Ustawa z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego

(tekst. jedn. Dz.U. z 2004, nr 161, poz. 1688)

Przepisy ogólne

Art. 1. Ustawa reguluje sprawy związane z rejestracją urodzeń, małżeństw oraz zgonów, a także sprawy dotyczące innych zdarzeń, które mają wpływ na stan cywilny osób.

Art. 4. Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.

Art. 7. 2. Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia:

1) przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński,

2) wydania zaświadczenia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, o których mowa w art. 4¹ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,

3) wydania zezwolenia na zawarcie małżeństwa przed upływem terminu, o którym mowa w art. 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,

4) sporządzenia aktu małżeństwa zawartego zgodnie z art. 1 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,

5) wydania zaświadczenia, że obywatel polski lub zamieszkały w Polsce cudzoziemiec niemający żadnego obywatelstwa zgodnie z prawem polskim może zawrzeć małżeństwo za granicą,

powiadamia na piśmie osobę zainteresowaną o przyczynach odmowy. Osoba zainteresowana w terminie 14 dni od dnia doręczenia jej pisma kierownika urzędu stanu cywilnego może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego właściwego ze względu na siedzibę urzędu stanu cywilnego o rozstrzygnięcie, czy okoliczności przedstawione przez kierownika urzędu stanu cywilnego uzasadniają odmowę dokonania czynności. Prawomocne postanowienie sądu wiąże kierownika urzędu stanu cywilnego.

3. Wystąpienie z wnioskiem, o którym mowa w ust. 2, jest niedopuszczalne, jeżeli sąd na podstawie art. 5 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rozstrzygnął, że małżeństwo nie może być zawarte.

4. Odmowa dokonania innych czynności związanych z rejestracją stanu cywilnego niż określonych w ust. 2 oraz nieprzewidzianych w ustawie, a mogących mieć wpływ na stan cywilny osób, następuje w formie decyzji.

Art. 56. 1. Cudzoziemiec zamierzający zawrzeć małżeństwo jest obowiązany złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokument stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo.

2. Jeżeli otrzymanie dokumentu napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek cudzoziemca może go zwolnić od złożenia dokumentu.

3. W postępowaniu o zwolnienie cudzoziemca od złożenia dokumentu sąd na podstawie właściwego prawa ustala, czy osoba ta może zawrzeć małżeństwo.

4. Przepisów powyższych nie stosuje się do cudzoziemca niemającego obywatelstwa żadnego państwa, jeżeli ma on w Polsce miejsce zamieszkania.

Art. 70. Urodzenie, zawarcie małżeństwa lub zgon, które nastąpiły za granicą i nie zostały zarejestrowane w zagranicznych księgach stanu cywilnego, można zarejestrować w polskich księgach stanu cywilnego.

tezy z piśmiennictwa

Art. 71. 1. Obywatel polski lub zamieszkały w Polsce cudzoziemiec niemający obywatelstwa żadnego państwa zamierzający zawrzeć małżeństwo za granicą może otrzymać zaświadczenie stwierdzające, że zgodnie z prawem polskim może on zawrzeć małżeństwo. Przepis art. 4¹ § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stosuje się odpowiednio.

2. Zaświadczenie, o którym mowa w ust. 1, wydaje kierownik urzędu stanu cywilnego miejsca zamieszkania osoby, której zaświadczenie dotyczy.

3. Jeżeli obywatel polski zamieszkały za granicą nie miał miejsca zamieszkania w Polsce albo nie można ustalić jego ostatniego miejsca zamieszkania w Polsce albo wyjechał z Polski przed ukończeniem 16 roku życia i stale przebywa za granicą, zaświadczenie, o którym mowa w ust. 1, wydaje konsul.

Art. 72. 1. W razie istnienia przeszkód do rejestracji urodzenia lub zgonu obywatela polskiego w zagranicznym urzędzie stanu cywilnego, zgłoszenia można dokonać w urzędzie stanu cywilnego w kraju za pośrednictwem konsula lub pełnomocnika. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

2. W razie zgłoszenia urodzenia, konsul sporządza protokół, w którym wymienia nazwisko, imię (imiona) i płeć dziecka, datę i miejsce urodzenia, imiona i nazwiska oraz nazwiska rodowe rodziców, a także ich miejsce zamieszkania.

3. W razie zgłoszenia zgonu, konsul sporządza protokół, w którym wymienia nazwisko i imię (imiona) zmarłego, jego nazwisko rodowe, datę lub rok oraz miejsce urodzenia, datę i miejsce zgonu, miejsce zamieszkania, imiona i nazwiska rodowe rodziców oraz przyczynę zgonu.

4. W celu wpisania do akt stanu cywilnego treści protokołów, o których mowa w ust. 2 i 3, konsul przesyła je niezwłocznie do urzędu stanu cywilnego właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.

Art. 73. 1. Akt stanu cywilnego sporządzony za granicą może być wpisany do polskich ksiąg stanu cywilnego na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu.

2. Wpisanie wzmianki dodatkowej lub zamieszczenie przypisku w akcie stanu cywilnego na podstawie orzeczenia organu państwa obcego w sprawie niemajątkowej należącej w Polsce do drogi sądowej może nastąpić, jeżeli orzeczenie to zostało uznane przez sąd polski, chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej.

3. Na podstawie aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą wpisuje się z urzędu wzmianki dodatkowe lub zamieszcza przypiski w akcie stanu cywilnego sporządzonym w polskich księgach stanu cywilnego, jeżeli odpis zagranicznego aktu stanu cywilnego przesłano do kraju w wykonaniu umowy międzynarodowej przewidującej wzajemną wymianę aktów stanu cywilnego.

4. Kierownik urzędu stanu cywilnego może wpisać wzmiankę dodatkową lub zamieścić przypisek na podstawie innego dokumentu pochodzącego od organu państwa obcego, a niewymagającego uznania.

Dz.U.01.53.561

KONWENCJA

o uznawaniu rozwodów i separacji,

sporządzona w Hadze dnia 1 czerwca 1970 r.

(Dz. U. z dnia 28 maja 2001 r.)

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

Konwencja o uznawaniu rozwodów i separacji została otwarta do podpisu dnia 1 czerwca 1970 r. w Hadze w następującym brzmieniu:

Przekład

KONWENCJA

o uznawaniu rozwodów i separacji

Państwa-sygnatariusze niniejszej konwencji,

pragnąc ułatwić uznawanie rozwodów i separacji orzeczonych na ich terytoriach,

postanowiły zawrzeć w tym celu konwencję i uzgodniły następujące postanowienia:

Artykuł 1

Niniejszą konwencję stosuje się do uznawania w Umawiającym się Państwie rozwodów i separacji, orzeczonych w innym Umawiającym się Państwie w postępowaniu sądowym lub innym postępowaniu oficjalnie uznanym w tym państwie, które są w tym państwie prawnie skuteczne.

Konwencji nie stosuje się do ustaleń o winie oraz do innych dodatkowych decyzji wydanych przy orzekaniu o rozwodzie lub separacji, w szczególności decyzji dotyczących zobowiązań pieniężnych lub pieczy nad dziećmi.

Artykuł 2

Takie rozwody i separacje będą uznawane we wszystkich Umawiających się Państwach, przy zachowaniu pozostałych warunków przewidzianych w niniejszej konwencji, jeżeli w dniu wszczęcia postępowania w państwie, w którym został orzeczony rozwód lub separacja (zwanym dalej "Państwem pochodzenia"):

(1) pozwany miał miejsce stałego pobytu; lub

(2) powód miał miejsce stałego pobytu, a ponadto został spełniony jeden z następujących warunków:

a) pobyt ten trwał co najmniej rok bezpośrednio przed wszczęciem postępowania;

b) małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce pobytu; lub

(3) oboje małżonkowie byli obywatelami tego Państwa; lub

(4) powód był obywatelem tego państwa, a ponadto został spełniony jeden z następujących warunków:

a) powód miał tam miejsce stałego pobytu; lub

b) przebywał tam nieprzerwanie przez okres co najmniej jednego roku, przypadającego przynajmniej częściowo na okres dwóch lat poprzedzających wszczęcie postępowania; lub

(5) powód w sprawie rozwodowej był obywatelem tego państwa, a ponadto zostały spełnione następujące warunki:

a) powód był obecny w tym państwie w dniu wszczęcia postępowania oraz

b) małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce stałego pobytu w państwie, którego prawo w dniu wszczęcia postępowania nie przewidywało rozwodu.

Artykuł 3

Jeżeli Państwo pochodzenia przyjmie domicyl jako podstawę jurysdykcji w sprawach o rozwód lub separację, pojęcie "miejsce stałego pobytu" w artykule 2 należy rozumieć jako obejmujące domicyl w znaczeniu, w jakim termin ten jest stosowany w tym państwie.

Jednakże ustępu poprzedzającego nie stosuje się do domicylu żony, uzależnionego od domicylu męża.

Artykuł 4

W przypadku powództwa wzajemnego rozwód lub separacja orzeczone na skutek powództwa głównego lub wzajemnego są uznawane, jeżeli jedno lub drugie odpowiada warunkom artykułów 2 lub 3.

Artykuł 5

Jeżeli orzeczenie separacji odpowiadające postanowieniom niniejszej konwencji zostało przekształcone w orzeczenie rozwodowe w Państwie pochodzenia, nie można odmówić uznania rozwodu z tego powodu, że warunki określone w artykułach 2 lub 3 nie istniały już w chwili wszczęcia postępowania rozwodowego.

Artykuł 6

Jeżeli pozwany brał udział w postępowaniu, organy państwa, w którym wnosi się o uznanie rozwodu lub separacji, są związane ustaleniami faktycznymi, stanowiącymi podstawę jurysdykcji.

Nie można odmówić uznania rozwodu lub separacji z tego powodu, że:

a) ustawodawstwo wewnętrzne państwa, w którym wnosi się o uznanie, nie dopuszcza rozwodu lub separacji na podstawie tych faktów; lub

b) zostało zastosowane inne prawo niż to, które powinno być zastosowane według norm prawa prywatnego międzynarodowego tego państwa.

Bez uszczerbku dla tego, co może być konieczne dla stosowania innych postanowień niniejszej konwencji, organy państwa, w którym wnosi się o uznanie rozwodu lub separacji, nie rozpatrują orzeczenia pod względem merytorycznym.

Artykuł 7

Umawiające się Państwo może odmówić uznania rozwodu, jeżeli w chwili jego orzekania obie strony były wyłącznie obywatelami państw, których ustawodawstwo nie przewiduje rozwodu.

Artykuł 8

Jeżeli przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności nie podjęto odpowiednich kroków w celu zawiadomienia pozwanego o pozwie o rozwód lub o separację albo nie umożliwiono mu dostatecznie obrony swych praw, można odmówić uznania rozwodu lub separacji.

Artykuł 9

Umawiające się Państwo może odmówić uznania orzeczenia o rozwodzie lub separacji, jeżeli nie da się ono pogodzić z wcześniejszym orzeczeniem określającym status małżeński małżonków, wydanym w państwie, w którym wnosi się o uznanie, albo orzeczeniem uznanym lub spełniającym przesłanki uznania w tym państwie.

Artykuł 10

Umawiające się Państwo może odmówić uznania orzeczenia o rozwodzie lub separacji, jeżeli uznanie byłoby oczywiście sprzeczne z jego porządkiem publicznym.

Artykuł 11

Państwo, które jest zobowiązane do uznania orzeczenia o rozwodzie na podstawie niniejszej konwencji, nie może przeszkodzić żadnemu z małżonków w zawarciu ponownego małżeństwa na tej podstawie, że prawo innego państwa nie uznaje tego rozwodu.

Artykuł 12

Postępowanie w sprawie o rozwód lub separację w każdym Umawiającym się Państwie może być zawieszone, jeżeli postępowanie dotyczące statusu małżeńskiego jednego z małżonków jest przedmiotem postępowania w innym Umawiającym się Państwie.

Artykuł 13

Przy stosowaniu niniejszej konwencji do orzeczonych rozwodów lub separacji lub o których uznanie wnosi się w Umawiających się Państwach, w których w sprawach o rozwód lub separację obowiązują dwa lub więcej systemy prawne stosowane w różnych jednostkach terytorialnych:

(1) powołanie się na prawo Państwa pochodzenia oznacza powołanie się na prawo terytorium, na którym rozwód lub separacja zostały orzeczone;

(2) powołanie się na prawo państwa, w którym wnosi się o uznanie, oznacza powołanie się na prawo sądu; oraz

(3) powołanie się na domicyl lub pobyt w Państwie pochodzenia oznacza powołanie się na domicyl lub pobyt na terytorium, na którym rozwód lub separacja zostały orzeczone.

Artykuł 14

Uwzględniając artykuły 2 i 3, jeżeli Państwo pochodzenia w odniesieniu do spraw rozwodowych lub separacji stosuje dwa (lub więcej) systemy prawne wobec różnych jednostek terytorialnych, to:

(1) artykuł 2 ustęp 3 stosuje się, jeżeli oboje małżonkowie byli obywatelami państwa, którego jednostka terytorialna, gdzie rozwód lub separacja zostały orzeczone, stanowi część tego państwa, niezależnie od miejsca stałego pobytu małżonków;

(2) artykuł 2 ustęp 3 stosuje się, jeżeli powód był obywatelem państwa, do którego należy jednostka terytorialna, gdzie rozwód lub separacja zostały orzeczone.

Artykuł 15

W stosunku do Umawiającego się Państwa stosującego w sprawach rozwodowych lub separacji dwa (lub więcej) systemy prawne wobec różnych kategorii osób, powołanie się na prawo tego państwa oznacza powołanie się na system wskazany przez ustawodawstwo tego państwa.

Artykuł 16

Jeżeli przy stosowaniu niniejszej konwencji trzeba uwzględniać prawo państwa - niezależnie od tego, czy jest ono stroną konwencji - nie będącego Państwem pochodzenia ani państwem, w którym wnosi się o uznanie, stosującego w sprawach rozwodów lub separacji dwa (lub więcej) systemy prawne w zakresie terytorialnym lub personalnym, uwzględnia się system wskazany przez prawo tego państwa.

Artykuł 17

Niniejsza konwencja nie stoi na przeszkodzie stosowaniu w Umawiającym się Państwie przepisów prawa bardziej korzystnego dla uznawania zagranicznych orzeczeń o rozwodzie i separacji.

Artykuł 18

Niniejsza konwencja będzie stosowana bez uszczerbku dla wykonywania innych konwencji, których jedno lub więcej Umawiających się Państw jest lub może być w przyszłości stroną i które zawierają postanowienia dotyczące przedmiotu niniejszej konwencji.

Jednakże Umawiające się Państwa powinny powstrzymać się od zawierania innych konwencji dotyczących tego samego zagadnienia, które nie dałyby się pogodzić z postanowieniami niniejszej konwencji, chyba że czynią to ze szczególnych przyczyn, wynikających z regionalnych lub innych powiązań. Niezależnie od takich konwencji zobowiązują się one do uznawania, zgodnie z przepisami niniejszej konwencji, rozwodów i separacji orzeczonych w Umawiających się Państwach, nie będących stronami wymienionych konwencji.

Artykuł 19

Umawiające się Państwo może, nie później niż w chwili ratyfikacji lub przystąpienia, zastrzec sobie prawo:

(1) odmowy uznania rozwodu lub separacji między małżonkami, którzy w chwili rozwodu lub separacji byli wyłącznie obywatelami państwa, w którym wnosi się o uznanie, jeżeli zostało zastosowane inne prawo niż wskazane przez jego prawo prywatne międzynarodowe, chyba że osiągnięty został taki sam rezultat, jaki zostałby osiągnięty przy zastosowaniu prawa wskazanego przez to prawo;

(2) odmowy uznania rozwodu, jeżeli w chwili jego orzeczenia obie strony miały miejsce stałego pobytu w państwach, które nie uznają rozwodu. Państwo korzystające z zastrzeżenia określonego w niniejszym ustępie nie może odmówić uznania na podstawie artykułu 7.

Artykuł 20

Umawiające się Państwo, którego prawo nie przewiduje rozwodu, może nie później niż w chwili ratyfikacji lub przystąpienia zastrzec sobie prawo nieuznawania rozwodu, jeżeli w chwili jego udzielania jedno z małżonków było obywatelem państwa, którego ustawodawstwo nie znało rozwodu.

Zastrzeżenie takie jest skuteczne dopóty, dopóki instytucja rozwodu nie zostanie prawnie uregulowana w tym państwie.

Artykuł 21

Umawiające się Państwo, w którym nie została prawnie uregulowana instytucja separacji, może nie później niż w chwili ratyfikacji lub przystąpienia zastrzec sobie prawo odmowy uznania orzeczenia o separacji, jeżeli w chwili jej orzeczenia jedno z małżonków było obywatelem państwa, w którym instytucja separacji została prawnie uregulowana.

Artykuł 22

Umawiające się Państwo może w każdym czasie oświadczyć, że niektórych kategorii osób posiadających jego obywatelstwo nie uważa się za obywateli przy stosowaniu niniejszej konwencji.

Artykuł 23

Umawiające się Państwo, które do instytucji rozwodu lub separacji stosuje więcej niż jeden system prawny, może w chwili podpisania, ratyfikacji lub przystąpienia oświadczyć, że niniejsza konwencja zostaje rozciągnięta na wszystkie jego systemy prawne albo tylko na jeden lub kilka spośród nich, i może zmienić swoją deklarację przez złożenie nowej deklaracji w każdym czasie.

Powyższe deklaracje, o których zawiadamia się Ministerstwo Spraw Zagranicznych Niderlandów, powinny określać systemy prawne, do których konwencja ma zastosowanie.

Umawiające się Państwo może odmówić uznania rozwodu lub separacji, jeżeli w dniu, w którym wnosi się o uznanie, konwencja nie ma zastosowania do systemu prawnego, według którego rozwód lub separacja zostały orzeczone.

Artykuł 24

Niniejszą konwencję stosuje się niezależnie od daty orzeczenia rozwodu lub separacji.

Jednakże Umawiające się Państwo może nie później niż w chwili ratyfikacji lub przystąpienia zastrzec sobie prawo niestosowania niniejszej konwencji do instytucji rozwodu lub separacji, orzeczonych przed dniem wejścia w życie konwencji w stosunku do tego państwa.

Artykuł 25

Każde państwo może nie później niż w chwili ratyfikacji lub przystąpienia zgłosić jedno lub więcej zastrzeżeń wymienionych w artykułach 19, 20, 21 i 24 niniejszej konwencji. Nie jest dopuszczalne składanie innych zastrzeżeń.

Zawiadamiając o rozszerzeniu zakresu stosowania konwencji zgodnie z artykułem 29, Umawiające się Państwo może zgłosić wyżej wymienione zastrzeżenia, ograniczając ich skutki do wszystkich lub tylko do niektórych terytoriów wymienionych w zawiadomieniu.

Umawiające się Państwo może w każdym czasie wycofać złożone przez siebie zastrzeżenie. O wycofaniu zawiadamia się Ministerstwo Spraw Zagranicznych Niderlandów.

Skutki zastrzeżenia przestają obowiązywać sześćdziesiątego dnia od zawiadomienia, o którym mowa w ustępie poprzedzającym.

Artykuł 26

Niniejsza konwencja jest otwarta do podpisu dla państw reprezentowanych na Jedenastej Sesji Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego.

Konwencja podlega ratyfikacji, a dokumenty ratyfikacyjne składa się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Niderlandów.

Artykuł 27

Niniejsza konwencja wchodzi w życie, zgodnie z artykułem 26 ustęp 2, sześćdziesiątego dnia po złożeniu trzeciego dokumentu ratyfikacyjnego.

W stosunku do każdego państwa-sygnatariusza, które złoży dokument ratyfikacyjny po wejściu w życie konwencji, konwencja wejdzie w życie sześćdziesiątego dnia po złożeniu dokumentu ratyfikacyjnego.

Artykuł 28

Każde państwo, niereprezentowane na Jedenastej Sesji Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego, które jest członkiem tej Konferencji, Organizacji Narodów Zjednoczonych, wyspecjalizowanej agencji tej organizacji lub jest stroną Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, może przystąpić do niniejszej konwencji po jej wejściu w życie zgodnie z artykułem 27 ustęp 1.

Dokument przystąpienia składa się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Niderlandów.

Konwencja wchodzi w życie w stosunku do państwa przystępującego sześćdziesiątego dnia po złożeniu dokumentu przystąpienia.

Przystąpienie staje się skuteczne tylko w stosunkach między państwem przystępującym a Umawiającymi się Państwami, które wyrażą zgodę na przystąpienie tego państwa. Deklarację zawierającą taką zgodę składa się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Niderlandów, które przekazuje jej uwierzytelniony odpis każdemu Umawiającemu się Państwu drogą dyplomatyczną.

Konwencja wchodzi w życie w stosunkach między państwem przystępującym a państwem, które wyraziło zgodę na przystąpienie tego pierwszego, sześćdziesiątego dnia po złożeniu deklaracji zawierającej taką zgodę.

Artykuł 29

Państwo może w chwili podpisania, ratyfikacji lub przystąpienia oświadczyć, że niniejszą konwencję stosuje się do wszystkich terytoriów, które reprezentuje ono w stosunkach międzynarodowych, do jednego lub do niektórych z tych terytoriów. Deklaracja taka staje się skuteczna od dnia wejścia w życie konwencji w stosunku do tego państwa.

O każdym takim rozszerzeniu zakresu stosowania konwencji zawiadamia się następnie Ministerstwo Spraw Zagranicznych Niderlandów.

Rozszerzenie staje się skuteczne tylko w stosunkach z Umawiającymi się Państwami, które wyrażą zgodę na takie rozszerzenie. Deklarację o wyrażeniu takiej zgody składa się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Niderlandów. Ministerstwo to przekazuje uwierzytelniony odpis deklaracji każdemu Umawiającemu się Państwu drogą dyplomatyczną.

Rozszerzenie zakresu stosowania konwencji staje się skuteczne w każdym przypadku sześćdziesiątego dnia po złożeniu deklaracji zawierającej zgodę na takie rozszerzenie.

Artykuł 30

Niniejsza konwencja obowiązuje przez 5 lat, licząc od dnia jej wejścia w życie zgodnie z artykułem 27 ustęp 1, nawet w stosunku do państw, które ratyfikowały ją później, lub do państw, które do niej przystąpiły.

W przypadku braku wypowiedzenia konwencja ulega milcząco przedłużeniu na kolejne pięcioletnie okresy.

Każde wypowiedzenie będzie notyfikowane Ministerstwu Spraw Zagranicznych Niderlandów co najmniej na sześć miesięcy przed upływem okresu pięcioletniego.

Wypowiedzenie może dotyczyć tylko niektórych terytoriów, w stosunku do których konwencja ma zastosowanie.

Wypowiedzenie jest skuteczne tylko w stosunku do państwa, które je notyfikowało. Konwencja pozostaje w mocy w stosunku do innych Umawiających się Państw.

Artykuł 31

Ministerstwo Spraw Zagranicznych Niderlandów powiadomi państwa wymienione w artykule 26 oraz państwa, które przystąpiły do konwencji zgodnie z artykułem 28:

a) o każdym podpisaniu i ratyfikacji, o których mowa w artykule 26;

b) o dniu wejścia w życie niniejszej konwencji zgodnie z artykułem 27 ustęp 1;

c) o każdym przystąpieniu, o którym mowa w artykule 28, i dniu, w którym staje się skuteczne;

d) o rozszerzeniu zakresu stosowania konwencji określonym w artykule 29 i dniu, w którym staje się skuteczne;

e) o każdym wypowiedzeniu, o którym mowa w artykule 30;

f) o zgłaszaniu i wycofywaniu zastrzeżeń, o których mowa w artykułach 19, 20, 21, 24 i 25;

g) o deklaracjach, o których mowa w artykułach 22, 23, 28 i 29.

