Wykład 01

Ad. 1 Przyczyny rozwoju nowoczesnego państwa

Do pierwszej wojny światowej historia świata była w wysokim stopniu europocentryczna, dotyczyła przede wszystkim Europy i przez Europę była kształtowana.

Ad. 2 Co stało się postulowanym priorytetowym zadaniem państwa

Ad. 3 Proszę omówić etapy rozwoju nowoczesnego państwa

Postulat	Dominujący typ prawa	Konsekwencje instytucjonalne
Bezpieczeństwo	uniwersalne prawa przeżycia i bezpieczeństwa	Państwo: suwerenność, legitymizowany monopol państwa na użycie przymusu fizycznego
Wolność	osobiste prawa wolnościowe	Państwo konstytucyjne: niezbywalne prawa ludzkie, podział władz, parlamentarna zasada większości
Równość	Prawa politycznego udziału i współdziałania	Państwo prawne: polityczna demokracja suwerenność narodu, powszechność, równość prawa wyborczego
Braterstwo	Prawa socjalne	Państwo socjalne: nowoczesne państwo dobrobytu
Ochrona środowiska naturalnego	Prawa ekologiczne	Państwo ekologiczne: konstytucjonalizacja ochrony środowiska naturalnego

4 typy idealne państwa, wynikające z rozwoju historycznego:

1. Suwerenne państwo w ramach europejskiego systemu państw (XVII w.)

2. Relatywnie zamknięte państwo handlowe oparte na burżuazyjno-kapitalistycznym społeczeństwie i takich formach gospodarki (Xviii.)

3. Liberalne państwo prawa (z konstytucja) ukierunkowane na wolności osobiste jednostki (XIX w.)

4. Połączenie wszystkich tych tendencji w państwo narodowe ukierunkowane na demokrację (XX w. )

Ad. 4 Wpływ wojen światowych na rozwój nowoczesnego państwa

Ad. 5 Kształtowanie nowoczesnego państwa po drugiej wojnie światowej

Po drugiej wojnie światowej rozszerzył się proces dekolonizacji, prowadzący do powstania suwerennych państw w miejsce dotychczasowych kolonii krajów europejskich.

Ad. 6 Wpływ przemian demokratycznych na rozwój nowoczesnego państwa

Demokratyczne przemiany od połowy lat 70-tych do roku 1989 były następstwem kryzysu legitymacji państw autorytarnych.

Ad. 7 Rola państwa w kształtowaniu narodu

W procesie formowania się narodu państwo odgrywało wielką role przejawiającą się tym, że:

1. Tworzyło ramy zewnętrzne, w których dokonywały się procesy integracji kulturalnej, językowej, ekonomicznej

2. Powodowało powstawanie wspólnoty losów historycznych, w szczególności w stosunkach z obcymi

3. Tworzyło wspólnotę, dla całego tworzącego się narodu ideologię państwową, odwołującą się stopniowo coraz bardziej do treści narodowych,

4. Popierało działalność kulturalna, funkcjonalną wobec procesu tworzenia się narodu(np. w postaci narodowej literatury, narodowego szkolnictwa),

5. W wielu wypadkach było promotorem powstawania religii narodowej (np. kościół anglikański).

Proces powstawania narodu jest historycznie rzecz ujmując wtórny w stosunku do powstawania państwa, gdyż państwo jako instytucja istniało, zanim uformowały się narody.

Ad. 8 Cechy wspólnoty narodowej

Wśród cech wspólnoty narodowej wyróżniają się:

1. Język

2. Terytorium

3. Wspólnota pochodzenia

4. Wspólny sposób życia

5. Religia

6. Tradycja

7. Obyczaje

8. Wspólnota losów historycznych i politycznych

Ad. 9 Państwo jako ważny instrument procesów narodowotwórczych

Organizacja państwowa odgrywa decydująca role w oddziaływaniu na procesy przemian i wykształcenie właściwych dla narodu cech.

Ad. 10 Wpływ cywilizacji przemysłowej na kształtowanie narodów

Procesy modernizacyjne prowadzące do wytworzenia się państwa-narodu:

1. Narastająca kontrola władzy politycznej nad rządzonymi wyrażającą się

2. Rosnącej sile militarnej

3. Rozwój kapitalizmu oraz

4. Społeczne i technologiczne skutki industrializacji

Ad. 12 Relacje: państwo i naród

Państwo może obejmować ludzi na określonym terytorium przynależnych do danego narodu. W państwie mogą również żyć członkowie wielu narodów i może ono być wspólnota wielonarodowa na określonym terytorium. Narodowość służyła do określenia zbiorowości etniczno-językowej, naród był zaś pojmowany jako produkt historii państwowości, zbiorowości zorganizowanej politycznie, o granicach zależnych od swej wewnętrznej żywotności i zdolności cywilizacyjnej.

Ad. 12 Państwo narodowe

Nowożytna koncepcja państwa narodowego nie ograniczała się do sfery politycznej. Następuje stopniowo - co ma niesłychanie istotne znaczenie dla funkcji państwa - fuzja władzy politycznej i ekonomicznej. Wraz z umacnianiem się państwa narodowego dochodzi do utożsamienia władzy politycznej z państwem

Ad. 13 Nacjonalizm

określenie doktryny politycznej, określającej istotę procesów narodowotwórczych, ruchów narodowych, stanu świadomości jednostko­wej i grupowej; uznającej naród za najdoskonalszą formę życia zbio­rowego, którą charakteryzuje niepowtarzalny charakter, ukształtowa­ny rodzimą, wyidealizowaną tradycją; zakładającej, iż każdy naród powinien się troszczyć, przy pomocy wszelkich możliwych środków, o zabezpieczenie interesu swej wspólnoty, stanowiącego dobro naj­wyższe dla jednostki ludzkiej.

Ad. 14 Definicja państwa:

Państwo to szczególny typ organizacji politycznej, która kontroluje podstawowe środki przymusu na określonym terytorium, autonomicznej w swoim funkcjonowaniu, a zarządzanie nią następuje centralnie za pomocą formalnie ustanowionych norm (takich jak prawo czy ideologia).

Definicja nakreślona przez Webera: „Polityką nazwalibyśmy dążenie do udziału we władzy lub do wpływu na podział władzy, czy to między państwami, czy w ramach państwa między obejmowanymi przez nie grupami ludzi”.

Wykład_02

Ad. 1 Rewolucja to:

1. Szczególny okres historyczny. W którym występuje obiektywna możliwość zastąpienia panowania jednej władzy przez drugą lub też przejście od jednej formacji społeczno-ekonomicznej do drugiej.

2. Każde zbrojne i krwawe przejęcie władzy i zmiana ustroju

3. Obalenie rządu od środka państwa czyli przez opozycję wewnętrzną

4. Transformacja systemu politycznego

5. Proces polityczny, czyli zepsuł zmian zachodzących w następujących po sobie stadiach rozwojowych, których wynikiem są określone przeobrażenia

Ad. 2 Rewolucja (łac. rewolucja - ogród) - jest to nagła i bezprawna zmiana ustroju państwa lub jedynie grupy rządzącej niosąca za sobą szereg modyfikacji o charakterze prawno - instytucjonalnym.

Ad. 3 Przewrót polityczny - gwałtowna zmiana polityczna, która zachodzi w formie zamachu stanu lub puczu. Zamach stanu jest dziełem ludzi z aparatu władzy lub samych panujących.

Pucz jest dziełem politycznych outsiderów, czyli mających duże ambicje polityczne osób stojących dotąd z dala od władzy.

Ad. 4 Zamach stanu - jest dziełem ludzi z aparatu władzy lub samych panujących

Ad. 5 Pucz - jest dziełem politycznym autsajderów, czyli ludzi pozostających poza władzą.

Ad. 6 Rewolta - cechuje się brakiem realnego projektu rewolucyjnego, występuje zazwyczaj w obronie istniejącego porządku, zagrożonego przez samowolę władzy lub jej poszczególnych eksponentów. Cechuje się żywiołowością lub brakiem zorganizowania. Może przybierać charakter epidemiczny - rozszerzać się, lub ograniczać się o walkę w celach bliskich lub lokalnych.

Ad. 7 Rodzaje rewolucji:

1. Kryterium historyczne:

• Husycka - np. w Czechach

• Purytańska - Anglia

• Niepodległościowa - USA

• Burżuazyjna - Francja

• Bolszewicka - Rosja

• Narodowa - Turcja

• Komunistyczna - Chiny

Kryterium celu:

• Personalna - polegająca na gwałtownym obaleniu panującego

• Konstytucyjna - w ich wyniku usuwa się istniejące konstytucje

• Socjalne - polegają na gwałtownym obaleniu postaw prawnych, na których opiera się życie społeczne.

• Religijne - mają uzasadnienie religijne

• Gospodarcze - były wynikiem zmierzchu feudalizmu, wzrostu znaczenia miast i ich mieszkańców

3. Kryterium sił rewolucyjnych:

• Wojskowe - główną siłą działającą jest wojsko

• Parlamentarne - dokonywane w obrębie parlamentów

• Masowe - bierze w niej udział całe społeczeństwo

Ad. 8 Bezpośrednie przyczyny rewolucji:

• Pojawienie się konkurentów do władzy mających alternatywne żądanie

• Poparcie tych żądań przez znaczną cześć społeczeństwa

• Rządowa niezdolność lub niechęć do zlikwidowania tej alternatywnej grupy lub poparcie ich żądań

Ad. 9 Fazy rewolucji:

1. Faza niepokoju społecznego, niezadowolenia i wrzenia

2. Faza niepokoju ogarniającego intelektualistów, którzy formułują ideologię zawierającą wizję nowego porządku społecznego

3. Faza powstawania organizacji przygotowujących rewolucję jej program polityczny i ekonomiczny będący podstawą mobilizacji i szerokiego poparcia dla ruchu.

4. Faza wybuchu rewolucji

5. Faza władzy sprawowanej przez grupy umiarkowane

6. Faza mobilizacji i rozwoju grup ekstremistycznych obawiających się, że umiarkowani nie obronią rewolucji i jej zdobyczy

7. Funkcja przejęcia władzy przez ekstremistów i terroru mającego na celu zwalczenie kontrrewolucji

8. Funkcja opadnięcia fali terroru, stabilizacji i nowego porządku lub restauracji (przywrócenie) porządku dawnego

Możliwe warianty rozwoju sytuacji rewolucyjnej:

1. Stabilizacja zdobyczy rewolucji i władzy ukształtowanej w jej wyniku

2. Częściowe cofnięcie się rewolucji przez zachowanie pewnych podstawowych zdobyczy okresu rewolucyjnego

3. Dyktatura będąca równowagą sił między różnymi ugrupowaniami dawnego obozu rewolucyjnego

4. Restauracja starego porządku w wyniku samoistnego wygaśnięcia rewolucji albo pod presją kontrrewolucji z zewnątrz.

Ad. 10 Transformacje systemów demokratycznych:

TRANSFORMACJA ma charakter całościowy, kontrolowana przez rząd, zawiera szereg reform, zgodna z porządkiem prawnym.

Demokratyczne systemy zaczęły się kształtować dopiero XIX w. Do 1900 roku demokracja była tylko USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Szwajcarii, krajach skandynawskich, Australii, Kanadzie, Nowej Zelandii - ale inny kształt niż obecnie. Między 1900r. a wybuchem i wojny światowej systemy demokratyczne ukształtowały się we Włoszech, Argentynie.

Bezpośrednio po I wojnie światowej liczba krajów z systemem demokratycznym uległa zwiększeniu. Na mapie pojawiają się nowe państwa - np. Polska, Czechosłowacja. Liczba krajów demokratycznych powiększyła się również przez upadki cesarstw, np. upadło - cesarstwo austriackie, powstała Austria, Węgry itd.

