METODY BADAŃ W OKULISTYCE

Wywiad okulistyczny

• przyczyna zgłoszenia się do okulisty .przebyte choroby narządu wzroku ,urazy gałki ocznej, wywiad dotyczący wieku dziecięcego-zezy,dotychczasowa korekcja okularowa

Wywiad ogólny i wywiad rodzinny:

• nadciśnienie tętnicze ,cukrzyca ,choroby układowe ,choroby zakaźne ,nowotwory ,stosowane leki ,jaskra ,zaćma ,choroby siatkówki, choroby n. II ,zez ,nowotwory ,wady refrakcji

Badanie ostrości wzroku:

• minimum separabile-zdolność rozdzielcza siatkówki ,zasada Snellena ,badanie ostrości wzroku w dal: V=d/D

Metody obiektywnego badania wady refrakcji :

• skiaskopia ,keratometr Javala ,refraktometria automatyczna

Badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego:

metoda palpacyjna ,tonometria impresyjna Schiötza ,tonometria aplanacyjna, tonometria bezkontaktowa (air puff noncontact tonometry)

Badanie układu łzowego :

• badanie gruczołu łzowego

• wydzielanie łez-test Schirmera

• TBUT ( Tear Break-Up Time )

BADANIE PRZEDMIOTOWE

Badanie oczodołów i narządów dodatkowych gałek ocznych:

• oczodół-badanie palpacyjne ,osadzenie gałek ocznych-egzoftalmometr Hertla ,ustawienie gałek ocznych ,ruchomość gałek ocznych ,szerokość szpary powiekowej .ustawienie powiek .ocena rzęs

Badanie odcinka przedniego:

SPOJÓWKA

• oglądanie w świetle zogniskowanym ,odwracanie powieki górnej i dolnej ,badanie w lampie szczelinowej ,wymaz spojówkowy

ROGÓWKA

• badanie czucia rogówki,badanie w lampie szczelinowej,test z fluoresceiną ,pachymetria ,mikroskop lustrzany, keratometria ,keratoskopia ,badania laboratoryjne

SOCZEWKA

• badanie w lampie szczelinowej po rozszerzeniu źrenicy,badanie w świetle przepuszczonym

(ruchy paralaktyczne)

BADANIE KĄTA ROGÓWKOWO-TĘCZÓWKOWEGO

• Gonioskopia-trójlustro Goldmana

CIAŁO SZKLISTE

• ocena w lampie szczelinowej po rozszerzeniu źrenicy,oftalmoskopia,USG

Badanie odcinka tylnego:

BADANIE DNA OKA

• wziernikowanie bezpośrednie-oftalmoskop,wziernikowanie pośrednie

(biomikroskopia pośrednia -Volk)

• wziernikowanie pośrednie obuoczne-Fison ,trójlustro Goldmana

OCENA FUNKCJI PLAMKI

• wziernikowanie,test Amslera ,interferometria laserowa-retinometr

Badania dodatkowe :

• angiografia fluoresceinowa ,angiografia indocjaninowa ,ultrasonografia

(prezentacja A, B, Doppler)

• badania elektrofizjologiczne

ERG- Elektroretinigrafia jest to odpowiedz bioelektryczna powstała z fotoreceptorów siatkówki po jej stymulacji bodźcem świetlnym o odpowiednim natężeniu.

VEP (WPW)- Wzrokowe potencjały wywołane jest zapisem zjawisk bioelektrycznych powstających w korowych ośrodkach wzrokowych, na skutek krótkotrwałej stymulacji siatkówki standaryzowanym bodźcem świetlny

EOG- Elektrookulografia jest testem funkcji naczyniówkowo-siatkówkowej, mierzącym potencjały spoczynkowe oka i fluktuacje tych potencjałów pomiędzy adaptacją do ciemności i do jasności.

diafanoskopia

widzenie barwne

metoda denominacyjna-nazywania barw

lampa Wilczka

metoda pigmentowa-różnicowania barw

tablice pseudoizochromatyczne Ishihary, Rabkina

metoda porównawcza-doboru barw

test Farnswortha Panel D-15, 100-Hue

metoda spektralna-zrównania barw

anomaloskop

• pole widzenia

metoda konfrontacyjna

perymetria kinetyczna wg Goldmana

perymetria statyczna-komputerowe badanie pola widzenia

test Amslera-pole widzenia do 20°

• OCT- aparat umożliwia tworzenie obrazów tomograficznych metodą koherentnej interferometrii optycznej. Struktura tych obrazów przypomina wyniki ultrasonografie w projekcji B i jest związane z właściwościami optycznymi tkanki, przede wszystkim z odbijaniem światła przez poszczególne powierzchnie. Tworzony przez komputer obraz składa się z kolorowych wykresów gdzie różne kolory odpowiadają różnym warstwom tkanki cechujących się charakterystycznym dla siebie odbijaniem i rozpraszaniem światła. OCT pozwala ocenić siatkówkę jak również tarczę nerwu wzrokowego ( ocena zagłębienia, warstwy włókien nerwowych zarówno na tarczy jak i w obszarach ją otaczającym z uwzględnieniem poszczególnych kwadrantów).

• RTA - analizator grubości siatkówki działa z wykorzystaniem efektu szczelinowego. Komputer tworzy trójwymiarowy obraz badanej tkanki i przedstawia w postaci dwu lub trójwymiarowej mapy. Pozwala na wykrywanie utraty komórek zwojowych w tylnym biegunie oraz przedstawienie topografii tarczy nerwu wzrokowego.

• zdjęcia radiologiczne

• tomografia komputerowa

• magnetyczny rezonans jądrowy

OKO

Zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych i przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe jest określana jako zmysł wzroku. Anatomiczną postacią tego zmysłu jest narząd wzroku, który składa się z gałki ocznej, aparatu ochronnego i aparatu ruchowego oka oraz połączeń nerwowych siatkówki oka ze strukturami mózgu.

Gałka oczna znajduje się w przedniej części oczodołu i porusza się dzięki ruchom mięśni ocznych w zagłębieniu utworzonym przez tkankę tłuszczową oczodołu i liczne powięzie. Wychodzący z niej nerw wzrokowy przechodzi przez otwór kostny do wnętrza czaszki i dalej do mózgu.

Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy 24 mm, wypełnionej w większości bezpostaciową substancją (ciałkiem szklistym),

znajdującej się pod ciśnieniem pozwalającym na utrzymanie jego kształtu. Twardówka (sclera) jest najbardziej zewnętrzną częścią oka. Zbudowana jest z nieprzeźroczystejbłony włóknistej łącznotkankowej. W przedniej części oka przechodzi w rogówkę.Rogówka (cornea) kształtem przypomina wypukłe szkiełko od zegarka. Zbudowana jest z przeźroczystej błony włóknistej.Między twardówką i siatkówką leży naczyniówka (choroidea), która wraz z tęczówką (iris) i ciałem rzęskowym (corpus ciliare) tworzy błonę naczyniową, w której znajdują się naczynia krwionośne. Ciało rzęskowe utrzymuje soczewkę w odpowiednim położeniu.Siatkówka (retina) jest receptorową częścią oka. Składa się z trzech warstw, przy czym najbliższa środka oka warstwa składa się z czopków i pręcików - komórek światłoczułych, a dwie pozostałe z neuronów przewodzących bodźce wzrokowe. Na siatkówce znajduje się plamka żółta, będąca miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. Nieco niżej znajduje się plamka ślepa - miejsce pozbawione komórek światłoczułych i dlatego niewrażliwe na światło. Jest miejscem zbiegu nerwów łączących komórki światłoczułe z nerwem wzrokowym.Soczewka (lens) jest zawieszona między tęczówką a ciałem szklistym na obwódce rzęskowej. Składa się z torebki (capsule), kory (cortex) i jądra (nucleus) i ma dwie wypukłe powierzchnie - przednią i tylną. Jeśli wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką.Tęczówka (iris) jest umięśnioną częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy.Wnętrze oka wypełnia przeźroczysta, galaretowata substancja, nazywana ciałem szklistym (corpus vitreum).Przednia część gałki ocznej i wewnętrzna część powiek pokryte są spojówką (tunica conjuctiva). W górno - bocznej części oczodołu znajduje się gruczoł łzowy wydzielający łzy mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać ją.Układ optyczny oka przyrównać można do aparatu fotograficznego, przy czym rolę soczewek obiektywu spełniają rogówka i soczewka oka, rolę przysłony - tęczówka, a warstwy światłoczułej kliszy - siatkówka.

Światło wpadające do oka biegnie przez rogówkę, komorę przednią oka, soczewkę i ciało szkliste, by zakończyć swą podróż na siatkówce wywołując wrażenie wzrokowe przekazywane do mózgu za pośrednictwem nerwów łączących się w nerw wzrokowy. Rogówka, wraz z cieczą wodnistą, soczewką i ciałem szklistym, stanowią układ skupiający promienie świetlne tak, by na siatkówce pojawiał się ostry obraz obserwowanego przedmiotu i dawał jak najostrzejsze wrażenie wzrokowe. Dlatego też soczewka ma możliwość zmiany swojego kształtu, a co za tym idzie mocy optycznej. Pozwala to na ogniskowanie na siatkówce przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach od oka. Zdolność tę nazywamy akomodacją. Ostre widzenie uzyskiwane jest wtedy, gdy ognisko obrazowe pokrywa się z siatkówką. W przypadku, gdy oko nie jest w stanie zogniskować światła dokładnie na siatkówce mówimy o wadach wzroku. Moc optyczna oka nieakomodującego wynosi około +60 dioptrii, przy czym około 2/3 tej mocy przypada na rogówkę.

Do soczewki ocznej przylega tęczówka spełniająca rolę przysłony aperturowej kurczącej się pod wpływem bodźców świetlnych co powoduje zmianę średnicy źrenicy wejściowej oka. Tęczówka ma zdolność do zmiany apertury wejściowej oka w zakresie od 8 mm w ciemności do 2 mm przy intensywnym oświetleniu.

Układ optyczny z pewnym przybliżeniem uważać można za centryczny. Środki krzywizn rogówki i soczewki leżą na prostej zwanej osią optyczną oka. Występuje jednak rozbieżność osi optycznej i osi widzenia, która jest wynikiem przesunięcia dołka środkowego poza oś optyczną oka. W efekcie występuje obrót osi widzenia względem osi optycznej  średnio o około 5 stopni.

Siatkówka jako odbiornik promieniowania elektromagnetycznego zbudowane jest z dwóch rodzajów komórek światłoczułych: czopków i pręcików połączonych za pomocą nerwów z mózgiem. Czopki o względnie niskiej czułości przeznaczone są do obserwacji przy świetle dziennym. Ich maksymalne zagęszczenie występuje w dołku środkowym. Jeśli zatem obraz obserwowanego przedmiotu znajdzie się dokładnie w tym obszarze uzyskujemy wtedy najlepsza zdolność rozdzielczą. Wraz ze spadkiem natężenia światła wpadającego do oka rośnie średnica źrenicy. W momencie, gdy czułość czopków jest niewystarczająca do prowadzenia obserwacji, mimo dużych wymiarów źrenicy, funkcję receptorów przejmują pręciki. Pręciki znajdują się poza dołkiem środkowym, a największe ich zagęszczenie znajduje się w odległości kątowej 15 stopni od jego środka (dlatego widzenie nocne nazywamy widzeniem peryferyjnym). Przy dużym natężeniu światła pręciki chronione są przed nadmiarem światła przy użyciu specjalnego barwnika. Jego działanie możemy zaobserwować przechodząc z ciemnego pomieszczenia do jasnego lub odwrotnie (efekt olśnienia). Proces przystosowania wzroku do warunków oświetlenia nazywamy adaptacją.

