przeobrażenie społeczeństwa tradycyjnego w społeczeństwo nowoczesne

Schemat rozwoju modernizacyjnego

Społeczeństwo informacyjne
(postmodernistyczne)

Społeczeństwo poprzemysłowe
(ponowoczesne)

Społeczeństwo przemysłowe
(nowoczesne)

Społeczeństwo na poły uprzemysłowione

Społeczeństwo tradycyjnie przedprzemysłowe

Cechy społeczeństwa tradycyjnego

Mała liczba członków

Względna izolacja

Niski poziom potrzeby osiągania

Fatalistyczna wiara w przeznaczenie

Władza usankcjonowana sakralnie

Władza w rękach nielicznej grupy

Rolnictwo podstawą egzystencji

Cechy społeczeństwa informacyjnego

Kluczowa rola informacji

Zagrożenia globalne

Brak powszechnie akceptowanych autorytetów

Narastający bunt przeciwko ustalonemu porządkowi (zwłaszcza w kulturze i sztuce)

Triumf idei wolności i społeczeństwa obywatelskiego

Osobowość nowoczesna

Chęć doskonalenia się

Wysokie aspiracje edukacyjne

Pragnienie osiągania

Wysoki poziom empatii

Nonkonformizm

Gotowość do zmian

Umiejętność planowania

Umiejętności techniczne

Optymizm w postępowaniu

WYKŁAD 4

Modernizacyjne czynniki sukcesu jednostki

Nierówny dostęp

WIEDZA BOGACTWO WŁADZA

Zasoby działania

Atrybuty położenia społecznego jednostek

Wiedza - dobro nierówno dzielone

Dominacja kapitału ludzkiego

Kapitał pieniężny jest zastępowany przez kapitał ludzki. Skoro więc wiedza zmniejsza zapotrzebowanie na surowce, siłę roboczą, czas, przestrzeń, kapitał i inne czynniki produkcyjne, to śmiało można ją nazwać uniwersalnym substytutem: głównym zasobem rozwiniętej gospodarki. To zaś sprawia, że niepomiernie wzrasta jej wartość . Alvin i Heidi Tofflerowie

Zmiany w postrzeganiu roli wiedzy

• Wiedza jako jako intelektualna, moralna
  i duchowa możliwość rozwoju jednostki (Sokrates)

• Wiedza jako szansa na zwiększenie skuteczności jednostki, by wiedziała, co mówi i jak mówi (Protagoras)

• Wiedza sprowadza się do znajomości tego, co
  i jak powiedzieć i do sposobu rozwijania się i odnoszenia sukcesu (Konfucjusz)

Obecnie wiedza to efektywne wykorzystanie informacji
w działaniu, to informacja skoncentrowana na wynikach.

Peter F. Drucker

Rewolucja wiedzy

• WYMIAR TWÓRCZOŚCI NAUKOWE

• WYMIAR INNOWACYJNOŚCI

• WYMIAR INFORMATYCZNYCH TECHNOLOGII

WYKŁAD 5

• Elementy systemu kształcenia wyższego.
  System składa się z:

• INDYWIDUALNYCH INSTYTUCJI WYŻSZEGO KSZTAŁCENIA (państwowych i niepaństwowych) nastawionych na zysk (for-profit) i nie nastawionych na zysk (not-for-profit), akademickich
  i zawodowych, opartych na „przestrzeni” i opartych na „odległości”;

• ORGANIZACJI FINANSUJĄCYCH, ZARZĄDZAJĄCYCH LUB OPERUJĄCYCH INSTYTUCJAMI KSZTAŁCENIA WYŻSZEGO

• FORMALNYCH I NIEFORMALNYCH ZASAD,

Szkolnictwo wyższe: rynek idei czy rynek ekonomiczny?

walka o pozyskanie studenta

walka o dostęp do różnych źródeł finansowania

walka o pozyskanie wysokokwalifikowanej kadry

walka o wprowadzenie nowych rozwiązań

walka o prestiż

Filary edukacji

WYCHOWANIE

NAUCZANIE

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI

Cel kształcenia wyższego na „dziś” i na „jutro”

Uczelnie powinny wyposażyć studenta w nowej umiejętności:

uczenia się uczenia

zrozumienia globalnych i interdyscyplinarnych kwestii

interakcji z różnymi społecznymi grupami

szybkiego przystosowania się do nowej sytuacji

abstrakcyjnego i nieszablonowego myślenia

OGÓLNE CELE SYSTEMU KSZTAŁCENIA

SOCJALIZACJA MŁODEGO POKOLENIA

WPROWADZENIE LUDZI W SFERĘ GOSPODARKI

GROMADZENIE DOROBKU KULTURALNEGO

DOKONYWANIE INNOWACJI

SZCZEGÓŁOWE CELE SYSTEMU KSZTAŁCENIA

Uczenie przystosowania się do istniejącego porządku społeczno-politycznego

Czynienie odpowiedzialnym za brak sukcesu człowieka, a nie istniejący porządek

Nacisk na zdobywanie świadectw i dyplomów potwierdzających kompetencję i umożliwiających uczestnictwo w życiu gospodarczym