Zestawienie Samuela Huntingtona:

Od 1925 r. do 1990 r. w świecie przeważał system demokratyczny

1922 - na 64 państwa - 29 demokracji (ok. 45%)

1962 - na 111 państw - 36 demokracji (32%)

1973 - na 122 państwa - 30 demokracji (24%)

1990 - na 129 państw - 58 demokratyczne(45%)

Od połowy lat 20 XX do do lat 70 XX wieku demokracja spadała na łeb, na szyję. Potem zaczęła się tendencja wzrostowa przechodzeniu państw do demokracji. Przyczyny wzrostu demokratyzacji:

• Niedemokratyczne systemy XX wieku miały płytką legitymizację, można je było szybko obalić

• Demokracje sprawdziły się lepiej na płaszczyźnie ekonomicznej

Ad. 11 Warianty przechodzenia od nie demokracji do demokracji w ostatnich dziesięcioleciach:

1. Transformacja systemowa pod obcą kuratelą - dokonana przez siły zewnętrzne. Aby ten wariant miał miejsce musi być wojna. Zwycięzcy powołują demokrację w państwie przegranym(Japonia, Włochy, Niemcy) - obecnie wariant rzadki

2. Rewolucja mas(społeczna) - dokonana przez siły własne (Iran, Rumunia)

3. Przewrót wojskowy - (wojsko przeciwko władzy) - Portugalia 1974, Paragwaj 1989)

4. Kapitulacja reżimu - częstszy wariant - System niedemokratyczny w obliczu wewnętrznej katastrofy kapituluje i oddaje władzę: Grecja 1974, Argentyna 1982

5. Reforma systemu - możemy ten wariant podzielić na 2 rodzaje:

• Reformowanie odgórne - rządzący do tej pory zaczynają go reformować a końcem tych reform ma być utworzenie kraju demokratycznego. Dzieje się to bez udziału pomocy opozycji - dawna władza reżimowa reformuje system np. Brazylia

• w porozumieniu z opozycją - najlepsze i najtrwalsze efekty - Hiszpania,

Polska tez przy pomocy reformy sytemu demokratycznego - okrągły stół - kalendarz działań wykontraktowany scenariusz:

• Wybory - na początku nie całkiem demokratyczne

• Przywrócono urząd prezydenta(pierwsze wybory prezydenta - przez zgromadzenie narodowe - połączony Sejm i Senat)

Ad. 12 Oblicza globalizacji

Anthony Giddens opowiada się za dwoma sposobami rozumienia pojęcia globalizacji:

1. Globalizacja to w gruncie rzeczy mit, a najwyżej kontynuacja dawnych trendów.

2. Globalizacja to zaawansowany proces oznaczający, że żyjemy w świecie bez granic gdzie następuje pewna erozja państwa narodowego i dominuje technologia informacyjna, która tworzy siec komunikacyjną dla wszystkich

Generalnie globalizacja to proces, w którym zaczynają tracic na znaczeniu granice państw narodowych ; wzrasta znaczenie zjawisk ekonomicznych, politycznych, socjalnych, kulturowych w rozwoju społeczeństw narodowych, a ich oddziaływanie ma charakter globalny.

Ad. 13 Konsekwencje globalizacji

Istnieje pewna zgodność co do przyczyn globalizacji, chociaż tutaj można wyodrębnić dwa kierunki myślenia:

1. Pierwszy koncentruje się na przyczynach zewnętrznych.

2. Drugi koncentruje się na przyczynach wewnętrznych globalizacji.

Korzyści płynące z globalizacji:

• Globalizacja ekonomiczna, osiągnięta dzięki usunięciu barier wolnego handlu towarem i kapitałem, promuje konkurencję i efektywność, pomnaża miejsca pracy, podwyższa jakość towarów i usług;

• Globalizacja jest nośnikiem rozwoju nowych technologii oraz przyciąga potencjalnych inwestorów;

• Globalizacja opłaca się wszystkim, ponieważ nowoczesne technologie wymagają wiedzy i kompetencji, a wiec lepszego wykształcenia

Krytyka globalizacji:

• Odpowiedzialna za zdeformowany rozwój społeczeństw;

• Ogranicza rozwój kultury;

• Oznacza erozję społeczeństw obywatelskich i utrudnianie procesów demokratyzacji i redemokratyczacji

• Doprowadziła do ruiny państwo narodowe;

• Opowiada się za destabilizacją polityczną na świecie, prowokowanie fundamentalistów i sprzyjanie niekontrolowanym procesom transnarodowym o charakterze patologicznym (korupcja, zorganizowana przestępczość)

Globalizacja to nie tylko zagrożenie, to także wyzwanie i szansa dla państwa narodowego i jego społeczeństwa.

Ad. 14 Państwo i polityka w obliczu globalizacji

Do tej pory ważną rolę odgrywały organizacje międzynarodowe, ale w erze globalizacji pojawili się nowi aktorzy: korporacje ponadnarodowe, organizacje pozarządowe, które maja stały udział w rozwoju stosunków międzynarodowych.

Ad. 15 Polska i państwa Europy Wschodniej i Środkowej a proces globalizacji i integracji

W praktyce i życiu społeczeństw, w których rozpowszechnia się ideologia globalizmu, faza początkowa jego funkcjonowania przybiera zwykle postać globalizmu uniwersalnego. Globalizm ten jest też widoczny obecnie w Polsce.
W globalizmie uniwersalnym wysuwane są trzy hasła: 1) liberalizmu, 2) pluralizmu, 3) tolerancji - omawia je krótko S. Nalaskowski.
Unia Europejska jest najwłaściwszą droga do ich szerszego włączenia się w proces globalizacji. W Wspólnej Deklaracji Państw i Rządów UE podjętej podczas szczytu w Laeken 15 grudnia 2001 roku podkreśla się, że pragnienia obywateli dotyczące wizji demokratycznej Europy idą w kierunku angażowania się w problemy „całego świata”, takie jak sprawiedliwość, bezpieczeństwo, akcje przeciwko przestępczości międzynarodowej, zwalczanie bezrobocia i ubóstwa, spójność ekonomiczna i społeczna, wspólna polityka wobec zanieczyszczenia środowiska, zmiany klimatyczne..... itd. Oznacza to, że Europa musi podjąć się współodpowiedzialności za kierowanie procesem globalizacji w taki sposób , aby skorzystały na tym nie tylko kraje bogate, ale i te najbiedniejsze. Można stwierdzić, iż integracja poprzedza globalizację i dalej jej służy, jednocześnie globalizacja tworzy nowe wyzwania dla procesów integracyjnych w zakresie likwidacji zagrożeń płynących z globalizacji. Jednakże integracja regionalna chroniąc kraje integrujące się przed konkurencją globalną /po osiągnięciu pewnego etapu/ hamuje proces globalizacji. Można zatem stwierdzić, iż integracja w ramach Unii Europejskiej przyśpiesza proces globalizacji /do pewnych granic/ i niewątpliwie pozwala szerzej i szybciej w proces ten włączyć kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polskę.

Ad. 16 Czym jest globalizacja

Globalizacja to dynamiczne potęgowanie skali oraz pozytywnych i negatywnych skutków ludzkiej aktywności, powodujące wzrost współzależności - a zatem i upolityczniania - warunków egzystencji całej ludzkości. Globalizacja jest zatem zjawiskiem:

• O globowym zakresie

• Współczesnym

• Powodowanym przez dynamiczne zmiany środków i sposobów ludzkiej aktywności

• Owocującym istotnymi - pozytywnymi i negatywnymi - zmianami warunków ludzkiej egzystencji

Końcowy wniosek z panoramicznego oglądu świata w czasach przełomu określanego mianem globalizacji, można sformułować w formie 4 zaleceń:

• Po pierwsze - umiarkowania w zakreślaniu celów

• Po drugie - szacunku dla dorobku uprzednich pokoleń

• Po trzecie - partnerstwa w stosunkach międzyludzkich, międzynarodowych, międzyrasowych, międzykulturowych, międzyreligijnych, międzycywilizacyjnych

• Po czwarte - odpowiedzialności nie tylko za byt współcześnie żyjących, ale przyszłych pokoleń

Wnioski wynikające z powyższej szkicowej prezentacji politycznych problemów globalizacji właściwych pierwszej dekadzie XX wieku można zawrzeć w 3 konstatacjach: optymistycznej, pesymistycznej, dyrektywnej.

Wykład_03

Ad. 1 Unitarno-autorytarny model integracji. Idea napoleońska

Cesarstwo Napoleona było przejawem podejścia autorytarnego w procesie jednoczenia się Europy. Cesarstwo wyrosło na gruzach rewolucji i jej ideały legły w jakiejś mierze u podstaw koncepcji europejskich samego Napoleona. Rewolucja francuska rozbudziła aspiracje narodów, znajdując odzwierciedlenie w uchwalonej 26 sierpnia 1789r. Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Prawa te, wcześniej formułowano już w angielskiej karcie praw z 1689r. i amerykańskiej deklaracji niepodległości. Podporządkowując sobie w mniejszym, bądź większym stopniu całą Europę, Napoleon, przenosząc doświadczenia francuskie w zakresie zarządzania krajem, tworzył podwaliny pod nowoczesną administrację europejską. Cechy:

• Nowe prawodawstwo: Kodeks Napoleona wywarł duży wpływ na ustawodawstwo kilkudziesięciu państw

• Nowy aparat administracyjny

• Nowy podział administracyjno-terytorialny( np. departamenty w Księstwie Warszawskim)

• Upowszechnienie zasady równości wobec prawa

Ad. 2 Nazistowski nowy ład europejski

Idea nazistowskiego ładu europejskiego w zarysie znalazła objaśnienie w pierwszych programach ruchu (koncepcja Mitteleuropy). Zwulgaryzowaną wizję przyszłości Hitler sformułował w Mein Kampf. Ostateczny projekt wykreował z Niemiec państwo centralne, otoczone 3 dużymi związkami krajów. Były to: Westbund - obejmujący Belgię, Holandię i północną Francje; Nordbund - jednoczący kraje skandynawskie i Ostbund - najrozleglejszy z nich, obejmujący ziemię na wschód od Niemiec, aż po Gruzje, z krajami nadbałtyckimi, Polska i Ukrainą włącznie. Autorytarne i totalitarne rządy faszystowskie jedynie pozornie oddalały perspektywę jedności Europy opartej na zgodzie społecznej.

Ad. 3 Bolszewizacja Europy Wschodniej

Ideały socjalistyczne i komunistyczne. Idee Marksa i Engelsa - integrowanie się ponadnarodowej klasy robotniczej. Idea była utożsamiana z celami ZSRR. Stalin zwulgaryzował integracje - koncepcja Lenina, komunizm jako odmienny system. Najpełniej, zdaje się, idea integracji w wydaniu wschodnioeuropejskim zmaterializowała się jedynie w płaszczyźnie wojskowej.

Ad. 4 Instytucje służące polityce uniformizacji Europy Wschodniej

Płaszczyzna ideologiczno-polityczna: Kominform (1947-1956)

Płaszczyzna ekonomiczna: RWPG (1949-1991)

Płaszczyzna wojskowa: Układ Warszawski(1955-1991)

Ad. 5 Federalno-demokratyczna koncepcja integracji

W USA w 1947 roku, narodził się plan pomocy gospodarczej dla Europy, w istocie Europy Zachodniej, zwany od nazwiska jednego z pomysłodawców Planem Marshalla. W marcu 1947r. Francja i Wielka Brytania zawarły w Dunkierce sojusz militarny. Rok później podpisano Pakt Brukselski, zwany Unią Zachodnią. 23 X 1954 podpisano tzw. Umowy paryskie, które min. Przekształcały Unię Zachodnią u Unię Zachodnioeuropejską (UZE po przyłączeniu RFN i Włoch). Geneza Unii wiąże się z ogłoszeniem w 1950 r. tzw. Planu Schumanna. Na bazie planu Schumanna powstała w 1951 r. EWWiS. 25.3. 1957r. podpisano w Rzymie traktaty o powołaniu EWG i Euratomu. Tworzyło je te same 6 krajów, które weszły do EWWiS. W wyniku ewolucji struktur zarządzających i zakresu uprawnień wymienione wspólnoty w 1992 r., po podpisaniu porozumień w Maastricht, nazwane zostały Unią Europejską.

