Geomorfologia
Wykład 1 z dnia 05.10.11
CZYNNIKI I PROCESY GEOMORFOLOGICZNE
Geomorfologia - nauka o formach i ich formowaniu
LITERATURA:
Klimaszewski M., 1978, Geomorfologia, WN PWN
Migoń P., 2006, Geomorfologia, WN PWN
Mycielska-Dowgiałło i in., 2001, Geomorfologia dynamiczna i stosowana
Allen P.A., 2000, Procesy kształtujące powierzchnię Ziemi
Przedmiot badań: rzeźba powierzchni Ziemi i procesy ją kształtujące
Cel: badanie rzeźby powierzchni Ziemi i jej strefy przypowierzchniowej
GEO - Ziemia; MORPHO - Rzeźba; LOGOS - filozofia
GEOMORFOLOGIA
Hydrologia
Geofizyka
Geologia
Gleboznawstwo
Klimatologia
Glacjologia
geotechnika
hydraulika
antropogeografia
turyzm
GIS
geodezja
botanika
zoologia
paleontologia
paleobotanika
Podział ze względu na metody badań:
geomorfologia historyczna - metody dedukcyjne, odtwarzanie rozwoju form czy rzeźby
geomorfologia dynamiczna - metoda indukcyjna, bezpośrednie pomiary natężenia procesów w terenie, badanie skutków procesów rzeźbotwórczych, badanie zdarzeń w laboratoriach, badania kameralne - porównywanie zdjęć lotniczych i map z różnych okresów
Podział ze względu na zakres:
geomorfologia ogólna - badania formy i typów rzeźby, poznanie praw rozwoju różnych form i typów rzeźby
geomorfologia regionalna - zmierza do poznania rzeźby w danym obszarze i jej rozwoju
Kierunki badań w geomorfologii:
geomorfologia klimatyczna - bada rolę klimatu w rozwoju rzeźby
geomorfologia strukturalna - bada rolę struktury w rozwoju rzeźby
geomorfologia ilościowa - analiza statystyczna elementów rzeźby
geomorfologia teoretyczna - dąży do konstrukcji modeli matematycznych
geomorfologia stosowana - zmierza do określenia przydatności form terenu dla różnych działów gospodarki
Metody zapożyczone z:
geodezji
geologii i geofizyki
petrografii i sedymentologii
gleboznawstwa
botaniki
paleobotaniki
zoologii i paleontologii
hydrologii i hydrodynamiki
metody historyczne
inne
KLASYFIKACJA FORM POWIERZCHNI ZIEMI
William Morris Davis
konstrukcyjne
destrukcyjne
R. Sailsbury (1913):
I rzędu: kontynenty i oceany
II rzędu: pasma górskie
III rzędu: grzbiety
IV rzędu: wierzchowiny, przełęcze
V rzędu: mikroformy
M. Piotrowski (1963) - skale form:
planetarne
mega formy
makroformy
mezoformy
mikroformy
neoformy
SYSTEM MORFODYNAMICZNY
relacja
Czynnik morfogenetyczny <----------------------> Proces morfogenetyczny
Na system morfodynamiczny składa się: czynnik, proces i relacja, jaka zachodzi między nimi.
proces forma
Czynnik -----------------> forma RZEŹBA
forma
Rzeźba:
monogeniczna (np. fluwialna)
poligeniczna (np. fluwialno - glacjalna )
Czynniki morfogenetyczne (geomorfologiczne) - czynniki fizyczne (siły) działające na kuli ziemskiej, zdolne do wykonania pracy geomorfologiczne lub umożliwiające wykonanie pracy geomorfologicznej przez inne czynniki.
Mogą pełnić funkcję:
aktywnych lub potencjalnych nośników energii
katalizatorów przemian energii
mogą też pełnić obie funkcje jednocześnie
mogą same ulegać transformacji (będąc nośnikami bądź katalizatorami)
CZYNNIKI:
wewnętrzne
trzęsienie ziemi
wulkanizm
ruchy orogeniczne
ruchy izostatyczne i epejrogeniczne
zewnętrzne
denudacyjne: woda opadowa; siła ciężkości
woda: płynąca; wymywająca; rozpuszczająca; falująca
lodowce
wiatr
zamróz
rośliny i zwierzęta
człowiek
Procesy geomorfologiczne (morfogenetyczne) - wszelkie działanie (praca) czynników geomorfologicznych, którego efektem jest:
powstanie nowych form
przekształcenie form istniejących
ubytek masy form istniejących, bez zauważalnych zmian w ich wyglądzie
BADANIA PROCESÓW
ustalenie ewolucji form poprzez ewolucję procesów
określenie kolejności form i osadów
poznanie przestrzenne i czasowe zmian procesów, a więc poznanie wielkości i częstości zdarzeń
badania terenowe
badania laboratoryjne
analiza danych terenowych, opracowanie teorii
PROCESY:
PRZYGOTOWUJĄCE
wietrzenie fizyczne pokrywy
wietrzenie chemiczne zwietrzelinowe
MORFOGENETYCZNE
procesy niszczące formy
procesy budujące
Energia geotermiczna Czynniki i procesy
Energia słoneczna i grawitacyjna
wewnętrzne zewnętrzne
(endogeniczne) (egzogeniczne)
Degradacja Gradacja Agradacja
Niszczenie Zrównywanie Budowanie
Ekwiplanacja
Erozja Akumulacja
Denudacja Sedymentacja
CZYNNIKI
denudacyjne:
siła ciężkości = siła luźnych mas
woda opadowa i roztopowa
ciężar luźnych mas + woda opadowa
gruz skalny + lód
PROCESY
denudacyjne = stokowe
procesy grawitacyjne = ruchy masowe
odpadanie
obrywanie
spełzywanie
osuwanie
spłukiwanie
rozproszone
linijne
warstwowe
spływanie
spływ gruzowy
spływ błotny
procesy związane z lodowcami gruzowymi
Czynniki |
Procesy |
rzeki, potoki |
fluwialne = rzeczne = korytowe |
oceany, morza, jeziora |
litoralne = brzegowe |
woda infiltrująca, wymywająca |
sufozja |
woda rozpuszczająca |
denudacja chemiczna, solucja |
woda rozpuszczająca |
zjawiska krasowe, krasowienie |
śnieg |
niwalne, niwacyjne |
mróz (zamróz) |
mrozowe, kriogeniczne |
lód gruntowy |
glacjalne |
wiatr |
eoliczne |
rośliny i zwierzęta |
biogeniczne |
człowiek |
antropogeniczne |
PROCESY |
NISZCZĄCE |
BUDUJĄCE |
|
korazja, detersja |
akumulacja usypisk i koluwiów |
|
erozja deszczowa, żłobinowa, bruzdowa, bruzdowa, wąwozowa, splash, sheet erosion |
akumulacja proluwiów |
|
erozja rzeczna (boczna, wgłębna, wsteczna, postępowa, eworsja), abrazja, korazja, kawitacja |
akumulacja, depozycja, sedymentacja rzeczna (fluwialna) |
|
erozja morska: abrazja, kawitacja |
akumulacja przybrzeżna (litoralna) |
|
wymywanie |
X |
|
erozja chemiczna, rozpuszczanie, korozja |
akumulacja nacieków |
|
erozja powodowana płatkami śniegu, lawinowa, niwacja |
akumulacja lawinowa, niwacja |
|
rozsadzanie, pękanie, pęcznienie, podnoszenie, sortowanie |
|
|
erozja termiczna |
X |
|
erozja lodowcowa: egzaracja, detersja, detrakcja |
akumulacja lodowcowa |
|
erozja wietrzna: deflacja, korazja |
akumulacja eoliczna |
|
bioerozja |
akumulacja biogeniczna |
|
X |
X |
Wykład 2 z dnia 12.10.11
działanie
Czynnik morfogenetyczny Podłoże = skutki geomorfologiczne
(wielkość) (odporność)
przeciwdziałanie
naprężenie, nacisk
Czynnik morfogenetyczny Podłoże = odkształcenie
opór
Jeżeli NAPRĘŻENIA > OPORU (osiągnięcie wartości progowej) to zachodzi odkształcenie podłoża, czyli działanie czynnika jest skuteczne morfologicznie.
Skutki działania procesów geomorfologicznych zależą od:
wielkości czynnika (przyłożonej siły)
odporności podłoża
przeciwdziałania podłoża, np. wielkie głazy w korycie
Odporność podłoża zależy od:
składu chemicznego i mineralnego
struktury, a więc od wielkości i formy składników
tekstury ułożenia składników w przestrzeni i stopnia jej wypełnienia
uławicenia, czyli stratyfikacji
uszczelnienia
Nacisk (naprężenie, ciśnienie) - oddziaływanie czynnika o określonej sile F na powierzchnię S.
Rodzaje:
naprężenie normalne i styczne
naprężenie kompresyjne (ściskające) i tensyjne (rozciągające)
…
Opis podłoża:
właściwości fizyczne skał podłoża
kąt tarcia wewnętrznego
…
KLIMATYCZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU RZEŹBY - DZIEDZINY I SYSTEMY MORFOGENETYCZNE
Energia:
słoneczna
grawitacyjna
geotermiczna
Ad. 1.
Tylko część dociera do powierzchni Ziemi.
23% - odbicie w górnych warstwach atmosfery
6% - odbicie przez cząsteczki kurzu i pary wodnej
7% - odbicie ze względu na albedo
14% - absorbowane przez powietrze
3% - absorbowane przez obłoki
47% - absorbowane przez powierzchnię Ziemi
Z punktu widzenia geomorfologii najbardziej istotnym jej skutkiem jest ruch wód powierzchniowych łącznie z lodowcami.
Ad. 2.
Jest to siła motoryczna w ruchu lodowców, wody płynącej, mas zwietrzeliny.
siła przyciągania G - 0,65%, różnice, na biegunach wyższa
siłą odśrodkowa wynika z ruchu odśrodkowego Ziemi
ad. 3.
jest źródłem sił endogennych
jest z tego powodu czynnikiem podstawowym dotyczącym powierzchni Ziemi (kształtowanie)
powoduje ruchy mas
Energia:
potencjalna
obszar zainteresowania geomorfologów
kinetyczna
Rzeźba powierzchni Ziemi jest układem dynamicznym.
Najczęściej występują procesy erozji i sedymentacji, chociaż nie zawsze w danej chwili.
Proces geomorfologiczny może być rozpatrywany jako praca zachodząca przez wszystkie elementy w danym systemie.
Praca zachodzi, gdy przyłożone siły są większe niż opory nim stawiane.
ZWIĄZKI MIĘDZY ŹRÓDŁAMI ENERGII, A PROCESAMI GEOMORFOLOGICZNYMI
Energia geotermiczna Zmiany energii słonecznej Energia grawitacyjna
Inne przyczyny
zmian klimatycznych
Tektonika i wulkanizm Zmiany klimatyczne
Zmiany bilansu Roślinność
Wodnego
Zmiany poziomu lądów Zmiany poziomu mórz
Zmiany energii potencjalnej położenia
Bezpośrednie oddziaływanie na procesy geomorfologiczne
Relaksacja - dostosowanie systemu do nowych warunków.
Rozwój rzeźby odbywa się skokowo: od wielkiego wezbrania do wielkiej powodzi itp.
ELEMENTY KLIMATU
Klimat:
promieniowanie słoneczne
opady
wilgotność
parowanie
wiatr
usłonecznienie
zachmurzenie
temperatura
ciśnienie
Klimatyczne uwarunkowania morfogenetyczne:
Bezpośrednie: wietrzenie ---> procesy morfogenetyczne
Pośrednie: warunki wodne, glebowe i roślinne
Czynniki klimatyczne
Strefy klimatyczne Typy klimatów Piętra klimatyczne
Regiony klimatyczne
Systemy morfoklimatyczne Dziedziny morfogenetyczne
Strefy morfo klimatyczne Regiony morfogenetyczne Piętra morfogenetyczne
A. Penck (1894)
obszar erozji i akumulacji eolicznej
obszar erozji i akumulacji fluwialnej
obszar erozji i akumulacji glacjalnej
W. Davis (1899)
cykl normalny (klimatu umiarkowanego)
cykl pustynny (klimatu suchego)
cykl glacjalny (klimatu zimnego)
C. Troll (1944) dodał:
cykl peryglacjalny
C. Cotton (1947) dodał:
cykl sawannowy
cykl półsuchy
cykl strefy gorącej - wilgotnej
Wykład 3 z dnia 19.10.11
PROSTE SYSTEMY MORFOLOGICZNE WEDŁUG L. WILSONA (1968)
System |
Typ klimatu (według W. Köppena) |
Panujące procesy morfologiczne |
Charakterystyczne formy |
glacjalny |
EF - wiecznego mrozu |
glacjacja, niwacja, eolizacja |
formy erozji glacjalnej, rzeźba alpejska, moreny, kemy, ozy |
peryglacjalny |
ET - tundry EM D-c - chłodny wilgotny |
działalność mrozu, soliflukcja, działalność wody płynącej |
gleby strukturalne, stoki, języki, terasy soliflukcyjne, równiny zmywowe |
suchy |
pustynny |
wysychanie, działalność wiatru, wody płynące |
wydmy, baseny, jaskinie, strome stoki |
półsuchy |
BS - stepów |
działalność wody płynącej |
pedymenty, stożki, strome stoki z pokrywą gruzową |
|
Cwa - sawann |
wietrzenie mechaniczne, ruchy masowe |
bad lands |
umiarkowany wilgotny |
Cw - ciepły wilgotny |
działalność wody płynącej |
łagodne zbocza, stoki dolin, napływowe gleby |
|
O-a |
wietrzenie chemiczne (głównie), spełzywanie |
grzbiety |
selva |
tropikalny, monsunowy |
wietrzenie chemiczne, ruchy masowe, działalność wody płynącej |
? |
STREFY MORFOKLIMATYCZNE J.TRICAT I A.CAILLEUX (1965):
strefa zimna
dziedzina glacjalna
dziedzina peryglacjalna z permafrostem
dziedzina peryglacjalna poza permafrostem
dziedzina leśna z czwartorzędowym permafrostem
strefa leśna średnich szerokości geograficznych
dziedzina morska o łagodnej zimie
dziedzina kontynentalna o surowej zimie
dziedzina śródziemnomorska o suchym lecie
strefa sucha i półsucha średnich i niskich szerokości geograficznych
stepy i półpustynie z łagodnymi zimami
stepy i półpustynie z ostrymi zimami
pustynie z łagodnymi zimami
pustynie z ostrymi zimami
strefa podzwrotnikowa
dziedzina sawanny (selva)
dziedzina leśna
regiony górskie
górskie regiony
REGIONY MORFOKLIMATYCZNE BÜDELA (1977):
Strefa glacjalna
Stefa subpolarna intensywnego formowania dolin
Stefa tajgi - formowanie dolin w regionie permafrostu
Strefa pozazwrotnikowa spowolnionego formowania dolin
Stefa subtropikalna - formowania rzeźby mieszanej, region etezyjny
Strefa subtropikalna - formowania rzeźby mieszanej, region monsunowy
Strefa sucha, zimna - konserwowania i wgłębiania zrównań oraz formowania pedymentów
Strefa sucha ze zrównaniami fluwio-eolicznymi
Strefa podzwrotnikowa intensywnego formowania zrównań
Strefa podzwrotnikowa częściowego formowania zrównań
WPŁYW CZŁOWIEKA NA KRAJOBRAZ ZIEMI
Obszary o bardzo dużym wpływie człowieka:
Obszar XIX-wiecznej rolniczej kolonizacji z Europy do: USA, Kanady, Południowej Afryki, Australii, Argentyny Brazylii, Nowej Zelandii
nastąpiły szybkie zmiany naturalnej roślinności i np. erozja po zaoraniu stepów
Przeludnione obszary z tradycyjną agrokulturą: Apeniny, Indie, Meksyk, Góry Telskie w Algierii, małe obszary w Gracji, Turcji, Hiszpanii
obszary o nadmiernej erozji
Obszary słabo rozwinięte - gdzie las jest wypalany lub spalany dla celów domowych. Obszary wylesione w Indiach, Afryce, na pograniczu Sahary i Sahelu
Obszary o intensywnej uprawie, położone w monsunowej Azji, o intensywnej erozji
Obszary starych osiedli i gospodarstw w Europie z intensywną lokalną erozją
POWIERZCHNIA STREF KLIMATYCZNO-ROŚLINNYCH WEDŁUG KALESNIKA (1973):
tundra - 3,8% lądów
lasotundra - 3% lądów
lasy klimatu umiarkowanego - 24,2% lądów
lasostepy i stepy - 7,6% lądów
pustynie i półpustynie - 33,1% lądów
sawanny - 17,3% lądów
lasy tropikalne - 11,0% lądów
STRUKTURALNE UWARUNKOWANIA RZEŹBY
Formy na powierzchni Ziemi
Na podstawie kryteriów morfograficznych wydzielić można:
równiny
góry
Na podstawie kryteriów morfometrycznych, głównie hipsometrycznych:
niziny
wyżyny
góry
Na podstawie kryteriów genetycznych wydzielić można formy pochodzenia:
tektonicznego
wulkanicznego
Duże jednostki tektoniczne:
kratony (tarcze i stare platformy) nisko położone
kratony (tarcze i stare platformy) wysoko położone
góry stare
górotwory młode
platformy sedymentacyjne według Godart (baseny sedymentacyjne, obniżenia)
doliny ryftowe
Formy pochodzenia tektonicznego
w obrębie kontynentów:
niziny przechodzące w szelfy
wyżyny
góry
Niziny
0-300 m
zajmują 33% powierzchni lądów:
Europa - 72%
Australia z Oceanią - 54%
Ameryka Południowa - 49%
Ameryka Północna - 32,8%
Azja - 31%
Afryka - 22,4%
Antarktyda - 6,4%
obszary płaskie i równe - równiny, niziny płaskie
obszary pogarbione i faliste o wysokości względnej do 30 m
obszary pagórkowate o wysokościach względnych do 60 m
Wyżyny
wzniesione > 300 m n.p.m.
słabo rozczłonkowane
przeważnie określane jako płyty (plateau) o budowie avant peay, piemont
Powiązania z budową geologiczną:
o budowie płytowej, monoklinalnej, fałdowej
płyty - poziome ułożenie warstw skalnych
obszary o rzeźbie krawędziowej
płaskowyże i płaskowzgórza
obszary pagórkowate i pogarbione
Inwersja rzeźby - niezgodność rzeźby z tektoniką; odwrócenie ukształtowanie powierzchni ziemi w stosunku do jego budowy tektonicznej (pod względem tektonicznym nic się nie zmienia)
+ skały odporne: powstawanie zrębów i grzbietów w miejscu wklęsłych struktur - synklin
(procesy zachodzą wolniej, skały są sterczące)
- skały słabo odporne: powstawanie dolin w miejscu wypukłych struktur tektonicznych - antyklin
(procesy zachodzą szybciej, formy wklęsłe, dolinne)
RODZAJE SKAŁ BUDUJĄCYCH SKORUPĘ ZIEMSKĄ:
magmowe: powstałe z krzepnięcia powolnego lub szybkiego
wylewne, wulkaniczne: bazalty, diabazy, andezyty, porfiry, melafiry (są bardzo odporne)
głębinowe, plutoniczne: granity, dioryty, gabra, sjenity (bardzo odporne)
osadowe
klastyczne o różnej wielkości ziarna: zlepieńce, zwięzłe, luźne, sypkie (różna odporność)
organiczne: wapienie, dolomity (o dużej odporności)
chemiczne: sól, gips, trawertyny (odporność bardzo różna)
metamorficzne: powstałe z przeobrażenia skał magmowych i osadowych na różnych głębokościach, pod wpływem temperatury i ciśnienia; gnejsy, łupki (przeważnie duża odporność)
W budowie powierzchni lądów najwięcej jest:
skały łupkowe - 52%
granity - 15%
piaskowce - 15%
wapienie - 7%
bazalty i porfiry - 7%
kwarcyty i gabra - 4%
Wykład 4 z dnia 26.10.11
UŁOŻENIE SKAŁ
Skały wulkaniczne - występują w postaci pokryw lawowych, budują tarcze i kopuły wulkaniczne. Jednolite masy odznaczają się dużą odpornością.
Skały głębinowe - tworzą potężne batolity i lakolity. Są to rozległe masywy ze skał bardziej lub mniej jednolitych. Tworzą żyły o różnej odporności.
Skały osadowe - charakteryzują się warstwowaniem (+ warstwowanie pokrywy wulkaniczne):
budowa płytowa - stoliwa, płaskowyże, płyty
monoklinalna lub izoklinalna - warstwy zapadają pod małym kątem (1-10°)
tworzą się progi strukturalne
grzbiety symetryczne
RZEŹBA WULKANICZNA
Aktywne wulkany na ziemi:
62% aktywnych wulkanów położonych jest w otoczeniu Oceanu Spokojnego
22% w Indonezji
10% na Atlantyku (w rejonie)
kilka % to obszar Morza Śródziemnego, ryftowe doliny Afryki, Hawaje i inne wyspy oceanów
Na lądzie jest około 500 wulkanów czynnych, a stanowi to zaledwie 0,3% wszystkich wulkanów.
Wulkany wygasłe - nie wybuchały w czasach historycznych.
Wulkany, które nie były aktywne przez ostatnie 25 tys. lat mogą być potencjalnie aktywne.
Typy wulkanów:
hawajski - lawa rzadka, szeroko rozlewająca się
strombolijski - krótkie, bardzo częste eksplozje gazów, liczne wybuchy bomb
wulkaniański - wybuchy rzadkie, ale za to gwałtowne, wydobywają się z niego gazy, utwory piroklastyczne, lawa jest lepka i słabo krzepnąca, a stożek jest stromy
peleański - typ eksplozywny, długi okres spokoju, ale potem gwałtowny wybuch
pliniański - typ eksplozywny
mieszany
freatyczno-pragmatyczny - lawa podchodzi blisko powierzchni ziemi i wylewa się
Wulkany mogą tworzyć:
stożki (proste lub złożone) - mają kratery, część kominową, mogą powstawać w jego obrębie kaldery
kopuły
Stratowulkan - na przemian wydobywa się z niego magma i materiał piroklastyczny
Maary - rodzaj krateru wulkanicznego tworzącego się w wyniku bliskiego kontaktu lawy z wodą, następuje wtedy eksplozja i powstaje zagłębienie
Jökullhlaups - wielkie powodzie glacjalne, które niszczą wszystko na przedpolu
Wykład 5 z dnia 9.11.11
PLUTONIZM - STRUKTURY
Plutonizm - przemieszczanie się magmy w skorupie ziemskiej bez wydostawania się na powierzchnię
Intruzje magmowe (wdarcie się magmy w wyższe partie skorupy ziemskiej)
zgodne - ściany intruzji są zgodne z płaszczyznami strukturalnymi
sille (inaczej fakolity) - soczewki międzywarstwowe
lakkolity
lopolity
niezgodne - ściany intruzji przekraczają powierzchnie strukturalne
batolity - powstają na dużej głębokości, zwykle nadtapiają nakład, pojawiają się potem na powierzchni ziemi po odsłonięciu nakładu
synorogeniczne
postorogeniczne
dajki - intruzje wydłużone
żyły - lawa wciska się w nieregularne szczeliny
intruzje w obrębie komina wulkanicznego (które później dają np. nek wulkaniczny)
RZEŹBA OBSZARÓW ZIMNEJ STREFY KLIMATYCZNEJ
Zimna strefa klimatyczna dzielona jest na dwa główne obszary:
strefę/dziedzinę glacjalną
strefę/dziedzinę peryglacjalną lub subpolarną
DZIEDZINA |
T ŚREDNIA ROCZNA |
P ŚREDNIE |
PROCESY MORFOGENETYCZNE |
glacjalna (wilgotna i chłodna) |
-18 do -7 °C |
1-1150 mm |
erozja glacjalna, niwacja, procesy eoliczne |
peryglacjalna (sucha i mroźna) |
-15 do -1 °C |
130-1400 mm |
intensywne ruchy masowe, intensywne procesy eoliczne, procesy mrozowe, intensywne procesy fluwialne, termoerozja, termokrasowienie, intensywne zmywy
tylko wg Peltiera słabe ślady wody płynącej |
borealna
do strefy leśnej średnich szerokości geograficznych z pozostałościami dwurzędowej zmarzliny |
-9 do +3 °C |
260-1530 mm |
umiarkowane działanie mrozu, słabe działanie procesów eolicznych
wg Hagedorna i Possera intensywne zmywanie, procesy fluwialne i termoerozja |
Lodowce i formy lodowe
Typy mas lodowych:
lądolody
czapy lodowe
pola lodowe
lód szelfowy
lodowce dolinne
lodowce cyrkowe
lodowce niszowe (lodowczyki)
lodowce piedmontowe
Terminy odnoszące się do strefy peryglacjalnej:
crioniwal - mróz + procesy niwalne
procesy kriogeniczne (kriosfera)
Wykład 6 z dnia 16.11.11
Lodowce
zimne - cechują się niższą temperaturą topnienia przy danym ciśnieniu w całej masie lodowca; dzielą się na:
polarne - brak wody roztopowej w lecie
subpolarne - nadtapiają się w porze letniej
umiarkowane (ciepłe) - temperatura lodu w całej masie lodowca jest zbliżona do temperatury topnienia przy danym ciśnieniu
Holocen |
||
Neoplejstocen |
zlodowacenie Wisły |
= zlodowacenie bałtyckie, zlodowacenie północnopolskie (w górach zlodowacenie Würm) |
|
interglacjał Eemski |
|
|
zlodowacenie Odry |
= zlodowacenie środkowopolskie (w górach zlodowacenie Riss) |
Mezoplejstocen |
interglacjał mazowiecki |
|
|
zlodowacenie Wilgi |
= zlodowacenie Sanu II (w górach zlodowacenie Mindel) |
|
interglacjał ferdynandowski |
|
|
zlodowacenie Sanu |
= zlodowacenie Sanu I, zlodowacenie południowopolskie |
|
interglacjał przasnyski |
= interglacjał augustowski |
|
zlodowacenie Narwi |
(w górach zlodowacenie Günz) |
Eoplejstocen |
seria Ponurzycy |
czasami zwane Pretegelen |
|
seria Różce |
|
Pliocen |
|
Ruch lodowców - szczeliny
promieniste
poprzeczne
rozchylone
brzeżne
Przemieszczające się masy lodu przesuwają się nierównomiernie.
Typy degradacji
subakwatyczna - poszczególne fragmenty z czoła odpływają jako góry lodowe
poziom morza
wał morenowy
arealna - topiąc się lodowiec dzieli się na bloki, pomiędzy nimi jest woda roztopowa; klimat suchy
frontalna - lodowiec wytapia się pozostawiając wał gruzu, wał morenowy
z oscylacjami nasunięć - lodowiec może się przemieścić z powrotem; rodzaj wytapiania lodowca
4 1 2
3
Materiał w lodowcu pochodzi ze zniszczenia podłoża, z otoczenia. Nazywany jest on moreną.
Wyróżnia się moreny:
powierzchniowe
wewnętrzne
boczne
środkowe
denne
Glina morenowa, glina zwałowa - osad z lodowca wytopiony z niego materiał
Egzaracja - proces niszczenia podłoża przez działalność lodowca
Detersja - wygładzanie podłoża przez materiał morenowy w lodowcu
Detrakcja - wyrywanie z podłoża bloków i okruchów skalnych przez lodowiec
Na erozję lodowcową wpływa:
rumosz w dennej części lodowca
warunki termiczne
odporność podłoża (cechy podłoża)
Formy na przedpolu lodowca
wały morenowe
drumliny - asymetryczne garby 5-60 m, zaokrąglone, zbudowane z gliny morenowej
ozy - wały, które tworzą ciągi pagórków, powstające w tunelach glacjalnych w podłożu lodowca, wysokość do kliku metrów, materiał piaszczysty i żwirowy
kemy
pagóry
stożki sandrowe - piaszczysta powierzchnia kształtowana przez wylewające się z lodowca cieki
zagłębienia wytopiskowe - często wypełnione wodą
mutony - asymetryczne garby z wyraźnym czołem
jeziora, w których akumulowane są iły wąwozowe (zimą - ciemne, latem - jasne) - jedna warstwa na rok
Wykład 7 z dnia 23.11.11
RZEŹBA OBSZARÓW ZIMNEJ STREFY KLIMATYCZNEJ
DZIEDZINA PERYGLACJALNA
Dziedzina peryglacjalna związana jest z rozmieszczeniem wieloletniej zmarzliny:
typ hiperperyglacjalny - np. Grenlandia; suchość klimatu, wietrzenie mrozowe
typ mezoperyglacjalny - pustynia polarna, strefa gruzowa
typ tundrowy - zwarta pokrywa roślinności tundrowej, działalność wiatru, bardzo szybkie wytapianie wieloletniej zmarzliny (letnia warstwa odmarzania)
peryglacjał stepowy - brak zwartej roślinności
typ peryglacjalny leśny - obszary z wieloletnią zmarzliną w podłożu, a na powierzchni lasy
Warstwa czynna, która co roku odmarza w okresie letnim nazywana jest supragelisolem lub suprapermafrostem. Natomiast warstwa niżej położona, czyli wieloletnia zmarzlina to inaczej permafrost, marzłoć.
permafrost > warstwa czynna
żwir ---> piasek ---> glina ---> torf
torf - warstwa aktywna jest najmniej miąższa
Tam, gdzie występują zbiorniki wodne, warstwa czynna pod wodą będzie bardziej miąższa.
Na kontakcie warstwy czynnej z permafrostem może występować:
uwięziony lód
uwięziona woda pod ciśnieniem
wieloletnia zmarzlina występująca wyspowo
W obrębie wieloletniej zmarzliny w okresie późnej jesieni i w zimie teren pęka i tworzą się kliny lodowe (lub mrozowe). Powodują one, że z roku na rok postępuje poszerzanie tej strefy i powstają większe pęknięcia.
Wiek jednego klina lodowego o szerokości około 1 m dochodzi do 1000 lat.
warstwa czynna
lód lód
zmarzlina
Gleby poligonalne - gleby powstające w warunkach klimatu zimnego. Mają kształt wieloboków o średnicy kilku metrów. Geneza gleb poligonalnych związana jest ze zmianą objętości przez zamarzający grunt. Na obrzeżach takich terenów występują mchy, porosty i nieliczne trawy.
W warstwie czynnej występują pagórki torfowe typu palsa. Takie pagóry są zbudowane z torfu i z materii organicznej i mineralnej. Wyróżnia się dwa typy zbudowane z:
jądra ziemistego (mułkowego)
jądra ziemisto-lodowego
Tworzą się większe formy, zwane pingo (zwane też hydrolakkolitem czy też bułgunniachem). Są to pagórkowate formy powierzchni terenu, charakterystyczne dla obszarów wieloletniej zmarzliny. Mają wysokość do 80 m i średnicę do 400 m. Tworzą je soczewki lodu gruntowego, powstającego w wyniku zamarzania wody przenikającej ku górze z głębiej położonych warstw gruntu.
Dwa typy genetyczne pingo:
Mackenzie (zamknięty) - tworzy się tam, gdzie na zmarzlinowej tundrze znajduje się stosunkowo głębokie jezioro - zimowy lód nie sięga dna
wschodniogrenlandzki (otwarty) - tworzy się w obrębie nieciągłej wieloletniej zmarzliny, gdzie jest stały dopływ wód i dzięki nim narasta jądro lodowe
Ałas - zagłębienie lub niecka, powstające w skałach luźnych na skutek wytapiania lodu gruntowego wypełniającego szczeliny sieci poligonalnych, w szczególności klinów lodowych. Typowe dla rejonu wiecznej zmarzliny, gdzie warstwa czynna gruntu sięga do głębokości występowania. Mogą mieć średnicę paruset metrów.
Bajdżarachy - związane z wytapianiem klinów lodowych, na obszarach znanych z wylesiania (Syberia, Alaska), np. tam, gdzie występują lessy.
grawitacja
stok wklęsły
namywanie soliflukcja - pełznięcie odmarzniętej warstwy
stok wypukło-wklęsły
soliflukcja
soliflukcja + spłukiwanie
stok schodowaty
klif mrozowy
soliflukcja
+ spłukiwanie
Na równinach występuje działanie mrozu (pękanie, sortowanie materiału). Tworzą się różne formy pochodzenia mrozowego:
pagóry mrozowe
palsa
pingo
bruzdy
rowy
leje
misy
zagłębienia po pingo
ałasy
nalodzia
nierówności dzięki procesom niwacyjnym, soliflukcyjnym i wietrzeniu
Rzeki i ich działalność:
proniwalne
proglacjalne
tranzytowe
Odznaczają się zróżnicowaną rzeźbą, tempem rozwoju, procesami morfogenetycznymi.