W miejscu gdzie połączenia nerwowe elementów światłoczułych z mózgiem tworzą wspólny nerw wzrokowy powstaje plamka ślepa pozbawiona zupełnie czopków i pręcików. Jeśli obraz przedmiotu obserwowanego znajdzie się w tym miejscu wrażenie wzrokowe nie zostanie odebrane i obserwator nie zauważy tego przedmiotu.

Oko odbiera tylko część promieniowania nań padającego. Związane jest to z własnościami fizyko-chemicznymi rogówki, czopków i pręcików. Odbieramy zatem tylko światło, które mieści się w zakresie tzw. okna optycznego. Okno optyczne to przedział długości fali elektromagnetycznej (światła) od ok. 400nm (co odpowiada światłu o barwie fioletowej) do ok. 700nm (co odpowiada światłu o barwie czerwonej). Powyżej długości 700nm znajduje się niewidoczna dla człowieka podczerwień, a poniżej 400nm, również niewidoczny, ultrafiolet. Do fal elektromagnetycznych zaliczamy także niewidoczne dla człowieka promienie gamma, promienie X i inne - całość przedstawia rysunek.

Promieniowanie o długości fali spoza okna optycznego nie jest przepuszczane przez rogówkę oka. Promieniowanie, które wniknie do oka w różnym stopniu wywołuje reakcje elektrochemiczne w czopkach i pręcikach stając się źródłem bodźców. Ze względu na różną budowę czopków i pręcików występują różne właściwości widzenia ciemnego (przy małym oświetleniu, np. w nocy) i jasnego (przy dużym oświetleniu, np. w dzień) . Przyjmuje się maksimum czułości czopków na 550 nm, a pręcików na 510 nm. Poniższy rysunek przedstawia wykres krzywej czułości widmowej oka ludzkiego dla widzenia jasnego (przy świetle dziennym - tzw. widzenie fotopowe) i ciemnego (nocą - tzw. widzenie skotopowe). Łatwo zauważyć najwyższą czułość oka w punktach 550nm i 510nm, malejącą wraz z oddalaniem się od tych maksimów, aż do osiągnięcia wartości zero na krańcach okna optycznego - jest to jednoznaczne ze ślepotą oka na światło o danej długości fali.

Gdy patrzymy na przedmiot ustawiony bardzo daleko od nas osie patrzenia obu oczu ustawione są prawie równolegle. Jeżeli przedmiot ten będziemy zbliżali w naszym kierunku, to mięśnie gałek ocznych będą zmieniać położenie gałek tak by osie widzenia podążały za tym przedmiotem, a tym samym przecięły się. Zjawisko to nosi nazwę konwergencji. Im bliżej oczu znajdzie się nasz przedmiot, tym osie patrzenia przetną się pod większym kątem. Analizując ten kąt mózg człowieka wnioskuje o odległości obserwowanego przedmiotu od oczu. Gdyby zatem człowiek wyposażony był w tylko jedno oko bardzo trudno byłoby mu określać odległość obserwowanego przedmiotu od siebie.

ŚWIAT DO GÓRY NOGAMI...

Obraz przedmiotu na siatkówce jest odwrócony "do góry nogami", co wynika z fizycznej budowy oka (soczewka odwraca obraz). W pierwszych dniach życia mózg człowieka uczy się widzieć prawidłowy obraz obracając go by w późniejszym życiu robić to automatycznie. Oznacza to, że niemowlę widzi świat "postawiony na głowie" i dopiero po pewnym czasie zaczyna widzieć normalnie.

ROGÓWKA

Rogówka jest to przezroczysta, beznaczyniowa tkanka o elipsoidalnym kształcie. Należy do najbardziej wrażliwych tkanek, gdyż jest bogato unerwiona czuciowo. Z tego powodu jej choroby czy kontakt z jakimkolwiek ciałem obcym wywołuje silne uczucie bólu. Rogówka nie jest natomiast wrażliwa na zmiany temperatury.

ROGÓWKA MAŁA - Jest to wada występująca najczęściej we wrodzonym małooczu. Wówczas wymiary rogówki są zmniejszone do 8 - 10 mm. Wadzie tej mogą towarzyszyć inne wady wrodzone oczu, takie jak np. ubytek tęczówki czy naczyniówki.

ROGÓWKA OLBRZYMIA - Rogówka olbrzymia, o wymiarach powyżej 12 mm, również należy do wad wrodzonych oka. Oczy z rogówką olbrzymią mają ogólnie większe rozmiary. Wadzie tej może towarzyszyć podwichnięcie soczewki. Rogówka olbrzymia może również występować we wrodzonej jaskrze.

STOŻEK ROGÓWKI - Polega on na tworzeniu się w części środkowej rogówki uwypuklenia w kształcie stożka. Jest to wada wrodzona, a pierwsze objawy mogą występować w pierwszych latach życia. Obniżenie ostrości wzroku związane z ta wadą daje się jednak zauważyć dopiero w późniejszych latach życia. Leczenie stożka rogówki polega na stosowaniu twardych szkieł kontaktowych, a przy znacznym obniżeniu ostrości wzroku wskazane jest leczenie operacyjne.

STANY ZAPALNE I OWRZODZENIA ROGÓWKI

Zmiany zapalne polegają na powstawaniu nacieków w obrębie powierzchownych lub głębszych warstw rogówki. W zależności od głębokości nacieczenia rozróżnia się:

• zapalenie rogówki powierzchowne, oraz

• zapalenie rogówki głębokie.

W cięższych przypadkach dochodzi do powstawania głębszych ubytków tkanki rogówkowej, które określane są jako owrzodzenia. W zależności od przyczyny wywołujące stany zapalne rogówki, choroby rogówki dzieli się na:

• bakteryjne;

• wirusowe;

• alergiczne.

ZAPALENIE ROGÓWKI BAKTERYJNE

WRZÓD PEŁZAJĄCY OSTRY - jest najczęstszą postacią bakteryjnego zapalenia rogówki. Ich źródłem może być zmieniony zapalnie woreczek łzowy lub spojówka. Choroba zaczyna się najczęściej od drobnego urazu rogówki, która następnie ulega zakażeniu. Powstaje wówczas w jej środkowej części naciek, który szybko przeistacza się w ubytek w kształcie sierpa. Towarzyszy temu odczyn ze strony tęczówki oraz wysięk ropny na dnie przedniej komory oka. Choroba ta występuje częściej u ludzi mieszkających na wsi, narażonych na drobne urazy oka i objawia się:

• silnym bólem,

• światłowstrętem,

• łzawieniem,

• postępującym pogorszeniem wzroku,

• silnym przekrwieniem oka,

• rogówka oka jest matowa, o nierównej powierzchni.

Wrzód pełzający jest bardzo groźny - może doprowadzić do utraty wzroku lub oka - i dlatego wymaga leczenia prowadzonego w warunkach szpitalnych. Leczenie polega na stosowaniu leków rozszerzających źrenicę, antybiotyków do worka spojówkowego lub w postaci wstrzyknięć pod spojówkę gałki ocznej. Z reguły jednak po wygojeniu pozostaje w rogówce biała blizna, zwana bielmem.

Inne rodzaje owrzodzenia rogówki mogą być wywołane zakażeniem paciorkowcowym lub pałeczką ropy błękitnej. Ten typ owrzodzenia daje gwałtowne objawy zapalne. Jest najczęściej spowodowany urazem rogówki i drążąc w głąb jej tkanek prowadzi niejednokrotnie do jej przebicia. Owrzodzeniu towarzyszy odczyn ze strony błony naczyniowej oraz wysięk ropny na dnie przedniej komory oka. Leczenie polega na stosowaniu środków rozszerzających źrenicę oraz podspojówkowo antybiotyków.

SPOJÓWKA

Najczęstszą chorobą spojówek są jej stany zapalne. Rozwijają się one wskutek działania drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak gronkowce, paciorkowce, pneumokoki, wirusy, lub różnorodnych czynników zewnętrznych, np. złych warunków oświetleniowych, pyłu, kurzu, kosmetyków i dymu. Choroba może występować w postaci ortej lub przewlekłej.

Zapalenie ostre charakteryzuje się:

• silnym przekrwieniem spojówek powiekowych i gałkowych,

• światłowstrętem,

• swędzeniem i pieczeniem powiek,

• niekiedy następuje obrzęk limfatycznych węzłów przyuszniczych, podżuchwowych i szyjnych.

W zapaleniu przewlekłym:

• spojówka gałkowa jest przekrwiona,

• występuje wydzielina w kątach oka.

ZAPALENIE SPOJÓWEK BAKTERYJNE

ZAPALENIE SPOJÓWEK OSTRE PNEUMOKOKOWE - Zapalenie to występuje zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, często razem z nieżytem górnych dróg oddechowych, gdyż wywoływane jest przez Gram - dodatnie dwoinki zapalenia płuc. Objawia się silnym przekrwieniem i obrzękiem powiek, rozpoczynając się najczęściej najpierw w jednym oku a następnie przechodząc do drugiego. Zapalenie to leczy się antybiotykami.

ZAPALENIE KĄTOWE SPOJÓWEK MORAXA - AXENFELDA - Ta choroba wywoływana jest z kolei przez Gram - ujemny dwuprątek. Wśród objawów wymienić można:

• gromadzenie lepkiej wydzieliny w kątach powiek,

• silne swędzenie i pieczenie oczu,

• silne zaczerwienienie i wilgotnienie skóry w kątach powiek.

Leczenie zapalenia kątowego spojówek polega na stosowaniu do oczu 0,25% roztworu siarczanu cynku, będącego środkiem ściągającym.

ZAPALENIE SPOJÓWEK U NOWORODKÓW - Wywoływane jest ono podczas porodu przez gronkowce złociste lub dwoinki rzeżączki. Stan zapalny cechuje silne ropienie obu oczu ze skłonnością przechodzenia na rogówkę. Leczenie polega na podawaniu antybiotyku do worka spojówkowego.

ZAPALENIE SPOJÓWEK WIRUSOWE

NAGMINNE ZAPALENIE SPOJÓWEK I ROGÓWKI - Jest ono wywoływane przez adenowirus 8, a do objawów zalicza się:

• silne przekrwienie spojówek powiekowych i gałkowych,

• obfitą wydzielinę ropną w worku spojówkowym,

• zmiany w rogówce mogące pojawić się w parę dni od wystąpienia objawów spojówkowych.

Zapalenie to leczy się antybiotykami w celu zapobieżenia wtórnym zakażeniom oraz podając leki łagodzące objawy zapalne.

ZAPALENIE SPOJÓWEK WYWOŁANE WIRUSEM OPRYSZCZKI ZWYKŁEJ - Choroba ta występuje zwykle u dzieci i objawia się:

• ostrym, grudkowym zapaleniem spojówek,

• powiększeniem limfatycznych węzłów okolicy przyusznej,

• często dołączają się objawy zapalne ze strony rogówki: nacieki i ubytki nabłonka o kształcie drzewkowatym.

Leczenie w tym przypadku zależy od objawów klinicznych.