Ad. 6 Proces obumierania państwa postkomunistycznego przejawia się:

1. W prowadzeniu do samolikwidacji instrumentów rządzenia, niezbędnych każdemu państwu narodowemu

2. W odcentrowieniu państwa, czyli na osłabianiu ośrodka artykułującego i egzekwującego interes i przekształcaniu go w system sieci;

3. W komercjalizacji państwa, czyli przekazywaniu zadań państwowych tworzonym agendom komercyjnym, które w sposób niekontrolowany dysponują środkami publicznymi

Ad. 7 Perspektywy dla państwa narodowego widoczne są w 2 wymiarach:

1. Pesymistycznym - zgodnie z którym państwo narodowe przychodzi dzisiaj do lamusa historii i odśpiewuje się mu pieśń pogrzebową;

2. Optymistycznym lub, lepiej powiedzieć, realistycznym - zgodnie z którym państwo narodowe w obliczu procesu internacjonalizacji i integracji europejskiej trzyma się dość dobrze i ma przed sobą perspektywy.

Wykład_04

Ad. 1 Kształtowanie się państwowości

Proces tworzenia się państw narodowych:

• Pierwszy etap - pomiędzy 1500 a 1700r.,

• Drugi etap - między 1650 a 1850r.,

• Trzeci etap, trwający od 1800 do 1950r.,

Polityka międzynarodowa różni się całkowicie pod trzema względami od polityki wewnętrznej:

• Brak jakiejś wyższej władzy,

• Większa stabilność „układu wewnętrznego” niż polityki międzynarodowej

• Wojna jest podstawowym instrumentem uprawiania polityki międzynarodowej

Pod wpływem rozwoju rynku światowego, gwałtownego rozwoju technik informacyjnych i usług komunikacyjnych, które przyśpieszają kulturową uniformizacje mamy do czynienia z procesem wyłaniania się społeczeństwa międzynarodowego.

Ad. 2 Zasada „równowagi sił”

W związku uformowaniem się państw narodowych polityka międzynarodowa nabiera charakteru „równowagi sił” pomiędzy jasno zarysowanymi obszarami suwerenności międzynarodowej. Karl Polanyi opisuje proces powstawania i utrzymania się tej formuły przedstawiając w jaki sposób kształtowały się środowiska polityczne wskazując 3 etapy:

• I etap od 1815 r. tj. pomiędzy Pokojem Wiedeńskim a 1846r.

• II etap to okres przejściowy 1846-1871

• III etap to okres pomiędzy 1871r. a początkiem XX w.

Raymond Aron w swojej książce „Pokój i wojna między narodami” stwierdza, że trzy cechy różnicują systemy równowagi sił:

1. Charakter jednostek będących w konflikcie;

2. Dystrybucja potęgi;

3. Istota organizacji militarnej

Ad. 3 System bipolarny

System dwubiegunowy polegał na istnieniu dwóch zinstytucjonalizowanych aliansów, wspartych odmiennością ideologiczną zakładającą stały, wzajemny konflikt. Samuel P. Huntington w książce pod tytułem „ Zderzenie cywilizacji i nowy kształt lądu światowego” zwraca uwagę na fundamentalną zmianę potencjalnych konfliktów międzynarodowych”.

Ad. 4 Geopolityka

Wraz z rosnącą świadomością determinantów geograficznych w polityce zagranicznej nadchodzi czas geopolityki. Wpływ środowiska naturalnego, w tym klimatu na polityke był już dla świata antycznego czymś oczywistym. Termin „geopolityka” sformułował Rudolf Kjellen pod koniec XIX w. Za twórców geopolityki uważa się Alfreda Thayera Mahana, Halforda Johna Mackindera, Karla Haushoferra. Teza Mackindera - „Kto panuje nad Wschodnią Europą, panuje nad sercem lądu, kto panuje nad sercem lądu, panuje nad wyspa świata, kto panuje nad wyspa świata panuje nad światem”. Teoria Mackindera legła u podstaw powołania do życia NATO.

Ad. 5 Wojna

Wojna - to szczególna forma konfliktu społecznego podporządkowana celom politycznym walczących stron i stanowiących kontynuowanie ich dotychczasowej polityki. Wojna to czynnik narastania sił rozsadzających dotychczasowy układ stosunków między państwami.

W historii są różne odmiany wojen (zależy od celów walczących stron):

1. Średniowieczne wojny Europejskie - wojny dynastyczne w imię interesów ,,domów panujących,, np. o terytorium.
2. Wojny religijne - krucjaty (średniowiecze).
3. Nowożytność - wojny dynastyczne w wojny narodowe - partnerzy to narody, państwa a nie monarchowie.
4. Wojny kolonialne - o pozyskanie kolonii (w drodze podboju) lub odebrania innemu państwu kolonialnemu jego zamorskich posiadłości.
5. Wojny ideologiczne - XVIII/XIX w. -rewolucyjna Francja a koalicja państw feudalnych.
6. Wojny ideologiczne i narodowe - XX w. - (czasem kolonialne).

Mówi się o wojnie jako szczególnej formie stosunków międzynarodowych (wojna między państwami) Wojna jest podporządkowana celom stawianym sobie przez polityków np. Bush, Hitler. Von Klautsewitz - ,,wojna to ciąg dalszy polityki, przy użyciu innych środków.

Ad. 6 Wojna defensywna i wojna ofensywna

W wersji klasycznej definicję wojny niesprawiedliwej przedstawił Cyceron w tekście zatytułowanym „O państwie”. Wojny niesprawiedliwe to takie, które wszczyna się bez powodu. Poza koniecznością ukarania wrogów albo ich odparcia nic wojny nie usprawiedliwia. Grocjusz w „Trzech księgach o prawie wojny i pokoju” (1625). Wojny sprawiedliwe można prowadzić jedynie w obronie zagrożonych praw natury. Geoffrey Blainey, australijski historyk, wyróżnił 7 współczynników oceniania siły potencjalnego przeciwnika:

• Siła militarna oraz zdolność skutecznego zastosowania tej siły na potencjalnym teatrze wojny;

• Ocena, jak zachowują się inne narody w wypadku wybuchu wojny;

• Ocena stopnia wewnętrznej spójności oraz jedności albo wewnętrznego rozdarcia i konfliktów w obrębie społeczeństwa własnego jak i przeciwnika politycznego;

• Poziom wiedzy lub zapomnienia o rzeczywistości wojny oraz cierpieniach z wojny wynikających;

• Nacjonalizm oraz inne formy ideologii;

• Stan gospodarczy państwa oraz wynikająca z niego zdolność do prowadzenia zaplanowanej wojny;

• Typ osobowości oraz doświadczenie podejmujących decyzje o wojnie

Wykład_05

Ad. 1 Państwo i prawo

Historyczne typy państwa maja właściwe im typy prawa. Prawo jest aktywnym instrumentem działalności politycznej, traktowany jako wyraz polityki państwa. Państwo zainteresowane jest ścisłym przestrzeganiem prawa, zwłaszcza przez adresata normy prawnej.

Ad. 2 Reakcja państwa na niezastosowanie się do wskazań pra­wa może przybrać postać sankcji kary, sankcji egzekucji lub sankcji nie­ważności w formie aresztu, więzienia, grzywny w zależności od niebezpieczeństwa. Sankcja - zmuszanie adresata do przestrzegania normy prawnej, ma zastosowanie w razie nieprzestrzegania przepisów prawa oraz niezastosowania się do nakazanego zachowania w dyspozycji normy. Sankcja jest dolegliwością sprawiającą, że czynności dokonane zostały niezgodnie z przepisami prawa.

Ad. 3 Pojęcie prawa

Prawo jest zjawiskiem społecznym występującym w państwie. Państwo stanowi prawo za pośrednictwem swoich organów prawodawczych. Prawo jest wyrazem woli i służy do realizacji celów państwa. Prawo określonego państwa stanowi zespół określonych norm postępowania ustanowionych lub uznawanych przez państwo, wyrażających interesy znaczących grup społecznych w państwie, zmierzających do utrwalenia i rozwoju stosunków społecznych korzystnych dla tych grup. Prawo z reguły sprzyja rozwojowi społeczeństwa i pobudzaniu jego wytwórczości oraz sprzyja pomnażaniu dóbr kulturowych.

Ad. 4 Gałęzie prawa

Gałęzie prawa to jednorodne dziedziny prawa, regulujące materie zbliżone i możliwe do skupienia w jednej grupie tematycznej. Należy wymienić następujące gałęzie prawa: prawo konstytucyjne, administracyjne, finansowe, cywilne, rodzinne, rolne, karne, procesowe, procesowe cywilne, międzynarodowe.

Ad. 5 Normy postępowania prawnego

Instytucją prawną przyjęło się nazywać całokształt albo zespół norm prawnych regulujących jakiś typowy stosunek społeczny. Podział zachowań:

1. Zgodnie z normą,

2. Niezgodne z normą,

3. Normy dane nie odnoszą się do zachowań.

Normy postępowania są to prawne wypowiedzi, które wskazują komuś sposób zachowania w pokreślonych sytuacjach. Odnoszą się do wszystkich działań nieuregulowanych w prawie jak i do działań przyszłych. Są wytworem ludzi i adresowane są do ludzi. Normy postępowania można podzielić na:

• Indywidualne

• Generalne

• Bezwzględne

• Względnie obowiązujące

Ad. 6 Normy prawne

Są to normy postępowania ustanowione lub uznane przez państwo wyrażone w aktach normatywnych. Normy prawne są to ogólne i abstrakcyjne reguły stworzone na podstawie przepisów prawnych, które określają adresata i warunki powinnego zachowania się, reguły tegoż zachowania się oraz konsekwencje zachowania niezgodnego z powinnością. Mają określoną strukturę wynikającą z treści normy, na którą składa się:

• Hipoteza

• Dyspozycja

• Sankcja

W aktach prawnych znajdują się przepisy prawne, z których nie należy utożsamiać z normami prawnymi. Przepisy prawne są jednostkami redakcyjnymi aktów normatywnych. Cały akt normatywny składa się z przepisów. Typowymi przepisami prawnymi, gdzie łatwo znaleźć normy prawne są przepisy prawa karnego i prawa cywilnego.

Ad. 7 POLITYKA A PRAWO

Prawo i polityka są dwoma różnymi systemami, które tworzą państwo.

Prawo ustanowione i usankcjonowane przez państwo ogół reguł i norm postępowania których stosowanie zagwarantowane jest przymusem państwowym.

W systemie prawnym który reguluje stosunki polityczne można wyróżnić 3 rodzaje norm:

• Prawo represyjne

• Prawo obywatelskie - gwarantuje określoną kontra symetrię uprawnień i obowiązków stron stosunków władzy politycznej

• Prawo społeczne

Różnica między prawem a polityką występuje w rodzaju sankcji za przekroczenie norm politycznych czy prawnych. Za naruszenie norm prawnych - przymus państwowy, norm politycznych - przymus organizacyjnych.

Wyróżniamy 3 relacje między polityką, a prawem:

• Prymat prawa nad polityką - występuje w tzw. państwach prawa - nadrzędną instytucją jest prawo - państwa demokratyczne. Proces decydowania politycznego jest całkowicie uzależniony od prawa. Polityka i prawo pozostają ze sobą w relacjach zależności

• Prymat polityki nad prawem - prawo jest traktowane jako instrument realizacji interesów polityków.

• Relacja absolutnej władzy politycznej - organ władzy posiada niczym nieograniczone uprawnienia - państwa totalitarne.

