Charakterystyka klimatu Polski.

     Choć Polska leży w strefie tzw. wiatrów zmiennych, to jednak średnio w skali roku nad jej obszarem dominują zdecydowanie (w niektórych stacjach ponad 60%) wiatry

z zachodu (wiatry zachodnie, północno- i południowo-zachodnie), co uznaje się za jedną z ważniejszych cech naszego klimatu. Sytuacja ta wywołana jest rozkładem ośrodków barycznych nad Atlantykiem, Europą i Azją. Należy dodać, że w miarę przesuwania się ku wschodnim rejonom Polski, przewaga wiatrów zachodnich nieco zmniejsza się na rzecz wiatrów z sektora wschodniego. Pewne odchylenia od tych prawidłowości występują w górach (znaczną rolę odgrywają tu przełęcze i bramy śródgórskie, a także tworzące się wiatry typu fenowego, m. in. halny) oraz w strefie wybrzeża, gdzie w pasie o szerokości 2-30 km odczuwa się, zwłaszcza latem, działanie bryz.

        Udział poszczególnych mas powietrza w kształtowaniu pogód w naszym kraju jest zróżnicowany. Dominującą role odgrywa powietrze polarnomorskie

i polarnokontynentalne. Pierwsze z nich, związane jest z działaniem niżu islandzkiego oraz licznych, mniejszych i wędrujących układów ciśnień. Jego napływ powoduje latem dość znaczne zachmurzenia, ochłodzenie i wzrost wilgotności, natomiast zimą - odwilż

i częste mgły. Są to typowe cechy klimatu morskiego. Z kolei działanie wschodnioeuropejskich układów barycznych powoduje pojawienie się powietrza polarnokontynentalnego. Wywołuje ono pogody suche- zimą - mroźne, natomiast latem - gorące. W przeciwieństwie do powietrza polarnomorskiego wywołuje cechy kontynentalne.

        Udział mas zwrotnikowych i arktycznych jest zdecydowanie mniejszy. Pierwsze

z nich, napływając znad Morza Śródziemnego oraz okolic Azorów, są ciepłe i powodują występowanie latem pogód gorących, ale z towarzyszącymi im burzami, zimą zaś są przyczyną gwałtownych odwilży. Jest to powietrze zwrotnikowomorskie. Inną masą powietrza zwrotnikowego, jest masa o cechach lądowych, która jeszcze rzadziej dociera do nas znad Azji Mniejszej i Bałkanów. Jej wpływy widoczne są niekiedy latem

i wczesną jesienią, a przejawiają się w pogodach ,suchych i ciepłych, dla których jedną z charakterystycznych cech jest duże zapylenie powietrza. Masy arktyczne, pochodzące znad Morza Barentsa i Nowej Ziemi, powodują zimą powstanie pogód mroźnych, słonecznych, niekiedy jednak z dość obfitymi opadami śniegu. Oprócz zimowego wpływu tego powietrza, odczuwa się również jego działanie wiosną. Jest to powietrze napływające głównie znad Grenlandii, Spitsbergenu i wywołujące dość charakterystyczne, choć z reguły krótkotrwałe, ochłodzenia kwtetniowo-majowe (często z przymrozkami - tzw. zimni ogrodnicy).

   Przedstawiony udział poszczególnych mas powietrza wyraźnie wskazuje na ścieranie się nad obszarem naszego kraju wpływów oceanicznych i kontynentalnych. Ukształtowany w taki sposób klimat Polski określić należy jako umiarkowany przejściowy. Owa przejściowość widoczna jest przy analizie takich elementów klimatu, jak choćby temperatury czy opady.

W Polsce występują duże zmienności pogód w ciągu jednego lub kilku dni, ale należy zwrócić też uwagę, że typowe wahania wpływów kontynentalnych bądź oceanicznych powodują znaczne zróżnicowanie warunków pogodowych między poszczególnymi latami. Jakże często nawet dwie kolejne zimy mogą być zupełnie odmienne. Jedna z nich, "oceaniczna", łagodna, z kilkakrotnymi, niewielkimi opadami Śniegu, który zalega zaledwie przez kilka dni. Drugą, "kontynentalną", cechuje surowość termiczna i pokrywa śnieżna utrzymująca się nieprzerwanie przez kilka miesięcy. Podobne anomalie można obserwować w okresach letnich. Niektóre z nich bywają upalne, z niewielką ilością opadów, inne są wilgotne i chłodne, z występującym dużym zachmurzeniem.