UCZULENIOWE ZAPALENIE SPOJÓWEK

Jest to ostatnio dość często spotykane schorzenie. Choroba ta może być wywołana pyłami roślinnymi, cząstkami pochodzenia zwierzęcego, kurzem, substancjami chemicznymi, bakteriami, kosmetykami, a nawet lekarstwami. Zapalenia alergiczne występują zwykle w postaci ostrej z silnym obrzękiem spojówek i powiek oraz obfitą wydzieliną. Zwykle powyższym objawom towarzyszy świąd, pieczenie, łzawienie, światłowstręt. W przewlekłych zapaleniach alergicznych objawy są znacznie łagodniejsze i przeważa swędzenie i pieczenie powiek i spojówek. Stosuje się leczenie lekami ściągającymi i odczulającymi.

ZAPALENIE SPOJÓWEK WIOSENNE - Na spojówkach obu oczu pojawiają się grudki o wyglądzie kamieni brukowych. Spojówki powieki dolnej staja się mleczne, a w ciężkich przypadkach spojówka gałkowa wokół rogówki fałduje się. Stosowana jest zwykle kuracja kortykosteroidami.

ZAPALENIE SPOJÓWEK POLEKOWE - Choroba ta objawia się ciastowatym obrzękiem skóry powiek z silnym przekrwieniem spojówek powiekowej i gałkowej. Po ustąpieniu objawów ostrych zdarza się, że pojawi się stan przewlekły. Skóra powiek jest wówczas mniej zaczerwieniona, ale marszy się i jest chropowata. Długo natomiast może utrzymywać się światłowstręt, łzawienie i przekrwienie spojówek. Leczenie, które stosuje się w takich przypadkach, polega na aplikowaniu leków odczulających i ściągających.

ZAPALENIE SPOJÓWEK I ROGÓWKI PRYSZCZYKOWE - Jest reakcją alergiczną na tuberkuloproteinę. Na spojówce gałkowej w pobliżu brzegu rogówki widać małe białe pryszcze, a także podobne nacieki skierowane do środka rogówki. Charakterystyczne jest wnikanie naczyń krwionośnych z obwodu rogówki w kierunku nacieku. Kuracja polega na stosowaniu leków rozszerzających źrenicę, przeciwzapalnych, oraz antybiotyków.

ZAPALENIE SPOJÓWEK O NIEUSTALONEJ ETIOLOGII

ZAPALENIE GRUDKOWE SPOJÓWEK - może występować w postaci ostrej i przewlekłej, a choroba objawia się występowaniem twardych grudek na spojówce powiekowej. Leczenie odbywa się przez podanie leków ściągających i odczulających.

ZWYRODNIENIE SPOJÓWEK

TŁUSZCZYK - jest to szarawo-żółtawe wzniesienie na spojówce gałkowej, zlokalizowane najczęściej po stronie nosowej w obrębie szpary powiekowej. Zwyrodnienie to leczy się operacyjnie.

SKRZYDLIK - to zgrubienie spojówki gałkowej w obrębie szpary powiekowej, występujące w kształcie trojkąta zwróconego wierzchołkiem do rogówki. Tutaj także stosuje się leczenie operacyjne

TWARDÓWKA

Plamki bawnikowe twardówki. Powstają w wyniku gromadzenia się komórek barwnikowych w warstwach powierzchowych twardówki. Choroba ta występuję głównie u osób posiadających zwiększoną pigmentacje błon oka. Sporadycznie ulegają powiększeniu. Czasem są mylone z czerniakiem złośliwym.

Zapalenie nadtwardówki. Choroba ta jest wynikiem wrażliwości na zakażenie bakteryjne organizmu. Twardówka w tym przypadku zabarwiona jest małymi plamkami czerwonosinymi. Kolor ten oznacza rozszerzone naczynia krwionośne. Leczenie w tym przypadku polega na podawaniu leków rozszerzających źrenicę i kortykosteroidowych.

Zapalenie twardówki. Powodem tej choroby może być gruźlica, zakażenie bakteryjne lub zapalenie stawów na tle zmian reumatycznych. Symptopami choroby są zabarwienia ciemnofioletowe oraz ból oka. Powikłaniem może być zapalenie błony naczyniowej gałki ocznej. W leczeniu stosuje się te same preparaty co powyżej, tj. leki poszerzające źrenice i kortykosteroidowe.

NERW WZROKOWY

Rzeżączkowe zapalenie oczu. Jest to choroba, która występuje u noworodków, którą to rodzące się dzieci zarażają się od swych matek chorych na nieleczoną rzeżączke. Do rozprzestrzenienia się choroby dochodzi dość szybko. W niedługim czasie zainfekowane są spojówka, rogówka, siatkówka, a nawet całe oko. Leczenie polega na wkropleniu jednoprocentowego azotanu srebra. Zabieg ten powinien być wykonany zaraz po narodzinach. Matka takiego dziecka może nieświadomie przekazać potomkowi tę chorobę, ponieważ rzeżączka czasami ma postać bezobjawową.

Zapalenie nerwu wzrokowego jest najczęstrzą chorobą tego nerwu. Spowodowane jest infekcją bakteryjną, wirusową lub zatruciem chemicznym. Zapalenie to dotyczy odcinka pozagałkowego lub wewnątrzgałkowego. Zapalenie odcinka wewnątrzgałkowego występuje w chorobach zakaźnych głównie o ostrym przebiegu. Jego wywołanie może spowodować także wirusy takich chorób jak grypa, kiła, a także choroby reumatyczne czy też zatrucie związkami siarki i ołowiu. Czasem taki stan jest początkiem chorób mózgu i rdzenia nerwowego jak np. stwardnienie rozsiane. Następują tu ubytki w polu i ostrości widzenia. Czasem dochodzi do całkowitej destrukcji nerwu wzrokowego co powoduje utratę wzroku. Zapalenie odcinka pozagałkowego powoduje pogorszenie jakości widzenia, bólu oczu, a także zaburzenia w odbiereniu kolorów i barw. Może dotyczyć zarówno jednego, jak i obu oczu. W tym przypadku, w przeciwieństwie do poprzedniego, tarcza nerwu ma prawidlowy wygląd. Leczenie tu należy podjąć możliwie jak najszybciej, ponieważ daje to znacznie wyższe rokowania.

Równie częstym uszkodzeniem nerwu wzrokowego jest uszkodzenie wynikające z zatrucia alkoholem metylowym. Następuje tu zaburzenie ostrości widzenia, a często nawet całkowita utrata wzroku. Symptomy zapalenia nerwu widoczne są już po kilku godzinach. Leczenie odbywa się poprzez wstrzyknięcia środków przeciwzapalnych, a po ustąpieniu symptomów zapalnych, zaimplikowaniu środków rozszeżających miejscowych naczyń w celu ukrwienia siatkówki. Dodatkowymi lekami są leki zapobiegające zanikowi nerwów wzrokowych. Zabiegi medyczne odbywają się na wtrzyknięciu w miejsca bliskie stanom zapalnym co często odbywa się pozagałkowo. Zanik nerwu wzrokowego objawia się bladością tarczy nerwu i zwężeniem naczyń krwionośnych siatkówki. Przyczyną tego zaburzenia może być zanik prosty lub wtórny. Prosty występuje często w chorobach ośrodkowego układu nerwowego. Wtórny natomiast jest stanem następującym po zapaleniu wewnątrzgałkowym nerwu wzrokowego lub tarczy zastoinowej. Przyczynami tych chorób mogą być urazy mechaniczne, zatrucia lub są spowodowane jaskrą. Leczenie podobne jak pozostałych przypadkach.

KRÓTKOWZROCZNOŚĆ

Krótkowzroczność (myopia) jest jedną z najczęściej spotykanych wad refrakcyjnych oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt dużych rozmiarów przednio - tylnych oka lub zbyt dużą siłą łamiącą układu optycznego oka. Poniższe rysunki przedstawiają bieg promieni świetlnych w oku zdrowym i krótkowzrocznym.

Jak widać promienie równoległe, które w nieakomodującym oku zdrowym ogniskowane są na siatkówce, w nieakomodującym oku krótkowzrocznym ogniskowane są przed siatkówką. Wskutek tego wrażenie wzrokowe krótkowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot krótkowidz przysuwa przedmiot bliżej oczu. Poniższy rysunek przedstawia schematycznie jak widzi krótkowidz.

W celu poprawy ostrości widzenia krótkowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki rozpraszające. Ich moc optyczną podaje się w dioptriach dodając znak minus (np. minus 3 dioptrie). Poniższy rysunek przedstawia bieg promieni świetlnych w oku krótkowzrocznym skorygowanym soczewką rozpraszającą.

Wyróżnia się trzy stopnie krótkowzroczności:

• małą - w zakresie do -3dpt.

• średnią - poniżej -6dpt.

• wysoką - powyżej -6dpt.

Przy wysokiej krótkowzroczności w późniejszym okresie życia mogą wystąpić zmiany zwyrodnieniowe naczyniówki, siatkówki i ciała szklistego.
Krótkowzroczność rozwija się najczęściej w okresie dojrzewania płciowego.

NADWZROCZNOŚĆ

Nadwzroczność (hyperopia) jest drugą obok krótkowzroczności najczęściej spotykaną wadą refrakcyjną oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt małych rozmiarów przednio - tylnych oka lub niewystarczającą siłą łamiącą układu optycznego oka. Nadwzroczność wzrasta z wiekiem (starczowzroczność, prezbiopia) wskutek postępującego osłabienia aparatu nastawczego oka, w wyniku zmniejszenia sprawności mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki. Poniższe rysunki przedstawiają bieg promieni świetlnych w oku zdrowym i nadwzrocznym.

Jak widać promienie równoległe, które w nieakomodującym oku zdrowym ogniskowane są na siatkówce, w nieakomodującym oku nadwzrocznym ogniskowane są za siatkówką. Wskutek tego wrażenie wzrokowe dalekowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot dalekowidz odsuwa przedmiot od oczu. Poniższy rysunek przedstawia schematycznie jak widzi osoba z wadą nadwzroczności.

W celu poprawy ostrości widzenia dalekowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki skupiające. Ich moc optyczną podaje się w dioptriach dodając znak plus (np. plus 3 dioptrie). Poniższy rysunek przedstawia bieg promieni świetlnych w oku dalekowzrocznym skorygowanym soczewką skupiającą. Brak korekcji u młodych osób może prowadzić do powstania tzw. zeza akomodacyjnego.

ASTYGMATYZM

Prawidłowe oko człowieka zbudowane jest w ten sposób, że na siatkówce otrzymywany jest ostry obraz obserwowanego przedmiotu. Jest to możliwe dzięki takiej budowie oka, która zapewnia skupianie wszystkich promieni świetlnych wpadających do oka w jego ognisku. Bieg promieni świetlnych w oku prawidłowym przedstawia poniższy rysunek.

Astygmatyzm (niezborność rogówkowa) jest wadą polegającą na zniekształceniu widzenia wskutek niesymetryczności rogówki oka. Jeżeli promień krzywizny rogówki oka w płaszczyźnie pionowej jest inny niż w płaszczyźnie poziomej, to promienie świetlne padające na różne części rogówki załamywane są w różnym stopniu. Powoduje to, że obraz widziany przez pacjenta jest nieostry. Często zdarza się, że gdy pokazuje się pacjentowi znak krzyżyka, on widzi ostro tylko jedno jego ramię - pionowe lub poziome. Taki astygmatyzm nazywa się regularnym, a oko takie posiada dwie ogniskowe. Aby skorygować taką wadę stosuje się okulary z soczewkami cylindrycznymi. Oko ludzkie posiada zwykle tzw. niezborność fizjologiczną o wartości do 0,5D, która nie wymaga korekcji. Poniższy rysunek przedstawia bieg promieni w oku z astygmatyzmem regularnym.