Analizując mechanizmy powiązań między prawem a procesem sprawowania władzy zauważa się(Kwestie profesorów) :

• Prawo jest podstawowym systemem normatywnym obejmującym całe społeczeństwo

• Prawo jest wytworem procesów decyzyjnych realizowanych w strukturach władzy państwowej

• Władza traktuje prawo jako czynnik oddziaływania na zachowanie jednostek i grup społecznych

• Państwo jest głównym czynnikiem procesu prawotwórstwa

• Przy stworzeniu i stosowaniu prawa państwo realizuje swe funkcje polityczne

• Prawo legitymizuje normatywnie władzę państwa

• Prawo określa status obywateli zwłaszcza w stosunkach z państwem

Trzy teorie określające relacje między państwem a prawem:

• Stanowisko pozytywistyczne - tylko państwo może być twórcą prawa i jest uprawnione do jego stosowania

• Stanowisko prawno - naturalne - źródłem prawa stanowionego jest prawo natury, z tym samym prawo tworzone przez państwo musi być z nim zgodne

• Stanowisko socjologiczne i psychologiczne - podkreśla się psychiczną i społeczną genezę prawa, w mniejszym zaś stopniu jego związek z państwem

Państwo jest wyrazem polityki państwa i środkiem realizacji jego zadań. Polityka musi być elastyczna i ulegac zmianom, a prawo nie może ulęgać zmianom

Ad. 8 POLITYKA A EKONOMIKA (GOSPODARKA)

Jest ścisła zależność między polityką a ekonomiką. Ta ścisłość wynika z tego, że polityka bezpośrednio wpływa na gospodarkę.

Istnieją 3 zasadnicze relacje łączące politykę z ekonomiką:

1. Pryzmat ekonomiki nad polityką - prowadzi to do kryzysów społecznych w państwie

2. prymat polityki nad ekonomiką - dyktatury - kryzys gospodarczy

3. względna niezależność polityki i ekonomiki od siebie - najbardziej korzystna

Relacje: Płaszczyzny analizowania relacji w polityce a ekonomice

1. Płaszczyzny zależności między polityką, a ekonomiką

2. wpływ poszczególnych wskaźników określających rozwój ekonomiczny (np. PKB, stopień urbanizacji) na system polityczny i jego stabilność i przemiany

3. Problem relacji między gospodarką i władzą w różnych systemach społeczno - gospodarczych

Gospodarka feudalna - system totalitarny

Kraj rozwinięty - system demokratyczny

Kraj średnio rozwinięty - totalitarny, autorytarny, demokratyczny

Można wyróżnić kilka modeli gospodarek kapitalistycznych:

• Konkurencyjny kapitalizm anglo - amerykański- największa niezależność gospodarki od polityki

• Europejski model społecznej gospodarki rynkowej

• Nordycki kapit. gospodarki negocjacyjnej - duża ingerencja państwa

• Kapitalizm azjatycki - największa ingerencja państwa np. Japonia, Korea Pd.

Wykład_06

Ad. 1 Etyka i kultura polityczna

Etyka - to ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości w określonej epoce.

Kultura (łac. cultum - hodować) (cultura lub cultorum - pole uprawne) - jest to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społeczeństwa wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie. W obrębie kultury wyróżnia się:

• Wytwory materialne i niematerialne ludzkiej pracy

• Wzory postępowania i oceny wartościujące

• Instytucje będące wynikiem ludzkiej działalności, mający trwały, zobiektywizowany charakter i organizujący ludzkie zachowania.

Pojęcia etyka i kultura w naukowym rozumieniu służą do opisu i analizy etycznych i kulturowych obyczajów różnych społeczności.

Ad. 2 Główne czynniki pomocne w przezwycię­żaniu wynaturzeń etycznych elit/klas politycznych

• Krytyka społeczna

• System kontroli

• Egzekwowanie odpowiedzialności ludzi władzy

• Obsadzanie funkcji urzędniczych wedle kwalifikacji

• Doskonalenie kwalifikacji

• wybory

Ad. 3 Etyka a polityka

Etyka wnosi pojęcie dobra moralnego, zajmuje się więc „zagadnieniem co jest dobre i złe, do czego należy dążyć”

Dwie płaszczyzny relacji między etyką, a polityką:

• biorąc pod uwagę praktykę polityczną, zwłaszcza politykę realizowana przez suwerenne państwa

• odwołując się do ujęć normatywnych, wskazujących jakie powinny być zależności między zjawiskami występującymi w obu analizowanych tu sferach

Wyróżniamy 4 główne ujęcia relacji między etyką a polityką:

1. Stanowisko amoralistyczne - zakłada jakościową odmienność moralności od polityki, rozróżnia terytorium moralności i terytorium polityki wskazując, iż przedmiotem moralności są stosunki między jednostkami ludzkimi a przedmiotem polityki , w stosunku między narodami a przedmiotem

2. Stanowisko moralistyczne - jedność polityki z moralnością, to stanowisko podkreśla bezwzględny prymat sprawiedliwości, nawet gdyby to miało doprowadzić do niepokojów społecznych

3. stanowisko makiawelistyczne - akcentuje przeciwstawność moralności i polityki, stoi na stanowisku iż cel polityczny uświęca wszystkie, choćby najbardziej niegodziwe z moralnego punktu widzenia środki. Polityka i moralność w swoich założeniach i celach nawzajem sobie przeczą.

4. stan realizmu politycznego - w sytuacjach konfliktowych należy kierować się zasadą mniejszego zła.

Pojęcie moralności racji stanu zaczęło kształtować się w okresie Odrodzenia i jest łączone ze nazwiskiem Machiavellego - „Rządy, postępując, bądź w teorii uznają za słuszne inne postępowanie, bądź się przynajmniej z tym innym stanowiskiem liczą”. Doświadczenie historyczne wskazuje, iż: W polityce, niezależnie od reżimu politycznego, z jakim mamy do czynienia, nie są stosowane powszechnie przyjęte normy moralności, choć skala odstępstwa jest bardzo różna;

Normy te stanowią wszelako, zwłaszcza w świadomości potocznej, kryteria oceny polityki. Część polityków ocenie swych działań stosuje też te normy, o czym świadczy zjawisko „usprawiedliwiania się”, gdy są one naruszone; wówczas mamy do czynienia z istnieniem w danym społeczeństwie jednego systemu norm i ocen moralnych, ma to miejsce w państwach demokratycznych. Gdy politycy nie skrywają swych dążeń do realizacji założonych celów przy pomocy wszelkich dostępnych środków, pojawia się kolizja dwóch różnych systemów norm i ocen etycznych. Taka sytuacja może rodzić chaos moralny. Występuje ona w państwach totalitarnych

Trzy stanowiska określające relacje między etyką a polityką:

1. Stanowisko separacjonistyczne - moralność i polityka to dwie odrębne sfery aktywności ludzkiej. Przedmiotem moralności są stosunki między jednostkami ludzkimi a przedmiotem politycznych stosunków między takimi zrzeszeniami ludzkimi jak państwa i narody. Moralny punkt widzenia nie ma nic wspólnego z politycznym punktem widzenia.

2. Stanowisko pragmatyczne - polityka powinna być przede wszystkim skuteczna, ponieważ z tego punktu widzenia jest oceniana

3. Stanowisko moralistyczne (perfekcjonistyczne) - oceny i normy moralne powinny określać nie tylko cele polityczne i strategie ich realizacji lecz także reguły zachowań politycznych. Jednostka powinna być wierna wyznaczonym zasadom moralnym, które stanowią podstawę wszelkiego działania politycznego.

Ad. 4 Najważniejsze teorie etyczne J. Hołówka

Rodzaje teorii etycznych:

Ad. 5 Teoria formalizmu - Wartości moralne służą głównie obronie tego, co powszechne, typowe, powtarzalne, podkreśla szacunek dla prawa. Moralność podobnie jak prawo powinna być ślepa i pozbawiona uczuć (konserwatyści)

Ad. 6 Etyka utylitaryzmu - odwołuje się ona do zasady użyteczności i tolerancji, oceniając czyny, nawet niegodne, nie potępia ich jeżeli przynoszą pozytywne konsekwencje, dopuszcza różne formy dyskryminacji, jeżeli społeczeństwo jest bardziej szczęśliwe gdy one istnieją (liberaliści)

Ad. 7 Etyka cnoty - preferowane są zgodnie z jej zasadami. Cnoty bohaterskie tj.: odwaga i męstwo, ten typ myślenia był szczególnie charakterystyczny dla czasów starożytnych, stwarzał wzorce postępowania pozwalające rozstrzygać wielkie dylematy moralne.

Ad. 8 Etyka miłości bliźniego - odwołuje się do egalitaryzmu traktowaniu ludzi, apeluje do takich uczuć jak życzliwość, braterstwo, uczy wybaczenia i okazania litości, zabrania usuwać zło siłą (twórca Jezus Chrystus) (partie chadeckie)

Ad. 9 Etyka umowy społecznej - zakłada, że korzystna dla zawierających ją umowa może dotyczyć obowiązków moralnych, koncepcja ta zaleca stworzenie systemu, którego podstawową wartością jest wolność (liberalizm)

Ad. 10 Teoria uprawnień - najważniejszą wartością jest autonomia jednostki, ma ona prawo do własnych wyborów i ponoszenia z tego tytułu ryzyka. Teoria ta odrzuca możliwość skłonienia jednostki do określonych zachowań wbrew jej woli, odrzuca też możliwość odebrania raz przyznanych praw (liberalizm)

Wykład_07

Ad. 1 Czym jest władza?

1)Pojęciem władza określa się stosunki międzyludzkie polegające na ukierunkowywaniu zachowań innych ludzi nie tylko zgodnie z ich wolą, ale i wbrew niej.

2)To asymetryczny stosunek społeczny, który umożliwia jednemu podmiotowi osiąganie jego celów poprzez kształtowanie podmiotowości drugiego podmiotu (uprzedmiotowienie lub upodmiotowienie)

Podmiot stosunku władzy - mogą nim być wyłącznie ludzie! Stosunek władzy może zachodzić pomiędzy grupami lub jednostkami. Warunkiem zaistnienia stosunku władzy jest faktyczna lub prawna podmiotowość stron.

Przedmiot stosunku władzy- realne zachowania społ. uchwytne zewnętrznie dokonywane w związku z istnieniem konkretnego stosunku władzy z racji niejednakowego dostępu do dóbr społecznych pożądanych. Te zachowania społeczne mogą być regulowane przez różnego rodzaju normy np. prawne, społeczne, religijne, moralne, zwyczajowe.

Cechy stosunku władzy:

• Jednostronna -

• Asymetryczna - więcej uprawnień

• Ma charakter pionowy

Stopień asymetryczności zależy od typu stosunku władzy, określonego przez podmiot i przedmiot tego stosunku. Najbardziej asymetryczny jest stosunek władzy politycznej, jednak i w tym rodzaju stosunek władzy stopień może się różnic. Inny będzie w systemach demokratycznych a inny w systemach despotycznych.

Ad. 2 Typy władzy kwalifikuje się uwzględniając ich charakter:

• Indywidualny

• Wspólnotowy

• Publiczny

Ad. 3 Stosunki władzy mają trojaki charakter

Właściwe dla publicznego typu stosunki władzy mają trojaki charakter:

• Władzy ekonomicznej

• Władzy ideologicznej

• Władzy politycznej

Ad. 4 Władza polityczna

To system stosunków społecznych zachodzących pomiędzy określonymi podmiotami, polegający na możliwości stosowania trwałego i zinstytucjonalizowanego przymusu w celu przymuszenia drugiej strony do określonego zachowania. Z relacjami władzy politycznej i podporządkowanie mamy do czynienia w tych grupach społecznych, w których „więzi między ludźmi mają charakter bezosobowy, opierają się na tym, że wszyscy podlegamy tym samym ośrodkom decyzyjnym, tym samym obowiązującym grupę normom postępowania”

Kryteria wyróżnienia władzy politycznej od szeroko pojętej władzy:

1. Możliwość podejmowania decyzji politycznych istotnych dla społeczeństwa

2. Możliwość użycia zorganizowanego przymusu w celu wymuszenia danego zachowania

Ad. 5 Władza polityczna ma trzy poziomy

Podobnie jak ekonomiczna i ideologiczna w dużych strukturach społecznych ma 3 poziomy:

• Panowanie

• Rządzenie - jest to wykonywanie władzy państwowej, a więc proces podejmowania decyzji i ich realizacja za pomocą aparatu państwowego.