Na dowód czego niżej podpisani, należycie upoważnieni, podpisali niniejszą konwencję.

Sporządzono w Hadze dnia 1 czerwca 1970 r. w językach angielskim i francuskim, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne, w jednym egzemplarzu, który składa się w archiwum Rządu Niderlandów i którego uwierzytelniony odpis przekazuje się drogą dyplomatyczną każdemu państwu reprezentowanemu na Jedenastej Sesji Konferencji Haskiej Prawa Prywatnego Międzynarodowego.

Po zapoznaniu się z powyższą konwencją, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

- konwencja powyższa została uznana za słuszną;

- Rzeczpospolita Polska postanawia przystąpić do tej konwencji, zastrzegając sobie prawo odmowy uznania rozwodu lub separacji w sytuacji określonej w artykule 19 punkt 1 oraz prawo niestosowania niniejszej konwencji do rozwodu lub separacji orzeczonych przed dniem wejścia w życie konwencji dla Rzeczypospolitej Polskiej (artykuł 24);

- z uwzględnieniem wyżej wymienionych zastrzeżeń konwencja będzie niezmiennie zachowywana.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 27 lutego 1996 r.

Dz.U.95.106.519

KONWENCJA

o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich,

sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r.

(Dz.U. z dnia 15 września 1995 r.)

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

W dniu 5 października 1961 r. została sporządzona w Hadze Konwencja o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich w następującym brzmieniu:

KONWENCJA

o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich

Państwa-sygnatariusze niniejszej konwencji,

pragnąc ustanowić wspólne postanowienia dotyczące właściwości organów i prawa właściwego w zakresie ochrony małoletnich,

postanowiły zawrzeć w tym celu konwencję i zgodziły się na następujące postanowienia:

Artykuł 1

Z zastrzeżeniem postanowień artykułów 3, 4 i 5 ustęp 3 niniejszej konwencji, zarówno organy sądowe, jak i administracyjne państwa miejsca stałego pobytu małoletniego są właściwe do podejmowania środków zmierzających do ochrony jego osoby lub jego majątku.

Artykuł 2

Organy właściwe w myśl postanowień artykułu 1 podejmują środki przewidziane przez ich ustawodawstwo wewnętrzne.

Ustawodawstwo to określa warunki podejmowania, zmiany i uchylania powyższych środków. Reguluje ono również ich skutki zarówno w zakresie stosunków między małoletnim a osobami lub instytucjami, zobowiązanymi do jego ochrony, jak i w odniesieniu do osób trzecich.

Artykuł 3

Stosunek władzy wynikający na mocy samego prawa z ustawodawstwa wewnętrznego państwa, którego małoletni jest obywatelem, jest uznawany we wszystkich Umawiających się Państwach.

Artykuł 4

Jeżeli organy państwa, którego obywatelem jest małoletni, uznają, że interes małoletniego wymaga tego, mogą one, po zawiadomieniu organów państwa jego miejsca stałego pobytu, podjąć, na mocy swego ustawodawstwa wewnętrznego, środki zmierzające do ochrony jego osoby lub jego majątku.

Ustawodawstwo to określa warunki podjęcia, zmiany i uchylenia powyższych środków. Reguluje ono również ich skutki zarówno w zakresie stosunków między małoletnim a osobami lub instytucjami zobowiązanymi do jego ochrony, jak i w odniesieniu do osób trzecich.

Wykonanie podjętych środków jest zapewniane przez organy państwa, którego małoletni jest obywatelem.

Środki podjęte na mocy ustępów poprzedzających niniejszego artykułu zastępuje ewentualne środki podjęte przez organy państwa, w którym małoletni ma miejsce stałego pobytu.

Artykuł 5

W wypadku zmiany miejsca stałego pobytu małoletniego z jednego Umawiającego się Państwa na inne, środki podjęte przez organy państwa dawnego miejsca stałego pobytu pozostają w mocy, dopóki organy państwa nowego miejsca stałego pobytu nie uchylą ich lub nie zmienią.

Środki podjęte przez organy państwa dawnego miejsca stałego pobytu mogą być uchylone lub zmienione tylko po wcześniejszym zawiadomieniu powyższych organów.

W wypadku zmiany miejsca pobytu przez małoletniego pozostającego pod ochroną organów państwa, którego jest obywatelem, środki przez nie podjęte na mocy ich ustawodawstwa wewnętrznego pozostają w mocy w państwie nowego miejsca stałego pobytu.

Artykuł 6

Organy państwa, którego małoletni jest obywatelem, mogą, po uzgodnieniu z organami państwa, w którym ma on miejsce stałego pobytu lub posiada majątek, powierzyć tym ostatnim wykonanie podjętych środków.

To samo uprawnienie przysługuje organom państwa miejsca stałego pobytu małoletniego w odniesieniu do organów państwa, w którym małoletni posiada majątek.

Artykuł 7

Środki podjęte przez organy właściwe na mocy artykułów poprzedzających niniejszej Konwencji są uznawane we wszystkich Umawiających się Państwach. Jeżeli jednak te środki obejmują czynności egzekucyjne w państwie innym niż to, w którym zostały podjęte, ich uznanie i wykonanie podlega bądź ustawodawstwu wewnętrznemu państwa, w którym egzekucja ma mieć miejsce, bądź konwencjom międzynarodowym.

Artykuł 8

Niezależnie od postanowień artykułów 3, 4 i 5 ustęp 3 niniejszej konwencji, organy państwa miejsca stałego pobytu małoletniego mogą podjąć środki mające na celu ochronę w wypadku, gdy małoletniemu grozi poważne niebezpieczeństwo w odniesieniu do jego osoby lub majątku.

Organy innych Umawiających się Państw nie są zobowiązane do uznawania tych środków.

Artykuł 9

We wszystkich nagłych wypadkach organy każdego Umawiającego się Państwa, na którego terytorium znajduje się małoletni lub należący do niego majątek, podejmują niezbędne środki mające na celu ochronę.

Środki podjęte w wyniku zastosowania ustępu poprzedzającego podlegają uchyleniu, z zastrzeżeniem ich ostatecznych skutków, z chwilą gdy organy właściwe na mocy niniejszej Konwencji podejmą środki wymagane przez sytuację.

Artykuł 10

Jeżeli jest to możliwe, w celu zapewnienia ciągłości systemu środków zastosowanych do małoletniego, organy Umawiającego się Państwa podejmą w stosunku do niego środki dopiero po dokonaniu wymiany poglądów z organami innych Umawiających się Państw, których decyzje nadal pozostają w mocy.

Artykuł 11

Wszystkie organy, które podjęły środki na mocy postanowień niniejszej konwencji, informują o tym niezwłocznie organy państwa, którego małoletni jest obywatelem, a w stosownych wypadkach - organy państwa miejsca jego stałego pobytu.

Każde Umawiające się Państwo wyznaczy organy, które mogą bezpośrednio udzielać i przyjmować informacje określone w ustępie poprzedzającym i zawiadomi o tym Ministerstwo Spraw Zagranicznych Holandii.

Artykuł 12

Dla celów niniejszej konwencji słowo "małoletni" oznacza każdą osobę tak określoną przez ustawodawstwo wewnętrzne państwa, którego jest ona obywatelem, jak i przez ustawodawstwo wewnętrzne miejsca jego stałego pobytu.

Artykuł 13

Niniejszą konwencję stosuje się do wszystkich małoletnich, którzy mają miejsce stałego pobytu w jednym z Umawiających się Państw.

Jednakże uprawnienia przyznane przez niniejszą konwencję organom państwa, którego małoletni jest obywatelem, są zastrzeżone dla Umawiających się Państw.

Każde Umawiające się Państwo może sobie zastrzec ograniczenie stosowania niniejszej konwencji do małoletnich, którzy są obywatelami jednego z Umawiających się Państw.

Artykuł 14

Dla celów niniejszej konwencji, jeżeli ustawodawstwo wewnętrzne państwa, którego małoletni jest obywatelem, stanowi niejednolity system, pojęcie "ustawodawstwo wewnętrzne państwa, którego małoletni jest obywatelem", oraz pojęcie "władze państwa, którego małoletni jest obywatelem", oznaczają ustawodawstwo i władze określone przez obowiązujące zasady tego systemu, a w braku takich zasad - najbardziej ścisły związek łączący małoletniego z jednym z prawodawstw składających się na ten system.

Artykuł 15

Każde Umawiające się Państwo może sobie zastrzec właściwość swoich organów powołanych do rozstrzygania wniosków o unieważnienie, rozwiązanie lub rozluźnienie związku małżeńskiego między rodzicami małoletniego w celu podjęcia środków mających na celu ochronę jego osoby lub jego majątku.

Organy innych Umawiających się Państw nie są zobowiązane do uznawania tych środków.

Artykuł 16

Postanowienia niniejszej konwencji mogą być uchylone w Umawiających się Państwach tylko wtedy, gdy ich stosowanie jest wyraźnie niezgodne z porządkiem publicznym.

Artykuł 17

Niniejszą konwencję stosuje się tylko do środków podjętych po jej wejściu w życie.

Stosunki władzy wynikające na mocy samego prawa z ustawodawstwa wewnętrznego państwa, którego małoletni jest obywatelem, są uznawane od chwili wejścia w życie niniejszej konwencji.

Artykuł 18

W stosunkach między Umawiającymi się Państwami niniejsza konwencja zastępuje Konwencję o uregulowaniu opieki nad małoletnimi, podpisaną w Hadze dnia 12 czerwca 1902 r.

Nie jest ona sprzeczna z postanowieniami innych konwencji wiążących Umawiające się Państwa w chwili jej wejścia w życie.

Artykuł 19

Niniejsza konwencja jest otwarta do podpisania dla państw reprezentowanych na Dziewiątej Sesji Konferencji Haskiej Prawa Międzynarodowego Prywatnego.

Konwencja podlega ratyfikacji, a dokumenty ratyfikacyjne będą złożone w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Holandii.

Artykuł 20

Niniejsza konwencja wejdzie w życie sześćdziesiątego dnia po złożeniu trzeciego dokumentu ratyfikacyjnego, przewidzianego w artykule 19 ustęp 2.

Dla każdego państwa-sygnatariusza, które złoży dokument ratyfikacyjny w terminie późniejszym, konwencja wejdzie w życie sześćdziesiątego dnia po złożeniu przez nie dokumentu ratyfikacyjnego.

Artykuł 21

Każde państwo nie reprezentowane na Dziewiątej Sesji Konferencji Haskiej Prawa Międzynarodowego Prywatnego będzie mogło przystąpić do niniejszej konwencji po jej wejściu w życie na mocy artykułu 20 ustęp 1. Dokument przystąpienia będzie złożony w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Holandii.

Przystąpienie będzie miało moc tylko w stosunkach między państwem przystępującym a tymi Umawiającymi się Państwami, które złożą oświadczenie o wyrażeniu zgody na to przystąpienie. O wyrażeniu zgody należy zawiadomić Ministerstwo Spraw Zagranicznych Holandii.

Konwencja wejdzie w życie pomiędzy państwem przystępującym a państwem, które złożyło oświadczenie o wyrażeniu zgody na to przystąpienie, sześćdziesiątego dnia po zawiadomieniu określonym w ustępie poprzedzającym.

Artykuł 22

Każde państwo będzie mogło w chwili podpisania, ratyfikacji lub przystąpienia oświadczyć, że niniejsza konwencja będzie się rozciągać na całość terytoriów, które reprezentuje w stosunkach międzynarodowych, albo na jedno lub kilka z nich. Oświadczenie takie nabierze mocy w chwili wejścia w życie konwencji dla tego państwa.

O każdym takim rozciągnięciu należy zawiadomić Ministerstwo Spraw Zagranicznych Holandii.

Jeżeli oświadczenie o rozciągnięciu zostanie złożone przez państwo, które podpisało i ratyfikowało konwencję, wejdzie ona w życie w odniesieniu do terytoriów określonych w oświadczeniu zgodnie z postanowieniami artykułu 20. Jeżeli oświadczenie o rozciągnięciu zostanie złożone przez państwo, które przystąpiło do konwencji, wejdzie ona w życie w odniesieniu do wskazanych terytoriów zgodnie z postanowieniami artykułu 21.

Artykuł 23

Każde państwo będzie mogło najpóźniej w chwili ratyfikacji lub przystąpienia złożyć zastrzeżenie przewidziane w artykule 13 ustęp 3 i artykule 15 ustęp 1 niniejszej konwencji. Żadne inne zastrzeżenie nie będzie dopuszczalne.

Każde Umawiające się Państwo będzie mogło również, zawiadamiając o rozciągnięciu konwencji zgodnie z artykułem 22, złożyć te zastrzeżenia ze skutkiem ograniczonym do terytoriów lub do niektórych z terytoriów wskazanych w rozciągnięciu.

Każde Umawiające się Państwo będzie mogło w każdym czasie wycofać złożone zastrzeżenie. O wycofaniu należy zawiadomić Ministerstwo Spraw Zagranicznych Holandii.

Zastrzeżenie przestanie obowiązywać sześćdziesiątego dnia po zawiadomieniu wymienionym w ustępie poprzedzającym.

Artykuł 24

Niniejsza konwencja będzie obowiązywać przez pięć lat, poczynając od daty jej wejścia w życie zgodnie z artykułem 20 ustęp 1, również Państwa, które ją ratyfikują lub do niej przystąpią w terminie późniejszym.

Konwencja ulega automatycznemu przedłużaniu na dalsze pięcioletnie okresy, jeśli nie nastąpi jej wypowiedzenie.

O wypowiedzeniu należy zawiadomić Ministerstwo Spraw Zagranicznych Holandii co najmniej sześć miesięcy przed upływem okresu pięcioletniego.

Wypowiedzenie będzie mogło ograniczyć się do niektórych terytoriów, do których konwencja ma zastosowanie.

Wypowiedzenie będzie obowiązywać tylko w odniesieniu do Państwa, które o nim zawiadomiło. Konwencja pozostanie w mocy dla innych Umawiających się Państw.

Artykuł 25

Ministerstwo Spraw Zagranicznych Holandii zawiadamia państwa określone w artykule 19, jak również państwa, które przystąpią do konwencji zgodnie z postanowieniami artykułu 21, o:

a) zawiadomieniach określonych w artykule 11 ustęp 2;

b) podpisaniach i ratyfikacjach określonych w artykule 19;

c) dacie, z którą niniejsza konwencja wejdzie w życie zgodnie z postanowieniami artykułu 20 ustęp 1;

d) przystąpieniach i oświadczeniach o wyrażeniu zgody, określonych w artykule 21, i dacie, z którą nabiorą one mocy;

e) oświadczeniach o rozciągnięciu, określonych w artykule 22, i dacie, z którą nabiorą one mocy;

f) zastrzeżeniach i wycofaniach zastrzeżeń określonych w artykule 23;

g) wypowiedzeniach określonych w artykule 24 ustęp 3.

Na dowód czego niżej podpisani, należycie upełnomocnieni, podpisali niniejszą konwencję.

Sporządzono w Hadze dnia 5 października 1961 r. w jednym egzemplarzu, który zostanie złożony w archiwach Rządu Holandii i którego poświadczony odpis zostanie przekazany w drodze dyplomatycznej każdemu z państw reprezentowanych na Dziewiątej Sesji Konferencji Haskiej Prawa Międzynarodowego Prywatnego.

Po zaznajomieniu się z powyższą konwencją, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

- konwencja została uznana za słuszną,

- Rzeczpospolita Polska postanawia przystąpić do tej konwencji, zgłaszając przedstawione w załączeniu zastrzeżenie przewidziane w artykule 15 ustęp 1 konwencji,

- z uwzględnieniem załączonego zastrzeżenia konwencja będzie niezmiennie zachowywana.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 23 marca 1993 r.

Zastrzeżenie

"Na mocy artykułu 15 ustęp 1 Konwencji o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich Rzeczpospolita Polska oświadcza, że zastrzega sobie właściwość polskich organów sądowych w zakresie rozstrzygania wniosków o unieważnienie, rozwiązanie lub rozluźnienie związku małżeńskiego między rodzicami małoletniego oraz do podejmowania środków mających na celu ochronę w odniesieniu do jego osoby lub majątku".

Dz.U.00.39.448

2002.01.08 sprost. Dz.U.02.1.17 ogólne

KONWENCJA

o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego,

sporządzona w Hadze dnia 29 maja 1993 r.

(Dz. U. z dnia 17 maja 2000 r.)

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

W dniu 29 maja 1993 r. została sporządzona w Hadze Konwencja o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego w następującym brzmieniu:

Przekład

KONWENCJA

o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego

Państwa-sygnatariusze niniejszej konwencji,

uznając, że dla pełnego, harmonijnego rozwoju osobowości dziecko powinno dorastać w środowisku rodziny, w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia,

przypominając, że dla każdego państwa sprawą nadrzędną powinno być stosowanie odpowiednich środków w celu umożliwienia dziecku pozostania pod opieką jego naturalnej rodziny,

uznając, że przysposobienie międzynarodowe może przynieść korzyść w postaci zapewnienia stałej rodziny dziecku, dla którego nie można znaleźć odpowiedniej rodziny w państwie jego pochodzenia,

przekonane o konieczności zastosowania środków gwarantujących, że przysposobienia międzynarodowe będą dokonywane w najlepszym interesie dziecka i z poszanowaniem jego fundamentalnych praw, jak również zapobiegających uprowadzaniu i sprzedaży dzieci oraz handlowaniu nimi,

pragnąc ustanowić w tym celu wspólne postanowienia, biorąc pod uwagę zasady wyrażone w międzynarodowych dokumentach, a w szczególności w Konwencji o prawach dziecka Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r. i w Deklaracji Narodów Zjednoczonych o społecznych i prawnych zasadach ochrony i dobra dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem praktyki w zakresie przysposobienia i umieszczania w rodzinie zastępczej w skali krajowej i międzynarodowej (Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 41/85 z dnia 3 grudnia 1986 r.),

uzgodniły następujące postanowienia:

Rozdział I

Zakres zastosowania konwencji

Artykuł 1

Niniejsza konwencja ma na celu:

a) stworzenie zabezpieczeń gwarantujących, iż przysposobienia międzynarodowe są dokonywane w najlepszym interesie dziecka i z poszanowaniem jego fundamentalnych praw, uznanych w prawie międzynarodowym;

b) stworzenie systemu współpracy między Umawiającymi się Państwami w celu zapewnienia korzystania z tych zabezpieczeń, a tym samym zapobiegania uprowadzaniu i sprzedaży dzieci oraz handlowaniu nimi;

c) zapewnienie uznawania w Umawiających się Państwach przysposobień dokonanych zgodnie z konwencją.

Artykuł 2

1. ⁽¹⁾ Konwencję stosuje się, jeżeli dziecko mające zwykły pobyt w jednym Umawiającym się Państwie (państwo pochodzenia) zostało, jest lub będzie wywiezione do innego Umawiającego się Państwa (państwo przyjmujące) bądź po jego przysposobieniu w państwie pochodzenia przez małżonków lub osobę mających zwykły pobyt w państwie przyjmującym albo w celu takiego przysposobienia w państwie przyjmującym lub w państwie pochodzenia.

2. Konwencja odnosi się jedynie do tych przysposobień, które tworzą stosunek pokrewieństwa, jaki istnieje między rodzicami a dzieckiem.

Artykuł 3

Konwencji nie stosuje się, jeżeli zgoda, o której mowa w artykule 17 punkt c), nie została wyrażona przed ukończeniem przez dziecko osiemnastego roku życia.

Rozdział II

Warunki przysposobień międzynarodowych

Artykuł 4

Przysposobienie, do którego odnoszą się postanowienia konwencji, może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy właściwe organy państwa pochodzenia:

a) ustaliły, że dziecko może być przysposobione;

b) stwierdziły po należytym zbadaniu możliwości umieszczenia dziecka w państwie jego pochodzenia, że przysposobienie międzynarodowe pozostaje w najlepszym interesie dziecka;

c) upewniły się, że:

1) osoby, instytucje i organy, których zgoda jest konieczna do przysposobienia, uzyskały niezbędne porady i właściwe informacje o konsekwencjach ich zgody, w szczególności o utrzymaniu lub ustaniu w wyniku przysposobienia stosunku prawnego między dzieckiem a jego biologiczną rodziną,

2) takie osoby, instytucje i organy udzieliły zgody dobrowolnie, w formie wymaganej przez prawo, i że zgoda ta została wyrażona lub potwierdzona na piśmie,

3) zgoda nie została uzyskana za zapłatą lub wynagrodzeniem jakiegokolwiek innego rodzaju i nie została ona odwołana, oraz

4) zgoda matki, jeżeli jest ona wymagana, została wyrażona po urodzeniu dziecka, oraz

d) upewniły się, mając na względzie wiek i stopień dojrzałości dziecka, że:

1) dziecku udzielono porad i że zostało ono należycie poinformowane o konsekwencjach przysposobienia i jego zgody na przysposobienie, jeżeli jest ona wymagana,

2) wzięto pod uwagę życzenia i opinię dziecka,

3) zgoda dziecka na przysposobienie, jeżeli jest ona wymagana, została wyrażona dobrowolnie, w formie wymaganej przez prawo, i została wyrażona lub potwierdzona na piśmie, oraz

4) zgoda ta nie została uzyskana za zapłatą lub wynagrodzeniem jakiegokolwiek rodzaju.

Artykuł 5

Przysposobienie, do którego odnoszą się postanowienia konwencji, może mieć miejsce tylko wówczas, gdy właściwe organy państwa przyjmującego:

a) stwierdziły, że przyszli przysposabiający są odpowiedni i właściwi do przysposobienia;

b) upewniły się, że przyszłym przysposabiającym udzielono niezbędnych porad, oraz

c) ⁽²⁾ stwierdziły, że dziecko jest lub będzie uprawnione do wjazdu i stałego pobytu w tym państwie.

Rozdział III

Organy centralne i instytucje upoważnione

Artykuł 6

1. Umawiające się Państwo wyznaczy organ centralny do wykonywania zobowiązań, które zostały na nie nałożone przez konwencję.

2. Państwo związkowe, państwo, w którym obowiązuje kilka systemów prawnych, lub państwo posiadające autonomiczne jednostki terytorialne może wyznaczyć więcej niż jeden organ centralny i określić terytorialny lub personalny zakres ich funkcjonowania. Państwo, które skorzysta z tej możliwości, wyznaczy organ centralny, do którego może być kierowana cała korespondencja, w celu przekazania jej właściwemu organowi centralnemu w tym państwie.

Artykuł 7

1. Organy centralne powinny współpracować między sobą oraz popierać współpracę między właściwymi organami ich państw dla zapewnienia ochrony dzieci i realizowania innych celów konwencji.

2. Będą one bezpośrednio podejmować wszelkie odpowiednie kroki w celu:

a) dostarczania informacji o ustawodawstwie ich państw w zakresie przysposobienia i innych ogólnych informacji, takich jak dane statystyczne i wzory formularzy,

b) wzajemnego informowania się o funkcjonowaniu konwencji oraz możliwie najskuteczniejszego usuwania przeszkód w jej stosowaniu.

Artykuł 8

Organy centralne będą podejmować bezpośrednio bądź za pośrednictwem władz publicznych lub należycie upoważnionych instytucji wszelkie odpowiednie kroki, aby zapobiegać uzyskiwaniu niestosownych korzyści majątkowych lub innych w związku z przysposobieniem, oraz będą przeciwdziałać wszelkim praktykom sprzecznym z celami konwencji.

