PODZIAŁ PARTII POLITYCZNYCH
Działające współcześnie na scenie politycznej partie różnią się od siebie organizacją, strukturą, realizowanym politycznym programem oraz metodami działania. Z tego też względu podział partii politycznych jest dość skomplikowany. Za podstawowe kryteria przyjmuje się: kryterium socjalnej struktury zwolenników, kryterium członkostwa, kryterium organizacyjne oraz stosunek danej partii do konstytucyjnych reguł.
Kryterium struktury socjalnej zwolenników
Partie klasowe powstały w II połowie XIX wieku i na początku wieku XX. Ich charakterystyczną cechą było reprezentowanie określonej społecznej grupy. Przykładem partii tego typy były partie zrzeszające robotników, a więc partie socjalistyczne czy komunistyczne.
Partie ludowe różnią się od partii klasowych tym, że w ich szeregach reprezentowane są różne grupy społeczne. Ich cechą jest również otwartość na programowe zmiany i na dialog.
Kryterium członkostwa
partie bezpośrednie - aby zostać jej członkiem należy się zapisać w jednej z komórek organizacyjnych. Taki typ członkostwa występuje w większości obecnie istniejących ugrupowań.
Partie pośrednie - przyjmują formę organizacji np. związku zawodowego. Stając się członkiem związku zawodowego dana osoba zostaje jednocześnie członkiem partii z nim związanej.
Kryterium organizacyjne
Partie niescentralizowane - są typowym przykładem partii, która rządzi się zasadami demokratycznymi. W ich przypadku można mówić o szerokiej autonomii, którą posiadają niższe, terenowe instancje partii w podejmowaniu decyzji. Także i cała struktura partyjna oraz procedury wewnętrzne opierają się o demokratyczne działania. Przykładem takiej partii może być Francuska Partia Socjalistyczna.
Partie scentralizowane - ważne decyzje są kształtowane i podejmowane na szczeblu centralnym, a więc przez centralne organy partii. W tej sytuacji szczeble terenowe są pozbawione autonomii w działaniu. Partia taka charakteryzuje się mocno zhierarchizowanymi wewnętrznymi procedurami. Przykładem tego typu partii są partie o charakterze wodzowskim.
Stosunek partii do reguł konstytucyjnych
Partie antysystemowe - występują przeciwko istniejącemu porządkowi prawno-politycznemu. Odrzuca jego zasady i ład przez niego wprowadzany. Jest swoistego rodzaju opozycją. Przykładem takiej partii mogą być partie skrajnej lewicy bądź prawicy.
Partie prosystemowe - postępują zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym. Przestrzega go i akceptuje. Wszelkie działania podejmowane przez partie tego typu zawsze mieszczą się w granicach państwowego prawa.
Z czasów rewolucji francuskiej pochodzi podział na lewicę i prawicę. Innym tradycyjnym kryterium podziału jest podział partii na konserwatywne oraz liberalne, alternatywnie zwane progresywnymi. Kryterium podziału jest wówczas idea praw jednostki i roli państwa w życiu społecznym i gospodarce.
W Europie partie zwykle dzieli się na obozy zależnie od wyznawanej przez nie ideologii. Podział ten wywodzi się jeszcze z XIX wieku, kiedy między partiami występowały bardzo duże różnice. Współcześnie różnice te objawiają się w większym stopniu w nazwie i w stosowanej retoryce niż w programie. Można zatem mówić o podziale partii wg kryterium programowo-ideologicznego. W tym wypadku wobec partii przeważnie używa się następujących określeń: monarchistyczne, konserwatywne, konserwatywno-liberalne, liberalne,libertariańskie, liberalno-demokratyczne, socjalliberalne, chrześcijańsko-demokratyczne, chłopskie, chrześcijańsko-narodowe, narodowe, nacjonalistyczne, protestu, faszystowskie, robotnicze, socjaldemokratyczne, zielonych, feministyczne, socjalistyczne, komunistyczne. Osobny rodzaj partii stanowią partie regionalne. Warto też dodać, że w historii występowały partie, których identyfikacja z danym nurtem ideologicznym nie może być jednoznaczna, np. tzw. partia gaullistowska, czyli Rassemblement du Peuple Français (RPF) i Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem.
Istnieją też alternatywne podziały:
ze względu na charakter programu: partie patronażu, partie interesu i partie światopoglądowe;
W praktyce okazuje się jednak, że jednoznaczna klasyfikacja partii jest niezwykle trudna i często pozostaje niejednoznaczna. Dzieje się tak, gdyż oprócz kwestii gospodarczych i światopoglądowych partie powinny uwzględniać w swych programach także poglądy na nowe problemy i zagadnienia ściśle związane z danym krajem i jego sytuacją geopolityczną. Są to takie kwestie jak np. stosunek do imigrantów, stosunek do Unii Europejskiej, w tym do przyjęcia euro, w przypadku państw byłego Bloku Wschodniego jest to także podejście dolustracji i dekomunizacji, a np. w Hiszpanii osobny problem stanowi działalność ETA i baskijskie dążenia do niepodległości.
RODZAJE PARTII POLITYCZNYCH
Rodzaje partii: Partia liberalna, Partia konserwatywna, Partia chrześcijańska, Partia socjaldemokratyczna.
Cechy Partii liberalnej
A)Wolność i dobro jednostki B)wolność osobista, wolność rozporządzania w własnością, wolność słowa i druku C)państwo nie wielki zakres kompetencji D) wyraźny trójpodział władzy E) gospodarka wolnorynkowa, którą podstawą jest wolność jednostki F) naturalne zróżnicowanie społeczeństwa wynikające z rywalizacji jednostek
Cechy Patrii konserwatywnej
A)odwołanie do tradycji i religii dobro ogółu ważniejsze niż jednostki B)silna władza wykonawcza
C)gospodarka wolnorynkowa D)wspieranie prywatnej przedsiębiorstwa E)społeczeństwo zróżnicowane gdyż mają różne umiejętności i zdolności
Cechy partii chrześcijańskiej
A)odwołanie się do religii, tradycji, rodziny i zasad moralnych B)silna władza wykonawcza C) gospodarka rynkowa z zachowaniem świadczeń socjalnych
Cechy partii socjaldemokracji
A)sprawiedliwość społeczna rozumiana jako sprawiedliwy podział dóbr i równość społeczna rozumiana jako równość szans oraz równość prawa B)gospodarka wolnorynkowa z możliwością interwencjonizmu państwowego, opartych na różnych formalnościach C) parlament reprezentujący interesy całego społeczeństwa
Funkcje Patrii
a)funkcja kształtowania opinii społecznej- cechy: tworzenie swojego pozytywnego wizerunku partii i pozyskiwaniu zwolenników
b)funkcja wyborcza- państwo demokratyczne- polega na budowaniu programów, wysyłaniu kandydatów i organizowaniu kampanii wyborczych niedemokratyczne- funkcja jest ograniczana lub nie jest realizowana.
c)funkcja rządzenia- realizowana jest przez partię, która wygrała wybory i samodzielnie lub w koalicji sprawuje rządy w państwie
systemy partyjne
a)jednopartyjne- władzę sprawuje tylko jedna partia, inne nie istnieją lub lecz nie są zdolne do zdobycia władzy- są podporządkowane 1głównej partii
b)dwupartyjne- istnieje wiele partii lecz tylko dwie walczą o władzę
c)wielopartyjne- istnieje wiele partii i każda może zdobyć władzę
FINANSOWANIE PARTII POLITYCZNYCH
Zgromadzony majątek partyjny może być wykorzystywany jedynie do działalności w celach statutowych oraz na cele charytatywne. Istnieją również ograniczone możliwości czerpania wymiernych korzyści z operacji majątkowych, jakie partia może osiągnąć w drodze:
zbycia należących do niej składników majątkowych,
prowadzenia przez partię polityczną działalności własnej polegającej na sprzedaży tekstu statutu lub programu partii
Kolejnym sposobem pomnażania kapitału partyjnego są dochody od osób fizycznych, w tym od samych członków partii. Zabronione jest natomiast pobieranie jakichkolwiek datków mających wartość pieniężną od osób prawnych. Jeżeli chodzi o osoby fizyczne, to partia nie może przyjmować środków finansowych pochodzących od:
osób fizycznych niemających miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli polskich zamieszkałych za granicą,
cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.
Ostatnim motorem napędowym majątku partyjnego są subwencje z budżetu państwa, które zostają przyznawane pod następującymi warunkami: Aby uzyskać możliwość zasilania kont bankowych środkami budżetowymi partia musi uzyskać w wyborach do Sejmu, tworząc samodzielnie komitet wyborczy, co najmniej 3% ważnie oddanych głosów na jej okręgowe listy kandydatów w skali kraju bądź 6 % ważnie oddanych głosów w skali kraju, jeżeli kandyduje w koalicji.
TYPY SYSTEMÓW PARTYJNYCH
Typy systemów partyjnych
System partyjny jedna z trzech kategorii systemów w politologii obok systemów politycznych i systemów wyborczych. Jest to układ wszystkich partii politycznych, a także organizacji quasi- partyjnych: stowarzyszeń (np. BBWR) czy związków zawodowych (np. NSZZ "Solidarność do 2001 r.). Do systemu partyjnego nie zalicza się natomiast tzw. "partii kanapowych", nie uczestniczących w wyborach, założonych często dla żartu (np. Polska Partia Łysych, Partia Dobrego Humoru), jak również stronnictw antysystemowych, dążących do obalenia porządku polityczno-społecznego (np. terrorystycznych).
Typologia systemów partyjnych - współczesne systemy partyjne sklasyfikować można ze względu na wiele różnych kryteriów. Najbardziej rozpowszechnione są kryteria ilościowe, jakościowe i mieszane.
Kryterium ilościowe
Najstarsze i najbardziej rozpowszechnione kryterium. Odwołuje się do liczby partii prowadzących działalność w życiu publicznym, w mechanizmach sprawowania władzy publicznej. Podstawą rozróżnienia są te partie, które mają szansę zdobycia władzy i uczestniczenia w jej sprawowaniu (partie relewantne).
System dwupartyjny- w państwie może działać więcej partii, ale tylko dwie spośród nich mają realne szanse zdobycia władzy. System ten chroniony jest zazwyczaj większościową ordynacją wyborczą. Stwarza korzystne przesłanki dla stabilizacji systemu politycznego - zmiana partii rządzącej nie oznacza radykalnych zwrotów w realizowanej polityce, większa jest również przestrzeń działania partii zwycięskiej, utrzymywanie się rządu z reguły przez całą kadencję umożliwia partii go tworzącej realizację długotrwałych celów politycznych. System ten nie opiera się na koalicji; jest wyrazem integracji społeczeństwa wokół dwóch biegunów politycznych.
System wielopartyjny- trzy lub więcej partii ma szansę na zdobycie władzy. Jest wyrazem znacznego rozbicia i zróżnicowania społecznego. Zmniejsza wpływ jednostek na rządy i przesuwa punkt ciężkości na partie polityczne. Może zapowiadać niestabilność i zmiany w obszarze wykonywanej polityki. Efektywność tego systemu jest związana z charakterem zawieranych koalicji, obecnych zarówno przy formowaniu rządu jak i po stronie opozycji.
Kryterium jakościowe
Kryterium ilościowe nie pozwala na ukazanie różnorodności podobnych do siebie, ze względu na liczbę partii, systemów partyjnych; dopiero zastosowanie kryterium jakościowego pozwala przybliżyć zróżnicowania, jakie występują w różnych krajach w ich praktyce ustrojowej.
ze względu na konkurencyjność:
Konkurencyjne - swoboda tworzenia i działania partii. W państwach demokratycznych. Konkurencyjność przejawia się w walce o władzę, zarówno w fazie organizowania wyborów, jak i sprawowania władzy.
Niekonkurencyjne - systemy partyjne krajów realnego socjalizmu, zarówno w wersji systemu jednopartyjnego, jak i tzw. socjalistycznych systemów wielopartyjnych (system partii hegemonicznej). Nie dopuszczają walki o władze państwową, nie posiadają legalnej opozycji, władza państwowa w sposób trwały znajduje się w rękach jednej partii. Zaliczyć tu możemy również faszystowskie systemy partyjne, jaki i krajów pokolonialnych.
ze względu na konkurencję, uzgodnienie i monopol:
Konkurencyjny - hipotetycznie każda partia konkuruje z inną. Może występować konkurencja w części systemu partyjnego i w odniesieniu do niektórych problemów politycznych. Podstawowe rozstrzygnięcia w tym systemie zapadają na zasadzie większości.
Zasada monopolu - związana z systemem jednopartyjnym. Występowała w dwóch wariantach: w państwach faszystowskich i realnego socjalizmu. Ograniczenie stosunków międzypartyjnych wprowadzając element podporządkowania.
ze względu na charakter programów partii politycznych i zasady walki międzypartyjnej:
ze względu na częstotliwość zmiany partii u sterów rządów:
Hegemoniczny - jedna partia pozostaje przy władzy przez dość długi okres (sama tworzy rząd lub koalicji rządzącej spełnia dominującą rolę). Daje szansę osiągnięcia stabilności systemu; z drugiej jednak strony może prowadzić do utraty zdolności koncepcyjnych i efektywnego działania przez partię pozostającą dłuższy czas u władzy.
Kryterium mieszane (ilościowo-jakościowe)
Łączenie kryteriów pozwala przybliżyć różne aspekty działalności współczesnych systemów partyjnych; daje możliwość uszczegółowienia typologii.
System dwupartyjny
Systemy wielopartyjne:
System partii dominującej - (wielopartyjny) w którym pozycję dominującą zajmuje jedna partia. W kolejnych wyborach partia odnosi zdecydowane zwycięstwo. Posiada absolutną dominację w parlamencie i jest zdolna do utworzenia rządu jednopartyjnego. Nie występuje równie silna partia opozycyjna. Przeniesienie ośrodka decyzyjnego z organów państwowych na struktury partyjne. Kumulacja stanowisk partyjnych państwowych. Partia nie wypełnia żadnych funkcji publicznych (to odróżnia ten system od systemu jednopartyjnego).
System kooperacji partii - wszystkie partie tego systemu lub co najmniej wszystkie liczące się partie, podejmują współpracę. Najczęściej przystępują do wyborów osobno, a po wyborach rezygnują z konkurencji i podejmują współpracę. W okresie zagrożenia może dojść do zawieszenia walki politycznej i utworzenia rządu jedności narodowej.
System dwublokowy - (wielopartyjny ustabilizowany) odmiana systemu wielopartyjnego, w którym występują bloki partii. Walka o władze toczy się między dwoma blokami. Po wyborach rządzi jeden z bloków mający absolutna przewagę w parlamencie. Prowadzi do stabilności rządów przy jednoczesnym zaniku kontroli parlamentu nad rządem. Współpraca w ramach bloków odbywa się na podstawie zawieranych porozumień.
System rozbicia wielopartyjnego - system wielopartyjny, w którym brak partii większościowej. Powstaje konieczności stworzenia koalicji. Koalicje są tworzone dzięki partiom centrowym, z udziałem ugrupowań lewicowych lub prawicowych. Jeżeli nie ma innych czynników stabilizujących to stan taki może zagrażać systemowi parlamentarnemu. Podobnie negatywne następstwa może mieć rozbicie wielopartyjne, w warunkach gdy prezydent nie ma wsparcia ze strony partii większościowej.
DZIAŁANIA I DECYZJE POLITYCZNE
W praktyce polityka składa się głownie. Z przygotowania podejmowania i kontroli decyzji politycznych.
Decyzja polityczna to akt wyboru celu działania w polityce oraz zestawu środków przydatnych do realizacji celu. W ten sposób rozumiana decyzja polityczna wiąże się z koniecznością wyboru, pomiędzy celami , środkami realizacji wybranego celu oraz skutkami, pozytywnymi i negatywnymi podjętej decyzji. Oznacza to że podjęcie każdej decyzji politycznej wiąże się zawsze z koniecznością przyjęcia ryzyka co do skutków decyzji, oraz odpowiedzialności za te skutki. Działający musi liczyć się ze skutkami negatywnymi swoich działań.
Nie ma decyzji które przynoszą tylko skutki pozytywne. Stąd też używa się pojęcia jak decyzja optymalna- taka decyzja, przynosi skutki pozytywne jak największe a negatywne jak najmniejsze.
Decyzje w danej sprawie powinno się podejmować w tedy gdy suma przewidywanych skutków pozytywnych przewyższa sumę skutków negatywnych.
Definicje decyzji politycznej:
Jabłoński- decyzja polityczna- akt nielosowego, czyli rozmyślnego wyboru przyszłego działania lub zaniechania.
A. Koźmiński- decyzja polityczna- może być jedynie wyborem, miedzy uświadomionymi i rozpoznawanymi przez decydenta/-ów, wariantami przyszłego działania.
A. Bodnar- decyzja polityczna- akt często złożony, nielosowego wyboru działania, lub po prostu wybór jednego z dwóch możliwych rodzajów działania.
M. Żmigrodzki- decyzja polityczna- nie losowy wybór działania, lub zaniechania dokonywany w polu polityki. 4 elementy;
Procesowy, tj. nielosowy wybór, rozumiany jako akt społeczny. Wynikający z analizy rzeczywistości.
Podmiotowy, czyli chodzi o ośrodek decyzyjny społeczeństwa.
Przedmiotowy, obszar/pole polityki.
Wykonawczy, decyzja polityczna.
Erlich- polityka-Jako sztuka podejmowania decyzji- informacja, sytuacja decyzyjna, decyzja, następstwo decyzje.
W procesie podejmowania decyzji ważną rolę odgrywają motywacje, wśród najważniejszych wyróżnia się:
Interesy polityczne, grupowe i indywidualne.
Dążenie do zdobycia i utrzymania władzy politycznej, przez elitę rządzącą lub opozycje.
Indywidualne ambicje polityków.
Potrzeby wynikające z racji stanu.
Przypadkowe sytuacje, związane w szczególności z tzw. Zjawiskami posiadającymi doniosłość polityczną to znaczy różnymi wydarzeniami nie zależnymi od woli człowieka, ale posiadającymi duże znaczenie dla polityki.
Motywacje podejmowania decyzji mogą też być warunkowane chęcią lub koniecznością zawierania kompromisów politycznych pomiędzy podmiotami stosunków politycznych, wew. Państwa lub na arenie międzynarodowej. Wśród interesów politycznych motywujących podejmowanie decyzji politycznych mogą występować różne rodzaje interesów np.:
ogólnonarodowe
Warstwowe społecznego zawodowe
Społeczności lokalnych
Organizacji społecznych.
Partii politycznych
Indywidualnych polityków.
Interesy mogą być obiektywne- zgodne z rzeczywistą sytuacją danej grupy czy organizacji, oraz subiektywne- jednostkowe lub grupowe wyobrażenia, na temat tej sytuacji, nie zawsze zgodne z obiektywnym stanem rzeczy.
Przyjmuje się że najważniejsza i najczęstszą motywacją decyzji politycznych jest dążenie do zdobycia, utrzymania, lub odzyskania władzy politycznej przez określona partię, ugrupowanie, czy indywidualnego polityka występującego w roli decydenta. W tym zakresie ważne sa też ambicje polityków, emocje i subiektywne oceny sytuacji z ich strony.
Typy uwarunkowań decyzji politycznych, sa one wieloraku uwarunkowane. Można wyróżnić kilka grup:
Aksjologiczne, związane z systemem wartości uznawanych przez decydenta. W ich ramach wyróżniamy uwarunkowania:
Światopoglądowe. (np. religijne)
Ideologiczne- związane z ideologia polityczną.
Uwarunkowania doktrynalne- związane z doktryną polityczną.
Aksjologiczne - które wynikają z postawy, charakteru i doświadczenia życiowego polityka, który występuje w roli decydenta. Mocno zindywidualizowany charakter.
Dążenie do władzy (uzyskanie, utrzymanie, odzyskanie)-
Uwarunkowania ekonomiczne i społeczne- możliwości ekonomiczne (np. finansowe) podejmowanych działań, konieczność spełniania realistycznych potrzeb ekonomicznych i społecznych, oraz skutki nacisków na polityków przez grupy nacisku reprezentujące różne grupy społeczne(np. zz). Stąd też decydent zawsze dąży do uzyskania pewnego stopnia autonomi wobec grupy która go wysunęła i poparła. Ta autonomia jest mu potrzebna by mieć możliwość wyboru pomiędzy różnymi naciskami i aby w optymalnym zakresie realizować własne stanowisko, pogląd.
Uwarunkowania między narodowe- skutki zawieranych umów międzynarodowych, ratyfikowanych przez głowę państwa.
Uwarunkowania subiektywne i nieracjonalne decyzji politycznych- stereotypy uprzedzenia o różnym charakterze. Postawy wynikające z dogmatyzmu itp.
Przedstawione uwarunkowania mają różnorodny charakter:
Pozytywny- gdy składnia ja do dynamicznego działa niania i wzmacniają motywacje do podjęcia decyzji.
Negatywny- gdy skłaniają do podjęcia decyzji pochopnych, błędnych i nieprzemyślanych- prowadzących do złych skutków. Często ich skutkiem jest zaleczanie, które może wynikać z lęku za skutki podjętych decyzji.
Proces decyzyjny- mówimy o nim w związku z koniecznością wyborów pomiędzy celami, środkami i przewidywanymi skutkami decyzji. Model podejmowania decyzji politycznych:
Wybor celu do którego realizacji zmierza decydent.
Określenie skutków pozytywnych związanych z decyzją.
Określenie skutków negatywnych związanych z realizają celu.
Ustalenie środków najbardziej optymalnych do realizacji danego celu.
Podjęcie decyzji politycznej tj. dobranie najbardziej korzystnych środków realizacji danego celu, które zapewnią większość przewidywanych skutków pozytywnych wobec możliwie najmniejszego zakresu skutków negatywnych.
KULTURA POLITYCZNA
Rozumiana wieloznacznie. Wynika to z faktu iż te dwa terminy nie są definiowane jednoznacznie a zatem i to pojęcie jest wieloznacznie rozumiane.
Najogólniej kultura jest przeciwieństwem natury.
Antonina Kłoskowska-wyróżnia 6 sposobów definiowania kultury:
Perspektywa opisowo enumeratywna która sprowadza się do wyliczenia części skąłdowych kultu rury, w dużym stopniu intuicyjnego.
Perspektywa historyczna- podkreśla mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego. Doświadczeń przeszłych pokoleń, pokoleniom przyszłym.
Perspektywa normatywna- pojmuje kulturę jako zespół norm obowiązujących wszystkich członków wspólnoty ludzkiej.
Perspektywa psychologiczna- podkreśla mechanizmy kształtowania postaw. Internalizację norm i wartości.( uznawanie za własne poglądów z zewnątrz).
Perspektywa strukturalistyczna która traktuje kulturę jako zespół elementów powiązanych wew. relacjami.
Perspektywa genetyczna- akcentuje moment wydzielenia się kultury z natury oraz wyładniania się kultur wyższych z niższych.
Kultura polityczna- w nauce upowszechnił się w II poł. XX, społeczny fenomen stosunku ludzi do polityki był zagadnieniem podejmowanym przez myślcieli od stuleci (starożytność).
Jednym z pierwszych polskich uczonych używający tego terminu był prof. Józef Siemeński- 1916- UW- Konstytucja 3 maja 1791 jako wyraz polskiej kultury politycznej referat.
Pojęcie to jednak przedstawił 1932 r. w Kultura polityczna wieku XVI.
Dopiero lata 60-70 kontynuowano jego myśl.
Istotne znaczenie w tym zakresie miał rozwój amerykańskiej socjologii polityki lata 50- G. Almond przedstawia naukowa definicje kultury politycznej- K. polityczna jest całokształtem indywidualnych postaw i orientacji politycznych uczestników danego systemu. Jest to sfera subiektywna leżąca u podstaw działań politycznych i nadająca im znaczenie. „Indywidualne orientacje wobec polityki”- łączą w sobie kilka składników:
Orientację poznawczą- prawdziwą lub fałszywą wiedze o obiektach i ideach politycznych.
Orientację afektywna- emocjonalną, poczucie więzi, zaangażowania, sprzeciw itp. Wobec obiektów politycznych.
Orientacja oceniająca- opinie, sądy o obiektach politycznych z punktu widzenia systemu wartości danego społeczeństwa.
Badania empiryczne - Almond i Werba (??) wyodrębnili trzy typy kultury politycznej:
Kultura zaściankowa- całkowity indyferendyzmem politycznym, brakiem zainteresowania społecznego. Brakiem świadomości roli w systemie. Społeczeństwo nie uznaje systemu politycznego centrum, nie ma wobec niego żadnych żądań. Nie uznaje jego autorytetu, brak mu świadomości politycznej. Brak wyspecjalizowanych ról politycznych, wodzowie przywódcy szamanie to funkcje których aspekty polityczne , zlewają się z ekonomicznymi i religijnymi. A postawa polityczna członków wspólnot nie jest oddzielona od podstaw religijnych i społecznych. Ten typ kultury można zaobserwować współcześnie u plemion afrykańskich. Pewne znamiona tej kultury mogą się także pojawiać w dość rozbudowanych i wew. zróżnicowanych wspólnotach politycznych, ale mają one wówczas raczej charakter emocjonalny.
Kultura poddańcza- społeczeństwo jest świadome istnienia systemu politycznego jako centrum. Jednak nie wysuwa wobec niego żądań politycznych, i biernie akceptuje decyzje centrum politycznego. Cechuje się świadomością istnienia wyodrębnionych ról politycznych oraz złożoności systemu, jak też wiedzy na temat sprawowania władzy. Członkowie systemu mogą oceniać politykę wladz jako sprawiedliwą lub nie, swoja lub obcą, uprawnioną bądź nie, mogą być z niej dumni lub jej nienawidzić. Członkowie systemu są zainteresowani tym co system daje a anwet tym jak można w nim uczestniczyć, lecz przeważa wśród nich postawa podporządkowania się decyzjom politycznym podejmowanym przez władzę w której nie partycypują i która ich nie aktywizuje. Społeczeństwo jest nastawione na bierne uczestnictwo w życiu publicznym.
Kultura polityczna- pełny referat
Kultura, jako pojęcie istniała w czasach starożytnych Rzymian i oznaczała stosunek, jaki zachodził między człowiekiem a naturą,, głownie chodziło tu stosunek człowieka do ziemi,cultura agrii. Marek Tuliusz Cycero, rzymski stoik, pojęcie kultury rozszerzył dodatkowo o dziedzinę intelektu i stan ducha. Od tamtego momentu za kulturę uznawano chęć poznawania, pogłębiania i konserwowania tego wszystkiego, co wiązało się z dziedzictwem pozostawionym przez starsze pokolenia i wartościami współczesnej cywilizacji. Jak widać dla ludzi już w starożytnym Rzymie kultura oznaczała konkretną aktywność, sposób myślenia i konkretne podejście do życia. Pojęcie kultury ciągle rozwijało się i poszerzało swój zakres, po czasie zaczęło oznaczać nie tylko postawę człowieka wobec natury, ale i określone twory i cechy człowieka. Pojęcie to, wartości kulturowe zaczęło jednak oznaczać dopiero ok. XIX wieku. Kultura postrzegana była jako zbiór koncepcji organizujących i wyznaczających cel i kwintesencje życia. Kultura polityczna oficjalnie pojawiła się jako termin w XIX wieku, ale w środowisku politologów uważa się, że z kulturą polityczną ludzie mają do czynienia odką człowiek zaczął głośno mówić o polityce i swoich poglądach. Prorocy już dużo wcześniej wygłaszali mowy dotyczące różnych cech i atrybutów Filistynów, Egipcjanów, Asyryjczyków czy Babilończyków. Również wystarczy wspomnieć historyków czy poetów ze starożytnych cywilizacji Rzymu i Grecji. W ich dziełach można odnaleźć bardzo wiele odnośników do kultury różnych grup społecznych, jak Spartan, Ateńczyków, Jonów, Dorów czy Achajów. Przedmiotem rozważań tak wielkich nazwisk jak Platon, Machiavelli czy Tocqueville także były różnice występujące pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi. Pisali o rozbieżności w postrzeganiu świata, różnych postawach społecznych, innej mentalności i charakterze różnych narodów. W Polsce pierwszy raz pojęcie kultury politycznej pojawiło się podczas rewolucji w 1905 roku. Używano go głównie w publicystyce, jako termin potoczny nie sprecyzowany Kultura polityczna odnosiła się głównie do zachowania taktu i odpowiedniego sposobu poruszania się w sferze politycznej. Oznaczała również powstrzymywanie się od radykalnych i nieetycznych czynów i działań. W dwudziestoleciu międzywojennym pojęcie to wiązało się z dynamizacją nauki, a w szczególności antropologii kultury i etnografii. Współcześnie odniesienie do kultury politycznej można odnaleźć w wielu pozycjach literatury specjalistycznej. Kultura polityczna rozumiana jest przez nas, jako ogół norm, wartości, wzorców i zasad postępowania, zarejestrowanych w naszych umysłach, odnoszących się do uczestników aktywnego życia politycznego. W ten sposób można wymienić trzy podstawowe funkcje kultury politycznej:
- regulacyjną
- socjalizacji politycznej,
- integracyjną
Działanie regulacyjne kultury politycznej ma za zadanie uzależniać i ujednolicać wszelkie działania w sferze polityki. Generalnie spełnia się to po przez ustalanie norm politycznych i organizowanie i instytucjonalizowanie wszystkich form działających na płaszczyźnie politycznej. Cała struktura polityczna nie mogłaby ewoluować bez właściwej organizacji tych działań. Socjalizacja polityczna to proces, podczas którego jednostka przejmuje wzorce i reguły, jakie istnieją. Chodzi tu o pogłębianie wiedzy politycznej, odpowiedniego przygotowania, jakie potrzebuje jednostka, zanim zacznie aktywnie działać na scenie politycznej. W tym procesie tworzy się swoje poglądy, postawy i ustala się hierarchie wartości, jakimi człowiek się kieruje w pierwszej kolejności. Integracja natomiast, to wytwarzanie podstaw do możliwie jak najlepszej współpracy w działaniu. Współdziałanie i jednoczenie sił ma ogromne znaczenie i duży wpływ na wyniki, jakie osiągniemy przy pracy nad wspólnymi założeniami i projektami, których celem jest wspólny interes.
Kultura polityczna jest, zatem tym elementem życia społecznego, który oddziałuje i ma wpływ na kreowanie postaw politycznych i poglądów jednostek czy grup społecznych, a głównie ich stosunku do organów władzy. Formę, jakość i treść kultury politycznej określa stan zaangażowania się danej grupy społecznej w życie społeczno-polityczne w ich środowisku. Aktywność społeczna to stopień zaangażowania się grupy w rozwiązywanie problemów, realizację celów i zadań, jakie stawiają przed nimi władze.
Jeżeli weźmiemy pod uwagę to, że kulturę polityczną można podzielić na różne elementy składające się na całość tego zjawiska, to możemy przedstawić cztery elementy, które tworzą pełnie kultury politycznej:
- element poznawczy to zasób wiedzy o polityce zjawiskami procesach zachodzących zjawiskami polityce, który oparty może być albo o racjonalne argumenty i obiektywizm albo może opierać się o stereotypy, zainteresowanie zjawiskami politycznymi,
- element oceniający to hierarchia wartości, która pozwala na ocenę i osąd danego zjawiska i na określenie najwłaściwszego sposobu sprawowania władzy
- element emocjonalny to postawa społeczna oparta na uczuciach i emocjach jednostki jak patriotyzm, miłość do kraju i uprzedzenia do wrogów
- element normatywny to zaakceptowane normy i formy zachowania się w danym społeczeństwie, które stanowią o właściwym postępowaniu w sferze politycznej
Politologia wyróżnia kilka typów kultury politycznej. Najbardziej powszechna jest koncepcja metodologiczna badań nad kulturą, którą przedstawili Almond i Serba. Określili oni trzy typy kultury politycznej:
Zaściankowy - to typ kultury, który występuje w mało rozwiniętych cywilizacjach, jednostka w takim społeczeństwie nie zdaje sobie z tego sprawy, że ma jakiś realny wpływ na procesy polityczne zachodzące w jego otoczeniu, jest całkowicie nie świadoma i właśnie, dlatego nie angażuje się w życie polityczne. Grupy takie nie odczuwają potrzeby otwierania się na inne grupy i współpracy z nimi, a przyjęty model życia uważają za ostateczny.
Poddańczy - ten typ kultury odnosi się do grup, w których relacje między władzami a poddanymi nie są równorzędne i rządzący całkowicie dominują w sferze polityki a społeczność nawet nie odczuwa potrzeby bycia aktywnym w tej kwestii, uznając, że jest do zadanie dla organów władzy. Członkowie społeczeństwa interesujący się polityką często mają krytyczny stosunek, co do formy i sposobu realizowania władzy w ich środowisku. Taki ty odnosi się głównie do grup rządzonych przez systemy totalitarne i autorytarne.
Uczestniczący - jednostki żyjące w społeczeństwie, które odznacza się typem kultury politycznej uczestniczącym są gotowi do współpracy i do współdecydowania w sferze polityki. Ten typ charakterystyczny jest dla rozwiniętych demokracji.
Współcześnie raczej nie występują społeczeństwa, które odznaczałyby się i cechowały jednym konkretnym typem kultury politycznej, przeważnie dane kraje zawierają w swoim systemie elementy wszystkich tych typów z priorytetowym znaczeniem i miejscem jednego typu.
Zaangażowanie się społeczeństwa w życie polityczne może występować jako działania mające na celu zmiany i rozwój poszczególnych części składowych systemu politycznego.
Instytucjonalna forma organizacji ma związek z kulturą polityczną społeczeństwa i objawia się to w tworzeniu zarówno systemu politycznego jak i społecznego przez te instytucje.
Do dziś nie jasna i nierozwiązana została kwestia funkcji i zadań, jakie dokładnie spełnia kultura polityczna. Duża grupa badaczy uważa jednak, że kultura polityczna pełni następujące funkcje:
- tworzy tendencyjny wymiar polityki, w skład, czego wchodzą postawy, wartości i poglądy polityczne
- jest częścią środowiska politycznego, z którym łączą ją wzajemne relacje i wzajemne oddziaływania
- stanowi element jednoczący grupy polityczne
Współcześnie w cywilizowanych świecie wszystkie procesy na płaszczyźnie politycznej i kulturowej odbywają się w instytucjach i organizacjach struktur politycznych. Formy organizacji o charakterze społeczno-politycznym to dziś rodzina, szkołą, wszelkie formy i instytucje pełniące rolę reprezentacyjną danej grupy. W rozwiniętym kraju XXI wieku nie da się rozgraniczyć i oddzielić całego systemu tworzącego politykę od procesów, które kreują i decydują o poziomie i formie kultury politycznej.
Happeningi, zamieszki i różnego rodzaje inne wyrażanie poglądów przez społeczeństwo na stałe zapisały się już w polskiej rzeczywistości. Wywołują mieszane uczucia czasami wzbudzają kontrowersje a czasami wywołują uśmiech, wyrażanie własnego zdania na forum publicznym czasem wywołuje dyskusje i narodową debatę a czasem pozwalają spojrzeć na politykę z przymrużeniem oka. To wszystko tworzy kulturę polityczną. Organizacje społeczno-polityczne w różny, niejednokrotnie dość radykalny sposób manifestują swój sprzeciw czy deklarują poparcie dla danego projektu. Arena polityczna to miejsce, gdzie wyraża się i realizuje swoje poglądy i założenia polityczne. Bardzo często zdarza się, że politycy w napiętych sytuacjach postępują niestosownie czy nieetycznie, zdarza im się powiedzieć bądź zrobić coś nieodpowiedniego. Scena polityczna to płaszczyzna, w której ciężko jest zachować zimną krew. Aby osiągnąć sukces w tej dziedzinie trzeba nauczyć się panować nad swoimi emocjami.
FUNKCJONOWANIE WSPÓŁCZESNYCH SYSTEMÓW POLITYCZNYCH
SYSTEMY POLITYCZNE I KONCEPCJE SYSTEMÓW POLITYCZNYCH
System polityczny
System to najogólniej każdy skoordynowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę zbiór elementów. Strukturę można określić jako ogół związków między elementami uwarunkowanych przynależnością danych elementów do tego systemu.
Możemy wyróżnić trzy charakterystyczne koncepcje:
1) Koncepcja instytucjonalna - system polityczny to całokształt działających instytucji politycznych oraz stosunków między nimi, a także zasad działania i stosunków normatywnych na podstawie, których one działają. J. Kowalski - system polityczny to aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i norm regulujących ich wzajemne stosunki.
2) Koncepcja behawiorystyczno-funkcjonalna - system polityczny określany jest jako zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot dynamiczny proces społeczny, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. Karol B. Jankowski - System polityczny to układ tworzący płaszczyznę artykułowania interesów, samoregulacji zapewniającej dynamiczną równowagę społeczną.
3) Koncepcja systemowa - istotne są tu relacje między systemem a jego otoczeniem, sprowadza się je do 3 etapów: ”wejścia”, przetworzenia, „wyjścia”. „Wejścia” i „wyjścia” są relacjami między systemem a otoczeniem przetworzenie zaś jest procesem wewnętrznym.
System polityczny:
1) Sensu largo: to idee i wartości polityczne, organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie oraz normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych.
2) Sensu stricto: to ogół organów państwowych a także partii politycznych, organizacji społecznych oraz grup formalnych i nieformalnych, uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa jak również ich wzajemne stosunki, tworzące funkcjonalną całość.
System polityczny będzie efektywny, jeżeli:
- jest zdolny zapewnić własne istnienie bez uciekania się do zmasowanej przemocy
- stwarza warunki wszechstronnego ekonomicznego, społecznego i kulturalnego rozwoju kraju
- jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo kraju na zewnątrz
System polityczny wysoce efektywny umożliwia zachowanie konstytucyjnej procedury w kreowaniu decyzji i organów państwowych, wzrost zamożności i bezpieczeństwa obywateli, rozwój kraju i wzrost kultury politycznej.
Typologia systemów politycznych
Współczesne systemy polityczne mogą być klasyfikowane ze względu na:
1) Charakter reżimu politycznego
• Państwo demokratyczne
• Państwo totalitarne
• Państwo autorytarne
2) Zasady organizacji aparatu państwowego
• Monarchia i republika
• Systemy prezydialne i parlamentarne
• Systemy: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno komitetowy
3) Struktury terytorialno-administracyjne państwa:
• Państwo unitarne
• Państwo złożone (federacja)
• Państwo autonomiczne
System prezydencki - zespół zasad prawno ustrojowych określający w szczególny sposób stosunki między parlamentem jako władzą ustawodawczą, prezydentem jako szefem państwa i zarazem szefem rządu oraz ministrami jako doradcami prezydenta i realizatorami jego polityki a także sądami jako organami sprawującymi wymiar sprawiedliwości i zarazem kontrolującymi konstytucyjność ustaw parlamentu oraz aktów prezydenta i innych organów administracyjnych.
Cztery podstawowe zasady tego systemu:
1) Prezydent jest głową państwa i zarazem szefem administracji, nie występuje premier rządu oraz rząd jako organ kolegialny.
2) Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu, wybierany w wyborach powszechnych jak i parlament, prezydent jest politycznie niezależny od parlamentu
3) Nie jest on odpowiedzialny przed parlamentem, nie może być przez parlament odwołany
4) Prezydent, jaki jego ministrowie mogą być pociągnięci d odpowiedzialności konstytucyjnej.
System półprezydencki - to zespół zasad prawnoustrojowych, według, których posiadający szerokie uprawnienia osobiste prezydent jest powoływany niezależnie od parlamentu w wyborach powszechnych i powołuje rząd, który jest odpowiedzialny zarówno przed nim jak i przed parlamentem.
System ten nie jest systemem w pełni prezydenckim, chociaż daje osobistą władzę prezydentowi państwa, powołanemu niezależnie od parlamentu i mogącego śmiało uchodzić za przedstawiciela narodu to jednak nie rozdziela władzy ustawodawczej od wykonawczej, przeciwnie przewiduje formalny udział i aktywną rolę rządu w działaniach parlamentu.
System parlamentarno-gabinetowy - to system charakteryzujący się szczególnym stosunkiem do siebie 3 naczelnych organów państwa: parlamentu, prezydenta i rządu. W układzie tym prezydent będąc organem nieodpowiedzialnym politycznie, powołuje rząd licząc się przy tym z układem sił politycznych w parlamencie a rząd realizując władzę wykonawczą odpowiada przed parlamentem za swoją działalność i działalność prezydenta.
Główne zasady działania tego systemu:
1) Prezydent powołuje premiera i na jego wniosek innych członków rządu
2) Głowa państwa nie ponosi za swoją działalność odpowiedzialności politycznej. Instytucja kontrasygnaty każdy akt urzędowy głowy państwa musi być podpisany przez odpowiedniego członka rządu
3) Egzekutywa, aby działać skutecznie musi reprezentować większość parlamentarną
4) Rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność zarówno za swoją działalność jak i za głowę państwa
5) Członkowie rządu i głowa państwa ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną
System parlamentarno-komitetowy - zespół zasad ustrojowo politycznych, które w szczególny sposób określają stosunki między 3 naczelnymi organami państwowymi tj. parlamentem, głową państwa i rządem, w ten sposób, że parlament jako najwyższy organ państwowy bezpośrednio powołuje zarówno głowę państwa jak i rząd.
Cechy systemu:
1) najwyższa władza państwowa należy do parlamentu który reprezentuje lud jako całość i sprawuje władzę państwową na zasadzie wyłączności
2) rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament
3) rząd jest jedynie organem przez który parlament wykonuje swoje decyzje
4) rząd jest bezpośrednio podporządkowany parlamentowi i politycznie przed nim odpowiedzialny
5) głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed upływem jego kadencji
6) kolegialna głowa państwa jest przez parlament bezpośrednio powoływana i politycznie przed nim odpowiada
7) głowa państwa jaki i członkowie rządu podlegają odpowiedzialności karno-sądowej, podobnie jak wszyscy obywatele i na równych zasadach.
POJĘCIE I KONCEPCJE WŁADZY
Władza, jedno z podstawowych pojęć socjologii i nauk politycznych definiowane najczęściej jako stosunek społeczny między dwiema jednostkami, między jednostką a grupą lub między dwiema grupami, polegający na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały i zinstytucjonalizowany oddziaływać na postępowanie drugiej strony i ma środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania. Władza w tym znaczeniu to możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania do pewnych działań lub do ich zaniechania, narzucania im swojej woli itp.
Stosunek władzy i podwładności jest charakterystyczny dla każdej organizacji społecznej, chociaż jego zakres i treść są różne w różnych zbiorowościach (np. władza króla, władza rodzicielska, władza przewodniczącego organizacji społecznej) - od dobrowolnej akceptacji społecznej do stosowania różnych form przymusu i przemocy fizycznej.
Wyróżnia się różne rodzaje władzy, m.in.:
1) polityczną - sprawowaną przez klasę panującą, stanowiącą państwowo-prawną gwarancję określonego układu stosunków społeczno-ekonomicznych, wyrażającą się w rządzeniu, tzn. podejmowaniu decyzji przez rząd oraz egzekwowaniu ich wykonania przez wyspecjalizowane organy,
2) państwową - suwerenną i uniwersalną władzę na określonym terytorium, zapewniającą porządek prawny zgodny z interesami panujących klas, warstw i grup społecznych, wykonującą różne wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwa za pomocą wszelkich środków przekonywania i przymusu społecznego, którymi dysponuje aparat państwowy,
3) ekonomiczną - zdolność podmiotu władzy do dyktowania przedmiotom (czynnikom produkcji, instytucjom gospodarczym, grupom społecznym itp.) kontrolowanych sposobów postępowania.
LEGITYMIZACJA WŁADZY PAŃSTWOWEJ
Rodzaje ponowania politycznego według legitymizowania tradycyjnego,charyzmatycznego,legalnego
Autorem klasycznego przyczynku do zrozumienia prawomocności jako fenomenu socjologicznego jest Max Weber. Weber podjął próbę sklasyfikowania poszczególnych "systemów dominacji" oraz zidentyfikowania źródła, z którego wypływa legitymizacja każdego z nich. Dokonał tego tworząc trzy typy idealne lub modele pojęciowe, które zgodnie z jego zamysłem, miały pomóc nadać znaczenie wysoce złożonej naturze rządów politycznych. Te trzy idealne typy są równoznaczne z trzema rodzajami władzy, do których należą:
władza tradycyjna
władza charyzmatyczna
władza legalna.
Każda z nich charakteryzuje się szczególnym źródłem politycznej legitymizacji, a zatem istnieją różne powody, dla których ludzie podporządkowują się władzy. Weber starał się zrozumieć przemianę samego społeczeństwa, porównując systemy dominacji obecne we względnie prostych, tradycyjnych społecznościach z tymi występującymi w społeczeństwach uprzemysłowionych i wysoce zbiurokratyzowanych.
Pierwszy typ legitymizacji oparty jest według Webera na przyjętych zwyczajach i tradycjach. W praktyce władza tradycyjna uważana jest za prawomocną, ponieważ "istniała od zawsze": została uświęcona przez historię, ponieważ wcześniejsze pokolenia ją zaakceptowały. Działa najczęściej wedle zestawu konkretnych reguł: tj. ustalonych i niekwestionowanych zwyczajów, które nie muszą być uzasadniane, ponieważ odzwierciedlają odwieczny porządek rzeczy. Najbardziej oczywiste przykłady władzy tradycyjnej znaleźć można u małych plemion i grup w postaci patriarchalizmu (dominacja ojca w rodzinie lub pana nad sługami) i gerontokracji (rządy starszyzny). Tradycyjna władza jest ściśle związana z systemami dziedziczenia władzy i przywilejów, co zobrazować może przykład przetrwania rządów dynastycznych w Arabii Saudyjskiej, Kuwejcie i Maroku. Utrzymanie monarchii ma marginalne znaczenie w krajach wysoce uprzemysłowionych i nie jest tam tak ważne, choć w formie konstytucyjnej (w Zjednoczonym Królestwie, Belgii, Holandii i Hiszpanii) pomaga kształtować kulturę polityczną podtrzymując takie wartości, jak szacunek dla tradycji czy poczucie obowiązku.
Drugą formą prawomocnego panowania jest władza charyzmatyczna, oparta na sile osobowości jednostki, tzn. na jej charyzmie. Nic nie zawdzięczając statusowi osoby, pozycji społecznej czy służbowej, władza charyzmatyczna działa, opierając się całkowicie na zdolności lidera do roztoczenia osobistego uroku na swoich zwolennikach, tak by postrzegali go jako bohatera czy pomazańca. Chociaż współcześni liderzy polityczni, tacy jak de Gaulle, Kennedy czy Thatcher, niewątpliwie przedłużyli swoją władzę dzięki cechom osobistym oraz zdolnościom wzbudzania lojalności, to nie stanowiło to legitymacji charyzmatycznej, ponieważ ich autorytet opierał się głównie na formalnej władzy urzędów, które piastowali. Napoleon, Mussolini, Hitler, ajatollah Chomeini, Fidel Castro i pułkownik Kaddafi są bardziej odpowiednimi przykładami.
Jednak władza charyzmatyczna nie jest wyłącznie darem naturalnym; system rządów autorytarnych jest niezmiennie podtrzymywany przez "kult jednostki", którego niewątpliwym celem jest "tworzenie" charyzmy. Niemniej jednak z faktu, że legitymizacja oparta jest w większości lub w całości na sile osobowości lidera, wynikają przeważnie dwie konsekwencje. Po pierwsze, władza charyzmatyczna nie jest oparta na formalnych zasadach i procedurach, często nie ma wyznaczonych granic. Lider jest nieomylny i niepodważalny; masy stają się zwolennikami lub wyznawcami, od których wymaga się tylko poddaństwa i posłuszeństwa. Po drugie, władza jest tak blisko związana z określoną jednostką, że systemowi trudno jest przetrwać dłużej od osoby, która go stworzyła. To z pewnością miało miejsce w przypadku reżimów Napoleona, Mussoliniego czy Hitlera.
Trzeci typ panowania, władza legalna, wiąże władzę z jasno i prawnie określonym zespołem reguł. Według Webera jest to typowy model władzy, funkcjonujący w większości nowoczesnych państw. Siła prezydenta, premiera czy członków rządu jest wyznaczana przez formalne zasady konstytucyjne, które ograniczają zakres władzy tychże osób. Taka forma władzy ma ogromną przewagę nad formami tradycyjnymi i charyzmatycznymi, gdyż będąc przypisaną do urzędu, a nie do osoby, mniej prawdopodobne jest jej nadużycie i niesprawiedliwość. Model legalnego panowania podtrzymuje ograniczony rząd i dodatkowo promuje wydajność poprzez racjonalny podział pracy. Jednakże Weber zauważył również ciemną stronę takiej władzy. Obawiał się, że ceną lepszej wydajności może być depersonalizacja i nieludzkie warunki, ucieleśniane przez niesłabnący rozwój biurokratycznych form organizacji.
Podstawowe sposoby legitymizowania władzy
legitymizacja władzy - 3 typy prawomocnego panowania (legitymizacji):
- Legitymizacja przez tradycję - charakterystyczna dla państw preindustrailnych; jest prawomocna gdy jest zgodna z tradycją; wiara w słuszność tego co było zawsze. Tradycja określa zasady sukcesji władzy, zakres i metody jej sprawowania np. monarchia dziedziczna.
- Legitymizacja przez charyzmę - wiara w szczególne i niepowtarzalne cechy osoby wydającej rozkazy. władza charyzmatyczna niej jest związana z rolą ale osobą .
- Legitymizacja legalna - przekonanie obywateli że tytuł do sprawowania władzy wypływa z jej legalnego ustanowienia; podstawą jest wiara w racjonalne prawo.
MODELE DEMOKRACJI SUWERENNOŚĆ NARODU
MODELE DEMOKRACJI
• DEMOKRACJA KLASYCZNA
• DEMOKRACJA OPIEKUŃCZA
• DEMOKRACJA ROZWOJOWA
• DEMOKRACJA LUDOWA
DEMOKRACJA KALSYCZNA
• Bazuje na systemie panującym w greckim polis
- Rządy poprzez wiece
- Duży udział społeczeństwa w życiu politycznym i procesie podejmowania decyzji
- Równość (krytykował ją Platon - masy nie mają mądrości ani doświadczenia w
sprawowaniu rządów)
DEMOKRACJA OCHRONNA
• XVII - XVIII wiek
• Uciekali się do niej obywatele uciskani przez państwo
• Demokracja zaczęła oznaczać system rządów za zgodą rządzonych (zgromadzenia
przedstawicielskie)
• John Locke, Stuart Mill, Jeremy Bentham
DEMOKRACJA ROZWIJAJĄCA
Jean Jacques Rousseau
- za pomocą demokracji ludzie osiągają wolność
- obywatele są wolni jeśli są aktywni politycznie, przede wszystkim jeśli biorą udział w
wyborach
- wolność jako posłuszeństwo „woli powszechnej”
- równość polityczna i równość ekonomiczna
„żaden obywatel nie jest dość majętny, aby mógł przekupić drugiego,
i żaden nie jest tak biedny, aby się musiał zaprzedać”
(J.J.Rousseau, Umowa Społeczna, s.63) Teorie J.J.R. umożliwiły ukształtowanie koncepcji demokracji partycypacyjnej.
John Stuart Mill
- uważał, że demokracja rozwijająca wspomaga rozwój indywidualny
- prawa wyborcze dla wszystkich poza analfabetami
- bronił silnych i niezależnych władz lokalnych
- Mill obawiał się jednocześnie tego co określił Alexis de Tockueville mianem „tyrani
większości”
DEMOKRACJA LUDOWA
Pojęcie to:
- wywodzi się z reżimów komunistycznych
- wyrosło po II wojnie światowej
⋅ społeczna równość
⋅ wspólna własność zasobów
Demokracja w praktyce
• Demokracja liberalna:
- Pośrednia i przedstawicielska forma demokracji
- Oparta na konkurencji i decyzji wyborczej
- Jasne rozróżnienie między państwem a społeczeństwem
Różne interpretacje demokracji liberalnej
• Pluralizm
• Elitaryzm
• Korporacjonizm
• Nowa prawica
• Marksizm
Suwerenność ludu lub suwerenność narodu - doktryna, zgodnie z którą lud, rozumiany jako polityczna wspólnota obywateli, jest suwerenem w państwie i od niego wywodzi sięwładza i polityczna legitymizacja. Zasada suwerenności ludu jest jedną z podstawowych zasad demokratycznych konstytucji.
Doktryna suwerenności ludu ukształtowała się w opozycji do idei legitymistycznych wywodzących władzę od Boga. Spór o uzasadnienie i pochodzenie władzy był jedną z zasadniczych osi europejskiej nowożytnej filozofii politycznej.
Sposób sprawowania suwerenności przez lud jest przedmiotem sporu teoretyków i filozofów politycznych. Suwerenność ludu może być sprawowana bezpośrednio (różne formydemokracji bezpośredniej) lub pośrednio, poprzez reprezentację.
Przyjęcie zasady suwerenności ludu niekoniecznie musi się też wiązać z demokratyzacją. Niektórzy filozofowie (np. Thomas Hobbes) wskazywali, że chociaż władza wywodzi się od ludu, to zawsze musi być sprawowana przez reprezentantów. Reprezentowane jednostki nie mają wpływu na politykę i poza skrajnymi przypadkami nie mogą się jej sprzeciwiać. Ta ideaabsolutnej reprezentacji mogła więc stanowić podstawę legitymizacji monarchii czy władzy autorytarnej[1].
W doktrynach demokratycznych wymaga się, aby suwerenność ludu była sprawowana bądź bezpośrednio, bądź przez wybieranych okresowo reprezentantów
PARLAMENT I JEGO FUNKCJE
PARLAMENT I JEGO FUNKCJE
Sejm i Senat obradują w tzw. permanencji. Znaczy to tyle, że są zawsze gotowe do zebrania się na posiedzenie plenarne. Obrady izb maja jawny charakter. Mogą zostać utajnione, jeśli wymaga tego dobro państwa. Pierwsze posiedzenie nowego parlamentu wyznacza prezydent, kolejne już odpowiednio Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu.
Sejm i Senat są zorganizowane w następujący sposób:
Marszałek Sejmu/Marszałek Senatu
Prezydium Sejmu/Prezydium Senatu
Konwent Seniorów
Komisje sejmowe/Komisje senackie
Marszałek Sejmu/Marszałek Senatu wybierani są na pierwszym posiedzeniu Sejmu/Senatu. Zazwyczaj stanowisko to otrzymuje przedstawiciel najliczniejszego klubu w Sejmie/Senacie. Marszałek Sejmu jest drugą (po prezydencie) najważniejszą osobą w państwie. Jeśli prezydent nie może sprawować swojej funkcji, zastępuje go Marszałek Sejmu (jeśli ten nie może, robi to Marszałek Senatu). Do zadań marszałków obu izb należy organizacja prac Sejmu/Senatu, nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym. Do zadań Marszałka Sejmu należy również zarządzanie wyborów prezydenckich.
Prezydium Sejmu/Prezydium Senatu składa się z Marszałka Sejmu/Marszałka Senatu oraz z wicemarszałków izb. Do jego zadań należy zwoływanie posiedzeń izb, ustalanie porządku obrad oraz przedstawienie go izbom do zatwierdzenia.
Konwent Seniorów - tworzą go członkowie wchodzący w skład Prezydium Sejmu/Prezydium Senatu oraz przewodniczący poszczególnych klubów parlamentarnych. Jego obradami kierują marszałkowie izb. Konwenty pełnią rolę politycznych ciał doradczych dla prezydiów. Ich zadaniem jest także zapewnienie współpracy pomiędzy klubami parlamentarnymi, w sprawach które są przedmiotem prac izb parlamentu.
Komisje sejmowe/komisje senackie są organami izb powoływane do rozpatrywania i przygotowywania spraw, które są przedmiotem prac Sejmu/Senatu. Istnieje kilka rodzajów komisji:
komisje stałe (powoływane na okres kadencji Sejmu/Senatu; zakres ich działania obejmuje problematykę poszczególnych resortów ministerialnych, np. Komicja Ustawodawcza, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej)
komisje nadzwyczajne (powoływane przez Sejm/Senat w razie konieczności; izby określają ich cel i zakres działania)
komisje śledcze (to szczególny rodzaj komisji nadzwyczajnych; powoływane są przez Sejm w celu zbadania określonej sprawy; mają prawo do przesłuchiwania w trybie określonym przez kodeks postępowania karnego; Senat nie ma prawa do powoływania komisji śledczych)
Zgromadzenie Narodowe
Zgromadzenie Narodowe to Sejm i Senat po przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu. Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone na wspólnym posiedzeniu obie izby parlamentu, odbierają przysięgę od nowo wybranego prezydenta oraz wysłuchują jego orędzia. Do ich zadań należy także orzeczenie o niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia. Głosami Zgromadzenia Narodowego prezydent może zostać postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.
W parlamencie działają jeszcze kluby parlamentarne i koła poselskie lub senatorskie. Aby utworzyć klub parlamentarny należy zgromadzić w nim 15 posłów, a w Senacie grupa 7 senatorów, w przypadku kół wystarczą 3 posłowie lub 3 senatorowie. Obowiązuje zakaz przynależności do więcej niż jednego klubu (podobnie w przypadku koła). Można także swoją przynależność zmienić w trakcie trwania kadencji parlamentu. Celem istnienia klubów i kół parlamentarnych jest reprezentowanie jednej politycznej linii w danej izbie. Zazwyczaj oznacza to tworzenie klubów lub kół na zasadzie przynależności partyjnej członków.
FUNKCJE
Parlament pełni następujące funkcje:
funkcja ustrojodawcza
funkcja ustawodawcza
funkcja kontrolna
funkcja kreacyjna
Na mocy funkcji ustrojodawczej Sejm może uchwalić konstytucję bądź wprowadzić do niej zmiany. Parlament decyduje o ustroju państwa.
Funkcja ustawodawcza parlamentu należy do jego podstawowych zadań. Parlament posiada na jej mocy prawo do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi w Polsce.
Funkcja kontrolna przysługuje tylko Sejmowi, a polega sprawowaniu kontroli nad rządem. Sejm może to czynić używając od tego następujących „narzędzi”:
wotum zaufania - jest to uchwała Sejmu wyrażająca poparcie dla rządu oraz prowadzonej przez niego polityki;
wotum nieufności - jest to uchwała Sejmu odmawiająca poparcia dla rządu i jego polityki bądź też dla konkretnego ministra; prowadzi do dymisji rządu; wotum nieufności jest uchwalane większością bezwzględną głosów;
absolutorium - jest to szczególny akt, uchwalany przez Sejm, który stwierdza zgodność działań rządu w danym roku z ustawą budżetową oraz finansowymi planami państwa; co roku rząd ma obowiązek przedstawienia sprawozdania z wykonania budżetu Sejmowi; Sejm ma obowiązek ustosunkować się do niego w terminie 2 miesięcy od daty jego złożenia (złożenie sprawozdania następuje w terminie do 6 miesięcy po zakończeniu roku budżetowego)
zapytania i poselskie interpelacje - są to formy zwracania się posła do członków rządu w sprawie udzielenia informacji w określonej sprawie; zapytany minister ma obowiązek udzielenia odpowiedzi; interpelacje składane są na piśmie, a odpowiedź też winna mieć taki charakter (musi być udzielona w terminie 21 dni); odpowiedź może mieć charakter ustny, wówczas jest wygłaszana na posiedzeniu Sejmu.
Funkcja kreacyjna polega na powoływaniu członków, wchodzących w skład organów państwowych. Sejm wyznacza członków Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego. Za zgodą Senatu, wskazuje kandydata na prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz prezesa Instytutu Pamięci Narodowej.
Sejm i Senat wspólnie wyznaczają kandydatów Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (2 osoby - Sejm, 2 osoby - prezydent, 1 osoba - Senat), członków Krajowej Rady Sądownictwa (4 osoby - Sejm, 2 osoby - Senat) oraz członków Rady Polityki Pieniężnej (3 osoby - Sejm, 3 osoby - Senat).
PANOWANIE POLITYCZNE
Panowanie opiera się na stosunkach nadrzędności i podrzędności i na założeniu, że dany rozkaz zostanie wykonany pod wpływem wiary w prawomocność władzy, która ten rozkaz wydaje.
Występują następujące elementy: jednostka, konflikt, przemoc i przymus.
Zjawisko panowania zachodzi, gdy:
a) Istnieje jednostka lub grupa panująca nad społeczeństwem
b) Istnieje jednostka lub grupa poddanych lub podwładnych
c) Panujący wpływają na postępowanie podwładnych i dają temu wyraz
d) Istnieją dowody na to, że poddani akceptują wolę panującego nawet bez wywierania na nich wpływu
Rodzaje panowania:
Legalne - opiera się na systemie praw stosowanych w działalności prawnej i administracyjnej, gdzie posłuszeństwo obowiązuje wobec ustanowionej zasady; także rozkazujący podległy jest obowiązującemu prawu.
Tradycyjne - opiera się na wierze w prawomocność władzy, która istniała zawsze - posłuszeństwo okazywane osobie pana na mocy tradycyjnego prestiżu. Tradycyjne - władza ponad żoną, dziećmi, służbą, przekształciła się we władzę patrymonialną (połączenie spraw publicznych z prywatnymi).
Charyzmatyczne - realizowane w oparciu o charyzmę - cecha osobowości, która oddziela jednostkę od innych, zwykłych ludzi, ma szczególną władzę. Występuje charyzma dziedziczna i instytucjonalna (przekazanie właściwości charyzmatycznej w drodze obrzędów magicznych, np. sukcesja apostolska.
Le Bon - prestiż może być nabyty (np. związany z mundurem), wrodzony (inteligencja). Charyzma - ludzie muszą w to ślepo wierzyć.
legitymizacja władzy - 3 typy prawomocnego panowania (legitymizacji):
- Legitymizacja przez tradycję - charakterystyczna dla państw preindustrailnych; jest prawomocna gdy jest zgodna z tradycją; wiara w słuszność tego co było zawsze. Tradycja określa zasady sukcesjiwładzy, zakres i metody jej sprawowania np. monarchia dziedziczna.
- Legitymizacja przez charyzmę - wiara w szczególne i niepowtarzalne cechy osoby wydającej rozkazy.władza charyzmatyczna niej jest związana z rolą ale osobą .
- Legitymizacja legalna - przekonanie obywateli że tytuł do sprawowania władzy wypływa z jej legalnego ustanowienia; podstawą jest wiara w racjonalne prawo.
Poliarchia (gr. poli - wiele, arche - władza) - pojęcie stworzone w roku 1953 przez socjologa Roberta Dahla na określenie nowoczesnej demokracji. Demokracja zapewnia obywatelom możliwość realnego uczestnictwa w polityce. Fundamentalną rolę odgrywa w niej rywalizacja polityczna. Demokracja jest stanem idealnym, a więc nieosiągalnym, można do niego jedynie dążyć.
Wybieralni przedstawiciele
Instytucje polityczne zależne od wyborców
Czynniki stabilizujące:
Niewykorzystywanie przemocy w celu zdobycia władzy
Pluralistyczne społeczeństwo
Ograniczona możliwość występowania różnic kulturowych
Obywatelska kultura polityczna
Odpowiednie środowisko międzynarodowe