• Zarządzanie

Ad. 6 Powody podejmowania i sprawowania funkcji władczych przez część członków społeczności

Konstatacja Bertranda Russella:

„ Żądza władzy i żądza sławy są najsilniejszymi z ludzkich żądz”

O co w takim przypadku chodzi w wyborach? O zdobycie władzy.

Ad. 7 Podział władzy

Podział władzy to idea polityczna i zasada ustrojowa, która stała się przesłanką demokratycznych i racjonalnych rozwiązań ustrojowych współczesnego państwa.

Idea podziału władzy w rozwiniętej postaci wywodzi się od angielskiego myśliciela politycznego Johna Locke'a (Dwa traktaty o rządzie 1690) i w wersji najbardziej rozpowszechnionej od Monteskiusza( O duchu praw 1748r.). Koncepcja trójpodziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą harmonizowała wedle Monteskiusza z wizją ustroju umiarkowanego. Władza miała być oparta na idei podziału i równowagi, czyli jedna władza miała powściągać drugą władzę w zapędach uzurpatorskich. Wersja modelowa oparta na idei Monteskiusza podziału i równowagi, nie zmodyfikowana, a przyjęta w konstytucjonalizmie europejskim, preferuje współdziałanie władz.

Ad. 8 Wymień funkcje władzy politycznej - na dole

1. Funkcje sensu Largo - określają działania całej płaszczyzny władzy politycznej

2. Funkcje władzy politycznej w znaczeniu wyższym (sensu stricte) określają szczegółowo poszczególne rodzaje działań władzy politycznej

• stanowienie prawa, wydawanie norm, których obywatele powinni przestrzegać

• uruchamianie środków i form instytucjonalnych zapewniających poszanowanie tych norm

• tworzenie lub modyfikowanie organów państwowych i ustalanie w jaki sposób obywatele biorą udział w ich składzie, decyzjach

• kierowanie państwowymi środkami represji i kontroli

• powoływanie do życia instytucji użyteczności publicznej, określenie ich kompetencji struktury wewnętrznej i modelu funkcjonowania

• mianowanie personelu w aparacie państwowym i instytucjach użyteczności publicznej

• podejmowanie decyzji w zakresie finansów państwa (ściąganie podatków i ustalanie ich redystrybucji)

• podejmowanie decyzji w imieniu państwa, prowadzenie negocjacji z innymi państwami i organizacjami ponadnarodowymi

• wpływanie na działalność naukową, kulturalną, oświatową i propagandową

Ad. 9 Funkcja integracyjna władzy politycznej - polega ona na hamowaniu tendencji odśrodkowych i zapewnianiu władzy centralnej najważniejszego znaczenia w kierowaniu krajem

Ad. 10 Funkcja dystrybucyjna władzy politycznej - podmioty władzy są deponentami społecznie pożądanych dóbr i są pośrednikami w ich rozprowadzaniu poza system polityczny. Funkcja ta nie ma cech bezstronnego arbitrażu.

Ad. 11 Funkcja ochronna władzy politycznej - - występuje zarówno na płaszczyźnie kontaktów zewnętrznych i wewnętrznych, gdzie jest odpowiedzią na społeczne zapotrzebowanie bezpieczeństwa

Ad. 12 Funkcja strukturotwórcza władzy politycznej- związana jest z tworzeniem mechanizmów społecznych, które umożliwiałyby dostęp do rządzenia reprezentanta wszystkich ważnych grup społecznych. Umożliwia to bowiem uniknięcie rewolucji.

Ad. 13 Władza polityczna spełnia funkcje poprzez różne działania publiczne

Wśród tych najważniejszych działań należy wymienić:

- tworzenie i modyfikacja struktur, które tworzą porządek prawno-normatywny obowiązujący podmioty polityczne

- wydawanie aktów normatywno-prawnych pod różnymi nazwami (m.in. ustawy, dekrety, rozporządzenia), jako podstawy działania podmiotów

- określanie zakresu działania poszczególnych instytucji i organów państwowych, aby zachować podział działań i uniknąć nakładania się kompetencji

- obsadzanie stanowisk publicznych w instytucjach i organach państwowych oraz stwarzanie im sprzyjających warunków aktywności

- zabezpieczanie warunków materialnych i organizacyjnych działań publicznych.

Ad. 14 Do czego sprowadza się sprawowanie władzy politycznej

Wedle W. Pietrasa na rządzenie składają się 4 dopełniające typy decyzji:

- decydowanie o tym, co jest treścią interesów poszczególnych grup społecznych w danych warunkach (określane mianem konkretyzacji interesów)

- decydowanie o kompetencjach różnych podmiotów w zakresie realizacji interesów o skonkretyzowanej treści

- decydowanie o celach, dla których możliwe jest użycie społecznego zasobu środków przymusu oraz ich dyslokacji

- decydowanie o składzie personalnym grup podejmujących i egzekwujących decyzje w poszczególnych zakresach.

RZĄDZENIE= to działalność operacyjna polegająca na podejmowaniu i realizowaniu decyzji politycznych, podejmowanych w ramach struktur instytucjonalnego systemu politycznego.

ZARZADZANIE= czyli administrowanie, jest przedłużeniem rządzenia.

Działania zarządzania przebiegają w 5 zasadniczych dziedzinach:

- programowanie działania

- tworzenie struktur i organizacji instytucjonalnych

- formowanie zespołów pracowniczych

- gromadzenie informacji

- wydawanie postanowień i decyzji.

Ad. 15 Wśród środków sprawowania władzy politycznej zdaniem P. Winczorka - wyróżnia się:

Są to takie dostępne formy oddziaływania dzięki którym rządzący wpływają na określone zachowania rządzonych, są to:

• przymus fizyczny

• bodźce materialne lub moralne

• zabiegi perswazyjno - ideologiczne

• regulowanie dopływu i kontrola treści informacji niezbędnych do podejmowania działań

Wykład_09

Ad. 1 Główne instytucje państw demokratycznych

Podział organów państwowych:

1. liczba osób tworzący dany organ

2. zakres kompetencji

1. kompetencji ogólnej prezydent

2. szczegółowej (branżowej) minister

3. zakres terytorialny

1. centralne - organy, których kompetencje rozciągają się na terytorium kraju, bądź reprezentują państwo na zewnątrz

2. terenowe - organy, których kompetencje dotyczą tylko części terytorium.

4. Sposób powoływania

1. Z wyboru - skład wyłaniany przez wyborców

2. Z kooptacji - skład uzupełniony przez sam organ, powołujący do swojego grona na brakujące miejsce inną osobę.

3. Z nominacja - poprzez wyznaczenie na dane stanowisko przez organ wyższy

4. W drodze dziedziczenia

5. Rodzaje działalności

1. Organy prawodawcze - tworzące prawo na Sejm

2. Administracyjne - org. Procesy społ. Oraz kształtowane indywidualne sytuacje prawne

3. Sądowe - rozstrzygające spory obywateli

4. Kontrolne np. NIK

Ad. 2 Podstawową instytucją władzy państw demokratycznych jest parla­ment(SEJM I SENAT)

• określone władcze kompetencje na zasadzie wyłączności: władza ustawodawcza, w przypadku Sejmu - kontrola nad RM

• uprawnienie do regulowania w sposób ogólny i abstrakcyjny wszelkich dziedzin życia społecznego, stosunków prawnych między osobami fizycznymi oraz innymi podmiotami prawnymi, wszędzie tam, gdzie spotkać się można z rygorem stosowania środków przymusu

• preponderencja - uprzywilejowany status, przewaga Sejmu i Senatu - zw. ze szczególnym związkiem z Narodem

• parlament lub izba, gdy organ państwowy: ma charakter kolegialny, stanowi reprezentację społeczeństwa, bierze udział w sprawowaniu władzy co najmniej przez stanowczy udział w uchwalaniu norm, obraduje z zachowaniem zasady jawności, jego członkowie cieszą się szczególnym statusem prawnym - cechy te posiada Sejm; izby biorą nierówny udział w stanowieniu ustaw

• teoria dwuizbowości (bikameralizmu): równorzędna pozycja obu izb, nierównorzędna pozycja

• druga izba: z federalnej struktury państwa, z dążenia do polepszenia jakości ustawodawstwa (izba refleksji, rozwagi - Senat polski), chęci stworzenia reprezentacji o charakterze niepolitycznym;

• Sejm i Senat - jedne z najwyższych, centralne, konstytucyjne organy, o statusie zgromadzeń przedstawicielskich, reprezentujące Naród jako podmiot w państwie suwerenny, podstawowa funkcja - stanowienie ustaw; Sejm i Senat - jako dwuizbowy parlament

ad. 3 Funkcje spełniane przez Parlamenty w de­mokratycznym państwie(funkcje na podstawie polskiego systemu politycznego)

• 1. Funkcja ustrojodawcza

• możliwość uchwalania i zmiany ustawy zasadniczej

• prawo inicjatywy w zakresie zmiany Konstytucji - 1/5 ustawowej liczby członków Sejmu, Senat, Prezydent

• 2/3 głosów przy ogólnie obowiązującym quorum

• konieczne uchwalenie przez Senat - bezwzględną większością głosów; stanowisko Senatu - jednolite w stosunku do całego tekstu

• Sejm nie może przełamać uchwały Senatu

• 2. Funkcja ustawodawcza

• Tryb ustawodawczy

• przygotowanie i złożenie inicjatywy ustawodawczej: Senat, Prezydent, Rada Ministrów, posłowie (15 lub komisja), grupa co najmniej 100 obywateli

• złożenie gotowego tekstu, zgodnego z regułami legislacyjnymi; przedstawienie skutków finansowych; także - uzasadnienie i wskazania m.in. źródeł finansowania; oświadczenie o zgodności z prawem UE - wstępna kontrola wniosku przez Marszałka; projekt może opiniować Komisja Ustawodawcza

• postępowanie w Sejmie

• pierwsze czytanie projektu ustawy - sformalizowane, w trybie regulaminowym rozpatrywanie określonego projektu ustawy (przedstawienie i uzasadnienie, pytania osłów, debata); w dwóch formach: na posiedzeniu komisji lub na posiedzeniu plenarnym (w tym przypadku może projekt zostać odrzucony)

• praca w komisji/sjach sejmowej - poprawki: posłów, RM, wnioskodawcy; komisja jako „dysponent” projektu - sama kształtuje jego treść; wnioskodawcy poprawek odrzuconych mają prawo żądać umieszczenia ich w sprawozdaniu jako wniosków mniejszości

• drugie czytanie projektu ustawy - zawsze na posiedzeniu plenarnym, przedstawiane przez posła-sprawozdawcę wyniki prac komisji; wszyscy posłowie mają prawo zgłaszać poprawki (jeśli zgłoszono - wniosek ponownie do komisji, ta, po ich rozpatrzeniu, przedstawia dodatkowe lub poprawione sprawozdanie); do zakończenia czytania - prawo wycofania z Sejmu projektu

• trzecie czytanie projektu ustawy - zawsze na posiedzeniu Sejmu: wystąpienie posła-sprawozdawcy i głosowanie; najpierw wniosek o odrzucenie, później poprawki od najdalej idącej, w końcu całość projektu z przyjętymi poprawkami; Marszałek uprawniony do odmowy poddania pod głosowanie poprawki nieprzedłożonej wcześniej komisji

• uchwalenie ustawy - zwykłą większością głosów przy quorum wynoszącym min. 50% ustawowej liczby posłów - z tą chwilą projekt staje się ustawą

