7285


Część V

OCHRONA GLEBY I KSZTAŁTOWANIE ZIELENI WOKÓŁ PLACÓWKI

PAKIET INFORMACYJNO - EDUKACYJNY DLA NAUCZYCIELI

0x01 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic
Wiadomości teoretyczne

W starożytności ludzie wierzyli, że dzięki kontaktowi z ziemią otrzymują siły życiowe. Traktowali Ziemię jak wspólną matkę i bardzo ją szanowali. Ziemia bowiem żywi, ubiera
i daje przestrzeń do życia. W ziemi drzemią potężne siły przyrody. Kiełkujące nasiona potrafią kruszyć beton i asfalt. Ziemia daje nam punkt oparcia, dzięki sile zwanej przyciąganiem ziemskim możemy chodzić po jej powierzchni.

Powierzchnia Ziemi ulega ciągłym zmianom, twarde skały wietrzeją i kruszą się, zasiedlą je pionierskie porosty i mchy, z czasem pokryjwają się warstwą żyznej gleby, na której wyrosną lasy.

Ziemia kryje w sobie ogromne bogactwa, dlatego jest ciągle wiercona, drążona, rozgrzebywana i rozkopywana. Wydobywając 1 tonę pełnowartościowego węgla, przesuwa się 5 ton ziemi, skał, kamieni i miału węglowego. By wydobyć 1 gram złota przerzuca się
3 tony ziemi.

Co to jest gleba?

Gleba jest luźną, przepuszczalną, powierzchniową warstwą skorupy ziemskiej, która stanowi punkt oparcia i środowisko życia dla roślin, zwierząt, bakterii i grzybów. Służy do magazynowania wody i składników mineralnych.

Gleba składa się z części mineralnej i organicznej (składników nieożywionych
i żywych). Rodzaj każdej gleby określa jej struktura, układ oraz miąższość poszczególnych warstw, zakwaszenie, temperatura oraz charakterystyczny zespół roślin, zwierząt.

W glebie zachodzą różnorodne procesy fizyczne, chemiczne i biologiczne.

Jak powstaje gleba?

Gleba powstaje w wyniku wietrzenia skały macierzystej, wskutek działania wody, roślin, zwierząt, człowieka i mikroorganizmów oraz czynników klimatycznych.

Tworzenie gleby to proces bardzo powolny. 2-3 cm gleby powstają przez 200-1000 lat! Taką warstwę może spłukać jedna większa ulewa, jeśli zbocze pagórka pozbawione zostanie roślinności.

Wietrzenie mechaniczne (fizyczne) powoduje pękanie skał pod wpływem dużych wahań temperatury. W wysokiej temperaturze skały nieznacznie się rozszerzają, w niskiej temperaturze - kurczą się. Powtarzające się przez dłuższy czas naprężenia w skale powodują jej pękanie. W chłodnych klimatach do rozpadu skał przyczynia się woda zamarzająca w szczelinach skalnych.

Wietrzenie chemiczne pociąga za sobą zmiany w składzie chemicznym skał. Jest ono spowodowane oddziaływaniem słabych kwasów na skały. Głównym produktem wietrzenia chemicznego są różne rodzaje gliny.

Duże znaczenie w tworzeniu gleby mają organizmy żywe, zwłaszcza porosty, których wymagania pokarmowe są niewielkie. Przetwarzają one energię słoneczną, wodę oraz dwutlenek węgla i azot z powietrza w białko roślinne. Po obumarciu porostów, zwietrzała skała wzbogaca się w materię organiczną. Stanowi ona nie tylko źródło składników odżywczych, ale także punkt zaczepienia dla mchów, traw, krzewów i drzew. Porosty wytwarzają kwasy, które rozpuszczają podłoże mineralne i przyspieszają wietrzenie wierzchniej warstwy skał a zarazem tworząc warstwę ochronną zapobiegają wietrzeniu i wymywaniu głębszych warstw skał w ten sposób stabilizując tworzącą się glebę.

Skład gleby

„W ziarnku piasku ujrzeć świat cały,

Całe niebo - w kwiatku koniczyny.

Nieskończoność zmieścić w dłoni małej,

Wieczność poznać w ciągu godziny.”

Blake William

Gleba składa się z części mineralnej i organicznej. Mineralne składniki gleby stanowią cząstki o najrozmaitszych rozmiarach (począwszy od dużych kamieni, a skończywszy na najdrobniejszych cząstkach gliniastych). Powstają one ze skał wchodzących w skład skorupy ziemskiej.

Rośliny nie mogą rosnąć na glebach składających się wyłącznie z substancji mineralnych. Urodzajna (żyzna) gleba powinna zawierać również substancje organiczne czyli próchnicę. Próchnica powstaje z rozkładających się resztek organizmów roślinnych i zwierzęcych. Jest nie tylko źródłem składników pokarmowych dla roślin, lecz także zwiększa porowatość gleby, co przyczynia się do odpowiedniego jej przewietrzania oraz ułatwia pochłanianie i zatrzymywanie wody.

Warstwy gleby leżące jedna na drugiej mają odmienny kolor. Zabarwienie to zależy od ilości próchnicy, składu mineralnego, zawartości związków organicznych, stopnia rozdrobnienia i wilgotności. Próchnica nadaje glebie brunatne lub czarne zabarwienie.