Urazy oka są często przyczyną nierównej powierzchni rogówki, co powoduje astygmatyzm nieregularny, cechujący się większą ilością ogniskowych. Aby skorygować taką wadę konieczne jest zastosowanie soczewek kontaktowych na powierzchni oka, lub specjalnych żeli okulistycznych wyrównujących powierzchnię rogówki. Poniżej widzimy bieg promieni w oku z astygmatyzmem nieregularnym, wynik korekcji tej wady przez zastosowanie soczewki kontaktowej i wygląd oka z astygmatyzmem nieregularnym z soczewką kontaktową.

Oko ludzkie przystosowane jest do widzenia barw światła o długości fali w zakresie od około 400 nm (barwa fioletowa) do około 700 nm (barwa czerwona).
Jedną z wad wzroku jest daltonizm polegający na złym rozpoznawaniu barw. Nazwa wady pochodzi od nazwiska angielskiego fizyka i chemika J.Daltona, który jako pierwszy opisał ślepotę na barwy zieloną i czerwoną. Może być to wada wrodzona lub nabyta. Daltonizm wrodzony jest wadą dziedziczną, na którą cierpi w różnym stopniu  8% mężczyzn i 0,5% kobiet. Daltonizm nabyty może być wynikiem przejścia choroby siatkówki lub drogi wzrokowej.
Wada ta jest często definiowana jako ślepota na barwę czerwono - zieloną. Występuje także ślepota na barwę czerwoną, rzadziej zieloną i bardzo rzadko na fioletową. W większości przypadków osoby źle rozróżniające barwy od urodzenia nie zdają sobie sprawy z istnienia tej wady, gdyż ostrość wzroku jest zwykle u nich prawidłowa. Całkowita ślepota na barwy jest wynikiem niedorozwoju czopków siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku i trudnością przystosowania się do światła.
Wadę tę wykrywa się na podstawie specjalistycznych badań przy użyciu tablic barwnych pseudoizochromatycznych. W razie konieczności wykonania dokładniejszych badań wykorzystuje się przyrząd nazywany anomaloskop. Pacjent badany anomaloskopem ma za zadanie porównanie dwóch barw.
Przykładowe tablice barwne służące do diagnozowania daltonizmu umieszczone są poniżej. Osoby posiadające wadę daltonizmu powinny zobaczyć na pierwszej tablicy liczbę 21 zamiast prawidłowej 74. Na drugiej tablicy przedstawiona jest liczba 89.

Osoby źle rozróżniające barwy nie mogą wykonywać wielu zawodów wymagających bezbłędnego rozpoznawania barw, np. kierowca, maszynista kolejowy, lotnik, itp.

SOCZEWKA

SOCZEWKA MAŁA Wada ta występuje w obu oczach i objawia się wnikaniem brzegu soczewki w obręb źrenicy oka. Niekiedy soczewka może być podwichnięta lub zmętniała.

WRODZONE PRZEMIESZCZENIE SOCZEWKI Wada ta współistnieje z innymi wadami wrodzonymi oka, najczęściej z przemieszczeniem źrenicy. Jest typowym objawem w zespole chorobowym Marfana. Soczewka najczęściej przemieszczona jest ku górze i na zewnątrz.

ZAĆMA

Zaćma, albo inaczej katarakta, to zmętnienie soczewki oka powstające w procesie normalnego starzenia się organizmu, w następstwie urazu mechanicznego, chemicznego lub energią promienistą, chorób ogólnoustrojowych lub miejscowych oka. Nie wszystkie przyczyny powstawania zaćmy są znane, jednak pewnym jest, że prowadzą do zaburzenia przemiany materii soczewki i powodują utratę jej przejrzystości. Leczenie wszystkich rodzajów zaćmy polega na operacyjnym usunięciu zmętniałej i nieprzejrzystej soczewki. Czasami, zanim soczewka stanie się zupełnie nieprzejrzysta, stosuje się leki w postaci kropli opóźniające rozwój zaćmy. Nie zawsze jednak istnieje taka możliwość i nie zawsze leki te są skuteczne.

ZAĆMA WRODZONA - Powstaje w życiu płodowym pod wpływem pewnych czynników działających na kobietę w pierwszych miesiącach ciąży. Najczęściej czynnikami takimi są: choroba matki, głównie zakażenia wirusowe (różyczka, żółtaczka zakaźna, grypa), awitaminoza (w szczególności niedobór witamin z grupy B) i substancje toksyczne. Rozróżnia się zaćmę wrodzoną torebkową, torebkowo-soczewkową, śródsoczewkową całkowitą i błoniastą, przy czym rozróżnienie poszczególnych rodzajów bywa bardzo trudne. Leczenie wyłącznie operacyjne.

ZAĆMA MŁODZIEŃCZA - Choroba rozwija się w okresie młodzieńczym lub wczesnego dzieciństwa. Przybiera zwykle postać plam lub punktów zmętnienia w soczewce.

ZAĆMA STARCZA - Nazywana jest też czasami starczym zmętnieniem soczewki. Objawia się różnymi zaburzeniami wzroku, zależnymi od umiejscowienia zmętnień. Chorzy skarżą się początkowo na widzenie jak przez mgłę lub w otoczkach barwnych, by w zaawansowanym stadium odbierać już tylko wrażenia świetlne. Czasami ostrość wzroku jest lepsza wieczorem, gdy źrenica się rozszerza, a czasami pacjenci twierdzą, że lepszą ostrość wzroku maja w dzień, przy węższej źrenicy. Zaćma starcza rozwija się zwykle po 45 roku życia i dzieli się ją na dwa typy w zależności od miejsca, w którym rozpoczyna się proces zmętnienia soczewki: zaćma korowa lub jądrowa. Rozwija się powoli pod wpływem stopniowej denaturacji i koagulacji białka soczewki. Po upływie pewnego czasu dochodzi do nieodwracalnego zmętnienia całej soczewki. Ten rodzaj zaćmy dotyczy najczęściej obu oczu, przy czym rzadko zdarza się by proces przebiegał w obu oczach jednocześnie. Proces zmętnienia może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, a gdy stadium jest zaawansowane, zmianę chorobową soczewki można obserwować gołym okiem - kolor źrenicy zmienia się z czarnego na szarobiały.

ZAĆMA POWIKŁANA - W tej grupie mieszczą się wszystkie rodzaje zaćmy nabytej. Do przyczyn powstawania zaćmy powikłanej należą: choroby przedniego lub tylnego odcinka gałki ocznej (wszelkie stany zapalne, jaskra, odwarstwienie siatkówki), wysoka krótkowzroczność, choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, tężyczka, choroby skórne), niewłaściwe (np. zbyt długie) stosowanie pewnych leków (zaćma toksyczna), urazy mechaniczne, chemiczne lub energią promienistą (zaćma pourazowa).

POWIEKI

Są to tzw. ruchome  części miękkie twarzy pokrywające od przodu gałkę oczną. Stanowią - zarówno powieka górna, jak i dolna - część aparatu ochronnego oka. Powierzchnia zewnętrzna, skórna powieki przechodzi na wolnym jej brzegu w powierzchnię wewnętrzną - spojówkę. Skóra powiek jest cienka, zawiera gruczoły potowe i łojowe a brzegi powiek zawierają rzęsy. Za tkanką podskórną znajdują się mięśnie powiek - ścięgno mięśnia dźwigacza powieki górnej oraz część mięśnia okrężnego oka. Natomiast za warstwą mięśniową jest tarczka powiekowa, nadająca powiece określoną sztywność.

W prawidłowym oku odbywa się stale krążenie płynu śródocznego, który ożywia przejrzyste tkanki oka i utrzymuje prawidłowe ciśnienie śródoczne. Terminem jaskra określa się wiele jednostek chorobowych, których wspólnym głównym objawem jest podwyższenie tego właśnie ciśnienia.

Ciśnienie to, nazywane również wewnątrzgałkowym lub śródgałkowym, uwarunkowane jest ilością cieczy wodnistej wypełniającej przednią i tylną komorę oka w przednim odcinku gałki ocznej. Ciecz wodnista wytwarzana jest przez ciało rzęskowe, które stanowi część błony naczyniowej. Przedostając się poprzez otwór źreniczny do komory przedniej, ciecz wodnista odpływa przez tzw. kąt przesączania, czyli tkankę o charakterystycznej porowatej strukturze, znajdującą się miedzy rogówkę a nasadą tęczówki. W prawidłowych warunkach fizjologicznych istnieje stan równowagi pomiędzy wytwarzaniem cieczy wodnistej a jej odpływem. Tak więc zaburzenia tego stanu, najczęściej w postaci utrudnionego odpływu, prowadzą do wzrostu ciśnienia śródgałkowego, które - jak wyżej wspomniano - określa się mianem jaskry.
Warto jeszcze dodać, iż prawidłowe ciśnienie śródoczne waha się w granicach od 14 do 26 mm Hg (1,82-3,38 hPa), przy czym mogą wystąpić wahania dobowe nie przekraczające jednak wartości 5 mm Hg.

ROZPOZNANIE JASKRY

Wyróżnia się kilka rodzajów badań służących ustaleniu zarówno diagnozy jak i przebiegu jaskry. Do podstawowych badań zalicza się:

• TONOMETRIĘ - badanie ciśnienia wewnatrzgałkowego;

• TONOGRAFIĘ - ma ona duże znaczenie w diagnozie jaskry, zwłaszcza jaskry prostej. Badanie to polega na mierzeniu łatwości odpływu cieczy wodnistej z gałki ocznej za pomocą przyrządu zwanego TONOMETREM. Tonometr służy również do wykonywania tonometrii;

• GONIOSKOPIA - jest to badanie kąta przesączenia, wykonywane przy użyciu GONIOSKOPU - przyrządu optycznego pozwalającego ocenić miejsce odpływu cieczy wodnistej dzięki specjalnemu układowi zwierciadeł. Obraz gonioskopowy kąta przesączania jest różny w jaskrze prostej, ostrej i wrodzonej.

• BADANIE POLA WIDZENIA (PERYMETRIA) - należy do podstawowych badań w jaskrze, wykonywanych zarówno w celach diagnostycznych, jak i w prognostycznych. Niedokrwienie siatkówki powoduje zmiany w polu widzenia w postaci ubytków występujących początkowo głównie od strony nosowej. Stopniowo następują koncentryczne zawężenia pola widzenia aż do zachowania widzenia jedynie w części skroniowej (patrz rysunki poniżej; pola jasne - obszary dobrego widzenia). Czasem niewielkie nawet podwyższenie ciśnienia wewnątrzgałkowego powoduje powiększenie się ubytków, dlatego też chorzy ze zmianami w polu widzenia powinni być poddawani badaniom kontrolnym;

• BADANIE TARCZY NERWU WZROKOWEGO - w rozwiniętej postaci tej choroby tarcza nerwu wzrokowego ma barwę bledszą od prawidłowej i jest dobrzeżnie zagłębiona. Zmiany te są spowodowane zanikiem włókien nerwowych. Z tego wiec powodu badanie to ma bardzo duże znaczenie w badaniu jaskry i ocenie jej przebiegu.

W zależności od przyczyny powodującej wzrost ciśnienia śródgałkowego, a także od dynamiki powstania tego zaburzenia i związanego z tym odmiennego obrazu choroby, wszystkie rodzaje jaskry dzieli się na dwie główne grupy: jaskrę pierwotną i jaskrę wtórną. Wyróżnia się jednakże jeszcze trzecią grupę: jaskrę dokonaną, która stanowi niepomyślne zejście wszystkich rodzajów jaskry.

JASKRA PIERWOTNA

Jaskra pierwotna jest chorobą obuoczną, uwarunkowaną genetycznie a charakteryzuje się nieprawidłowością budowy kąta przesączania. Chorobę tę można określić jako jaskrę osób dorosłych, gdyż ujawnia się zazwyczaj po 50 roku życia, nieco wcześniej u kobiet niż u mężczyzn. Ostre napady jaskry u osób, które przeszły silne stany emocjonalne, wzruszenia czy zdenerwowanie, świadczą o tym, że na przebieg choroby niekorzystny wpływ ma wzmożone napięcie układu nerwowego.
Jaskra pierwotna dzieli się na:

• jaskrę z otwartym kątem przesączania, tzw. jaskrę prostą;

• jaskrę z zamknięciem kąta przesączania, wśród których wyróżniamy jaskrę ostrą, podostrą i przewlekłą;

• jaskra mieszana, oraz

• jaskrę wrodzoną, zwaną jaskrą dziecięcą.

JASKRA PROSTA - Z OTWARTYM KĄTEM PRZESĄCZANIA

Jest to najczęściej spotykana postać jaskry spowodowana upośledzeniem odpływu cieczy wodnistej z oka przy zachowanym otwartym kącie przesączania. Choroba ta przebiega skrycie, bez objawów bólowych i często jedynym jej objawem są mroczki w polu widzenia. Jaskra prosta częściej występuje u mężczyzn i w oczach krótkowzrocznych. Ciśnienie śródoczne nie jest tu tak wysokie, jak w jaskrze ostrej, a jego okresowe zwyżki - szczególnie w godzinach rannych - są zazwyczaj niezauważalne; nie powodują dolegliwości a oko na zewnątrz wygląda prawidłowo. Często więc dopiero przypadkowe badanie okulistyczne pozwala ustalić właściwe rozpoznanie. Choroba z biegiem lat doprowadza do zaniku nerwu wzrokowego i całkowitej utraty obwodowego i centralnego pola widzenia, toteż niezbędne jest podjęcie przez pacjenta bardzo systematycznego leczenia. Należy więc ściśle przestrzegać zaleceń lekarzy i terminowo zgłaszać się na badania kontrolne. Jeżeli leczenie zachowawcze - czyli przyjmowanie wielu różnych leków jest nieskuteczne, konieczne staje się poddanie zabiegowi operacyjnemu.

JASKRA ZAMYKAJĄCEGO SIĘ KĄTA PRZESĄCZANIA

Istnieją pacjenci predysponowani do jaskry z zamknięciem kąta przesączania. U osób takich spotyka się:

• płytką komorę przednią i wąski kąt przesączania;

• nadwzroczność;

• nieprawidłowości w umiejscowieniu i wielkości soczewki;

• nieprawidłowości w położeniu nasady tęczówki;

• blok źrenicy spowodowany przyleganiem soczewki na większej przestrzeni - poza częścią przyźreniczną - do tęczówki;

• rozszerzenie źrenicy wywołane lekami, stanami emocjonalnymi, złym oświetleniem oraz leżeniem przez dłuższy czas na twarzy.

JASKRA OSTRA

Gdy kąt przesączania ulegnie zamknięciu, jaskra przyjmuje tzw. ostrą postać, charakteryzującą się gwałtownymi objawami w postaci ataków lub napadów choroby. Do objawów jaskry ostrej zalicza się zatem:

• wywołane nagłym zamknięciem kąta przesączania przez obwodową część tęczówki silne bóle gałki ocznej promieniujące do czoła, skroni i szczęki górnej z towarzyszącymi nudnościami i wymiotami oraz podwyższoną temperaturą ciała;

• obrzęk nabłonka rogówki, który jest przyczyną widzenia kół tęczowych, łzawienia i światłowstrętu spowodowany nagłym wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego, wielokrotnie przewyższającego prawidłowe granice (60-100 mm Hg);

• na skutek niedokrwienia siatkówki i obrzęku nabłonka rogówki następuje znaczne obniżenie ostrości wzroku, a niekiedy tylko zachowanie poczucia światła;

• przekrwienie spojówki gałkowej, przymglenie rogówki oraz rozszerzenie źrenicy;

• dno oka jest niewidoczne z powodu nieprzezroczystości środków optycznych;

• oko staje się twarde (czasem jak kamień), co można łatwo stwierdzic dotykając gałki ocznej przez powiekę palcami i porównując jaj napięcie z drugą gałką oczną;

• w badaniu gonioskopowym kąt przesączania jest całkowicie zamknięty.

Skutki ostrego ataku jaskry są bardzo poważne. Już po kilkunastu godzinach utrzymywania się wysokiego ciśnienia śródocznego może nastąpić zanik nerwu wzrokowego i nieodwracalna utrata wzroku. Jeśli zaś pierwszy atak choroby minie bez szkody dla oka, możemy być pewni, że każdy następny powodować będzie coraz większe uszkodzenia nerwu wzrokowego. Uszkodzenia te będą objawiać się mroczkami i zawężeniem pola widzenia oraz osłabieniem wzroku.
Postępowanie lecznicze w ostrym napadzie jaskry ma na celu odblokowanie kąta przesączania. Stosuje się zatem leki zwężające źrenicę i obniżające ciśnienie śródoczne, najczęściej pilokarpinę. Leki obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe stosuje się też doustnie lub dożylnie. Jeśli spadek ciśnienia jest nieznaczny, podaje się leki zmniejszające wytwarzanie płynu komorowego. Jeżeli pomimo leczenia zachowawczego ostry napad jaskry nie zostanie opanowany, należy wykonać operację przeciwjaskrową. Oczywiste jest więc, że każdy pacjent z ostrym napadem jaskry powinien być odesłany do szpitala na oddział okulistyczny.

JASKRA PODOSTRA

Objawy w jaskrze podostrej są trochę łagodniejszej niż w ostrej odmianie tej choroby:

• ciśnienie śródgałkowe jest niższe niż w ostrym napadzie jaskry, ponieważ kąt przesączania nie jest całkowicie zamknięty;

• występują tzw. objawy prodromalne, czyli:

• widzenie kół tęczowych wokół źródeł światła,

• okresowe obniżenie ostrości wzroku,

• okresowe bóle oka i głowy;

• badanie gonioskopowe stwierdza wąski kąt przesączania;

• w kącie przesączania mogą powstać zrosty, które doprowadzają do zmian destrukcyjnych, stałego wzrostu ciśnienia śródgałkowego, zmian w polu widzenia i zmian w nerwie wzrokowym.

Leczenie zachowawcze daje wyniki tylko we wczesnym stadium choroby, gdy nie ma jeszcze zrostów. Zazwyczaj jednak podawanie pilokarpiny stanowi przygotowanie do operacji przeciwjaskrowej. Leczenie jaskry wymaga dużej wiedzy i doświadczenia klinicznego.

JASKRA PRZEWLEKŁA

Ta postać jaskry powstaje w wyniku braku leczenia jaskry ostrej lub jego zaniedbania. Ataki choroby powtarzają się, lub też ciśnienie śródoczne jest stale podwyższone, co doprowadza do zaniku nerwu wzrokowego i nieodwracalnej utraty wzroku. Choroba rozwija się zwykle w obu oczach, choć nierównocześnie. Jaskra przewlekła częstsza jest u kobiet i u osób z nadwzrocznością.

JASKRA MIESZANA

Mieszana postać jaskry stanowi niepomyślne zejście wszystkich rodzajów jaskry, zarówno jaskry z otwartym, jak i z zamkniętym kątem przesączania.

JASKRA WRODZONA - DZIECIĘCA

Choroba ta ujawnia się tuż po urodzeniu lub w pierwszych latach życia. W przeciwieństwie do innych rodzajów jaskry pierwotnej, jaskra wrodzona często dotyczy tylko jednego oka. Jaskra wrodzona jest spowodowana niedorozwojem kąta przesączania, co utrudnia odpływ cieczy wodnistej. Spowodowany wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego utrzymujący się obrzęk nabłonka rogówki prowadzi do zaburzeń jej przezierności i powstania zmętnienia, czyli bielma.
Wśród objawów jaskry wrodzonej wyróżnia się:

• powiększenie średnicy rogówki spowodowane rozciągnięciem ściany gałki ocznej pod wpływem wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego;

• wole oko, czyli powiększenie objętości gałki ocznej.

JASKRA WTÓRNA

O jaskrze wtórnej mówimy wówczas, gdy zamknięcie kąta przesączenia lub zablokowanie źrenicy powstało wskutek przewlekłego schorzenia gałki ocznej, przewlekłych chorób układowych ze zmianami w naczyniach krwionośnych, urazu mechanicznego lub operacyjnego, zmieniającego stosunki anatomiczne w gałce ocznej. Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego jest spowodowany zablokowaniem dróg odpływu - czyli kąta przesączania - wysiękiem zapalnym w przednim odcinku gałki ocznej procesach chorobowych, takich jak guzy nowotworowe, wylewy krwi czy pęcznienie mętniejącej soczewki.

Choroby ciała szklistego.

Krwotoki do ciała szklistego. Pojawiają się po urazach, w stanach zapalnych siatkówki i naczyniówki oraz w następstwie różnych chorób jak np. cukrzyca, miażdżyca. W dużych krwotokach szczegóły dna oka nie są widoczne co sprawia, że nie można ich zbadać i ocenić. Stosuje się tu ultradźwięku, aby poprawnie zdiagnozować chorobe. Przy leczeniu stosuje się laseroterapie, krioterapie, leki rozszerzające źrenice i wchłaniające krew.

Ropień ciała szklistego. Choroba ta jest wynika zazwyczaj z urazu przenikającego gałkę oczną lub zakażenia krwiopochodnego. Symptomem choroby jest głównie szarożółty odblask z dna oka. Razem z nią występują wycieki ropne oraz stan zapalny błony naczyniowej. Stan zapalny czasem może stać się ropnym zapaleniem oczodołu, a u dzieci objawy mogą przypominać siatkówczaka. Przy leczeniu stosuje się leki roszerzające źrenice oraz antybiotyki o szerokim spektrum działania pozagałkowego i dożylnie.

Odłączenie ciała szklistego od siatkówki. Jest następstwem przewlekłego zapalenia błony naczyniowej, urazu lub wysokiej krótkowzroczności. Objawami są błyski przed oczami i widzenie mętów, a ostrość widzenia na ogół nie obniża się. Powikłaniem może być odwarstnienie siatkówki. Na chorobę tę leczą się osoby starsze i głównie dotyka ona kobiet. Leczenie tu polega głównie na kontroli siatkówki.

Zmiany w ciele szklistym. Przyczyną choroby jest na ogół zaawansowanej cukrzycy lecz bywa konsekwencją chorób ogólnych. Zmiana ta polega na zroście siatkówki i ciała szklistego wzdłuż nowotworzących się naczyń siatkówki. Podczas podciągania ych naczyń przez tworzące się zrosty dochodzi do wylewów krwawych w ciele szklistym. Taka sytuacja może doprowadzić do odwarstwienia siatkówki. Leczenie polega tu na koagulacji laserowej.

Choroba Ealasa. Występują tu częste powracające krwotoki do ciała szklistego. Nie jest tu znana przyczyna. Choroba ta pojawia się głównie u mężczyzn w wieku młodym lub średnim. Jako leki stosuje się koagulacje laserową i leki wchłaniające krew.