  Najczęściej jednak charakter okresów zimowych i letnich w naszym kraju jest kolejnym potwierdzeniem przejściowości. Zimy odznaczają się krótkimi okresami mroźnymi, przedzielanymi ociepleniami i odwilżami, wskutek czego pokrywa śnieżna tworzy się i zanika kilkakrotnie. Również lata charakteryzują się najczęściej kilkudniowymi okresami suchymi i ciepłymi, po których następuje wzrost zachmurzenia, ochłodzenie i opady deszczu. Następnym dowodem na przejściowość naszego klimatu jest struktura i rodzaj pór roku. Klimatologowie wyróżniają ich w Polsce aż sześć, jako że między jesienią a zimą oraz zimą a wiosną występują wyraźne okresy

o charakterystycznych własnościach temperatur, zwane przedzimiem i przedwiośniem. Początek jak i czas trwania poszczególnych pór jest zmienny w różnych regionach Polski. Decyduje o tym kilka czynników.

Przewaga wiatrów zachodnich powoduje napływ wilgotnego powietrza z tego sektora. Jednak rozkład przestrzenny opadów w Polsce zależy także w dużym stopniu od ukształtowania powierzchni. Znaczenie orografii (układ dużych form rzeźby)

w rozmieszczeniu opadów można wyraźnie zaobserwować w zachodniej części kraju. Właśnie w regionach w których mamy największy udział w wilgotnego powietrza napływającego z zachodu i gdzie należałoby spodziewać się największych opadów, notuje się ich najmniejsze sumy roczne. Główną przyczyną tego stanu jest brak wzniesień wymuszających opady związane z wysokością. Pojawiają się one przede wszystkim na wystawionych ku zachodowi stokach pagórów morenowych Pojezierza Pomorskiego i Mazurskiego (600-800 mm), Wzgórz Trzebnickich (600-700 mm),

a także w Karpatach i Sudetach (800- 1200 mm). Wszystkie te obszary należą do najwilgotniejszych w naszym kraju. Najmniejsze sumy rocznych opadów (450-550 mm) występują w strefie nizin środkowopolskich zwłaszcza na Kujawach, Mazowszu

i w Wielkopolsce.

     Znaczna większość opadów w Polsce występuje w postaci deszczu. Ilość opadów śnieżnych wzrasta w miarę posuwania się ku wschodowi, gdzie osiąga wartość 18-20% wszystkich opadów, podczas gdy w regionach zachodnich naszego kraju wynosi 5-6%. Góry stanowią tu odrębną strefę, jako że w najwyższych partiach Sudetów i Karpat udział spadłego śniegu stanowi około 35-40% opadów rocznych, a miejscami nawet 60%.

     Rozkład temperatur w Polsce zależny jest od kilku czynników, z których najistotniejszymi , są: wysokość słońca nad horyzontem, ukształtowanie powierzchni, wysokość nad poziomem morza oraz rodzaj mas powietrza. Najwyraźniej jednak

o stopniowym zanikaniu ku wschodowi wpływów oceanicznych i narastaniu kontynentalizmu informują wartości średnich rocznych amplitud temperatur. Działanie mas oceanicznych polega na łagodzeniu zarówno upałów letnich jak

i zimowych mrozów. W wyniku tego, w strefie ich wpływów, amplitudy roczne są zdecydowanie niższe, w stosunku do odznaczających się dużymi kontrastami termicznymi terenów kontynentalnych.

      Jednym z najbardziej zależnych od położenia geograficznego elementów środowiska Polski są warunki klimatyczne, pozostające w ścisłej zależności od zjawisk atmosferycznych występujących w Europie. Klimat naszego kraju jest wynikiem działania dwu głównych grup czynników: meteorologicznych i nie meteorologicznych. Do pierwszej z nich należy zaliczyć przede wszystkim:

1.Rodzaje mas powietrza występujące nad danym obszarem;

2.Rozkład frontów atmosferycznych w różnych porach roku;

3.Rozmieszczenie głównych, wyżowych i niżowych , ośrodków barycznych.