O pięknie naszej przyrody, a przede wszystkim o tym, co rośnie w danym miejscu, decydują 4 podstawowe składniki gleby: części mineralne, woda, powietrze oraz cząstki organiczne. Wszystkie składniki występują w postaci mieszaniny, co umożliwia ciągłe zachodzenie różnych procesów.

Wpływ działalności człowieka na jakość gleby w mieście oraz sposoby ochrony gleby w warunkach miejskich

Gleba w warunkach miejskich pozostaje pod ciągłym, niekorzystnym wpływem zmian spowodowanych ludzką działalnością. Podczas budowy budynków i ulic niszczy się naturalną strukturę gleby, warstwy zostają chaotycznie przemieszane. Na placach budów, podczas wyburzania starych budynków lub wymiany nawierzchni ulic powstają tony gruzu, który trafia do gleby jako „wypełniacz” różnych wykopów. Po wojnie gleba w Warszawie została wymieszana z gruzem ze zburzonych i spalonych budynków, zawiera więc stosunkowo dużo wapnia, co uniemożliwia wzrost wielu roślin.

Są jednak rośliny, które potrafią przeżyć w tak trudnych warunkach, a nawet „wyleczyć” glebę, zamieniając kamienną pustynię w zielony dywan. Do takich roślin należy starzec zwyczajny i starzec wiosenny (ten ostatni szczególnie zasłużył się w „leczeniu” powojennych gruzowisk) oraz mniszek lekarski pospolicie zwany mleczem, które rozsiewają miliony delikatnych nasion zaopatrzonych w małe spadochroniki. Gruzy i rumowiska ozdabiają piękne kwiaty wierzbówki kiprzycy (fioletowe) i cykorii podróżnika (niebieskie). Jedna roślina wierzbówki kiprzycy wytwarza 90 tysięcy nasion-spadochroników. Inną strategię opanowania gruzowisk posiada babka zwyczajna, której okrywy nasion śluzowacieją po deszczu i jako galaretowata masa przyklejają się do butów przechodniów i kół pojazdów lub wędrują w przewodach pokarmowych ptaków, natomiast łopian zwany też łopuchem rozsiewa się, przyczepiając swoje koszyczki z nasionami do sierści zwierząt i ludzkich ubrań - „czepia się jak rzep psiego ogona”- mówimy.

Dla naszej wygody olbrzymie powierzchnie w mieście pokryte są asfaltem lub betonem, który hamuje napowietrzanie gleby i szybko się nagrzewa. Nagrzewają się również kamienne domy.

Jeśli gleba pokryta jest trawą, to chroni ona podłoże przed silnym nagrzaniem w dzień i nadmiernym ochładzaniem w nocy. Z przeprowadzonych badań wynika, że przy temperaturze powietrza 32 st.C temperatura nawierzchni pokrytej trawą zroszoną wynosiła 34 st.C, trawą nie zroszoną 43 st.C, natomiast asfaltem 52 st.C!

Atmosfera w mieście przesycona jest spalinami, zawiera dużo sadzy i pyłów, które osadzają się na glebie. Powierzchnie trawiaste wpływają hamująco na prędkość wiatrów, co oznacza, że pyły mogą swobodnie osiadać na trawie. Zbadano, że 1 ha trawnika w ciągu wegetacji (od kwietnia do października) zatrzymuje na liściach od 25 do 40 kg pyłów! Liście chwastów zatrzymują latem o wiele więcej pyłów niż zwykły trawnik.

Rośliny do prawidłowego rozwoju potrzebują soli mineralnych, które pobierają z gleby w określonej postaci. Zarówno ich niedobór jak i nadmiar mają niekorzystny wpływ na rośliny, dlatego ważne jest dostosowanie sposobu nawożenia do rzeczywistych potrzeb roślin. Można je określić dokonując specjalnych analiz glebowych. Pierwiastkami, które wprowadzamy do gleby miejskiej w nadmiarze są przede wszystkim azot (nawożenie), fosfor (nawożenie i detergenty), sód i potas (nawożenie i solenie ulic).

Rośliny uprawne mogą pobierać azot w nadmiarze i gromadzić go w korzeniach, kłębach i liściach. Dla roślin nie jest to szkodliwe, ale stanowi zagrożenie zdrowia ludzi i zwierząt spożywających te rośliny. Drzewa rosnące wzdłuż arterii komunikacyjnych cierpią z kolei z powodu nadmiernego zasolenia gleby od soli używanej zimą do topienia lodu na jezdni.

W ciągu ostatnich lat niepokojąco wzrasta zawartość substancji toksycznych w glebie, pochodzą one z zanieczyszczeń przemysłowych, komunikacyjnych i zanieczyszczeń z elektrociepłowni. Źródłem mogą być również odpady komunalne, produkowane przez mieszkańców miasta, szczególnie tworzywa sztuczne, farby i lakiery.

Do roślin, które wchłaniają szczególnie groźne dla ludzi metale ciężkie, takie jak cynk, chrom, ołów i kobalt, należą rdest ptasi i mniszek lekarski.