Artykuł 9

Organy centralne zastosują bezpośrednio bądź za pośrednictwem władz publicznych lub innych właściwie upoważnionych instytucji w ich państwach wszelkie odpowiednie środki, w szczególności w celu:

a) zbierania, przechowywania i wymiany informacji dotyczących sytuacji dziecka i przyszłych przysposabiających w zakresie niezbędnym dla dokonania przysposobienia,

b) upraszczania, prowadzenia i przyspieszania postępowania o przysposobienie,

c) popierania rozwoju poradnictwa dotyczącego przysposobienia i tworzenia placówek poadopcyjnych w ich państwach,

d) wymiany między nimi sprawozdań oceniających doświadczenia w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego,

e) udzielania informacji w zakresie, w jakim zezwala na to prawo ich państwa, na uzasadnione zapytania innych organów centralnych lub władz publicznych, dotyczących sytuacji konkretnego przysposobienia.

Artykuł 10

Upoważnienie może zostać udzielone i może być posiadane jedynie przez instytucje wykazujące swe kompetencje do właściwego wykonywania zadań, jakie mogą być im powierzone.

Artykuł 11

Instytucja upoważniona powinna:

a) wykonywać wyłącznie cele nie przynoszące korzyści majątkowych na warunkach i w granicach określonych przez właściwe organy państwa upoważniającego,

b) być kierowana i obsługiwana przez osoby charakteryzujące się nienaganną postawą moralną i wykształceniem lub doświadczeniem zawodowym w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego oraz

c) podlegać nadzorowi właściwych organów tego państwa odnośnie do swojej struktury, funkcjonowania i sytuacji finansowej.

Artykuł 12

Instytucja upoważniona w jednym Umawiającym się Państwie może działać w innym Umawiającym się Państwie tylko wówczas, gdy zezwolą na to właściwe organy obu państw.

Artykuł 13

Każde Umawiające się Państwo zawiadamia Stałe Biuro Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego o wyznaczeniu organów centralnych oraz, w razie potrzeby, o zakresie ich zadań, jak również o nazwie i adresie upoważnionych instytucji.

Rozdział IV

Warunki proceduralne przysposobienia międzynarodowego

Artykuł 14 ⁽³⁾

Osoby mające zwykły pobyt w Umawiającym się Państwie, które zamierzają przysposobić dziecko na stałe zamieszkałe w innym Umawiającym się Państwie, powinny zwrócić się do organu centralnego państwa ich zwykłego pobytu.

Artykuł 15

1. Jeśli organ centralny państwa przyjmującego uzna, że wnioskodawcy posiadają kwalifikacje i są zdolni do przysposobienia, sporządza sprawozdanie obejmujące informacje o ich tożsamości, kwalifikacjach, zdolności do przysposobienia, ich sytuacji osobistej, rodzinnej i zdrowotnej, ich środowisku społecznym, powodach, dla których chcą przysposobić dziecko, zdolności do podjęcia się przysposobienia międzynarodowego, jak również charakterystykę dzieci, nad którymi będą oni zdolni sprawować opiekę.

2. Organ ten przesyła sprawozdanie organowi centralnemu Państwa pochodzenia.

Artykuł 16

1. Jeśli organ centralny państwa pochodzenia uzna, że dziecko może być przysposobione:

a) sporządza sprawozdanie zawierające informacje o tożsamości dziecka, jego zdolności do przysposobienia, jego pochodzeniu, środowisku społecznym, jego sytuacji rodzinnej, historii zdrowia jego i jego rodziny, jak również o jego szczególnych potrzebach;

b) bierze należycie pod uwagę warunki wychowania dziecka, jak również jego pochodzenie etniczne, religijne i kulturowe;

c) upewnia się, że zostały uzyskane zgody, o których mowa w artykule 4; oraz

d) stwierdza, w szczególności na podstawie sprawozdań dotyczących dziecka i przyszłych przysposabiających, że przewidywane umieszczenie dziecka u nich leży w nadrzędnym interesie dziecka.

2. Organ ten przekazuje organowi centralnemu państwa przyjmującego swoje sprawozdanie o dziecku, dowody uzyskania wymaganych zgód i uzasadnienie swojej decyzji dotyczącej umieszczenia dziecka, dbając, aby nie ujawnić tożsamości matki i ojca, jeśli w państwie pochodzenia ich tożsamość nie podlega ujawnieniu.

Artykuł 17

Każda decyzja w państwie pochodzenia o powierzeniu dziecka przyszłym przysposabiającym może być podjęta jedynie wówczas, gdy:

a) organ centralny tego państwa upewnił się, że przyszli przysposabiający wyrazili zgodę;

b) organ centralny państwa przyjmującego zaaprobował tę decyzję w przypadku, gdy jest to wymagane przez prawo tego państwa lub przez organ centralny państwa pochodzenia; oraz

c) organy centralne obu państw wyraziły zgodę na prowadzenie postępowania o przysposobienie; oraz

d) zostało stwierdzone zgodnie z artykułem 5, że przyszli przysposabiający są odpowiedni i właściwi do przysposobienia oraz że dziecko ma lub będzie miało pozwolenie na wjazd i stały pobyt w państwie przyjmującym.

Artykuł 18

Organy centralne obu państw podejmą wszelkie niezbędne kroki, aby dziecko otrzymało pozwolenie na opuszczenie państwa pochodzenia i na wjazd oraz stały pobyt w państwie przyjmującym.

Artykuł 19

1. Przekazanie dziecka do państwa przyjmującego może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy zostały spełnione warunki przewidziane w artykule 17.

2. Organy centralne obu państw zapewnią, że przekazanie będzie dokonane z zapewnieniem pełnego bezpieczeństwa, we właściwych warunkach i, jeżeli to możliwe, w towarzystwie przysposabiających lub przyszłych przysposabiających.

3. Jeżeli przekazanie nie dojdzie do skutku, sprawozdania, o których mowa w artykułach 15 i 16, zwraca się organom, które je wysłały.

Artykuł 20

Organy centralne będą się wzajemnie informowały o przebiegu postępowania w sprawie przysposobienia oraz o środkach podjętych w celu jego zakończenia, jak również o przebiegu okresu próbnego, jeśli okres taki jest wymagany.

Artykuł 21

1. Jeżeli przysposobienie ma mieć miejsce po przekazaniu dziecka do państwa przyjmującego, zaś organ centralny tego państwa uzna, że pozostawanie dziecka z przyszłymi przysposabiającymi nie leży już w jego najlepszym interesie, podejmie on środki niezbędne dla ochrony dziecka, w szczególności w postaci:

a) odebrania dziecka od osób, które zamierzały je przysposobić, i zorganizowania opieki tymczasowej;

b) ⁽⁴⁾ bezzwłocznego zapewnienia w porozumieniu z organem centralnym państwa pochodzenia nowego umieszczenia dziecka w celu jego przysposobienia lub, jeśli to niemożliwe, zastosowania stałej opieki zastępczej; przysposobienie dziecka może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy organ centralny państwa pochodzenia został właściwie poinformowany o nowych przyszłych przysposabiających;

c) w ostateczności, zapewnienia powrotu dziecka, jeśli jego interes tego wymaga.

2. Mając na względzie w szczególności wiek i stopień dojrzałości dziecka, zostanie wzięte pod uwagę jego zdanie i stosownie do okoliczności uzyskana jego zgoda co do środków, jakie mają być podjęte zgodnie z niniejszym artykułem.

Artykuł 22

1. Zadania powierzone w niniejszym rozdziale organowi centralnemu mogą być wykonywane przez władze publiczne lub instytucje upoważnione zgodnie z rozdziałem III, w granicach przewidzianych przez prawo tego państwa.

2. Każde Umawiające się Państwo może oświadczyć wobec depozytariusza konwencji, że zadania powierzone organowi centralnemu w artykułach od 15 do 21 mogą być wykonywane w tym państwie, w granicach przewidzianych przez prawo i pod kontrolą właściwych organów tego państwa, również przez instytucje i osoby, które:

a) spełniają warunki prawości, kompetencji zawodowej, doświadczenia i odpowiedzialności, wymagane przez to państwo, oraz

b) charakteryzują się nienaganną postawą moralną i wykształceniem lub doświadczeniem zawodowym w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego.

3. Umawiające się Państwo, które złoży oświadczenie, o którym mowa w ustępie 2, zawiadamia Stałe Biuro Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego o nazwach i adresach tych instytucji i osób.

4. ⁽⁵⁾ Umawiające się Państwo może oświadczyć wobec depozytariusza konwencji, że przysposobienia dzieci mających zwykły pobyt na jego terytorium mogą mieć miejsce jedynie wówczas, gdy funkcje powierzone organom centralnym są wykonywane zgodnie z ustępem 1.

5. Niezależnie od jakiegokolwiek oświadczenia złożonego zgodnie z ustępem 2 odpowiedzialność za sprawozdania, o których mowa w artykułach 15 i 16, w każdym przypadku będą ponosiły organ centralny lub inne organy albo instytucje, zgodnie z ustępem 1.

Rozdział V

Uznanie i skutki przysposobienia

Artykuł 23

1. Przysposobienie potwierdzone przez właściwy organ państwa, w którym przysposobienie miało miejsce, jako dokonane zgodnie z konwencją, będzie uznawane za posiadające obowiązującą moc prawną w innych Umawiających się Państwach. W potwierdzeniu wskazuje się, kiedy i przez kogo zostały wyrażone zgody, o których mowa w artykule 17 punkt c).

2. Każde Umawiające się Państwo w chwili podpisania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia powiadamia depozytariusza konwencji o nazwie i zadaniach organu lub organów, które w tym państwie są właściwe do wydania potwierdzenia. Państwo powiadamia także depozytariusza o każdej zmianie dotyczącej wyznaczonych organów.

Artykuł 24

Uznania przysposobienia można odmówić w Umawiającym się Państwie jedynie w przypadku, gdy przysposobienie jest oczywiście sprzeczne z jego porządkiem publicznym, przy uwzględnieniu nadrzędnego interesu dziecka.

Artykuł 25

Każde Umawiające się Państwo może oświadczyć depozytariuszowi konwencji, że nie będzie na jej podstawie uznawało przysposobień dokonanych zgodnie z porozumieniem zawartym na podstawie artykułu 39 ustęp 2.

Artykuł 26

1. Uznanie przysposobienia obejmuje uznanie:

a) prawnego stosunku pokrewieństwa między dzieckiem a przysposabiającymi, jaki istnieje między rodzicami a dzieckiem;

b) odpowiedzialności rodzicielskiej za dziecko;

c) ustania dotychczasowego stosunku prawnego między dzieckiem a jego matką i ojcem, jeśli przysposobienie wywołuje taki skutek w Umawiającym się Państwie, w którym zostało ono dokonane.

2. W przypadku gdy przysposobienie powoduje ustanie dotychczasowego stosunku prawnego między rodzicami a dzieckiem, dziecko korzysta w państwie przyjmującym i w każdym innym Umawiającym się Państwie, w którym przysposobienie jest uznane, z praw równych tym, jakie są wynikiem przysposobienia wywołującego taki skutek w każdym z tych państw.

3. Postanowienia powyższych ustępów nie wyłączają możliwości zastosowania bardziej korzystnych dla dziecka przepisów obowiązujących w Umawiającym się Państwie, które uznaje przysposobienie.

Artykuł 27

1. Jeżeli przysposobienie dokonane w państwie pochodzenia nie powoduje ustania dotychczasowego stosunku prawnego między rodzicami a dzieckiem, może ono zostać w państwie przyjmującym, które uznaje przysposobienie zgodnie z konwencją, zmienione w przysposobienie powodujące taki skutek:

a) jeśli prawo państwa przyjmującego na to pozwala; oraz

b) jeśli zgody, o których mowa w artykule 4 punkt c) i d), zostały lub są wyrażone w celu takiego przysposobienia.

2. Do decyzji o zmianie przysposobienia stosuje się artykuł 23.

Rozdział VI

Postanowienia ogólne

Artykuł 28 ⁽⁶⁾

Konwencja nie narusza jakichkolwiek przepisów prawnych państwa pochodzenia, które wymagają, aby przysposobienie dziecka mającego zwykły pobyt w tym państwie zostało tam właśnie dokonane, lub które zakazują umieszczenia dziecka w państwie przyjmującym lub przekazania dziecka do państwa przyjmującego przed jego przysposobieniem.

Artykuł 29

Żaden kontakt między przyszłymi przysposabiającymi i rodzicami dziecka lub jakąkolwiek inną osobą, która sprawuje opiekę nad dzieckiem, nie może mieć miejsca, dopóki nie zostaną spełnione warunki przewidziane w artykule 4 punkt a), b) i c) oraz w artykule 5 punkt a), chyba że przysposobienie ma miejsce między członkami rodziny lub zachowane są warunki ustalone przez właściwy organ państwa pochodzenia.

Artykuł 30

1. Właściwe organy Umawiającego się Państwa zapewnią zachowanie posiadanych informacji dotyczących pochodzenia dziecka, w szczególności dotyczących tożsamości jego matki i ojca, jak również przeszłości zdrowotnej dziecka i jego rodziny.

2. Organy te zapewnią dziecku lub jego przedstawicielowi dostęp do tych informacji wraz z udzieleniem stosownych porad w zakresie, w jakim zezwala na to prawo tego państwa.

Artykuł 31

Z zastrzeżeniem artykułu 30, dane osobowe zebrane lub przekazane zgodnie z konwencją, w szczególności dane, o których mowa w artykułach 15 i 16, nie mogą być wykorzystane w innych celach niż te, dla których zostały zebrane lub przekazane.

Artykuł 32

1. Nikt nie może uzyskać niestosownej korzyści majątkowej lub innej z tytułu działania dotyczącego przysposobienia międzynarodowego.

2. Dopuszczalne jest jedynie pokrywanie kosztów i wydatków, włącznie z rozsądnym wynagrodzeniem dla osób, które były zaangażowane w przeprowadzenie przysposobienia.

3. Kierownicy, zarządzający i pracownicy instytucji działających przy przysposobieniu nie mogą otrzymywać wynagrodzeń zbyt wysokich w stosunku do wykonanych usług.

Artykuł 33

Właściwy organ, który stwierdzi, iż jakiekolwiek postanowienie konwencji nie jest przestrzegane lub że istnieje poważne ryzyko, iż może ono nie być przestrzegane, niezwłocznie powiadomi o tym organ centralny w swoim państwie. Ten organ centralny będzie odpowiedzialny za zapewnienie, iż zastosowane zostaną odpowiednie środki.

Artykuł 34

Jeśli zażąda tego właściwy organ państwa, dla którego przeznaczony jest dokument, to do dokumentu załączone zostanie jego tłumaczenie wraz z potwierdzeniem zgodności z oryginałem. Jeżeli nie postanowiono inaczej, tłumaczenia dokonuje się na koszt przyszłych przysposabiających.

Artykuł 35

Właściwe organy Umawiających się Państw będą niezwłocznie podejmowały działania w postępowaniu o przysposobienie.

Artykuł 36

W stosunku do państwa, w którym w dziedzinie przysposobienia istnieją dwa (lub więcej) systemy prawne, mające zastosowanie w różnych jednostkach terytorialnych:

a) ⁽⁷⁾ każde odwołanie się miejsca zwykłego pobytu w tym państwie dotyczy miejsca stałego pobytu w jednostce terytorialnej tego państwa;

b) każde odwołanie się do prawa tego państwa dotyczy prawa obowiązującego w odpowiedniej jednostce terytorialnej;

c) każde odwołanie się do właściwych organów lub do władz publicznych tego państwa dotyczy organów powołanych do działania w odpowiedniej jednostce terytorialnej;

d) każde odwołanie się do upoważnionych instytucji w tym państwie dotyczy upoważnionych instytucji w odpowiedniej jednostce terytorialnej.

Artykuł 37

W stosunku do państwa, w którym w dziedzinie przysposobienia istnieją dwa (lub więcej) systemy prawne mające zastosowanie do różnych kategorii osób, każde odwołanie się do prawa tego państwa dotyczy systemu prawnego określonego przez prawo tego państwa.

Artykuł 38

Państwo, w którym różne jednostki terytorialne posiadają własne zasady prawne w dziedzinie przysposobienia, nie będzie zobowiązane do stosowania konwencji, jeśli państwo, w którym istnieje jednolity system prawny, nie będzie również zobowiązane do jej stosowania.

Artykuł 39

1. Konwencja nie uchyla dokumentów międzynarodowych, których stronami są Umawiające się Państwa i które zawierają postanowienia dotyczące spraw uregulowanych niniejszą konwencją, chyba że państwa związane takimi dokumentami złożą odmienne oświadczenie.

2. Każde Umawiające się Państwo może zawrzeć z jednym lub z kilkoma Umawiającymi się Państwami porozumienia w celu ułatwienia stosowania konwencji w ich stosunkach wzajemnych. Porozumienia te mogą uchylać wyłącznie postanowienia artykułów od 14 do 16 i artykułów od 18 do 21. Państwa, które zawarły takie porozumienie, przekażą jego kopię depozytariuszowi konwencji.

Artykuł 40

Do niniejszej konwencji nie mogą być składane żadne zastrzeżenia.

Artykuł 41

Konwencja będzie stosowana do każdego wniosku, o którym mowa w artykule 14, otrzymanym po wejściu w życie konwencji w stosunku do państwa przyjmującego i państwa pochodzenia.

Artykuł 42

Sekretarz Generalny Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego będzie zwoływał w regularnych odstępach czasu Komisję Specjalną w celu oceny praktycznego funkcjonowania konwencji.

Rozdział VII

Postanowienia końcowe

Artykuł 43

1. Konwencja jest otwarta do podpisu przez państwa, które były członkami Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego w czasie jej XVII Sesji, oraz przez inne państwa, które uczestniczyły w tej Sesji.

2. Konwencja podlega ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu; dokumenty ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia będą składane w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Królestwa Niderlandów, które będzie depozytariuszem konwencji.

Artykuł 44

1. Każde inne państwo może przystąpić do konwencji po jej wejściu w życie zgodnie z artykułem 46 ustęp 1.

2. Dokument przystąpienia zostanie złożony u depozytariusza.

3. Przystąpienie będzie obowiązujące jedynie w stosunkach między państwem przystępującym a tymi Umawiającymi się Państwami, które nie zgłoszą sprzeciwu do jego przystąpienia w ciągu 6 miesięcy po otrzymaniu zawiadomienia przewidzianego w artykule 48 punkt b). Sprzeciw taki może być również zgłoszony przez państwa w chwili ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia przez nie konwencji, późniejszych niż przystąpienie. O każdym takim sprzeciwie będzie powiadamiany depozytariusz.

Artykuł 45

1. Państwo obejmujące dwie (lub więcej) jednostki terytorialne, w których w sprawach uregulowanych w konwencji stosuje się różne systemy prawne, może w chwili podpisania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia oświadczyć, że niniejszą konwencję stosuje się do wszystkich tych jednostek terytorialnych lub tylko do jednej albo kilku z nich, i może w każdym czasie zmienić to oświadczenie składając inne oświadczenie.

2. Oświadczenia te zostaną złożone depozytariuszowi i określą wyraźnie jednostki terytorialne, do których konwencja ma zastosowanie.

3. Jeśli państwo nie złoży oświadczenia, o którym mowa w niniejszym artykule, konwencja będzie miała zastosowanie na całym terytorium tego państwa.

Artykuł 46

1. Konwencja wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia trzeciego dokumentu ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia, przewidzianych w artykule 43.

2. Następnie konwencja wejdzie w życie:

a) w stosunku do każdego państwa, które odpowiednio ratyfikowało, przyjęło, zatwierdziło lub przystąpiło do niej, pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia przez nie dokumentu ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia;

b) w stosunku do jednostek terytorialnych, na które konwencja została rozciągnięta zgodnie z artykułem 45, pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia oświadczenia, o którym mowa w tym artykule.

Artykuł 47

1. Każde państwo-strona konwencji może ją wypowiedzieć w drodze pisemnej notyfikacji przekazanej do depozytariusza.

2. Wypowiedzenie nabiera mocy pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie dwunastu miesięcy od dnia otrzymania pisemnej notyfikacji przez depozytariusza. Jeżeli w pisemnej notyfikacji wskazano dłuższy okres, po jakim wypowiedzenie nabiera mocy, wypowiedzenie nabiera mocy po upływie tego okresu.

Artykuł 48

Depozytariusz będzie informował państwa-członków Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego i inne państwa, które uczestniczyły w XVII Sesji, jak również państwa, które przystąpiły do konwencji zgodnie z artykułem 44, o:

a) złożeniu podpisów, ratyfikacjach, przyjęciach i zatwierdzeniach, o których mowa w artykule 43;

b) przystąpieniach i sprzeciwach do przystąpień, o których mowa w artykule 44;

c) dniu wejścia w życie konwencji, zgodnie z artykułem 46;

d) oświadczeniach i wyznaczeniach, o których mowa w artykułach 22, 23, 25 i 45;

e) porozumieniach wymienionych w artykule 39;

f) wypowiedzeniach, o których mowa w artykule 47.

Na dowód czego niżej podpisani, odpowiednio upoważnieni, podpisali niniejszą konwencję.

Sporządzono w Hadze dnia 29 maja 1993 r. w językach francuskim i angielskim, przy czym obydwa teksty są jednakowo autentyczne, w jednym egzemplarzu, który zostanie złożony w archiwach Rządu Królestwa Niderlandów i którego uwierzytelnione kopie zostaną przekazane drogą dyplomatyczną każdemu z państw będących członkiem Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego w czasie jej XVII Sesji, jak również każdemu innemu państwu, które wzięło udział w tej Sesji.

Po zapoznaniu się z powyższą konwencją, w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej oświadczam, że:

- została ona uznana za słuszną zarówno w całości, jak i każde z postanowień w niej zawartych;

- jest przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona;

- będzie niezmiennie zachowywana.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 2 listopada 1994 r.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Art. 114². § 1. Przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.

§ 2. Przepis § 1 nie ma zastosowania, jeżeli między przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego.

Art. 120¹. § 1. Przed orzeczeniem przysposobienia sąd opiekuńczy może określić sposób i okres osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym.

§ 2. W wypadku określenia styczności w formie pieczy nad dzieckiem stosuje się odpowiednio przepisy o rodzinach zastępczych, z tym że całkowite koszty utrzymania przysposabianego obciążają przysposabiającego.

§ 3. Jeżeli jednak przez przysposobienie przysposabiany ma zmienić dotychczasowe miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, przysposobienie może być orzeczone po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 4. Przy wykonywaniu nadzoru nad przebiegiem styczności przysposabiającego z przysposabianym sąd opiekuńczy może korzystać z pomocy ośrodka adopcyjno-opiekuńczego lub organu pomocniczego w sprawach opiekuńczych.

2006.07.05 postanow. SN IV CSK 127/06 LEX nr 232819

1. Artykuł 114 § 1 k.r.o. stanowi, że przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra. Przepis zawiera zatem ogólną przesłankę przysposobienia, tj. wymaganie, aby następowało ono dla dobra osoby małoletniej. Przesłanka ta ma znaczenie rozstrzygające dla ustalenia, czy przysposobienie może nastąpić. Dobro (interes) dziecka ma znaczenie nadrzędne i wymaga rozważenia w każdej sprawie dotyczącej opieki nad małoletnim, a więc również w sprawie o jego przysposobienie i to zarówno krajowe, jak i zagraniczne.

2. Jakkolwiek w świetle art. 114² § 1 k.r.o. adopcja zagraniczna rzeczywiście powinna być traktowana jako ultima ratio, to jednak nadrzędny interes dziecka, jego dobro, możliwość pełnego i harmonijnego rozwoju może wymagać, w konkretnym wypadku, odrzucenia zasady pierwszeństwa adopcji krajowej.

Przewodniczący: Sędzia SN Mirosława Wysocka.

Sędziowie SN: Teresa Bielska-Sobkowicz (spr.), Krzysztof Pietrzykowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Catherine B. i Gregorego B. oraz z wniosku Grzegorza W. i Moniki W. przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Słupsku o przysposobienie pełne nierozwiązywalne, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 lipca 2006 r., skargi kasacyjnej wnioskodawczyni Moniki W. od postanowienia Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 10 listopada 2005 r.,

oddala skargę kasacyjną.