        Czynnikami nie meteorologicznymi, decydującymi w głównej mierze o warunkach klimatycznych w naszym kraju są:

1.Szerokość geograficzna, a zależna od niej wysokość słońca nad horyzontem

w różnych porach roku.

2.Odległość od większych zbiorników morskich;

3.Ukształtowanej powierzchni (wysokość nad poziomem morza, charakter i przebieg

większych form rzeźby).

4.Charakter podłoża, czyli tzw. powierzchni czynnej (rodzaj szaty roślinnej - lasy, łąki,

pola uprawne; wody powierzchniowe -jeziora, stawy, rzeki; pokrywa śnieżna itp.).

        Wspomniany zespół czynników jest znacznie bardziej stały, niż nakładające się nań i w pewnym stopniu zależne od niego, czynniki meteorologiczne. Oba te zespoły, działając wspólnie i jednocześnie, powodują powstanie określonych stanów pogodowych, a w ciągu dłuższego czasu wytwarzają obraz klimatyczny naszego kraju.

      Spośród wszystkich wyróżnionych czynników do najważniejszych należy występowanie oddziaływanie wielkiego zbiornika morskiego (Ocean Atlantycki) z jednej strony i rozległego obszaru lądowego Europy Wschodniej i Azji z drugiej. Nad Atlantykiem tworzą się masy powietrza o cechach morskich, natomiast od wschodu zaznacza się wpływ mas kontynentalnych. Jest to tzw. powietrze polarnomorskie (Pm)

i polarnokontynentalne (Pk). Oprócz tych dwu głównych rodzajów powietrza, pewne znaczenie mają także masy zwrotnikowe (Zm i Zk) oraz arktyczne ( A). Tych pięć różnych mas powietrza i sezonowy układ wiążących się z nimi frontów atmosferycznych decyduje w głównej mierze o własnościach klimatu Polski.

        Jego najbardziej charakterystyczną cechą jest różnorodność i duża zmienność typów pogody, spowodowana właśnie napływem tak wielu mas powietrza podlegających jeszcze przekształceniom i modyfikacjom w wyniku działania czynników nie meteorologicznych. Napływ coraz to innych rodzajów powietrza i zjawisko "kapryśności" pogody wywołane jest rozmieszczeniem kilku ważnych układów barycznych, do których należą:

1.Stały niż islandzki, znaczne silniej oddziaływujący zimą niż latem;

2.Sezonowo zmienne układy ciśnień znad Azji (w okresie zimowym - wyż, latem - niż)

3.Stały wyż azorski, powodujący napływ powietrza podzwrotnikowomorsktego,

zwłaszcza latem

4.Wyż zwrotnikowy znad Azji Mniejszej i Afryki, decydujący czasami o pogodach letnich

oraz wczesnojesiennych

5.Wyż arktyczny, wywołujący działanie powietrza z północy, głównie zimą i wiosną.

Klimat Polski jest zdeterminowany głównie przez położenie geograficzne oraz ukształtowanie powierzchni. Strefa umiarkowana, w której znajduje się Polska, jest miejscem ścierania się różnych mas powietrza (głównie polarnomorskiego znad północnego Atlantyku i polarnokontynentalnego ze Wschodu), co powoduje dużą zmienność pogody z dnia na dzień oraz z roku na rok, a także przejściowość klimatu Polski.

Średnia temperatura powietrza w ciągu roku wynosi ok. 8^oC/46F stopni, a na jej rozkład ma wpływ wysokość nad poziomem morza oraz odległość od Morza Bałtyckiego (latem temperatury są niższe w północnej Polsce). Najchłodniej jest w górach,

a najcieplej na terenach zachodnich centralnych.

Średnia wielkość opadów w Polsce to 600 milimetrów. Największe roczne sumy opadów występują w górach i na wyżynach, a najmniejsze w centralnej nizinnej części Polski. Średnio opady w ciągu lata dwukrotnie przewyższają opady w czasie zimy.