Gleby ciężkie, gliniaste i próchnicze kumulują większe ilości metali ciężkich niż gleby piaszczyste. Przy przenikaniu do organizmów roślin dużą rolę odgrywa odczyn gleby. Im gleba bardziej kwaśna, tym więcej w niej rozpuszczalnych, toksycznych związków. Zwiększenie w glebie zawartości wapnia i magnezu powoduje, że zawarte w niej metale przechodzą w związki nierozpuszczalne, a więc nieprzyswajalne przez rośliny.

Aby gleba mogła pełnić rolę filtra i odtruwacza potrzebuje magnezu i wapnia, a najkorzystniejszym nawozem zawierającym te pierwiastki jest dolomit.

„...Cóż to,

czy zawsze przyroda ma naprawiać to,

co ludzie zniszczą ...”

Karel Capek

Miejskie rośliny żyją mimo wszystko, porastają nawet zaplamione oliwą i smarem tory tramwajowe (mniszek lekarski, krwawnik pospolity, rumianek bezpromieniowy, sałata kompasowa), różne zioła rosną między płytami chodnikowymi, znosząc codzienne deptanie. Nowe płytki uliczne, ściśle przylegające do siebie są dla nas bardzo wygodne, ale gleba pod nimi nie ma możliwości wymiany powietrza.

Człowiek chcąc upiększyć miejskie trawniki wylewa lub wysypuje chemikalia, żeby pozbyć się chwastów. Powoduje to tylko łysienie trawników, znika trawa, a chwasty i tak powracają. Rodzime stare gatunki opanowują teren, bo są najlepiej przystosowane. Bez względu na to, co się posieje i tak rosnąć będzie to, na co pozwalają warunki środowiska.

Gatunki drzew dobrze znoszące warunki miejskie: suche, przegrzane stanowiska, jałowe, zasadowe gleby o dużej zawartości wapnia, często duże zasolenie i duża zawartość dwutlenku węgla to: platan, dąb szypułkowy, klon polny i pospolity, leszczyna drzewiasta, grochodrzew, brzoza brodawkowata, jarząb mączny i szwedzki oraz lipa srebrzysta i warszawska.

Rośliny, które lubią kwaśną glebę to:

szczaw, szczawik zajęczy, koniczyna biała, wrzos.

Rośliny, które lubią dużą zawartość azotu w glebie to:

pokrzywa, dziurawiec, jasnota biała lub plamista, komosa biała.

Rośliny, które lubią kredę (wapnolubne) i bardzo nie lubią kwaśnej gleby to: lawenda, sasanka zwyczajna, oset, jaskier polny, ostróżka polna, biedrzeniec.

Dzięki roślinom, które przystosowały się do tych ciężkich warunków, mogą w miejskiej glebie żyć zwierzęta.

Jeśli podniesiemy leżący na poboczu kamień, znajdziemy tam stonogi, larwy różnych owadów i ślimaki, głębiej, w wilgotnej ściółce spotkamy krocionogi, zjadające roślinne szczątki i skorki żywiące się płatkami kwiatów i innymi częściami roślin, a także mszycami oraz bardzo drapieżne wije, które polują nawet na stonogi i larwy owadów. Wśród liści, patyków i śmieci pełno będzie pająków i larw much. Jeszcze głębiej żyją dżdżownice, o których Karol Darwin powiedział, że są najstarszymi rolnikami świata, wiercąc kanaliki i wciągając butwiejące listki użyźniają i napowietrzają glebę. Większe korytarze i tunele kopią krety, ale ich działalność nie wzbudza takiego zachwytu, bo często podcinają korzenie roślin i polują na dżdżownice.

Wpływ jakości gleby w mieście na zdrowie człowieka

Bardzo szkodliwe dla zdrowia człowieka są metale ciężkie, takie jak: ołów, rtęć, kadm, arsen, miedź, cynk, chrom, kobalt. Najgroźniejsze z nich to rtęć, ołów i kadm. Obecność metali ciężkich w organizmie człowieka może wywołać zaburzenia psychiczne i choroby nowotworowe.

Rośliny pobierają te toksyny z gleby i gromadzą je w różnych częściach ciała. Najwięcej metali ciężkich gromadzi się w korzeniach, następnie w liściach i łodygach, najmniej w owocach. Nadmierne gromadzenie metali ciężkich jest szkodliwe dla samej rośliny, a dla jej konsumenta toksyczne. Spośród powszechnie spożywanych warzyw najwięcej metali ciężkich kumulują: marchew, burak, sałata.

Jak zapobiec zatruciu metalami ciężkimi?

Podstawą jest świadomość i etyka ekologiczna producenta żywności: ogrodnika, rolnika, działkowca. Decyzję o tym, co uprawiać, mając działkę lub gospodarstwo rolne na terenach miejskich, powinno się uzależnić od wyników analizy gleby na zawartość metali ciężkich.

Przy przekroczeniach norm należy zaniechać upraw zarówno dla dobra siebie jak i innych konsumentów.

Jeżeli zawartość szkodliwych metali w glebie (wszystkich lub tylko jednego) oscyluje lub przekracza średni stopień kumulacji, powinno się ograniczyć uprawy do roślin, które w małym stopniu pobierają te metale, np. kapusta oraz rośliny strączkowe: fasola, soja, bób.

Ponieważ jednak koszt analiz składu gleb jest kosztowny i nie każdego na nie stać, trzeba zakładać, że jeśli działka leży w odległości mniejszej niż 150 m od drogi (szczególnie często uczęszczanej) lub w pobliżu dużych zakładów, fabryk (np. w pobliżu huty, elektrociepłowni) to z dużym prawdopodobieństwem gleba na niej jest skażona metalami cięzkimi.