Wykład 8 z dnia 30.11.11
RZEŹBA OBSZARÓW UMIARKOWANEJ STREFY KLIMATYCZNEJ
Wyróżnia się obszary:
główne
dziedzina leśna z klimatem oceanicznym
dziedzina leśna z klimatem kontynentalnym
dziedzina śródziemnomorska średnich szerokości geograficznych
przejściowe
dziedzina borealna - na powierzchni lasy, a pod nimi wieloletnia zmarzlina
dziedzina półpustynnych stepów i prerii (np. Azja Centralna)
PODZIAŁ STREFY UMIARKOWANEJ
Dziedzina (obszar) |
Klimat |
Zasadnicze cechy |
leśna na czwartorzędowej zmarzlinie |
surowe zimy, klimat może być związany ze strefą peryglacjalną |
ciągłe lub z przerwami przemarznięte podłoże pod powierzchnią, pozostałość plejstoceńska, nie tworzy się współcześnie |
leśna średnich szerokości geograficznych |
morski bez surowych zim, z niezbyt dużymi sezonowymi wahaniami temperatury i wilgotności |
wietrzenie chemiczne, ograniczona działalność zamrozu, rzadko dochodząca do litej skały, stoki pokryte lasem - stabilne, osuwiska na wylesionych stokach, stare osady na całym obszarze, rola wezbrań rośnie z biegiem koryt szczególnie tam, gdzie następuje wylesianie |
leśna średnich szerokości geograficznych |
z mroźnymi zimami i sezonowym rozkładem opadów |
wysokie przelotne opady i roztopy powodują gwałtowne wezbrania w dziedzinie numer 2, procesy mrozowe mają większy, głębszy zasięg, wietrzenie chemiczne ograniczone przez zimy, osuwiska na wylesionych stokach |
śródziemnomorska zalesiona średnich szerokości geograficznych |
sezonowe opady, łagodne zimy, gorące lata, mróz występuje rzadko |
? |
Prerie i stepy półpustynne |
letnie ulewy, klimat suchy i zimny, surowe zimy |
? |
Tajga
13-19°C latem
0, 4-0, 6 - wskaźnik suchości
400-600 - opad roczny
26% - zasilanie gruntowe
65 - współczynnik odpływu
Generacja form rzeźby w Europie Środkowej wg Büdela
generacja pierwsza: założenia trzeciorzędowe
less
plioceńskie gliny rezydualne z wietrzenia chemicznego wapniowego
generacja druga
wąska
gleby peryglacjalne
głęboko wcięte doliny
pokrywy, osady soliflukcyjne
terasy Günzu (mogą być pokryte lessem)
generacja późnoglacjalna
Mindel
Riss
Würm
generacja młoda: holoceńska i współczesna
Rola przepuszczalności podłoża i głębokości infiltracji w typie modelowania stoków
OPAD
spłukiwanie
warstwa orna - spływy glebowe
gleba - spływy i osuwiska glebowe
zwietrzelina - spływy i osuwiska zwietrzelinowe
spękana skała - osuwiska skalne
lita skała
W zależności od natężenia opadu i cech podłoża różne poziomy graniczne odgrywają istotną rolę.
Dominujące typy stoków w umiarkowanej strefie klimatycznej
stok prosty
D
D1
T
stok wypukły
D
D1
D2
stok wypukło-wklęsły
D1 D
D2
T
A
D - małe spłukiwanie
D1 - duże spłukiwanie
D2 - bardzo duże spłukiwanie
T - transportacja
A - akumulacja
Im dalej od koryta rzeki, tym starsze osady.
Wykład 9 z dnia 7.12.11
STREFA SUCHA I PÓŁSUCHA
obszary półsuche (semi-arid) stanowią ok. 15% kontynentów
obszary suche (aridowe) - 15%
obszary ekstremalnie suche - 4%
Udział stref suchych
Afryka - 36,7%
Azja - 3,7%
Australia - 13,1%
Ameryka Północna - 8,2%
Europa - 2,1%
100% = 48,796 mln km2
Australia ma największy udział suchych stref w stosunku do całego kontynentu - ok. 40%
Na tych obszarach występuje niedobór opadów.
Problem Tamy Asuańskiej - woda paruje i wytrącają się sole.
Soliflukcja pustynna - powolne pełzanie (do kilku cm na rok) wierzchniej warstwy gruntu.
Gdy następuje spływ wody ma on bardzo wyraźne skutki - powierzchnia nie jest odporna na wodę, spływa zatem dużo materiału.
Zmiany klimatu w Afryce Północnej
OKRESY SUCHE |
OKRESY WILGOTNE |
wg Butzer (1956), Maley (1973), Servant (1973), Pritchard (1979) |
|
|
plejstocen 12 000 - 8 000 lat BP |
holocen 8000 - 6000 lat BP |
|
|
6500 - 5000 lat BP (rysunki naskalne w Tassili), także w Azji i Australii |
neoholocen od 5 000 lat BP |
|
|
1050 lat BP 350 - 150 lat BP |
wg Shelby (1985) w Afryce i na świecie |
|
|
40 000 - 25 000 lat BP |
20 000 - 9 000 lat BP |
|
|
8 000 - 5000 lat BP |
TYPY PUSTYŃ
Najprostszy podział:
akumulacyjne - materiał deponowany; w pobliżu dużych gór
denudacyjne- materiał wywiewany, platformy, wyżynne
Według Pietrowa:
piaszczyste - hug, barchan, erg
piaszczysto-żwirowe - serir, reg, gobi, azryr
gruzowe - hamada, al-hambra
ilasto-piaszczyste
ilaste - badlands, złych ziem
sołonczakowe - szott, sebka, szor, kewir
Są obszary pustynne, gdzie piasku eolicznego jest niewiele.
Piasek eoliczny (który został nawiany)
15% Sahara
2% Ameryka Północna
50% Australia
WYDMY
ripplemarki - wys. do 5 cm, oddalone od siebie do 2 m
wydmy do 15 m oddalone od 3 do 600 m
megawydmy typu dra - od 20 do 400m wysokości
Wydmy mogą być zatrzymane przez roślinność.
Materiały
żwiry
lessy
te o genezie glacjalnej nie są w strefach suchych
te na pustyniach są pochodzenia eolicznego
pyły
piaski (drobno, średnio, gruboziarnisty od 0,1 do 1 mm; ziarna utworzone przy wietrze od 4,5 do 14 m/s)
głazy
Wykład 11 z dnia 21.12.11
RUCHY MASOWE
Nachylenie stoków przyjmuje wartości ok. 2° - 90°, a nawet ponad 90° (stoki przewieszone).
Stoki:
Słabo nachylone
umiarkowanie nachylone
silnie nachylone
strome
bardzo strome
urwiste
przewieszone
Procesy stokowe - na wszystkich stokach zachodzi nie tylko produkowanie zwietrzeliny, ale także przemieszczanie powstającej pokrywy zwietrzelinowej w stosunku do głębszego podłoża. Przemieszczanie to odbywa się dzięki sile ciężkości (grawitacji) przy mniejszym lub większym współudziale wody, lodu, śniegu itd.
Ruchy masowe
na każdej powierzchni nachylonej działa siła ciężkości składająca się z dwóch składowych: siły odrywającej (równoległej do stoku, skierowanej zgodnie z nachyleniem stoku) oraz siły trzymającej (skierowanej w głąb stoku, a wiec prostopadle do pierwszej z wymienionych sił)
im bardziej powierzchnia stoku nachylona, tym bardziej siła ciężkości zbliża się do składowej odrywającej i odwrotnie; dochodzi jednak zawsze tarcie wewnętrzne
ruchy masowe mają różne cechy:
tempo - szybkie lub wolne
rozmiary - obejmują powierzchnie o różnej wielkości
zasięg - sięgają do różnej głębokości
częstotliwość (nasilenie) - stale, okresowo, często, rzadko itd.
Rodzaj i przebieg ruchów masowych zależą od:
nachylenia stoku
budowy podłoża (litologii i tektoniki)
jakości pokrywy zwietrzelinowej
klimatu - głównie warunków termicznych i wilgotnościowych
Spływ
wzrost udziału wody Spływ błotny
Spływ gruzowy
Osuwisko Soliflukcja
Zsuw skalny Pełzanie gruntu
Zsuw wzrost prędkości Pęcznienie
Klasyfikacje ruchów masowych:
odpadanie
obrywanie
przewracanie (np. w Górach Stołowych, w wąwozie Komole w Pieninach)
osuwanie
translacyjne
rotacyjne
rozciąganie boczne
spływanie
ruchy złożone
Stoki młode - ruchy masowe
ODPADANIE
Polega na odpadaniu od częściowo zwietrzałych ścian i stoków skalnych pojedynczych okruchów (ziaren i bloków skalnych pod wpływem siły grawitacji i zachodzi bez kontaktu z powierzchnią terenu. Zachodzi wskutek wietrzenia mrozowego lub insolacji.
Żleby - głębokie rynny wycięte w urwiskach
OBRYWANIE
zachodzi na stokach młodych
polega na oderwaniu i gwałtownym przemieszczeniu w dół stoku o dużej objętości mas skalnych pod wpływem siły grawitacji, bez kontaktu z powierzchnią stoku
musi być bardzo duże nachylenie stoku
powstają wielkie nisze
Stoki dojrzałe - ruchy masowe
OSUWANIE
stosunkowo szybkie przemieszczanie pokryw zwietrzelinowych i/lub mas skalnych po stoku pod wpływem siły grawitacji
zachodzi wzdłuż powierzchni poślizgu, po której materiał jest przemieszczany (kontakt z podłożem)
powierzchnia uławicenia
powierzchnia szczeliny
powierzchnia oddzielająca skałę luźną i zwietrzelinową
procesom tym sprzyjają obfite opady, roztopy wiosenne, podcinanie zboczy w wyniku erozji bocznej rzeki oraz działalność człowieka (np. podcięcia drogowe)
może następować nagle i niespodziewanie lub być poprzedzone powstaniem szczelin, pęknięć w miejscu powstania przyszłej niszy osuwiskowej
Nisza osuwiskowa (skarpa główna)
nieregularne zagłębienie na stoku powstałe wskutek grawitacyjnego osunięcia materiału
może być płytka lub głęboka, otoczona ścianami skalnymi (kotły osuwiskowe)
składa się z krawędzi, ściany i dna
Jęzor osuwiskowy
forma akumulacyjna, miejsce akumulacji aluwiów
stanowią go pakiety, skiby (osuwiska rotacyjne), lub wymieszany różnofrakcyjny materiał tworzący wały, obniżenia, progi
profil poprzeczny wklęsły lub wypukły
Osuwiska ze względu na sposób przemieszczania materiału w stosunku do budowy stoku:
konsekwentne
obsekwentne
insekwentne
subsekwentne
ślizgowe
obrotowe, inaczej rotacyjne
obrotowo-ślizgowe
Osuwiska ze względu na położenie:
stokowe
zboczowe
w niszy źródlanej lub w obrębie klifu
Ze względu na kierunek działania impulsu wywołującego ruch:
delapsywne
detruzywne
STRUMIENIE BŁOTNE, BŁOTNO-GRUZOWE, GRUZOWO-BŁOTNE
stosunkowo szybkie i krótkotrwałe przemieszczanie grawitacyjne w dół stoku dużej masy wymieszanego drobnego i grubego materiału
SPEŁZYWANIE
w obrębie stoków dojrzałych w obszarach klimatu umiarkowanego
bardzo wolne, niezauważalne przemieszczanie pokryw zwietrzelinowych na stoku pod wpływem siły grawitacji
sprzyja mu nasiąkanie pokryw zwietrzelinowych wodą, czy też obecność materiałów ilastych
SOLIFLUKCJA
stoki dojrzałe w klimacie zimnym
Przyczyny ruchów masowych
zewnętrzne
zmiany geometryczne (nachylenia stoku, zbocza)
odciążenie
wstrząsy i wibracje
zmiana warunków wodnych
wewnętrzne
postępujące zniszczenie
wietrzenie
erozja w wyniku infiltracji
Co uruchamia osuwiska?
opady, roztopy
podcięcie stoku przez erozję rzeczną
gospodarka człowieka
trzęsienie ziemi
roboty ziemne, ruch samochodowy, eksplozje
Opady a ruchy masowe
opady długotrwałe (miesiąc i dłużej), a sumy opadów wysokie 300-500 mm - powstają głębokie osuwiska skalne
2-5 dni opadów rozlewnych (o małym natężeniu) i suma opadów 150-400 mm - płytkie osuwiska ziemne i zwietrzelinowe
Krótkotrwałe ulewy lokalne o natężeniu 1-3 mm/min i sumie przekraczającej 100 mm - spływy gruzowe, spływy gruzowo-błotne
Geomorfologia (12) dnia dzisiejszego 04 stycznia roku pańskiego 2012, by Patryk Rutkowski
Procesy geomorfologiczne w ciepłej strefie klimatycznej
Cieczenie- proces, rodzaju pełznięcia w Klim. Um. pełznięcie- Natomiast w zimnym soliflukcja, w ciepłym cieczenie.