System szkolnictwa wyższego w Polsce

Ważniejsze procesy mające wpływ na obecny system edukacji

• dewaluacja robotniczej pracy przemysłowej nisko i średnio kwalifikowanej

• restrukturyzacja polskiego rolnictwa

• wzrostem realnych dochodów osób, które zaczęły funkcjonować w nowych sektorach gospodarki

• transmisja wzorów kulturowych z Zachodu

• zahamowanie migracyjnego pędu Polaków na Zachód

WYKŁAD 6

Istota opinii publicznej

Badanie opinii publicznej

Powszechne rozumienie pojęcia „opinia publiczna”

„wielu ludzi”, „większość” - w odniesieniu do grupy osób żywiących jakiś pogląd, podzielających jakąś opinię, popierających jakieś rozwiązanie

W ujęciu dziennikarskim

Znaczna „grupa” ludzi popierających jakąś idee, postulująca jakieś rozwiązanie i legitymizująca działanie polityków i rządzących

W ujęciu politycznym

Ku definicji

Opinia publiczna danej społeczności to zbiór dominujących w niej opinii w kwestiach publicznych ważnych dla niej w danym czasie

Poznanie stanu opinii publicznej, czyli jej treści, zasobów jest możliwe np. dzięki badaniom opinii publicznej

Cechy opinii publicznej

1. Zachowanie ludzkie, pociągające za sobą werbalizację przekonań wielu ludzi.

2. Zachowania te są wynikiem określonej wiedzy bądź zaistniałej sytuacji, które to czynniki są ważne dla dużych grup ludzi.

3. Zachowania te reprezentują działanie lub gotowość do działania w postaci aprobaty lub dezaprobaty obiektu opinii publicznej.

4. Postawy opinii publicznej zmierzają raczej do postulowania czegoś doraźnego, tak więc gdy znika problem, znika również wywołana nim opinia publiczna.

5. Werbalizacja opinii publicznej może wywierać określone skutki.

Proces opiniotwórczy

• By proces opiniotwórczy mógł mieć miejsce musi zaistnieć taka sytuacja która przyciągnie uwagę większej liczby osób.

• Nieodłącznym komponentem opinii publicznej są wartościujące sądy moralne.

• Newralgiczną rolę odgrywają przywódcy opinii

Proces opiniotwórczy

Postawy Opinie Działania

Werbalne

Krótkotrwałe Behawioralne

Trwałe

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE

Osobiste

Kulturowe

Edukacyjne

Rodzinne

Religijne

Sondaże ankietowe

Informacja czy manipulacja?

Sondaż - próba definicji

SONDAŻ to szczególny sposób badania opinii przy pomocy wywiadów z konkretnymi ludźmi, najczęściej posiłkujący się z góry przygotowanymi kwestionariuszami (ankietami).

• Tradycje związane z przeprowadzaniem sondaży;

Etapy procesu badawczego

1. Wstępne sformułowanie problemu

2. Uszczegółowienie problematyki badawczej - hipotezy

3. Operacjonalizacja problematyki badawczej

• wybór zbiorowości do badań

• wybór metod i technik badawczych

• wybór źródeł informacji

• wybór metody analizy wyników

• dobór próby badawczej

4. Przygotowanie narzędzi badawczych

5. Pilotaż badań

6. Realizacja badań w terenie

7. Weryfikacja materiału badawczego
i raport z badań

Z sondażu opinii dowiemy się m.in.:

• ...o ocenie pewnych zjawisk, instytucji, wydarzeń, postaci, etc.

• ...o przewidywaniach badanych osób związanych z jakimiś zjawiskami społecznymi

• ...o stanie wiedzy respondentów na określany temat

Z sondażu opinii nie dowiemy się m.in.:

• ...o tym dlaczego badani mają określone opinie, dlaczego myślą właśnie tak

• ...o postawach, motywacjach, preferowanych wartościach respondentów, czyli o tym wszystkim co ma wpływ na powstanie opinii

• ...O TYM CZY BADANI ZROZUMIELI PYTANIE!!!