Instrukcja dla nauczyciela

Obszar „Ochrona gleby i kształtowanie terenu wokół placówki” został podzielony na cztery główne tematy:

- „Tajemnice grudki ziemi”

- „Zieleń i mieszkańcy gleby”

- „Mali ogrodnicy”

- „Oazy zieleni w mieście”

Każdy z tematów zawiera cel główny oraz propozycje działań - zabaw, doświadczeń, obserwacji sprzyjających ich realizacji. Wszystkie proponowane zajęcia zostały sprawdzone w praktyce z grupą dzieci w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. Większość ćwiczeń jest przeznaczona do realizacji zarówno z dziećmi w wieku przedszkolnym jak i wczesnoszkolnym. Tam gdzie ćwiczenie przeznaczone jest raczej dla dzieci starszych istnieje odpowiednia adnotacja. Proponowane tematy zajęć i ćwiczenia nauczyciel może ułożyć według własnej koncepcji, odpowiedniej dla grupy, z którą aktualnie pracuje. Przy kolejnych tematach zajęć nie podano ich czasu. Zależeć on będzie bowiem od wielu czynników: wieku dzieci, składu grupy, jej liczebności oraz warunków zewnętrznych, np.: odległość od parku, pora roku. Materiały potrzebne do zajęć wypisywane są przy propozycjach ćwiczeń, doświadczeń i zabaw.

Obszar „Ochrona gleby i kształtowanie terenu wokół placówki” poza podstawowym zestawem zajęć pozwalających na realizację przyjętych celów, zawiera także propozycje zajęć rozszerzających.

Obszar „Ochrona gleby i kształtowanie terenu wokół placówki” zawiera dużo propozycji ćwiczeń, doświadczeń bardzo wzbogacający działania dzieci i podnoszących atrakcyjność zajęć, ale wymagających specjalistycznego sprzętu laboratoryjnego. Zrezygnowanie jednak z tych propozycji może zubożyć proponowaną tematykę.

Tematyka zajęć

TEMAT PIERWSZY: „Tajemnice grudki ziemi”

Cel: Poznanie właściwości gleby i jej roli w życiu organizmów żywych.

Realizacja:

  1. Badania organoleptyczne różnych rodzajów gleby (ziemia z ogródka, piasek rzeczny, żwir, ziemia do kwiatów, ziemia z trawnika przy ruchliwej ulicy, glina, torf)

Ćwiczenie - badanie składu i właściwości gleby

Potrzebne materiały: 2 zlewki, 2 szklane lejki, lupy, pręcik szklany lub patyczek, kartki papieru, różne próbki gleby.

Wykonanie - część I:

Na białej kartce papieru rozsypujemy poszczególne próbki gleby, rozgarniamy je pręcikiem lub patyczkiem - starając się rozdzielić składniki. Obserwujemy przez lupkę, starając się rozróżnić ziarna żwiru, piasku oraz składniki organiczne (próchnicę, szczątki roślin i zwierząt).

Następnie rozcieramy w palcach trochę gleby z danej próbki.

Wnioski:

Cząstki piasku są szorstkie, cząstki pyłu przypominają w dotyku mąkę, a z gliny można ulepić wałeczki. Jeśli w danej próbce mamy więcej piasku i żwiru to jest to gleba piaszczysta, jeśli więcej gliny, to gliniasta.

Wykonanie - część II:

W dwóch szklanych lejkach umieszczamy różne próbki gleby: w jednym ziemię do kwiatów, w drugim piasek z piaskownicy. Oba lejki umieszczamy na zlewkach. Do obu z nich wlewamy tę samą ilość wody, np. 10 ml i mierzymy czas przepływu wody do zlewek. Ten sam rodzaj próbek gleby umieszczamy w zlewkach i zalewamy taką samą ilością wody. Obserwujemy zmiany.

Wnioski:

Woda zdecydowanie szybciej przecieka przez piasek niż przez ziemię ogrodową. Ziemia ogrodowa pod wpływem wody powiększa swoją objętość, a piasek nie.

Skład gleby decyduje o jej zdolności zatrzymywania wody i możliwości napowietrzenia. Gleba porowata, o średniej wilgotności jest najlepsza dla roślin.

Zabawa „Poszukiwania jaszczurki”.

Zadanie: Odnalezienie wielu próbek gleby i badanie ich właściwości.

Forma aktywności: Poszukiwania, zespoły badawcze.

Proces ułatwiający poznawanie wielością zmysłów, rozwijający współpracę w grupie, wymianę wiedzy i uczuć między dziećmi. Nawiązania do tego procesu pozwalają poznać rolę i cechy charakterystyczne gleb w różnych miejscach parku (lasu).

Dzielimy dzieci na cztery drużyny, które do słoiczków(150ml) będą zbierać próbki gleby według Planu Poszukiwań Jaszczurki (powinno być co najmniej tyle słoiczków, ile zakłada skala Planu Poszukiwań Jaszczurki; lepiej, gdy jest ich więcej, bo przyroda lubi niespodzianki i dzieci są bardzo dociekliwe). Każda z kilkuosobowych grup otrzymuje "plan" odnalezienia próbek ziemi według jej różnych cech.