• postępowanie w Senacie

• rozpatrywanie przez właściwe komisje (18 dni na przygotowanie projektu uchwały), debata i przyjęcie uchwały: odrzucenie w całości, uchwalenie poprawek, przyjęcie ustawy bez zmian; uchwalone poprawki nie mogą wykraczać poza zakres przedmiotowy ustawy (nie powinny mieć charakteru inicjatywy ustawodawczej; nie wolno wykroczyć poza „materię ustawy” - zakres zagadnień wyznaczony przez Sejm)

• przyjęcie bez zmian lub niepowzięcie uchwały - ustawa przekazywana Prezydentowi

• postępowanie w Sejmie

• rozpatrywanie propozycji Senatu przez komisje; debata i głosowanie: Sejm może przyjąć np. tylko część poprawek; odrzucenie - bezwzględną większością, jeśli takiej nie ma - Sejm zaakceptował stanowisko Senatu

• Sejm nie może dokonać żadnych modyfikacji z własnej inicjatywy

• Prezydent: w terminie 21 dni odmówić podpisania ustawy i wystąpić do Sejmu o ponowne jej rozpatrzenie - etap komisyjny, debata i głosowanie: ponowne uchwalenie ustawy większością 3/5 głosów; zakaz modyfikacji tekstu ustawy; w rozpatrywaniu weta nie bierze udziału Senat

• w przypadku poddania kontroli prewencyjnej i zakwestionowania części przepisów oraz niepodjęcie decyzji o podpisaniu ustawy z pominięciem owych przepisów: Prezydent zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności; rozpatrzenie - przez obie izby parlamentu, na analogicznym zasadach

• podpisanie i zarządzenie ogłoszenia - koniec procesu legislacyjnego

• 3. Funkcja kreacyjna

• Kompetencje wykonywane wyłącznie przez Sejm

• wybór Prezesa RM i całej RM w rezerwowej procedurze formowania rządu (konstruktywne wotum nieufności)

• wybór całości TK

• wybór zastępców i członków TS

Przypisane Sejmowi przy uczestnictwie Senatu

• powoływanie RPO, prezesa NIK

• z ustaw zwykłych: GIDO, Rzecznik Praw Dziecka, Prezes IPN

• Sprawowane przez Sejm na wniosek Prezydenta - Prezes NBP

• Wykonywane odrębnie przez izby

• Krajowa Rada Sądownicwa (Sejm - 4; Senat - 2); KRRiT (Sejm - 4, Senat - 2); RPP NBP (w równej liczbie)

• 4. Funkcja kontrolna

• kontrola pod względem legalności i celowości (przede wszystkim w kontroli parlamentarnej)

• w relacji z RM - podstawowym środkiem: wotum nieufności

• kontrola pod względem celowości działań głowy państwa: przy obowiązki uzyskania zgody na ratyfikację ważniejszych umów, obligatoryjnej zgodzie Sejmu na przedłużenie stanu wyjątkowego, możliwość uchylenia rozporządzenia o stanie wyjątkowym lub wojennym; zgoda Senatu na zarządzenie referendum

• absolutorium - pozytywna ocena wykonania przez rząd ustawy budżetowej; sprawozdanie rządu analizowane przez NIK; brak obowiązkowej dymisji w przypadku nieotrzymania absolutorium

• wotum zaufania po powołaniu RM - jako kontrola prewencyjna

• Najwyższa Izba Kontroli - podległa Sejmowi; komisje - jako organy kontrolne

• komisje - prawo żądania informacji, a nawet obecności kierowników instytucji państwowych, prawo żądania przeprowadzenia kontroli NIK, mogą same przeprowadzać kontrole

• dezyderaty komisji i opinie: do RM, Prezesa NIK, Prezesa NBP, Prokuratora Generalnego, GIPracy - zobowiązani się odpowiedzieć

• komisja śledcza; komisja ds. Służb Specjalnych - szczególne uprawnienia kontrolne: opiniowanie kierunków pracy i rozpatrywanie corocznych sprawozdań z działalności ABW i AWyw. oraz WSI

• interpelacje - składane w sprawach o zasadniczym charakterze

• zapytania - w sprawach mniejszej wagi, ale nie o charakterze spraw bieżących

• wnoszone przez posłów do wszystkich członków RM; składane na piśmie; pytania w sprawach bieżących - ustnie; interpelacje i pytania - załatwiane na posiedzeniu Sejmu; zapytania - w formie pisemnej; interpelacje i zapytania - odpowiedź w ciągu 21 dni, pytania - na posiedzeniu; w sprawie interpelacji - możliwość przeprowadzenia debaty

Ad. 4 Organy władzy wykonawczej: Prezydent, RM na czele z premierem(załącznik)

Ad. 5 Władza sądownicza

Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy wojskowe, sądy administracyjne(załącznik)

Ad. 6 Instytucja głowy państwa

• kadencja - 5 lat; mandat może wygasnąć z powodu: śmierci, zrzeczenia się urzędu, złożenia orzeczeniem TS, uznania przez ZN trwałej niezdolności do sprawowania urzędu (większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN - jedynie niezdolność trwała z uwagi wyłącznie na stan zdrowia)

• zrzeczenie się urzędu - bez wymogu kontrasygnaty

• w przypadku opróżnienia urzędu lub czasowej niemożności jego sprawowania - obowiązki Prezydenta wykonuje Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie - Marszałek Senatu

• w przypadku opróżnienia - przejmuje zastępstwo z mocy prawa

• w przypadku czasowej niezdolności - powinien Prezydent zawiadomić Marszałka, jeżeli nie może lub nie chce - o stwierdzeniu przeszkody rozstrzyga TK na wniosek Marszałka - przejmuje obowiązki Prezydenta na podstawie zawiadomienia jego samego lub decyzji TK

• Konstytucja nie reguluje ponownego objęcia obowiązków - zastępstwo do momentu ustania przeszkody

• zawieszenie sprawowania urzędu - z dniem podjęcia uchwały o postawieniu przed TS; Marszałek - zastępstwo z mocy prawa

• zastępca - dysponuje takim samym zakresem kompetencji, może normalnie sprawować urząd z wyjątkiem prawa do skracania kadencji Sejmu

• zasada incompatibilitas - Prezydent nie może piastować innego urzędu, pełnić żadnej funkcji publicznej (z wyjątkiem związanych z urzędem), nie może wchodzić w skład żadnego innego organu państwowego; nie powinien nawet kandydować w wyborach (choć nie jest pozbawiony biernego prawa wyborczego)

• Konstytucyjna charakterystyka Prezydenta

• art. 126: najwyższy przedstawiciel RP, gwarant ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium, wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach - jako zadania organu państwowego - kierunek działań, cel, do którego organ ma obowiązek dążyć, ma obowiązek realizować owe zadania wykorzystując kompetencje (konkretne środki działania przyznane danemu podmiotowi przez prawo i określone w normach prawnych)

• określenie zadań - determinuje sposób wykorzystania kompetencji; kompetencje związane

• art. 126 - nie wylicza wszystkich zadań Prezydenta, obok tych istnieją inne, wynikające np. z art. 10 (jako jednego z organów władzy wykonawczej)

• Funkcje Prezydenta

Reprezentacyjna i symboliczna

• uosabia autorytet władzy państwowej

• symbol jedności i trwałości państwa

• Arbitrażu

• jako czynnik stabilizujący system rządowy; czuwający nad prawidłowym funkcjonowanie pozostałych władz

• kompetencje - do rozwiązywania konfliktów; funkcja władzy neutralnej, moderującej; interweniuje w sytuacjach kryzysowych: rozwiązywanie kryzysu gabinetowego (desygnacja odpowiedniej osoby), decyzja o odwołaniu się do arbitrażu wyborców

• stoi na straży nadrzędnych wartości: ciągłości władzy, przestrzegania konstytucji, suwerenności, bezpieczeństwa, nienaruszalności i niepodzielności terytorium - w przysiędze prezydenckiej

• Wykonawcza

• dot. przede wszystkim polityki zagranicznej i obronnej: ratyfikuje i wypowiada umowy, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące przedstawicieli państw obcych, nadaje stopnie wojskowe, powołuje i odwołuje ambasadorów

• na podstawie ustaw i w celu ich wykonania - wydaje rozporządzenia

• polityka imigracyjna - decyzje o nadaniu obywatelstwa polskiego

• do pomocy - Rada Bezpieczeństwa Narodowego

• KOMPETENCJE PREZYDENTA

• objęte kontrasygnatą premiera („kompetencje podzielone” - w celu stworzenia mechanizmów wewnętrznej kontroli w obrębie władzy wykonawczej; dot. polit. zagranicznej, obronnej, stanów nadzwyczajnych) i zwolnione z kontrasygnaty (prerogatywy, kompetencje osobiste); także - kompetencje wykonywane na wniosek innych organów państwowych

• Prezydent a suweren

• (prerogatywa) zarządza referendum - za zgodą Senatu (bezwzględna większość głosów)

• (kontrasygnata) prawo żądania przeprowadzenia referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji, jeśli dotyczy ona rozdziału I, II lub XII

• Prezydent a władza ustrojodawcza

• (kontrasygnata) ma prawo zgłosić projekt ustawy o zmianie Konstytucji

• Prezydent a władza ustawodawcza

Wybory

4. (prerogatywa) zarządza wybory do Sejmu i Senatu, wyznacza ich termin (nie później, niż 30 dni przed upływem kadencji; jeżeli skraca kadencję - 45 dni)

5. (prerogatywa) zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu (30 dni od dnia wyborów, skrócenie kadencji - 15 dni)

6. (kontrasygnata) wyznacza Marszałka Seniora

7. (czynność) - otwiera pierwsze posiedzenie Senatu

• Funkcja arbitra

8. (prerogatywa) - prawo skrócenia kadencji izb, jeżeli w ciągu 4 m-cy od przedłożenia projektu budżetu nie zostanie on przedstawiony do podpisu (14 dni na decyzję); obowiązek skrócenia kadencji, jeżeli 3 procedury wyłaniania rządu zakończą się niepowodzeniem; skrócenie kadencji - po zasięgnięciu opinii Marszałków; niemożliwe w czasie stanu nadzwyczajnego

9. (prerogatywa) - prawo zwrócenia się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Z. Narodowego; obowiązek izb wysłuchania orędzia, nie jest ono przedmiotem debaty

• Związane ze stanowieniem ustaw (Prezydent w bezpośredniej relacji z legislatywą)

10. (prerogatywa) - inicjatywa ustawodawcza

11. (kontrasygnata) - prawo zgłaszania poprawek do zgłoszonych przez siebie projektów

12. (prerogatywa) - umotywowany wniosek do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy (prawo weta ustawodawczego) - do jego odrzucenia: 3/5 głosów; weto całości ustawy

13. (prerogatywa) - występuje z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją (kontrola prewencyjna)

14. (prerogatywa) - może podpisać ustawę z pominięciem kwestionowanych przez TK przepisów lub zwrócić Sejmowi w celu usunięcia niezgodności

15. (prerogatywa) - podpisuje ustawy

16. (prerogatywa) - zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw

Ad. 7 Charakterystyka systemu lokalnych organów przedstawicielskich(?)

Ad. 8 Charakterystyka systemów parlamentarno-gabinetowych

System parlamentarno - gabinetowy (typ dla ust. państw europejskich) charakteryzuje się szczególnym stosunkiem do siebie 3 naczelnych org. państwa: parlamentu, prezydenta i rządu. W układzie tym prezydent będąc organem nieodpowiedzialnym politycznie powołuje rząd licząc przy tym z układem sił politycznych w parlamencie, a rząd realizując władzę wykonawczą odpowiada przed parlamentem za swoją działalność i za działalność prezydenta.

Zasady systemu:

• Rząd powoływany jest w ten sposób, iż głowa państwa powołuje premiera, a na jego wniosek innych członków rządu, chociaż formalnie nie jest związany z czyjąś wolą, to w praktyce musi liczyć się z układem sił w parlamencie

• Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, służy temu instytucja kontrasygnaty

• Egzekutywa aby być skuteczna musi reprezentować większość w parlamencie

• Rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność przed prezydentem, zarówno za swoją działalność, jak i za akty urzędowe prezydenta

• Gdy rząd nie ma poparcia w parlamencie następuje dymisja rządu lub rozwiązanie parlamentu

• Zarówno członkowie rządu jak i głowa państwa ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną

Przewaga parlamentu nad rządem realizuje się w instytucjach:

• Parlamentarna inwestytura - konieczność zaakceptowania większością głosów w parlamencie nowego rządu, tzn. wotum zaufania do rządu

• Wotum zaufania - Premier zwraca się do izby z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania. Gdy urzędujący premier chce podjąć niepopularną z punktu widzenia społeczeństwa decyzję idzie po wotum zaufania. Udzielając wotum zaufania izba bierze na siebie część odpowiedzialności.

• Wotum nieufności - wniosek o wotum nieufności zapada w parlamencie. Decyzję podejmują członkowie parlamentu. Instytucja destabilizująca rządzenie.

W systemie parlamentarno-gabinetowym, rząd nie musi się składać z samych parlamentarzystów(ale może) np. Mazowiecki nie był posłem ani senatorem. W Wielkiej Brytanii - członkowie rządu muszą być parlamentarzystami. W systemie parlamentarno-gabinetowym szefem rządu jest zawsze premier. Zwołuje on posiedzenia RM. Do niego zwracają się w sprawach rządu poszczególni ministrowie. Ale zarówno decyzje jak i odpowiedzialność ponosi cała RM kolegialnie.

• Wprawdzie rząd kolektywnie decyduje i ponosi odpowiedzialność ale premier ma pewne uprawnienia władcze np. powołuje wojewodów

Ad. 9 Charakterystyka systemów prezydenckich

System prezydencki - występuje w USA, jest to zespół zasad prawno - ustrojowych określających stosunki między parlamentem jako władzą ustawodawczą, prezydentem jako szefem państwa i zarazem rządu oraz ministrami jako doradcami prezydenta i realizatorami jego polityki, a także sądami jako organami sprawującymi wymiar sprawiedliwości i zarazem kontrolującymi konstytucyjność ustaw parlamentu oraz aktów prezydenta i innych organów administracyjnych. Władza wykonawcza i ustawodawcza są oddzielne.

Zasady systemu prezydenckiego:

1. jednolitość egzekutywy o bardzo silnej pozycji głowy państwa, która jest jednocześnie szefem rządu, czyli jest jednoosobowym zwierzchnikiem władzy wykonawczej (a w USA dodatkowo nie ma wyodrębnionego rządu jako ciała kolegialnego o własnych kompetencjach).

2. prezydent wybierany przez naród - legitymacja równa legitymacji Parlamentu

3. prezydent powołuje kierowników poszczególnych departamentów (za zgodą Senatu), ale potem są odpowiedzialni tylko przed nim.

4. brak odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ale też brak możliwości rozwiązania wcześniejszego parlamentu. Prezydent ponosi odpowiedzialność za naruszenie prawa. Może zostać usunięty w procedurze „impeachmentu” (Kongres oskarża, Senat sądzi)

5. egzekutywa i legislatywa są w znacznym stopniu odseparowane, dzięki czemu nie musi istnieć polityczna jednorodność między parlamentem a egzekutywą

6. nigdzie, poza USA, nie wprowadzono w całości takiego systemu, ale stosowano jego elementy dla racjonalizacji systemu parlamentarnego, np. Francja.

Ad. 10Charakterystyka systemów mieszanych

System mieszany łączy elementy systemu prezydenckiego i systemu parlamentarno - gabinetowego. System mieszany został powołany do życia w 1958r.w V Republice Francuskiej. W tym systemie istnieje podwójna władza wykonawcza (egzekutywa). Władzą wykonawczą jest Prezydent i jest też rząd. Prezydent ma rolę istotną w władzy wykonawczej, ale nie jest szefem władzy wykonawczej. Szefem władzy wykonawczej jest Premier. Prezydent jest głową państwa. Parlament nie może mianować Premiera. Prezydent tylko może mianować Premiera. Wotum zaufania Parlamentu musi uzyskać Premier (rząd). Istnieje podwójne podporządkowanie rządu. Jest on podporządkowany Parlamentowi i Prezydentowi. Rząd może upaść zarówno przez Prezydenta jak i przez większość Parlamentu. Prezydent może mianować tylko Premiera.

W systemie mieszanym szefem władzy wykonawczej jest tylko i tylko Premier. Rząd powstaje i istnieje dzięki Prezydentowi i woli Parlamentu. Parlament powołuje do życia rząd. Tu istnieje instytucja wotum zaufania i instytucja wotum nieufności.

Prezydent i Parlament może być wybrany różną wolą wyborczą. Może być prawicowy Prezydent i lewicowy Parlament. Życie rządu kończy się z końcem Parlamentu, ale nie Prezydenta, który jest wybierany na 7 lat przez społeczeństwo.

W tym systemie rząd ma prawo zarządzania państwem - sam jest twórca polityki. Prezydent przewodniczy obradom rządu, decyduje o porządku obrad, może zdymisjonować premiera i członków rządu. Rząd ma prawo do wnioskowania o rozwiązanie parlamentu( do prezydenta). Rząd może tworzyć prawo - dekrety z mocą ustawy. Prezydent w drodze referendum może także tworzyć ustawy. Ustawa uchwalona w drodze referendum nie może być zmieniona przez parlament czy rząd.

Ad. 11 Pierwszoplanową zasadą demokratycznych systemów

Zasada suwerenności Narodu - Zasada ta określa suwerena, a więc wskazuje tego, do kogo należy władza w państwie.

art. 4 ust. 1 Konstytucji: „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu”

Określenie Narodu jako podmiotu suwerenności oznacza odrzucenie koncepcji, zgodnie z którą podmiotem władzy może być jakaś klasa czy grupa społeczna, partia polityczna czy jednostka(aspekt negatywny). Nie może być tym samym grup społecznych czy kategorii obywateli, które mogłyby zostać postawione poza pojęciem Naród. Pojęcie Naród należy odnosić do wspólnoty wszystkich obywateli Rzeczypospolitej, a nie tylko z obywatelami narodowości polskiej. Rzeczywistym źródłem władzy są decyzje tylko tych obywateli, którzy posiadają prawo wyborcze (aspekt pozytywny).

Suwerenność- wola najwyższa, która może oddziaływać na podmioty, obiekty i nie może być ograniczona

Na pojęcie suwerenności składają się trzy pojęcia: - jest to władza decydowania,

- jest to władza najwyższa czyli ostatecznie rozstrzygająca,

- jest to władza nieograniczona.

Ad. 12 Drugą zasadą demokracji

ZASADA NIEPODLEGŁOŚCI I SUWERENNOŚCI PAŃSTWA

Zasada ta nie ma tak uniwersalnego charakteru jak inne zasady, ale została silnie podkreślona ze względu na historyczne doświadczenia poczynając od okresu rozbiorów, poprzez doświadczenia II wojny światowej, a kończąc na okresie PRL. Zresztą jest to typowa konstrukcja dla konstytucji państw, które odzyskały niepodległość, a i inne państwa też jej używają;

• wstęp - nawiązuje do walki przodków o niepodległość, jak również przypomina okres, w którym Naród pozbawiony był możliwości suwerennego i demokratycznego stanowienia o losie Ojczyzny;

• art. 5 wskazuje na zadania Rzeczypospolitej, wskazując, że są to strzeżenie niepodległości i nienaruszalności terytorium i stawia je na pierwszym miejscu wśród tych zadań;

• art. 26 ust. 1 określa w tym kontekście rolę Sił Zbrojnych, a art. 85 ust. 1 obywatelski obowiązek ochrony Ojczyzny;

• art. 126 ust. 2 stawia Prezydenta na straży suwerenności i bezpieczeństwa Państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

• Niepodległość to odrębny byt państwowy(istnienie Polski w jej obecnych granicach), a suwerenność państwa to zdolność państwa do samodzielnego decydowania o dotyczących go sprawach i samodzielności podejmowania dotyczących go decyzji.

Zasada ta nie oznacza zakazu włączenia się w proces integracji europejskiej (NATO i UE). Przystąpienie do organizacji mdz. oznacza pewne ograniczenia suwerenności Polski. Ograniczenie suwerenności może nastąpić jedynie na podstawie wyraźnego postanowienia konstytucyjnego, dlatego wszystkie konstytucje państw członkowskich UE mają tzw. europejskie klauzule

Ad. 13 Trzecia zasada współczesnych państw demokratycznych

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

Pojęciu „państwo prawne” można przypisać szereg znaczeń, z jednej strony traktowane jest jako suma zasad ustrojowych, a w pierwotnym znaczeniu, w aspekcie wąskim, formalnym dot. nakazu przestrzegania prawa przez wszystkich adresatów, przede wszystkim przez organy państwowe (art. 7 - organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa); Możliwość działania każdego z tych organów oparte są na konkretnej normie prawnej i nie mogą wykraczać poza jej dyspozycje.

• postępowanie ludzi winno być określone przez reguły prawa, te zaś powinny przypisywać funkcjonariuszom publicznym możliwie niewielki zakres swobodnego uznania przy stosowaniu prawa w toku wykonywania czynności urzędowych - podejmowanie działań wyłącznie na podstawie wyraźne przyznanych kompetencji

• zasada praworządności - działanie organów jedynie na podstawie i w ramach kompetencji

• na obywatelach - jedynie obowiązek nienaruszania prawa

• właściwe wykonywanie czynności władczych - zabezpieczone przez rozbudowane instytucje kontrolujące

• standardy państwa prawnego - na podstawie porozumień, konwencji i paktów międzynarodowych: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych (1966) + odpowiednie konwencje europejskie

• właściwości formalne systemu prawa - jasność, co jest prawem i gdzie prawo można „odnaleźć”, jasność co do procedur tworzenia, ustalania treści i dostępności prawa

• przepisy - sformułowane w sposób zrozumiały i jednoznaczny

• zakaz retroaktywności prawa

• wymóg konstruowania takich rozwiązań prawnych, które są adekwatne do celu im stawianego (aby środki nie przerastały celu)

Ad. 14 Czwarta zasada demokracji

ZASADA PODZIAŁU WŁADZ

Zasada była przeciwieństwem zasady absolutyzmu monarszego i w tym sensie jest jedną z gwarancji demokratyzmu systemu władzy.

1)Dwa znaczenia zasady:

1. przedmiotowe (funkcjonalne) - polega na wydzieleniu pewnych rodzajowo odmiennych kierunków działania państwa, takich jak ustawodawstwo, wykonywanie praw i sądzenie. Takie podejście było już u Arystotelesa;

2. podmiotowe (organizacyjne) - polega na wyodrębnieniu grup organów sprawowania władzy. Zasługą Locke'a i Montesquieu było powiązanie przedmiotowego i podmiotowego rozumienia podziału władz → czyli że każdej ze sfer władzy odpowiada odrębna grupa organów władzy

2)system hamulców i równoważenia władz - stosunki między poszczególnymi władzami oparte są pewnym systemie wzajemnego oddziaływania, aby doprowadzić do stanu równości. Każda władza powinna mieć pewne instrumenty, które pozwalają jej powstrzymywać, hamować działanie pozostałych władz, a zarazem muszą istnieć instrumenty, które pozwalają innym władzom powstrzymywać, hamować jej działania. Konstruowanie systemu władz w państwie nie polega na tworzeniu nowych organów, a raczej na tworzeniu relacji między już istniejącymi. Relacje te opierają się na zasadzie równości tych władz.