Stoki bardzo strome w np. Brazylii gdzie zachodzi odpadanie materiału, mało działania procesów chemicznych, stąd nie ma zwietrzeliny na tych stokach, bez roślinności tzw. Głowy cukrowe, które pozostają i wystają
Ruchy masowe-zachodzą w obszarze niżej położonym, gdzie jest tez stromiej.
Grube pokrywy zwietrzelinowe.
Ruchy masowe szczególnie w obszarach wylesionych,
Wietrzenie szczególnie w obszarach gdzie jest wysoka działalność wody (klimat gorący i suchy).
Pół-pomarańcze- charakterystyczne dla form??????
+Materiał dostaje się do dyndoli do koryt rzecznych, stąd koryta wielo kanałowe, -- to koryta anastomozujące- chartka, się tym, że występują liczne wyspy i liczne kanały, kiedy są wysokie stany wody- zalewanie wysp i nadbudowywanie wodą zawiesinową (Klimaszewski jest w błędzie!!!!!!! Nie wie, że to nie jest synonim z roztopowymi korytami) - wyspy czasem porośnięte lasem, rzeki transportują materiał zawiesinowy( budowa wybrzeży z gliny przez wynoszenie materiału- są one uciążliwe, z błotnistymi plażami.
- Intensywne krasowienie, przez liczne występowanie węglanu wapnia-, zatem w gorącej strefie jest największy rozwój form krasowych i krasowienie. Często nawet powstaje kras z innymi formami w centrum niż na peryferiach
Podsumowanie
Rozpuszczanie podłoża, cieczenie, ruchy masowe, działalność rzek(rzeki czerwone i żółte)
Obszar sawannowy- zróżnicowanie warunków klimatycznych - podział na okresy wilgotne i suche.
W wilgotnych - wietrzenie chemiczne, mega wielki udział wody płynącej i w tym okresie mega spłukiwanie-, bo nie ma pokrycia w pełni całego y.y.y terenu, powinienem dołączyć zdjęcia z Burkina Faso, ale mam to w dupie!!!!---- Rzekł Krzemień i zmarszczył brwi.
W suchym- nagrzewanie i eksfoliacja(łuszczenie cos dla koleżanki Kaśki K -) - wietrzenie fizyczne,
W obszarach- płaskich w okresie wilgotnym spada deszcz. A kiedy nie ma opadów jest ewaporacja, woda paruje stąd powierzchnia scementowania. -Po- wierzchnia może pękać dzieląc się na bloki a potem na mniejsze elementy=) głownie to występuje na peryferiach, ponieważ w środku, czyli centrum, jest pancerz.
W okresie suchy - działalność wiatru- materiał wywiany z i zdeponowany- czasem nawet przemieszczony daleko, na zboczach dolin - dolina Nigru.
Bornhardy - wzniesienie sterczące w tej strefie.
Monadnoki- to mocne, wypreparowane niezepsute--- pod nimi stoki o małym nachyleniu, podobne do glasii.
Pytanie, - co się dzieje, kiedy jest normalny profil czy się ku stropowi frakcja zwiększa czy zmniejsza
Rynna Gerlacha - znana na cały świat!!!!!!!!!!
Domeną kobiet jest przynoszenie wody i dzieci do domu!!!
Termitiery- są to budynki, które budują termity, lubiące sawanny i mają tam system wentylacyjny =)
Góry podział na różne wysokości -!!!!! Na 3 kategorie- 1. Wzgórza ok. 800 m, obszaru wyżynne górskie?, Obszary górskie 1000 ----- zależności od deniwelacji
Podziały są różne
Wykład 13 z dnia 11.01.12
W górach wysokich istnieje asymetria związana z:
ekspozycją stoków (z dostawą energii słonecznej)
działalnością wiatrów deszczonośnych
podłożem, budową geologiczną
ZASIĘG PIĘTER WG TROLLA
Piętro geoekologiczne |
Alpy |
Tatry |
|
Niwalne 1 |
Niwalne 1 |
Seminiwalne 2 |
|
3
SUBNIWALNE
5 |
GÓRNE Soliflukcja Gleby strukturalne |
SUBNIWALNE 3 Strefa wysokoalpejska |
Alpejskie |
|
DOLNE Zwarta roślinność naskalna Soliflukcja związana Tufury |
SUBNIWALNE Strafa alpejska realna |
|
|
|
Subalpejskie 4 |
Subalpejskie 4 |
|
|
Górne 5 Środkowe Leśne Dolne |
Górne 5 Leśne Dolne |
Granice fizycznogeograficzne w górach wysokich:
granica suchości (dolna granica lasu)
górna granica lasu
granica wieloletniego śniegu
Granice te warunkują występowanie przynajmniej 4 pięter klimatyczno-roślinnych:
pustynne (stepowe)
leśne
subniwalne
niwalne
Te 3 granice i 4 piętra nie występują w każdych górach, lecz w tych najbardziej rozwiniętych i odpowiednio zlokalizowanych (np. Azja Centralna).
Tatry - piętra geoekologiczne:
leśne (górskie)
subalpejskie
alpejskie
seminiwalne
Wysokość |
Piętra klimatyczne |
Piętra klimatyczne |
Piętra geoekologiczne |
2150 - 2300 |
Zimne |
|
Seminiwalne |
1550 - 2150 |
|
Halne - alpejskie |
Alpejskie |
|
|
Kosodrzewina |
Subalpejskie |
1100 - 1550 |
Chłodne |
|
Leśne (górskie) |
|
Umiarkowanie chłodne |
Regiel dolny |
|
górna granica lasu
granica zwartej roślinności
orograficzna granica wieloletnich śniegów
Na procesy morfogenetyczne wpływają:
granica wieloletniego śniegu
dolna granica występowania lodowców
granica występowania lodowców gruzowych
dolna granica występowania gleb strukturalnych
dolna granica występowania soliflukcji
zasięg zlodowaceń plejstoceńskich
górna granica lasu
przebieg izotermy 0°C
Istnienie granic morfologicznych jest dostatecznym uzasadnieniem celowości pięter geoekologicznych.
Grzbiety o wysokościach powyżej 1000 m n.p.m.
N S
25-30° 10-15°
wieloletnia zmarzlina, stoki nie są uwarunkowane
stoki nigdy nie rozmarzają strukturalnie, więcej promieniowania
- długie stoki soliflukcyjne
N S
sezonowe rozmarzanie, soliflukcja tak ciepło, że brak soliflukcji
41