"Plan Poszukiwań Jaszczurki":

-śliska-lepka-miękka-puszysta-twarda-twarda jak skała,

-pylista-piaszczysta-błotnista-próchnicza-kamienista,

-sucha jak pieprz-sucha-wilgotna-mokra-ociekająca wodą,

-jasna-żółta-czerwona-szara-brunatna-czarna,

-pachnąca drzewem-wodą-gniciem-liśćmi-czymś dziwnym.

Zabawę rozpoczyna opowieść o jaszczurce, która kiedyś przechodziła przez las kilka razy, ale zawsze zwracała uwagę na inną cechę gleby, po jakiej się poruszała (twardość, konsystencję, wilgotność, kolor, zapach, roślinność porastającą daną glebę). Każda grupa w bliskim otoczeniu leśnej ścieżki stara się zebrać próbki odpowiadające danej cesze. Po kilku minutach poszukiwań spotykamy się na ścieżce i dzieci prezentują swoje zbiory. Można zapraszać do środka okręgu dzieci z próbkami, np. gleby próchniczej, a każda z grup sprawdza, czy nie ma jej w swoich zbiorach. Każda z grup opowiada o cesze, dzięki której ją odnalazła. Pozwala to na zebranie wiedzy i doświadczeń wielu dzieci, a także pokazuje jak wiele cech posiadają różne rodzaje gleby.

Nawiązania: Każda z grup wybiera spośród swoich próbek tę, która najbardziej odpowiada danemu zadaniu, np. wybranie gleby dla wymagającego nasionka, gleby, w której z trudnością będą rosły korzenie, najlepszej gleby na norę myszy. Im więcej znajdzie się próbek tej samej gleby pochodzących z różnych grup, tym ma ona więcej cech spełniających zadanie.

  1. Jak powstaje gleba? - wpływ wody, powietrza i organizmów żywych.

Ćwiczenie - wietrzenie chemiczne skał

Potrzebne materiały: zlewka, ocet 10%, okruchy skały wapiennej.

Wykonanie: umieszczamy okruchy skały wapiennej w zlewce i dodajemy kroplami ocet. Obserwujemy zachodzące zmiany.

Wnioski: widzimy burzenie i pienienie się na powierzchni skały. To wydziela się gaz (dwutlenek węgla), co świadczy o rozkładzie skały. Rośliny wytwarzają słabe kwasy organiczne, które powodują wietrzenie skał. Możemy się o tym przekonać badając odczyn korzeni kiełkujących roślin lub siewek, np. rzeżuchy przy pomocy papierka lakmusowego.

  1. Po co jest gleba?

Doświadczenie z selerem. Niebieski pejzaż.

Zanurzamy w wodzie zabarwionej niebieskim barwnikiem spożywczym łodygi selera. Sprawdzamy co godzinę jak zmienia się roślina? /wg Szkoły eksperymentów/ W tym czasie prosimy dzieci, żeby wyobraziły sobie, że któregoś pięknego dnia jakieś Niebieskie Licho wlało do rzeczki niebieską farbę. Co stało się ze wszystkim, co rośnie wzdłuż jej brzegów? ak mogą wyglądać stworzenia żyjące w zabarwionej wodzie? Dzieci dostają różne odcienie niebieskiej farby i malują „ Niebieski krajobraz. Po sprawdzeniu, jak zmienił się nasz seler oglądamy nasze prace. Jak myślicie, co się stanie, kiedy rośliny razem z wodą pobiorą trujące substancje?

Nauczyciel przygotowuje kilka małych pojemników z ziemią i sadzi wspólnie z dziećmi nasiona roślin szybko rosnących (koper, rzeżucha) Każdą z nich dzieci podlewają wodą o różnym stopniu zanieczyszczenia. Swoje spostrzeżenia notują w tabelce (dzieci młodsze przy pomocy rysunków)

czysta woda

woda słona

woda z proszkiem do prania

woda z rzeki/stawu/kałuży

wynik po 3-4 dniach

wynik po 5-6 dniach

wynik po tygodniu

Spostrzeżenia dotyczą różnic we wzroście roślin, w barwie, wielkości listków (inne)

Po tym doświadczeniu formułują wnioski i odpowiadają na pytanie dlaczego solenie ulic w czasie zimy szkodzi roślinom.

Opis ćwiczenia

Potrzebne materiały: 5 lub 6 dżdżownic (duże z wyraźnym siodełkiem po środku), duży szklany słoik, suche podarte liście przesiana ziemia ogrodowa, piasek, ciemna szmatka.

Wykonanie:

1. Napełnij słoik na zmianę warstwami piasku i ziemi, każdą ok. 2,5 cm warstwę spryskaj wodą.

2. Delikatnie włóż dżdżownice do słoika, trzymając je z dala od dużego światła.

3. Ułóż na górnej warstwie suche liście.

4. Przykryj dokładnie słoik szmatką, postaw w ciemnym miejscu.

5. Pozostaw dżdżownice przez kilka dni w spokoju.

6. PO ZAKOŃCZENIU ĆWICZENIA ZANIEŚ JE TAM, GDZIE JE ZNALAZŁEŚ!

Wniosek: Dżdżownice wyryły w piasku i ziemi tunele dzięki którym powietrze dociera do korzeni. Ułożone przez ciebie warstwy zaczęły mieszać się ze sobą. Dżdżownice ściągnęły także liście w głąb słoika. Liście te użyźnią glebę.