Ad. 15 Piąta zasada nowoczesnych demokracji

ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ

Istotą tej koncepcji jest powiązanie dwóch podstawowych idei: gospodarki rynkowej i państwa socjalnego

1. zasadę gospodarki rynkowej (w aspekcie negatywny - zakaz wprowadzenia socjalistycznej gospodarki planowanej oraz w aspekcie pozytywnym - gospodarka oparta na mechanizmach rynkowych, na które państwo może oddziaływać, ale nie może ich zastępować swoimi decyzjami)

2. zasadę państwa socjalnego (nawiązanie do koncepcji tzw. państwa dobrobytu, które oddziaływuje na likwidowanie kryzysów i napięć społecznych z jednej strony poprzez politykę interwencjonizmu, tj. kontrola bezrobocia, stymulowanie rozwoju itd., a z drugiej strony przez rozbudowę sieci zabezpieczeń społecznych, jak renty, emerytury, systemy zasiłków) → ogólne zobowiązanie państwa do tych działań, a szczegółowe zobowiązania wynikają z art. 20 (poddanie pracy ochronie) jak i z praw socjalnych z art. 67-76.

• funkcjonowanie praw rynku

• społeczność gospodarki - dopuszczalność korygowania praw rynku przez państwo w celu uzyskania realizacji określonych potrzeb społecznych

• wolność działalności gospodarczej - wolność każdego do podejmowania produkcji i wprowadzania do obrotu wszelkiego rodzaju dóbr i usług przy posługiwaniu się tolerowanymi przez prawo formami tej aktywności; równość podmiotów gospodarczych

• prywatna własność - konstytucyjny zakaz przeprowadzania nacjonalizacji

• solidarność, dialog, współpraca partnerów społecznych

• funkcja wychowawczo-mobilizująca, a nie jednoznaczna norma prawna

• obowiązek ukształtowania w ustawach pewnych form dialogu

Ad. 16 Szóstą zasadą współczesnych państw de­mokratycznych

Zasady Sprawiedliwości Społecznej

To zasada państwa socjalnego , które ma pewne zobowiązania opiekuńcze do obywateli. Jest to kategoria ogólna , która tworzy wiele zasad. Sprawiedliwość społeczna rozróżniona jest wieloznacznie.

Konstytucja opiera się poszanowaniu wolności - to jest sprawiedliwym - co jest prawem.

Sprawiedliwość pojmowano jako sprawę tożsamą indywidualną, grupową, sądową.

• państwo odgrywa aktywną rolę w życiu społecznym

• władza zobowiązana do interwencji, korygowania (czasem sterowania) przebiegiem życia społecznego - stwarza obywatelom w miarę równe szanse do zajmowania i utrzymywania właściwego i stosownego miejsca w życiu społecznym

• tworzenie osłon, pewnych preferencji dla określonych kategorii osób ≠ przekreślanie na siłę wszelkich nierówności; nie jest też tożsame z państwem opiekuńczym

• zasada subsydiarności - wymóg uznawania właściwości do rozwiązania określonych kwestii w pierwszym rzędzie przez te podmioty, które kwestiom tym są najbliższe

• ponadto - społeczna, ale rynkowa gospodarka

Ad. 17 Co to są demokracje ułomne i fasadowe

Demokracja fasadowa

Państwa, w których zwykle reprezentowana jest tylko część procedur demokratycznych

Spełnione są standardy w zakresie przestrzegania praw politycznych i obywatelskich

Zazwyczaj część społeczeństwa podlega ograniczeniom w zakresie zarówno partycypacji politycznej jak i korzystania z pełni praw politycznych jak i obywatelskich.

Dla pozorów demokracji (demokracja fasadowa) decyzje zatwierdzane są przez bezwolny lub zdominowany stronnictwem prorządowym parlament. Przywódca posiada szereg osobistych prerogatyw, które dają mu realny wpływ na politykę państwa. Uwidacznia się to w rządzeniu wykonywanym za pomocą rozkazów, nakazów, sankcji karnych. Podstawą władzy jest często rozbudowany aparat przymusu w postaci armii, policji i służb bezpieczeństwa. Podtrzymują one władzę, co wiąże się z częstym stosowaniem lub grożeniem przymusem państwowym. W przeciwieństwie do totalitaryzmu ta dowolność posługiwania się przymusem ogranicza się tylko do jawnych przeciwników systemu. Jest to wybiórcze stosowanie przymusu, a nie powszechne i przejawia się w policyjnej inwigilacji czy represjonowaniu tylko aktywniejszych krytyków przywódcy autorytarnego i jego rządów (np. proces brzeski).

Demokracja ograniczona (ułomna)

- rywalizujący system partyjny

- uczestnictwo polityczne ograniczone dla grup lepiej usytuowanych

Ad. 18 i 19 (?)

Do kategorii demokracji fasadowych zalicza się




Objawy demokracji fasadowych

Wykład_10

Ad. 1 Określenie kultury politycznej

Kultura polityczna - to całokształt wartości, norm i reguł postępowania utrwalonych w świadomości podmiotów biorących udział w działaniach politycznych, a także:

- wiedza o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie polityką
- ocena zjawisk politycznych, sądy jak ma być sprawowana
- emocjonalne podejście do państwa, Ojczyzny
- uznane wzory zachowań politycznych

Kultura polityczna składa się z następujących elementów:

• intelektualnego (wiedza)

• normatywnego (wartościowanie)

• emocjonalnego (stosunek do polityki)

• czynnościowego (zachowanie i postępowanie w polityce)

Czynniki wpływające na kulturę polityczną:

• tradycje historyczne

• system ekonomiczny i polityczny

• otoczenie socjologiczne
  

Ad. 2 Typy kultury politycznej według Gabriela Almanda, Sidneya Verby i Bigmana Powella: Kultura zaściankowa (parafialna), Kultura poddańcza (podporządkowania), Kultura uczestnictwa

Ad. 3 Kultura polityczna zaściankowa charakteryzuje się- całkowity brak zainteresowania systemem politycznym. Jednostki nie mają świadomości swojej roli w politycznych procesach, nie przypisują polityce żadnego wpływu na swoje życie, nie chcą wpływać na politykę ale też nie oczekują nic od niej. Kultura ta jest właściwa dla afrykańskiej społeczności plemiennej, scentralizowanych księstw i królestw Afryki, bowiem w społeczeństwach tych nie występują wyspecjalizowane role polityczne; wodzowie, naczelnicy, szamani spełniają funkcje różnorakie: ekonomiczne, religijne, polityczne. Członkowie wspólnot prezentują jednolite postawy wchłaniające elementy postaw religijnych, społecznych i politycznych. System polityczny nastawia się bardziej na utrwalanie zaściankowości niż inicjowanie zmian.

Ad. 4 Kultura polityczna podporządkowania znamionuje się - jednostki i grupy są świadome złożoności systemu politycznego, zainteresowane są nie tylko tym co system polityczny im daje ale także tym jak mogą w nim uczestniczyć. Mają pewien zasób wiedzy na temat mechanizmów sprawowania władzy politycznej. Przeważa tu postawa podporządkowania się decyzjom politycznym bez względu na stosunek do władzy. Zbiorowości ludzkie przejawiają skłonność do oceny działań politycznych i instytucji publicznych. Generalnie nastawiają się na podporządkowanie decyzjom politycznym ośrodków decyzyjnych. Kultura ta bywa właściwa dla społeczeństw kształtujących systemy demokratyczne, bądź też dla systemów autorytarnych. Procesy polityczne przebiegają tu wciąż pod wpływem nawyków i przyzwyczajeń kultury narzucania i wskazywania odgórnego.

Ad. 5 Kultura polityczna uczestnictwa przejawia się - jest charakterystyczna dla społeczeństw o ukształtowanych i demokratycznych systemach politycznych, obywatele są w niej czynnie zainteresowani nie tylko tym co system polityczny im daje ale także tym jak sami mogą w nim uczestniczyć. Jednostki mają szerokie rozeznanie w zakresie dostępnych środków i sposobów wpływania na politykę. Członkowie społeczeństwa starają się wyrobić poglądy o stosunku do różnych podmiotów polityki i ich działaniach. Postawy i zachowania jednostek zmieniają się pod wpływem informacji i oddziaływań przywódców i elit politycznych.

Ad. 6-8 jakieś kretyńske porównania, nie wiem o co tutaj chodzi:

Kultura polityczna zaściankowości i podporządkowania

Kultura polityczna podporządkowania i uczestnictwa

Kultura polityczna zaściankowości i uczestnictwa

Ad. 9 Postawy i zachowania polityczne

a) Postawa polityczna - względnie trwały stosunek jednostek lub grup społecznych do podmiotów polityki i ich działań, systemu politycznego i jego składników, elit politycznych, idei i wartości politycznych oraz decyzji politycznych; kształtują się w toku socjalizacji i edukacji politycznej


b) Zachowanie polityczne jest to reakcja ludzi (jednostek, grup społecznych) na bodźce wywodzące się ze zjawisk politycznych i procesów politycznych.

Czynniki mające wpływ na zachowania polityczne

• cele oraz środki do ich realizacji

• świadomość polityczna ( jeden z najważniejszych czynników)

• psychika oraz osobowość podmiotu

• wpływ środowiska ( często środowisko występuje jako determinanta zachowań politycznych)

• czynniki sytuacyjne

• system wzorców zachowań utrwalonych i upowszechnionych w tradycji i kulturze politycznej, przyjęty podczas procesu socjalizacji system wartości - bardzo silna determinanta bowiem wykształcone wzorce wynikają z akceptowanych norm moralnych i norm politycznych.

Ad. 10 Wzorce zachowań i tradycja polityczna

Zachowania polityczne przejawiają się poprzez

• publiczne manifestowanie poparcia dla przywódcy

• polemiki kandydatów na parlamentarzystów

• powstrzymanie się od korzystania z prawa głosu w wyborach powszechnych

• wywieranie bezpośredniego lub pośredniego wpływu na środki decyzji politycznych

• uczestnictwo w strajku

• korzystanie z biernego prawa wyborczego-kandydowanie na urząd publiczny

• upowszechnianie informacji politycznych w środkach masowego przekazu

Zachowania polityczne w państwach demokratycznych

W państwie demokratycznym najbardziej cenione są zachowania polityczne oparte na aktywnym, świadomym i odpowiedzialnym udziale obywateli w życiu politycznym (łączone z działalnością w grupach i stowarzyszeniach, szczególnie lokalnych), zachowania o charakterze konsensualnym i konformistycznym, które charakterystyczne są dla społeczeństwa obywatelskiego.

Tradycja polityczna sprowadza się do przekazu idei i wartości politycznych oraz wzorców zachowania politycznego z pokolenia na pokolenie. Spełnia ona pożyteczną rolę w kształtowaniu ciągłości wspólnoty narodowej i przejmowaniu pożytecznych doświadczeń w zakresie funkcjonowania mechanizmów władzy publicznej, a także kształtowaniu aktywnych postaw obywatelskich. Tradycja polityczna sprowadza się do przejmowania dziedzictwa kulturowego wartościowego dla chwili obecnej jak i przyszłości. O przekazie decyduje hierarchia wartości jako społecznie doniosła dla urządzenia życia politycznego państwa. Tradycja polityczna jest jednym z głównych sposobów korzystania z dorobku przeszłości kulturowej dla tworzenia współczesnego ładu politycznego.W odwołaniu się do tradycji politycznej przydatnej dla współczesnego społeczeństwa i państwa polskiego ma się na myśli głównie demokratyczny dorobek kulturowy w zakresie idei i wartości politycznych od oświecenia do po współczesność. Kultura polityczna społeczeństwa polskiego wzbogacona obecnie o nośniki tradycji politycznej staje się bardziej przystawalna do świadomości narodowej i zrozumiałą dla szerokich kręgów społeczeństwa. Duże znaczenie obecnie w kształtowaniu tego procesu ma powstały w 1992 roku w Krakowie Ośrodek myśli politycznej stworzony w celu prowadzeni debaty publicznej opolskiej polityce. Zajmuje się również działalnością naukową z zakresu filozofii politycznej oraz stosunków międzynarodowych.

---