Wiosna zaczyna się w kwietniu i przynosi zwykle słoneczne dni poprzedzone okresem często zmieniającej się - z zimowej na wiosenną - pogody. Latem, które trwa od czerwca do sierpnia, deszcze przeplatają się ze słoneczną pogodą. Średnia temperatura wynosi ok. 18^oC/64F, maksymalna do 40+^oC/104F.

Wczesna jesień jest z reguły ciepła i słoneczna, a w listopadzie, po okresie deszczowej i zimniejszej pogody, przechodzi w zimę. Zima, która może trwać od jednego do trzech miesięcy, jest chłodna i pochmurna z częstymi opadami śniegu, jednak względnie niską sumą opadów. Średnia temperatura w styczniu wynosi

ok. -4^oC/25F, ale może nawet spaść do -35^oC/-31F.

AKADEMIA ROLNICZA w KRAKOWIE ROK STUDIÓW II

KATEDRA METEOROLOGII

i KLIMATOLOGII ROLNICZEJ

TAMAT: CHARAKTERYSTYKA WYBRANEGO

OBSZARU POLSKI.

ROK 1998/99 STANISŁAW ZAJĄC

Tabelaryczne zestawienie średnich miesięcznych sum opadów

z wielolecia 1951 - 1960 dla posterunków:

Częstochowa, Kraków, Koniecpol.

MIESIĄC	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	ROK
POSTERUNEK
CZĘSTOCHOWA	41	32	35	44	53	79	102	67	55	32	39	43	622
KRAKÓW	39	31	37	49	58	105	101	85	47	37	37	37	663
KONIECPOL	33	34	37	39	57	82	103	81	52	43	41	36	638

Tabelaryczne zestawienie średnich miesięcznych wilgotności powietrza z wielolecia 1951 - 1960 dla posterunków:

Częstochowa, Kraków, Skroniów.

                                

MIESIĄC	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	ROK
POSTERUNEK
CZĘSTOCHOWA	87	84	80	75	72	72	76	77	80	83	87	89	80
KRAKÓW	83	82	79	74	73	76	76	78	81	83	86	87	80
SKRONIÓW	87	86	84	78	73	75	76	76	80	83	90	89	81

Tabelaryczne zestawienie średnich miesięcznych temperatur powietrza z wielolecia 1951 - 1960 dla posterunków:

Częstochowa, Kraków, Kielce.

MIESIĄC	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	ROK	AMPLITUDA
POSTERUNEK
CZĘSTOCHOWA	-2,4	-2,7	1,3	7,1	12,5	16,7	18,2	17,3	13	8,2	3,4	0,7	7,8	20,9
KRAKÓW	-2,6	-2,8	1,3	7,4	12,6	16,6	18,3	17,5	13	8,2	3,2	0,6	7,8	21,1
KIELCE	-2,9	-3,6	0,3	6,8	12,4	16,6	18,2	17,3	12,8	8	2,8	0,2	7,4	21,8

Tabelaryczne zestawienie średnich miesięcznych kierunków i prędkości wiatrów z wielolecia 1951 - 1960 dla posterunków:

Częstochowa, Kraków - Rakowice, Skroniów.

CZĘSTOCHOWA
N	NE	E	SE	S	SW	W	NW	C	SUMA	PRĘDKOŚĆ
5,2	4,9	7,3	5,3	6,2	9,7	10,2	6,8		55,6	> 0 - 2
2,5	2,4	4	1,9	2,2	7,2	6,6	4,3		30,9	> 2 - 5
0,2	0,1	0,3	0,1	0,2	0,9	0,8	0,4		3	> 5 - 7
-	-	0,1	0,1	0,1	0,3	0,3	0,1		1	> 7 - 10
-	-	-	-	-	0,1	0,1	0,1		0,3	> 10 - 15
-	-	-	-	-	-	9,7	-		-	> 15
7,7	7,4	11,7	7,4	7,4	18,2	7,2	11,7	9,2	100	SUMA