  1. Założenie hodowli roślin na wyżej wymienionych rodzajach gleby - obserwacja wzrostu

Opis doświadczenia

Potrzebne materiały: jednakowe pojemniczki z różnymi rodzajami ziemi (wymienionymi wyżej), koper lub rzeżucha, pojemnik do podlewania.

Wykonanie:

Ćwiczenie - Wpływ środków czyszczących, używanych w gospodarstwie domowym, na rośliny

Potrzebne materiały: zakręcane słoiki, małe zlewki (50 ml), kawałek tektury, taśma samoprzylepna, liście fiołka alpejskiego lub pelargonii, płyn do czyszczenia podłóg, piekarników, dywanów, płyn do mycia naczyń.

Wykonanie:

Wycinamy z tektury krążek, przylegający do wewnętrznej strony pokrywki. Układamy go na pokrywce i powoli nasączamy wybranym środkiem. Na nasączonym krążku stawiamy zlewkę z liściem, przykrywamy ją odwróconym słoikiem i uszczelniamy taśmą. Obok ustawiamy słoik kontrolny z liściem, z tekturką bez środka czyszczącego.

Wniosek:

Rośliny pobierając z otoczenia składniki niezbędne do życia, pobierają jednocześnie różne trucizny lub składniki pogarszające ich wzrost i wygląd. Wiele środków czyszczących używanych w gospodarstwie domowym źle wpływa na rozwój roślin. Warto więc wrócić do sposobów stosowanych przez nasze babcie i używać do czyszczenia i zmywania sody i octu lub przynajmniej używać środki, które ulegają biodegradacji. I przede wszystkim używać ich mniej.

Ćwiczenie - wpływ kwasów na życie organizmów żywych

1) wpływ kwasu fosforowego zawartego w coca-coli

Potrzebne materiały: butelka coca-coli, zlewka, żyletka, papierek lakmusowy.

Wykonanie:

Przelewamy coca-colę do zlewki i sprawdzamy kwasowość papierkiem lakmusowym. Powinien zmienić kolor na czerwony wskazując obecność kwasu. Następnie wrzucamy do płynu żyletkę i pozostawiamy na kilka dni.

Wniosek:

Kwas fosforowy zawarty w coca-coli w widoczny sposób niszczy stal. Jaki wpływ na organizmy żywe może mieć kwas fosforowy skoro rozpuścił stalową żyletkę?

Fosfor jest potrzebny roślinom do prawidłowego wzrostu. Uprawiając rośliny dostarczamy go w postaci nawozów fosforowych. Jeśli dostarczymy ich za dużo, to nadmiar fosforu zostanie w glebie i będzie szkodził roślinom (podobnie jak kwas fosforowy z coca-coli rozpuszczający żyletkę). Ludzie dodatkowo zatruwają glebę nadmiarem fosforu stosując proszki do prania i inne detergenty zawierające fosforany.

2) wpływ kwaśnego podłoża na zachowanie zwierząt:

Potrzebne materiały: szklana kuweta, bagietka lub pręcik szklany, próbka gleby, kwas octowy (ocet10%), wata opatrunkowa, dżdżownica, ślimak.

Wykonanie:

Próbkę gleby równomiernie rozprowadzamy w kuwecie, w różnych miejscach umieszczamy waciki nasączone octem przy pomocy bagietki. Ostrożnie przenosimy do kuwety ślimaka i dżdżownicę. Obserwujemy ich zachowanie. Po zapisaniu wyników przenosimy okazy do ich naturalnego środowiska!

Wniosek:

Ślimak najpierw wciąga ciało do muszli, a następnie szuka innej drogi. Dżdżownica odsuwa się od zakwaszonego miejsca. Oba organizmy nie lubią kwaśnego podłoża. Muszla ślimaka (jego domek) zbudowana jest głównie z wapienia, który ulega rozpuszczeniu w środowisku lekko kwaśnym (patrz - doświadczenie z rozpuszczaniem skały wapiennej pod wpływem octu).

3. Założenie hodowli roślin na wyżej wymienionych rodzajach gleby - obserwacja wzrostu (opis doświadczenia)(koper lub rzeżucha).

TEMAT DRUGI: „Zieleń i mieszkańcy gleby”

Cel: Poznanie różnorodności życia w glebie oraz różnorodności gatunkowej i przystosowań roślin do życia w mieście.

Realizacja:

  1. W ogródku, na boisku.

- Co rośnie w naszym ogrodzie?

Zabawa „Gdzie się ukryły takie rośliny?

Przed zabawą nauczyciel musi dokładnie sprawdzić, jakie gatunki rosą w ogrodzie.

Potrzebne materiały: kartki z oznaczeniami cech roślin: np.: duża, ciemnozielony, brązowy; ewentualnie klucze do rozpoznawania gatunków.

Przebieg zabawy:

Nauczyciel wręcza dzieciom lub grupkom dzieci kartoniki z cechami roślin, cechy mogą zostać napisane lub dla młodszych dzieci narysowane. Dzieci starają się znaleźć rośliny według wskazanych cech. Cechy mogą wskazywać na jedną roślinę bądź na kilka roślin. Nauczyciel dobiera kartki z cechami w zależności od możliwości dzieci. Jeśli kartka opisuje kilka roślin daje to nam okazję do tego by szukać cech je różniących.

