ROZDZIAŁ I

Geneza i rozwój prawa bankowego

Działalność bankierska prowadzona przez średniowiecznych kupców traktowana była z prawnego punktu widzenia jako typowa działalność gospodarcza. Dlatego też, nie tworzono dla jej potrzeb żadnych szczególnych uregulowań różnicujących status i zasady funkcjonowania domów handlowych, prowadzących działalność bankierską, w stosunku do innych podmiotów gospodarczych.

Stopniowe oddzielenie czynności bankowych od działalności typowo handlowej nie zmieniło zasadniczo tego stanu rzeczy. Wyspecjalizowane w świadczeniu usług finansowych instytucje, powstające w XVIII i XIX wieku - i będące już bankami we współczesnym tego słowa rozumieniu - nadal podporządkowane były wyłącznie prywatno-prawnym unormowaniom, kształtującym zasady prowadzenia wszelkiej działalności gospodarczej. Podejmowanie działalności bankowej nie zostało poddane żadnej szczególnej reglamentacji prawnej, zaś zasady funkcjonowania banków oparte były na ogólnych regułach prawa cywilnego i handlowego. Jednocześnie banki nie były objęte żadną specjalną kontrolą zewnętrzną. Wynikało to przede wszystkim z faktu traktowania usług bankowych wyłącznie w aspekcie ich jednostkowych skutków gospodarczych, z pominięciem makroekonomicznych efektów funkcjonowania nie w pełni jeszcze wykształconego systemu bankowego.

Pierwszymi przesłankami zmiany charakteru regulacji prawnych dotyczących banków były upowszechnienie usług bankowych oraz wzrost ich znaczenia dla całej gospodarki. Czynnikiem przesądzającym o zmianie owego charakteru okazał się jednak być dopiero Wielki Kryzys Gospodarczy, do którego doszło na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Ukazał on bowiem jasno szczególny charakter działalności bankowej oraz rolę, jaką prawidłowo funkcjonujący system bankowy winien spełniać w gospodarce. W okresie poprzedzającym Wielki Kryzys banki wciąż działały wedle reguł prawnych właściwych dla podmiotów gospodarczych, prowadząc działalność kredytowo - depozytową w sposób potencjalnie gwarantujący najwyższe zyski. Brak zewnętrznego nadzoru i jakichkolwiek powszechnie obowiązujących norm ostrożnościowych powodował jednak coraz częstsze bankructwa nadmiernie ryzykujących banków. Wobec sukcesywnego poszerzania się kręgu klientów bankructwa te, w odróżnieniu od upadłości przedsiębiorstw przemysłowych czy handlowych, uderzały w szerokie grupy społeczeństwa, prowadząc do tzw. efektu domina. Efekt ten z całą ostrością ujawnił się właśnie w okresie Wielkiego Kryzysu, kiedy to bankructwa banków pociągały za sobą upadłość wielu powiązanych ze sobą finansowo podmiotów, istotnie przyczyniając się w ostatecznym rezultacie do załamania całego systemu gospodarczego.

Wielki Kryzys unaocznił nowe znaczenie systemu bankowego dla gospodarki. Stabilność działalności banków i bezpieczeństwo gromadzonych w nich środków pieniężnych uznano wówczas za elementy na tyle istotne w znaczeniu makroekonomicznym, by objąć je szczególną publicznoprawną ochroną. W efekcie dokonywanych w tym celu zmian normodawstwa, działalność bankowa przekształciła się w szczególną formę działalności gospodarczej, do której obok powszechnie obowiązującego reżimu prawa cywilnego i handlowego, zastosowanie znalazły nowe normy o charakterze interwencyjno - ochronnym. Publicznoprawna interwencja w działalność prowadzoną przez banki służyć miała w założeniach ochronie bezpieczeństwa i stabilności systemu bankowego traktowanego jako całość.

Przedmiot regulacji prawa bankowego

Współcześnie pod pojęciem prawa bankowego rozumie się ogół norm prawnych regulujących strukturę, organizację oraz działalność banków.

Przedmiotem regulacji pozostają zatem zarówno stosunki zobowiązaniowe, powstające w toku realizacji czynności bankowych, jak i zagadnienia tworzenia i likwidacji banków, niektóre zasady ich gospodarki finansowej oraz funkcjonowanie publicznoprawnego nadzoru nad ich działalnością. Odrębną problematykę, objętą zakresem regulacji prawa bankowego, stanowi nadto kwestia pozycji prawnej i kompetencji banku centralnego w systemie bankowym.

Normy prawne wchodzące w skład prawa bankowego są istotnie zróżnicowane. Najstarsza część prawa bankowego wywodzi się bezpośrednio z prawa cywilnego oraz handlowego i obejmuje przepisy nie różnicujące zasadniczo sytuacji prawnej banków w porównaniu do innych przedsiębiorców. Zaliczają się do niej przede wszystkim przepisy normujące podstawy stosunków umownych powstających w toku realizacji czynności bankowych, czyli stosunków zachodzących pomiędzy bankiem handlowym a jego klientami. Współcześnie, pomimo wykształcenia w tym zakresie pewnych instytucji właściwych tylko dla stosunków bankowych, np.: umowa kredytu bankowego. Nadal zachowany tu został cywilnoprawny typ regulacji, uzasadniający określanie tej części normodawstwa mianem prywatnego prawa bankowego. Do prywatnego prawa bankowego zaliczają się także stosowane do banków wprost przepisy prawa handlowego, dotyczące prawnoorganizacyjnych form ich tworzenia i działalności.

Jak wcześniej wskazano, rozwój bankowości i towarzyszący mu wzrost jej znaczenia dla rozwiniętej gospodarki narzuciły niejako konieczność stworzenia szczególnych uregulowań interwencyjno-ochronnych w tym zakresie. Ich podstawowym celem pozostawało wytyczenie legalnych granic związanego z działalnością bankową ryzyka, a tym samym ochrona interesów klientów banku, a także zapewnienie całemu systemowi bankowemu niezbędnej stabilności. W efekcie wprowadzenia do normodawstwa takich uregulowań nastąpiło, wyraźne w pewnych sferach, zróżnicowanie sytuacji prawnej banków w porównaniu do innych przedsiębiorców, oznaczające ograniczenie swobody podejmowania i prowadzenia działalności bankowej. Instytucjonalnym przejawem owych ograniczeń jest ustanowienie państwowego nadzoru nad bankami komercyjnymi.

Omawiana część regulacji prawnej działalności banków ma wyraźnie publicznoprawny charakter, zbliżający zawarte w niej normy do przepisów prawa administracyjnego i finansowego a niekiedy również prawa konstytucyjnego. W tych warunkach właściwym określeniem adresowanych do banków norm interwencyjnych, stworzonych w XX wieku, jest uznanie ich za publiczne prawo bankowe. Złożoność materii regulacji oraz różnorodność jej norm uniemożliwiają uznanie prawa bankowego za samodzielną gałąź prawa. Niemniej jednak praktyczna koegzystencja norm o różnej przynależności gałęziowej powoduje, iż prawo bankowe tworzy w praktyce jego stosowania interdyscyplinarną całość. Te same stosunki prawne są bowiem z jednej strony poddane prywatnoprawnej regulacji typu cywilistycznego, z drugiej natomiast pozostają pod silnym wpływem publicznoprawnego normodawstwa o charakterze administracyjno- lub finansowoprawnym.

Klasyczny przykład takiego stosunku prawnego stanowić może stosunek kredytowy. Z punktu widzenia prawa cywilnego jest on bowiem stosunkiem zobowiązaniowym, opartym na umowie swobodnie zawartej przez równorzędne podmioty. Tymczasem publicznoprawne normy, określające na przykład pojęcie zdolności kredytowej kontrahenta banku, zasady zabezpieczania wierzytelności bankowych, czy też wreszcie dopuszczalny poziom koncentracji kredyt ów i innych wierzytelności bankowych powodują, iż swoboda banku jako strony umowy kredytowej jest istotnie ograniczona.

Źródła polskiego prawa bankowego

Rozległy zakres i dwoistość prawa bankowego powoduje, iż katalog jego źródeł jest obszerny i obejmuje znaczną liczbę aktów prawnych o różnej randze prawnej i różnorodnej przynależności gałęziowej.⁴

W okresie powojennym, aż do 1989 r., to jest w okresie

obowiązywania w Polsce jednostopniowego modelu systemu bankowego, struktura źródeł prawa bankowego była istotnie uproszczona. Wobec minimalizacji roli kodeksu cywilnego oraz kodeksu handlowego w systemie owych źródeł, zarówno zagadnienia ustroju i organizacji bankowości, jak i podstawowe zasady realizacji czynności bankowych podporządkowane były publicznoprawnym unormowaniom, właściwym dla prawa administracyjnego i finansowego. Jednocześnie przedmiotem regulacji ówczesnych aktów o zasadniczym dla omawianej problematyki znaczeniu były wyłącznie zagadnienia struktury organizacyjnej aparatu bankowego. Problematyka zasad wykonywania czynności bankowych była tam natomiast pomijana. Tę świadomie stworzoną lukę w prawie wypełniły niepublikowane przepisy wewnątrzbankowe tzw. instrukcje bankowe, określane mianem „prawa powielaczowe”. Wydawane przez prezesa NBP instrukcje formalnie były bowiem pozbawione normatywnego charakteru, jednak ich postanowienia kształtowały prawa i obowiązki klientów banku.⁵

Źródła współczesnego polskiego prawa bankowego klasyfikować można wedle różnorodnych kryteriów, poczynając od klasycznego podziału według ich hierarchii, poprzez klasyfikację opartą na przedmiocie regulacji poszczególnych aktów, kończąc wreszcie na uporządkowaniu uwzględniającym gałęziową przynależność poszczególnych norm. Przyjęta klasyfikacja ma charakter mieszany; bazując na porządku wynikającym z hierarchii źródeł prawa, uwzględnia również w pewnym stopniu inne możliwe kryteria podziału.

Przyjmując za punkt wyjścia hierarchię źródeł prawa, akty stanowiące obecnie źródła polskiego prawa bankowego podzielić można na trzy grupy:

1. Konstytucja,

2. Pozostałe ustawy,

3. Przepisy wykonawcze.

Jeden zaledwie lecz bardzo istotny i obszerny przepis obowiązującej obecnie Konstytucji⁶ umożliwia zaliczenie tego aktu w poczet źródeł prawa bankowego. Jest on poświęcony określeniu pozycji i roli Narodowego Banku Polskiego jako banku centralnego. Zgodnie a art. 227 ust. 1 Konstytucji, NBP odpowiada za wartość pieniądza polskiego i w związku z tym wyposażony jest w wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Organizację i zasady działania NBP określa ustawa (art. 227 ust. 7), niemniej jednak w Konstytucji zawarte zostały podstawowe unormowania dotyczące organów tego banku. Są nimi:

• 1. Prezes NBP,

2. Rada Polityki Pieniężnej,

• 3. Zarząd banku centralnego.

Wśród pozostałych ustawowych źródeł prawa bankowego dokonać można dalszego podziału.

Pierwszą podgrupę stanowią te ustawy, które w całości poświęcone zostały problematyce bankowej i znajdują zastosowanie wyłącznie do stosunków bankowych :

1. Ustawa o Narodowym Banku Polskim,⁷

2. Ustawa Prawo bankowe,⁸

3. Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych,⁹

4. Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym,¹⁰

• Ustawa o kasach oszczędnościowo-budowlanych.¹¹

Pierwsza ze wskazanych ustaw reguluje organizację i strukturę banku centralnego, miejsce tego banku w systemie organów państwa oraz kompetencje NBP. Przedmiot regulacji ustawy prawo bankowe jest bardziej złożony. Z jednej strony akt ten określa zasady tworzenia, likwidacji i przekształcania banków oraz nadzoru nad ich działalnością. Z drugiej, ustawa prawo bankowe normuje jednak także zagadnienia wykonywania niektórych czynności bankowych, w tym przede wszystkim udzielania kredytów bankowych oraz gwarancji bankowych. Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych sankcjonuje częściowo odrębne od ogólnych zasady tworzenia, organizacji i działalności banków hipotecznych oraz sprawowania nad tymi bankami nadzoru. W myśl przepisów ustawy do podstawowych czynności banków hipotecznych należeć ma udzielanie kredytów zabezpieczonych hipoteką oraz emitowanie hipotecznych listów zastawnych, czyli szczególnego rodzaju papierów wartościowych, dla których podstawę emisji stanowią zabezpieczenia hipotekami wierzytelności banku. Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym reguluje natomiast zasady tworzenia i funkcjonowania funduszy gwarantujących deponentom zwrot środków pieniężnych, gromadzonych na rachunkach bankowych w przypadku niewypłacalności banku. Ustawa o kasach oszczędnościowo-budowlanych wreszcie określa zasady tworzenia i funkcjonowania będących bankami kas, których działalność polega wyłącznie na przyjmowaniu na rachunki docelowego oszczędzania wkładów oszczędnościowych od osób fizycznych i udzielaniu im kredytów na cele mieszkaniowe. Podobnie jak w przypadku banków hipotecznych, ustawa o kasach stanowi lex specialis w stosunku do ogólnych zasad tworzenia i działania banków, określonych przepisami prawa bankowego.¹²

Drugą grupę ustaw, stanowiących źródła prawa bankowego, tworzą akty znajdujące zastosowanie zarówno do działalności bankowej, jak i do innego rodzaju stosunków prawnych.