Postanowieniem z dnia 19 lipca 2005 r. Sąd Rejonowy w Bytowie, w sprawie z wniosku Catherine i Gregorego małżonków B. oraz Moniki i Grzegorza małżonków W., orzekł wobec małoletniego Daniela O. przysposobienie pełne nierozwiązywalne przez Gregorego i Catherine B., a także postanowił nadać przysposobionemu nazwisko "B." oraz nakazał sporządzenie jego nowego aktu urodzenia.

Od powyższego orzeczenia Monika W. wniosła apelację, która została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 10 listopada 2005 r. U podstaw zaskarżonego orzeczenia legły następujące ustalenia faktyczne.

Rodzice Daniela O. wyrokiem Sądu Rejonowego w Bytowie Roki Sądowe w Miastku pozbawieni zostali władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Małoletni, wykazujący oznaki lekkiego niedorozwoju umysłowego oraz poważnie zaniedbany w zakresie jego potrzeb fizycznych i emocjonalnych, został umieszczony w placówce opiekuńczej. Wobec faktu, że poszukiwania odpowiednich kandydatów do zastępczych form wychowania rodzinnego na terenie Polski pozostały bez rezultatu, małoletni został zakwalifikowany do przysposobienia zagranicznego. Wolę przysposobienia Daniela O. przejawiło małżeństwo obywateli francuskich Catherine i Gregorego B. Małżonkowie B. posiadają stałe źródło utrzymania, właściwe warunki materialno-bytowe oraz wykształcenie odpowiednie do samodzielnego prowadzenia terapii z przysposabianym.

Wkrótce po złożeniu wniosku o przysposobienie przez małżonków B., z analogicznym wnioskiem wystąpili małżonkowie W., uzasadniając go głównie więzią bliskiego pokrewieństwa, łączącego Monikę W. z matką przysposobionego, Łucją O.

Podzielając w pełni ustalenia oraz ocenę stanu faktycznego i prawnego poczynione przez Sąd pierwszej instancji, Sąd Okręgowy uznał apelację za bezzasadną. Wskazał, że zgodnie z art. 114² § 1 k.r.o., a także przepisami konwencji międzynarodowych, których Polska jest stroną, w szczególności Konwencji o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego, sporządzonej w Hadze dnia 29 maja 1993 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 39, poz. 448) oraz Konwencji o prawach dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526; popr. z 2000 r. Nr 2, poz. 11), do przysposobienia zagranicznego może dojść wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne. Obowiązująca zasada pierwszeństwa adopcji krajowej nie może być jednak rozumiana w sposób mechaniczny, w grę mogą bowiem wchodzić także inne względy, w szczególności sytuacja rodzinna lub cechy psychofizyczne dziecka, a także jego związek emocjonalny z wnioskodawcami, całościowa ocena nie może zaś abstrahować od dobra małoletniego dziecka.

Na tej podstawie Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawcy B. spełniają wymagania stawiane przysposabiającym. Nie tylko pozostają z małoletnim w prawidłowym kontakcie emocjonalnym, lecz również gwarantują właściwe rozpoznanie i zaspokojenie potrzeb rozwojowych dziecka, są świadomi jego opóźnień oraz mają odpowiednie przygotowanie zawodowe i umiejętności do samodzielnego prowadzenia jego terapii.

Z kolei, udział małżonków W. w zaspokajaniu potrzeb psychicznych dziecka był w ciągu kilku lat bardzo ograniczony i sprowadzał się do sporadycznych wizyt w placówce opiekuńczej. Monika W., mimo bliskiego pokrewieństwa i deklarowanego kontaktu z dzieckiem, nie zdołała jednak zauważyć jego degradacji psychofizycznej. Obecnie również nie dostrzega jego problemów, zaś w ocenie biegłych rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego nie potrafi zająć się małoletnim we właściwy sposób, zrozumieć jego potrzeb i pokierować zarówno jego wychowaniem, jak i rehabilitacją.

Od postanowienia Sądu Okręgowego w Słupsku Monika W. wniosła skargę kasacyjną, podnosząc w ramach podstawy z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. zarzut naruszenia art. 114² § 1 k.r.o. przez niewłaściwe zastosowanie i art. 114 § 1 k.r.o. przez stwierdzenie, że przysposobienie małoletniego przez rodzinę z zagranicy jest zgodne z dobrem dziecka. W uzasadnieniu wywodziła, że zamieszkiwanie w Polsce rodziny małoletniego, która wyraża wolę jego przysposobienia, stanowi okoliczność, która bezwzględnie przemawia za pierwszeństwem adopcji krajowej, a nadto że brzmienie art. 114² § 1 k.r.o. wyraźnie wskazuje na wyjątkowość przysposobienia związanego ze zmianą miejsca zamieszkania przysposabianego w Polsce na miejsce zamieszkania w innym państwie. Wskazując na powyższe podstawy, skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i jego zmianę przez orzeczenie przysposobienia pełnego nierozwiązywalnego małoletniego Daniela O. przez Grzegorza W. i Monikę W., względnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Bytowie, wraz z pozostawieniem temuż sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozważając trafność zarzutu naruszenia art. 114 § 1 k.r.o. trzeba zauważyć, że skarżąca nie sformułowała go w sposób prawidłowy. Zgodnie z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c., naruszenie prawa materialnego może polegać na błędnej jego wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu. Oparcie skargi na pierwszej podstawie kasacyjnej nie może sprowadzać się tylko do wskazania przepisu prawa materialnego, który został w ocenie skarżącego naruszony przez sąd drugiej instancji, lecz nadto zarzut musi być należycie skonkretyzowany poprzez wskazanie, na czym uchybienie polegało, tj. czy dany przepis został błędnie wyłożony bądź niezastosowany, mimo że stan faktyczny sprawy to uzasadniał, względnie zastosowany, choć nie było do tego podstaw.

Z uzasadnienia zarzutu dopiero wynika, że naruszenie art. 114 § 1 k.r.o. polegać ma na niewłaściwej wykładni przesłanki dobra małoletniego. W ocenie skarżącej, która jest siostrą matki małoletniego, nie jest zgodne z dobrem dziecka pozbawienie go kontaktu z nią, odłączenie od biologicznej rodziny, którą zna od urodzenia i umieszczenie w innej rodzinie poza granicami kraju.

Artykuł 114 § 1 k.r.o. stanowi, że przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra. Przepis zawiera zatem ogólną przesłankę przysposobienia, tj. wymaganie, aby następowało ono dla dobra osoby małoletniej. Przesłanka ta ma znaczenie rozstrzygające dla ustalenia, czy przysposobienie może nastąpić.

Dobro (interes) dziecka ma znaczenie nadrzędne i wymaga rozważenia w każdej sprawie dotyczącej opieki nad małoletnim, a więc również w sprawie o jego przysposobienie i to zarówno krajowe, jak i zagraniczne. W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego postuluje się jego jednolite rozumienie, zarówno przy wykładni norm k.r.o., jak i wiążących Polskę umów międzynarodowych (zob. postanowienie SN z 12 grudnia 2000 r., V CKN 1805/00, niepubl.). Przesłanka ta została wnikliwie rozważona przez orzekające w sprawie Sądy, to zaś, że skarżąca nie podziela dokonanej przez nie oceny, nie oznacza, że doszło do naruszenia art. 114 § 1 k.r.o. Pod tym względem ocena dokonana przez Sąd Okręgowy jest pełna, prawidłowa i nie budzi wątpliwości.

Właściwe rozumienie pojęcia "dobro dziecka" konieczne jest także przy wykładni art. 114² § 1 k.r.o. Jak wynika z jego brzmienia, przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne. Trafnie wskazuje skarżąca na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, które sprowadza się przede wszystkim do rozstrzygnięcia, jak należy rozumieć przesłankę "odpowiedniości" zastępczego środowiska rodzinnego w przypadku przysposobienia zagranicznego.

Artykuł 114² § 1 został wprowadzony do k.r.o. ustawą z dnia 26 maja 1995 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodziny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 83, poz. 417), która weszła w życie w dniu 20 października 1995 r. Już jednak w poprzednio obowiązującym stanie prawnym, z uwagi na znaczny wzrost liczby spraw o przysposobienie obywateli polskich przez wnioskodawców stale zamieszkałych za granicą, kwestia tzw. adopcji zagranicznych była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W uchwale 7 sędziów z dnia 12 czerwca 1992 r., III CZP 48/92 (OSNC 1992, nr 10, poz. 179) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przysposobienie dziecka polskiego, związane z przeniesieniem do innego kraju, może nastąpić, jeżeli nie ma możliwości umieszczenia go na równorzędnych warunkach w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej na terenie Polski, oraz, że w postępowaniu tym decydujące znaczenie ma nadrzędny interes dziecka. W uchwale tej Sąd Najwyższy rozważał pojęcie dobra dziecka, jego nadrzędnego interesu, o jakim mowa w Konwencji o prawach dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526). Z przepisów konwencyjnych, zwłaszcza z art. 3 wynika, ze wartością pierwotną i nadrzędną jest dobro dziecka. Treść tego pojęcia, ustalona wedle wskazań obowiązującego prawa polskiego, odpowiada w ogólnych zarysach pojęciu nadrzędnego interesu dziecka i oznacza, zgodnie z brzmieniem postanowień Konwencji, że dziecko dla pełnego i harmonijnego rozwoju powinno wychowywać się w środowisku rodzinnym w "atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia" i że powinno być w pełni przygotowane do życia w społeczeństwie "jako indywidualnie ukształtowana jednostka, wychowywana w duchu pokoju, godności, tolerancji, wolności, równości i solidarności", z uwzględnieniem znaczenia tradycji i wartości kulturalnych każdego narodu dla ochrony i harmonijnego rozwoju dziecka. Artykuł 21 Konwencji dotyczący pierwszeństwa adopcji "krajowej" wymaga również wykładni uwzględniającej nadrzędny interes dziecka i z tego względu nie może być rozumiany w sposób mechaniczny. W uchwale tej wskazał Sąd Najwyższy, że adopcję związaną z przeniesieniem do innego kraju należy zgodnie z art. 21 lit. b konwencji traktować jako "zastępczy środek opieki nad dzieckiem", co może nastąpić, gdy dziecku w żaden inny, odpowiedni sposób nie można zapewnić opieki na terenie Polski, a więc wtedy, gdy dziecko nie może być przysposobione przez odpowiednią rodzinę polską, bądź umieszczone w polskiej rodzinie zastępczej.

Powyższa uchwała zachowuje aktualność w obecnym stanie prawnym, w którym art. 114² § 1 k.r.o. normuje kwestię adopcji zagranicznej i również, zgodnie z Konwencją, wprowadza zasadę pierwszeństwa adopcji krajowej. Także w obecnym stanie prawnym nie można tej zasady stosować w sposób mechaniczny, wykluczając adopcję zagraniczną w każdym wypadku, w którym zaistnieje możliwość zapewnienia dziecku opieki w kraju. Także i w obecnym stanie prawnym nie można bowiem przy wykładni pojęcia "dobro osoby małoletniej" pomijać, z uwagi na systemową wykładnię, rozumienia dobra dziecka i jego nadrzędnego interesu, o jakim mowa w wiążących Polskę konwencjach międzynarodowych, a które zostało wyczerpująco omówione w powołanej wyżej uchwale.

Jak wskazano wyżej, zgodnie z art. 114² § 1 k.r.o., adopcja zagraniczna może nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić dziecku odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne. Dopiero zatem wtedy, gdy to zastępcze środowisko rodzinne nie jest odpowiednie, rozważać można adopcję zagraniczną. Tego rodzaju ustalenie może nastąpić po uwzględnieniu wszystkich istotnych okoliczności dotyczących dziecka, w tym jego wieku, stanu zdrowia, stopnia rozwoju fizycznego i psychicznego, związków emocjonalnych z otoczeniem.

Wszystkie te okoliczności, wbrew zarzutom skarżącej, zostały przez orzekające Sądy uwzględnione. Jak wynika z dokonanych w sprawie ustaleń, w toku postępowania adopcyjnego przed złożeniem wniosku do sądu, nie zgłosiła się żadna rodzina polska, która byłaby zainteresowana statusem rodziny adopcyjnej lub choćby rodziny zastępczej. Małoletni przebywał w placówce opiekuńczej, w której został umieszczony po odebraniu go od matki, wobec której orzeczono następnie pozbawienie władzy rodzicielskiej. W okresie przebywania z matką, siostrą skarżącej, doprowadzony został do skrajnego zaniedbania i opóźnienia w rozwoju. Dopiero podczas pobytu w placówce opiekuńczej udało się uzyskać postęp w jego rozwoju, nadal jednak utrzymuje się lekki niedorozwój umysłowy i inne wady rozwojowe. Dalszy rozwój małoletniego i opieka nad nim wymaga systematycznej i indywidualnej pracy, czego nie da się osiągnąć przy pozostawieniu go w placówce opiekuńczej, której nie można choćby tylko odpowiedniego tego względu traktować jako odpowiedniego zastępczego środowiska rodzinnego. Podzielić należy te poglądy doktryny, które odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne odnoszą tylko do rodziny, żadna bowiem, nawet najlepsza, placówka opiekuńcza nie jest w stanie zastąpić środowiska rodzinnego.

W toku postępowania sądowego zgłosiła się polska rodzina, gotowa przysposobić małoletniego Daniela. Skarżąca, którą wiążą z małoletnim więzi pokrewieństwa (jest siostrą jego matki) i jej mąż deklarowali gotowość stworzenia mu domu rodzinnego. Sam fakt jednak istnienia rodziny polskiej, deklarującej gotowość przysposobienia małoletniego, nie jest, jak trafnie uznały orzekające w sprawie Sądy, wystarczający do uznania, że jest to rodzina, tworząca "odpowiednie" dla małoletniego środowisko zastępcze, a tylko w takim wypadku można mówić o pierwszeństwie adopcji krajowej.

Kwestia ta była przedmiotem wnikliwych ustaleń faktycznych. Ustalenia te, które w postępowaniu kasacyjnym nie mogą być kwestionowane, wykazały, że więź emocjonalna pomiędzy małoletnim a skarżącą i jej rodziną jest słaba. Skarżąca, pomimo kilkuletniego przebywania chłopca w placówce opiekuńczej, nawiązała z nim jedynie sporadyczny kontakt, a w okresie, gdy przebywał w stanie skrajnego zaniedbania pod opieką matki, nie przejawiała żadnego nim zainteresowania. Przeprowadzone w sprawie dowody z opinii biegłych specjalistów wykazały, że choć skarżąca i jej mąż tworzą prawidłową i wydolną wychowawczo rodzinę wobec swoich naturalnych dzieci, nie są w stanie stworzyć jej również dla małoletniego Daniela. Jest tak dlatego, że nie zdają sobie w pełni sprawy z ograniczeń w jego rozwoju i z tego, że wymaga on kompleksowej, specjalistycznej pomocy terapeutycznej, stymulującej jego rozwój poznawczy i emocjonalny, w tym terapii pedagogicznej rozwijającej percepcję słuchową, wzrokową, motorykę oraz wszechstronnych oddziaływań stymulujących rozwój poznawczy. Dalszy rozwój małoletniego wymaga zatem ogromnej pracy, a także niewątpliwie nakładów finansowych.

Trafnie uznano zatem, że skarżąca i jej rodzina nie może być uznana za odpowiednie zastępcze dla tego małoletniego środowisko rodzinne, pomimo istnienia bliskiego pokrewieństwa.

Jednocześnie, nie budzi wątpliwości, że wnioskujący o przysposobienie małżonkowie B. spełniają wymogi, pozwalające uznać ich rodzinę za prawidłowe środowisko rodzinne dla małoletniego.

Jakkolwiek zatem w świetle art. 114² § 1 k.r.o. adopcja zagraniczna rzeczywiście powinna być traktowana jako ultima ratio, to jednak nadrzędny interes dziecka, jego dobro, możliwość pełnego i harmonijnego rozwoju może wymagać, w konkretnym wypadku, odrzucenia zasady pierwszeństwa adopcji krajowej.

Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 398¹⁴ k.p.c.

Dz.U.96.31.134

1997.04.20 sprost. Dz.U.97.32.196 ogólne

EUROPEJSKA KONWENCJA

o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy nad dzieckiem,

sporządzona w Luksemburgu dnia 20 maja 1980 r.

(Dz. U. z dnia 18 marca 1996 r.)

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do publicznej wiadomości:

W dniu 20 maja 1980 r. została sporządzona w Luksemburgu Europejska konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń^*) dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy nad dzieckiem w następującym brzmieniu:

EUROPEJSKA KONWENCJA

o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy nad dzieckiem

Państwa członkowskie Rady Europy, sygnatariusze niniejszej konwencji,

uznając, że w państwach członkowskich Rady Europy dobro dziecka ma zasadnicze znaczenie przy wydawaniu orzeczeń dotyczących ustanowienia nad nim pieczy,

uznając, że ustanowienie środków zapewniających w szerszym zakresie uznawanie i wykonywanie orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem zapewni lepszą ochronę interesów dziecka,

uznając za pożądane podkreślenie w tym celu, że prawo rodziców do kontaktów z dzieckiem jest naturalną konsekwencją prawa do sprawowania pieczy,

odnotowując wzrastającą liczbę spraw, w których dzieci bezprawnie przekazywane są za granicę, a jednocześnie trudności związane z poszukiwaniem właściwych rozwiązań problemów wyłaniających się na tle takich przypadków,

zamierzając ustanowić przepisy umożliwiające przywrócenie bezprawnie przerwanego sprawowania pieczy nad dzieckiem,

przekonane o konieczności ustanowienia w tym celu przepisów, które odpowiadałyby różnym potrzebom i różnym okolicznościom,

mając na celu podjęcia współpracy prawnej pomiędzy ich organami,

uzgodniły, co następuje:

_____________

^*) W przekładzie konwencji wyrażenie "orzeczenie" może oznaczać także decyzję administracyjną, natomiast wyrażenia "powód" i "pozwany" oznaczają także odpowiednio wnioskodawcę i uczestnika postępowania w trybie nieprocesowym.

(przyp. tłum.)

Artykuł 1

W rozumieniu niniejszej konwencji:

a) wyrażenie "dziecko" oznacza osobę, niezależnie od jej obywatelstwa, która nie ukończyła 16 roku życia i która, zgodnie z prawem państwa jej stałego zamieszkania, jej prawem ojczystym lub państwa wezwanego, nie może samodzielnie decydować o swym miejscu zamieszkania;

b) wyrażenie "organ" oznacza jakikolwiek organ sądowy lub administracyjny;

c) wyrażenie "orzeczenie dotyczące pieczy" oznacza każdą decyzję organu w zakresie, w jakim odnosi się ona do wykonywania opieki nad dzieckiem, w tym do ustalania jego miejsca zamieszkania, a także do kontaktów z dzieckiem;

d) wyrażenie "bezprawne przejęcie pieczy nad dzieckiem" oznacza wywiezienie dziecka za granicę z naruszeniem orzeczenia dotyczącego pieczy, które zostało wydane przez organ Umawiającego się Państwa i jest w tym państwie wykonalne; bezprawne przejęcie pieczy obejmuje także:

(i) odmowę powrotu dziecka z zagranicy po upływie okresu wykonywania prawa do kontaktów z dzieckiem albo po upływie jakiegokolwiek innego okresu czasowego pobytu na terytorium państwa, innego niż to, na którym piecza jest sprawowana;

(ii) przejęcie pieczy, które następnie zostanie uznane za bezprawne, zgodnie z art. 12.

CZĘŚĆ I

ORGANY CENTRALNE

Artykuł 2

1. Każde Umawiające się Państwo wyznacza organ centralny, który spełnia funkcje przewidziane przez konwencję.

2. Państwa federacyjne i państwa, w których obowiązuje więcej niż jeden system prawny, zachowują prawo do wyznaczenia kilku organów centralnych i określają ich kompetencje.

3. Sekretarza Generalnego Rady Europy zawiadamia się o wszelkich decyzjach podjętych na mocy niniejszego artykułu.

Artykuł 3

1. Organy centralne Umawiających się Państw współpracują ze sobą i popierają współpracę właściwych organów w swoich państwach. Powinny one działać z całą niezbędną w takich sprawach starannością.

2. W celu ułatwienia wdrażania konwencji organy centralne Umawiających się Państw:

a) zapewniają przekazywanie wniosków właściwych organów o udzielenie informacji dotyczących kwestii prawnych lub faktycznych o toczącym się postępowaniu;

b) na wniosek, udzielają sobie wzajemnie informacji o obowiązujących przepisach prawnych dotyczących pieczy nad dzieckiem i o zmianie tych przepisów;

c) informują się wzajemnie o wszelkich problemach, jakie mogą wyniknąć przy stosowaniu niniejszej konwencji, a także, w miarę możliwości, usuwają przeszkody w jej stosowaniu.

Artykuł 4

1. Każda osoba, która w Umawiającym się Państwie uzyskała orzeczenie dotyczące sprawowania pieczy nad dzieckiem i która dąży do uznania lub wykonania tego orzeczenia w innym Umawiającym się Państwie, może w tym celu złożyć wniosek w organie centralnym któregokolwiek z Umawiających się Państw.

2. Do wniosku dołącza się dokumenty, o których mowa w art. 13.

3. Organ centralny, który otrzymał wniosek, a nie jest organem centralnym Państwa wezwanego, przekazuje niezwłocznie te dokumenty bezpośrednio temu organowi.

4. Organ centralny, który otrzymał wniosek, może odmówić nadania mu biegu, jeżeli jest oczywiste, że nie zostały spełnione warunki przewidziane przez niniejszą konwencję.

5. Organ centralny, który otrzymał wniosek, informuje niezwłocznie wnioskodawcę o dalszym biegu sprawy.

orzeczenia sądów

Artykuł 5

1. Organ centralny w państwie wezwanym niezwłocznie podejmuje lub powoduje podjęcie wszelkich działań, jakie uzna za stosowne, oraz wszczyna, w razie konieczności, postępowanie przed właściwymi organami w celu:

a) ustalenia miejsca pobytu dziecka;

b) zapobieżenia naruszeniu interesów dziecka lub wnioskodawcy, w szczególności przez zastosowanie środków tymczasowych;

c) uznania lub wykonania orzeczenia dotyczącego pieczy;

d) powrotu dziecka do wnioskodawcy, jeśli stwierdzona jest wykonalność orzeczenia;

e) poinformowania organu wnioskującego o podjętych działaniach i ich skutkach.

2. W przypadku gdy organ centralny państwa wezwanego ma podstawy przypuszczać, że dziecko znajduje się na terytorium innego Umawiającego się Państwa, niezwłocznie przesyła dokumenty bezpośrednio do organu centralnego tego państwa.

3. Z wyjątkiem kosztów repatriacji, Umawiające się Państwa postarają się nie obciążać wnioskodawcy kosztami jakichkolwiek działań podjętych na mocy ustępu 1 tego artykułu przez organ centralny tego państwa na rzecz wnioskodawcy, w tym także kosztami postępowania oraz, jeżeli miało to miejsce, kosztami zastępstwa adwokackiego.

4. Jeżeli odmówiono wykonania orzeczenia, a organ centralny państwa wezwanego uzna, że powinien nadać bieg wnioskowi o wszczęcie w tym państwie postępowania w celu merytorycznego rozpoznania sprawy, organ ten powinien dołożyć wszelkich starań, aby wnioskodawca był reprezentowany podczas postępowania na warunkach nie gorszych niż osoba będąca obywatelem tego Państwa lub mająca w nim stałe miejsce zamieszkania; w szczególności może wszcząć w tym celu postępowania przed właściwym organem.

orzeczenia sądów

Artykuł 6

1. Z zastrzeżeniem innych uzgodnień pomiędzy zainteresowanymi organami centralnymi i z zastrzeżeniem postanowień ustępu 3 niniejszego artykułu:

a) zawiadomienia kierowane do organu centralnego państwa wezwanego sporządza się w języku urzędowym tego państwa albo dołącza się do nich tłumaczenia na taki język;

b) organ centralny państwa wezwanego powinien jednak przyjąć zawiadomienie sporządzone w języku angielskim lub francuskim albo z dołączonym tłumaczeniem na jeden z tych języków.

