WYKŁAD I

Minerał - ciało, może być związkiem chemicznym, pierwiastkiem. Buduje, tworzy skorupę ziemską.

Skała - duże nagromadzenie minerałów w skorupie ziemskiej.

Kopalina - duże nagromadzenie minerałów w skorupie ziemskiej, które przedstawia wartość gospodarczą.

Złoże - duże nagromadzenie minerałów w skorupie ziemskiej w postaci elementów geometrycznych.

Pokład - naturalne nagromadzenie minerałów w skorupie ziemskiej ograniczone płaszczyzną stropu i spągu.

Elementy pokładu:
- rozciągłość,
- kąt nachylenia pokładu,
- miąższość,

Rozciągłość - linia powstała z przecięcia płaszczyzny pokładu z płaszczyzną poziomą, a wyznaczona za pomocą stron świata bądź azymutu.

Kąt nachylenia pokładu - kąt zawarty między płaszczyzną pokładu, a płaszczyzną poziomą. Mierzony prostopadle do rozciągłości. Podawany w stopniach.

Miąższość pokładu - najkrótsza odległość między stropem, a spągiem. Mierzona prostopadle do stropu i spągu.

Podział pokładów względem miąższości:
- pokłady cienkie (do 1,5m; czasem do 1,8m),
- pokłady średnie (od 1,5m do 4m),
- pokłady grube (powyżej 4m),

Podział pokładów ze względu na nachylenie:
- poziome lub prawie poziome (do 5 st./10 st.),
- słabo nachylone (od 5st./10 st. do 30 st./35 st.),
- silnie nachylone (od 30 st./35 st. do 45 st.)
- strome (powyżej 45 st.),

Górotwór - część skorupy ziemskiej, w której odbywa się lub może się odbywać eksploatacja kopalniana.

Urabianie skał - odrywanie skały od calizny.

Urobek - produkt powstały wskutek urabiania skał.

Wyrobisko górnicze - pusta przestrzeń w górotworze powstała w wyniku urabiania i wybierania skały.

Elementy wyrobiska:
- strop,
- ocios,
- spąg,

Kopalnia - zespół różnych wyrobisk górniczych połączonych ze sobą w sposób planowy wraz z budynkami i urządzeniami na powierzchni.

Podział kopalni:
- odkrywkowe,
- podziemne (w tym otworowe - za pomocą odwiertów),

Podział wyrobisk górniczych ze względu na przeznaczenie:
POSZUKIWAWCZE (wykonywane w celu znalezienia złoża):
- otwory wiertnicze,
- szybiki,
- sztolnie,
- rowy na powierzchni,
UDOSTĘPNIAJĄCE (wykonywane w celu dojścia do złoża i połączenia z powierzchnią):
- szyby,
- szybiki,
- sztolnie,
- przecznice,
- przekopy,
PRZYGOTOWAWCZE (wykonywane w celu podziału pokładu złoża na mniejsze jednostki eksploatacyjne umożliwiające planowe i ekonomiczne wybieranie złoża):
- chodniki,
- pochylnie,
- orty,
WYWIERTOWE (EKSPLOATACYJNE) (bezpośrednia eksploatacja kopaliny):
- ubierki,
- zabierki,
- komory,
SPECJALNE (służą do obsługi innych wyrobisk):
- różnego rodzaju komory,

Podział wyrobisk górniczych ze względu na kształt i wymiary:
KORYTARZOWE (mające mały przekrój poprzeczny w stosunku do długości):
- szyby,
- szybiki,
- sztolnie,
- przecznice,
- przekopy,
- chodniki,
- orty,
KOMOROWE (duży przekrój poprzeczny w stosunku do długości):
WYBIERKOWE (różny przekrój poprzeczny i wymiary w zależności od miąższości pokładu i przyjętego systemu eksploatacji):
- zabierki,
- ubierki,
- komory,
OTWORY WIERTNICZE (cylindryczne wydrążenia mające mały przekrój poprzeczny w stosunku do długości):
- otwory strzelnicze,
- poszukiwawcze,
- eksploatacyjne,