Naturalnym przedłużeniem zabawy dla dzieci starszych będzie szukanie w kluczu nazw odnalezionych roślin oraz robienie tabliczek - wizytówek z ich nazwami.

Roślinne wizytówki:

Zabawa „Jak się nazywam?”

Ćwiczenie to pozwala dostrzec wielość cech, które odróżniają rośliny od siebie, a także wielość sposobów poznawania ich życia.

Dawno temu powstały nazwy roślin, które często określają ich cechy charakterystyczne. Prowadzący może podać kilka przykładów takiego nazewnictwa, np. mlecz - dmuchawiec - mniszek lekarski. Z łodygi tej rośliny po przecięciu wydziela gorzkie mleczko, lekkie nasiona w kształcie małych spadochroników zdmuchuje wiatr lub dzieci, a pozostające dno kwiatowe o szorstkiej powierzchni przypomina ogoloną głowę mnicha. Prowadzący przedstawia w ten sposób kilka roślin, po czym proponuje dzieciom wyszukanie ciekawych okazów roślin i wymyślenie dla nich nazw. Podczas spotkania w grupie wszyscy po kolei przedstawiają nazwy, które nadali roślinom, a inni próbują odnaleźć w pobliżu roślinę odpowiadającą tej nazwie.

W tej zabawie dzieci uczą się spostrzegawczości i zdobywają umiejętność wyrażania werbalnie wrażeń zmysłowych. Można kontynuować zabawę poszukując wyjaśnienia nazw niektórych roślin w baśniach i legendach, np. jedna z legend głosi, że dziurawiec to roślina, którą w wielkim gniewie podziurawił diabeł.

  1. Na trawniku (szkolnym, przedszkolnym lub osiedlowym):

Co rośnie na trawniku?

Nauczyciel dzieli dzieci na zespoły i rozdaje kolorowe kółka do serso (bądź inne kółko). Zadaniem dzieci jest obliczyć ile różnych gatunków roślin rośnie w ich kółku oraz ile osobników jednego gatunku się w nim znajduje.

Ćwiczenie: Autobus roślinny

Rozciągamy sznurek w miejscu, gdzie wyraźnie zaznaczają się stopniowe zmiany roślinności np. od wilgotnego brzegu zbiornika wodnego do piaszczystego pagórka. Sznurek symbolizuje trasę autobusu. Co pewien czas układamy pętle ze sznurka (kolejne przystanki). Dzieci dzielimy na 2 zespoły, które wyruszają z różnych końców sznurka (jeśli grupa jest liczna, to układamy kilka tras). Wręczamy im karty z „Listą pasażerów”, które muszą uzupełnić. Zadaniem dzieci jest określenie jacy „pasażerowie” (rośliny) pojawiają się („wsiadają”) lub znikają („wysiadają”) na poszczególnych przystankach. Młodsze dzieci poprzestają na ustaleniu liczby takich samych osobników i ich różnorodności (mogą nadawać im wymyślone nazwy), starsze mogą oznaczać gatunki roślin korzystając z kluczy i atlasów. Po ustaleniu „listy pasażerów” prosimy o wyjaśnienie, dlaczego tak się ona zmieniała. Dzieci powinny dojść do wniosku, że zmiany w roślinności zależą od wilgotności podłoża.

Jaka ziemia jest najlepsza dla roślin?

Ćwiczenie „Rośliny wskaźnikowe”

Zajęcia zaczynamy od rozmowy z dziećmi na temat tego, gdzie najbardziej lubią przebywać, co lubią robić. Okaże się, ze różne dzieci mają różne upodobania. Po tym zadajemy dzieciom pytanie „Jaka ziemia jest najlepsza dla roślin?”. Dzieci powinny dojść do wniosku, że zależy to od upodobań roślin. Po tym wstępnie wyjaśniamy, że znając upodobnia roślin można stwierdzić jaka jest gleba w miejscu, w którym rosną. Wyjaśniamy także, ze takie rośliny nazywamy roślinami wskaźnikowymi.

Rośliny wskaźnikowe (bioindykatory) informują nas o warunkach środowiskowych i czynnikach wpływających na rozwój roślin. Zasiedlają one środowiska, w których spełnione są ich potrzeby, dotyczące ilości składników pokarmowych, stosunków wodnych, międzygatunkowych, itp.

Po przedstawieniu dzieciom kilku gatunków wskaźnikowych, z których np. szczaw polny, koniczyna polna, sporek wiosenny, tomka oścista, kłosówka miękka, fiołek trójbarwny wskazują silne zakwaszenie gleby, pokrzywa wskazuję glebę bogatą w azot, rozchodnik glebę suchą, a olcha wilgotną, możemy zachęcić je by ułożyły indywidualną listę roślin wskaźnikowych wg podanego wzoru:

Znajdź roślinę, która wskazuje:

Dzieci przez kilkanaście minut poszukują w najbliższym otoczeniu roślin, które stanowią dla nich wskazówkę w poznawaniu i obserwowaniu przyrody. Uczą się tym samym postrzegania roślin jako znaków obrazujących stan przyrody i zachodzące w niej procesy. Zebrane doświadczenia prezentują podczas wspólnego spotkania.