2. Zawiadomienia kierowane przez organ centralny państwa wezwanego, w tym także wyniki przeprowadzonych czynności wyjaśniających, mogą być sporządzone w języku urzędowym lub jednym z języków urzędowych tego państwa albo w języku angielskim lub francuskim.

3. Umawiające się Państwo może w całości lub w części wyłączyć stosowanie postanowień ustępu 1 lit. b) niniejszego artykułu. Jeżeli Umawiające się Państwo złoży takie zastrzeżenie, każde inne Umawiające się Państwo może zastosować takie zastrzeżenie w stosunku do tego państwa.

CZĘŚĆ II

UZNAWANIE I WYKONYWANIE ORZECZEŃ ORAZ PRZYWRACANIE PIECZY NAD DZIEĆMI

Artykuł 7

Orzeczenia dotyczące pieczy, wydane w Umawiającym się Państwie, są uznawane oraz wykonywane w każdym innym Umawiającym się Państwie, jeśli podlegają wykonaniu w państwie wydania.

orzeczenia sądów

Artykuł 8

1. W przypadku bezprawnego przejęcia pieczy nad dzieckiem, organ centralny państwa wezwanego niezwłocznie podejmuje działania w celu jej przywrócenia:

a) jeżeli w czasie wszczęcia postępowania w państwie, w którym wydano orzeczenie, albo w czasie bezprawnego przejęcia pieczy, jeśli nastąpiło ono wcześniej niż wszczęcie postępowania, dziecko i jego rodzice byli wyłącznie obywatelami tego państwa, a dziecko miało stałe miejsce zamieszkanie na tym terytorium, oraz

b) jeżeli wniosek o przywrócenie pieczy złożono w organie centralnym w ciągu sześciu miesięcy od dnia bezprawnego przejęcia pieczy.

2. Jeżeli, zgodnie z prawem państwa wezwanego, warunki, o których mowa w ustępie 1 niniejszego artykułu, nie mogą być spełnione bez wyczerpania drogi sądowej, żadna z podstaw odmowy przewidziana w przepisach niniejszej konwencji nie może dotyczyć postępowania sądowego.

3. W przypadku zawarcia przez osobę sprawującą pieczę nad dzieckiem z inną osobą urzędowo poświadczonego porozumienia przyznającego takiej osobie prawo do kontaktów z dzieckiem, jeżeli dziecko zabrane za granicę nie powraca po upływie uzgodnionego okresu do osoby sprawującej nad nim pieczę, przywrócenie pieczy nastąpi zgodnie z ustępami 1 lit. b) oraz 2 niniejszego artykułu. Przepis ten stosuje się także w przypadku przyznania przez właściwy organ takiego prawa osobie nie sprawującej pieczy nad dzieckiem.

Artykuł 9

1. W przypadku bezprawnego przejęcia pieczy w sytuacjach innych niż przewidziane w art. 8, jeżeli wniosek został złożony do organu centralnego w terminie 6 miesięcy od przejęcia pieczy nad dzieckiem, uznania lub wykonania orzeczenia można odmówić wyłącznie:

a) jeżeli orzeczenie zaoczne wydano pod nieobecność pozwanego lub jego pełnomocnika, a powództwo lub inny dokument wszczynający postępowanie nie zostały mu prawidłowo doręczone w terminie wystarczającym na przygotowanie obrony; jednakże okoliczność ta nie może stanowić podstawy odmowy uznania lub wykonania orzeczenia, jeśli brak doręczenia był skutkiem zatajenia przez pozwanego miejsca jego pobytu przed powodem w państwie, w którym wydano orzeczenie;

b) w przypadku orzeczenia zaocznego, wydanego pod nieobecność pozwanego lub jego pełnomocnika, właściwość organu orzekającego została ustalona na podstawie innej niż:

(i) miejsce stałego zamieszkania pozwanego albo

(ii) ostatnie wspólne miejsce zamieszkania rodziców dziecka, jeżeli co najmniej jedno z rodziców ciągle jeszcze tam zamieszkuje, albo

(iii) miejsce stałego zamieszkania dziecka;

c) gdy orzeczenie takie jest sprzeczne z orzeczeniem dotyczącym pieczy nad dzieckiem, które stało się wykonalne w państwie wezwanym przed bezprawnym przejęciem pieczy nad dzieckiem, chyba że dziecko miało stałe miejsce zamieszkania na terytorium państwa wzywającego co najmniej przez rok przed przejęciem pieczy.

2. Przepisy ustępu 1 stosuje się, jeżeli nie złożono wniosku do organu centralnego, ale w terminie sześciu miesięcy od bezprawnego przejęcia pieczy nad dzieckiem złożono wniosek o uznanie lub wykonanie orzeczenia.

3. Orzeczenie będące przedmiotem wniosku w żadnym wypadku nie może być rozpoznawane merytorycznie.

Artykuł 10

1. W przypadkach innych niż wymienione w art. 8 i 9 można odmówić uznania lub wykonania orzeczenia nie tylko na podstawie przyczyn określonych w art. 9, ale także gdy:

a) stwierdzi się, że skutki orzeczenia są oczywiście sprzeczne z podstawowymi zasadami prawa rodzinnego w państwie wezwanym, albo

b) stwierdzi się, że skutki przedmiotowej decyzji przestały w sposób oczywisty pozostawać w zgodzie z dobrem dziecka w wyniku zmiany okoliczności związanych m.in. z upływem czasu, a nie wyłącznie ze zmianą miejsca zamieszkania po bezprawnym przejęciu pieczy, albo

c) w czasie kiedy wszczęto postępowanie w państwie orzekania:

(i) dziecko było obywatelem państwa wezwanego lub miało na jego terytorium stałe miejsce zamieszkania, podczas gdy nie istniał żaden z tych łączników w stosunku do państwa orzekania, albo

(ii) dziecko było obywatelem zarówno państwa orzekania, jak i państwa wezwanego i miało stałe miejsce zamieszkania w państwie wezwanym, albo

d) orzeczenie to jest sprzeczne z innym orzeczeniem wydanym w wyniku postępowania wszczętego przed złożeniem wniosku o uznanie lub wykonanie w państwie wezwanym albo w państwie trzecim, ale wykonalnym w państwie wezwanym, a odmowie tej nie sprzeciwia się dobro dziecka.

2. W tych samych przypadkach postępowanie w sprawie uznania lub wykonania orzeczenia można zawiesić, jeżeli:

a) od tego orzeczenia wniesiono zwykły środek odwoławczy albo

b) postępowanie w sprawie pieczy nad dzieckiem, wszczęte przed rozpoczęciem postępowania w państwie orzekania, toczy się w państwie wezwanym, albo

c) inne orzeczenie dotyczące pieczy nad dzieckiem jest przedmiotem postępowania o jego wykonanie lub jakiegokolwiek innego postępowania o jego uznanie.

Artykuł 11

1. Orzeczenia dotyczące prawa do bezpośrednich kontaktów z dzieckiem oraz te postanowienia orzeczeń w sprawie pieczy, które dotyczą prawa do kontaktów, podlegają uznaniu i wykonaniu na takich samych zasadach jak orzeczenia w sprawie pieczy.

2. Jednakże właściwy organ państwa wezwanego może określić warunki ustanowienia oraz wykonywania prawa do kontaktów, uwzględniając w szczególności podjęte przez strony zobowiązania w tym względzie.

3. Jeżeli nie wydano orzeczenia dotyczącego prawa do kontaktów z dzieckiem albo jeżeli oddalono wniosek o uznanie lub wykonanie orzeczenia dotyczącego pieczy, organ centralny państwa wezwanego, na wniosek osoby dochodzącej tego prawa, może wezwać właściwe organy tego państwa do wydania orzeczenia w sprawie prawa do kontaktów z dzieckiem.

Artykuł 12

Jeżeli w czasie przewożenia dziecka przez granicę państwową nie istniało podlegające wykonaniu orzeczenie w sprawie pieczy, wydane w Umawiającym się Państwie, postanowienia niniejszej konwencji stosuje się do późniejszych orzeczeń w sprawie pieczy, uznających to odebranie za bezprawne, wydanych w Umawiającym się Państwie na wniosek zainteresowanej osoby.

CZĘŚĆ III

POSTĘPOWANIE

Artykuł 13

1. Do wniosku o uznanie lub wykonanie orzeczenia w sprawie pieczy w innym Umawiającym się Państwie orzeczenia załącza się:

a) upoważnienie organu centralnego państwa wezwanego do działania w imieniu wnioskodawcy lub do wyznaczenia w tym celu innego pełnomocnika;

b) kopię orzeczenia spełniającą wymagane warunki dla stwierdzenia jej autentyczności;

c) w przypadku wydania orzeczenia zaocznego pod nieobecność pozwanego, dokument stwierdzający prawidłowe doręczenie pozwu wszczynającego postępowanie lub innego odpowiedniego dokumentu;

d) w miarę potrzeby, dokument stwierdzający, że zgodnie z prawem państwa orzekania orzeczenie podlega wykonaniu;

e) w miarę możliwości, wskazanie miejsca lub przypuszczalnego miejsca przebywania dziecka w państwie wezwanym;

f) propozycje co do sposobu przywrócenia pieczy nad dzieckiem.

2. Do dokumentów wymienionych w ustępie poprzedzającym należy, jeśli zachodzi taka potrzeba, dołączyć tłumaczenie, zgodnie z art. 6.

Artykuł 14

Umawiające się Państwa stosują szybką i prostą procedurę w sprawach o uznanie i wykonanie orzeczenia dotyczącego pieczy nad dzieckiem. W tym celu zapewnia się, że żądanie wykonania może być złożone w formie zwykłego wniosku.

Artykuł 15

1. Przed wydaniem orzeczenia, o którym mowa w art. 10 ust. 1 lit. b), właściwy organ państwa wezwanego:

a) powinien wysłuchać stanowiska dziecka, chyba że byłoby to niemożliwe, zwłaszcza ze względu na jego wiek i rozeznanie, a także

b) może przeprowadzić stosowne czynności wyjaśniające.

2. Koszty czynności wyjaśniających, powstałe w którymkolwiek z Umawiających się Państw, ponosi państwo, na którego terytorium czynność przeprowadzono.

3. Wniosek o przeprowadzenie czynności wyjaśniających oraz ich wyniki mogą być przekazywane do właściwych organów poprzez organy centralne.

Artykuł 16

Dla celów niniejszej konwencji nie wymaga się legalizacji dokumentów ani innego podobnego ich potwierdzania.

CZĘŚĆ IV

ZASTRZEŻENIA

Artykuł 17

1. Umawiające się Państwo może zastrzec, że w przypadkach, o których mowa w art. 8 lub 9, uznania i wykonania orzeczeń dotyczących pieczy można odmówić z powodów wymienionych w art. 10, wskazanych w zastrzeżeniu.

2. Uznania i wykonania orzeczeń wydanych w Umawiającym się Państwie, które złożyło zastrzeżenie w trybie ust. 1 niniejszego artykułu, można odmówić w innym Umawiającym się Państwie z jakichkolwiek dodatkowych powodów, wskazanych w tym zastrzeżeniu.

Artykuł 18

Umawiające się Państwo może zastrzec, że nie uznaje się za związane postanowieniami art. 12. Postanowień konwencji nie stosuje się do orzeczeń, o których mowa w art. 12, wydanych w państwie, które złożyło takie zastrzeżenie.

CZĘŚĆ V

INNE REGULACJE PRAWNE

Artykuł 19

Niniejsza konwencja nie wyłącza możliwości oparcia stosunków wzajemnych przy uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń na jakiejkolwiek innej umowie międzynarodowej wiążącej państwo orzekania i państwo wezwane albo na podstawie przepisów prawa wewnętrznego państwa wezwanego.

Artykuł 20

1. Niniejsza konwencja nie narusza zobowiązań Umawiającego się Państwa względem państwa nie będącego jej stroną, wynikających z innych umów międzynarodowych, regulujących problematykę niniejszej konwencji.

2. Jeżeli dwa lub więcej Umawiających się Państw uchwaliło lub uchwali jednolite przepisy dotyczące pieczy nad dzieckiem albo szczególny system uznawania i wykonywania orzeczeń w tej dziedzinie, będą one mogły, w stosunkach pomiędzy sobą, stosować te przepisy zamiast niniejszej konwencji lub jej części. Dla skorzystania z tej możliwości konieczne jest zawiadomienie Sekretarza Generalnego Rady Europy. Wszelkie zmiany lub uchylenie takiej decyzji także wymagają zawiadomienia.

CZĘŚĆ VI

PRZEPISY KOŃCOWE

Artykuł 21

Niniejsza konwencja jest otwarta do podpisu dla Państw członkowskich Rady Europy. Podlega ona ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu. Dokumenty ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia składa się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy.

Artykuł 22

1. Konwencja wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia wyrażenia przez trzy państwa członkowskie Rady Europy zgody na związanie się niniejszą konwencją, zgodnie z postanowieniami art. 21.

2. W odniesieniu do państwa członkowskiego, które wyrazi zgodę na związanie się niniejszą konwencją, wchodzi ona w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od złożenia dokumentu ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia.

Artykuł 23

1. Po wejściu w życie niniejszej konwencji Komitet Ministrów Rady Europy może zaprosić państwo nie będące członkiem Rady do przystąpienia do konwencji. Decyzję o zaproszeniu podejmuje się większością głosów, o której mowa w art. 20 lit. d) statutu, przy jednogłośnej zgodzie przedstawicieli Umawiających się Państw, uprawnionych do zasiadania w Komitecie.

2. W stosunku do państwa przystępującego konwencja wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od złożenia dokumentu przystąpienia Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy.

Artykuł 24

1. Każde państwo, w czasie podpisywania konwencji albo składania dokumentów ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia, może określić terytorium lub terytoria, na których stosuje się postanowienia niniejszej konwencji.

2. Każde państwo, w dowolnym terminie późniejszym, może, przez złożenie oświadczenia Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, rozszerzyć zakres stosowania niniejszej konwencji na inne terytorium lub terytoria, wskazane w oświadczeniu. W stosunku do takiego terytorium konwencja wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od przyjęcia przez Sekretarza Generalnego takiego oświadczenia.

3. Każde oświadczenie złożone zgodnie z przepisami ustępów poprzedzających, w odniesieniu do któregokolwiek terytorium wskazanego w oświadczeniu, może zostać cofnięte przez złożenie zawiadomienia Sekretarzowi Generalnemu. Takie cofnięcie wywiera skutek pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie sześciu miesięcy od przyjęcia przez Sekretarza Generalnego takiego oświadczenia.

Artykuł 25

1. Państwo składające się z dwóch lub więcej jednostek terytorialnych, na których obowiązują różne przepisy prawne dotyczące pieczy nad dzieckiem oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawie pieczy, może, w czasie podpisywania konwencji albo składania dokumentów ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia, oświadczyć, że niniejszą konwencję stosuje się do wszystkich jednostek terytorialnych albo tylko do niektórych z nich.

2. Każde państwo w dowolnym terminie późniejszym może, przez złożenie oświadczenia Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, rozszerzyć zakres stosowania niniejszej konwencji na inne jednostki terytorialne wskazane w oświadczeniu. W stosunku do takiej jednostki terytorialnej konwencja wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od przyjęcia przez Sekretarza Generalnego takiego oświadczenia.

3. Każde oświadczenie złożone zgodnie z przepisami ustępów poprzedzających, w odniesieniu do którejkolwiek jednostki terytorialnej wskazanej w oświadczeniu, może zostać cofnięte przez złożenie zawiadomienia Sekretarzowi Generalnemu. Takie cofnięcie wywiera skutek pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie sześciu miesięcy od przyjęcia przez Sekretarza Generalnego takiego oświadczenia.

Artykuł 26

1. W odniesieniu do Państw, w których stosuje się w sprawach pieczy więcej niż jeden system prawa, według zasady terytorialnej:

a) wyrażenie "przepisy prawa miejsca stałego zamieszkania" albo "prawa ojczystego" należy rozumieć jako odwołanie się do systemu prawa określonego przez obowiązujące w tym państwie zasady albo - gdy takie zasady nie istnieją - do systemu prawa, z którym dana osoba jest najściślej związana;

b) wyrażenia "Państwo, w którym wydano orzeczenie" i "Państwo wezwane" należy rozumieć, w zależności od przypadku, jako jednostkę terytorialną, w której wydano orzeczenie, albo jednostkę terytorialną, której dotyczy wniosek o uznanie lub wykonanie orzeczenia.

2. Postanowienia ustępu 1 a) stosuje się odpowiednio do państw, w których w sprawach pieczy stosuje się więcej niż jeden system prawa, według zasady personalnej.

Artykuł 27

1. Każde państwo, w czasie podpisywania, składania dokumentów ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia, może oświadczyć, że korzysta z możliwości złożenia zastrzeżeń przewidzianych w art. 6 ust. 3, art. 17 i 18 niniejszej konwencji. Składanie innych zastrzeżeń jest niedopuszczalne.

2. Każda Umawiająca się Strona może w każdym czasie cofnąć w całości lub w części zastrzeżenie złożone w trybie ustępu poprzedzającego przez złożenie zawiadomienia skierowanego do Sekretarza Generalnego Rady Europy. Takie cofnięcie wywiera skutek z dniem otrzymania zawiadomienia przez Sekretarza Generalnego.

Artykuł 28

Pod koniec trzyletniego okresu następującego po wejściu w życie niniejszej konwencji, a także w dowolnym późniejszym terminie, z własnej inicjatywy, Sekretarz Generalny Rady Europy powinien zaprosić przedstawicieli organów centralnych, wyznaczonych przez Umawiające się Państwa, na posiedzenie w celu oceny i ułatwienia funkcjonowania konwencji. Każde Państwo członkowskie Rady Europy, nie będące stroną niniejszej konwencji, może wziąć udział w pracach takich posiedzeń w charakterze obserwatora. Z prac posiedzenia sporządza się sprawozdanie, które przedstawia się do wiadomości Komitetowi Ministrów Rady Europy.

Artykuł 29

1. Każda strona może w każdym czasie wypowiedzieć niniejszą konwencję w drodze zawiadomienia Sekretarza Generalnego Rady Europy.

2. Wypowiedzenie wywiera skutek pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie sześciu miesięcy od daty otrzymania zawiadomienia przez Sekretarza Generalnego Rady.

Artykuł 30

Sekretarz Generalny Rady Europy zawiadamia członków Rady Europy oraz państwa, które przystąpiły do niniejszej konwencji, o:

a) podpisaniu konwencji;

b) złożeniu dokumentów ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia;

c) dacie wejścia w życie konwencji, zgodnie z jej art. 22, 23, 24 i 25;

d) wszelkich czynnościach, zawiadomieniach i oświadczeniach, dotyczących niniejszej konwencji.

Na dowód powyższego niżej podpisani, właściwie do tego upełnomocnieni, podpisali niniejszą konwencję.

Sporządzono w Luksemburgu dnia 20 maja 1980 r. w językach francuskim i angielskim, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne, w jednym egzemplarzu, który zostanie złożony w archiwum Rady Europy. Sekretarz Generalny Rady Europy przekaże jego uwierzytelnione odpisy rządom państw członkowskich Rady Europy i państw, które przystąpiły do niniejszej konwencji.

Po zapoznaniu się z powyższą konwencją w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

- została ona uznana za słuszną;

- Rzeczpospolita Polska ratyfikuje konwencję, zgłaszając jednocześnie zastrzeżenie w trybie jej art. 17 według treści zamieszczonej w oddzielnym piśmie;

- konwencja ze zgłoszonymi zastrzeżeniami będzie niezmiennie zachowywana.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 7 sierpnia 1995 r.

Treść zastrzeżenia zgłoszonego w trybie art. 17 konwencji;⁽¹⁾

"1. Na mocy art. 17 Rzeczpospolita Polska zastrzega możliwość odmowy uznania lub wykonania orzeczeń, o których mowa w art. 8 i 9 konwencji, także ze wszystkich powodów, o których mowa w art. 10."

Dz.U.00.39.444

KONWENCJA

o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych,

sporządzona w Hadze dnia 2 października 1973 r.

(Dz. U. z dnia 17 maja 2000 r.)

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

W dniu 2 października 1973 r. została sporządzona w Hadze Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych w następującym brzmieniu:

Przekład

Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych

Państwa-sygnatariusze niniejszej konwencji,

pragnąc ustanowić wspólne przepisy dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych wobec osób dorosłych,

pragnąc skoordynować te przepisy z postanowieniami Konwencji z dnia 24 października 1956 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych wobec dzieci,

postanowiły zawrzeć w tym celu niniejszą konwencję i uzgodniły następujące postanowienia:

Rozdział I

Zakres stosowania konwencji

Artykuł 1

Niniejszą konwencję stosuje się do zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze stosunków rodzinnych, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa, łącznie z zobowiązaniami alimentacyjnymi wobec dziecka pozamałżeńskiego.

tezy z piśmiennictwa

Artykuł 2

Niniejsza konwencja reguluje wyłącznie kolizje praw w zakresie zobowiązań alimentacyjnych.

Orzeczenia wydane przy zastosowaniu niniejszej konwencji nie będą miały wpływu na istnienie jakiegokolwiek ze stosunków, o których mowa w artykule 1.

Artykuł 3

Prawo wskazane przez niniejszą konwencję stosuje się bez wymagania wzajemności i niezależnie od tego, czy jest ono prawem Umawiającego się Państwa.

Rozdział II

Prawo właściwe

Artykuł 4

Zobowiązania alimentacyjne wymienione w artykule 1 podlegają prawu wewnętrznemu miejsca stałego pobytu wierzyciela.

W razie zmiany miejsca stałego pobytu wierzyciela stosuje się prawo wewnętrzne nowego miejsca stałego pobytu od chwili, w której nastąpiła zmiana.

tezy z piśmiennictwa

Artykuł 5

Jeżeli na podstawie prawa określonego w artykule 4 wierzyciel nie może uzyskać alimentów od dłużnika, stosuje się ich wspólne prawo ojczyste.

Artykuł 6

Jeżeli na podstawie prawa określonego w artykułach 4 i 5 wierzyciel nie może uzyskać alimentów od dłużnika, stosuje się prawo wewnętrzne właściwe dla miejsca organu orzekającego w sprawie.

Artykuł 7

W wypadku zobowiązań alimentacyjnych między krewnymi w linii bocznej lub powinowatymi dłużnik może sprzeciwić się żądaniu wierzyciela, jeżeli taki obowiązek nie istnieje według ich wspólnego prawa ojczystego, a jeżeli nie mają tego samego obywatelstwa - według prawa wewnętrznego miejsca stałego pobytu dłużnika.

Artykuł 8

Niezależnie od postanowień artykułów 4 do 6 w Umawiającym się Państwie, w którym orzeczono lub uznano rozwód, prawo zastosowane do rozwodu jest właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych między rozwiedzionymi małżonkami oraz dla zmiany orzeczeń dotyczących takich zobowiązań.

Ustęp poprzedzający ma zastosowanie również do separacji i unieważnienia małżeństwa lub stwierdzenia jego nieważności.

Artykuł 9

Prawo instytucji publicznej do dochodzenia zwrotu świadczeń wypłaconych wierzycielowi podlega prawu, któremu podlega ta instytucja.