Choroby błony naczyniowej.

Zmiany wrodzone błony naczyniowej.
Brak tęczówki jest wadą bardzo rzadko spotykaną, której towarzyszy oczopląs lub niedowidzenie. Powikłaniem tej wady może być jaskra wtórna.
Szczelina tęczówki jest wrodzonym ubytkiem tkanki, znajdującej się zawsze w dolnej części tęczówki. Wada ta zazwyczaj kojarzy sie z innymi wadami wrodzonymi.
Błona źreniczna przetrwała jest określeniem zbioru brunatnych nitek biegnących od przodu tęczówki do soczewki. Nazywają się też tak małe gwieździste osady na przedniej powierzchni soczewki.

Zapalenie błony naczyniowej.
Przyczyną stanów zapalnych błony naczyniowej oka, bardzo wrażliwej i podatnej na wszelkie uszkodzenia są zakażenia odogniskowe jak np. martwe zęby ze zmianami przy korzeniach, zaniedbane, przewlekle leczone migdałki. Reakcja obronna organizmu sprawia, że bakterie takie jak gronkowce lub paciorkowce czy też wirusy mogą tkwić latami w ogniskach zapalnych w stanie uśpionym lub o zmniejszonej zjadliwości. W sytuacji spadku odporności organizmu bakterie przenikają do krwioobiegu i osadzają się w tkankach bogato unaczyniowionych. Działanie takie powoduje stan zapalny. Do takich tkanek narażonych na infekcję należy błona naczyniowa oka. Stany zapalne mogą być wywoływane także podczas przebiegu takich chorób jak gruźlica, kiła, przewlekły reumatyzm, ale również być przyczyną czynników zewnętrznych. Są to np. skaleczenia oka, które zwykle wywołuje zapalenie przedniej części błony naczyniowej (tęczówki i ciała rzęskowego).
Zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej. Charakterystycznymi symptomami dla tej choroby są częste bóle głowy i oczy. Oczy są tu przekrwione oraz zauważalne jest na tylnej części rogówki osady z elementów morfologicznych krwi, limfocytów, a także komórek wielojądrzastych. W przedniej komorze oka pojawia się wysięk zapalny, który powoduje wytworzenie się zrostów pomiędzy soczewką a tęczówką. W poważnym stanie może dojść do wytworzenia się błony przysłaniającej źrenicę. Tęczówka posiada widoczne naczynia krwionośne. Głębsze części oka nie są widoczne z powodu zmin w nim występujących. Nie leczone i poważne stany zapalne mogą doprowadzić do przewlekłych stanów zapalnych przedniego odcinka błony naczyniowej. Leczenie tu odbywa się poprzez podanie antybiotyków i leków rozszeżających źrenicę.
Zapalenie tylnego odcinka błony naczyniowej. Przebieg choroby zwykle jest bezobjawowy, ale czasem bywa następstwem zapalenia przedniego odcinka błony naczyniowej. Na dnie oka powstają białawe ogniska wysiękowe o niewyraźnych obrysach, które po pewnym czasie przybierają kolor szarożółty, a krawędzie ich są wyraźne i wyróżniające się od otoczenia. Często występuje tu osłabienie ostrości widzenia, głównie w przypadku umiejscowienia się choroby w plamce żółtej. Jednak czasem nie dochodzi do upośledzenia widzenia. Przy leczeniu stosuje się antybiotyki, leki poszerzające źrenice oraz kortykosteroidy.
Zapalenie błony naczyniowej na tle toksoplazmozy. Zakażenie to powstaje na skutek zatrucia drogą pokarmową poprzez spożycie niedogotowanego lub starego mięsa. Wirus ten jest bardzo groźny dla kobiet w ciąży, ponieważ zakażenie może przenieść się na płód. Charakterystycznym dla toksoplazmozy jest umiejscowienie w około plamki żółtej lub blisko tylego bieguna oka. Leczenie powinno odbyć się sulfonamidami według wskazań lekarskich.
Zapalenie współczulne oka. Jest to obustronne zapalenie błony naczyniowej oka. Choroba występuje podczas uszkodzenia oka zwłaszcza przy ranie ciał rzęskowego. Stan zapalny powstaje w oku zranionym, a po pewnym czasie przedostaje się do oka zdrowego. Zapalenie to jest chorobą przewlakłą. Okres wystąpienia choroby od chwili zranienia jest różny i może wynieść od tygodnia do kilkunastu lat. Choroba jest rzadkospotykana i występuje u 2% osób ze schożeniemi oczu. Leczenie polega na podawaniu antybiotyków, kortykosteroidów, leków poszerzających źrenice. Zapobieganie natomiast odbywa się poprzez leczenie ran oka, a przy poważnym uszkodzeniu oka na jego usunięciu.

ZMIANY W USTAWIENIU POWIEK

Są one wywoływane różnymi zmianami chorobowymi, z których wiele dotyczy skóry powiek. W jej obrębie można obserwować zmiany podobne do stwierdzanych na skórze innych części ciała, np. czyraki, ropnie, liszaje, opryszczkę i pokrzywkę uczuleniową. Zmiany te powodują zniekształcenia szpary powiek i wymagają leczenia przez alergologa, dermatologa i okulistę.

Głównymi przyczynami występowania zmian w ustawieniu powiek są:

• ścieńczenie skóry powiek

• zmniejszenie jej elastyczności

• nadmierna suchość skóry powiek. 

Tworzą się wówczas zmarszczki i poszerzają naczynia krwionośne włosowate. Objawy te występują głównie u osób w starszym wieku. Starczy zanik tkanki tłuszczowej oczodołu powoduje zapadanie się gałki ocznej i zwężenie szpary powiek. Czasem tłuszcz oczodołowy przemieszcza się do przodu i powieki dolne stają się workowate.

Do głównych zmian w ustawieniu powiek zaliczamy:

• ENTROPION, czyli podwinięcie powieki - jest to nieprawidłowe ustawienie powiek wskutek zwiotczenia skóry. Wynikiem tego jest światłowstręt i kurczowe zamykanie powiek, co prowadzi z kolei do stanu zapalnego spojówek i rogówki. Entropion powstaje najczęściej u ludzi starszych i wymaga leczenia operacyjnego.

• EKTROPION, czyli wywinięcie powieki - może być następstwem zmian bliznowatych skóry powiek lub policzka, albo następstwem porażenia nerwu twarzowego. Nieprawidłowe zamykanie szpary powiekowej powodować może wysychanie rogówki. Także wymagane jest leczenie operacyjne. 

STANY ZAPALNE POWIEK

Są wywoływane zakażeniem bakteryjnym, któremu towarzyszy najczęściej obniżona odporność organizmu.

JĘCZMIEŃ - W tarczkach powiekowych znajdują się gruczoły, których ujścia są widoczne w brzegu powieki. Jęczmień jest gronkowcowym, ropnym zapaleniem tych właśnie gruczołów. Wyróżniamy dwie odmiany jęczmienia: wewnętrzny i zewnętrzny.

• Jęczmień wewnętrzny - jest to ropne zapalenie gruczołu tarczkowego. Do objawów zaliczamy:

• zaczerwienienie,

• obrzęk i

• dużą bolesność tej części powieki, w której znajduje się zmieniony zapalnie gruczoł, w którym zbiera się treść ropna. Może ona samoistnie przebić się poprzez skórę na zewnątrz, lub poprzez tarczkę ku wewnętrznej części powieki.

Na ogół zapalenie mija samoistnie po kilku dniach, zdarza się jednak, że powstają powikłania w postaci ropnia powieki, lub nawet zapalenia oczodołu.

• Jęczmień zewnętrzny - jest zapaleniem ropnym gruczołu łojowego i rzęskowego. Objawy są mniej nasilone niż przy jęczmieniu wewnętrznym, a jeśli treść ropna wydostaje się na zewnątrz (wzdłuż rzęsy) - choroba zwykle ulega likwidacji. Czasem mogą ulec jednak zakażeniu sąsiednie mieszki włosowe.

Leczenie jęczmienia polega na stosowaniu okładów rozgrzewających, stosowanych na zamknięte powieki, oraz antybiotyków do worka spojówkowego. Nie wolno stosować leków zawierających kortykosteroidy. Gdy jęczmień jest duży, a objawy chorobowe nasilone, należy zwrócić po poradę do okulisty. Schorzenie to bowiem, uważane zwykle za banalne i niegroźne, może być przyczyną poważnych powikłań, np. zakrzepowego zapalenia żył oczodołu czy zatoki jamistej.

GRADÓWKA - jest przewlekłym stanem zapalnym gruczołu tarczkowego Meiboma. Do głównych objawów zalicza się ograniczone, niebolesne zgrubienie tarczki na brzegu powieki, które wypukla się pod skórą, lub - od wewnątrz - pod spojówkę powiek. Zdarza się również, że jęczmień wewnętrzny przechodzi w gradówkę. Gdy zastosowane leczenie (takie, jak w przypadku jęczmienia) nie odniesie skutku i gradówka nie cofnie się, należy ją usunąć operacyjnie. Jest to jednak tylko drobny zabieg wykonywany ambulatoryjnie w przychodniach i szpitalach okulistycznych.

ZAPALENIE BRZEGÓW POWIEK - występuje zwykle z przewlekłym zapaleniem spojówek powiek. Brzegi powiek są stale zaczerwienione, zaczerwienienie to nasila się na wietrze,  w atmosferze kurzu, pod wpływem działania promieni słonecznych. Przyczyn zapalenia brzegów powiek może być wiele: praca w pyle, kurzu, wady refrakcji (np. niezborność), ogniska zakażenia w migdałkach, zatokach, uczulenie. Choroba ta jest zwykle niegroźna, ale uporczywa i przykra dla chorego (głównie ze względów kosmetycznych).
Leczenie polega na usunięciu zasadniczej przyczyny (np. noszenie okularów ochronnych przy pracy w pyle, usunięcie ognisk zapalnych w zatokach nosowych), oraz stosowaniu okładów, smarowaniu specjalnymi maściami i podawaniu witamin.

CHOROBY WIRUSOWE POWIEK

OPRYSZCZKA ZWYKŁA POWIEK - Objawia się pojawieniem na skórze powieki drobnych przezroczystych pęcherzyków wypełnionych płynem surowicznym. W tym przypadku stosuje się leczenie miejscowe lekami przeciwwirusowymi.

PÓŁPASIEC OCZNY - Zmiany chorobowe występują najczęściej wzdłuż brzegu I gałązki nerwu trójdzielnego. Choroba ta objawia się silnym pieczeniem i bólem towarzyszącym pojawiającym się na skórze drobnych przezroczystych pęcherzyków wypełnionych płynem surowicznym. Leczenie odbywa się przy wykorzystaniu leków przeciwwirusowych, zespołów witaminy B oraz środków przeciwbólowych.

OSPICA KROWIANKOWA - Jest to przeniesienie na powieki uprzednio szczepionej ospy. Choroba objawia się:

• podwyższoną temperaturą ciała,

• obrzękiem zapalnym powiek,

• pojedynczymi pęcherzami z charakterystycznym zagłębieniem w części środkowej.

Przy tej chorobie możliwe są powikłania, takie jak zapalenie rogówki, zapalenie tkanek oczodołu, a nawet zapalenie mózgu. W leczeniu stosowane są antybiotyki w celu zapobieżenia wtórnemu zakażeniu, gamma - globulina, zespół witamin B, krowiankowa globulina odpornościowa.

Objawy towarzyszące chorobom narządu łzowego przejawiają się zwykle w jego nieprawidłowym działaniu, a mianowicie w nadmiernym łzawieniu lub upośledzeniu wydzielania łez.

Najczęstszym objawem chorób spojówki, tęczówki i ciała rzęskowego jest nadmierne wydzielanie łez. Objaw ten może także być symptomem reakcji obronnej oka po jego urazach, na skutek działania kurzu, pyłów, dymu tytoniowego, silnego światła, a nawet zimna. U niektórych osób bardzo łatwo dochodzi do nadprodukcji łez przez gruczoł łzowy.
Nadmierne łzawienie może także być spowodowane utrudnionym odpływem łez przez drogi łzowe oraz w przypadku podwijania się lub odwijania powiek.
Leczenie tej dolegliwości polega na usunięciu jego przyczyny. Czasami wystarczającym zabiegiem jest używanie okularów ochronnych lub przeciwsłonecznych. W trudniejszych przypadkach konieczna jest interwencja okulisty.

Upośledzenie wydzielania łez jest przyczyną wysychania spojówek i rogówki, które są tym samym pozbawione naturalnej ochrony przez łzy. Dolegliwość ta jest dość przykra, a ostatnio dość "modna", jako, że jest jednym z głównych przeciwwskazań do noszenia soczewek kontaktowych.
Stan taki nazywany jest zwykle "suchym zapaleniem" lub "zespołem suchego oka". Zespół suchego oka objawia się zwykle uczuciem suchości spojówek, śluzówki nosa i gardła, odczuwaniem przez chorych świądu i pieczenia, a nawet kłucia w przypadku wysychania rogówki.
Choroba występuje czasem u kobiet w średnim lub starszym wieku cierpiących na przewlekły reumatyzm. Innymi przyczynami choroby mogą być też: źle leczone choroby spojówek, nadużywanie leków okulistycznych, porażenie nerwu twarzowego lub trójdzielnego, niedobór witaminy A.
Leczenie musi być prowadzone przez okulistę i polega na zwalczaniu przyczyn choroby i stosowaniu kropli zastępujących naturalne łzy, tzw. sztucznych łez.

OSTRE ZAPALENIE GRUCZOŁU ŁZOWEGO

Przyczyną może być zakażenie miejscowe lub ogólne. Podstawowym objawem jest silny ból powieki w okolicy górno-bocznej, często połączony z obrzękiem, w wyniku którego dojść może do całkowitego zniesienia szpary powiekowej. Dość charakterystyczne jest także powiększenie i bolesność węzłów przyuszniczych. Schorzenie to może przejść w postać przewlekłą, dlatego konieczna jest interwencja okulisty. Leczenie polega na miejscowym lub ogólnym zastosowaniu antybiotyków.

CHOROBY DRÓG ŁZOWYCH

Postać wrodzona wad dróg łzowych należy raczej do rzadkości. Zdarzają się przypadki wrodzonego braku dróg łzowych i nieprawidłowości w budowie anatomicznej kanalików łzowych, woreczka łzowego lub przewodu nosowo-łzowego. Wszystkie one są ściśle związane z zaburzeniami drożności dróg łzowych.
Częściej zdarzają się przypadki zapalenia dróg łzowych. Choroba ta może być zlokalizowana wewnątrz kanalika łzowego lub dotyczyć także woreczka łzowego. Ropne zapalenie kanalika może być spowodowane przez paciorkowce, dwoinki zapalenia płuc, pałeczkę ropy błękitnej lub grzyby chorobotwórcze. Zwykle dotyczy kanalika górnego i objawia się obrzękiem, bolesnością i zaczerwienieniem skóry w jego okolicy. Interwencja okulistyczna polega na płukaniu dróg łzowych antybiotykami.

ZAPALENIE WORECZKA ŁZOWEGO

Może przebiegać w sposób ostry lub przewlekły. Przebieg ostry objawia się silnym zaczerwienieniem, obrzękiem i bolesnością skóry w okolicy woreczka łzowego. Spojówki są przekrwione, a w woreczku łzowym gromadzi się wydzielina ropna. Gdy wydzielina obejmie cały woreczek łzowy, na bocznej ścianie nosa powstaje duży naciek zapalny. Treść ropna z woreczka łzowego może niekiedy wydostać się na zewnątrz poprzez wytworzoną przez siebie przetokę skórną. Wówczas objawy zapalne powoli cofają się, a ostry stan przechodzi w przewlekły stan ropiejący. Stan ostry leczy się stosując kurację antybiotykową oraz kompresy rozgrzewające.
Stan przewlekły polega na zbliznowaceniu dróg łzowych i ciągłym łzawieniu. W początkowej jego fazie można udrożnić drogi łzowe specjalną sondą, zapobiegając dalszym komplikacjom. Ważne jest też leczenie stanów zapalnych spojówek. Czasem w przypadku bliznowaceń dróg łzowych występuje konieczność usunięcia woreczka łzowego, lub chirurgiczne stworzenie połączenia między woreczkiem łzowym a jama nosową.

Zapalenie woreczka łzowego może pojawić się także u noworodków. Przybiera zwykle postać podobną jak u dorosłych. Może być spowodowane niedrożnością przewodu łzowego w wyniku zablokowaniu go przez złuszczony nabłonek lub wrodzoną błonę, która uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie dróg łzowych. Często mówi się w takich przypadkach o opóźnieniu rozwoju dróg łzowych i zastoju łez, które ulegają zakażeniu bakteryjnemu. Leczenie polega na płukaniu dróg łzowych antybiotykiem, a w przypadku braku poprawy - na sondowaniu. Przeważnie po jednokrotnym wykonaniu takiego zabiegu wszelkie objawy choroby ustępują.

Guzy nowotworowe oka.

Istnieje wiele odmian i rodzajów tych narośli. Jednak nowotwór gałki ocznej nie jest tak popularny i tak często spotykanym, jak inne guzy np.: piersi, skury. Najczęściej spotykanym jest guz gruczołu łzowego. Występuje w dwóch odmianach: łagodnej i złośliwej. Ta pierwsza stosunkowo rzadko złośliwieje i sporadycznie zdarzają sięnawroty. Jest ona otoczona torebką łącznotkankową. Leczenie odbywa się poprzez usunięcie samej torebki. Zupełnie inaczej ma się to w przypadku złośliwej odmiany. Tu leczenie polega na chirurgicznym usunięciu całej gałki ocznej. Sam nowotwór może wnikać w zatoki jamiste. Często w celu wykluczenia przerzutów stosuje się radioterapię. Jednak w tym przypadku, w przeciwieństwie do łagodnej odmiany, szanse na przeżycie są małe.

Innym rodzajem notworu jest oponiak osłonek nerwu wzrokowego. Chorują na niego kobiety w wieku średnim i jest spotykany bardzo rzadko. Jego rozwój jest powolny i umieszcza się pomiędzy osłonami twardówki. Oponiak czasem atakuje nerw wzrokowy, zaburza ostrość widzenia i ruchomość oka. Odmiana złośliwa powoduje wytrzeszcz. U osób sarszych rośnie powoli, u młodych znacznie szybciej i tu stosuje się leczenie chirurgiczne.

Kolejną zmianą jest glejak nerwu wzrokowego. Często tej zmianie towarzyszy choroba von Recklinghausen'a. Występuje głównie u młodych kobiet i dziewcząt. Charakterystym dla tego nowotworu jest to, że nie występują przerzuty i rośnie dość wolno. Występują tu zaburzenia widzenia oraz wytrzeszcz oczu. Stosuje się tu leczenie chirurgiczne, oraz laseroterapie i radioterapie. Rokowania są różne w zależności od szybkości rozwoju guza. Istnieje bezpośrednie zagrożenie życia w przypadku umiejscowienia nowotworu wewnątrzczaszki.

Najczęstrzą złośliwą zmianą u dzieci jest mięsak wywodzący się z mięśni prążkowych. Istnieją cztery odmiany tego nowotworu: zarodkowy, który występuje najczęściej; pęcherzykowy jest najbardziej złośliwy; różnokształtnokomórkowy jest najmniej złośliwy i spotykany; groniasty. Mięsak pojawia się w pierwszej dekadzie życia. Charakterystyczne dla tej zmiany jest wytrzeszcz, który dość często jest mylony ze stanem zapalnym. Leczenie odbywa się za pomocą promiewonia, leczeniem farmakologicznym, interwencją chirurgiczną, a czasem usunięciem oka. Wykrycie guza przeprowadza się za pomocą RTG głowy, a także tomografii komputerowej. Także i tu należy zrobić badania wykluczające zaistnienie ewentualnych przerzutów. Badania te są robione za pomocą zdjęć RTG brzucha, klatki piersiowej, wątroby itp. Również one są badaniami mogącymi stwierdzić istnienie przerzutów. Rokowania na przeżycie w zależności od stadium choroby. Jeżeli nie istnieją przerzuty szanse są bardzo duże, jednak w przypadku przerzutów i nacieków kości szanse spadają do kilkunastu miesięcy. U osób dorosłych w wyniku przerzutów mogą być zarażone takie organy jak sutki, nerki, przewody pokarmowe, częste występują postacie złośliwe. Guzy gałki ocznej mogą naciekać na okoliczne tkanki i powodować ich zararzenie. Następuje po tym stwardnienie skóry wokół oka. Często choroba imituje takie same symptomy jak w przypadku stanu zapalnego. Diagnostyka polega na biobsji cieńkoigłowej lub chirurgicznej. Leczenie natomiast uwaronkowane jest stanem i rozwojem guza oraz ilością zainfekowanych organów. Istnieje wiele rodzajów leczenia i są to m.in. hormonalne, radioterapia, czy też chemioterapia lub operacja chirurgiczna, która często polega na usunięciu oka.

Dość mało groźnym jeżeli chodzi zniszczenie oka i ryzyko przerzutów jest rak powieki i skóry w okolicy oczodołu. Mimo tego może spowodować zniszczenia skóry. Leczenie jego odbywa się za pomocą usunięcia zmiany nowotworowej, krioterapia, farmakologicznie. Guz oczodołu może również powstać z przerzutu bliskich innych nowotworów jak rak szczęki, zatoki szczękowej lub nosogardła. Najczęstrzymi objawami przy nowotworze zatoki szczękowej to wytrzeszcz, ból oczu, pogorszenie wzroku, przemieszczenie się gałek. W przypadku nowotworu nosogardła objawy pojawiają się tu bardzo rzadko i dotyczą tylko mocno zaawansowanego stadium. Jednak tu wszelkie znaki obecności raka oczodołu poprzedzają liczne symptomy laryngologiczne.

Nowotwór kolczastokomórkowy pochodzi ze skóry, który otacza oko. Jego pole rażenia jest szerokie. Szybko zararza inne organy i dość szybko może doprowadzić do zniszczenia gałki ocznej. Pierwszym zararzonym elementem są węzły chłonne, a następnie kolejne, bardziej odległe. Leczenie tu odbywa się poprzez usunięcia zmiany, a także radio- i chemioterapii, często jako wspomagające.