KRAKÓW - RAKOWICE
N	NE	E	SE	S	SW	W	NW	C	SUMA	PRĘDKOŚĆ
3	5,2	6,3	1,3	0,6	1,5	8,2	4,7		30,8	> 0 - 2
2,3	5,2	6	1	0,4	2,6	10,6	3,8		31,9	> 2 - 5
0,4	1,2	1,8	0,1	0,1	1	3,4	0,8		8,8	> 5 - 7
0,2	0,5	0,7	-	0,1	0,6	2,1	0,4		4,6	> 7 - 10
-	0,1	0,1	-	-	0,1	0,4	0,1		0,8	> 10 - 15
-	-	-	-	-	-	0,1	-		0,1	> 15
5,9	5,9	14,9	2,4	1,2	5,8	24,8	9,8	23	100	SUMA

SKRONIÓW
N	NE	E	SE	S	SW	W	NW	C	SUMA	PRĘDKOŚĆ
1,8	1,7	3,2	2,8	1,1	2,2	3,1	3,3		19,2	> 0 - 2
2,7	2,5	5,4	4,1	1,5	5,2	8,1	8,2		37,7	> 2 - 5
0,3	0,3	0,8	0,4	0,1	1,3	2,3	2		7,5	> 5 - 7
0,1	0,1	0,5	0,1	0	0,8	1,5	1,1		4,2	> 7 - 10
0	0	0,2	0	0	0,3	0,8	0,5		1,8	> 10 - 15
0	-	0	0	-	0	0,2	0,2		0,4	> 15
4,9	4,6	10,7	7,4	2,7	9,8	16	15,3	29,2	100	SUMA

Charakterystyka klimatu Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej

Wyżyna Krakowsko - Częstochowska jest płytą wapieni górnojurajskich, która na wschód od Częstochowy wznosi się około 300 m n.p.m., a w części południowej ponad 450 m, przekraczając w dwóch miejscach nawet 500 m. Płyta jest pochylona w kierunku północno-wschodnim, gdzie wapieni zapadają pod iły i piaskowce kredowe Wyżyny Małopolskiej. Od strony zachodniej wyżyna kończy się progiem denudacyjnym, dochodzącym do wysokości względnej 100 m. Ponad zrównaną powierzchnia wyżyny wznoszą się do kilkudziesięciu metrów ostańcowe skałki wapienne jako relikt procesów kresowych w podzwrotnikowym klimacie, który panował tu

w trzeciorzędzie. Procesy kresowe spowodowały też powstanie licznych jaskiń, zresztą przeważnie niewielkich. Od strony południowej wyżynę przecinają uskoki, dzięki którym powstał Rów Krzeszowicki i zrębowy Garb Teńczyński na granicy Północnego Podkarpacia. Przez wyżynę przebiega w poprzek dział wodny Odry i Wisły, przy czym biorą tu początek duże dopływy tych rzek, tj. Warta po stronie zachodniej, a Pilica po stronie wschodniej. Roczne sumy opadów mieszczą się w granicach 650 - 700 mm i są nieco większe niż w regionach przyległych, a średnie temperatury niższe o 0,5 do 1,0 ^oC. Gleby wyżyny są niezbyt urodzajne - bielicoziemne na polodowcowych piaskach lub szkieletowe rędziny na wapieniach, ale też brunatnoziemne na płatach lessowych. Roślinność jest dosyć zróżnicowana co łącznie z urozmaiceniem klimatu wapiennego spowodowało utworzenie jednego parku narodowego, około 20 rezerwatów przyrody i 7 parków krajobrazowych, tworzących zespół parków krajobrazowych na terytorium trzech województw: Częstochowsiego, Krakowskiego, Katowickiego, o łącznej powierzchni 1030 km². Występuje tu około 350 niewielkich jaskiń, wywierzyskowe źródła naskalne, fragmenty lasów bukowych na podłożu wapiennym borów sosnowych na pokrywach piaskowych. Cały makro region obejmuje 2615km² i dzieli na trzy mezoregiony: Wyżynę Częstochowską, Wyżynę Olkuską, Rów Krzeszowicki i Garb Teńczyński.

Wyżyna Krakowsko Częstochowska na tle pozostałych regionów wyróżnia się stosunkowo największą liczbą dni z pogodą bardzo ciepłą z opadem. Dni takich w ciągu roku jest przeciętnie około 34, a wśród nich z typem pogody 321; gdzie t_śr zawiera się

w przedziale temperatur od 15,1 do 25^oC, jest 11 dni. Również największa jest tutaj frekwencja dni z pogodą umiarkowanie ciepłą

Z dużym zachmurzeniem i opadem. Przeciętnie w roku notuje się tutaj prawie 50 takich dni. Wśród nich około 38 cechuje typ pogody 221; gdzie t_śr zawiera się w przedziale temperatur od 5,1 do 15^oC, a więc duże zachmurzenie i jednocześnie opad atmosferyczny. Względnie więcej tutaj również dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie chłodną bez opadu. Mniej natomiast jest dni umiarkowanie ciepłych

i jednocześnie pochmurnych, średnio w roku tylko około 69 oraz dni chłodnych

i jednocześnie pochmurnych, średnio około12 dni w roku.

                                                    

Literatura:

Jerzy Konwicki „Geografia regionalna Polski”

Alojzy Woś „Zarys klimatu Polski”

S. Bac, C. Koźmiński, M. Rojek „Agrometeorologia”

Dane statystyczne „Mały rocznik statystyczny 1998”

Zdzisław Mikulski „Zarys hydrografii Polski”

Merecki R. „Klimatologia ziem Polskich”

Molga M. „Meteorologia rolnicza”

Klimat Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej

na tle klimatu Polski.

Region Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej na tle klimatu Polski wyraża się stosunkowo większą liczbą dni z pogodą bardzo ciepłą, dużą ilością ulew i największą w kraju częstością opadów i szkód gradowych.

Najmniej burz atmosferycznych obserwuje się w Polsce wzdłuż wybrzeża Bałtyku

i Zalewu Szczecińskiego oraz wzdłuż dolnego odcinka Wisły - średnio od września do października poniżej 18 dni, a najwięcej w południowych regionach kraju - średnio powyżej 24 dni. W Polsce burze występują z reguły od maja do sierpnia

z maksimum w czerwcu i lipcu. Średnia wielkość opadów w Polsce to 600 mm,

a dla Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej w wieloleciu 1951-60 wynosiła 635 mm.

W niektórych regionach Polski kierunki wiatrów podlegają lokalnym wpływom warunków hipsometrycznych. Na przykład na południu kraju najczęstrze są wiatry południowe lub południowo - zachodnie (Tatry, Karkonosze). Podobnie kierunek południowo-zachodni przeważa na Kujawach i w zachodniej części Pojezierza Mazurskiego. Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej przeważają wiatry zachodnie

i południowo-zachodnie. Podobnie przedstawia się rozkład cisz w Polsce; najczęściej występują one w dzielnicach południowo-wschodniej Polski (do 35%), zaś

w pozostałych częściach kraju cisze reprezentowane są w zaledwie kilku procentach. Na rozpatrywanym obszarze rozkład ciszy waha się od 9,2%

w Częstochowie do 29,2% w Skroniowie.

Temperatura powietrza jest jednym z ważniejszych elementów klimatu, uzależnionym przede wszystkim od usłonecznienia i dopływu ciepłych mas powietrza. W wyniku oddziaływania rzeźby terenu, wpływu morza, ruchu mas powietrza, zachmurzenia itp. otrzymujemy na terenie Polski skomplikowany rozkład temperatur. Wartości średnich rocznych temperatur w Polsce wahają się w granicach 7-8^OC. Dla Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej są podobne i wynoszą: dla Krakowa 7,8^OC, Kielc 7,4^OC, Częstochowy 7,8^OC. W przebiegu rocznym najwyższe wartości średnich temperatur miesięcznych przypadają na Lipiec i wahają, się w Polsce w przedziale

16-19^OC, a w rozpatrywanym obszarze 18,2-18,3^OC. Średnie miesięczne maksima temperatur powietrza w Polsce przekraczają w Lipcu wartość 30^OC (okolice Raciborza). Z kolei analogiczne wartości minimów spadają w Styczniu do minus 30^OC.

Wilgotność powietrza jest elementem wiążącym się ściśle z temperaturą powietrza, wskazuje ona zawartość pary wodnej w atmosferze. Wilgotność przyjęto oznaczać poprzez niedosyt wilgotności powietrza. Przeciętna suma roczna niedosytów w Polsce wynosi około 4,5 hPa, a w opisywanym regionie 5,5 hPa.

---