Artykuł 10

Prawo właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego określa między innymi:

1. czy i w jakim zakresie oraz od jakiej osoby wierzyciel może żądać alimentów;

2. kto jest uprawniony do wszczęcia postępowania w sprawie alimentów oraz jaki jest termin przedawnienia;

3. zakres zobowiązania alimentacyjnego dłużnika, jeżeli instytucja publiczna dochodzi zwrotu świadczeń wypłaconych wierzycielowi.

Artykuł 11

Można odmówić zastosowania prawa wskazanego przez niniejszą konwencję jedynie wówczas, gdy byłoby to oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym.

Przy określaniu wysokości alimentów bierze się pod uwagę potrzeby wierzyciela i możliwości majątkowe dłużnika, nawet jeżeli prawo właściwe stanowi inaczej.

Rozdział III

Postanowienia różne

Artykuł 12

Konwencji niniejszej nie stosuje się do alimentów dochodzonych w Umawiającym się Państwie, jeżeli dotyczą okresu sprzed wejścia w życie konwencji w stosunku do tego państwa.

Artykuł 13

Każde Umawiające się Państwo może, zgodnie z artykułem 24, zastrzec sobie prawo stosowania niniejszej konwencji jedynie do zobowiązań alimentacyjnych:

1. między małżonkami i byłymi małżonkami;

2. w stosunku do osoby, która nie ukończyła dwudziestu jeden lat i nie zawarła małżeństwa.

Artykuł 14

Każde Umawiające się Państwo może, zgodnie z artykułem 24, zastrzec sobie prawo niestosowania niniejszej konwencji do zobowiązań alimentacyjnych:

1. między krewnymi w linii bocznej;

2. między powinowatymi;

3. między małżonkami rozwiedzionymi lub w stosunku do których została orzeczona separacja, jak również między małżonkami, których małżeństwo zostało unieważnione lub została stwierdzona jego nieważność, jeżeli rozwód, separacja, unieważnienie lub stwierdzenie nieważności zostało orzeczone zaocznie w państwie, w którym strona nie biorąca udziału w postępowaniu nie miała miejsca stałego pobytu.

Artykuł 15

Każde Umawiające się Państwo może, zgodnie z artykułem 24, zgłosić zastrzeżenie, że jego organy będą stosowały swoje prawo wewnętrzne, jeżeli wierzyciel i dłużnik są obywatelami tego państwa i jeżeli dłużnik ma tam miejsce stałego pobytu.

Artykuł 16

Jeżeli prawo państwa, posiadającego w dziedzinie zobowiązań alimentacyjnych dwa lub więcej systemy prawne stosowane terytorialnie lub osobowo, nakazuje brać pod uwagę prawo miejsca stałego pobytu wierzyciela lub dłużnika lub ich wspólne prawo ojczyste, należy stosować system prawny wskazany przez obowiązujące w tym państwie przepisy, a w przypadku ich braku - ten system, z którym te osoby są najściślej związane.

Artykuł 17

Umawiające się Państwo, w którym różne jednostki terytorialne mają własne przepisy prawa w dziedzinie zobowiązań alimentacyjnych, nie jest zobowiązane do stosowania niniejszej konwencji w odniesieniu do kolizji praw dotyczącej wyłącznie jego jednostek terytorialnych.

Artykuł 18

Niniejsza konwencja zastępuje w stosunkach między państwami, które są jej stronami, Konwencję o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych wobec dzieci, sporządzoną w Hadze dnia 24 października 1956 r.

Jednakże ustęp poprzedzający nie ma zastosowania do państwa, które wskutek zastrzeżenia złożonego na podstawie artykułu 13 wyłączyło stosowanie niniejszej konwencji do zobowiązań alimentacyjnych wobec osób, które nie ukończyły dwudziestu jeden lat i nie zawarły małżeństwa.

Artykuł 19

Niniejsza konwencja nie narusza innych umów międzynarodowych zawierających postanowienia w sprawie zagadnień uregulowanych w niniejszej konwencji, których Umawiające się Państwo jest lub stanie się stroną.

Rozdział IV

Postanowienia końcowe

Artykuł 20

Niniejsza konwencja jest otwarta do podpisu dla państw, które były członkami Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego w czasie jej dwunastej sesji.

Konwencja podlega ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu. Dokumenty ratyfikacyjne, przyjęcia lub zatwierdzenia składa się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Królestwa Niderlandów.

Artykuł 21

Każde państwo, które stanie się członkiem Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego po jej dwunastej sesji lub jest członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych, jej wyspecjalizowanej agencji lub jest stroną Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, może przystąpić do niniejszej konwencji po jej wejściu w życie, zgodnie z artykułem 25 ustęp 1.

Dokumenty przystąpienia składa się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Królestwa Niderlandów.

Artykuł 22

Każde państwo może w czasie podpisania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia oświadczyć, że niniejszą konwencję stosuje się do wszystkich terytoriów, które ono reprezentuje w stosunkach międzynarodowych, albo do jednego lub niektórych z tych terytoriów. Oświadczenie takie staje się skuteczne z dniem wejścia w życie konwencji w stosunku do zainteresowanego państwa.

W czasie późniejszym oświadczenie o rozszerzeniu zakresu stosowania konwencji notyfikuje się Ministerstwu Spraw Zagranicznych Królestwa Niderlandów.

Artykuł 23

Umawiające się Państwo, składające się z dwu lub więcej jednostek terytorialnych, w których w sprawach zobowiązań alimentacyjnych stosuje się różne systemy prawne, może w czasie podpisania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia oświadczyć, że niniejszą konwencję stosuje się do wszystkich jednostek terytorialnych albo tylko do jednej lub do niektórych z tych jednostek, oraz może w każdym czasie zmienić to oświadczenie przez złożenie później innego oświadczenia.

Oświadczenia takie notyfikuje się Ministerstwu Spraw Zagranicznych Królestwa Niderlandów, przy czym powinny one wyraźnie wymieniać jednostkę terytorialną, w której stosuje się niniejszą konwencję.

Artykuł 24

Nie później niż w chwili ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia każde państwo może złożyć jedno lub więcej zastrzeżeń, o których mowa w artykułach od 13 do 15. Złożenie innych zastrzeżeń nie jest dopuszczalne.

Każde państwo może ponadto, w chwili składania oświadczenia o rozszerzeniu zakresu stosowania konwencji zgodnie z artykułem 22, złożyć jedno lub więcej zastrzeżeń mających zastosowanie do wszystkich lub niektórych terytoriów wymienionych w tym oświadczeniu.

Każde Umawiające się Państwo może w dowolnym czasie wycofać złożone zastrzeżenie. Wycofanie zastrzeżeń notyfikuje się Ministerstwu Spraw Zagranicznych Królestwa Niderlandów.

Zastrzeżenie traci moc pierwszego dnia trzeciego miesiąca kalendarzowego po dokonaniu notyfikacji, o której mowa w ustępie poprzedzającym.

Artykuł 25

Niniejsza konwencja wchodzi w życie pierwszego dnia trzeciego miesiąca kalendarzowego po złożeniu trzeciego dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia, o których mowa w artykule 20.

Następnie konwencja wchodzi w życie w stosunku do:

- każdego państwa ratyfikującego, przyjmującego lub zatwierdzającego ją w okresie późniejszym, pierwszego dnia trzeciego miesiąca kalendarzowego po złożeniu jego dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia,

- każdego państwa przystępującego, pierwszego dnia trzeciego miesiąca kalendarzowego po złożeniu jego dokumentu przystąpienia;

- terytorium, do którego konwencja ma zastosowanie zgodnie z artykułem 22, pierwszego dnia trzeciego miesiąca kalendarzowego po dokonaniu notyfikacji wymienionej w tym artykule.

Artykuł 26

Niniejsza konwencja pozostaje w mocy przez pięć lat od dnia jej wejścia w życie zgodnie z artykułem 25 ustęp 1, nawet w stosunku do państw, które ją ratyfikowały, przyjęły, zatwierdziły lub do niej przystąpiły w okresie późniejszym.

W przypadku braku wypowiedzenia obowiązywanie konwencji przedłuża się automatycznie na kolejne pięcioletnie okresy.

Każde wypowiedzenie notyfikuje się Ministerstwu Spraw Zagranicznych Królestwa Niderlandów co najmniej na sześć miesięcy przed upływem okresu pięcioletniego. Wypowiedzenie może ograniczyć się tylko do niektórych terytoriów, do których konwencja ma zastosowanie.

Wypowiedzenie jest skuteczne tylko w stosunku do państwa, które je notyfikowało. Konwencja pozostaje w mocy w stosunku do innych Umawiających się Państw.

Artykuł 27

Ministerstwo Spraw Zagranicznych Królestwa Niderlandów powiadomi państwa członkowskie Konferencji oraz państwa, które przystąpiły do konwencji zgodnie z artykułem 21, o:

1. złożeniu podpisów, ratyfikacjach, przyjęciach i zatwierdzeniach określonych w artykule 20;

2. dacie wejścia w życie niniejszej konwencji zgodnie z artykułem 25;

3. przystąpieniach określonych w artykule 21 i datach, w których stają się one skuteczne;

4. rozszerzeniach zakresu stosowania konwencji zgodnie z artykułem 22 i datach, w których stają się one skuteczne;

5. oświadczeniach wymienionych w artykule 23, jak również o ich zmianie oraz datach, w których oświadczenia lub zmiany stają się skuteczne;

6. wypowiedzeniach zgodnie z artykułem 26;

7. zastrzeżeniach określonych w artykułach od 13 do 15 oraz 24, jak również wycofaniu zastrzeżeń zgodnie z artykułem 24.

Na dowód czego niżej podpisani, będąc do tego należycie upoważnieni, podpisali niniejszą konwencję.

Sporządzono w Hadze dnia 2 października 1973 r., w językach angielskim i francuskim, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne, w jednym egzemplarzu, złożonym w archiwach Rządu Królestwa Niderlandów, którego uwierzytelniony odpis zostanie przekazany drogą dyplomatyczną każdemu państwu będącemu członkiem Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego w czasie jej dwunastej sesji.

Po zaznajomieniu się z powyższą konwencją, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

- konwencja została uznana za słuszną;

- Rzeczpospolita Polska postanawia przystąpić do tej konwencji, zastrzegając sobie prawo jej niestosowania w myśl postanowień artykułu 14 pkt 2 i 3 oraz możliwość stosowania własnego prawa w myśl postanowień artykułu 15;

- z uwzględnieniem wyżej wspomnianych zastrzeżeń konwencja będzie niezmiennie zachowywana.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 13 grudnia 1995 r.

Dz.U.61.17.87

KONWENCJA

O DOCHODZENIU ROSZCZEŃ ALIMENTACYJNYCH ZA GRANICĄ

sporządzona w Nowym Jorku dnia 20 czerwca 1956 r.

(Dz. U. z dnia 25 marca 1961 r.)

W Imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

RADA PAŃSTWA

POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

W dniu 20 czerwca 1956 roku sporządzona została w Nowym Jorku Konwencja o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą.

Po zaznajomieniu się z powyższą Konwencją Rada Państwa uznała ją i uznaje za słuszną zarówno w całości, jak i każde z postanowień w niej zawartych; oświadcza, że wymieniona Konwencja jest przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona, oraz przyrzeka, że będzie niezmiennie zachowywana.

Na dowód czego wydany został Akt niniejszy opatrzony pieczęcią Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Dano w Warszawie, dnia 1 lipca 1960 roku.

(Tekst Konwencji zamieszczony jest w załączniku do niniejszego numeru).

ZAŁĄCZNIK

KONWENCJA O DOCHODZENIU ROSZCZEŃ ALIMENTACYJNYCH ZA GRANICĄ

Wstęp.

Zważywszy na konieczność pilnego rozwiązania humanitarnego zagadnienia wynikającego z sytuacji osób będących w potrzebie i zależnych pod względem utrzymania od osób przebywających za granicą,

mając na uwadze, że dochodzenie roszczeń alimentacyjnych lub egzekucja orzeczeń za granicą napotyka na poważne trudności natury prawnej i praktycznej i

zdecydowane znaleźć środki zmierzające do rozwiązania tych zagadnień i przezwyciężenia tych trudności,

Umawiające się Strony uzgodniły, co następuje:

Artykuł 1.

Przedmiot Konwencji.

1. Celem niniejszej Konwencji jest ułatwienie dochodzenia roszczenia alimentacyjnego, które osoba (w dalszym ciągu nazywana "uprawnionym") przebywająca na obszarze jednej z Umawiających się Stron jest uprawniona wysunąć przeciwko innej osobie (w dalszym ciągu nazywanej "zobowiązanym"), podlegającej jurysdykcji innej Umawiającej się Strony. Cel ten będzie realizowany za pośrednictwem organów, które w dalszym ciągu będą określane jako Organ przesyłający i Organ przyjmujący.

2. Przewidziane w niniejszej Konwencji środki ochrony prawnej są środkami uzupełniającymi środki już istniejące zgodnie z prawem wewnętrznym lub międzynarodowym, lecz ich nie zastępują.

Artykuł 2.

Wyznaczenie organów.

1. Każda Umawiająca się Strona wyznacza w chwili złożenia dokumentu ratyfikacji lub przystąpienia jeden lub więcej organów sądowych lub administracyjnych, które będą na jej obszarze działać jako Organy przesyłające.

2. Każda Umawiająca się Strona wyznacza w chwili złożenia dokumentu ratyfikacji lub przystąpienia publiczny lub prywatny organ, który na jej obszarze będzie spełniać funkcje Organu przyjmującego.

3. Każda Umawiająca się Strona zawiadomi niezwłocznie Sekretarza Generalnego Narodów Zjednoczonych o wyznaczeniu dokonanym stosownie do postanowień ustępów 1 i 2 oraz o wszelkich późniejszych zmianach, jakie w tym przedmiocie nastąpią.

4. Organy przesyłające i przyjmujące mogą porozumiewać się bezpośrednio z Organami przesyłającymi i przyjmującymi innych Umawiających się Stron.

Artykuł 3.

Składanie wniosków do Organu przesyłającego.

1. Jeżeli uprawniony przebywa na obszarze jednej z Umawiających się Stron (w dalszym ciągu nazywanej "państwem uprawnionego"), a zobowiązany podlega jurysdykcji innej Umawiającej się Strony (w dalszym ciągu nazywanej "państwem zobowiązanego"), wówczas uprawniony może złożyć do Organu przesyłającego w państwie swego zamieszkania wniosek, w którym domaga się on od zobowiązanego dostarczania utrzymania.

2. Każda Umawiająca się Strona poinformuje Sekretarza Generalnego o tym, jakie dowody są z reguły wymagane przez prawo państwa, do którego należy Organ przyjmujący, dla uzasadnienia roszczeń alimentacyjnych, w jaki sposób dowody te powinny być przedstawione oraz jakie inne wymagania przewidziane przez to prawo powinny być spełnione.

3. Do wniosku należy dołączyć wszelkie mające dla sprawy znaczenie dokumenty oraz w razie potrzeby pełnomocnictwo, uprawniające Organ przyjmujący do działania w zastępstwie uprawnionego lub do ustanowienia w tym celu innej osoby. Nadto należy dołączyć fotografię uprawnionego oraz - jeżeli to jest możliwe - fotografię zobowiązanego.

4. Organ przesyłający podejmuje wszelkie niezbędne środki zmierzające do zapewnienia, aby wymagania prawa obowiązującego w państwie, do którego należy organ przyjmujący, były spełnione; przy uwzględnieniu przepisów tego prawa wniosek powinien zawierać, co następuje:

a) imię i nazwisko, adres, datę urodzenia, obywatelstwo i zawód lub zajęcie uprawnionego, jak również w zależności od konkretnego przypadku nazwisko i adres jego ustawowego przedstawiciela;

b) imię i nazwisko zobowiązanego; nadto, jeżeli uprawniony posiada co do tego wiadomości, adresy zobowiązanego z ostatnich pięciu lat, jego datę urodzenia, obywatelstwo i zawód lub zajęcie;

c) bliższe dane dotyczące podstaw, na których opiera się roszczenie, rodzaju i wysokości żądanych świadczeń alimentacyjnych oraz inne mające znaczenie dane, dotyczące na przykład stosunków majątkowych i rodzinnych uprawnionego i zobowiązanego.

Artykuł 4.

Przekazywanie dokumentów.

1. Organ przesyłający przekazuje dokumenty Organowi przyjmującemu państwa, do którego należy zobowiązany, chyba że dojdzie on do przekonania, że wniosek nie został złożony w dobrej wierze.

2. Przed przekazaniem dokumentów Organ przesyłający sprawdza, czy pisma w otrzymanej formie odpowiadają przepisom prawa państwa, do którego należy uprawniony.

3. Organ przesyłający może dołączyć opinię dla Organu przyjmującego o tym, czy uważa roszczenia za uzasadnione pod względem rzeczowym; może on również zalecić przyznanie uprawnionemu bezpłatnej ochrony prawnej i zwolnienie od kosztów.

Artykuł 5.

Przesyłanie wyroków i innych tytułów sądowych.

1. Organ przesyłający przekazuje w myśl art. 4 na wniosek uprawnionego ostateczne lub tymczasowo wykonalne orzeczenie albo inne tytuły sądowe w sprawie alimentacyjnej uzyskane przez uprawnionego we właściwym sądzie jednej z Umawiających się Stron oraz w razie konieczności i w miarę możliwości - akta dotyczące postępowania, w którym zapadło orzeczenie.

2. Wspomniane w ustępie 1 orzeczenia i tytuły sądowe można przesłać zamiast dokumentów wymienionych w art. 3 lub dla ich uzupełnienia.

3. Postępowanie przewidziane w artykule 6 może obejmować, zgodnie z ustawodawstwem Państwa, do którego zobowiązany należy, bądź postępowanie w celu stwierdzenia wykonalności - exequatur lub rejestrację - albo nowe powództwo, oparte na orzeczeniu przesłanym w myśl postanowień ustępu 1.

Artykuł 6.

Czynności Organu przyjmującego.

1. Organ przyjmujący podejmuje w ramach udzielonego mu przez uprawnionego upoważnienia i w jego zastępstwie wszelkie czynności właściwe do uzyskania alimentów, włącznie z uregulowaniem roszczenia w drodze ugody i w razie potrzeby, do wszczęcia i prowadzenia sprawy z powództwa o alimenty oraz przeprowadzenia egzekucji z wyroku albo jakiegokolwiek innego tytułu sądowego zasądzającego alimenty.

2. Organ przyjmujący informuje o biegu sprawy Organ przesyłający. Jeżeli nie może on nadać biegu sprawie, zawiadamia Organ przesyłający o przyczynach i zwraca akta.

3. Niezależnie od postanowień niniejszej Konwencji przy rozstrzyganiu wszelkich spraw o alimenty oraz wszelkich kwestii wynikających w związku z tym, należy stosować prawo Państwa, do którego należy zobowiązany włącznie z przepisami międzynarodowego prawa prywatnego tego Państwa.

Artykuł 7.

Wnioski o udzielenie pomocy prawnej.

Jeżeli prawo dwóch zainteresowanych Umawiających się Stron przewiduje udzielanie pomocy prawnej, mają zatosowanie następujące postanowienia:

a) sąd, do którego wniesiono pozew o alimenty, może zwrócić się z wnioskiem bądź o przeprowadzenie dalszych dowodów z dokumentów, bądź o dostarczenie innych środków dowodowych do sądu właściwego drugiej Umawiającej się Strony, albo do innej władzy lub organu, wyznaczonego przez drugą Umawiającą się Stronę, na której obszarze wniosek ma być wykonany;

b) w celu umożliwienia stronom procesowym obecności lub zastępstwa w terminie przeprowadzenia dowodu, władza wezwana zawiadamia Organ przyjmujący, Organ przesyłający oraz zobowiązanego o czasie i miejscu wykonania wniosku o udzielenie pomocy prawnej;

c) wnioski o udzielenie pomocy prawnej powinny być załatwiane z możliwym pośpiechem; jeżeli wniosek nie zostanie załatwiony w ciągu czterech miesięcy od dnia otrzymania przez władzę wezwaną, należy zawiadomić władzę wzywającą o przyczynach niezałatwienia lub zwłoki;

d) załatwianie wniosków o udzielenie pomocy prawnej nie pociąga za sobą zwrotu jakichkolwiek opłat lub kosztów;

e) załatwienia wniosku o udzielenie pomocy prawnej można odmówić:

1) jeżeli nie jest stwierdzona autentyczność wniosku,

2) jeżeli Umawiająca się Strona, na której obszarze wniosek ma być załatwiony, uważa, że załatwienie wniosku mogłoby zagrażać jej suwerenności lub bezpieczeństwu.

Artykuł 8.

Zmiana orzeczeń sądowych.

Postanowienia niniejszej Konwencji stosuje się także do pozwów o zmianę orzeczeń sądowych w sprawach dotyczących obowiązku alimentacyjnego.

Artykuł 9.

Zwolnienia i ułatwienia.

1. W postępowaniu przeprowadzanym na podstawie niniejszej Konwencji uprawnieni korzystają z takiego samego traktowania i takich samych zwolnień od opłat i kosztów, jak mieszkańcy lub obywatele państwa, w którym toczy się postępowanie.

2. Osoby uprawnione nie mają obowiązku składania kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu lub dokonywania wpłat w innych celach.

3. Organy przesyłające i przyjmujące nie pobierają żadnych opłat za czynności dokonywane zgodnie z postanowieniami niniejszej Konwencji.

Artykuł 10.

Przekazywanie sum pieniężnych.

Umawiające się Strony, których ustawodawstwo zawiera ograniczenia w przekazywaniu pieniędzy za granicę, zapewnią możliwie najdalej idące pierwszeństwo dla przekazywania sum pieniężnych, przeznaczonych na zaspokojenie roszczeń alimentacyjnych lub na pokrycie kosztów związanych z postępowaniem sądowym na mocy niniejszej Konwencji.

Artykuł 11.

Klauzula dotycząca Państw związkowych.

Do Państw związkowych lub nieunitarnych mają zastosowanie następujące postanowienia:

a) odnośnie do tych artykułów niniejszej Konwencji, które podlegają właściwości prawodawczej władzy związkowej, obowiązki Rządu związkowego będą takie same, jak obowiązki Państw Umawiających się, nie będących państwami związkowymi;

b) odnośnie do tych artykułów niniejszej Konwencji, które podlegają właściwości prawodawczej poszczególnych, wchodzących do związku państw, prowincji lub kantonów, nie będących według związkowego systemu konstytucyjnego zobowiązanymi do podjęcia środków prawodawczych, Rząd związkowy poda jak narychlej artykuły te do wiadomości właściwym władzom poszczególnych, wchodzących do związku państw, prowincji lub kantonów, popierając je przychylnym zaleceniem;

c) na żądanie któregokolwiek Umawiającego się Państwa, przekazane za pośrednictwem Sekretarza Generalnego Narodów Zjednoczonych, Państwo związkowe, będące uczestnikiem niniejszej Konwencji, dostarczy informacji o prawie i praktyce, istniejących w Związku i w państwach wchodzących w jego skład, w odniesieniu do określonego postanowienia niniejszej Konwencji, przedstawiając zakres skuteczności zapewnionej danemu postanowieniu przez działalność prawodawczą lub inną.

Artykuł 12.

Zakres obowiązywania terytorialnego.

Postanowienia niniejszej Konwencji stosuje się również do terytoriów nieautonomicznych, powierniczych i do wszystkich innych terytoriów, za których stosunki międzynarodowe jest odpowiedzialna jedna z Umawiających się Stron, chyba że ta Strona ratyfikując niniejszą Konwencję lub przystępując do niej, oświadczy, że Konwencja nie będzie stosowana do jednego lub więcej takich terytoriów. Każda z Umawiających się Stron, która złoży tego rodzaju oświadczenie, będzie mogła później w każdej chwili drogą zawiadomienia Sekretarza Generalnego rozszerzyć stosowanie Konwencji na wszystkie poprzednio wyłączone terytoria lub na niektóre z nich.

Artykuł 13.

