Dział roślin leczniczych pomyślany jest jako pomoc dla studentów farmacji i prezentuje rośliny ze względu na ich właściwości chemiczne lub zastosowanie medyczne. Pokazane są tu też inne rośliny użytkowe, takie jak warzywa, rośliny owocowe, przyprawowe, włóknodajne, barwierskie i miododajne. Cieszy się on dużym zainteresowaniem w związku z nawrotem do medycyny naturalnej i wykorzystaniem roślin w lecznictwie. Łącznie w dziale tym rośnie ponad 250 taksonów (gatunków i odmian).

Związki występujące w roślinach:

Śluzy związki zbudowane z cukrów, pęczniejące w wodzie. W medycynie używane jako zmiękczające, łagodzące, osłaniające, głównie przy chorobach dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Np. babka płesznik (Plantago psyllium),

Tłuszcze w lecznictwie stanowią podstawę do wyrobu maści. Oleje roślinne mają duże zastosowanie w kuchni, ale także w przemyśle. Np. len zwyczajny (Linum usitatissimum),

Olejki eteryczne związki o bardzo różnorodnej budowie chemicznej, zwykle posiadają charakterystyczny zapach. Mają działanie bakteriobójcze, przeciwzapalne i wykrztuśne. Znajdują też zastosowanie w przemyśle kosmetycznym i spożywczym. Np. hyzop lekarski (Hyssopus officinalis),

Gorycze substancje pobudzające wydzielanie śliny i soków trawiennych, mają też działanie przeczyszczające. Np. drapacz lekarski (Cnicus benedictus),

Glikozydy nasercowe  silnie trujące związki wzmagające skurcze serca (w nadmiarze mogą spowodować jego zatrzymanie), działają również moczopędnie. Np. naparstnica wełnista (Digitalis lanata),

Garbniki odznaczają się cierpkim smakiem i są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie. Stosowane jako środek bakteriostatyczny przy ranach powierzchniowych, używane są również jako odtrutki przy zakażeniach i zatruciach. W przemyśle garbniki służą do garbowania skór. Np. rdest wężownik (Polygonum bistorta),

Saponiny związki, które z wodą tworzą pieniące się roztwory. W medycynie stosowane są jako środki wykrztuśne i moczopędne. Kiedyś używane były do prania. Np. mydlnica lekarska (Saponaria officinalis),

Alkaloidy silnie trujące związki azotowe, działające na układ nerwowy. Mają działanie znieczulające (morfina, kokaina), obniżające ciśnienie, ale także pobudzające ośrodek oddechowy i naczyniowo-ruchowy. Np. pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna),


Przykłady:

1. Babka płesznik (Plantago psyllium)  roślina roczna, pochodząca z obszaru śródziemnomorskiego. W Polsce uprawiana do celów leczniczych. Śluz zawarty w nasionach ma działanie przeciwzapalne, wykrztuśne, przeczyszczające. Inne substancje otrzymane z nasion stosowane są w przemyśle tekstylnym jako apretura do tkanin.

2. Len zwyczajny (Linum usitatissimum)  roślina roczna, pochodząca z Bliskiego Wschodu, jedna z najstarszych roślin uprawnych. Olej z nasion lnu tłoczony na zimno wykorzystywany jest do celów leczniczych, kosmetycznych, kulinarnych, natomiast tłoczony na gorąco ma zastosowanie techniczne do produkcji farb, lakierów, pigmentów, kitu i żywic artystycznych. Zawarte w nasionach lnu śluzy mają działanie osłaniające błonę śluzową układu pokarmowego (siemię lniane). Cenna roślina włóknodajna.

3. Hyzop lekarski (Hyssopus officinalis)  krzewinka, pochodząca z płd. Europy i Bliskiego Wschodu. Roślina lecznicza i przyprawowa. Olejek hyzopowy używany jest w przemyśle kosmetycznym oraz do wyrobu likierów. Roślina miododajna.

4. Drapacz lekarski (Cnicus benedictus)  bernardynek; roślina roczna, pochodząca z obszaru śródziemnomorskiego i Bliskiego Wschodu. W Polsce uprawiany do celów leczniczych. Gorycze zawarte w zielu drapacza poprawiają procesy trawienne i przemianę materii. Olej otrzymany z nasion używany jest do wyrobu pokostu.

5. Naparstnica wełnista (Digitalis lanata) bylina pochodząca z Europy południowej. W Polsce uprawiana do celów leczniczych. Zawarte w niej glikozydy nasercowe: digitalina, digitoksyna, lanatozydy poprawiają wydolność serca. Roślina trująca.

6. Rdest wężownik (Polygonum bistorta) bylina zasiedlająca umiarkowane obszary półkuli północnej. Roślina lecznicza i ozdobna. Zawarte w kłączu garbniki używane są w farbiarstwie. Młode liście (zw. kapustą łąkową) jadane były jako szpinak.

7. Mydlnica lekarska ( Saponaria officinalis) bylina, dziko rosnąca w Europie, zawleczona do Ameryki Północnej. Roślina trująca i lecznicza. Ze względu na dużą zawartość saponin w korzeniu i kłączu, odwarów z tych organów używano dawniej zamiast mydła do prania delikatnych tkanin. Roślina ozdobna.

8. Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) bylina, występująca w środkowej Europie, zachodniej Azji i północnej Afryce. Roślina silnie trująca, zawierająca alkaloidy: atropinę, hioscyjaminę, skopolaminę, belladoninę. Spożywanie owoców może spowodować śmierć. Dawniej roślina czarodziejska. 

Warzywa:
Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus)  pochodzący z Etiopii, uprawiany w wielu krajach jako warzywo o wyjątkowym smaku. Najważniejszą jego częścią jadalną jest mięsiste dno i dolne łuski kwiatostanów, dochodzące do 15 cm średnicy. Karczoch to również jedna z najstarszych roślin zielarskich o działaniu żółciopędnym, regenerującym miąższ wątroby, przeciw miażdżycowym.

 

Przyprawy:
Bazylia pospolita (Ocimum basilicum)  roślina roczna, dziko rosnąca w tropikalnej Azji, a uprawiana w innych rejonach świata, zwana królewskim zielem. Stosowana jest jako przyprawa do potraw, zaprawiania napojów alkoholowych. Olejek bazyliowy używany w przemyśle perfumeryjnym, homeopatii i fitoterapii. Roślina ozdobna.

Rośliny włóknodajne:
Pokrzywa żegawka (Urtica urens)  roślina roczna, kosmopolityczna. Łodyga i liście dostarczają włókna technicznego używanego m.in. w wyrobach powroźniczych i do produkcji grubszych tkanin. Roślina silnie parząca.

Rośliny barwierskie:
Marzanna barwierska (Rubia tinctoria) bylina występująca w obszarze śródziemnomorskim, na Krymie, w Azji Mniejszej. Z jej kłącza pozyskuje się barwnik, dający odcień czerwony, brązowy i fioletowy. Dawniej barwiono nim tkaniny, obecnie stosuje się do produkcji farb graficznych, olejnych i akwarelowych.

---