3 hipotezy dotyczące wpływu sondaży na wyniki wyborów politycznych

1. Wyborcy popierają tego polityka, który potrafi się dopasować do manifestowanych w sondażach społecznych opinii.

2. Wyborcy wybierają tych kandydatów, którym sondaże dają największe szanse.

3. Wyborcy co innego deklarują w momencie odpowiedzi na pytania sondażu, a co innego czynią przy urnach wyborczych - pozorowany konformizm

Polskie standardy jakości badań rynku i opinii społecznej

Rozwój i wzrost znaczenia badań opinii i rynku uczyniły kluczową sprawę jakości tych badań i ich wyników. Demokratyczne prawo obywateli do informacji jest prawem do informacji rzetelnej, decyzje polityczne oparte na błędnych danych są kosztowne społecznie,
a decyzje przedsiębiorców oparte na wadliwym zbadaniu rynku są kosztowne ekonomicznie. Antoni Sułek

Podstawowe problemy etyczne w badaniach opinii publicznej

• Zachowanie anonimowości uczestnika badania

• Narażenie uczestnika na stres

• Angażowanie uczestnika w badanie bez jego wiedzy

• Użycie podstępu (obietnice bez pokrycia)

• Użycie przymusu

NARUSZONE PRAWA: prawo do bezpieczeństwa, prawo do informacji, prawo wyboru

KOMPENSACJA PRAWA: prawo do bycia wysłuchanym, prawo zadośćuczynienia

Podstawowe błędy w sondażach

Uwaga: BŁĄD

Błąd założenia istnienia określonej wiedzy respondentów

PBS Sopot

• Czy zgadza się Pan(i), czy też nie zgadza na sposób, w jaki Lech Wałęsa sprawuje urząd Prezydenta RP?

CBM Indicator

• Jak ocenia Pan(i) funkcjonowanie rachunków osobistych na Polskim rynku usług bankowych?

Błąd absurdalności pytania

CBOS

• Jak ocenia Pan(i) popularność kościoła rzymskokatolickiego
  w Polsce?

Błąd ogólnikowości w sondażach

OBOP

Badanie: wpływ telewizji na odbiorców

PROGRAMY TVP S.A.:

- wzbudzają poszanowanie dla tradycji narodowej 51%

• zniechęcają do tradycji narodowej 13%

• dobrze wpływają na życie rodzinne 39%

• źle wpływają na życie rodzinne 20%

Błąd fikcyjności problemu badawczego

Gazeta Wyborcza

• Czy czuje się Pan(i) osobiście skrzywdzony(a) przez...?

• obecny rząd - 59%

• ludzie bogacących się - 46%

• prezydent - 41%

• nowy ład po 1989 r. 41%

• ...

(łącznie 15 kategorii)

Czy biorąc pod uwagę wszystkie te niebezpieczeństwa, w ogóle powinniśmy publikować wyniki sondaży?

Tak. Ponieważ mimo trudności, poprawnie prowadzone sondaże pozostają najlepszym obiektywnym miernikiem stanu opinii publicznej.

Wykład 7

Poprawność metodologiczna sondaży

Klasyfikacja technik ankietowych

Rodzaje pomiaru sondażowego - wg kryterium anonimowości

Porównanie sposobów prowadzenia badań sondażowych

Wywiad osobisty

Ankieta telefoniczna

Ankieta pocztowa

• Wielkość i złożoność uzyskanych danych

• Tempo badań

• Wpływ ankietera na respondenta

• Kontrola sytuacji badawczej

• Odsetek odpowiedzi

• Koszty badań

Badania sondażowe: zaplecze

• List zapowiedni

• Karta respondenta

• Karta adresowa potwierdzająca odbycie wywiadu

• Karta ewaluacji wywiadu: ocena przez ankietera sytuacji wywiadu

• Karta kontrolna: weryfikacja pracy ankietera

Części składowe kwestionariusza wywiadu

• Aranżacja wstępna

• Część właściwa

• Część metryczkowa

Rodzaje pytań w kwestionariuszu

• Pytania otwarte

• Pytania zamknięte

Dychotomiczne z kafeterią

• Pytania półotwarte

Etapy budowy kwestionariusza do badania opinii publicznej

Zasady przy tworzeniu pytań kwestionariusza

• Dostosowanie języka do typu respondenta

• Wyjaśnienie trudnych pojęć

• Zwrócenie uwagi na kolejność pytań

• Unikanie nieokreślonych jednostek czasu

• Unikanie słów emocjonalnie nacechowanych

• Grupowanie pytań wg typu lub tematyki

• Klarowność instrukcji tak dla respondenta jak i ankietera

Podstawowe problemy etyczne w badaniach opinii publicznej

• Zachowanie anonimowości uczestnika badania

• Narażenie uczestnika na stres

• Angażowanie uczestnika w badanie bez jego wiedzy

• Użycie podstępu (obietnice bez pokrycia)

• Użycie przymusu

NARUSZONE PRAWA: prawo do bezpieczeństwa, prawo do informacji, prawo wyboru

KOMPENSACJA PRAWA: prawo do bycia wysłuchanym, prawo zadośćuczynienia

Problemy etyczne w badaniach opinii publicznej - zdaniem badaczy

Formy prezentacji wyników badań opinii publicznej w doniesieniach prasowych

• Notatki z badań - teksty krótko prezentujące wyniki badań;

• Ilustracja artykułów - wyniki badań stanowią kontekst;

• Wypowiedzi o charakterze dydaktyczno-krytycznym - wyjaśniające istotę badań, oceniające badanie oraz wyniki badań.

Zasady prezentacji wyników badań opinii publicznej w prasie - 1

CZYTELNICY POWINNI W ARTYKULE ZNALEŹĆ:

• Nazwę instytucji badawczej

• Określenie badanej populacji

• Liczebność zrealizowanej próby
  i metoda jej doboru

• Termin zebrania danych

• Metoda zbierania danych

• Dokładne sformułowanie pytania

Pytania, na które należy znaleźć odpowiedzi

• Kto przeprowadził sondaż?

Jaka agencja badawcza, organizacja polityczna, firma, inna grupa

• Z iloma osobami przeprowadzono wywiady?

Większa próba oznacza mniejszy błąd losowy

• W jaki sposób dobrano badanych?

Został Pan wylosowany...

• Kiedy przeprowadzono sondaż?

Czy w tym czasie nie zamordowano kogoś?

Wady i zalety badań sondażowych

(+) Opis cech większych populacji, duże próby badawcze

(+) Elastyczność w doborze wątków badawczych

(+) Standaryzacja pojęć - założenie podobnej definicji pojęć przez wszystkich respondentów

(-)Standaryzacja pojęć - upychanie wielu znaczeń do jednej formy

(-)Oderwanie od kontekstu życia badanego

(-)Sztuczność sytuacji badawczej

Firmy badające opinię publiczną w Polsce

Firmy badające opinię i rynek w Polsce

• Działalność badawcza od 1956 roku;

• Od 1990 roku jednostka organizacyjna UJ;

• Zatrudnia 18 osób (w tym 10 pracowników naukowych);

• Sztandarowy produkt: BILANS DEKADY, wątki tematyczne m.in.: potencjał poligrafii prasowej, oferty gazet i czasopism, oferta radiowo-telewizyjna, obraz świata w mediach;

• Wydawca najstarszego czasopisma naukowego poświeconego komunikowaniu masowemu: ZESZYTÓW PRASOZNAWCZYCH.

Firmy badające opinię i rynek w Polsce

• Działalność badawcza od 1958 roku;

• W 1998 prywatyzacja: Taylor Nelson Sofres (biura w ponad 50 krajach);

• Produkt sztandarowy: TELEMETRIA Elektroniczny pomiar widowni telewizyjnej, rotacyjny panel telemetryczny - 1100 gospodarstw domowych;

• Sieć ankieterska: 500 osób.

Firmy badające opinię i rynek w Polsce

• Działalność badawcza od 1983 roku;

• W trzech zespołach badawczych (Zespół Badań Marketingowych, Zespół Badań Społeczno-Ekonomicznych, Zespół Badań Politycznych) firma zatrudnia 45 osób;

• Najważniejsze przedsięwzięcie: comiesięczny sondaż „Aktualne problemy i wydarzenia” - zlecenie Parlament RP (od 1997 roku);

• Sieć ankieterska: 400 osób.

Firmy badające opinię i rynek w Polsce

• Działalność badawcza od 1990 roku;

• Badania m.in.: opinii publicznej, medialne, konsumenckie, reklamowe, bankowe;

• Główni medialni odbiorcy badań: TVP, Polsat, Rzeczpospolita, Gazeta Wyborcza, PAP;

• Sieć ankieterska: 600 osób.

Firmy badające opinię i rynek w Polsce

• Działalność badawcza od 1991 roku;

• Partner Research International;

• 11 zespołów badawczych (m.in.: badania reklamy, usług biznesowych, badań omnibusowych);

• Główni odbiorcy badań: firmy konsultingowe, media, firmy finansowo-ubezpieczeniowe;

• Pracownicy stali: 70 osób, sieć ankieterska: 700 osób.

1

WZROST

ANONIMOWOŚCI

Prowadzenie badań dla firm, które wytwarzają produkty niebezpieczne dla zdrowia, albo badań, które zwiększają skuteczność reklamy wśród dzieci

Wyważenie względów marketingowych i społecznych

Dzielenie się uzyskanymi informacjami bez zgody zleceniodawcy

Utrzymanie poufności badań

Przerzucanie na klientów ukrytych kosztów, niedostrzeganie naruszeń wymogów projektu przy zlecaniu podwykonawcom części projektu

Uczciwe traktowanie zewnętrznych klientów

Świadome ukrywanie informacji, fałszowanie danych, zmiana wyników badań, nadużywanie statystyk, pomijanie istotnych danych

Utrzymanie uczciwości badawczej

Przykłady

Działalność

---