Podział wyrobisk górniczych ze względu na usytuowanie w przestrzeni:
- wyrobiska pionowe,
- wyrobiska poziome,
- wyrobiska pochyłe,

Podział wyrobisk górniczych ze względu na kierunek prowadzenia frontu:
PROWADZONE PO ROZCIĄGŁOŚCI:
- po nachyleniu,
- po wzniosie (poprzeczne),
- przekątnie (diagonalna),

Szyb - główne wyrobisko udostępniające, mające połączenie bezpośrednie z powierzchnią, przeznaczone do obsługiwania innych podziemnych wyrobisk górniczych. Może być pionowy lub pochyły (>45 st.)

Funkcje szybu:
- wydobywcza - służąca do ciągnięcia urobku,
- materiałowa - służąca do opuszczania materiału na dół kopalni,
- zjazdowa - służąca do zjazdów i wyjazdów załogi,
- drzewna - służąca do opuszczania materiału drzewnego na dół kopalni,
- wodna - w których znajdują się rurociągi - odpompowywanie wody na powierzchnie
- podsadzkowa - służąca do opuszczania materiału podsadzkowego,
- wdechowe - którymi świeże powietrze dostaje się na dół kopalni,
- wydechowe - odprowadzają zużyte powietrze na powierzchnie.

Szyb zjazdowy i wydobywczy jest szybem wdechowym.

Szyb wydechowy (wentylacyjny) - płynie nim zużyte powietrze - jest często też podsadzkowym szybem, drzewnym, materiałowym, wodnym.

Kształt przekroju poprzecznego szybu:
- prostokątny,
- okrągły,
- kwadratowy,
- eliptyczny,
- beczułkowaty.

Obudowa szybu:
- drewniana,
- z cegły lub betonitów,
- żelbetowa,
- tubingowa.

Średnica szybu: 4,5m - 8,5m.

Szybik - do 12m kw. przekroju poprzecznego i długości do ok. 50m. Służy do połączenia rozerwanych skokiem części pokładu.

Dukla - cylindryczne wydrążenie o średnicy do ok. 1m i długości ok. 30m. Służy do wentylacji lub opuszczenia materiału.

Sztolnia - główne wyrobisko udostępniające mające połączenie bezpośrednie z powierzchnią i przeznaczone do obsługiwania innych wyrobisk górniczych. Spełnia podobne funkcje jak szyb, jest wykonywana w terenach górzystych, gdzie szyb jest nieekonomiczny lub niemożliwy do wydrążenia.

WYKŁAD II

Przecznica - poziome wyrobisko udostępniające, korytarzowe, wykonywane w skale płonnej, prostopadle do rozciągłości złoża.

Rodzaje przecznic:
- główna (wykonywana z szybu do złoża),
- polowa (wykonywana z przekopu do złoża).

Przekop - poziome wyrobisko udostępniające, korytarzowe, wykonywane w skale płonnej równolegle do rozciągłości złoża.

Wyrobisko przygotowawcze:
1) CHODNIK - poziome wyrobisko przygotowawcze, korytarzowe, wykonywane w złożu (pokładzie) wzdłuż jego rozciągłości.
2) POCHYLNIA - pochyłe wyrobisko przygotowawcze, korytarzowe, wykonywane w złożu mniej więcej prostopadle do rozciągłości .
3) ORT - poziome wyrobisko przygotowawcze, korytarzowe, łączące strop i spąg w grubym silnie nachylonym pokładzie.

Wyrobisko przygotowawcze - wykonywane jest w złożu, dzielą złoże na mniejsze jednostki eksploatacyjne, umożliwiające planowe i ekonomiczne wybieranie złoża.

Rodzaje pochylni:
- dowierzchnia (pochylnia, w której urobek transportowany jest z góry na dół, czyli jest opuszczany),
- upadowa (pochylnia, w której urobek jest transportowany z dołu do góry, czyli jest wciągany).

Model kopalni - przestrzenny podział złoża płaszczyznami poziomymi i pionowymi na poziomy wydobywcze i pomocnicze, piętra i skrzydła, pola eksploatacyjne i pola wybierania, a więc rozmieszczenie wyrobisk udostępniających w kamieniu i przygotowawczych w złożu oraz względem siebie. Model kopalni zależy od kształtu obszaru górniczego, od warunków zalegania złoża oraz od występujących zagrożeń naturalnych.

Zagrożenia naturalne - niekorzystne zjawiska zagrażające pracownikom, wynikające z właściwości górotworu.

Rodzaje zagrożeń naturalnych:
- sejsmiczne,
- samozapalanie się węgla,
- pożary endogeniczne,
- zagrożenie wodne,
- zagrożenie naturalnymi substancjami promieniotwórczymi.

Struktura kopalni - odnosi się zasadniczo do sposobu rozcięcia złoża na poziomie kopalnianym.

Rodzaje struktur:
- pokładowa (węglowa),
- geometryczna (kamienna),
- mieszana (złożona z pokładowej i geometrycznej).

Struktura pokładowa - rozcięcie złoża polega na wykonaniu przecznicy głównej z szybu do złoża na każdym poziomie. Przecznice te wykonuje się w jednej płaszczyźnie pionowej celem zmniejszenia ilości i wielkości filarów ochronnych. Przecznice przecinają pokłady (złoża), w których wykonuje się chodniki podstawowe, a następnie inne wyrobiska przygotowawcze dzielące złoże na mniejsze jednostki eksploatacyjne. Struktura ta najbardziej nadaje się do obszarów górniczych o wymiarach większych po nachyleniu. W strukturze tej występuje jeden punkt udostępniania na każdym poziomie, co stwarza konieczność wykonywania dużej ilości i długości wyrobisk przygotowawczych w złożu, co jest niekorzystne, w przypadku eksploatacji pokładów węgla skłonnych do samozapalenia i zalegających na większej głębokości. Wykonuje się jednak mało robót kamiennych, krótszy jest okres udostępniania i ta struktura jest tańsza od struktury geometrycznej.

Struktura geometryczna - w tej strukturze wykonuje się krótką przecznicę łączącą z szybu, a następnie wykonuje się przekop kierunkowy drążony wzdłuż rozciągłości złoża, z którego wykonuje się przecznice polowe, przecznice polowe udostępniają pokłady (złoże), w których wykonuje się chodniki podstawowe oraz inne wyrobiska przygotowawcze dzielące złoże na mniejsze jednostki eksploatacyjne. Przecznice i przekopy powinny być wykonywane w jednej płaszczyźnie pionowej. Struktura ta najbardziej nadaje się do obszarów górniczych o dużych wymiarach po rozciągłości. W strukturze tej występuje kilka punktów udostępniających, co sprawia, że wykonuje się mniejszą ilość i długość wyrobisk przygotowawczych w złożu, krótszy jest okres ich istnienia, co jest korzystna w przypadku eksploatacji pokładów węgla skłonnych do samozapalenia i zalegających na większych głębokościach. Wykonuje się jednak dużo robót kamiennych, dłuższy jest okres udostępniania, a więc struktura ta jest droższa od struktury pokładowej.

WYKŁAD III

System eksploatacji - określa technikę prowadzenia robót wybierkowych sposobem przystosowanym do własności złoża i skał otaczających wzajemnym usytuowaniu pokładów względem siebie i ich głębokości, miąższości i kata ich nachylenia oraz występujących zagrożeń naturalnych.

Składniki systemu eksploatacji:
1) Sposób wybierania (określa sposób urabiania i likwidacji zrobów oraz kształt i wymiary wyrobiska wybierkowego):
- ubierkowy - gdy wybieranie odbywa się długim czołem przodka postępującym w głąb calizny, a zroby likwiduje się na bieżąco w ślad za postępującym frontem,
- zabierkowy - gdy wybieranie odbywa się wąskim czołem przodka zwanym zabierką, a zabierkę likwiduje się dopiero po jej całkowitym wybieraniu,
- pośredni (ubierkowo-zabierkowy) - gdy wybieranie odbywa się jak przy sposobie zabierkowym, a zroby likwiduje się na bieżąco.
2) Odmiana wybierania (określa kierunek postępu frontu w stosunku do rozciągłości bądź nachylenia):
- odmiana podłużna - gdy front wybierania posuwa się po rozciągłości,
- odmiana poprzeczna - gdy front posuwa się po wzniosie bądź upadzie,
- przekątna (diagonalna) - gdy front posuwa się skośnie w stosunku do rozciągłości bądź nachylenia.
3) Sposób likwidacji zrobu (sposób kierowania stropem):
- zawał całkowity,
- zawał częściowy,
- podsadzka sucha częściowa,
- posadzka sucha pełna,
- podsadzka hydrauliczna,
- posiadanie warstw stropowych,
- pozostawienie filarów oporowych przy komorowo-filarowych systemach eksploatacji,

Podział systemów eksploatacji:
1) Systemy ubierkowe:
- filarowe (ubierki) - gdy szerokość czoła przodka, czyli tzw. długość ubierki wynosi do 50m.,
- ścianowe (ściany) - gdy długość frontu wynosi powyżej 50m.,
2) Systemy zabierkowe:
- filarowe (krótkie zabierki) - gdy szerokość czoła przodka wynosi od 4 do 8m, a długość nie przekracza 40m.,
- długie zabierki - gdy szerokość czoła przodka wynosi od 4 do 8m, natomiast długość powyżej 40m,
- komorowe - gdy pokład jest wybierany na całą wysokość, a zabierki mają szerokość minimum 5m szerokości,
3) Systemy pośrednie ubierkowo-zabierkowe

Dobór systemu eksploatacji - dokonuje się go przez analizę czynników naturalnych oraz ekonomicznych i BHP.

Czynniki naturalne:
- miąższość pokładu i jego nachylenie,
- własności pokładu i skał otaczających,
- wzajemne rozmieszczenie pokładów względem siebie,
- występujące zagrożenia naturalne,

Systemy eksploatacji:
1) System ścianowy podłużny z zawałem stropu:
a) warunki stosowania: może być stosowany w pokładach o miąższości od 0,6m (1,2m) do 4m., o nachyleniu do ok. 35 st. lub więcej. Pod stropami klasy I lub II w przypadku, gdy w II klasie nie następuje zawał konieczne może być strzelanie w stropie materiałami wybuchowymi.
b) roboty przygotowawcze: w zakres tych robót dla danej ściany wchodzi: wykonanie pochylni wentylacyjno-transportowej, dwóch chodników w odległości równej długości ściany oraz łączącej ich przecinki ścianowej, z której rozpoczyna się wybieranie ścian. Do przecinki ścianowej wprowadza się i montuje maszyny i urządzenia i nazywa się to zbrojeniem ściany. Wprowadzane maszyny: obudowy, przenośnik, kombajn, transformatory, pompy.

Rodzaje wybierania:
- od granic,
- do granic,
Eksploatacja od granic: wykonuje się w pochylni dwa chodniki (nadścianowy i podścianowy) i na ich końcach wykonuje się przecinkę ścianową łączącą te chodniki. Urządzenia transportowe w chodnikach są w tym przypadku skracane wraz z postępem ściany.

Eksploatacja do granic: wykonuje się krótkie odcinki chodników i w odległości równej szerokości filara przy pochylni wykonuje się przecinkę ścianową, z której rozpoczyna się wybieranie. Urządzenia transportowane są w tym przypadku wydłużone wraz z postępem ściany.

Zbrojenie ściany - wprowadzenie do przecinki ścianowej i montowanie w niej maszyn i urządzeń.

Odległość między chodnikami - długość ściany (od 50 do 400m). W Polsce od 200 do 250m.

Cykl pracy w ścianie (czynności wykonywane w ścianie):
1 - urabianie,
2 - ładowanie,
3 - odstawa urobku,
4 - przekładka przenośnika (przesunięcie go w kierunku calizny),
5 - obudowa wybranej przestrzeni,
6 - wykonanie zawału,
7 - czynności pomocnicze,
8 - przebudowa skrzyżowania ściany z chodnikami,
9 - likwidacja lub utrzymanie chodników przyścianowych,
10 - utrzymanie w odpowiednim stanie technicznym maszyn i urządzeń.

Sposoby urabiania:
- za pomocą materiałów wybuchowych,
- mechanicznie kombajnami lub strugami,

Urabianie za pomocą kombajnu - kombajny urabiają pokład w jednym cyklu roboczym oraz ładują urobek na przenośnik ścianowy. Mają również możliwość samozarębiania się.

Zabiór kombajnu - wynosi w Polsce od 06, do 0,8m. Kombajn posuwa się po przenośniku ścianowym.

Ładowanie urobku na przenośnik - może odbywać się ręcznie oraz kombajnami lub strugami. Urobek, który nie został załadowany jest ładowany na przenośnik podczas jego przesuwania do ściany przez tzw. kliny ładujące.

Odstawa urobku od ściany - odbywa się za pomocą przenośnika ścianowego zgrzebłowego na przenośnik podścianowy zgrzebłowy, a następnie przenośnikami taśmowymi urobek jest odstawiany do punktu załadowczego w przecznicy, a następnie jest transportowany przenośnikami taśmowymi lub wozami kopalnianymi do zbiornika retencyjnego przy szybie wydobywczym, a następnie przenośnikami i urządzeniami dozującymi do skipów w szybie wydobywczym i transportowany na powierzchnie.

Rodzaje obudów:
- drewniana (na małych głębokościach),
- stalowa prosta lub stalowo-członowa
- obudowa zmechanizowana (osłonowa lub podporowo-osłonowa),

Wykonanie zawału - usuwa się starą obudowę. Przy obudowach zmechanizowanych zawał następuje po przesunięciu obudowy w kierunku frontu ściany. Likwidacja bądź utrzymanie chodników przyścianowych …

WYKŁAD IV

System ścianowy poprzeczny z podsadzką hydrauliczną:
WARUNKI STOSOWANIA: pokłady o miąższości 1,5 do 4m, nachylenie do ok. 25 st. lub więcej pod stopami klasy III lub innej w przypadku konieczności ochrony górotworu lub powierzchni przed szkodami górniczymi. Stosowanie podsadzki hydraulicznej umożliwia lokowanie na dole kopalni różnych odpadów przemysłowych, takich jak kamienie z rowów dołowych lub zakładu przeróbczego albo hałd, żużel z hut lub pyły lotne z elektrowni.
ROBOTY PRZYGOTOWAWCZE: zakres tych robót wchodzi wykonanie chodnika podścianowego i nadścianowego, dwóch pochylni w odległości równej długości ściany oraz przecinki ścianowej, z której rozpoczyna się wybieranie. Do przecinki ścianowej wprowadza się potrzebne urządzenia, takie jak obudowa, przenośnik, kombajn oraz urządzenia obsługujące. Prowadzenie ściany bliźniaczej - wykonuje się trzy pochylnie, z których środkowa stanowi pochylnię transportową dla obydwu ścian. Celem uniknięcia konieczności budowy mocnych tam podsadzkowych przy chodniku podścianowym pozostawia się filar o szerokości od 20 do 30m. i przy tym filarze wykonuje się przecinkę ścianową. Celem lepszego spływu wody podsadzkowej ścianie nadaje się bieg ok. 5 st. od poziomu. Wybieg ścian podsadzkowych najczęściej jest równy długości pochyłej poziomu kopalnianego.

Obudowa drewniana - przy obudowie drewnianej pozostawia się ja w podsadce, a wykorzystuje jako ramę tamy podsadzkowej. Stosuje się ją na małych głębokościach.

Przekładka przenośnika ścianowego - przy obudowie drewnianej po wybraniu i odtransportowaniu urobku przenośnik był rozbierany, przenoszony do czoła ściany i powtórnie montowany. Przy obudowach stalowo-członowych przenośnik jest przesuwany do czoła ściany za pomocą siłowników hydraulicznych, po każdym zabiorze. W przypadku urabiania kombajnem, przenośnik przesuwany jest do czoła ściany sukcesywnie w ślad za urabiającym kombajnem w odległości kilkunastu metrów za kombajnem.

Czynności związane z wykonywaniem podsadzki hydraulicznej:
1 - pozyskanie materiału podsadzkowego,
2 - wykonanie mieszaniny podsadzkowej,
3 - transport mieszaniny podsadzkowej z powierzchni do wyrobiska,
4 - budowa tam podsadzkowych,
5 - wypełnienie otamowanej przestrzeni mieszaniną podsadzkową,
6 - odprowadzenie wody podsadzkowej,
7 - oczyszczenie wody podsadzkowej,
8 - wypompowanie wody podsadzkowej z dołu na powierzchnię

Podsadzka hydrauliczna - mieszanina wody z piaskiem lub materiałem skalnym z ewentualnymi dodatkami.

Warunki, które musi spełniać materiał podsadzkowy:
- nie może być toksyczny,
- składać się z ziaren ciał stałych o dobrej sedymentacji i odprowadzeniu wody,
- piasek jest najlepszy ale drogi
- dodatki: kamień, żużel, pyły lotne z elektrowni
- uszczelnienie podsadzki - dodanie odpadów cementowych.
- stosunek wody do piasku: 1:1 lub 1:2

Sporządzenie mieszaniny podsadzkowej - odbywa się w tzw. podsadzkowi, gdzie za pomocą monitorów wodnych, woda mieszana jest z piaskiem (ewentualnie z dodatkami) i jest kierowana do leja podsadzkowego, do którego dołączony jest rurociąg podsadzkowy.

Transport mieszaniny podsadzkowej - odbywa się grawitacyjnie rurociągiem podsadzkowym, składającym się z rur stalowych lub stalowych z wkładką ceramiczną.

Budowa tam podsadzkowych - przed wypełnieniem podsadzką przestrzeń przeznaczona do podsadzenia musi być otamowana tamami podsadzkowymi. Tama stanowi zaporę oraz pozwala na odprowadzenie wody podsadzkowej z mieszanina podsadzkową. Tama składa się z ramy oraz rozciągniętej na tej ramie tkaniny podsadzkowej z ewentualnymi wzmocnieniami (np. drut stalowy). Płótno (tkanina) podsadzkowe powinno być trwałe, nietoksyczne o dobrej odsączalności wody. Zrobiona z polipropylenu.

Podział tam:
- boczne,
- czołowe,

Tama boczna - wykonywana jest przy wyrobiskach przyścianowych (przy pochylniach), spełniają swoją rolę przez dłuższy okres czasu i muszą być trwałe i wytrzymałe. Tamy te mogą być budowane oddzielnie przy obudowie wyrobisk lub płótno podsadzkowe może być rozciągnięte na obudowie od strony zrobów, stanowiąc tamę podsadzkową.

Tama czołowa - wykonywana jest wzdłuż ściany i spełniają swoją rolę do czasu otamowania i wypełnienia podsadzką kolejnego pasa zrobów (przestrzeni przeznaczonej do podsadzenia). Tamy te mogą być jednorazowego użytku lub wielokrotnego użytku (przestawne lub przesuwne). Tamy jednorazowego użytku składają się z drewnianej ramy (ewentualnie stropnicy) oraz rozpiętej na tej ramie tkaniny podsadzkowej. Dla wzmocnienia tamy mogą być wykonywane zastrzały lub rozciągnięty drut wzdłuż tamy. Tamy te zostają w podsadzce. Tamy wielokrotnego użytku mogą być rozbierane, przestawne oraz przesuwne, pracując razem z obudową zmechanizowana lub stanowiąc oddzielny element.

Krok podsadzki - odległość między poszczególnymi tamami czołowymi lub odległość między położeniami tamy wielokrotnej.

Podział tam czołowych:
- tamy jednorazowe,
- tamy wielokrotnego użytku.

Podsadzenie otamowanej przestrzeni - odbywa się poprzez rurociąg podsadzkowy doprowadzony z powierzchni do ściany. W ścianie ma on wyprowadzenia do otamowanej przestrzeni z zaciskami. Podsadzenie rozpoczyna się od dolnej części i kolejno aż do całej długości ściany.

Odprowadzenie wody podsadzkowej - woda podsadzkowa odprowadzana z mieszaniny podsadzkowej zza tam poprzez tkaninę podsadzkową oraz tzw. okna podsadzkowe

WYKŁAD V

Oczyszczanie wody podsadzkowej - woda podsadzkowa wypływająca zza tamy jest zanieczyszczona i przed wypompowaniem musi być oczyszczona. Oczyszczanie wody podsadzkowej odbywa się w tzw. osadnika, które mogą być polowe oraz główne.

Rodzaje osadników:
- polowe,
- główne

Osadniki polowe - wykonuje się w pobliżu eksploatowanych ścian dla jednej lub kilku ścian. Są to wyrobiska o różnym kształcie, które mogą być wykonane w pokładzie lub w skale chłonnej. Osadniki polowe mogą być szeregowe z wodą przepływającą i oczyszczającą się kolejno w tych osadnikach. Mogą być również pracujące równolegle, w których woda oczyszcza się pozostając przez pewien czas w tych osadnikach. Woda oczyszczana w osadnikach polowych jest kierowana do osadników głównych, gdzie oczyszcza się ja z najdrobniejszych cząstek, a następnie jest pompowana na powierzchnie ziemi i może być powtórnie użyta do podsadzki hydraulicznej.

Zagrożenia górnicze - niekorzystne zjawiska zagrażające pracującej załodze lub ciągłości ruchu zakładu górniczego. Wynikają z naruszenia wyrobiskami górniczymi równowagi panującej w górotworze oraz wprowadzenia do tych wyrobisk maszyn i urządzeń. Zjawiska te utrudniają, a niekiedy uniemożliwiają eksploatacje kopaliny.

Zagrożenia naturalne - zagrożenia górnicze, które zagrażają pracującej załodze i wynikają z własności górotworu wokół wyrobiska górniczego.

Zagrożenia techniczne - zagrożenia górnicze, które wynikają z prowadzenia na dół maszyn, urządzeń.

Zagrożenia górnicze dzielą się na:
NATURALNE (zagrożenia wynikające z własności górotworu):
- zagrożenia tąpaniami i wstrząsami,
- zagrożenia wyrzutami gazów i skał,
- zagrożenia wybuchem metanu,
- zagrożenia wybuchem pyłu węglowego,
- zagrożenia pożarami endogenicznymi (samozapalanie się węgla),
- zagrożenia wodne,
- zagrożenia radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi,
- zagrożenia bakteryjne
TECHNICZNE (zagrożenia związane z wprowadzeniem na dół maszyn):
- relacja maszyna - człowiek,
- zagrodzenie mechaniczne,
- zagrożenie elektromagnetyczne,
- zagrożenia pożarami egzogenicznymi,

Zagrożenie tąpaniami - oznacza możliwość wystąpienia tąpnięcia w rezultacie niekorzystnych warunków geologiczno-górniczych w wyrobisku lub jego otoczeniu.

Skłonność górotworu i skał do tąpań - oznacza zdolność górotworu lub skał do akumulacji energii i gwałtownego jej wyzwolenia w chwili zmiany lub zniszczenia ich struktury.

Wstrząs górotworu - oznacza wyładowanie energii nagromadzonej w górotworze objawiające się drganiami górotworu i zjawiskami akustycznymi, nie powodującymi pogorszenia funkcjonalności wyrobisk lub bezpieczeństwa ich użytkowania.

Odprężenie w wyrobisku - oznacza zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego odcinek uległo uszkodzeniu, nie powodującemu utraty funkcjonalności wyrobisk lub pogorszenia bezpieczeństwa ich użytkowania.

Tąpnięcie - oznacza dynamiczne przemieszczenie skał do wyrobiska spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego odcinek ulega gwałtownemu zniszczeniu lub uszkodzeniu, w następstwie czego następuje całkowita lub częściowa utrata funkcjonalności wyrobiska lub bezpieczeństwa jego użytkowania.

Podział pokładów pod względem zagrożeń tąpaniami:
- najmniej zagrożone,
- bardziej zagrożone,
- najbardziej zagrożone.

Przyczyny występowania tąpań - ogólnie przyczyna tąpań jest akumulacja energii w górotworze, która może być spowodowana przyczynami naturalnymi, górniczo-technicznymi i organizacyjno-ekonomicznymi. Przyczyny te mogą wpływać w sposób bezpośredni lub pośredni na wystąpienie tąpnięcia.

WYKŁAD VI

Zasady prowadzenia eksploatacji w pokładzie zagrożonym tąpaniami i wstrząsami:
1) Prawidłowy sposób kierowania stropem - sposób ten powinien być dostosowywany do warunków stropowych. Tak, aby nie powodować pęknięcia mocnych warstw stropowych nad wyrobiskiem lub w jego pobliżu. Przyczyną tąpań może być pękanie warstw stropowych nad wyrobiskiem lub w jego pobliżu.

2) Wykonywać tylko niezbędne wyrobiska przygotowawcze - gdy prowadzi się trzy wyrobiska obok siebie w odległości mniejszej od 20 metrów, to mówimy, że jest nadmierne rozcięcie pokładu. Należy wykonywać tylko niezbędne wyrobiska na dawnym terenie eksploatacji.

3) bezwzględnie czyste wybieranie pokładów zagrożonych tąpaniami - bez pozostawienia resztek
4) Prowadzenie eksploatacji wzdłuż stromych zrobów frontem o kącie > 90 st.


5) Prowadzić eksploatacje frontem w kierunku calizny.


6) Aktywne metody zwalczania tąpań lub zmienić kierunek eksploatacji

Zasady prowadzenia eksploatacji w pokładach sąsiednich:
1) Bezwzględnie czyste wybieranie pokładów sąsiednich,
2) Wybieranie pokładów kolejno z góry w dół za wyjątkiem wybierania pokładów odprężających,
3) Wcześniejsze wybieranie pokładów odprężających,
4) Unikanie nadmiernego zbliżania się lub krzyżowania frontów w pokładzie zagrożonym i pokładach sąsiednich,

Pokład odprężający - wybieramy w pierwszej kolejności i może to być pokład niezagrożony tąpaniami lub najmniej zagrożony tąpaniami.

Pokład odprężony - pozbawiony nadmiernej koncentracji naprężeń. Naprężenia < 400m pokład w pełni odprężony. Może to być pokład nad pokładem lub pokładami zagrożonymi.

Czynniki organizacyjno-ekonomiczne:
- wszystkie projekty eksploatacji pokładów zagrożonych sąsiednich, mające wpływ na pokład zagrożony powinny być opiniowane przez zespoły lub komisje od spraw tąpań.
- odpowiednie szkolenie załogi - nakłady na profilaktykę przeciw tąpaniową powinny być takie, aby zapewnić bezpieczeństwo.

Przyczyny naturalne tąpań:
- naturalna skłonność skał do tąpań,
- głębokość eksploatacji > 400m,
- występujące zaburzenia geologiczne (uskoki)
- zaleganie pokładów w mieście

Aktywne metody zwalczania tąpań:

11

---