Podpisanie, ratyfikacja i przystąpienie.

1. Niniejsza Konwencja będzie otwarta do podpisu do dnia 31 grudnia 1956 roku przez każdego Członka Organizacji Narodów Zjednoczonych, przez każde Państwo, które nie jest członkiem, a jest Stroną Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości lub członkiem instytucji wyspecjalizowanej, jak również przez każde inne państwo, które nie jest członkiem, a które zostało zaproszone przez Radę Gospodarczą i Społeczną do uczestniczenia jako Strona w tej Konwencji.

2. Niniejsza Konwencja będzie ratyfikowana. Dokumenty ratyfikacyjne będą złożone u Sekretarza Generalnego.

3. Państwa wymienione w ustępie 1 tego artykułu będą mogły w każdej chwili przystąpić do niniejszej Konwencji. Dokumenty przystąpienia zostaną złożone u Sekretarza Generalnego.

Artykuł 14.

Wejście w życie.

1. Niniejsza Konwencja wejdzie w życie po upływie trzydziestu dni od dnia złożenia trzeciego dokumentu ratyfikacyjnego lub przystąpienia dokonanego stosownie do postanowień artykułu 13.

2. Dla każdego Państwa, które dokona ratyfikacji lub przystąpienia, po złożeniu trzeciego dokumentu ratyfikacyjnego lub przystąpienia, Konwencja wejdzie w życie po upływie trzydziestu dni od daty złożenia przez to Państwo dokumentu ratyfikacji lub przystąpienia.

Artykuł 15.

Wypowiedzenie.

1. Każda z Umawiających się Stron będzie mogła wypowiedzieć niniejszą Konwencję przez zawiadomienie skierowane do Sekretarza Generalnego. Wypowiedzenie to może dotyczyć również niektórych lub wszystkich terytoriów wymienionych w art. 12.

2. Wypowiedzenie nabierze mocy po upływie jednego roku od daty otrzymania zawiadomienia skierowanego do Sekretarza Generalnego z wyjątkiem spraw wszczętych przed chwilą, kiedy wypowiedzenie stało się skuteczne.

Artykuł 16.

Rozstrzyganie sporów.

Jeżeli pomiędzy Umawiającymi się Stronami powstanie spór co do interpretacji lub zastosowania niniejszej Konwencji i jeżeli tego sporu nie można załatwić w inny sposób, wówczas będzie on przedłożony Międzynarodowemu Trybunałowi Sprawiedliwości. Spór będzie wniesiony przed Trybunał bądź przez zawiadomienie o istniejącym co do tego porozumieniu, bądź przez jednostronny wniosek jednej ze stron w sporze.

Artykuł 17.

Zastrzeżenia.

1. Jeżeli w momencie podpisywania, ratyfikacji lub przystąpienia jedno z Państw zgłosi zastrzeżenie co do jednego z artykułów niniejszej Konwencji, wówczas Sekretarz Generalny zakomunikuje treść tego zastrzeżenia wszystkim Państwom, będącym Stronami tej Konwencji, oraz innym Państwom, wymienionym w artykule 13. Każda z Umawiających się Stron, która nie zgadza się na takie zastrzeżenie, może zawiadomić Sekretarza Generalnego w terminie dziewięćdziesięciu dni od daty zawiadomienia, że nie uznaje tego zastrzeżenia. W tym przypadku Konwencja nie wejdzie w życie pomiędzy Państwem, które podniosło sprzeciw, a Państwem, które zgłosiło zastrzeżenia. Każde z państw, które później przystąpi do Konwencji, może dokonać tego samego rodzaju zawiadomienia w momencie przystąpienia.

2. Każda z Umawiających się Stron może w każdej chwili wycofać swoje poprzednio zgłoszone zastrzeżenie i powinna zawiadomić o tym wycofaniu Sekretarza Generalnego.

Artykuł 18.

Wzajemność.

Umawiająca się Strona może wobec drugiej Umawiającej się Strony tylko tak dalece powoływać się na niniejszą Konwencję, jak dalece jest sama nią związana.

Artykuł 19.

Zawiadomienia dokonywane przez Sekretarza Generalnego.

1. Sekretarz Generalny będzie podawał do wiadomości wszystkim Członkom Narodów Zjednoczonych i Państwom, które nie są członkami, wymienionym w art. 13 Konwencji:

a) zawiadomienia przewidziane w ustępie 3 artykułu 2;

b) informacje dostarczone stosownie do postanowień ustępu 2 artykułu 3;

c) oświadczenia i zawiadomienia uczynione stosownie do postanowień artykułu 12;

d) fakty podpisania, ratyfikacji i przystąpienia dokonane stosownie do art. 13;

e) datę wejścia w życie niniejszej Konwencji stosownie do ustępu 1 artykułu 14;

f) wypowiedzenia dokonane stosownie do postanowień ustępu 1 artykułu 15;

g) zastrzeżenia i zawiadomienia uczynione stosownie do postanowień artykułu 17.

2. Sekretarz Generalny będzie również zawiadamiał wszystkie Umawiające się Strony o zgłaszanych wnioskach dotyczących rewizji i udzielonych na te wnioski odpowiedziach stosownie do artykułu 20.

Artykuł 20.

Rewizja.

1. Każda z Umawiających się Stron będzie mogła w każdym czasie za pomocą zawiadomienia skierowanego do Sekretarza Generalnego żądać dokonania rewizji niniejszej Konwencji.

2. Sekretarz Generalny przekaże to zawiadomienie każdej z Umawiających się Stron, prosząc o powiadomienie go w ciągu czterech miesięcy, czy życzy ona sobie zwołania konferencji, która zbada proponowaną rewizję. Jeżeli większość Umawiających się Stron wypowie się twierdząco, wówczas Sekretarz Generalny zwoła tę konferencję.

Artykuł 21.

Złożenie Konwencji i języki.

Oryginał niniejszej Konwencji, której teksty angielski, chiński, hiszpański, francuski i rosyjski są jednakowo autentyczne, zostanie złożony u Sekretarza Generalnego, który prześle uwierzytelnione kopie wszystkim Państwom wymienionym w artykule 13.

1976.03.11 postanow. SN IV CZ 14/76 OSNC 1977/1/10

Konwencja nowojorska z dnia 20 lipca 1956 r. o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą ratyfikowana przez Polską Rzeczypospolitą Ludową z dniu 13 października 1960 r. (Dz. U. z 1961 r. Nr 17, poz. 88) - ma na uwadze wszelkie roszczenia alimentacyjne, które mają swe źródło w zobowiązaniu ustawowym, wynikającym z pokrewieństwa i małżeństwa; obejmuje ona również sprawy o podwyższenie alimentów. Podstawę prawną jurysdykcji sądów polskich w sprawach o alimenty stanowi art. 1103 pkt 3 k.p.c.

Przewodniczący: sędzia J. Krajewski (sprawozdawca). Sędziowie: E. Brzeziński, H. Szachułowicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Dawida B. przeciwko Godfrydowi B. o podwyższenie alimentów, na skutek zażalenia powodów na postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie z dnia 6 lutego 1976 r.

postanowił uchylić zaskarżone postanowienie, jak również postanowienie Sądu Rejonowego w Rzeszowie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Rzeszowie do rozpoznania.

Powódka, obywatelka polska, w pozwie przeciwko obywatelowi Ghany zamieszkałemu w Wielkiej Brytanii, domagała się dla syna stron posiadającego obywatelstwo Ghany i zamieszkałego wraz z matką w Polsce - podwyższenia alimentów zasądzonych wyrokiem rozwodowym wydanym w dniu 29 marca 1973 r.

Sąd Rejonowy przekazał z urzędu sprawę Sądowi Wojewódzkiemu celem jej załatwienia w trybie przewidzianym postanowieniem konwencji o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą, podpisanej w Nowym Jorku w dniu 20 lipca 1956 r.

Sąd Wojewódzki stwierdził, że postanowienia powołanej konwencji nie mają zastosowania do niniejszej sprawy i odrzucił pozew reprezentując pogląd, iż ze względu na różne miejsca zamieszkania stron i ich różne obywatelstwa, sąd polski w świetle art. 1101 § 1 k.p.c. nie posiada jurysdykcji do rozpoznania sprawy.

W zażaleniu powódka domaga się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do merytorycznego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wbrew odmiennemu stanowisku reprezentowanemu w zaskarżonym postanowieniu konwencja nowojorska z dnia 20 lipca 1956 r. o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą, ratyfikowana przez Polską Rzeczpospolitą Ludową w dniu 13 października 1960 r. (Dz. U. z 1961 r. Nr 17, poz. 88) - jak wynika z jej nazwy i postanowień szczegółowych - ma na uwadze wszelkie roszczenia alimentacyjne, które mają swe źródło w zobowiązaniu ustawowym, wynikającym z pokrewieństwa i małżeństwa. Wobec braku jakiegokolwiek wyłączenia w tym względzie obejmuje ona również sprawy o podwyższenie alimentów.

Nietrafny jest również pogląd Sądu Rejonowego, według którego sąd polski może z urzędu skierować sprawę do załatwienia w tym trybie. W myśl wyraźnego postanowienia konwencji nie może to nastąpić bez wniosku osoby uprawnionej. Jeżeli zatem w przekonaniu sądu dochodzenie alimentów w drodze powództwa jest niewskazane z tego względu, że wyrok z braku umowy międzynarodowej pomiędzy Polską a państwem, w którym mieszka zobowiązany - o wzajemnym uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń - nie będzie miał dla powoda praktycznego znaczenia, okazanie pomocy powodowi może nastąpić tylko w formie pouczenia (art. 5 k.p.c.) o skutkach wyroku i korzyściach płynących z postanowień konwencji.

Jak to już wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 22 września 1966 r. (III CR 150/65, PiP 1967, nr 3, s. 529) i co wynika z art. 1 ust. 2 konwencji, przewidziany w niej sposób ochrony prawnej jest środkiem uzupełniającym w stosunku do środków istniejących w prawie wewnętrznym i ich nie zastępuje. Istnienie konwencji nie pozbawia zatem uprawnionego prawa dochodzenia alimentów, czy ich podwyższenia przed sądem polskim w drodze powództwa. Strona bowiem może mieć interes w wystąpieniu z takim pozwem, mimo braku międzynarodowej umowy o uznaniu i wykonalności orzeczeń - może np. dążyć do uzyskania wyroku w celu egzekwowania należności z funduszu alimentacyjnego.

Brak zatem było podstaw do skierowania sprawy celem jej załatwienia w trybie przewidzianym powołaną konwencją, skoro powódka nie złożyła odpowiedniego wniosku. Sąd Rejonowy powinien był więc rozpoznać sprawę.

Podnieść wreszczie trzeba, że wbrew odmiennemu zapatrywaniu Sądu Wojewódzkiego podstawę prawną jurysdykcji sądów polskich w sprawach o alimenty stanowi nie art. 1100 i 1101 k.p.c., lecz art. 1103 pkt 3 k.p.c. Wysunięty w zaskarżonym postanowieniu pogląd, iż podstawę tę stanowi art. 1101 k.p.c., wychodzi z założenia, że użyte w tym przepisie sformułowania "sprawy ze stosunków rodziców i dzieci" obejmuje także sprawy o alimenty.

Stanowiska tego nie można podzielić.

Zgodnie z systematyką przyjętą w kodeksie postępowania cywilnego jego część III nie stanowi źródła postępowania międzynarodowego w tym sensie samowystarczalnego, że wprowadza własne pojęcia prawne i sformułowania. Przeciwnie, część ta stanowi część składową jednolitego systemu prawa procesowego cywilnego i dlatego wykładnia przepisów zawartych w tej części k.p.c. nie może być oderwana od pozostałych przepisów tego aktu prawnego. Termin "sprawy ze stosunku rodziców i dzieci" występuje także w części I k.p.c., a przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego posługują się nim jako już znanym - w każdym razie musi on mieć jednakową treść i jednolity zakres na gruncie całego postępowania cywilnego. W świetle zaś art. 435-458, 579-584 oraz zestawienia art. 42 i 32 k.p.c. - jak to trafnie podniesiono w doktrynie - nie powinno budzić wątpliwości, iż pojęciem "sprawy ze stosunków rodziców i dzieci" kodeks obejmuje w zasadzie sprawy o charakterze niemajątkowym, przy czym sprawy o alimenty wyraźnie od nich wyodrębnia. Potwierdzenie tego poglądu stanowi art. 458 § 2 k.p.c. dopuszczający łączne dochodzenie wraz z ustaleniem ojcostwa związanych z tym roszczeń majątkowych, skoro uregulowanie to wprowadza w sposób wyraźny i odrębny, podczas gdy przy podzieleniu tezy, iż sprawy ze stosunków rodziców i dzieci w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego obejmują również roszczenia o charakterze majątkowym - ta część przepisu byłaby zbędna.

Skoro więc powódka dochodzi alimentów, a więc roszczeń majątkowych - łącznikiem decydującym o jurysdykcji jest miejsce wykonania zobowiązania (art. 1103 pkt 3 k.p.c.). Miejsce to zaś ze względu na zamieszkanie uprawnionego znajduje się w Polsce (art. 26 k.c.).

Z tego względu sprawa należy do jurysdykcji sądu polskiego.

Sąd Najwyższy uchylił również postanowienie Sądu Rejonowego na podstawie art. 383 k.p.c., gdyż postanowienie to nie uległo oddzielnemu zaskarżeniu (art. 344 § 1 pkt 1 k.p.c.), a w ramach art. 381 § 2 k.p.c. z uwagi na charakter sprawy nie był związany granicami wniosku zażalenia.

Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji (art. 388 § 1 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).

Na marginesie sprawy trzeba zwrócić uwagę, iż tryb przewidziany w konwencji nowojorskiej ma w zasadzie charakter administracyjny (wyjątkowo tylko ma charakter administracyjno-sądowy - ze względu na możliwość dochodzenia alimentów na drodze sądowej). W każdym razie jest to tryb o charakterze specjalnym i dlatego sprawy w tym trybie powinny być załatwiane przez Wydziały prezydialne sądów, a nie przez wydziały procesowe.

Glosa: A. Mączyński, OSP 1977/10/162

2005.09.23 postanow. s.apel. I ACa 316/05 Apel.-W-wa 2006/3/24

w Warszawie

Sąd niemiecki orzekając o adopcji małoletniego zasadnie zastosował prawo niemieckie jako prawo ojczyste przysposabiającego, jednakże w zakresie zgody jego przedstawiciela ustawowego obowiązany był do zastosowania prawa polskiego (art. 22 § 1 i 2 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. prawo prywatne międzynarodowe).

Zgoda przedstawiciela ustawowego winna być wyrażona poprzez złożenie oświadczenia woli przed sądem orzekającym o adopcji.

189675

Dz.U.65.46.290: art. 22

Dz.U.64.9.59: art. 119

Wnioskiem z dnia 13 maja 2002 r. Zbigniew K. i Józef K. domagali się uznania za skuteczne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej postanowienia Sądu Rejonowego w B. Wydział Spraw Opiekuńczych z dnia 11 stycznia 1994 r., sygn. akt 41 XVI 20/93, w sprawie o przysposobienie małoletniego Marcina C.

Uczestnicy postępowania Marcin C., Elżbieta K. i Henryk K. wnieśli o oddalenie wniosku, wnieśli o zasądzenie kosztów procesu.

Prokurator Okręgowy w W. wniósł o uznanie za skuteczne na obszarze Polski orzeczenia Sądu w B.

Postanowieniem z dnia 29 września 2004 r. Sąd Okręgowy w W. uznał za skuteczne na obszarze Polski postanowienie Sądu Rejonowego w B. z dnia 11 stycznia 1994 r., w sprawie nr 41 XVI 20/93 orzekające, że Marcin C. ur. 1 listopada 1983 r. w W. (Polska) odpis zupełny aktu urodzenia wydany przez Urząd Stanu Cywilnego w W. nr. 710/1983) z powodu przysposobienia staje się dzieckiem Henryka K. ur. 17 lutego 1948 w Po.) Polska, zam. W August - Bebel - Allee 51, 28329 B. Wraz z przysposobieniem dziecko uzyskuje status prawny wspólnego małżeńskiego dziecka przysposabiającego i jego żony Elżbiety K. z domu C., zgodnie z par. 1752 ust. l, 1741 ust. l i 2, 1754 ust. 1, 1755 ust. 2, 1757 ust. l kodeksu cywilnego.

Sąd Okręgowy ustalił wpis ostateczny na kwotę 538,60 zł oraz nakazał pobranie wpisu oraz opłaty za odpisy postanowienia z zaliczki wpłaconej przez wnioskodawcę.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy wskazał następujące ustalenia:

Uczestnik postępowania, obecnie już pełnoletni, Marcin C. jest synem zmarłego w dniu 27 marca 1997 r. Bolesława K., który uznał go oświadczeniem złożonym w dniu 15 maja 1984 r. przed Sądem Rejonowym w Ch. Uznanie dziecka nastąpiło dopiero w siódmym miesiącu po jego urodzeniu i po złożeniu pozwu o ustalenie ojcostwa. Matka dziecka w 1991 r. wystąpiła o pozbawienie ojca władzy rodzicielskiej uzasadniając, iż do 6 roku życia dziecka ojciec w ogóle nie interesował się nim i nie płacił alimentów. Postanowieniem z dnia 15 listopada 1991 r. Sąd Rejonowy w Ch. ograniczył władzę rodzicielską Bolesława K. nad małoletnim Marcinem C. Prawomocnym postanowieniem z dnia 11 stycznia 1994 r. Sąd Rejonowy w B. orzekł, że Marcin C. staje się dzieckiem Henryka K., a wraz z przysposobieniem dziecko uzyskuje status prawny wspólnego małżeńskiego dziecka przysposabiającego i jego żony Elżbiety K. z domu C. W chwili orzekania o adopcji Marcin C. posiadał obywatelstwo polskie, a przysposabiający był obywatelem niemieckim. Sąd niemiecki orzekł adopcję na podstawie par. 1752 ust. 1 oraz. par. 1741 ust. 1 i 2, 1754 ust. 1, 1755 ust. 2 i 1757 ust. 1 niemieckiego kodeksu cywilnego.

W postępowaniu przed sądem niemieckim brali udział uczestnicy postępowania. Małoletni Marcin C. złożył oświadczenie, że mieszka w rodzinie ojca adopcyjnego od 1991 r., wie co oznacza adopcja i uważa pana K. za swojego ojca. Ze swym biologicznym ojcem spotkał się tylko dwa razy i niespecjalnie go lubił. W postępowaniu przed sądem niemieckim Bolesław K. nie brał udziału, ale wiedział o toczącym się postępowaniu i nie był pozbawiony możliwości obrony swoich praw. Bolesław K. w postępowaniu przed sądem niemieckim nie wyraził zgody na adopcję syna. Adwokat uczestników zwrócił się do niego o złożenie oświadczenia w sprawie zrzeczenia się praw do dziecka. Bolesław K. nie złożył formalnego oświadczenia, ale jak wynika z zeznań wnioskodawców faktycznie godził się na adopcję z uwagi na dobro dziecka. Matka i syn nie mieli kontaktu z naturalnym ojcem, który nie interesował się dzieckiem i nie płacił alimentów. Syn nie przyjeżdżał do jego rodzinnego domu.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, że orzeczenie sądu niemieckiego spełnia wszystkie przesłanki z art. 1146 par. 1 k.p.c.

Orzeczenie Sądu w B. uprawomocniło się na terenie Niemiec. Sprawa nie należała do wyłącznej jurysdykcji sądu polskiego. W postępowaniu przed sądem niemieckim strony nie były pozbawione możliwości obrony swoich praw. Uczestnicy niniejszego postępowania brali osobiście udział w postępowaniu przed sądem niemieckim. Naturalny ojciec dziecka nie brał udziału osobiście w postępowaniu adopcyjnym, ale nie był pozbawiony możliwości obrony swoich praw, gdyż wiedział o toczącym się postępowaniu i godził się na jego skutki.

Sąd zważył, iż orzekając adopcję sąd niemiecki zastosował wyłącznie przepisy prawa niemieckiego co jest zgodne z art. 22 par. 1 prawa międzynarodowego prywatnego, albowiem przepis ten nakazuje stosowanie prawa ojczystego przysposabiającego. W ocenie Sądu Okręgowego, wprawdzie w zakresie zgody przedstawiciela ustawowego na adopcję należało stosować prawo polskie, to jednak zastosowane prawo niemieckie nie różniło się w sposób istotny od prawa polskiego. Zarówno prawo niemieckie (par. 1741 ust. 1) jak i prawo polskie (art. 114 par. 1 kro) przewidują, iż przysposobienie małoletniego jest dopuszczalne, gdy służy jego dobru. W obu systemach podstawowym celem przysposobienia jest zapewnienie dziecku pozbawionemu normalnie funkcjonującego środowiska rodzinnego optymalnych warunków rozwoju. Taki cel przysposobienia określają również postanowienia Konwencji o prawach dziecka.

Prawo niemieckie (par. 1747 ust. 1) przewiduje, iż do przysposobienia wymagana jest zgoda rodziców, a gdy dziecko nie pochodzi z małżeństwa wymagana jest zgoda matki. Nie można orzec adopcji dziecka pozamałżeńskiego, gdy jego ojciec złożył wniosek o uznanie lub przysposobienie dziecka. Ojciec naturalny może zrzec się takiego wniosku. W ocenie Sądu Okręgowego przepis ten nie różni się w sposób istotny od art. 119 par. 1 kro, który stanowi, że do przysposobienia potrzebna jest zgoda rodziców. Zdaniem Sądu Okręgowego, wprawdzie ojciec naturalny dziecka nie wyraził formalnie zgody przed sądem niemieckim na adopcję poprzez złożenie oświadczenia, mimo dwukrotnych wezwań adwokata stron, ale wiedział, że jeżeli nie odpowie na pisma adwokata, to sąd niemiecki orzeknie adopcję jego syna i faktycznie na adopcję się godził, skutki swojego biernego zachowania zaakceptował z uwagi na dobro dziecka.

W ocenie Sądu Okręgowego orzeczenie sądu niemieckiego naruszałoby zasadę zgodności z podstawowymi zasadami porządku prawnego, wówczas gdyby jego skutki były nie do pogodzenia z samą koncepcją określonej instytucji prawnej w Polsce (/adopcji), nie zaś jedynie z poszczególnymi przepisami regulującymi w obu systemach prawnych tę instytucję. Orzeczona przez sąd niemiecki adopcja zapewniła małoletniemu warunki identyczne jakie są w pełnej rodzinie naturalnej i, zdaniem Sądu Okręgowego, orzeczenie to nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego obowiązującego w Polsce.

Sąd Okręgowy zwrócił także uwagę, iż w przypadku nieuznania orzeczenia Sądu w B. nieuregulowany byłby stan prawny Marcina C. na obszarze Polski, gdyż uczestnik posiadałby faktycznie dwóch ojców. W ocenie Sądu Okręgowego nie może korzystać z ochrony niezgodne z zasadami współżycia społecznego działanie uczestników postępowania. Elżbieta K., która sama wystąpiła o pozbawienie ojca władzy rodzicielskiej, a następnie o adopcję syna w sądzie niemieckim z uwagi na dobro dziecka i zaakceptowała skutki tej adopcji, na obszarze Polski chce korzystać z praw przysługujących dziecku po zmarłym ojcu, włącznie z rentą na syna.