3. „W glebie pod stopą”

Ćwiczenie „Życie na powierzchni i pod powierzchnią gleby”

Badając właściwości fizyczne i chemiczne gleby możemy określić warunki życia roślin i zwierząt w wybranych stanowiskach. W pewnych miejscach gleba jest żyzna, w innych zaś sucha i pylista. Niewiele organizmów może przeżyć w glebach wilgotnych i kwaśnych. Gleba zasadowa jest zazwyczaj bogata w substancje odżywcze i dlatego licznie zasiedlana jest przez zwierzęta.

W słoneczne, ciepłe dni powierzchnia gleby szybko się nagrzewa i jest zbyt gorąco i sucho dla niektórych zwierząt. Głębiej, już kilka centymetrów pod powierzchnią gleby warunki są zupełnie inne. Większość organizmów glebowych ucieka przed światłem, dlatego tak trudno je zobaczyć.

Wykonanie:

Obserwacje bezpośrednie. Rozejrzyj się wokół wybranego stanowiska badawczego. Z pewnością uda ci się zauważyć niektóre ślady i tropy zwierząt, aktywnych w nocy (np. odchody, kopce, wejścia do nor, ścieżki lub korytarze widoczne w trawie, odciski stóp, itp.). Na pewno uda Ci się zaobserwować zwierzęta aktywne w ciągu dnia. Spróbuj je oznaczyć, korzystając z kolorowych tablic. Wyniki wpisz do przygotowanej wcześniej tabeli.

Słoik - pułapka. W każdym stanowisku badawczym wkop słoik w glebę tak, aby krawędzie słoika były na równi z powierzchnią gleby. Do tej pułapki wpadną zwierzęta aktywne głównie nocą. Następnego dnia wybierz z każdego słoika wszystkie zwierzęta i oznacz je korzystając z kolorowych tablic. Po zakończeniu pracy zwierzęta wypuść w miejscu, w którym zostały złowione. Wyniki wpisz do tabeli, uzupełniając listę zwierząt na każdym stanowisku badawczym.

Wypłaszanie drobnych zwierząt glebowych. Z każdego stanowiska pobierz próbkę zewnętrznej warstwy gleby i przynieś ją do pracowni biologicznej. Próbkę gleby umieść w sitku o dużych oczkach, a sitko włóż do słoika tak, aby brzeg sitka opierał się na brzegu słoika. Nad sitkiem ustaw lampę. Po włączeniu lampy zacznij obserwację. Światło i wysoka temperatura wypłoszą drobne zwierzęta z gleby. Po dwóch godzinach w słoiku znajdziesz wiele zwierząt cieniolubnych. Oznacz je przy pomocy tablic i uzupełnij listę zwierząt w tabeli, przy odpowiednim numerze stanowiska.

Preparaty mikroskopowe (dla dzieci starszych). Z każdej próbki gleby zrób preparat mikroskopowy, tj. na szkiełko podstawowe połóż niewielką grudkę gleby i zwilż ją kroplą wody, a następnie przykryj szkiełkiem nakrywkowym. Obserwacje mikroskopowe pozwolą ci zauważyć w glebie mikroorganizmy, takie jak: glony i grzyby. Bakterie nie będą widoczne.

Przy oznaczaniu nowych organizmów skorzystaj z tablic. Uzupełnij listę organizmów glebowych w tabeli.

  1. Rośliny, które polubiły miasto?

Obserwacja roślin rosnących przy ulicach. Dzieci wyszukują różne gatunki, a nauczyciel korzystając informacji w wiadomościach teoretycznych opowiada o ich przystosowaniach do życia w mieście.

  1. Zakończenie zajęć „Gimnastyka stonogi"

Cała grupa ustawia się w łańcuchu jedna osoba za drugą, trzymając się za biodra. Prowadzący objaśnia, że wszystkie dzieci są teraz stonogą, która rozpocznie poranną gimnastykę. Należy zawsze trzymać się osoby przed sobą przynajmniej jedną ręką i powtarzać ćwiczenie, które wykonuje „głowa stonogi”. Prowadzący rozpoczyna gimnastykę od przeciągania grzbietu, wyciągania na przemian jednej i drugiej ręki, potrząsania nogą i stawania na palcach. Następnie rozpoczyna chodzenie: z ugiętymi kolanami, na jednej nodze („stojednonoga”), szeroko zarzucając biodrami, ze stopami na zewnątrz, na palcach schylony do przodu, między drzewami, itd. Następnie podchodzi do ostatniego dziecka w łańcuchu i zatrzymuje „stonogę”. Prawą ręką trzyma się jego biodra, a lewą delikatnie drapie je po głowie. Jednocześnie głośno pyta inne dzieci, co może robić stonoga po wstaniu rano. Można poprosić dzieci, aby po kolei zaproponowały jakieś ćwiczenie dla „stonogi”, w tym drapanie się po plecach, przecieranie oczu, mycie twarzy (na sucho), klepanie się po plecach, itp.

TEMAT TRZECI: „Mali ogrodnicy”

Cel: Poznanie sposobów pielęgnacji roślin i uprawy gleby.

Realizacja:

  1. Wyprawa do sklepu ogrodniczego lub spotkanie z ogrodnikiem w placówce: