25. Koncepcje pionierów urbanistyki XX wieku i ich znaczenia dla rozwoju miasta współczesnego

1. Artur Soria y Mata - miasto linearne (1882) - długie i wąskie pasmo zabudowy przy wiązce arterii komunikacyjnych:

• planowana szerokość gł. ulicy: 500 m (samochody - jezdnia centralna i jezdnie lokalne, tramwaje, rowery, ruch pieszy).

• tereny do zabudowy jednorodzinnej szer. 2x200 m

• stumetrowe pasma parkowo-leśne jako warstwa izolująca od przemysłu i rolnictwa

Realizacja k. Madrytu - urbanizacja liniowa. Z planowanych 50 km zbudowano 5 obsługiwanych przez tramwaj konny, potem kolej parową, wreszcie tramwaj elektryczny. Liczne wypaczenia od pierwotnej koncepcji. Prototyp późniejszych układów pasmowych.

2. Ebenzer Howard (działacz społ.) - miasto-ogród (1899) - „zespolenie wszystkich dobrych stron najbardziej czynnego życia miejskiego z całym pięknem i wszystkimi przyjemnościami wsi”.

• Miasto centralne (58 tys.) + satelitarne miasta-ogrody o stałej wielkości 32 tys. Stałą wielkość miasta-ogrodu, w razie potrzeby zakładanie nowym miast satelitarnych.

• miasta połączone szybką koleją i drogami.

• otoczone 5-krotnie większymi od nich terenami upraw;

• działki budowlane niewielkie (ok. 280 m²);

• duże parki i zieleń publiczna, w tym wielki park centralny;

Pierwsze próby realizacji: Letchworth i Welwyn Garden-City (na pd od Londynu), powolna rozbudowa i przyrost mieszkańców (przy szybkim rozwoju Londynu). Po II wojnie kolejnych 8 New Towns, w sumie 0,5 mln mieszkańców.

Ocena koncepcji niejednoznaczna: jedni zarzucają jej utopijność, nieekonomiczność, zaściankowość, inni (Lumfort) uważają za epokową. Odgrywa ona swą rolę do dziś. Nowatorstwo:

• traktowanie miasta jako zespołu jednostek strukturalnych podporządkowanych sobie hierarchicznie;

• ograniczenie nieracjonalnych dojazdów do pracy;

• dzielnice mieszkaniowe wolne od zanieczyszczeń przemysłu;

• model przenikania miasta przez zróżnicowane tereny otwarte;

• komunalizacja gruntów miejskich;

Wiele postulatów realizowano z wypaczeniami przy rozbudowie miast (nowe dzielnice i osiedla).

3. Tony Garnier - Miasto Przmysłowe (1901-1904) (ad.1)

• czynnik miastotwórczy: przemysł ciężki w zgrupowanych zespołach funkcjonalnych;

• dzielnice mieszkaniowe w korzystnym otoczeniu przyrodniczym, penetrowane przez system zieleni;

• 35 tys. mieszkańców, ośrodek usługowy;

• ulice sklasyfikowane funkcjonalnie i prowadzone bezkolizyjnie;

• układ otwarty z możliwością rozwoju (uniknięcie błędu poprzednich koncepcji teoret.)

4. Le Corbusier - autor dziesiątków koncepcji urbanistycznych, ocenianych skrajnie;

• spiętrzanie zabudowy mieszkaniowej dla uzyskania znacznych odległości między budynkami;

• obszar miasta wykorzystany niezwykle intensywnie (np. „miasto współczesne” (1922), centrum - 24 wieżowce o 60 kondygnacjach, każdy 10-30 tys. pracowników, między wieżowcami park z usługami i parkingami);

6. Perret- Communities - „jednostki społeczne” 3-5 tys. mieszkańców. Rewitalizacja Chicago („miasta-rzeźni”) oparta na obserwacji, że więzi społeczne na wsi oparte są o kościół. Budowano zatem małe centra lokalne oparte o szkołę, kościół i in. 7. New Towns w Anglii - dziś powstaje już 4ta generacja. Pierwsze takie miasto satelitarne (ponadto miasto-ogród), to Welwyn, budowane na surowym korzeniu.

Moderniści korzystają ze wszystkich powyższych koncepcji.

Karta Ateńska uchwalona 1933 przez CIAM (Międzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej), twórcy: m. in. Le Corbusier, W. Gropius;

• krytyka dotychczasowego rozwoju miast;

• postulaty pożądanych przekształceń

Wpływ Karty Ateńskiej jest odczuwalny do dziś w prawie budowlanym, architekturze i urb., choć nie do końca zrealizowano jej postulaty. Krytyka Karty Ateńskiej:

• lekceważenie potrzeb duchowych,

• rozbicie funkcjonalne miast;

• wylansowanie zabudowy za wysokiej;

Jednak uświadomiła zagrożenia chaotycznego rozwoju miasta i uwzględnieniu powiązania z regionem. Sugeruje konieczność prowadzenia badań i poszukiwań w dziedzinie urbanistyki.

Od 50 lat kwitną nowe koncepcje urbanistyczne:

dezurbanizacja (“Broadacre City” F. L. Wrighta) gigantyczne spiętrzenie zainwestowania miejskiego („Grona w powietrzu”, A. Isozaki) Kristaler - stosuje siatkę 5-kątną (jak na Zaspie); Czarnecki (II tom) - rozwiązania heksagonalne. Oskar Hansen - Lublin rescelinarny (?) system ciągły; Stalinogród - koncepcja 70 km dł.; Warszawa funkcjonalna Jana Chmielewskiego;	budownictwo socjalne np. TBSy	≠	budownictwo społeczne prawdziwe spółdzielnie mieszkaniowe jak: Praga i Żoliborz, ul. Promyka
		projektowana koncepcja odbudowy (warszawskiej?) Pragi, 3 wielkie bloki o takim kształcie w strukturze XVII i XIX-wiecznej ►

Jest bardzo prawdopodobne, że tworzenie aglomeracji miejskich w formie kombinacji jednostek strukturalnych zainwestowanych dostatecznie intensywnie, aby powstał kontrast między obszarami zabudowanymi a terenami otwartymi umożliwi:

• utrzymanie wielkości zaludnienie poszczególnych jednostek strukturalnych na poziomie nie powodującym ani zjawiska zagubienia człowieka w anonimowym tłumie, ani uciążliwości nadmiernej kontroli sąsiedzkiej charakterystycznej dla małych społeczności;

• wybór m-dzy różnymi typami dzielnic i miast oraz m-dzy różnymi typami zabudowy;

• dostosowanie zainwestowania terenów do warunków ekolog.

• wpisanie jednostek w krajobraz kulturowy;

• stworzenie pełnego hierarchicznego systemu infrastruktury społ. i tech., co byłoby ułatwione w przypadku przyjęcia zabudowy dostatecznie intensywnej, ale uzasadnionej względami funkcjonalnymi i biologicznym;

• uzyskanie efektów ekonom. (korzyści zewn. wynikające z umiarkowanej koncentracji przy uniknięciu znacznej części komplikacji tech. tak charakterystycznych dla form skrajnie skoncentrowanych.

Dotychczasowe doświadczenia pozwalają uznać układ pasmowo-węzłowy aglomeracji za najbardziej korzystny.

26. Miasto idealne okresu renesansu - podstawowe cechy kompozycyjne, przykłady

W renesansie pojawiła się koncepcja tzw. miasta idealnego. Głównym źródłem ich projektantów był traktat "O architekturze ksiąg dziesięć" autorstwa rzymskiego architekta Witruwiusza. Twórcą nowych założeń dotyczących ideału miasta był Leonardo da Vinci. Według niego miasto:

• powinno leżeć nad rzeką aby zabezpieczyć transport towarów i odpowiednią higienę ludzi

• ma być zbudowane na dwóch niezależnych od siebie poziomach: poziom niższy, który służy do obsługi wszelakiej działalności, zaś poziom wyższy służy szlachcie i mieszczaństwu aby bez przeszkód mogli poruszać się po mieście

• poniżej tych poziomów powinny się znajdować kanały żeglowne dla ułatwienia komunikacji i transportu

• szerokość ulic powinna stanowić co najmniej połowę wysokości przyległych pałaców

• piękno miasta powinno być symbolem funkcjonalności

Ponieważ zarówno we Włoszech, jak i Niemczech wielkie miasta skoncentrowane były przede wszystkim na przeprowadzeniu wewnętrznych reform i przekształceń, do realizacji utopijnych projektów dochodziło dość rzadko. Do najsłynnieszych należą:

• Palmanova w północno-wschodnich Włoszech - od sześciokątnego placu w centrum wychodzą symetrycznie (gwieździście) ulice, miasto otaczają obwałowania tworzące wielokątną gwiazdę, całość przypomina płatek śniegu

• Grammichele na Sycylii - w podobnej formie jak Palmanova, ale nie ufortyfikowane

• Zamość we wschodniej Polsce - układ przestrzenny nawiązuje do koncepcji antropomorficznych: pałac właścicieli głową, kręgosłupem główna ulica biegnąca od pałacu przez rynek, ulice odchodzące od rynku w bok ramionami, a place przy nich położone dłońmi

• Freudenstadt w Wirtembergii - rzędy domów w układzie zbliżonym do planszy gry w młynka, w narożnikach rozległego rynku budynki władz miejskich i kościół

27. Podstawowe cechy kompozycji urbanistycznej epoki baroku

Prawdziwą popularność koncepcja miasta idealnego zdobyła dopiero w okresie baroku. Ich budowa była przez absolutystycznych władców pożądana i wspierana. Główne założenia barokowych miast idealnych:

• miasto jako racjonalnie przemyślana całość

• miasto jako rezydencja, obiekt prestiżowy

• pałac, zamek lub cytadela jako odrębne założenie będące centrum miasta, jego dominantą

• szachownicowy bądź promienisty układ ulic

• place pomiędzy reprezentacyjnymi fasadami

• bastionowy system obronny

• ogrody przy zamku lub w mieście

• regularność najczęściej poligonalno-symetrycznego planu

• położenie na równinie, przy rzece/nad morzem, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych

• przydzielenie wszystkim grupom ludności optymalnego miejsca w mieście

• rozdział warszatu/sklepu od domu prywatnego

Najsłynniejsze przykłady barokowych miast idealnych to:

• Karlsruhe, stolica Badenii - centrum tworzy pałac i wieża pałacowa, 32 promieniste ulice prowadzą do miasta i parku; założenie kontynuowane w duchu klasycyzmu na pocz. XIX wieku

• Mannheim w Badenii - układ urbanistyczny na planie szachownicy (tzw. Kwadratowe Miasto), główna ulica biegnie od pałacu przez dwa "rynki"

• Rastatt w Badenii - miasto położone na półwyspie, główna ulica biegnie od pałacu przez rynek do jedynego mostu, po przeciwległych stronach rynku kościół i ratusz

• Petersburg, dawna stolica Rosji - od pałacu ulice odchodzą promieniście przecinając kolejne pierścienie kanałów\

28. Najważniejsze cechy przebudowy Paryża w XIX wieku (ad.2)

Przebudowa Paryża w latach 1852-1870 zwana wielką lub Haussmannowską - generalna przebudowa Paryża w czasach II Cesarstwa, nadzorowana przez prefekta miasta Georges'a Haussmanna.

Przebudowa zmieniła całkowicie oblicze miasta, poprzez budowę szeregu nowych ulic i wielkich bulwarów, wyburzenie przeważającej części średniowiecznej zabudowy miasta, wzniesienie kilkudziesięciu obiektów publicznych, zasadniczą przebudowę systemu kanalizacji miejskiej oraz otwarcie nowych parków i ogrodów. Ogromne zmiany w mieście miały pierwszej kolejności wynieść Paryż do rangi najpiękniejszej i najnowocześniejszej stolicy na świecie, zgodnie z ambicjami Napoleona III. Poza tym likwidacja labiryntów średniowiecznych uliczek na korzyść szerokich bulwarów miała zlikwidować dotychczasowe doskonałe warunki dla budowy w mieście barykad i organizowania powstań zbrojnych.

Przebudowa

Modernizacja Paryża była jednym z celów, jakie Ludwik Napoleon Bonaparte postawił przed sobą w czasie sprawowania władzy. Cesarz Francji w czasie swojego wcześniejszego pobytu w Londynie mógł obserwować podobną przebudowę stolicy Anglii. Już w czasie sprawowania prezydentury za czasów II Republiki Bonaparte przedstawiał projekty przebudowy rozwijające wcześniejsze koncepcje Rambuteau. Dopiero jednak po udanym zamachu stanu był w stanie bez liczenia się ze sprzeciwami przeforsować swoje plany. Również dopiero w 1853 r. znalazł niezbędnego współpracownika w postaci prefekta departamentu Sekwany Georges'a Haussmanna.

Istotną rolę w przygotowaniach do przebudowy odegrało też szereg innych osób: minister spraw wewnętrznych Wiktor de Persigny zajął się organizowaniem środków finansowych. Jean Alphand oraz Jean Barillet-Deschamps projektowali przyszłe parki i ogrody. Inny architekt, również Deschamps, przygotował szczegółowy plan urbanizacyjny zgodnie z życzeniami patronów przebudowy.

Również Haussmann i Napoleon III nadzorowali dobór architektów wykonujących przebudowy lub budujących od zera obiekty, które w ich zamyśle miały służyć jako wizytówka miasta. W tej grupie wyróżniały się kościoły (wzniesiono szereg obiektów sakralnych, zazwyczaj w stylach neogotyckim, neoromańskim lub eklektycznym) oraz obiekty związane z rozwojem handlu i przemysłu. Władze Cesarstwa na różne sposoby starały się zachęcić inwestorów do budowy swoich obiektów właśnie w centrum miasta.

Regulacje architektoniczne

Cesarstwo rozpoczęło prace od wywłaszczenia (w tej dziedzinie nowe regulacje prawne dawały prawie wolną rękę administracji rządowej) za odszkodowaniem właścicieli domów w dzielnicach centralnych i przeniesieniu ich na peryferia miasta, gdzie równolegle z przebudową zaczęły się w sposób niezupełnie zorganizowany tworzyć nowe robotnicze dzielnice (które notabene rychło zyskały taką samą złą sławę jak ich poprzedniczki w centrum, patrz np. Goutte d'Or). Stara zabudowa centrum miasta została niemal całkowicie zrównana z ziemią, na jej miejscu budowano podobnej wysokości gmachy o wyższym standardzie mieszkalnym i sanitarnym. Nowi właściciele zostali zobligowani do opieki nad domami, przede wszystkim do utrzymywania fasad domów w czystości. Obiekty budowano w stylu eklektycznym. Podobnie radykalnej przebudowie poddano wyspę Cité.

Oficjalnie uregulowano również dalsze aspekty budowy domów. Według zasad opublikowanych w 1859 r. nowe domy mogły osiągać maksymalną wysokość 20 metrów, konkretne parametry zależały od wymiarów ulicy. W ten sposób chciano zapobiec ponownemu tworzeniu się "korytarzy" - wąskich uliczek zabudowanych wielopiętrowymi, masywnymi kamienicami, o słabym dostępie światła. Zarządzono również budowanie nowych fasad wedle zasad symetrii, równej wysokości kondygnacji oraz architektonicznej harmonii między sąsiadującymi obiektami. Łącznie w czasie prac rozebrano 20 tys. domów, na miejscu których wzniesiono 40 tys. nowych. Prace nad niektórymi częściami miasta przeciągnęły się jeszcze po upadku Cesarstwa.

Nie wszystkie założenia Haussmanna udało się zrealizować - o ile harmonia architektoniczna poszczególnych obiektów była możliwa do realizacji, o tyle nie udawało się stworzyć jednolitego stylu na poszczególnych ulicach. Część budynków sprzed przebudowy pozostała na dawnych miejscach i w związku z tym nie pasowała do nowych domów. W innych wypadkach indywidualna fantazja właściciela posesji okazywała się ważniejsza od teoretycznych założeń. Niemniej zasadnicze cechy wspólne budowanych kamienic zyskały w literaturze francuskiej miano stylu haussmannowskiego, którego najbardziej uderzającą cechą było geometryczne dekorowanie fasad, budowanie ich według linii prostych, jak również gradacja ozdób: najbardziej efektowne na wysokości drugiego piętra, wyżej coraz skromniejsze. Haussmanizm nie stworzył własnych specyficznych rodzajów architektonicznych elementów, czerpiąc obficie z epok dawnych, starając się jednak nie popadać w przesadę w zakresie budowli mieszkalnych. Ta ostatnia zasada nie obowiązywała obiektów publicznych, które dla odmiany starano się budować z jak największym przepychem.

Haussmanowskie regulacje wyglądu kamienic pozostały w mocy do 1884 r., kiedy to ustawodawstwo Trzeciej Republiki zniosło wszelkie ograniczenia dla właścicieli domów i architektów.

Bulwary i place

Budowane przez Haussmanna bulwary w Paryżu nie miały we Francji poprzedników; ich szerokość 20-30 metrów dziwiła i przerażała współczesnych. Łącznie w mieście wzniesione zostały kluczowe arterie.

W miejscu zbiegu bulwarów Haussmann projektował obszerne, efektowne place. Wyburzona została stara prefektura policji Châtelet (nowa została wybudowana na wyspie Cité, by stworzyć plac łączący trasę wschód-zachód i północ-południe. Powstały również Étoile (Plac Gwiazdy wokół Łuku Triumfalnego) oraz dzisiejsze place Alma, Trocadero, Léon Blum i République.

W związku z szybką rozbudową kolei francuskiej palącą koniecznością stała się też budowa co najmniej kilku funkcjonalnych dworców kolejowych w mieście. Haussmann nadzorował całkowicie budowę dwóch z nich: Dworca Lyońskiego i Północnego, oba według projektu Hittorffa, oraz dołączył kilka wcześniej zbudowanych dworców do ogólnomiejskiej sieci połączeń kolejowych i drogowych.

Inne inwestycje wchodzące w skład przebudowy

• Przebudowa Hal wg projektu Wiktora Baltarda

• Opéra Garnier

• Teatr Châtelet

• szpital Hôtel-Dieu

• kościoły: Saint Augustin, Sainte Trinite, Sainte Clotilde, Saint Eugene Sainte Cecile, Saint Ambroise.

• budynki administracyjne nowo wytyczonych dwudziestu okręgów paryskich

• przebudowa Petit Pont oraz budowa nowych mostów na Sekwanie - Pont de l'Alma, Pont des Invalides, Pont d'Austerlitz

• przebudowa Pól Elizejskich

Inwestycje sanitarne

W ramach wielkiej przebudowy podjęta została budowa dwóch sieci wodnych - źródeł odpowiednio wody pitnej oraz wody do nawadniania ogrodów. W 1852 główne źródło wody pitnej dla Paryża stanowił Kanał Ourcq. W momencie upadku Cesarstwa funkcjonował nowy system oparty na Kanale Saint Martin oraz wodociągi czerpiące wodę z odległych od miasta źródeł w Dhuis oraz zbiorników w Montsouris i Vanne.

W obrębie zainteresowań Haussmanna i Napoleona III znalazła się też przebudowa paryskich kanałów ściekowych. W 1852 r. prawnie nakazano właścicielom nieruchomości podłączyć je do ogólnego systemu kanalizacyjnego. W latach 1854-1870 pod kierunkiem Belgranda wzniesiono 340 km kanałów ściekowych. Zrezygnowano również z odprowadzania ścieków do Sekwany w obrębie miasta, przenosząc wylot do położonego dalej Asnierès. System wzniesiony w czasach Cesarstwa pozostaje, po kilku remontach, w użyciu.

Również Napoleon III po raz pierwszy zajął się porządkowaniem ogólnomiejskich instalacji gazowych, co było na skalę europejską pionierskim rozwiązaniem.

Parki i tereny zielone

Napoleon III, zainspirowany parkami londyńskimi, postanowił również Paryż uczynić miastem przyjaznym mieszkańcom i pełnym zieleni, co do tej pory w stolicy Francji było całkowicie nieobecne. Prace w tym zakresie, kierowane przez Jeana Alphanda, przyniosły miastu wiele najbardziej znanych współczesnych parków: Lasek Buloński, Lasek Vincennes, park Monceau, Buttes-Chaumont oraz Montsouris. Haussmann wydał również polecenie tworzenia zielonych skwerów w każdej dzielnicy (co nie zostało do końca zrealizowane) oraz sadzenia drzew przy niektórych wielkich bulwarach (także niedopracowane).

Zmiany administracyjne w mieście

Współczesny gmach mieszkalny naśladujący styl haussmanowski (Issy-les-Moulineaux pod Paryżem)

Haussmannowska przebudowa zmieniła całkowicie układ społeczny w mieście, wypierając ubogich mieszkańców na peryferia. Robotnicy musieli opuścić zamieszkiwane dotąd dzielnice centralne, przenosząc się na wschód i północ miasta. Z kolei bogaci paryżanie zamieszkali w dzielnicach zachodnich, w mniejszym stopniu w centrum zajętym przez gmachy użytkowe. Jedynie w niektórych rejonach miasta utrzymała się dawniej powszechna kohabitacja różnych klas społecznych w jednej kamienicy - im wyższe piętro gmachu, tym niższy czynsz i tym biedniejsi mieszkańcy. Podział przestrzenny Paryża na przepych zachodu i zaniedbane dzielnice wschodnie utrzymał się z grubsza po dziś dzień.

Ogólnie biorąc haussmannowska przebudowa miasta miała jednak pozytywne skutki dla Paryża, niemal całkowicie likwidując potencjalne skupiska epidemii, i tworząc nowe standardy budowy obiektów mieszkalnych. Jeszcze dziś, w ponad 100 lat po przebudowie, w Paryżu i okolicach (przede wszystkim lepiej sytuowanych) można znaleźć obiekty budowane według nieco zmodyfikowanych haussmanowskich reguł budownictwa.

Na potrzeby uporządkowania miejskiej administracji zniesiono dotychczasowy (od 1795 r.) podział Paryża na 12 okręgów i wprowadzono nowy - 20 okręgów rozchodzących się spiralnie począwszy od najstarszej części miasta. W granice stolicy włączono całościowo cztery gminy: Grenelle, Belleville, Vaugirard i La Villette, zaś siedem dalszych gmin zostało dołączonych do istniejących okręgów paryskich (Auteuil, Batignolles-Monceau, Charonne, Passy, Montmartre, La Chapelle i Bercy).

29. Koncepcje „miasta liniowego”, „miasta - ogrodu” i „miasta przemysłowego”

Miasto liniowe -

Miasto linearne w wizji Sorii miało połączyć peryferyjne dzielnice Madrytu. Miało zaistnieć wzdłuż poprowadzonej linii kolejowej i łączyć arterie drogowe, a więc mieć kształt długich i wąskich pasm zabudowy towarzyszącej szlakom komunikacyjnym. Trakcja przebiegać miała przez środek miasta (służyć miała celom komunikacji osobowej w ciągu dnia i komunikacji towarowej nocą), a w regularnych odstępach byłaby przecinana ulicą łączącą obie strony miasta. Pomiędzy terenami mieszkaniowymi miały znajdować się tereny rolnicze. Budynki mieszkalne miały być domami wolnostojącymi, z dużą ilością terenów zielonych.

Soria planował powstanie miast w kształcie trójkątów, które na mapie Hiszpanii wyznaczyłyby całą sieć triangulacyjną. Miasta linearne miały połączyć "Miasta punktowe przeszłości". Pomiędzy zurbanizowanymi krawędziami owych trójkątów miały znajdować się tereny przeznaczone dla rolnictwa i przemysłu. Tym samym Soria liczył na powstrzymanie niepohamowanego napływu ludności ze wsi do miast.

Soria kierował się kilkoma zasadami, z których najważniejszą była: Z problemów komunikacji wywodzą się wszystkie inne problemy urbanistyki. Uważał on, że najlepszym miastem jest takie miasto, w którym na dojazdy docelowe człowiek poświęcić musi jak najmniejszą ilość czasu.

W 1894 r. rozpoczęto budowę miasta linearnego pod Madrytem. W 1904 r. była już gotowa linia kolejowa. Soria napotkał na drodze realizowania swojego planu poważne problemy dotyczące możliwości wykupu ziemi, na której miasto miało powstawać, projekt został zastąpiony nowym, skracającym pas zabudowy. Ostatecznie zrealizowano jedynie 5,2 km miasta.

Miasto-ogród - koncepcja miasta satelickiego, osiedla oddalonego od centrum miasta itp., charakteryzującego się niską, luźną zabudową, a przede wszystkim znacznym udziałem terenów zielonych (lasów, ogrodów, parków, itp.) w ogólnej powierzchni miasta. Pojawiła się w odpowiedzi na problem przeludnienia miast.

Koncepcja

Zazwyczaj przeznaczone było dla 32 tysięcy mieszkańców. Jednostka została oparta na planie koła, podzielonego głównym ulicami na sześć jednakowych części. Poszczególne strefy miały przypisane funkcje, np: usługowe, mieszkaniowe, rekreacyjne. Całość była skupiona wokół centralnego parku o średnicy ok. 900 m, w którym znajdowały się budynki publiczne i otoczona wieńcem terenów rolniczych. Według założeń na jednego mieszkańca przypadało 35 m² zieleni publicznej, a na jeden dom ok. 200 m². Na wąskim pasku terenu, który otaczał dzielnice mieszkaniowe, usytuowane miały być zakłady przemysłowe i magazyny. Odzwierciedlało to sprzeciw wobec sypialnianego charakteru przedmieść.

Ponieważ miasto miało być założone na terenach rolniczych, koszt utrzymania i ceny mieszkań były niskie. Zgodnie z ideą powstanie modelowego zespołu miast miało powodować samoczynne powstawanie nowych. Gdyby zostały połączone szybką komunikacją, skupione byłyby wokół większego "miasta centralnego".

Historia

Koncepcja miasta-ogrodu pojawiła się pod koniec XIX w. w Anglii. Autorem koncepcji miasta-ogrodu powstałej w 1898 był Ebenezer Howard, który opublikował ją w książce pt.: "Garden Cities of Tomorrow".

Pierwszy plan miasta ogrodu autorstwa B. Parkera i R. Unwina zaczęto realizować w 1904 roku. Jedna z trzech wiosek - Letchworth - dała nazwę nowemu osiedlu projektowanemu na 35 tys. mieszkańców. Miasto zostało podzielone na 4 części przez biegnącą z zachodu na wschód linię kolejową oraz prostopadłą do niej dolinę. Każda część posiadała własny ośrodek ogólnomiejski. Jest to największa jednostka. Nadano jej układ koncentryczny, jednak bez centralnego parku.

Realizacje niezupełnie zgodne z koncepcją nie wywołały samorzutnego powstawania nowych miast. Jednak w 1920 roku przyczyniły się do powstania schematu osad satelitarnych dookoła Londynu. Oprócz Letchworth miało powstać 29 satelitów, zrealizowano 8.

Przykłady

Przykładami praktycznej realizacji tej idei są np.: Puszczykowo koło Poznania, Karłowice we Wrocławiu, Milanówek, Podkowa Leśna, dzielnica Giszowiec w Katowicach (częściowo zniszczona), osiedle Ratshof w Królewcu, miasto Cwmbran w aglomeracji Cardiff, miasta-ogrody: Basildon, Stevenage, Bracknell powstałe po II wojnie światowej jako efekt planu deglomeracji Londynu); w Niemczech propagował ją m.in. Hermann Muthesius, projektant i twórca miasta-ogrodu Hellerau pod Dreznem. Jedną z realizacji koncepcji miasta-ogrodu jest Nowa Huta.

Przykładem miasta-ogrodu jest starsza część Konstancina-Jeziorny, gdzie dziewiętnastowieczne wille stoją zatopione w lesie. W Ząbkach rozpoczęto w 1912 r. tworzenie projektu miasta-ogrodu, lecz ta idea została zrealizowana tylko częściowo.

Miasto przemysłowe - (ad.1 - czytaj z pytania nr 25)

30. Przemiany miast europejskich w dobie industrializacji

1. REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA

W tym roku mija 200 lat od czasu pierwszej lokomotywy i rozpoczęcia ery wynalazków, które zmieniły oblicze miast (komunikacja). Lokomotywa wzbudzała przerażenie ludzi zajmujących się miastem. Bardzo szybko pojawiły się pomysły na rozwiązania 2-poziomowe, estakady, które pozwalają zachować spójność miasta (komunikacja na poziomie gruntu rozcina je na części).

1860 metro londyńskie określa nowe kierunki rozwoju miasta.

Miasto rozrasta się wokół wiązek komunikacyjnych, przybiera kształty rozgałęzionych rozgwiazd.

2. UPADEK MIAST

PRZEMYSŁ - europa i ameryka północna

Nowe materiały i technologie architektury, nurt inżynierski. Pojawiają się nowe materiały - Cristal Palace zbudowane z żeliwa i szkła. Wieża Eiffela, z której zdjęto 2 tys. ton zbędnych ozdób, to krok w stronę nowoczesnej architektury. Konstrukcja wyzwala się z detalu. Eiffel budował też halę dworca we Lwowie.

Manufaktury przeradzają się w fabryki. Powstają związki fabryczno-mieszkaniowe charakterystyczne dla wczesnego kapitalizmu. Przemysłowcy organizują dodatkowe funkcje jak sklepy i żłobki. Pewne pozostałości tego sposobu myślenia widać na Śląsku.

Osiedla patronackie, np. T. Salt, 1853 - osiedle przyfabryczne Saltaire k. Bredford; G. Cadbury, 1879 r. - osiedle Bournville k. Birmingham; W. Lever (producent mydła), 1887 - Port Sunlight k. Liverpoolu; J. B. A. Godin, 1859-1870 - osiedle kolektywne w Guise; Koncepcie angielskie wyprzedzają koncepcję miast-ogrodów przełomu XIX/XX w.

Rewolucja przemysłowa XVIII/XIX w. doprowadza do gruntownych przemian stosunków społ. i ekonom. oraz miast → teoria urbanistyki nie nadąża za zmianami. Następuje degradacja miast.

• przemysł przyciąga do miast ogromną liczbę ludności → rozlanie zabudowy poza obręb nowożytnych fortyfikacji

• mieszkanie towarem tandetnym, maksymalne wykorzystanie powierzchni działek, fatalne warunki nasłonecznienia i wentylacji, zatruwanie spalinami fabryk

• spekulacja gruntami;

• wykształcenie podmiejskich dzielnic warstw wyższych, upadek centrów;

• komunikacja miejska i gospodarka komunalna nie nadążają za rozrostem;

3. próby wyjścia z kryzysu	A)
Miasto poddawane jest przekształceniom: czyszczenie i porządkowanie przestrzeni; separacja ruchu pieszego i samochodowego; Koncepcja dynamopolis - im dalej od centrum, tym wieksze przestrzenie, szersze ulice, itd. To myślenie znane już starożytnym Grekom. A. Cerda, 1867 „Teoria general de la Urbanizacion”, hasło „ruralizacji miast i urbanizacji wsi”, prąd racjonalny, który nie naprawił XIX-wiecznej urbanistyki; odważna rozbudowa Barcelony. Następuje również „czyszczenie” obiektów historycznych, np. katedry w Kolonii z otaczających ją budynków. Podobne plany były w Gdańsku wobec kościoła NMP w latach przedwojennych. Powojenne odbudowa częściowo je zrealizowała nie zabudowując niektórych sąsiadujących z kościołem kwartałów. Miasta likwidują swoje fortyfikacje, np. Planty krakowskie, po 1846 burzenie fortyfikacji przez zaborców (potencjalne punkty oporu). Potem rozbiórka fortyfikacji pod Planty. Miejsca, w których stały fortyfikacje oznaczone są w bruku. Powstaje zielony ring wokół miasta, starszy od wiedeńskiego. Podobnie jest w Rydze.
		B)

Paryż - ad.2 ( patrz pytanie 28)

We Francji największe ośrodki urbanistyczne koncentrowały się wokół miast: Paryż - przemysł metalurgiczny; Lyon - przemysł włókienniczy, węglowy i metalurgiczny; Besancon, Dijon, Belfort - przemysł węglowy i metalurgiczny.

Londyn -

W okresie II wojny światowej miasto było bombardowane przez rakiety i samoloty niemieckie, co spowodowało zniszczenie dzielnicy portowej i częściowo City.

Po zakończeniu wojny rozpoczęto realizację planu przestrzennego rozwoju stolicy, obejmującego m.in. wyeliminowanie slumsów, konsolidację pasa zieleni otaczającego miasto (London's Green Belt) oraz budowę, w promieniu kilkudziesięciu kilometrów od jego centrum, kilku miast-ogrodów (w tym Basildon, Harlow, Hemel, Hempstead i Crawley). Podjęto także wysiłki zmierzającego do likwidacji londyńskiego "smogu" (ponoć problem ten istniał już w XIV wieku, zaś kulminację osiągnął w 1952, podczas „wielkiego smogu londyńskiego”) oraz oczyszczenia wód Tamizy.

Na początku XIX wieku w Anglii zachodziły pierwsze zmiany rozpoczynające opisane zjawisko urbanizacji. Wielkie ośrodki urbanizacyjne tzw. aglomeracje (z łac. agglomeratio - nagromadzenie) powstawały z okolicach rejonów przemysłowych np. rejon przemysłu węglowego: Birmingham, Manchester, Sheffield, Leeds, York, Bradford, Durham, Newcastle, Bristol, Newport (ostatnie dwa miasta to również rejon przemysłu metalowego), podobnie jak Derby, Notts, Cumberland, i Westmarland. Przemysł tekstylny, koncentrował się wokół: następujących miast: Reading, Oxford, Gloucester oraz Leicester. W Anglii istniały tez ośrodki przemysłu okrętowego np.: Londyn, Stockton i Newcastle nad Morzem Północnym.

W XVIII wieku na terenie Anglii dokonano równie ciekawych i ważnych odkryć w przemyśle metalurgicznym, hutnictwie i górnictwie np. w 1735 roku Abraham Derby jako pierwszy wytopił surówkę stosując koks, a kilkadziesiąt lat później Henry Cort, opatentował nową metodę przerabiania surówki w stal. Produkcja stali znalazła szerokie zastosowanie w transporcie na przełomie XVIII i XIX wieku zaczęto budować mosty, drogi, kolej z wykorzystaniem stali. W związku z rozwojem handlu ważnym odkryciem stało się zbudowanie parowozu przez George Stephensona w 1814 roku, następnie unowocześnionego w 1829. W 1825 roku w Anglii otwarto pierwszą na świecie publiczną linię kolejową (Darlington - Stocklon). Nieco wcześniej bo w 1807 roku powstały pierwsze statki o napędzie parowym (zbudował je Robert Fulton i John Stevens).

W wyniku zastosowania opisanych powyżej wynalazków Anglia Na przełomie XVIII i XIX wieku Anglia stała się największą potęga przemysłową świata, wyprzedzając dotychczas dominujące kraje jak np., Holandia. Również dzięki temu Anglia stała się prekursorką przemian w innych krajach Europy Zachodniej.

Większość londyńskich budowli pochodzi z wieku XIX, kiedy rewolucja przemysłowa przyczyniła się do rozwoju wszystkich dziedzin życia. Tylko niewielka część miasta została zaplanowana i wybudowana wcześniej - przez monarchów, rządy i możnowładców. Zabudowa Londynu jest rozproszona, nie ma tam wyraźnego centrum, raczej wiele lokalnych centrów, między którymi rozciągają się rozległe dzielnice zdominowane przez niską zabudowę mieszkalną, domostwa londyńskiej klasy średniej.

Petersburg -

Spośród wielkich i ważnych miast świata, Sankt-Petersburg należy do najmłodszych. Okazałe fasady pałacowe sąsiadują ze skromnymi blokami nowych osiedli. Przemysłowe kolosy pracują niedaleko misternych mostków i romantycznych zaułków. Jednym słowem - to miasto kontrastów.

Miasto jest drugim po Moskwie ośrodkiem przemysłowym, kulturalnym i naukowym Rosji. Sankt-Petersburg jest węzłem komunikacyjnym i posiada metro, a także uniwersytet, mnóstwo muzeów (m.in. Ermitaż, Muzeum Rosyjskie), pomniki (m.in. cara Piotra I, Aleksandra Puszkina), twierdzę Petropawłowska, sobory Kazański i św. Izaaka, klasztor Smolny z soborem, Pałac Zimowy z placem Pałacowym, Instytut Smolny, Giełdę Morską, pałace Senatu i Synodu, Michajłowski i Marmurowy, Teatr Aleksandryjski, budowle z XIX i początku XX wieku, współczesne budowle użyteczności publicznej i dzielnice mieszkaniowe. Miasto nad Newą zwano „Wenecją” i „Amsterdamem Północy” ze względu na wielką liczbę kanałów i wysp, a „Paryżem Północy” z racji znaczenia i wspaniałości tego miasta.

Wiedeń -

Po serii klęsk, które nawiedziły miasto, w XVIII wieku rozpoczął się tzw. "złoty okres" w historii miasta. Znacznie rozwinął się handel, przemysł, kultura i sztuka. W latach 1814-1815 w Wiedniu obradował kongres wiedeński, na którym to ustalono nowy ład w Europie. W okresie Wiosny Ludów, w 1848 doszło do licznych manifestacji społecznych w mieście, mieszkańcy domagali wprowadzenia reform w kraju. Wkrótce po tym władzę objął Franciszek Józef I, który to doprowadził do utworzenia monarchii austro-węgierskiej w 1867. W owym czasie zlikwidowano mury obronne, by na ich miejscu zbudować reprezentacyjną ulicę miasta, Ringstrasse. Wówczas też powstało wiele budowli, które do dziś pełnią swą reprezentacyjną funkcję.

Centrum historycznego Wiednia było otoczone murami obronnymi, które zostały zburzone w 1857 roku, by umożliwić miastu dalszy rozwój terytorialny i docelowo wchłonąć okoliczne miejscowości. W miejsce murów obronnych powstała szeroka aleja Ringstraße, wzdłuż której powstały reprezentacyjne budowle użyteczności publicznej, w tym ratusz, Burgtheater, Uniwersytet, parlament, muzeum sztuki i Opera.

---