W tej grupie źródeł na plan pierwszy wysuwa się ustawa Kodeks Cywilny¹³, znajdująca zastosowanie przede wszystkim do stosunków zobowiązaniowych powstających w toku realizacji poszczególnych czynności bankowych. Innego rodzaju rolę w normowaniu funkcjonowania polskiego systemu bankowego spełniają natomiast Kodeks Handlowy¹⁴ oraz ustawa Prawo Spółdzielcze¹⁵. Określają one podstawowe zasady tworzenia, organizacji i funkcjonowania banków, działających w dwóch podstawowych formach organizacyjno-prawnych, to jest w formie spółek akcyjnych oraz w formie spółdzielni.

Przeprowadzona wyżej charakterystyka ustawowych źródeł polskiego prawa bankowego świadczy, iż tworzą one strukturę rozbudowaną i skomplikowaną. Taki stan rzeczy po części tylko może być usprawiedliwiany złożonością materii regulacji. Przynajmniej równie istotną przyczyną istniejącego w tym zakresie stanu rzeczy pozostają odziedziczone po wcześniej obowiązującym modelu systemu bankowego założenia prawotwórcze. Tymczasem, jak się wydaje, w warunkach gospodarki rynkowej, przywracającej czynnościom bankowym ich pierwotny, cywilnoprawny charakter, brak jest podstaw dla dalszego zachowywania wcześniejszych koncepcji legislacyjnych. Uporządkowaniu systemu źródeł prawa najlepiej posłużyłoby unormowanie zasadniczej części prywatnego prawa bankowego w kodeksie cywilnym. Znaleźć się tam powinny przede wszystkim odrębnie uregulowane umowy kredytu bankowego i gwarancji bankowej oraz kompleksowe unormowanie umowy rachunku bankowego. Poszerzenie regulacji kodeksowej prowadziłoby jednocześnie do uporządkowania systemu źródeł publicznego prawa bankowego (ustawa prawo bankowe normowałaby wówczas jedynie zagadnienia koncesjonowania banków oraz formy publicznoprawnej ingerencji w ich działalność.¹⁶

Obowiązujące ustawodawstwo bankowe uprawnia w pewnych przypadkach Prezesa NBP, Radę Polityki Pieniężnej, a także Komisję Nadzoru Bankowego do wydawania uchwał oraz zarządzeń.

Materia regulacji części spośród tych aktów wskazuje na ich normatywny charakter. Przykładowo wskazać można art. 68 ustawy prawo bankowe, przewidujący wydawanie przez Prezesa NBP zarządzeń dotyczących m in. Form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków oraz art. 88 tej samej ustawy, zgodnie z którym Komisja Nadzoru Bankowego uprawniona jest do określania w drodze zarządzenia szczegółowych warunków udzielania przez banki gwarancji i poręczeń. Tymczasem zgodnie z art. 87 Konstytucji z 1997 r. z założenia zarządzenia i uchwały nie posiadają normatywnego charakteru. Wskazuje się, iż sprzeczności tej nie da się usunąć w procesie wykładni, gdyż nie znajduje tu zastosowania żadna ze znanych reguł kolizyjnych.¹⁷

Wielość aktów prawnych dotycząca sektora bankowego i ich interdyscyplinarny charakter uzasadnia posługiwanie się na ich określenie terminem systemu prawa bankowego.

ROZDZIAŁ II

System bankowy w Polsce - rodzaje banków

System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można dopiero mówić wówczas gdy rozwój banków, a także rynków finansowych pozwoli na ustalenie zasad struktury tego systemu. Dlatego też powstanie wielopoziomowego układu, złożonego z banku centralnego (emisyjnego) i banków komercyjnych, jest uznawane za podstawę dla określenia się systemu bankowego. Jeszcze w końcach lat osiemdziesiątych funkcjonował w Polsce system bankowy oparty na monobanku jakim był NBP. Obok NBP istniały trzy inne liczące się wyspecjalizowane banki państwowe oraz sieć banków spółdzielczych. Reforma bankowości zapoczątkowana w końcu dekady lat osiemdziesiątych stworzyła warunki dla radykalnych przemian w systemie bankowym. Ze struktury Narodowego Banku Polskiego zostały wydzielone nowe banki, już w założeniu komercyjne, w liczbie dziewięciu. Po dwóch latach banki te zostały przekształcone w jednoosobowe spółki skarbu państwa, a kolejnym etapem miała być ich prywatyzacja. Jednocześnie były tworzone nowe banki o różnej strukturze kapitałowej, z reguły w formie spółek akcyjnych. Powstały również nowe banki zagraniczne lub placówki takich banków mające swe centrale w innych krajach.¹⁸

Funkcje systemu bankowego można scharakteryzować następująco:

1. stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowanie w różne przedsięwzięcia.

2. zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi transferu w czasie i ponad granicami,

3. zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze,

4. zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym,

5. stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania (co do czasu, wielkości ryzyka).¹⁹

System bankowy składa się z elementów o określonych właściwościach i określonych wzajemnych relacjach między tymi instytucjami. Elementami systemu bankowego są banki komercyjne, inwestycyjne, uniwersalne, emisyjne, banki centralne. Na rozwój systemów bankowych wywierają wpływ następujące czynniki:

* porządek społeczny i gospodarczy, który określa cele gospodarcze,

* struktura i wielkość popytu na usługi bankowe,

* skłonność banków do innowacji.

Wszystkie te czynniki są ze sobą powiązane i należy je rozpatrywać we wzajemnym związku. Uwzględnienie tych czynników może być skuteczną dźwignią rozwoju systemu bankowego ukierunkowanego przez nadrzędne cele systemu gospodarczego. Dostosowanie struktury systemu bankowego, a zwłaszcza dostosowanie programu usług bankowych do potrzeb klientów, jest przesłanką dynamicznego rozwoju systemu bankowego.²⁰

Do cech środowiska, w którym obecnie działają banki można zaliczyć m in. :

1. zaliczenie tradycyjnych barier między poszczególnymi typami instytucji finansowych,

2. tendencje do powstawania holdingów i konglomeratów finansowych,

3. liberalizację (deregulację) rynku, tak aby wszystkie instytucje finansowe miały prawo do udziału w grze rynkowej,

4. wprowadzenie norm ostrożnościowych ograniczających ryzyko bankowe.

5. innowacje bankowe i nowe produkty, które wpływają na konkurencję między bankami.

6. wykształcenie się międzynarodowej transgranicznej bankowości,

7. intensyfikację pozabilansowych form aktywności banków,

8. wprowadzenie elementów planowania strategicznego,

9. akceptowanie ale kontrolowanie zagranicznych inwestycji w kapitał akcyjny banków danego kraju.²¹

Zmiany w systemach bankowych są oceniane w sposób zróżnicowany w zależności od tego, czy jako podstawę tej oceny przyjmiemy funkcjonalną koncepcję rozwoju systemów bankowych, czy koncepcję instytucjonalną. Koncepcja funkcjonalna zakłada, że funkcje systemu bankowego są stałe, mimo zmienności form instytucjonalnych. Oznacza to, że rozwój systemu bankowego jest w jakimś stopniu pasywnym następstwem rozwoju gospodarki rynkowej. Zmiany w systemie bankowym powinny następować spontanicznie, pod wpływem zmian na rynku. Tradycyjne podejście makroekonomiczne zakłada więc, że struktura instytucjonalna systemu bankowego jest mało istotna dla rozwoju gospodarczego. W tej sytuacji podejście to jest mało przydatne dla budowy systemów bankowych. Natomiast podejście instytucjonalne, które zakłada ścisłe powiązania między kształtowaniem instytucji finansowych a rozwojem systemów bankowych, może być lepiej wykorzystane do tworzenia systemu bankowego. Konieczne są odpowiednie działania ze strony rządu, które stwarzały by możliwość racjonalnego przekształcenia systemu bankowego, tak żeby był on w pełni konkurencyjny w stosunku do banków innych krajów. Działania takie są konieczne, gdyż właściwe formy instytucjonalne systemu ukierunkowują bieżące zachowanie podmiotów gospodarczych oraz rozwój gospodarki narodowej wymaga powołania nowych rodzajów instytucji bankowych, ponadto rozwój telekomunikacji pozwoli na bezpośredni dostęp produktów gospodarczych do rynków finansowych, a tym samym konieczne są odpowiednie rozwiązania w zakresie bankowości.²²

Istnieje jednak niebezpieczeństwo, że określone rozwiązania instytucjonalne mogą przeszkadzać w działaniu systemu bankowego. Stawianie interesów np. nadzoru bankowego ponad racjonalne ekonomiczne funkcjonowanie systemu bankowego, może doprowadzić do zagrożenia stabilności systemu bankowego, obniżenia jego rentowności, a w rezultacie do utraty zaufania do rodzimych banków. Daleko idąca ingerencja nadzoru bankowego może doprowadzić do sytuacji, że nadzór ten stanie się współodpowiedzialny za pracę banków.²³

Dalsza ewolucja systemu bankowego będzie musiała uwzględniać zmiany w światowej gospodarce finansowej, a to będzie sprzyjało zbliżeniu form instytucjonalnych. Przemawiają za tym następujące zjawiska:

• międzynarodowa globalizacja rynków finansowych,

• deregulacja rynków finansowych,

• uzależnienie działania poszczególnych banków od właściwości rynków finansowych,

• tendencje do konsolidacji organizacyjnej i kapitałowej banków.²⁴

System bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków:

* bank centralny, to bank państwowy, który spełnia równocześnie trzy funkcje banku emisyjnego, banku banków i banku gospodarki narodowej. Z jednej strony jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia. Bank banków jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych. Istotną funkcją banku centralnego jest również obsługa, organizacja i realizacja płatności zagranicznych, realizacja polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczenie w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywanie rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.

* banki operacyjne (depozytowo - kredytowe, uniwersalne),

* banki specjalne (inwestycyjne, hipoteczne, towarzystwa kredytowe, rolne i melioracyjne, komunalne), to banki, których sfera działania w porównaniu z bankami komercyjnymi ma specjalny charakter pod względem zakresu i formy działania albo rodzaju klienteli. Banki specjalne to przede wszystkim banki inwestycyjne, które zajmują się koncentracją środków dla finansowania inwestycji. Kapitały te są mobilizowane, nie tylko w drodze wkładów od klientów, ale także w drodze emisji i sprzedaży własnych obligacji lub przyjmowania lokat innych banków lub budżetu. Banki hipoteczne zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości. Środki na udzielenie kredytów pod zastaw ziemi i nieruchomości banki te mobilizują w drodze sprzedaży listów zastawnych, których zabezpieczeniem jest zastawiona ziemia i nieruchomości.

* kasy oszczędnościowe, zadaniem których jest ścisłe powiązanie

oszczędnościowej działalności tych instytucji z potrzebami drobnych wytwórców i gospodarstw domowych, a także samorządów. Równocześnie muszą to być jednostki rentowne. Są one samodzielnymi bankami uniwersalnymi, ich organem założycielskim są samorządy lokalne, które wybierają radę kasy i ustalają jej statut.

* spółdzielczość kredytowa, to instytucje drobnego kredytu zorganizowane na zasadach spółdzielczych, polegających przede wszystkim na powiązaniu kredytobiorców (członków spółdzielni). Spółdzielczość kredytowa powstała w XIX wieku w Niemczech, w Polsce w okresie międzywojennym spółdzielnie kredytowe dzieliły się na dwie zasadnicze grupy, czyli spółdzielnie tzw powszechne (banki ludowe) oraz spółdzielnie rolnicze (kasy Stefczyka). Obecnie są one bankami uniwersalnymi i ze względu na konkurencję rozszerzyły krąg klientów poza obręb własnych członków.²⁵

Tworzenie banków

Podjęcie działalności bankowej, bez względu na formę organizacyjno - prawną wymaga przyzwolenia właściwego organu. Postępowanie w sprawie utworzenia banków ma charakter postępowania administracyjnego. Nie dotyczy to banków państwowych, które tworzy się w drodze rozporządzenia Rady Ministrów wydanego na wniosek Ministra Skarbu Państwa, po zasięgnięciu opinii Komisji Nadzoru Bankowego. Przyjęte w obowiązującym prawie zasady tzw postępowania licencyjnego odpowiadają standardom przyjętym w krajach Unii Europejskiej.²⁶

Inne zasady obowiązują przy tworzeniu banków komercyjnych, do ich utworzenia niezbędne jest zezwolenie Komisji Nadzoru Bankowego wydane w uzgodnieniu z Ministrem Finansów. Warunki otrzymania zezwolenia są następujące:

* posiadanie odpowiedniej wielkości funduszy własnych,

* wyposażenie w urządzenia techniczne i pomieszczenia,

* założyciel oraz osoba zajmująca stanowisko kierownicze w banku powinny dawać rękojmię prowadzenia działalności w sposób należycie zabezpieczający interesy klientów,

* przedstawienie planu działalności finansowej na okres trzech lat.

Zezwolenie na utworzenie banku ma w gruncie rzeczy charakter działania władczego o cechach decyzji administracyjnej ostatecznej, ze wszelkimi tego konsekwencjami, włącznie z możliwością zaskarżenia do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Komisja Nadzoru Bankowego ma prawo uczestniczyć w postępowaniu rejestrowym dotyczącym banku, który otrzymał zezwolenie. Komisja ma obowiązek odmowy wydania decyzji odmownej tylko w przypadkach przewidzianych w ustawach. Niezależnie od uzyskania zezwolenia na utworzenie banku obowiązujące prawo przewiduje otrzymanie zezwolenia na rozpoczęcie działalności banku wydane przez Komisję Nadzoru Bankowego. Może ona być wydana po stwierdzeniu, że bank zgromadził całości kapitał założycielski, jest należycie przygotowany organizacyjnie do podjęcia działalności oraz dysponuje odpowiednimi warunkami do przechowywania środków pieniężnych i innych wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności.²⁷

Pojęcie nadzoru, cechy konstytutywne, charakter prawny nadzoru bankowego

Termin ten występuje na gruncie nauk prawnych w dwóch znaczeniach i może określać albo obowiązek czuwania nad pewnymi zjawiskami, albo dotyczyć pewnego układu stosunków organizacyjnych.

W pierwszym przypadku obowiązek czuwania sprowadza się do zapewnienia przestrzegania przepisów prawa przez podmioty poddane nadzorowi, a w razie ich naruszenia organ nadzorujący uprawniony jest do zastosowania określonych prawem środków nadzoru. To znaczenie nadzoru występuje, gdy między organem nadzorującym a podmiotem nadzorowanym nie występuje strukturalna zależność, a wiążący charakter środków nadzoru wynika z woli ustawodawcy, który wyposażył organ nadzoru w określone uprawnienia i nadał im wiążący charakter.

W drugim znaczeniu termin „nadzór” jest instytucją prawnoustrojową, występującą w sferze prawa administracyjnego, układem stosunków między podmiotami pozostającymi w strukturalnej nadrzędności - podporządkowania, wyrażającym się w prawie, a zarazem w obowiązku organu nadzorującego do oddziaływania w określonym zakresie i formach na jednostki podległe i ponoszenia odpowiedzialności za prawidłowe ich działanie.

Pojęcie nadzoru wiąże się bezpośrednio z kontrolą, stanowiącą jeden z etapów czynności podejmowanych w ramach nadzoru w gałęziach prawa publicznego. W tym również w części prawa bankowego określanego w doktrynie prawem bankowym publicznym, nadzór jest pojęciem szerszym niż kontrola. Poza czynnościami właściwymi dla procesu kontroli obejmuje czynności pokontrolne. Zapewniające możliwość usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości przez wkroczenie w działalność podmiotu nadzorowanego za pomocą przewidzianych w przepisach prawa środków nadzoru. Wiążący charakter tych środków wynika z woli ustawodawcy, który wyposażył organy sprawujące nadzór w określone uprawnienia władczej ingerencji w działalność nadzorowanych podmiotów.

Kontrola, która występuje jako etap nadzoru, sprowadza się do czterech podstawowych rodzajów czynności:

* do ustalenia stanu obowiązującego, wymaganego przez przepisy prawa, wiążą się z nimi również czynności pomocnicze polegające na interpretowaniu i wyjaśnianiu przepisów,

* do ustalania stanu faktycznego realnie występującego w kontrolowanej jednostce,

* do porównania stanu obowiązującego i stanu faktycznego w celu ustalenia ich zgodności lub niezgodności. Jest to czynność stanowiąca istotę kontroli, pozwalająca na formułowanie wniosków o poprawie lub pogorszeniu badanych zjawisk,

* do wyjaśnienia przyczyn stwierdzonej zgodności lub niezgodności między stanem obowiązującym a stanem faktycznym (wnioski pokontrolne).

Wykonywana w ramach nadzoru kontrola może przybierać różnorodny charakter. Najczęściej występując podział rodzajów kontroli dokonywany jest w oparciu o przyjętą metodę działania kontrolnego i procedurę przeprowadzania czynności kontrolnych. Najważniejszymi przesłankami klasyfikowania wspomnianych rodzajów kontroli są sposób ustalania stanu rzeczywistego w kontrolowanej jednostce, czas wykonywania kontroli i przebieg kontrolowanych procesów, miejsce wykonywania kontroli oraz zakres podejmowanych czynności kontrolnych a czasem, w którym się odbywają czynności i procesy kontrolowane, wyróżnić możemy:

* kontrolę ex post, zwaną następną - jej przedmiotem są czynności i procesy już zakończone, wykonywana jest najczęściej na podstawie dokumentów ujmujących bieżąco każdą wykonywaną operację,

* kontrolę bieżącą lub operacyjną - gdy przedmiotem kontroli są czynności i procesy w toku, jest ona realizowana równocześnie z czynnością kontrolowaną,

* kontrolę ex ante, zwaną uprzednią lub wstępną - gdy jej przedmiotem są czynności lub procesy w fazie projektowania, poddany jest jej zamiar lub decyzja podjęcia pewnej działalności.²⁸

Opracowania encyklopedyczne i słowniki pojęć bankowych wyjaśniają termin „nadzór bankowy” w sposób opisowy, odwołując się do elementów konstrukcji nadzoru bankowego obejmującej zazwyczaj podstawę prawną, określającą zakres przedmiotowy i podmiotowy nadzoru oraz jego środki, podmioty stosunku nadzoru, treść stosunku nadzoru, odpowiedzialność formy sprawowania nadzoru, procedurę realizacji nadzoru oraz środki ochrony prawnej wobec decyzji nadzorczych. Zakres przedmiotowy nadzoru bankowego jest dość rozległy. W jego ramach może wyodrębnić nadzór wstępny (obejmujący czynności kontrolne i nadzorcze podejmowane przez uprawniony podmiot w celu ustalenia prawidłowości przesłanek warunkujących uzyskanie zezwolenia na utworzenie banku), nadzór nad bieżącą działalnością banku - skoncentrowany na badaniu przestrzegania przez banki reguł rozważnego zarządzania ryzykiem oraz nadzór podejmowany w toku procedur naprawczych i likwidacyjnych. Nie określają one jednak cech konstytutywnych nadzoru bankowego wspólnych dla wszystkich systemów prawnych państw wysoko rozwiniętych.

W związku z tym, posiłkując się pojęciami wypracowanymi w dyscyplinach prawa publicznego oraz w oparciu o analizę regulacji prawnych dotyczących nadzoru bankowego w Polsce i w państwach europejskich, w których funkcjonuje rozwinięty rynek usług bankowych, należy stwierdzić, że cechami konstytutywnymi nadzoru bankowego, wyróżniającymi go od innych normatywnie określonych form nadzoru, są:

* zdefiniowanie w przepisach prawa bankowego organu uprawnionego do wykonywania nadzoru bankowego oraz podmiotów poddanych nadzorowi,

* normatywne określenie celów nadzoru oraz sytuacji, w których interwencja organu nadzoru jest dopuszczalna, a także środków, za których pomocą koryguje on działalność podmiotów nadzorowanych,

* unormowanie procesu stosowania środków nadzoru w taki sposób, aby zagwarantować podmiotom nadzorowanym odpowiednie środki ochrony prawnej, umożliwiające korygowanie błędnych decyzji nadzorczych,

* uregulowanie organizacji oraz trybu wykonywania nadzoru bankowego aktami normatywnymi, które nie mogą być zmieniane przez organ sprawujący nadzór.²⁹

Nadzór bankowy określić należałoby mianem nadzoru prawnego, tzn. takiego nadzoru, którego realizacja podporządkowana jest zasadzie legalizmu, w myśl której instytucje nadzoru mogą wkraczać w działalność bankową tylko w przypadkach określonych w przepisach ustaw i aktów wykonawczych do ustaw, które wyznaczają zarówno obszar działań nadzoru, jak i rodzaj środków nadzoru. Zbliżony jest on do nadzoru typu administracyjnego, wykonywanego w zdecentralizowanym układzie organizacyjnym i w zewnętrznej sferze działania administracji. O takim charakterze przesądzają bowiem tryb powoływania, skład oraz powiązania instytucji nadzorujących z organami administracji państwowej, katalog środków nadzorczych i kryteria stosowane przy wykonywaniu nadzoru.

Za wyżej przedstawioną charakterystyką przemawiają również formułowane w ustawodawstwie cele nadzoru bankowego. Sięgają one do tradycji nadzoru policyjno - administracyjnego i są przejawem kontrolno - reglamentacyjnej działalności państwa w sferze aktywności gospodarczej podmiotów prawa publicznego i prawa prywatnego. Nadzór ten, wyrastający z potrzeby respektowania zasady wolności gospodarczej, ustanowiony został ze względu na potrzebę ochrony mechanizmów rynkowych oraz reguł zachowania ustalonych norm prawa. ³⁰

ROZDZIAŁ III

Organizacja i zadania nadzoru, organy nadzoru:

KOMISJA NADZORU BANKOWEGO oraz GENERALNY INSPEKTORAT NADZORU BANKOWEGO.

We wszystkich krajach wysoko rozwiniętych działalność banków jest poddawana nadzorowi ze strony specjalnych instytucji państwowych. Wynika to z jednej strony ze znaczenia systemu bankowego dla funkcjonowania całej gospodarki i zaopatrzenia jej w kredyt, a z drugiej strony z konieczności ochrony wierzycieli banków przed utratą zgromadzonych tam środków.

Nadzór w poszczególnych krajach wykonują różne instytucje. Najczęściej tę funkcję pełni odpowiedni departament banku centralnego danego państwa np.: w Wielkiej Brytanii. W niektórych krajach, jak Niemcy, zostały utworzone samodzielne urzędy nadzoru. Trzecią możliwością jest pełnienie tej funkcji przez Ministerstwo Finansów np.: w Austrii lub Ministerstwo Finansów wraz z bankiem centralnym np.: w Finlandii.

W Polsce po 1989 r. funkcję nadzoru nad bankami przejął Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, funkcjonujący w ramach NBP. Zgodnie z prawem bankowym obowiązującym od 1 stycznia 1998 r. funkcję nadzoru nad bankami przejęła Komisja Nadzoru Bankowego, której organem wykonawczym jest wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego³¹, to organy wyspecjalizowane do przeprowadzania kontroli międzyresortowej.

Kontrola międzyresortowa jest kontrolą zewnętrzną, dokładniej mówiąc w pewnym zakresie może być także kontrolą wewnętrzną. W niektórych opracowaniach przedstawiana jest pod nazwą inspekcji specjalnych, ponieważ w istocie o nie chodzi. Z punktu widzenia podległości organizacyjnej są to inspekcje resortowe, natomiast z punktu widzenia zasięgu kontroli są to inspekcje międzyresortowe. Kontrola międzyresortowa odznacza się tym, że:

* organy kontroli, zwane zazwyczaj inspekcjami wbudowane są organizacyjnie w ramy określonego resortu (z paroma wyjątkami), choć zakres ich działalności jest w zasadzie powszechny (obejmuje też podmioty samorządu terytorialnego),

* sposób określenia zakresu kontroli jest przede wszystkim rzeczowy, a nie podmiotowy. W takim ujęciu kontroli poddane są nie określone jednostki organizacyjne, ale określona działalność, niezależnie od tego, kto ją podejmuje, nie oznacza to braku ograniczeń podmiotowych, ścieśniających np. kontrolę tylko do przedsiębiorstw państwowych, natomiast wyłączenia spod kontroli mają charakter podmiotowy,

* organy inspekcji dosyć często są władne modyfikować bezpośrednio działalność podmiotu kontrolowanego, czyli zachowywać się podobnie jak jednostki zwierzchnie w ramach nadzoru. Są więc wyposażone w prawo wydawania decyzji administracyjnych, a niekiedy także w możliwość stosowania środków egzekucyjnych czy wymierzania kar w formie mandatu w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, jak też kar pieniężnych o charakterze administracyjnym. Przepisy prawne działalność inspekcji nazywają niekiedy wprost nadzorem bądź też nadzorem i kontrolą. Nadzór jest tu równoznaczny z możliwością stosowania środków władczych,

* sprawność kontroli zapewniona jest m in. przez zagwarantowanie inspektorom prawa wstępu do pomieszczeń lub na teren innych nieruchomości objętych kontrolą oraz przez nałożenie na kontrolowanych obowiązku udostępniania wszelkich materiałów objętych kontrolą, a także przez blokadę czynności kontrolowanej czy jej skutków.

W ogólnej charakterystyce kontroli międzyresortowej, sprawowanej również przez banki, trzeba uwydatnić te cechy, które decydują o jej sprawności. Należy do nich wysoka obiektywność kontroli, wynikająca z braku podporządkowania organizacyjnego podmiotu kontrolowanego podmiotowi kontrolującemu, a zatem braku odpowiedzialności. Jak też wysoka specjalizacja i fachowość kontroli. Wyrażającą się nie tylko w zatrudnianiu w aparacie kontrolnym wykształconych specjalistów, ale często w wyposażeniu organów kontroli w odpowiednie urządzenia techniczne ułatwiające prowadzenie kontroli.³²

Komisja Nadzoru Bankowego ma charakter organu kolegialnego, w którego skład wchodzą: jako Przewodniczący Komisji - Prezes NBP, jako Zastępca Przewodniczącego Komisji - Minister Finansów lub delegowany przez niego Sekretarz lub Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów oraz pięciu członków, którymi są : przedstawiciel Prezydenta RP, Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd lub jego zastępca, przedstawiciel Ministra Finansów³³ oraz Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego. W sprawach dotyczących określania zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach, w posiedzeniach Komisji uczestniczy, ale tylko z głosem doradczym, przedstawiciel Związku Banków Polskich.

Z uwagi na kolegialny charakter instytucji nadzoru prawodawca przyjął rozwiązanie umożliwiające Komisji upoważnienie Przewodniczącego do podejmowania działań w określonych przez Komisję sprawach, które wymagają załatwienia między jej posiedzeniami. O podjętych decyzjach Przewodniczący Komisji informuje Komisję Nadzoru Bankowego na jej najbliższym posiedzeniu. Wprowadzając powyższe rozwiązanie prawodawca zastrzegł jednak, że do wyłącznej właściwości Komisji Nadzoru Bankowego należą kompetencje w zakresie podejmowania decyzji w sprawach o udzielanie zezwolenia na utworzenie banku, zawieszenie działalności banku i wnioskowanie o jego upadłość oraz stosowanie prawnych środków nadzoru.

Przyjęcie rozwiązań prawnych, na mocy których Przewodniczącym Komisji Nadzoru Bankowego jest Prezes NBP, ma zapewnić koordynację założeń polityki nadzoru bankowego i polityki pieniężnej. Za takim rozwiązaniem przemawiają silne związki między celami polityki nadzoru a celami polityki pieniężnej. Do pierwszej należy zapewnienie bezpieczeństwa i prawidłowości działania systemu bankowego, do drugiej zapewnienie stabilności pieniądza.³⁴

Celem działania Komisji Nadzoru Bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych oraz badanie zgodności działalności banków z przepisami ustawy prawo bankowe, ustawy o Narodowym Banku Polskim, statutem , oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.³⁵

Realizacji wymienionych celów służą ustalane przez KNB normy płynności oraz inne normy dopuszczalnego ryzyka w działalności banków. Bank, aby mógł się wywiązać z zobowiązań wobec swoich wierzycieli, w tym z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych przez deponentów na rachunkach bankowych, musi nie tylko dysponować wymaganym przez przepisy ustawy prawo bankowe funduszami własnymi, ale przede wszystkim w taki sposób prowadzić działalność, aby wyeliminować ryzyko braku płynności, tzn. stale utrzymywać dostateczną zdolność płatniczą rozumianą jako płynność płatnicza. Ryzyko braku płynności wynika z niezgodności między czasem utrzymywania zasobów finansowych a czasem ich wykorzystania przez bank i jest najczęściej efektem niespłacenia przez klientów banku należnych wierzytelności w wymaganym terminie, nieoczekiwanie wysokich wypłat depozytów, zwłaszcza przed upływem okresu ich wymagalności oraz nieprzewidzianych kosztów poniesionych przez bank.

Przepisy ustawowe normujące działalność banków nie definiują pojęcia płynności płatniczej. Nakładają one jedynie na banki obowiązek utrzymywania płynności dostosowanej do rozmiarów i rodzaju prowadzonej działalności, upoważniając równocześnie Komisję Nadzoru Bankowego do ustalenia wiążących banki norm dopuszczalnego ryzyka, w tym również płynności płatniczej (art. 137 pr. bankowego). Podejmowane przez KNB decyzje przyjmują formę uchwał określających reguły rozważnego zarządzania ryzykiem związanym z działalnością banków. Reguły te znajdują zastosowanie na poziomie gospodarki finansowej poszczególnych banków, gdzie służą przede wszystkim ochronie zgromadzonych w bankach depozytów.

Podporządkowany zasadzie legalizmu nadzór nad zgodnością działalności banków z przepisami ustawy pr. bankowe, ustawy o NBP, statutem oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku sprowadza się do realizacji ściśle określonych norm prawa materialnego. Instytucja sprawująca nadzór pełni rolę kwalifikującą zachowania adresatów norm. Naruszenie tych norm, odstępstwo od zakazu lub nakazu w nich wyrażonego, staje się podstawą interwencji Komisji Nadzoru Bankowego mającej na celu przywrócenie stanu faktycznego do stanu zgodności z prawem lub też zapobieżenie skutkom działalności niezgodnej z prawem.

Zadania Komisji Nadzoru Bankowego

Do ustawowych zadań powołanej ustawą Komisji Nadzoru Bankowego należy:

1. określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach,

2. nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych,

3. dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie Polityki Pieniężnej oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój,

4. opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania.

Wymienione zadania nie tworzą katalogu zamkniętego. Szczegółowy zakres zadań komisji określa bowiem ustawa z 29 VIII 1997 r. - Prawo bankowe.³⁶ realizując przypisane jej zadania, KNB podejmuje decyzje w formie uchwał. Zapadają one większością głosów przy obecności co najmniej połowy składu Komisji. Przy równej liczbie głosów rozstrzyga głos Przewodniczącego Komisji. Formę uchwał przyjmują więc ustalane przez Komisję wiążące banki zasady podejmowania i prowadzenia działalności, zapewniające bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach, np. szczegółowe zasady wnoszenia kapitału założycielskiego banku w formie spółki akcyjnej i banków państwowych oraz zasady dotyczące wyposażenia banków spółdzielczych i banków hipotecznych w kapitał założycielski,³⁷ tryb postępowania banków w sprawach mających związek z przestępstwem przeciwko obrotowi gospodarczemu i warunki prowadzenia rejestru wpłat gotówkowych powyżej kwoty określonej przez Komisję Nadzoru Bankowego,³⁸ normy płynności oraz inne normy dopuszczalnego ryzyka w działalności banków,³⁹ inne niż wymienione w art. 127 ust. 3 prawa bankowego pozycje bilansowe banku zaliczane do funduszy uzupełniających oraz warunki i tryb ich zaliczenia, a także pozycje bilansu banku podlegające potrąceniu przy wyliczeniu jego funduszy własnych.⁴⁰tylko w dwóch przypadkach Komisja Nadzoru Bankowego upoważniona została przez ustawodawcę do wydawania zarządzeń. Upoważnienie to odnosi się do określania sposobu wyliczenia współczynnika wypłacalności banku oraz procentowych wag ryzyka przypisanych poszczególnym kategoriom aktywów i zobowiązań pozabilansowych⁴¹ oraz określenia szczegółowych warunków udzielenia gwarancji bankowych i poręczeń udzielanych przez banki.⁴²Skuteczne nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw określających zasady tworzenia, organizacji i prowadzenia działalności bankowej, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych zapewniają określone w art. 138 i 141 prawa bankowego oraz podejmowane w ramach postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banku środki nadzoru.

Środki prawne nadzoru bankowego

Prawodawca wyposażył Komisję Nadzoru Bankowego w szeroki wachlarz środków prawnych służących przywróceniu stanu faktycznego do stanu zgodności z prawem lub też zapobieżeniu skutkom działalności niezgodnej z prawem. Środki te mogą przebierać postać zaleceń, upomnień, nakazów lub decyzji, a ich zastosowanie nie może prowadzić do naruszenia umów wcześniej zawartych przez nadzorowany bank. Obok tego Komisja Nadzoru Bankowego może stosować środki ad personam w stosunku do członków zarządu banku.⁴³

Zgodnie z art. 138 ust. 1 prawa bankowego KNB może w ramach nadzoru zalecić bankowi np. podjęcie środków koniecznych do przywrócenia płynności płatniczej lub osiągnięcie i przestrzeganie innych norm dopuszczalnego ryzyka w działalności banku, zwiększenie funduszy własnych oraz zaniechanie określonych form reklamy. Do czasu przywrócenia płynności płatniczej lub osiągnięcia innych norm dopuszczalnego ryzyka w działalności banku (np. norm ograniczających ryzyko niewypłacalności czy też norm dopuszczalnego ryzyka walutowego) Komisja może nakazać bankowi wstrzymanie wypłat z zysku lub wstrzymanie tworzenia nowych jednostek organizacyjnych.⁴⁴

W razie stwierdzenia, że bank nie realizuje zaleceń Komisji lub działalność banku jest wykonywana z naruszeniem prawa lub statutu albo stwarza zagrożenie dla interesów posiadaczy rachunków bankowych, organ nadzoru występuje z pisemnym upomnieniem. Bezskuteczność takiego upomnienia uprawnia Komisję Nadzoru Bankowego do zastosowania silniejszych instrumentów w postaci środków ad personam lub decyzji. Środki ad personam polegają na wystąpieniu do właściwego organu banku z wnioskiem o odwołanie prezesa, wiceprezesa lub innego członka zarządu banku bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości. Jednocześnie Komisja może zawiesić w czynnościach osoby, o których odwołanie wystąpiła. Zawieszenie w czynnościach polega na wyłączeniu z podejmowania decyzji za bank w zakresie jego praw i obowiązków majątkowych. Komisja może również zawiesić w czynnościach członka zarządu w przypadku postawienia mu zarzutów w postępowaniu karnym, karnym skarbowym lub spowodowania znacznych strat majątkowych banku. Zawieszenie pozostaje w mocy do czasu podjęcia uchwały w sprawie złożonego przez Komisję wniosku o odwołanie członków zarządu przez radę nadzorczą na najbliższym posiedzeniu. Komisja Nadzoru Bankowego w razie stwierdzenia, że bank, oddział lub przedstawicielstwo banku zagranicznego w kraju nie realizuje je zaleceń dotyczących zaprzestania prowadzenia działalności naruszającej przepisy prawa lub statut banku, odmawia udzielenia jej informacji dotyczących podjęcia i zaprzestania działalności oraz środkach, jakie zostaną podjęte w celu usunięcia nieprawidłowości stwierdzonych w ramach nadzoru (obowiązek udzielenia informacji wynika z art. 139 ust. 1 pkt 1 i 3 prawa bankowego)⁴⁵; odmawia udzielenia wyjaśnień inspektorom nadzoru bankowego upoważnionym przez Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego do wykonywania czynności kontrolnych (obowiązek udzielenia wyjaśnień wynika z art. 139 ust. 1 pkt 2 prawa bankowego)⁴⁶- może nałożyć na członków zarządu banku, niezależnie od zastosowania innych środków nadzoru, kary pieniężne. Kwota kary pieniężnej nie może jednak przekroczyć wysokości trzykrotnego miesięcznego wynagrodzenia brutto tej osoby, wyliczonego na podstawie wynagrodzenia za ostatnie 3 miesiące przed nałożeniem kary.

Stosowanie wymienionych środków personalnych pozostawione jest uznaniu Komisji. Jedynie w przypadku skazania członka zarządu banku prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub przestępstwo karne skarbowe Komisja ma ustawowy obowiązek odwołania z zajmowanego stanowiska skazanego członka zarządu (art. 138 ust. 5 prawa bankowego).

Niezależnie od wyżej wymienionych środków Komisja Nadzoru Bankowego może, z przyczyn określonych w art. 138 ust. 3 prawa bankowego, podjąć decyzję ograniczającą zakres jego działalności lub uchylić zezwolenie na utworzenie banku i podjąć decyzję o likwidacji banku. Ograniczenie działalności banku lub uchylenie zezwolenia na jego utworzenie może nastąpić również w razie stwierdzenia, że bank przestał spełniać warunki wymagane do jego utworzenia.

Charakter prawny uchwał i zarządzeń Komisji Nadzoru Bankowego

Prawodawca upoważniając Komisję Nadzoru Bankowego do podejmowania decyzji w formie uchwał oraz wydawania zarządzeń nie określił charakteru prawnego wydawanych przez nią aktów prawnych oraz zasad ich publikacji. Dotyczy to grupy aktów prawnych wydawanych w wykonaniu ustawowego zadania, jakim jest „określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach”. Wydawane w ramach nadzoru prewencyjnego uchwały i zarządzenia są więc przejawem publicznoprawnej ingerencji w działalność banków, podczas gdy ich status prawny wymaga, aby zasady takie wynikały z przepisów rangi ustawowej.⁴⁷

Podniesione zagadnienie jest niezwykle istotne, albowiem Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. dokonała zasadniczej reformy systemu źródeł prawa, ustanawiając podział aktów prawa na akty prawa powszechnie obowiązującego i akty prawa wewnętrznego. Zgodnie z art. 87 ust. 1 „źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia”. Ustęp 2 tegoż artykułu przyznaje ponadto aktom prawa miejscowego walor „powszechnego obowiązywania” na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Oba te przepisy ustanawiają zamknięty katalog aktów prawnych „powszechnie obowiązujących”. Drugą kategorię tworzą akty prawa wewnętrznego (art. 93 Konstytucji). Zawierać one mogą jedynie normy wewnętrzne obowiązujące tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Ponadto ust. 2 art. 93 stwierdza, że

„ zarządzenia są wydawane tylko na podstawi ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów”.

W literaturze przedmiotu nie zostało w sposób jednoznaczny przesądzone, czy krąg organów uprawnionych do wydawania aktów prawa wewnętrznego jest kręgiem zamkniętym, czy przepisy wewnętrzne mogą być wydawane przez inne jeszcze podmioty, np. KNB. Taktowane jako akty kierownictwa wewnętrznego mają one charakter obowiązujący jedynie względem jednostek organizacyjnych podległych organowi wydającemu dany akt. Wydawane w ramach nadzoru bankowego uchwały i zarządzenia adresowane są jednak do jednostek organizacyjnych prowadzących działalność bankową, tj. banków. Pomiędzy Komisją Nadzoru Bankowego a bankami nie zachodzą żadne więzy organizacyjnego ani służbowego podporządkowania.⁴⁸

Przyjęte ustawą o NBP rozwiązania określające organizacyjny kształt nadzoru bankowego pozwalają stwierdzić, że na gruncie obowiązujących przepisów mamy do czynienia z jednoinstytucjonalnym modelem nadzoru bankowego. Instytucją uprawnioną do sprawowania nadzoru w Polsce jest bowiem wyłącznie Komisja Nadzoru Bankowego. Bank centralny za pośrednictwem Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego wykonuje jedynie decyzje i określone zadania Komisji. Przesądza o tym organizacyjne wydzielenie, a nie wyodrębnienie GINB, który pozostaje nadal w strukturze NBP oraz uprawnienie Prezesa NBP do powoływania i odwoływania w uzgodnieniu z Ministrem Finansów - Generalnego Inspektora nadzoru Bankowego. Prawodawca nie przypisał MNP żadnych kompetencji w zakresie ustalania wiążących banki norm płynności oraz innych norm dopuszczalnego ryzyka. Uprawnienia te wraz z prawem do stosowania określonych przepisami prawa bankowego środków nadzoru przypisał prawodawca wyłącznie Komisji Nadzoru Bankowego.

Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego

Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego jest organem wykonawczym Komisji Nadzoru Bankowego, wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP realizuje decyzje Komisji oraz wykonuje i koordynuje określone przez Komisję zadania. Szczegółowy tryb działania Generalnego Inspektoratu określa regulamin uchwalony przez Komisję Nadzoru Bankowego. Organ wykonawczy Komisji kierowany jest przez Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego powoływanego i odwoływanego przez Prezesa NBP w uzgodnieniu z Ministrem Finansów. Reprezentuje on GINB na zewnątrz, kieruje i koordynuje całością prac GINB, występuje do Komisji Nadzoru z propozycjami rozwiązań w sprawach, które wymagają załatwienia między posiedzeniami Komisji, występuje z wnioskami i propozycjami współpracy Komisji z zagranicznymi organami nadzoru bankowego, wydaje upoważnienia do podejmowania przez inspektorów nadzoru bankowego czynności kontrolnych, opracowuje okresowe plany działalności GINB oraz przedkłada je do akceptacji Prezesowi NBP.

Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego kieruje działalnością GINB przy pomocy dyrektorów biur, terenowych koordynatorów inspekcji i kierowników wewnętrznych komórek organizacyjnych GINB. Strukturę organizacyjną określa wydana na podstawie art. 29 ust. 2 ustawy o NBP uchwała Komisji Nadzoru Bankowego.⁴⁹

W ramach Generalnego Inspektoratu funkcjonują:

Wydział Ogólny wykonujący zadania związane z obsługą GINB i Komisji, problematyką kadrową, płacową i szkoleniową pracowników GINB oraz w zakresie spraw ogólnoadministracyjnych, kontroli wewnętrznej i gospodarki własnej GINB.

Biuro Licencji Bankowych, które tworzą:

* Zespół I Licencji Bankowych zajmujący się wykonywaniem zadań związanych z wydawaniem zezwoleń Komisji na utworzenie banków, w tym banków hipotecznych oraz oddziałów banków zagranicznych i rozpoczęciem przez nie działalności operacyjnej oraz otwieraniem przedstawicielstw banków zagranicznych w Polsce i wydawaniem opinii dla Ministra Finansów w zakresie zezwoleń na utworzenie za granicą banku krajowego,

* Zespół II Licencji Bankowych wykonujący zadania związane z wydawaniem zezwoleń Komisji na utworzenie banków, w tym kas oszczędnościowo-budowlanych oraz oddziałów banków zagranicznych i rozpoczęciem przez nie działalności operacyjnej oraz otwieraniem przedstawicielstw banków zagranicznych w Polsce i wydawaniem opinii dla Ministra Finansów w zakresie zezwoleń na utworzenie za granicą banku krajowego,

* Zespół Opiniowania Akcjonariuszy powołany do wykonywania zadań związanych z dopuszczeniem do systemu bankowego nowych akcjonariuszy w bankach w formie spółki akcyjnej oraz osób do zarządów tych banków,

* Zespół Analiz Ekonomicznych, do którego zadań należy analiza i ocena założycieli oraz dokumentów przez nich składanych celem utworzenia banku i oddziału banku zagranicznego z ekonomicznego punku widzenia,

* Zespół Ewidencji Banków wykonujący zadania związane z ewidencjonowaniem danych o działających w Polsce bankach, oddziałach i przedstawicielstwach banków zagranicznych oraz projektowaniem zasad numeracji banków i ich jednostek organizacyjnych.

Biuro Polityki Nadzorczej, który tworzą:

* Wydział Interpretacji Prawnych powołany do wykonywania zadań w zakresie prac o charakterze legislacyjnym oraz zadań związanych z rozwiązywaniem problemów prawnych pojawiających się w ramach wykonywania przez nadzór bankowy jego ustawowych kompetencji, przy uwzględnieniu 25 zasad efektywnego nadzoru bankowego opracowanego przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego,

* Wydział Regulacji Ostrożnościowych zajmujący się dostosowaniem polskiego systemu bankowego do obowiązujących w Unii Europejskiej regulacji ostrożnościowych w zakresie adekwatności kapitału, utrzymania płynności płatniczej, kryteriów oceny jakości kredytów i pożyczek pieniężnych, tworzenia niezbędnych rezerw na aktywa i pozycje pozabilansowe obciążone ryzykiem, stopy procentowej, przy uwzględnieniu 25 zasad efektywnego nadzoru bankowego,

* Wydział Rachunkowości Bankowej ustalający i wyjaśniający zasady rachunkowości banków, zasady ewidencji księgowej operacji bankowych oraz współpracą z bankami, departamentami centrali NBP oraz wewnętrznymi komórkami organizacyjnymi GINB w zakresie ustalania zasad dotyczących sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych zrzeszeń regionalnych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych banków i ich oddziałów zagranicznych,

* Wydział Informatyki wykonujący zadania związane z zapewnieniem funkcjonowania systemów obsługi finansowej sprawozdawczości banków oraz obsługę systemu informatycznego w GINB.

Biuro Analiz Systemu Bankowego, który tworzą:

* Wydział Analiz Systemu Bankowego zajmujący się analizą i oceną z nadzorczego punktu widzenia funkcjonowania i sytuacji ekonomicznej systemu bankowego w Polsce oraz monitorowaniem, na podstawie sprawozdań finansowych banków, ryzyka związanego z działalnością banków komercyjnych oraz przestrzegania norm ostrożnościowych, przy uwzględnieniu 25 zasad efektywnego nadzoru bankowego,

* Wydział Banków Krajowych zajmujący się stałym monitorowaniem sytuacji poszczególnych banków krajowych, rozumianych jako banki i ich jednostki organizacyjne tworzone przez osoby krajowe lub z większościowym udziałem osób krajowych, z wyłączeniem banków spółdzielczych, w celu ustalenia zachodzących w nich zmian, oceny stopnia podejmowanego przez nie ryzyka i pozyskiwanie informacji, czy gromadzone na rachunkach bankowych środki pieniężne są w pełni bezpieczne,

* Wydział Banków Zagranicznych, do którego należy stałe monitorowanie sytuacji poszczególnych banków zagranicznych, rozumianych jako banki z przewagą kapitału zagranicznego i oddziałów banków zagranicznych, w celu ustalenia zachodzących w nich zmian, ocena podejmowanego przez nie ryzyka i pozyskiwanie informacji, czy gromadzone na rachunkach bankowych środki pieniężne są w pełni bezpieczne,

* Wydział Banków Specjalistycznych zajmuje się stałym monitorowaniem sytuacji poszczególnych banków specjalistycznych, rozumianych jako banki hipoteczne i kasy oszczędnościowo-bankowe, w celu ustalenia zachodzących w nich zmian, oceny stopnia podejmowanego przez nie ryzyka i pozyskiwanie informacji, czy gromadzone na rachunkach bankowych środki pieniężne są w pełni bezpieczne oraz czy banki te przestrzegają odnoszące się do nich normy ostrożnościowe, uwzględniające specyfikę ich działalności,

* Zespół Banków pod Szczególnym Nadzorem, należy do niego podejmowanie wobec banków, których działalność stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych bądź wykonywana jest z naruszeniem prawa lub statutu, działań zmierzających do uzdrowienia ich gospodarki lub do zakończenia bytu prawnego.

Oprócz wyżej wymienionych wydziałów funkcjonują również Biuro Inspekcji oraz Biuro Bankowości Spółdzielczej.⁵⁰

Ze względu na zakres podejmowanych i wykonywanych przez inspektorów nadzoru bankowego czynności kontrolnych mogą one stanowić tzw kontrolę pełną lub odcinkową, ciągłą lub doraźną, posiadającą jednak charakter kontroli dokumentalnej, polegającej na ustaleniu stanu rzeczywistego z pomocą odpowiednich dokumentów. Mogą nimi być statuty, regulaminy, zarządzenia, plany finansowe oraz sprawozdania z badania i oceny bilansów rocznych, które kontrolowane banki są zobowiązane udostępnić inspektorom nadzoru bankowego.

Z przeprowadzonych czynności kontrolnych inspektor sporządza i przekazuje Generalnemu Inspektorowi protokół, który powinien zawierać: datę i miejsce kontroli, zakres podjętych czynności, zwięzły opis stwierdzonego stanu faktycznego, informacje o stanowisku zarządu banku oraz czy stwierdzone zjawiska negatywne mogą wymagać podjęcia dalszych środków nadzorczych. Protokół ten jest przekazywany bankowi wraz z zaleceniami Generalnego Inspektora w terminie jednego miesiąca od daty zakończenia kontroli.

Wykonywana przez inspektorów nadzoru bankowego kontrola stanowi podstawowe źródło wiedzy o potrzebie zastosowania przez Komisję Nadzoru Bankowego odpowiednich środków nadzoru wobec kontrolowanych banków.⁵¹

Skuteczność podejmowanych w ramach nadzoru bankowego czynności kontrolnych zależy od odpowiednich kwalifikacji zawodowych i doświadczenia inspektorów zatrudnionych w Generalnym Inspektoracie Nadzoru Bankowego. Dlatego też prawodawca w ustawie z 29 VIII 1997 r. o NBP sformułował przesłanki, jakie musi spełniać kandydat na inspektora nadzoru bankowego. Zgodnie z art. 30 powołanej ustawy, inspektorem nadzoru może być ten, kto:

* posiada wyłącznie obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich,

* daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków służbowych, ma nienaganną opinię i nie był karany za przestępstwo z winy umyślnej,

* posiada wyższe wykształcenie prawnicze, ekonomiczne lub inne wyższe o specjalności przydatnej do wykonywania nadzoru bankowego,

* posiada co najmniej 3- letni staż pracy w bankowości,

* złożył egzamin kwalifikacyjny na stanowisko inspektora nadzoru bankowego przed komisją egzaminacyjną, powołaną przez Komisję Nadzoru Bankowego.

Zasady przeprowadzania egzaminów i odbywania praktyki zawodowej dla kandydatów na inspektorów nadzoru bankowego określa KNB.⁵²

ROZDZIAŁ IV

Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego,

Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego

Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (Basel Committee on Banking Supervision) został utworzony na podstawie umowy prezesów banków centralnych państw wysoko uprzemysłowionych z grupy G-10 z grudnia 1974 r. Umowa dotyczyła utworzenia organizacji, której zadaniem byłaby poprawa i wzmocnienie współpracy miedzy nadzorcami bankowymi. W skład Komitetu wchodzą wysokiej rangi przedstawiciele władz nadzoru bankowego z Belgii, Kanady, Francji, Niemiec, Włoch, Japonii, Luksemburga, Holandii, Szwecji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Od 1995 r. Komitet w coraz szerszym zakresie włącza w swoje prace przedstawicieli nadzoru bankowego z krajów spoza G-10, podzielonych na kilkanaście grup regionalnych. Do grup regionalnych należą: Arabski Komitet nadzoru Bankowego, Karaibska Grupa Nadzorów Bankowych, Stowarzyszenie Władz Nadzoru Bankowego Ameryki Łacińskiej i Karaibów, Grupa Nadzorców Bankowych z Europy Środkowej i Wschodniej, Komitet Nadzoru Bankowego Rady Współpracy Zatoki oraz inne. Można przyjąć, że poprzez aktywną współpracę w ramach grup regionalnych w pracach Komitetu uczestniczą instytucje nadzoru bankowego z ponad 100 krajów świata. Sekretariat Komitetu jest usytuowany w Banku Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei. Przewodniczący Komitetu jest wybierany na kadencje 2-letnie spośród szefów nadzorów bankowych krajów najbardziej rozwiniętych.

Główną przyczyną powstania Komitetu była troska o stabilność rynków finansowych, w tym szczególnie sektora bankowego, na świecie i rosnące zainteresowanie społeczności międzynarodowej tymi problemami. Kondycja systemu bankowego danego kraju jest niewątpliwie jednym z kluczowych elementów rozwoju całego rynku finansowego, zarówno w tym kraju, jak i za granicą. Wynika to bowiem z narastających tendencji do globalizacji i konsolidacji rynków finansowych, czego wynikiem jest tworzenie międzynarodowych grup kapitałowych i holdingów o charakterze mieszanym, w skład których wchodzą także banki. Dlatego też, wobec tak silnych powiązań między rynkami finansowymi różnych krajów, niezbędne stało się stworzenie wspólnie wypracowanych zasad postępowania dla nadzorowania sektorów bankowych na świecie. Uznano, iż słabość systemu bankowego danego kraju, bez względu na to, czy jest to kraj rozwijający się czy też rozwinięty, może zagrozić stabilności finansów także w innych państwach.

Działalność komitetu skupia się na trzech głównych dziedzinach. Po pierwsze, stanowi on doskonałe forum dyskusji o sposobach rozwiązywania specyficznych problemów, pojawiających się przy sprawowaniu nadzoru. Po drugie, koordynuje podział obowiązków między nadzorami w odniesieniu do jednostek zagranicznych banków, w celu zapewnienia efektywnego nadzoru nad działalnością bankową na świecie. Po trzecie, Komitet stara się podwyższyć standardy nadzoru, szczególnie dotyczące wypłacalności, w celu umocnienia bezpieczeństwa i stabilności bankowości międzynarodowej.⁵³

Od powstania Bazylejskiego Komitetu w 1974 r. wydanych zostało wiele raportów, opracowań oraz propozycji o charakterze systemowym, w których zawarte zostały zalecenia oraz rekomendacje co do działalności nadzorów bankowych na świecie. Do najważniejszych z tych dokumentów należą międzynarodowa konwergencja pomiarów kapitału i standardów kapitałowych (tzw Umowa Kapitałowa) z 1988 r., Nadzór nad konglomeratami finansowymi z 1995 r., Nadzór nad bankowością transgraniczną z 1996 r., Ramy systemów kontroli wewnętrznej w bankach oraz W stronę większej przejrzystości banków z 1998 r. W ostatnim czasie Komitet przygotował rozesłał do konsultacji instytucjom nadzoru bankowego w poszczególnych państwach nowe zasady adekwatności kapitałowej, które miałyby zastąpić Umowę Kapitałową z 1988.

Niewątpliwie jednym z najważniejszych dotychczasowych osiągnięć Komitetu jest opracowanie „podstawowych zasad efektywnego nadzoru bankowego”. Dokument ten został przedstawiony we wrześniu 1997 r. i bardzo pozytywnie przyjęty przez nadzorców bankowych, zasady zostały także zaprezentowane na dorocznym spotkaniu Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego, gdzie spotkały się z poparciem ministrów finansów i szefów banków centralnych z ponad 100 krajów świata. Zasady efektywnego nadzoru powstały w wyniku wieloletnich uzgodnień, w trakcie których Komitet współpracował blisko także z nadzorami krajów nie będących członkami grupy G-10, w tym także z polskim nadzorem bankowym. W procesie przygotowywania tego dokumentu Komitet oparł się na zebranych i zunifikowanych normach i zasadach postępowania różnych nadzorów bankowych w wielu krajach. Cechą charakterystyczną przedstawianych przez Komitet zasad nadzoru bankowego oraz zaleceń i wytycznych, związanych z jego sprawowaniem, jest fakt, iż nie stanowią one wiążących norm o charakterze prawa międzynarodowego, lecz są rodzajem wskazówek, które zainteresowane kraje mogą, choć nie muszą, przyjmować. Jest to niewątpliwe zalety „Podstawowych zasad efektywnego nadzoru bankowego”, które postrzegane są raczej jako sugestie co do poprawnego i efektywnego funkcjonowania nadzorów bankowych lub rodzaj rad, mogących pomóc zainteresowanym państwom we właściwym i skutecznym sprawowaniu nadzoru nad najważniejszym bodaj elementem rynku finansowego, jakim jest sektor bankowy. Należy jednak brać pod uwagę, iż efektywne sprawowanie nadzoru bankowego jest tylko jednym z elementów, mających zapewnić stabilność na rynku finansowym.⁵⁴

„Podstawowy zasady efektywnego nadzoru” można podzielić na następujące części:

1. Warunki wstępne efektywnego nadzoru - zasada 1,

2. Licencjonowanie i struktura - zasady od 2 do 5,

3. Regulacje i wymogi ostrożnościowe - zasady 6-15,

4. Metody ciągłego nadzoru bankowego - zasady 16-20,

5. Wymogi informacyjne - zasada 21,

6. Formalne uprawnienia nadzorców - zasada 22,

7. Bankowość transgraniczna [międzynarodowa] - zasady

23-25,

8. Załączniki do zasad bazylejskich.⁵⁵

Pierwsza zasada wprowadza minimum warunków, które każdy nadzór bankowy musi spełniać, aby był efektywny. Warunki te polegają na zapewnieniu nadzorowi bankowemu niezależności operacyjnej poprzez ustalenie przez ustawodawcę wyraźnych i spójnych ram obowiązków i celów nadzoru bankowego, zapewnieniu nadzorowi bankowemu odpowiednich środków na wypełnianie wyznaczonych celów, takich jak właściwy personel, fundusze, zaplecze technologiczne, powstaniu ram prawnych dotyczących bankowości, określających minimalne standardy, jakie muszą być spełniane przez banki oraz uprawnienia dla nadzorców do stosowania sankcji na wypadek niewypełniania tych standardów przez banki, zapewnieniu ochrony prawnej przed odpowiedzialnością osobistą i odpowiedzialnością instytucji za działania nadzorcze, podjęte w dobrej wierze w trakcie wypełniania obowiązków nadzorczych, wprowadzeniu systemu współpracy i wymiany informacji między agencjami nadzorczymi, zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym, zapewnieniu ochrony poufnego charakteru informacji, będących przedmiotem wymiany między nadzorcami oraz przestrzeganiu zasady wykorzystania tych informacji tylko do celów nadzoru bankowego.

Zasady od 2 do 5 określają reguły, dotyczące licencjonowania instytucji bankowych, kontroli nabywania udziałów lub akcji w bankach oraz inwestycji banków w inne podmioty. Ustanawiają one m in. poniższe wymogi: termin „bank” musi być wyraźnie zdefiniowany, a używanie słowa „bank” w nazwach powinno być kontrolowane w jak najszerszym zakresie. Działalność polegająca na przyjmowaniu depozytów od ludności powinna być w zasadzie zarezerwowana dla instytucji, które podlegają licencjonowaniu i nadzorowaniu jako banki. Licencjonowanie ma zapewnić pełną identyfikację podmiotów wchodzących do systemu bankowego, co dodatkowo ułatwia nadzór i chroni sektor bankowy przed wystąpieniem negatywnych tendencji.

Kolejne zasady [6-15] dotyczą kwestii regulacji i wymogów ostrożnościowych, związanych z występowaniem ryzyka w bankowości. Ryzyko to musi być rozpoznawane, monitorowane i kontrolowane. Nadzorcy powinni rozumieć te ryzyko oraz mieć narzędzia i instrumenty do skontrolowania ich prawidłowego rozumienia przez banki. W zakresie opracowywania oraz wdrażania regulacji i wymogów ostrożnościowych zasady te dotyczą m in. adekwatności kapitałowej, zarządzania ryzykiem kredytowym, pozostałych rodzajów ryzyka w działalności banku oraz mechanizmów kontroli wewnętrznej. Wymogi ostrożnościowe, opracowane i wykorzystywane przez nadzorców bankowych mogą mieć zarówno charakter jakościowy, jak i ilościowy. Ich celem jest ograniczenie nieostrożnego podejmowania ryzyka przez banki. Dynamiczny rozwój sektora bankowego niesie ze sobą konieczność okresowego oceniania, czy istniejące wymogi ostrożnościowe są jeszcze adekwatne, jak również czy istnieje potrzeba wprowadzenia nowych wymogów.

Zasady od 16 do 20 dotyczą metod ciągłego nadzoru bankowego, polegających na zbieraniu i analizie informacji przez nadzór bankowy, zarówno w formie inspekcji na miejscu [w banku], jak i nadzoru analitycznego [zza banku]. Nadzorcy bankowi muszą mieć możliwość zbierania, przeglądu i analizy sprawozdawczości oraz raportów statystycznych od banków. Agencje nadzorcze powinny mieć opracowane wewnętrzne wytyczne w odniesieniu do częstotliwości i zakresu inspekcji na miejscu. Metody ciągłego nadzoru bankowego wymagają także regularnych kontaktów nadzorców z kierownictwem banków, po to aby nadzorcy mieli stałe, gruntowne rozeznanie w operacjach danego banku. Nadzorcy powinni omawiać z bankami wszystkie ważne kwestie i obszary działalności banku. Kontakty nadzorców z bankami powinny opierać się na zaufaniu oraz profesjonalnym i konstruktywnym podejściu do omawianych zagadnień. Istotnym elementem nadzoru jest zdolność do nadzorowania grupy bankowej na zasadzie skonsolidowanej. Obejmuje to możliwość przeglądu zarówno bezpośredniej, jak i prowadzonej pośrednio bankowej i niebankowej działalności oraz działalności w kraju i za granicą. W przypadku tego typu nadzoru, nadzorcy powinni brać pod uwagę, że również niebankowa działalność banku lub grupy może narazić go na ryzyko, co może wpłynąć na stabilność banków i przez to na bezpieczeństwo depozytów złożonych przez klientów.

21 zasada bazylejska mówi o wymogach informacyjnych, które polegają na przygotowywaniu i publikowaniu przez bank regularnych sprawozdań finansowych, odzwierciedlających sytuację banku oraz prowadzeniu odpowiedniej ewidencji zgodnie z jednolitymi zasadami i praktyką księgową.

Zasada 22 określa formalne uprawnienia nadzorcze, jakie powinni mieć nadzorcy bankowi wobec banków w sytuacji, gdy nie spełniają one wymogów ostrożnościowych lub gdy istnieje jakiekolwiek inne zagrożenie dla banków np. w celu wyegzekwowania postępowania naprawczego. W tym zakresie nadzorcy powinni mieć uprawnienia pozwalające nie tylko na ograniczenie bieżącej działalności banku, ale także na wstrzymanie zgody na nową działalność lub nabytki banku. Powinni mieć też możliwość ograniczenia lub wstrzymania dywidendy lub innych wypłat na rzecz akcjonariuszy, jak również ograniczenia transferu aktywów i zakupu przez bank swoich własnych akcji. W przypadku gdy postępowanie naprawcze nie przynosi efektów, nadzorcy powinni mieć możliwość zaangażowania się w działania likwidacyjne tego banku lub zmierzające do jego przejęcia przez inny bank, a w skrajnych przypadkach prawo do zamknięcia tego banku [zawieszenia działalności] i zgłoszenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości.

Ostatnie zasady dotyczą nadzoru w zakresie bankowości transgranicznej, polegającego na ustanowieniu kontaktów i wymiany informacji między nadzorcami kraju macierzystego i kraju goszczącego, w celu sprawowania globalnego nadzoru w stosunku do aktywnych w skali międzynarodowej organizacji bankowych. Częścią skonsolidowanego nadzoru bankowego powinno być adekwatne monitorowanie oraz stosowanie przez nadzór bankowy odpowiednich norm ostrożnościowych do wszystkich aspektów działalności prowadzonej przez organizacje bankowe na całym świecie, włączając w to oddziały zagraniczne banków oraz holdingi i konglomeraty o charakterze międzynarodowym.⁵⁶

Zasady bazylejskie zawierają także dwa załączniki. Pierwszy dotyczy zagadnień specjalnych, odnoszących się do banków państwowych, które występują praktycznie w każdym kraju, nawet wysoko rozwiniętym. Wyjątkowy status banków państwowych sprawia, iż ich właściciel, czyli państwo, z reguły gwarantuje wypłacalność tych banków, co staje się źródłem ich siły, ale może też powodować ich słabość w przypadku, gdy potrzebne jest np. dokapitalizowanie takiego banku, a państwo nie jest w stanie uczynić tego w krótkim terminie. W takich przypadkach nadzorcy bankowi powinni wymagać od banków państwowych przestrzegania tych samych zasad oraz wykazywania się takim samym poziomem profesjonalizmu, jak inne banki. Drugi załącznik dotyczy kwestii ochrony depozytów, z jednej strony popiera tworzenie w poszczególnych krajach systemów ochrony depozytów, z drugiej strony przestrzega przed jednoczesnym zwiększeniem ryzyka nieostrożnego zachowania się poszczególnych banków. Mali deponenci nie będą skłonni do wycofywania swoich pieniędzy, nawet gdy bank prowadzi bardzo ryzykowną politykę. W takim przypadku najlepszą metodą jest ograniczenie podejmowania nadmiernego ryzyka przez banki poprzez „ współubezpieczanie”, tj. objęcie gwarancją pewnego procentu lub określonej progowo wysokości kwoty depozytów. W ten sposób deponenci część środków ulokowanych w banku nadal mają obciążoną ryzykiem. Innymi metodami w tym zakresie są wyłączenie z systemu ochrony dużych deponentów instytucjonalnych oraz obciążenie banków składką adekwatną do podejmowanego przez nie ryzyka.

Stopień wdrożenia zasad bazylejskich do polskiego systemu prawa bankowego

Omawiane powyżej „Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego” są w szerokim zakresie wprowadzone do polskiego systemu prawnego. Pierwsza zasada jest w polskim systemie prawnym w zasadzie zrealizowana. Istnieje bowiem organ sprawujący funkcje nadzorcze powołany na podstawie ustawy o NBP z 1997 r. warto jednak zwrócić uwagę, że Komisja Nadzoru Bankowego nie posiada własnego budżetu, a na gruncie Konstytucji RP kwestionowane jest uprawnienie KNB do wydawania powszechnie obowiązujących aktów prawnych. Ponadto, nie jest obecnie spełniony postulat dotyczący ochrony prawnej nadzorców - co może mieć w przyszłości bardzo negatywne skutki, wprowadzenie do ustawy Prawo bankowe przepisów o ochronie prawnej nadzorców jest niezbędne. Zasady 2-5, dotyczące licencjonowania banków, są generalnie zrealizowane w ustawie o prawie bankowym. Również zasady dotyczące regulacji ostrożnościowych należy uznać za przyjęte w polskim prawie. Nadal nie jest jednak w pełni zrealizowana zasada dotycząca oceny ryzyka rynkowego, ponieważ kompleksowe regulacje w tym zakresie są dopiero w trakcie opracowywania. Realizację zasad dotyczących metod ciągłego nadzoru bankowego zapewniają głównie przepisy rozdziału 11 ustawy Prawo bankowe [nadzór bankowy] oraz uchwały KNB w sprawie trybu sprawowania nadzoru bankowego. W uchwale np. zostały jasno określone poszczególne funkcje nadzoru bankowego: licencyjna, analityczna, regulacyjna i inspekcyjna. Brak jest jedynie prawnie zapewnionej możliwości sprawowania nadzoru na zasadach skonsolidowanych. Polskie przepisy przewidują obecnie nadzór skonsolidowany jedynie w znaczeniu rachunkowym, tj. obowiązek sporządzania przez banki skonsolidowanych sprawozdań finansowych. Realizacja zasady 21, dotyczącej wymogów informacyjnych, jest generalnie zapewniona poprzez przepisy Ustawy o rachunkowości i aktów wykonawczych o niej oraz ustawy Prawo bankowe. Jedyna różnica wynika z faktu, że KNB nie ma samodzielnego uprawnienia do żądania od banków informacji sprawozdawczych, ma jednak do nich dostęp poprzez organ wykonawczy GINB. Podobnie ma się realizacja zasady 22 na temat formalnych uprawnień nadzorców, która jest również zamieszczona w przepisach ustawy Prawo bankowe, w szczególności w rozdziale 12 o postępowaniu naprawczym, likwidacji i upadłości banku. W dziedzinie nadzoru międzynarodowego należy przyznać, iż polska praktyka i ustawodawstwo w pewnym zakresie odbiegają jeszcze od standardów istniejących w gospodarkach zachodnich. Polskie prawo bankowe nie zawiera bowiem zapisów upoważniających do sprawowania nadzoru na zasadach skonsolidowanych. W szczególności brak jest ustawowej możliwości stosowania norm ostrożnościowych na zasadach skonsolidowanych wobec grup finansowych z udziałem banków innych niż bankowe grupy kapitałowe i grupy bankowe. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem stosownych zmian w przepisach prawnych, zmierzające do wprowadzenia nadzoru skonsolidowanego, co jest związane także z polskimi zobowiązaniami międzynarodowymi w związku z procesem harmonizacji polskiego praw z regulacjami Unii Europejskiej. Dlatego należy przypuszczać, iż w najbliższym czasie kwestia nadzoru skonsolidowanego zostanie rozwiązana i ten nowy rodzaj nadzoru, który swoim zakresem obejmuje grupę kapitałową jako całość, znajdzie odzwierciedlenie w ustawie. Nie ulega także wątpliwości, że w dobie rozwijającej się globalizacji usług bankowych oraz związanych z ekspansją banków, nowych ryzyk jedną z najważniejszych powinności nadzoru bankowego powinna być wymiana informacji i utrzymywanie kontaktów z innymi nadzorami bankowymi. Nowa ustawa z 1997 r. o prawie bankowym stwarza w tym zakresie prawne podstawy do nawiązywania takich kontaktów. Stosownie do postanowień umowy międzynarodowej lub na zasadzie wzajemności, nadzór nad działalnością oddziału lub przedstawicielstwa banku krajowego za granicą może być spełniany w zakresie uzgodnionym z zagranicznym organem nadzoru bankowego.

Należy więc stwierdzić, iż niektóre zasady bazylejskie wymagają jeszcze wdrożenia do polskiego prawa. Wśród nich najważniejsze wydają się kwestie wprowadzenia ochrony prawnej nadzorców oraz nadzoru skonsolidowanego.

Zasady bazylejskie stanowią niewątpliwie „konstytucję nadzoru bankowego”, którą powinni znać nie tylko nadzorcy, ale także banki. Od września 1997 r., kiedy zasady zostały ogłoszone, zauważyć można oznaki tego, że stają się one coraz bardziej akceptowanym kryterium oceny dojrzałości i skuteczności nadzorów narodowych, a przez to pośrednio miernikiem stabilności i bezpieczeństwa systemów bankowych różnych krajów. Polska gościła misje Banku Światowego oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego, które to instytucje z dużą wnikliwością analizowały zakres wdrożenia przez polski nadzór bankowy zasad efektywnego nadzoru. Ponadto warto zaznaczyć, iż Unia Europejska w procesie oceny dostosowania polskiego prawa bankowego do własnych standardów z uwagą przygląda się wdrażaniu zasad bazylejskich do polskiego systemu prawa bankowego. Te sygnały świadczą o tym, że wysoki stopień zaawansowania wdrożenia efektywnego nadzoru staje się coraz bardziej rodzajem przepustki do klubu krajów o bezpiecznych systemach bankowych, gdzie proces nadzoru bankowego, obok solidnych podstaw makroekonomicznych, jest jednym z priorytetów polityki gospodarczej kraju.⁵⁷

ZAKOŃCZENIE

Tak jak w innych dziedzinach życia gospodarczego, tak i w bankowości dąży się do zharmonizowania polskiego prawa z rozwiązaniami przyjętymi w ustawodawstwie Unii Europejskiej. Opracowanie „Podstawowych zasad efektywnego nadzoru” stanowi nowy rozdział w harmonizacji systemów regulacji finansowej i nadzoru bankowego na świecie. Mają one duże znaczenie, zwłaszcza dla rynków rozwijających się, gdyż sukcesywne ich wdrażanie świadczy o przygotowaniu danego kraju do uczestnictwa w globalizującym się rynku usług finansowych. Wydaje się, że zasady efektywnego nadzoru mają ogromne znaczenie nie tylko dla samych nadzorców bankowych, ale mogą być także przydatne dla banków, z tego też względu dokładne poznanie przez środowisko bankowe zasad może się przyczynić do wzmocnienia sektora bankowego. Zasady efektywnego nadzoru są nie tylko przewodnikiem dla nadzoru bankowego, ale także mogą stanowić wyznacznik postępowania dla samych banków, mają więc walor uniwersalny. Polski nadzór bankowy także powinien w pełni skorzystać z zasad bazylejskich, których prawidłowość i skuteczność została wielokrotnie potwierdzona, gdyż nie ulega wątpliwości, że wprowadzenie w pełnym zakresie zasad stanowi jeden z podstawowych elementów zachowania stabilności i bezpieczeństwa w globalizującym i liberalizującym się systemie gospodarczym.

BIBLIOGRAFIA

Boć J. „Prawo administracyjne”, Warszawa 2000 r.

Bűschgen H. E. „Przedsiębiorstwo bankowe”, Poltext, Warszawa 1997 r.

Daniluk D. „ Regulacja i nadzór bankowy w Polsce”, Warszawa 1997 r.

Dobaczewska A. „Nadzór bankowy”, Sopot 1998 r.

Dobosiewicz Z. „Nowy polski system bankowy”, FBC, Warszawa 1995 r.

Głuchowski J. (red.) „Bankowość - podręcznik dla studentów”, WSB, Poznań 1999 r.

Góral L. „Nadzór bankowy”, PWE, Warszawa 1998 r.

Góral L. „Rola i zadania Komitetu ds. Przepisów Bankowych i Procedór Nadzorczych w dziedzinie tworzenia reguł zarządzania ryzykiem bankowym”, PUG 1996 r., nr 6.

Góral L., Koperkiewicz-Mordel K. „Polskie prawo bankowe”, Warszawa 2000 r.

Jakubek M. „Prawo bankowe, zbiór przepisów”, LWP, Lublin 1995 r.

Jaworski W. L. (red.) „Polskie banki w drodze do Unii Europejskiej”, Poltext, Warszawa 1998 r.

Jaworski W. L. „Bankowość - podstawowe założenia”, Warszawa 1998 r.

Jaworski W. L. „ Współczesny bank”, Poltext, Warszawa 1998 r.

Jaworski W. L., Krzyżkiewicz Z., Kosiński B. „Banki: rynek, operacje, polityka”, Poltext, Warszawa 1998 r.

Karlikowska M. „Polskie prawo bankowe”, Warszawa 2000 r.

Kawulski A. „Bank i Kredyt - bankowe abc”, nr 60/2000 r.

Kosikowski C. „Publiczne prawo bankowe”, PWN, Warszawa 1999 r.

Kostro E. „Praktyka bankowa”, Warszawa 1993 r.

Krzyżkiewicz Z. „Podręcznik do nauki bankowości”, Biblioteka Menadżera i Bankowca, Warszawa 1994 r.

Lewandowski D. „Nowe ryzyka bankowe a nadzór bankowy”, Warszawa 1995 r.

Narożny T. „ Prawo bankowe”, Poznań 1998 r.

Pomorska A. „Komentarz do prawa bankowego”, Warszawa 1994 r.

Rajczyk M. „Banki komercyjne: produkty, finanse, organizacja”, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Katowice 1992 r.

Rose P. S. J. „Zarządzanie bankiem komercyjnym”, Związek Banków Polskich, Warszawa 1997 r.

Sikorski G. „Komentarz do ustawy Prawo bankowe”, Sopot 1997 r.

Solarz J. K. „Rozwój systemów bankowych”, Biblioteka Menadżera i Bankowca, Warszawa 1996 r.

Solarz J. K. „Koncepcje rozwoju systemów bankowych”, NBP, Warszawa 1996 r.

Tupin R. „Status prawny i kompetencje prawotwórcze organów NBP i Komisji Nadzoru Bankowego”, PUG 1998 r., nr 7-8.

Wróblewski J. „Kontrola w państwie i jej aksjologia, pojęcia podstawowe”, Folia Juridica UL 1981 r., nr 6.

Zawadzka Z. „Systemy bankowe”, Poltext, Warszawa 1994 r.

Zdyb M. „ Publiczne prawo gospodarcze”, Kantor Wydawniczy Zakamycze 1998 r.

WYKAZ ŹRÓDEŁ PRAWA

Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 27.06.1934 r. - Kodeks Handlowy, [DZ.U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.]

Ustawa Kodeks Cywilny z dnia 23.04.1964 r., [DZ.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.]

Ustawa Prawo spółdzielcze z dnia 16.09.1982 r., [DZ.U. Nr 30, poz. 210 z późn. zm.]

Ustawa o BFG z dnia 14.12.1994 r., [DZ.U. Nr 40/99, poz.399]

Konstytucja RP z dnia 2.04.1997 r., [DZ.U. Nr 78,poz. 483]

Ustawa o kasach oszczędnościowo-budowlanych z dnia 6.06.1997 r., [DZ.U. Nr 85, poz. 583]

Ustawa o NBP z dnia 29.08.1997 r., [DZ.U. Nr 160/98, poz. 1063]

Ustawa Prawo bankowe z dnia 29.08.1997 r., [DZ.U. Nr 140, poz. 939]

Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych z dnia 29.08.1997 r., [DZ.U. Nr 140,poz.940]

Ustawa o działach administracji rządowej z dnia 4.09.1997 r., [DZ.U. Nr 141, poz.943]

Uchwała nr 3/98 KNB z dnia 30.06.1998 r., [DZ. URZ. NBP Nr 15, poz. 32, zm. DZ.URZ. NBP Nr 19, poz. 41]

Uchwała Nr 4/98 KNB z dnia 30.06.1998 r., [DZ.URZ. NBP Nr 18, poz. 40]

Uchwała Nr 5/98 KNB z dnia 30.06.1998 r., [DZ.URZ. NBP Nr 18, poz. 40]

Zarządzenie Nr 3/98 KNB z dnia 30.06.1998 r., [DZ.URZ. NBP Nr 15, poz. 34]

Zarządzenie Nr 4/98 KNB z dnia 30.06.1998 r., [DZ.URZ. NBP Nr 18, poz.39]

Uchwała Nr 9/98, Nr 10/98 KNB z dnia 5.08.1998 r., [DZ.URZ. NBP Nr 19, poz. 44, 45]

Uchwała Nr 62/KNP/98 KNB z dnia 5.08.1998 r. w sprawie Regulaminu szczegółowego trybu działania GINB, [niepublikowana]

L. Góral, K. Koperkiewicz-Mordel „Polskie prawo bankowe”, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2000, s. 19.

C. Kosikowski „ Publiczne prawo bankowe”, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1999, s. 25.

P.S.J. Rose „ Zarządzanie bankiem komercyjnym”, Związek Banków Polskich, Warszawa 1997, s.121.

⁴ J. Głuchowski (red.) „Bankowość - podręcznik dla studentów”, Wydawnictwo WSB, Poznań 1999 r., s. 141.

⁵ L. Góral „Polskie prawo bankowe” op. cit., s. 22.

⁶ Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., DZ. U. Nr 78, poz. 483.

⁷ Ustawa o NBP z dnia 29 VIII 1997 r., DZ. U. Nr 160/98, poz. 1063.

⁸ Ustawa Prawo bankowe z dnia 29 VIII 1997 r., DZ. U. Nr 140, poz. 939.

⁹ Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych z dnia 29 VIII 1997 r., DZ. U. Nr 140, poz. 940.

¹⁰ Ustawa o BFG z dnia 14 XII 1994 r., DZ. U. Nr 40/99, poz. 399.

¹¹Ustawa o kasach oszczędnościowo-budowlanych z dnia 6 VI 1997 r., DZ. U. Nr 85, poz. 583.

¹² L. Góral „Polskie prawo bankowe” op. cit., s. 24.

¹³ Ustawa Kodeks Cywilny z dnia 23 IV 1964 r., DZ.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.

¹⁴ Rozporządzenie Prezydenta RP z 27 VI 1934 r. - Kodeks Handlowy, DZ.U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.

¹⁵ Ustawa Prawo spółdzielcze z 16 IX 1982 r., DZ.U. Nr 30, poz. 210 z późn. zm.

¹⁶ Z. Krzyżkiewicz „Podręcznik do nauki bankowości”, Biblioteka Menadżera i Bankowca, Warszawa 1994 r., s. 58.

¹⁷ A. Pomorska „Komentarz do prawa bankowego”, Warszawa 1994 r., s. 45.

¹⁸ M. Rajczyk „Banki komercyjne: produkty, finanse, organizacja”, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Katowice 1992, s. 156.

¹⁹ W. L. Jaworski „Bankowość, podstawowe założenia”, Poltext, Warszawa 1998, s. 19-20.

²⁰W. L. Jaworski „ Współczesny bank”, Poltext, Warszawa 1998 r., s. 34.

²¹ J. K. Solarz „Rozwój systemów bankowych” Biblioteka Menadżera i Bankowca, Warszawa 1996, s. 91

²² J. K. Solarz „Koncepcje rozwoju systemów bankowych”, NBP, Warszawa 1996, s. 24.

²³ Z. Zawadzka „Systemy bankowe”, Poltext, Warszawa 1994 r., s. 75.

²⁴ Z. Dobosiewicz „Nowy polski system bankowy”, FBC, Warszawa 1995 r., s. 83.

²⁵ W. L. Jaworski „Współczesny bank”, op. cit., s. 28-30.

²⁶ M. Zdyb „Publiczne prawo gospodarcze”, Kantor Wydawniczy Zakamycze 1998, s.301-302.

²⁷ M. Zdyb op. cit., s. 304

²⁸ J. Wróblewski „Kontrola w państwie i jej aksjologia, pojęcia podstawowe”, Folia Iuridica UL 1981,nr 6

²⁹ E. Kostro „Praktyka bankowa”, Warszawa 1993 r., s. 133.

³⁰ D. Lewandowski „ Nowe ryzyka bankowe a nadzór bankowy”, Warszawa r. 1995, s. 106.

³¹ R. Tupin „Status pr. i kompetencje prawotwórcze organów NBP i Komisji Nadzoru Bankowego”, PUG

1998 r., nr 7-8, s. 4.

³² J. Boć „Prawo administracyjne”, Warszawa, 2000 r., s. 404.

³³ od 1 stycznia 1999 r. przedstawiciel Ministra właściwego ds. instytucji finansowych - Dz. U. Nr 141, poz. 943.

³⁴ G. Sikorski „Komentarz do ustawy pr. bankowe”, Sopot 1997 r., s. 180.

³⁵ M. Jakubek „Prawo bankowe, zbiór przepisów”, LWP, Lublin 1995 r., s. 200.

³⁶ DZ. U. Nr 140, poz. 939.

³⁷ Uchwała Nr 9/98, 10/98 KNB z dnia 5 VIII 1998 r., DZ. Urz. NBP Nr 19, poz. 44, 45.

³⁸ Uchwała Nr 4/98 KNB z dnia 30 VI 1998 r., Dz. Urz. NBP Nr 18, poz. 40.

³⁹ Uchwała Nr 5/98 KNB z dnia 30 VI 1998 r., Dz. Urz. Nr 18, poz. 40.

⁴⁰ Uchwała Nr 3/98 KNB z dnia 30 VI 1998 r., Dz. Urz. NBP Nr 15, poz. 32; zm. Dz. Urz. NBP Nr 19, poz. 41.

⁴¹ Zarządzenie Nr 3/98 KNB z dnia 30 VI 1998 r., Dz. Urz. NBP Nr 15, poz. 34.

⁴² Zarządzenie Nr 4/98 KNB z dnia 30 VI 1998 r., Dz. Urz. NBP Nr 18, poz. 39.

⁴³ D. Daniluk „Regulacja i nadzór bankowy”, Warszawa 1997 r., s. 129.

⁴⁴ L. Góral „Rola i zadania Komitetu ds. Przepisów Bankowych i Procedór Nadzorczych w dziedzinie tworzenia reguł zarządzania ryzykiem bankowym”, PUG 1996, nr 6, s. 6.

⁴⁵ Dz. U. Nr 140, poz. 939.

⁴⁶ Dz. U., op. cit.

⁴⁷ W. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński „Banki: rynek, operacje, polityka”, Poltext 1998 r., s.26.

⁴⁸ R. Tupin op. cit., s. 10-12.

⁴⁹ Uchwała Nr 62/KNP/98 Komisji Nadzoru Bankowego z 5 VIII 1998 r. w sprawie Regulaminu szczegółowego trybu działania Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego (niepublikowana).

⁵⁰ M. Karlikowska „Polskie prawo bankowe”, PWN, Warszawa 2000 r., s.264-267.

⁵¹ L. Góral „Nadzór bankowy”, PWE, Warszawa 1998 r., s. 219.

⁵² A. Dobaczewska „Nadzór bankowy”, Sopot 1998 r., s. 248.

⁵³ H. E. Büschgen „Przedsiębiorstwo bankowe”, Poltext, Warszawa 1997 r., s.163.

⁵⁴ T. Narożny „Prawo bankowe”, Poznań 1998 r., s. 60.

⁵⁵ A. Kawulski „Bank i Kredyt - bankowe abc”, Warszawa 2000 r., nr 60., s. 4.

⁵⁶ A. Kawulski op. cit., s. 6-10.

⁵⁷ W. L. Jaworski (red.) „ Polskie banki w drodze do Unii Europejskiej”, Poltext, Warszawa 1998 r., s. 180.

49

1

---