Bardzo groźnym nowotworem zararzającym odległe narządy jest czerniak złośliwy. Zmiania ta wywodzi się z melanocytów - komórek odpowiedzialnych za tworzenie barwnika melaniny. Czerniak złośliwy spojówki stanowi 2% wszystkich złośliwych nowotworów atakujących oko. Można wyróżnić trzy etapy czerniaka: guz rozwijający się na bazie pierwotnej lub nabytej melanozy, czerniak pierwotny, czernia wywodzący się ze znamienia łagodnego. Zwykle pojawia się w piątej dekadzie życia i rzadko występuje u ras czarnych. Może występować zarówno w formie barwnej, jak i bezbarwnej. Leczenie polega tu na usunięciu, podobnie jak w innych przypakach, guza z marginesem tkanki zdrowej, to znaczy wycięciem niezerażonej tkanki w celu uniknięcia ewentualnego nawrotu choroby. Czerniak tęczówki jest innym złośliwym nowotworem oka i występuje zazwyczaj na przełomie piątej i szóstej dekady. Występują dwie odmiany: rozsiana i ograniczona. Pojawiają się one w dolnej części tęczówki i rosną dość wolno. Zazwyczaj wystarczy usunąć tylko część zainfekowanej tkanki, a w bardzo rzadkich przypadkach całe oko. Czerniak ciała rzęskowego występuje częściej niż powyższy jednak zainfekowane oko należy usunąć.

Nowotwór twardówki występują rzadko i są to zazwyczaj naczyniaki lub torbiele, jednak twardówkę mogą przenikać inne guzy jak siatkówczaki. Czerniak złośliwy naczyniówki jest częstrzym nowotworem od czerniaka ciała rzęsistego i zarazem najbardziej spotykanym u osób dorosłych, którzy wkroczyli w szóstą dekade życia i sporadycznie spotykanych u ras czarnych. Rak ten jest wewnątrzgałkowym i czasem może nie dać żadnych objawów. Najczęstrzymi symptomami jednak są pogorszenie wzroku, ubytki w polu widzenia. Diagnozowanie odbywa się tu podobnie jak w wielu innych przypadkach po przez wziernikowanie bezpośrednie, USG oka, biobsja wewnątrzgałkowa, tomograf komputerowy, rezonans magnetyczny. Leczenie odbywa się tu zwykle poprzez usunięcie całego oka lub radioaktywnie w przypadku, gdy zmiana nie jest złośliwa, lub kiedy wzrok nie został uszkodzony. Rokowania są uzależnione głównie od wieku chorego, jego stanu zdrowia lub wielkości guza. Jednak w sytuacji, kiedy nowotwór osiągnie wzrostpoza gałkowy, szanse przeżycia zawsze są bardzo małe. Leczenie chemią w wielu przypadkac jest tylko półśrodkiem.

Siatkówczak jest kolejnym typem nowotworu wewnątrzgalkowym i zwykle ma postać złośliwą. Jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych. Guz ten jest uwarunkowany genetycznie co sprawia, że wystąpienie tej zmiany u rodzica da bardzo duże zagrożenie przekazania jej w genach potomkowi. Objawy są typowe dla nowotworu wewnątrzgałkowego. Są to wytrzeszcz, pogorszenie widzenia, ból oczu, czasem jaskra a także zez. Leczenie tu odbywa się poprzez usunięcie całego oka wraz z nerwem wzrokowym. Gdy ten zostanie zaatakowany rokowania są dość niskie, jednak w przypadku braku zmian w tym nerwie, szanse znacznie wyższe, jednak utrzymują się na poziomie 1/5.

Istnieje wiele rodzajów nowotworów powiek, wśród których można wyróżnić łagodne i złośliwe. Z pośród łagodnych najczęściej spotyka się brdawki zwyczajne. Są to zmiany uszypułkowane, łatwo krwawiące, które należy wyciąć. Innym rodzajem łagodnych nowotworów są naczyniaki powiek, które pochodzą z naczyń krwionośnych lub węzłów chłonnych. Pojawiają się w pierszych latach życia i często samoistnie się cofają. W przypadku zagrożenia powikłaniami konieczna jest interwencja chirurgiczna polegające na usunięciu zmiany. Kępki żółte powiek są podskórnymitworami o żółtym zabarwieniu. Występują zwykle u osób w wieku dojżałym i są spotykane głównie na części powiek blisko nosa. W leczeniu stosuje się zabiegi chirurgiczne. Innym nowotworem są znamiona barwnikowe powiek, które mogą mieć różne wielkości. Niektóre z nich zajmują całą powiekę. Istnieją stadia, gdzie jest on płaski, wypukły lub guzowaty. Sporadycznie tylko zmiana ta złośliwieje. Lecze jej odbywa się w taki sam sposób jak w poprzednich przypadkach. Czasem można poddawać promieniowaniu lub laseroterapii.

Nowotworem złośliwym powieki jest rak powieki, który w pierwszej fazie wygląda jak mały strup. Jednak w późniejszym rozwoju pęka i nie goi się. Zmiana ta przenosi się na sąsiednie tkanki. Leczenie odbywa się tylko za pomocą operacji chirurgiczną, natomiast laseroterapia czy promieniowanie ma zwykle charakter paliatywny. Rokowania są uwarunkowane stanem, płcią i wiekiem chorego, także postacią kliniczną oraz stadium nowotworu i tym czy występują już przerzuty.

Siatkówczak (łac. retinoblastoma) - jest nowotworem złośliwym, wrodzonym często dziedzicznym. Powstaje w wyniku mutacji genu RB, a dzieci, które odziedziczyły tę mutację odnotowuje się liczne przypadki zachorowań na inne nowotwory jak czerniak, rak piersi lub kości. Siatkówczak dość często, bo aż w co trzecim przypadku występuje w obu oczach. Nowotwór ten ujawnia się dość szybko, bo już w pierszych latach życia, jednak jego wykrycie jest możliwie dużo później. Dzieje się tak dlatego, ponieważ dopiero wtedy jest on zauważalny. Widoczne są wtedy białe żrenice, zielonkawożółty odblask z wznętrza oka widoczny przez rozszerzoną źrenicę. W przypadku podejrzenia o występowanie siatkówczaka u dziecka należy zgłosić się do specjalisty, aby potwierdzić przypuszczenia i przeprowadzić natychmiastowe działania lekarskie, które dadzą większą szansę na bezbolesne i szybkie wyleczenie. Bardzo ważne jest także to, że w rodzinie, w której wystąpiły przypadki zachorowań na tego nowotwora, a w której są małe dzieci, należy poddać je czym prędzej badaniom okulistycznym. Przy szybkiej interwencji można wyleczyć niemal wszystkie przypadki. Inaczej wygląda to, gdy siatkówczak przybierze formę zaawansowaną, wtedy tylko co trzeci przypadek jest uleczalny.

Leczenie odbywa się m.in. poprzez naświetlanie lub fotokoagulację laserową. Zaniedbane leczenie siatkówczaka powoduje przerzuty co w konsekwencji prowadzi do śmierci.

OCZODÓŁ

Choroby oczodołu wywołane są zaburzeniami krążenia ogólnego lub miejscowego w obrębie oczodołu, procesami zapalnymi ostrymi lub przewlekłymi, procesami rozrostowymi (nowotwory), lub zaburzeniami wewnątrzwydzielniczymi.

KRWOTOKI DO OCZODOŁU

Występują w przebiegu niektórych chorób ogólnych (hemofilia), w wyniku pęknięcia tętniaków lub żylaków oraz po tępych lub drążących urazach oczodołu. Wynaczynienia powodują wytrzeszcz gałki ocznej, utrudnienie lub całkowite zniesienie jej ruchomości oraz krwawe podbiegnięcie spojówek i powiek. W większości przypadków stosuje się leczenie zachowawcze.

WYTRZESZCZ OCZU

Wytrzeszcz oczu jest jednym z głównych objawów zmian chorobowych w oczodole polegające na nadmiernym wysunięciu gałki ocznej ku przodowi jedno- lub, częściej występujące, obustronne. Niekiedy następuje przemieszczenie gałki ocznej w kierunku poziomym lub pionowym.

Wytrzeszczowi towarzyszą często:

• ograniczenie ruchomości oka

• obrzęk i przekrwienie powiek oraz spojówek

• bolesność samoistna lub w czasie poruszania okiem.

Istnieje również możliwość uszkodzenia rogówki wskutek jej wysuszenia w następstwie niedomykalności powiek oraz uszkodzenia nerwu wzrokowego.
Do przyczyn powstawania wytrzeszczu zalicza się:

• zmiany w oczodole (nowotwory, stany zapalne ostre lub przewlekłe w obrębie oczodołu albo przechodzące z otoczenia, np. z zatok),

• urazy kości czaszki,

• rozszerzenia żył w oczodołach, 

• zmiany spoistości wiotkiej tkanki pozagałkowej nadczynności tarczycy (choroba Basedowa) oraz

• przypadki znacznego stopnia krótkowzroczności.

Wyróżnia się wytrzeszcz oczu:

• obustronny, którego główną przyczyną są choroby gruczoły tarczowego. Może on występować w postaci złośliwej, z dużym obrzękiem spojówki i utrudnieniem zamykania powiek, co stanowi częstą przyczynę ciężkiego uszkodzenia rogówki. Stan ten wymaga szybkiego leczenia przez internistę i okulistę;

• jednostronny, powodowany najczęściej stanem zapalnym tkanek oczodołu. W tym przypadku poza wytrzeszczem występują obrzęk, zaczerwienienie oraz bolesność powiek i spojówek a także podwyższenie temperatury ciała. Konieczna jest więc szybka pomoc lekarska, gdyż zakażenia oczodołowe moga szybko rozprzestrzeniać się, dając groźne dla życia powikłania ogólne. Inną, równie częstą przyczyną wytrzeszczu jednostronnego są nowotwory - łagodne lub złośliwe - wzrastające w oczodole. Niejednokrotnie konieczny staje się zabieg operacyjny;

• uszkodzenie ściany tętnicy szyjnej wewnętrznej w obrębie zatoki jamistej powoduję powstanie tzw. wytrzeszczu tętniącego, pulsującego. Lekarze rozpoznają go poprzez wysłuchanie szmeru skurczowego, zanikającego po uciśnięciu tętnicy szyjnej po tej samej stronie. Konieczne jest tu leczenie operacyjne;

• wytrzeszcz przepuszczający jest związany występowaniem żylaków w oczodole. Uwidacznia się on przy pochylaniu głowy, gdyż wówczas żylaki wypełniają się krwią i wypierają gałkę oczną ku przodowi. W tym przypadku stosuje się leczenie zachowawcze.

ZAPALENIE TKANEK OCZODOŁU

Częstą przyczyną zapalenia tkanek oczodołu są procesy zapalne, zwłaszcza ropne, zatok przynosowych.

Po usunięciu przyczyny stan zapalny może całkowicie ustąpić. Jeśli jednak nastąpiło rozprzestrzenienie się zakażenia drogą naczyń żylnych, wytwarza się ropowica oczodołu. Wśród głównych objawów wyróżniamy:

• wytrzeszcz zapalny gałki ocznej,

• ograniczenie jej ruchomości,

• obrzęk i zaczerwienienie powiek,

• silny obrzęk spojówki gałkowej oraz

• podwyższona temperatura ciała.

Ropowicę leczy się antybiotykami o szerokim zakresie działania, a w przypadku dużego nagromadzenia się ropy stosuje się leczenie operacyjne (nacięcie ropowicy). Szybka interwencja lekarska jest bardzo ważna ze względu na grożące powikłania. Może bowiem nastąpić utrata widzenia spowodowana zapaleniem nerwu wzrokowego lub zakrzepem żyły środkowej siatkówki albo też zatorem tętnicy środkowej siatkówki.

OKULISTYKA

©Fiscus [e-mail] 1/15

---