PODSTAWY EKONOMII

p. Grażyna Adamczyk-Łojewska

Literatura:

Milewski - „Podstawy ekonomii”

Marciniak - „Podstawy ekonomii”

WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU

1. Przedmiot ekonomia

2. Prawa ekonomiczne i ich charakterystyka

3. Istota rzadkości i jej skutki

4. Problemy racjonalnego gospodarowania

Ad.1.

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu tzn. bada zależności zachodzące między nakładami a efektami w gospodarowaniu. (druga strona działalności gospodarczej).

Ekonomia współczesna (od XVIII w.) zajmuje się gospodarowaniem w skali mikro i makro.

Ad.2.

Prawa ekonomiczne mają pewne cechy wspólne z innymi naukami:

1. Główną cechą jest to że są to prawa obiektywne, tzn. że nie zależą one od ludzi (ludzie nie mają na nie wpływu)

2. Prawa ekonomiczne różni od praw kategorycznych (np. p. fizyki), statystyczny charakter tzn. są to tzw. prawa tendencje, względnie - prawa wielkich liczb.

Prawa kategoryczne działają w każdym indywidualnym przypadku, p. statystyczne nie zawsze.

3. Prawa ekonomii mają charakter historyczny, tzn. że się zmieniają. (prawa ekonomiczne dotyczą działalności człowieka, a działalność ta z upływem czasu się zmienia)

Ad.3.

Istota rzadkości i jej skutki

Gospodarowanie to działanie w warunkach ograniczonych zasobów, tzn. że gospodarować musimy zawsze gdy mamy czegoś za mało

Dobra wolne - dobra którymi nie trzeba gospodarować

Dobra rzadkie - większość dóbr które człowiek ma do dyspozycji w ograniczonej ilości

Zasoby dóbr:

1. Ziemia

2. Kapitał rzeczowy (maszyny, urządzenia, budynki itp.)

3. Kapitał finansowy

4. Praca ludzka (siła robocza)

5. Wiedza, technologie

6. Czas

Zasoby te mają alternatywne zastosowanie - mogą być różnie wykorzystane

Gospodarowanie polega na podejmowaniu decyzji, jak wykorzystać zasoby które mamy do dyspozycji

Ad. 4

Racjonalne gospodarowanie polega na dwóch zasadach: (zasady na efektywność)

1. ZASADA WYDAJNOŚCI (maksymalizacji) - według której jeżeli mamy do dyspozycji określone zasoby to tak powinniśmy działać, aby uzyskać z nich maksymalny efekt (w określonych warunkach i czasie)

EFEKTY

MAKSIMUM

ZASOBY

(potencjalne nakłady)

2. ZASADA MINIMALIZACJI (oszczędności) - stosuję się ją gdy nie można zastosować zasady wydajności, tzn. kiedy nie zależy nam na maksymalizacji, kiedy mamy wyznaczony konkretny cel, powinniśmy realizować ten cel przy minimalnych nakładach.

ZASOBY (nakłady)

MINIMUM

EFEKT (cel)

Aby być racjonalnym, racjonalnie działać, trzeba działać w sposób przemyślany, poprzedzony analizami.

1. Jeżeli chcemy podejmować właściwe decyzje - dobre rozpoznanie tego co chcemy osiągnąć i jakie mamy zasoby (co możemy)

POTRZEBY > MOŻLIWOŚCI

2. Hierarchizacja potrzeb - ustalenia ważności

3. Ustalenie sposobu realizacji

4. Realizacja

5. Weryfikacja - wyciąganie wniosków

Podejmowanie każdej indywidualne decyzji powinna składać się z dwóch etapów (których nie należy łączyć)

1. WARIANTOWANIE - zbieranie (ustalanie) możliwie wszystkich dostępnych wariantów rozwiązania problemu.

2. OPTYMALIZACJA - to analiza tych wariantów i wybór najlepszego z nich.

Żeby wybrać optymalny wariant należy:

1. Myśleć w czyim imieniu wybieramy

2. Ustalić kryteria wyboru

3. Mieć świadomość horyzontu czasowego decyzji

RYNEK - GOSPODARKA RYNKOWA

1. Istota gospodarki rynkowej

2. Rynek - jego rodzaje i elementy

3. Popyt i czynniki go określające

4. Podaż i czynniki ją określające

5. Cena, w tym cena równowagi rynkowej

6. Mechanizm rynkowy

Ad.1.

Gospodarka rynkowa to taka gdzie produkuje się na sprzedaż na rynku - często jest to tzw. gospodarka towarowa (ew. towarowo-pieniężna)

Gospodarka naturalna - produkcja naturalna to taka gdzie producent wytwarza na własne potrzeby

Towar - to wszystko to co jest na sprzedaż (również m.in. usługi, wiedza, pomysł). Towar musi mieć wartość użytkową. Każdy towar ma swoją cenę, która nie zależy od wartości użytkowej, a od popytu i podaży.

Ad.2.

Rynek jest to proces wzajemnego komunikowania się, kontaktowania się kupujących i sprzedających (dokonywanie kupna i sprzedaży)

Podział rynków:

1. W zależności od zasięgu przestrzennego wyróżniamy rynki:

- lokalne

- regionalne

- krajowe

- międzynarodowe

- światowy (globalny)

2. Rynek może mieć charakter rynku sprzedawcy lub nabywcy.

RYNEK SPRZEDWACY - to taki rynek gdzie popyt jest większy od podaży tzn. że sprzedawca jest w uprzywilejowanej sytuacji

RYNEK KONSUMENTA (nabywcy) - w lepszej sytuacji jest nabywca, podaż większa od popytu

Najlepiej jest gdy rynek jest zrównoważony.

3. W zależności od sposobu ustalenia ceny, wyróżnia się rynek regulowany i rynek wolny

RYNEK REGULOWANY -najczęściej przez państwo

RYNEK WOLNY - gdzie cena zależy tylko od popytu i podaży (od relacji rynkowej)

4. Rozróżnia się rynki DOSKONALE KONKURENCYJNE (które w praktyce nie występują) i rynki niedoskonałe.

Ad.3.

POPYT - w ekonomii jest to funkcja odwrotna jest to zapotrzebowanie na dany towar w danych warunkach, przy każdym poziomie ceny tego dobra - inaczej jest tzw. funkcja popytu.

Popyt zależy od: ceny produktu, cen innych produktów (komplementarnych i substytucyjnych), dochodu ludności i firm, liczby potencjalnych nabywców, gustów i upodobań (a te z kolei od mody), przyzwyczajeń i tradycji, reklamy, przewidywań co do przyszłych cen i dochodów.

Zależność popytu od ceny:

Różne dobra w różny sposób reagują na zmiany cen.

Popyt może być elastyczny dla dóbr wyższego rzędu.

Popyt elastyczny przykład pani prof. - kiedy cena jakiegoś dobra wzrośnie o 10% a popyt na nie spadnie o więcej niż 10%.

Popyt nieelastyczny przykład pani prof. - kiedy cena rośnie o 10% a popyt spada o mniej niż 10%

Popyt sztywny - cena rośnie lub spada, popyt = constans

Popyt anormalny - cena rośnie, popyt też rośnie lub cena spada i popyt spada.

Zależność popytu od cen innych dóbr (komplementarnych i substytucyjnych)

DOBRA SUBSTYTUCYJNE - dobra wzajemnie się zastępujące (zależność między popytem a ceną jest jednokierunkowa)

DOBRA KOMPLEMENTARNE - dobra wzajemnie się uzupełniające (tworzą komplet), zależność między ceną a popytem jest odwrotna

POPYT A DOCHODY

Gdy dochody rosną, popyt rośnie, ale na większość dóbr (tzw. dobra normalne) dla dóbr niższego rzędu (które mają lepsze zamienniki) popyt maleje

PODAŻ- ilość zaoferowanego do sprzedaży produktu, w danych warunkach, przy każdym poziomie cen

Podaż zależy od: ceny produktu, kosztów wytworzenia, zmiany kosztów względnych, dostępności środków produkcji i technologii, polityki gospodarczej.

PODAŻ A KOSZTY

Koszty zależą od dwóch czynników:

1. Cen surowców, materiałów, siły roboczej (czynników produkcji)

2. Technologii

Jeśli koszty rosną a pozostałe czynniki = constans to podaż maleje.

Zmiany kosztów względnych np. podaż cegły zależy nie tylko od kosztów wytworzenia cegły, ale również od zmian kosztów innych produktów (np. cegły klinkierowej)

Jak koszt wytworzenia cegły klinkierowej spada a koszt wytworzenia zwykłej cegły rośnie, to podaż na zwykłą cegłę spada, bo wzrasta na tą drugą. xD

Na opłacalność wpływa nie tylko cena i koszt produktów ale równie ż ceny innych produktów.

Ad.5

CENA - jest względnym wyrazem wartości towaru. Zależy od popytu i podaży.

cena = f(popytu) gdy podaż = constans

cena = f(podaży) gdy popyt = constans

Na rynku wolnokonkurencyjnym cena samoistnie dąży do ustalenia się na poziomie równoważącym ze sobą popyt i podaż - stąd nazywa się CENĄ RÓWNOWAGI.

Cena równowagi nie jest stała, a nieustannie się waha w zależności od tego jak zmienia się popyt i podaż.

Kiedy cena rzeczywista jest wyższa od ceny równowagi to powstaje wówczas tzw. luka deflacyjna - czyli rynek nadwyżek (nadwyżki towaru).

Kiedy cena rzeczywista jest niższa od ceny równowagi to powstaje wówczas luka inflacyjna.

Ad.6.

Mechanizm rynkowy wynika ze zmienności ceny - ceny równowagi rynkowej.

Cena na rynku oddziałuje regulująco zarówno na popyt i podaż wzajemnie się do siebie dostosowując. Cena (jej zmiana) informuje o sytuacji na rynku

Jeżeli:

PODAŻ < POPYT => CENA ;

PODAŻ > POPYT => CENA

Cena nie tylko wiernie informuje o sytuacji rynkowej, ale aktywnie oddziałuje na popyt i podaż.

CENA => POPYT , PODAŻ

CENA => POPYT , PODAŻ

Mechanizm rynkowy w ten sposób reguluje strukturę produkcji i zastępuje planowanie (bo producent otrzymuje informacje z rynku) - jest to tzw. NIEWIDZIALNA RĘKA RYNKU.

RYNKI FINANSOWE

1. Rynek pieniężny

1. Istota pieniądza i jego rodzaje

2. Obieg pieniądza i jego ilość potrzebna w obiegu

3. Podmioty na tym rynku i ich funkcje (banki)

4. Kredyty i oprocentowania

2. Rynek kapitałowy

1. Istota rynku kapitałowego

2. Rodzaje papierów wartościowych

3. Podmioty na rynku kapitałowym

4. Rodzaje inwestorów

5. Ryzyko i sposoby jego ograniczania

3. Formy lokaty pośredniej kapitału i ich funkcje.

Ad.1.

RYNEK PIENIĘŻNY to rynek na którym towarem jest pieniądz, gdzie pieniądze występują w formie kredytów.

1. Pieniądz współcześnie występuje w dwojakiej formie:

1 - gotówkowej;

2 - bezgotówkowej (bankowej);

2. Współczesny pieniądz ma ogromne znaczenie. Ludzie mają do niego zaufanie, bo jeszcze w XIX w. człowiek mogli wymienić pieniądze na złoto.

Obecnie wartość pieniądza nie zależy od złota, ale od poziomu rozwoju gospodarki w relacji do ilości wyemitowanego pieniądza.

W gospodarce jeżeli ma nie wystąpić deflacja lub inflacja potrzebna jest określona ilość pieniądza

Współcześnie o ilości wyemitowanego pieniądza decyduje Bank Centralny. Najlepiej gdy wyemituje idealną ilość potrzebnego pieniądza. Jeśli pieniądza jest za dużo występuje inflacja, jeśli za mało - deflacja

Pieniądz pełni w gospodarce funkcję krwiobiegu.

3. Istotnym podmiotem na rynku finansowym są BANKI.

Banki to pośrednicy w obiegu pieniądza. Ich rola jest bardzo duża w gospodarce.

Ich główną funkcją jest to iż umożliwiają gromadzenie nawet niewielkiej ilości wolnych pieniędzy i to na krótki czas, a gdy je skomasują powstają znaczne środki pieniężne na inwestycje.

Współcześnie rozróżnia się dwa rodzaje banków:

- Bank Centralny (w Polsce NBP)

- banki komercyjne (działające dla zysku)

BANK CENTRALNY

1. Bank dla innych banków.

2. Jest to jedyny bank mający prawo do emisji pieniądza.

3. Nadzoruje (kontroluje) rynek pieniężny

4. W imieniu państwa pełni pewne funkcje operacyjne.

Instrumenty oddziaływania Banku Centralnego.

1. Bank Centralny ustala oprocentowanie dla kredytów, które udziela bankom komercyjnym, a w ten sposób wpływa na oprocentowanie w bankach komercyjnych dla ich klientów.

2. Stopa rezerw bankowych, którą ustala Bank Centralny, która obligatoryjnie obowiązuje komercyjne banki (jeśli stopa rośnie - banki muszą udzielać mniejszej ilości kredytów). Ma ona zapobiegać upadłościom banków.

3. Operacje na otwartym rynku, które polegają na tym, że Bank centralny w imieniu państwa sprzedaje papiery wartościowe (weksle, bony skarbowe, obligacje, akcje). Sprzedając te papiery zaciąga dług w imieniu państwa.

Banki komercyjne przyjmują depozyty (wkłady) swoich klientów (funkcja bierna), po to żeby móc udzielać kredytów i na nich zarabiać (funkcja czynna).

Banki zabierają na różnicy między oprocentowaniem depozytów i kredytów. Oprocentowanie depozytów jest mniejsze od oprocentowania kredytów. Różnica między oprocentowaniami to tzw. marża na pokrycie kosztów działalności banków + zysk.

KREACJA PIENIĄDZA BANKOWEGO - banki mogą udzielać kredytów na większą sumę niż wynoszą depozyty bankowe. Jest to możliwe dlatego, że istnieje obrót bezgotówkowy i część kredytów jest udzielana w formie bezgotówkowej. Pieniądze nie opuszczają banków, ale zmieniają właściciela.

4. KREDYT - DŁUŻNIKOWI kredytu udziela WIERZYCIEL na pewien czas i pod warunkiem zwrotu z pewnym wynagrodzeniem.

Rodzaje kredytów:

1. W zależności od celu

- kredyty konsumpcyjne

- kredyty gospodarcze

Kredyty gospodarcze (zwykle do jednego roku):

- obrotowe

- inwestycyjne

2. W zależności od formy zabezpieczenia wierzyciela:

- hipoteczne (pod zastaw nieruchomości)

- lombardowe (pod zastaw ruchomości) - najmniej opłacalny dla dłużnika

- wekslowe - przez podpisanie zobowiązania spłaty

- obligacyjne - gdzie sprzedający obligacje pożycza na procent (emitent jest dłużnikiem, kupujący jest wierzycielem

OPROCENTOWANIE - to wynagrodzenie dla wierzyciela, że przez jakiś czas nie dysponuje swoimi pieniędzmi, a z drugiej strony jest to cena jaką musi zapłacić dłużnik za korzystanie z cudzych pieniędzy.

Oprocentowanie kredytu może mieć dwojaki rodzaj:

1. Oprocentowanie nominalne - takie o jakim informują banki

2. Realne - oprocentowanie nominalne minus stopa inflacji

Teoretycznie: 0 < oprocentowanie realne < Zysk

Oprocentowanie realne na rynku pieniężnym, wolnokonkurencyjnym, zależy: od popytu i podaży na pieniądz, od długości kredytu, od tego kto jest dłużnikiem (ryzyko).

Współcześnie rynek pieniężny nie jest całkowicie rynkiem wolnokonkurencyjnym - regulatorem jest Bank Centralny.

Jeżeli oprocentowanie jest za wysokie to hamuje ono rozwój gospodarczy, jeżeli za niskie to dochodzi do marnotrawstwa pieniądza.

Ad.2.

Rynek kapitałowy to taki gdzie towarem są papiery wartościowe, średnio i długoterminowe, czyli akcje i obligacje.

1. Rynek ten ma ułatwiać przesuwanie wolnych środków finansowych od tych podmiotów, które je posiadają, do tych którzy mogą je inwestować.

2. AKCJE - są dowodem współwłasności jakiejś części majątku firmy, która ma formę spółki akcyjnej.

Współcześnie akcje i obligacje występują w formie dematerializowanej - nie na papierze, a w formie zapisu na koncie na okaziciela.

Akcje dają prawo do głosowania na tzw. wolnym zgromadzeniu, a także do dywidendy czyli zysku z akcji. Zysk ten nie jest z góry określony.

OBLIGACJE - to papiery tzw. dłużne, czyli emitent jest dłużnikiem, a skupujący właścicielem.

Zarówno obligacje jak i akcje mają tzw. nominał (opiewają na określoną sumę), ale niezależnie od tego są one sprzedawane na rynku i mają bieżącą cenę kapitałową.

Cena rynkowa akcji i obligacji zależy od popytu i podaży na nie.

Czynnikami wpływającymi na sprzedaż akcji i obligacji są:

1. Nominał - N

2. Zyskowność (oprocentowanie z obligacji, dywidenda z akcji) Z

Rozróżnia się rynek kapitałowy:

- pierwotny - pierwsze sprzedanie papieru - korzyści przejmuje emitent,

- wtórny - sprzedawanie tego co już raz było sprzedane.

3. Podmioty na rynku kapitałowym:

1. Instytucja nadzorująca w imieniu państwa)

2. Giełda (rynek hurtowy akcji i obligacji), rola giełdy - wyznaczanie bieżących cen akcji i obligacji w oparciu o możliwie pełne rozpoznanie na dany moment podaży i popytu na dany papier.

3. Biura maklerskie - pośrednicy

4. Inwestorzy

4. Rodzaje inwestorów

1. Inwestorzy gracza (spekulanci) - kupują jak najtaniej, żeby szybko i drożej sprzedać,

2. Inwestorzy długookresowi - ci którzy kupują po to żeby w dłuższym okresie zyskać w postaci dywidendy lub innych korzyści, a obligacje na cały okres.

5. Ryzyko na rynku kapitałowym jest bardzo duże zwłaszcza w odniesieniu do akcji.

Zapobieganie ryzyku:

Można zmniejszać ryzyko poprzez dywersyfikację (zróżnicowanie) pakietu akcji, kupujemy akcje spółek z różnych branż.

Gra opcjami - zlecenia warunkowe - zlecamy kupno albo sprzedaż w jakimś okresie czasu pod warunkiem, że wystąpi określony poziom cen.

Zmniejszać ryzyko można przeprowadzając analizę sprawy:

1. Gracze posługują się tzw. analizę techniczną - śledzenie, wymaczanie trendów zmian cen.

2. Ci drudzy stosują analizę fundamentalną, jeśli zaczną od analizy konkretnej spółki którą chcą kupić.

Ad.3.

Są trzy formy pośredniej lokaty kapitału:

1. Lokaty bankowe - najmniejsze oprocentowanie, najmniejsze ryzyko

2. Lokaty w obligacje - zwykle trochę większy zysk i trochę większe ryzyko

3. Lokaty w akcje - potencjalnie największy zysk i potencjalnie największe ryzyko

Fundusze inwestycyjne różnią się procentowym udziałem tych trzech lokat.

---