Postanowienie to apelacją zaskarżył uczestnik postępowania Marcin C, który zarzucił mu:

1. naruszenie prawa materialnego przez błędną jego interpretację lub niewłaściwe zastosowanie - art. 1146 par. 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że orzeczenie Sądu Rejonowego w B. w zakresie adopcji, małoletniego wówczas, uczestnika Marcina C. spełnia wszystkie przesłanki wskazanego wyżej przepisu, a w konsekwencji poprzez bezpodstawne uznanie za skuteczne na terenie Polski postanowienia Sądu Rejonowego w Bremie z dnia 11 stycznia 1994 r.,

2. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału, a to poprzez:

- bezpodstawne przyjęcie, że postanowienie Sądu Rejonowego w B. o adopcji uczestnika Marcina C. nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego obowiązującego w Polsce, w sytuacji gdy orzeczenie to narusza przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ustawy prawo międzynarodowe prywatne oraz konwencji z Lugano,

- bezpodstawne przyjęcie, iż działanie uczestników postępowania polegające na dążeniu do korzystania z ochrony prawnej polskiego porządku prawnego jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w sytuacji gdy orzeczenie adopcyjne zapadło bez uwzględnienia woli biologicznego ojca uczestnika Marcina C.

Wskazując na te zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i oddalenie wniosku w całości, względnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania.

Skarżący wniósł ponadto o zasądzenie na rzecz uczestnika od wnioskodawców solidarnie zwrot kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego.

Wnioskodawcy wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od uczestnika Marcina C. kosztów zastępstwa procesowego.

Prokurator Prokuratury Apelacyjnej wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja uczestnika jest uzasadniona.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia dokonane przez Sąd Okręgowy i przyjmuje je za swoje, prezentuje jednak odmienny pogląd prawny, co do zasadności wniosku o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego.

W pierwszej kolejności jednak stosownie do treści art. 1096 k.p.c. rozważyć należy czy do rozpoznania niniejszego wniosku znajdują zastosowanie przepisy umowy międzynarodowej, w tym przepisy prawa europejskiego z uwagi na to, iż orzeczenie pierwszej instancji zapadło po przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej. W ocenie Sądu Apelacyjnego odpowiedź jest przecząca, ze względu na wyłączenia w zakresie uregulowania spraw dotyczących stanu cywilnego w Rozporządzeniu Rady (WE) Nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (/art. 1 ust. 2a) oraz spraw dotyczących adopcji w Rozporządzeniu Rady (WE) Nr 2201/2003 z dnia 23 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000 (art. l par. 3 b). Nie znajduje zastosowania także Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych sporządzona w Lugano dnia 16 września 1988 r., również z powodu wyłączenia z jej zakresu spraw stanu cywilnego. Uznawanie orzeczeń w sprawach orzeczenia przysposobienia nie jest przedmiotem innych umów międzynarodowych, w tym zawartych przez Polskę z Niemcami.

Rozpoznanie zasadności wniosku następuje, jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy w oparciu o przepisy art. 1145 i nast. k.p.c. O ile zgodzić się należy z argumentacją Sądu Okręgowego, iż w sprawie zaistniały przesłanki wymienione w art. 1146 par. 1 pkt 1, 2, 3 i 4 k.p.c., to jednak zdaniem Sądu Apelacyjnego, przesłanki wymienione w pozostałej części wskazanej normy prawnej, nie zostały spełnione i przez to wymagają szerszego omówienia.

Trafnie wskazał Sąd Okręgowy, iż sąd niemiecki orzekając o adopcji małoletniego Marcina C. zasadnie zastosował prawo niemieckie jako prawo ojczyste przysposabiającego, jednakże w zakresie zgody jego przedstawiciela ustawowego obowiązany był do zastosowania prawa polskiego (art. 22 par. 1 i 2 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. prawo prywatne międzynarodowe, Dz. U. 46/1965 poz. 290 ze zmianami).

Orzeczenie o przysposobieniu małoletniego Marcina C. przez męża jego matki zgodnie z obowiązującym wówczas art. 118 kro (obecnie art. 119 kro), możliwe było jedynie po wyrażeniu zgody przez ojca dziecka. Zgoda ojca dziecka nie byłaby wymagana, jeżeli byłby pozbawiony władzy rodzicielskiej, był nieznany lub porozumienie z nim napotykało trudne do przezwyciężenia przeszkody. Żadna z wymienionych sytuacji wyłączających obowiązek uzyskania zgody ojca dziecka w sprawie nie zachodziła. Ojciec dziecka nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej (była ona ograniczona), znany był też jego adres, skoro doręczano mu korespondencję wysyłaną przez pełnomocnika wnioskodawców w sprawie o adopcję. W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak odpowiedzi Bolesława K. na korespondencję pełnomocnika nie mógł być uznany za wyrażenie zgody na adopcję. Skoro przepis art. 118 kro (podobnie jak obecnie obowiązujący art. 119 kro) uzależniał orzeczenie o przysposobieniu od zgody rodziców (ojca), to w ocenie Sądu Apelacyjnego, zgoda ta powinna być wyrażona poprzez złożenie oświadczenia woli przed sądem orzekającym o adopcji. Zgoda na przysposobienie powinna być powzięta przy pełnej świadomości składającego oświadczenie i w warunkach całkowitej swobody, przy zrozumieniu jej skutków. Zgoda ta musi być wypowiedziana przez ojca dziecka, nie może być dorozumiana (Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem pod redakcją Janusza Pietrzykowskiego, Wydawnictwo Prawnicze Warszawa 1993 str. 556 i 557). Dlatego też nieuprawnione jest, w ocenie Sądu Apelacyjnego, wyprowadzenie wniosku o wyrażeniu zgody na adopcję z okoliczności faktycznych polegających na braku odpowiedzi na korespondencję lub wypowiedzi wobec członków rodziny wyrażających aprobatę dla adopcji dziecka. Nie sposób więc podzielić stanowiska Sądu Okręgowego, iż zgoda taka została przez ojca dziecka udzielona. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, przy braku zgody ojca dziecka, i niezaistnieniu podstaw dla pominięcia tej zgody w myśl art. 118 (obecnie 119) kro, orzeczenie adopcji, zgodnie z polskim prawem, nie było zasadne.

Orzekając o adopcji uczestnika Marcina C. sąd niemiecki nie zastosował przepisów prawa polskiego w omówionym wyżej zakresie, a wniosek rozpoznał w całości stosując prawo niemieckie, również w odniesieniu do zgody ojca na adopcję. Sąd Okręgowy wskazał, iż prawo niemieckie dotyczące przysposobienia, nie różni się zasadniczo od prawa polskiego, również w zakresie obowiązku wyrażenia zgody na adopcję przez ojca, który uznał dziecko, poprzez zrzeczenie się praw do dziecka. Jednak sąd niemiecki zgodnie z żądaniem wnioskodawców orzekł adopcję jedynie w oparciu o oświadczenie matki, a tym samym zaniechał odebrania oświadczenia ojca o zgodzie na adopcję, co powoduje, iż nie sposób przyjąć iż w tym zakresie zastosowane prawo obce, nie różni się istotnie od prawa polskiego (art. 1146 par. 1 pkt 6 k.p.c.).

Z uwagi na powyższe, nietrafne są wywody Sądu Okręgowego, iż podstawowa zasada orzekania o przysposobieniu jaką jest dobro dziecka wyrażona zarówno w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (art. 114 par. 1) jak i kodeksie cywilnym niemieckim (par. 1741 ust. 1), może prowadzić do wniosku, iż zastosowane prawo obce nie różni się istotnie od prawa polskiego.

Podzielić należy stanowisko wyrażone przez skarżącego w apelacji, iż orzeczenie będące przedmiotem niniejszego postępowania pozostaje w sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1146 par. 1 pkt 5 k.p.c.). O naruszeniu podstawowych zasad porządku prawnego można mówić wówczas, gdy orzeczenie jest nie do pogodzenia z samą koncepcją instytucji prawnej w Polsce, a nie z poszczególnymi przepisami regulującymi tę kwestię (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2002 r., I CKN 722/99, LEX nr. 53145).

W ocenie Sądu Apelacyjnego instytucja prawna adopcji opiera się na dwóch podstawowych zasadach - dobru małoletniego dziecka, któremu w wyniku przysposobienia zostanie stworzone prawidłowo funkcjonujące środowisko rodzinne oraz zgodzie jego rodziców na orzeczenie adopcji. Nie do przyjęcia, w oparciu o wskazane przepisy, byłaby sytuacja w której Sąd orzekałby adopcję bez zgody rodziców lub jednego z nich (pomijając wyłączenia o jakich mowa w art. 119 kro), więc wbrew ich woli. Zasady o których mowa, zdaniem Sądu Apelacyjnego, muszą być stosowane równocześnie i nie mogą ulegać gradacji ważności, a więc wnioskowaniu, iż dobro dziecka wyprzedza obowiązek uzyskania zgody rodziców na jego przysposobienie. Zgoda rodziców na adopcję dziecka jest z jednej strony wyrazem troski o jego losy i zapewnienia mu lepszej przyszłości, a z drugiej - rezygnacji z jego wychowania, obserwacji dorastania, zerwania więzi z dzieckiem, oraz w konsekwencji utraty z nim kontaktu. Brak zgody więc nie może być oceniany przez pryzmat dobra dziecka, nie podlega też kontroli sądu. Zdaniem Sądu Najwyższego orzeczenie przysposobienia bez wymaganej zgody osoby uprawnionej... godzi w podstawowe prawa dziecka i narusza zawsze interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 1980 r., III CRN 25/80, LEX nr 8221). Na marginesie zważyć należy, iż brak zgody na adopcję dziecka, nie może być podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, chyba że brak tej zgody połączony jest z innymi okolicznościami - nagannym postępowaniem rodziców wobec dziecka.

Dlatego, w ocenie Sądu Apelacyjnego, orzeczenie Sądu Rejonowego w B. w Niemczech o przysposobieniu małoletniego Marcina C. nie może być uznane za skuteczne na terenie Polski, wobec niespełnienia przesłanek wynikających z treści art. 1146 k.p.c. Stanowisku temu nie stoi na przeszkodzie wyrażona przez Sąd Okręgowy wątpliwość nieuregulowania jednoznacznie stanu prawnego Marcina C. na terenie Polski. Skoro ustawodawca przewidział procedurę uznawania orzeczeń sądów zagranicznych przyjmując szereg przesłanek, których dopiero łączne wystąpienie uzasadnia uwzględnienie wniosku o uznanie, to zdaniem Sądu Apelacyjnego, dopuścił możliwość istnienia orzeczeń skutecznych za granicą, a które nie wywołują skutków na terenie Polski ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi takiego stanu rzeczy.

Trafny jest także zarzut apelacji kwestionujący stanowisko Sądu Okręgowego zarzucającego uczestnikom postępowania zachowanie niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Norma prawna art. 1146 k.p.c. wskazująca przesłanki uznania orzeczenia sądu zagranicznego ma charakter przepisu bezwzględnie obowiązującego i Sąd orzekający w tej sprawie, obowiązany jest ocenić istnienie przesłanek w niej wymienionych, niezależnie od stanowiska wnioskodawcy i uczestnika. Motywy jakimi kierują się uczestnicy w postępowaniu o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego w chwili obecnej, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia. Przepis art. 1147 par. 1 k.p.c. wprowadza jedynie obowiązek wykazania interesu prawnego, a ten został przez wnioskodawców skutecznie umotywowany.

Z tych wszystkich względów Sąd Apelacyjny uznał, iż apelacja uczestnika Marcina C. jest uzasadniona i dlatego na podstawie art. 386 par. 1 w związku z art. 1148 par. 3 w związku z art. 13 par. 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie 1 i oddalił wniosek.

Sąd Apelacyjny nie dostrzegł potrzeby zmiany orzeczenia w przedmiocie wpisu, albowiem jest on zasadny na podstawie art. 98 w związku z art. 13 par. 2 k.p.c. regulującym odpowiedzialność za wynik postępowania. Na tej samej podstawie prawnej w związku z art. 391 par. 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny obciążył wnioskodawców obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania za dwie instancje na rzecz uczestnika postępowania Marcina C.

2004.12.02 wyrok SN V CK 323/04 Prok.i Pr. 2005/5/38

Art. 19 § 2 zd. 2 p.p.m., który stanowi, że uznanie dziecka podlega prawu państwa, którego dziecko jest obywatelem w chwili uznania, jest normą kolizyjna miarodajną tak dla samej czynności uznania dziecka, jak i dla unieważnienia dokonanego uznania. Podstawowym uzasadnieniem dla poddania unieważnienia uznania statutowi uznania jest to, że prawo właściwe dla czynności prawnej decydować powinno również o skutkach naruszenia norm prawnych dotyczących warunków dokonania tej czynności. Za przyjęciem takiego rozwiązania przemawia także to, że warunki dokonania uznania, pozostające w ścisłym związku z podstawami jego unieważnienia, reguluje ten sam system prawa, co w znacznym stopniu ułatwia postępowanie o unieważnienie. Fakt, że norma kolizyjna dotycząca uznania nie operuje pojęciem, które określałoby żądanie prowadzące do pozbawienia uznania mocy prawnej, ułatwia objęcie statutem uznania maksymalnie szerokiego wachlarza działań prowadzących w rezultacie do obalenia pochodzenia wynikającego z uznania. Nadto nic nie uzasadnia w prawie polskim poszukiwania odrębnej właściwości prawa dla żądań powołujących względną nieważność uznania od żądań, zmierzających do ustalenia, że uznanie dziecka jest z samego prawa nieważne.

Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)

Sędzia SN Jan Górowski

Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Henryka B. przeciwko małoletniej Aleksandrze B. zastępowanej przez kuratora Danutę O. oraz Iwonie B. przy uczestnictwie Prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego o unieważnienie uznania dziecka, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 2 grudnia 2004 r. kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Opolu z dnia 25 listopada 2003 r.

oddalił kasację.

Wyrokiem z dnia 5 września 2003 r. Sąd Rejonowy w Oleśnie oddalił powództwo Henryka B. o unieważnienie uznania małoletniej Aleksandry B., przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujący stan faktyczny.

Aleksandra B. urodziła się dnia 26 kwietnia 1989 r. w Niemczech, jej akt urodzenia sporządzony został w Republice Federalnej Niemiec w Urzędzie Stanu Cywilnego w B.K. W dniu 15 czerwca 1989 r. sporządzony został przez urzędnika Urzędu dla Młodzieży, Rodziny i Sportu w B.K. protokół uznania przez powoda ojcostwa wobec małoletniej. Matka małoletniej wyraziła zgodę na uznanie. Rodzice małoletniej są obywatelami polskimi.

Dokonując oceny prawnej przytoczonych ustaleń, Sąd Rejonowy wskazał, że do ważności uznania dziecka w Polsce i w Republice Federalnej Niemiec niezbędne są te same przesłanki, jednak o tym, czy w sprawie ma zastosowanie prawo polskie, czy prawo obce rozstrzyga ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 ze zm. - dalej: "p.p.m."). Zgodnie z art. 19 § 2, uznanie dziecka podlega prawu państwa, którego dziecko jest obywatelem w chwili uznania. Małoletnia Aleksandra B. była w chwili uznania obywatelem polskim, zatem jej uznanie podlegało prawu polskiemu. W ocenie Sądu Rejonowego, zastosowanie prawa polskiego nie jest jednak konieczne do formy uznania, art. 12 p.p.m. pozwala bowiem na zastosowanie do czynności prawnych także formy miejsca dokonania czynności. Podobnie art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 25 lipca 1986 r. w sprawie nowej regulacji prawa prywatnego międzynarodowego w Niemczech przewiduje, że czynność prawna jest ważna ze względu na formę, jeżeli został dokonana w formie prawa właściwego dla tej czynności lub w formie prawa państwa, w którym została dokonana. Zgodnie z prawem niemieckim, oświadczenie woli o uznaniu dziecka można złożyć, tak jak w Polsce, przed sądem opiekuńczym i urzędnikiem stanu cywilnego (w Polsce kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego), a ponadto przed urzędnikiem Urzędu dla Młodzieży, Rodziny i Sportu. Mając na względzie powyższe Sąd Rejonowy uznał, że nie ma przesłanek do unieważnienia uznania dziecka z tej przyczyny, iż - jak podnosił powód - oświadczenie o uznaniu odebrał organ niemiecki, niewłaściwy ze względu na przepisy prawa polskiego (art. 79 § 1 k.r.o.).

Sąd Okręgowy w Opolu rozpoznający sprawę na skutek apelacji powoda nie podzielił poglądu skarżącego co do wykładni art. 79 k.r.o. jako przepisu ustanawiającego regułę, od której nie przewidziano, co do uznania dziecka, wyjątków innych niż przewidziane w jego § 2. Oceniając brzmienie art. 79 § 1 k.r.o. w związku z art. 43 ustawy z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 - dalej: "Pr.a.s.c.") doszedł do wniosku, że wymógł wyłączności oświadczenia o uznaniu dziecka przed polskim konsulem, jeżeli oboje rodzice są obywatelami polskimi, nie ma charakteru bezwzględnego. Wprawdzie art. 79 § 1 k.r.o. w związku z art. 19 § 2 p.p.m. nakazuje taką formę jako wyłączną, to jednak art. 12 p.p.m. dopuszcza formę właściwą dla prawa państwa miejsca dokonania uznania dziecka. W konsekwencji zaakceptował stanowisko Sądu pierwszej instancji, że oświadczenie o uznaniu małoletniej Aleksandry B. dokonane z zachowaniem formy przewidzianej dla tej czynności w miejscu jej dokonania zostało ważnie złożone i zaskarżonym obecnie wyrokiem orzekł o oddaleniu apelacji.

W kasacji powód przytoczył podstawę naruszenia prawa materialnego, zarzucając naruszenie art. 19 p.p.m. w związku z art. 79 § 1 k.r.o. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wskutek przyjęcia, że uznanie dziecka pochodzącego od obywateli polskich czasowo przebywających na terenie Republiki Federalnej Niemiec, może nastąpić przed urzędnikiem Urzędu dla Młodzieży, Rodziny i Sportu. Wnosił o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy rozważyć kwestię właściwości trybu postępowania dla niniejszej sprawy. Powód dochodzi "unieważnienia" uznania dziecka, powołując się na wadliwość samego zdarzenia w postaci uznania. Jednocześnie, jak wynika z akt sprawy, istnieje polski akt urodzenia dziecka, zawierający wzmiankę o tym, że powód jest ojcem dziecka. Na tym tle rodzi się wątpliwość, czy droga procesu dla sprawy dotyczącej nieważności uznania dziecka jest właściwa, skoro zgodnie z art. 30 pkt 1 Pr.a.s.c. akt stanu cywilnego unieważnia się, jeżeli stwierdza zdarzenie niezgodne z prawdą. W literaturze przekonująco jednak wyjaśniono, że jeśli chodzi o ochronę praw stanu cywilnego, to rozgraniczenie drogi procesu cywilnego i postępowania nieprocesowego (w tym trybie rozpatrywane są sprawy o unieważnienie aktu stanu cywilnego) powinno następować według założenia, że o tym, czy w konkretnej sprawie stosuje się przepisy o procesie, czy o postępowaniu nieprocesowym decyduje przyczyna wpisania do aktu stanu cywilnego danych niezgodnych z prawdą. Jeżeli wpisu dokonano na podstawie dokumentu stanowiącego dowód zdarzenia, które normalnie stanowi podstawę wpisu, lecz to właśnie zdarzenie - jego istnienie lub treść - jest kwestionowane, to wówczas mamy do czynienia ze sporem o prawo stanu, podlegającym rozpoznaniu w trybie procesu. Jeżeli natomiast wpisu dokonano bez żadnej podstawy, lecz tylko na skutek pomyłki czy wprowadzenia w błąd urzędnika, w rachubę wchodzi sprostowanie lub unieważnienie aktu stanu cywilnego. W niniejszej sprawie właściwa jest więc droga procesu cywilnego, a nie postępowania nieprocesowego o unieważnienie aktu urodzenia dziecka.

W dalszej kolejności wyłania się kwestia prawa właściwego dla żądania dotyczącego nieważności uznania dziecka i powstającego na tym tle zagadnienia, jakie normy kolizyjne powinny być miarodajne w tym względzie w stosunku do uznania, które nastąpiło w Republice Federalnej Niemiec. W stosunkach polsko-niemieckich nie obowiązuje umowa międzynarodowa dwustronna, która zawierałaby normy kolizyjne miarodajne dla ustalenia prawa właściwego dla uznania dziecka i ważności tej czynności. Podobnie, nie ma umowy międzynarodowej wielostronnej, która zawierałaby tego rodzaju normy kolizyjne, a w szczególności brak norm kolizyjnych dla uznania dziecka w Europejskiej Konwencji o statusie prawnym dziecka pozamałżeńskiego, sporządzonej w Strasburgu dnia 15 października 1975 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 79, poz. 888 i 889), Konwencji o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego, sporządzonej w Hadze dnia 29 maja 1993 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 39, poz. 448 i 449) oraz Konwencji o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich, sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 106, poz. 519 i 520). Wobec tego miarodajne są tu normy kolizyjne polskiego prawa prywatnego międzynarodowego prywatnego.

W literaturze przyjmuje się, że art. 19 § 2 zdanie drugie p.p.m., który stanowi, że uznanie dziecka podlega prawu państwa, którego dziecko jest obywatelem w chwili uznania, jest normą kolizyjną miarodajną tak dla samej czynności uznania dziecka, jak i dla unieważnienia dokonanego uznania. Podstawowym uzasadnieniem dla poddania unieważnienia uznania statutowi uznania jest to, że prawo właściwe dla czynności prawnej decydować powinno również o skutkach naruszenia norm prawnych dotyczących warunków dokonania tej czynności. Za przyjęciem takiego rozwiązania przemawia także to, że warunki dokonania uznania, pozostające w ścisłym związku z podstawami jego unieważnienia, reguluje ten sam system prawa, co w znacznym stopniu ułatwia postępowanie o unieważnienie. Fakt, że norma kolizyjna dotycząca uznania nie operuje pojęciem, które określałoby żądanie prowadzące do pozbawienia uznania mocy prawnej, ułatwia objęcie statutem uznania maksymalnie szerokiego wachlarza działań prowadzących w rezultacie do obalenia pochodzenia wynikającego z uznania. Ponadto nic nie uzasadnia w prawie polskim poszukiwania odrębnej właściwości prawa dla żądań powołujących względną nieważność uznania od żądań, zmierzających do ustalenia, że uznanie dziecka jest z samego prawa nieważne.

Należy zatem przyjąć, że żądanie powoda podlega prawu właściwemu ustalonemu na podstawie art. 19 § 2 zdanie drugie p.p.m. Prawem tym jest prawo polskie, ponieważ w chwili uznania małoletnia Aleksandra B. była obywatelem polskim (art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353).

Zgodnie z poglądem przyjmowanym zarówno w doktrynie polskiej na tle art. 79 k.r.o., jak i ogólnie w doktrynie prawa międzynarodowego prywatnego, zagadnienie udziału (współdziałania) właściwego organu przy dokonaniu uznania dziecka zgodnie postrzegane jest jako element formy tej czynności prawnej. W świetle regulacji prawa polskiego, będącego statutem dla kwestii unieważnienia uznania dziecka w niniejszej sprawie, naruszenie przepisów o formie uznania stanowi podstawę stwierdzenia, że czynność ta była nieważna. Uznaje się bowiem, że uznanie dziecka dokonane z niezachowaniem wymaganej formy jest czynnością bezwzględnie nieważną. W postępowaniu sądowym można w takiej sytuacji dochodzić ustalenia nieistnienia stosunku prawnorodzinnego będącego następstwem bezwzględnej nieważności uznania dziecka (art. 189 k.p.c.). Kwestia ta, dostrzeżona przez Sąd Okręgowy, chociaż ostatecznie nierozstrzygnięta w motywach zaskarżonego wyroku, ze względu na treść wydanego w sprawie rozstrzygnięcia pozostaje jednak bez wpływu na jej wynik. Drugą istotną konsekwencją, do której prowadzi przyjęcie, że udział właściwego organu przy uznaniu dziecka stanowi element formy tej czynności, jest uznanie, że prawo właściwe dla formy uznania dziecka, jako przesłanki jego ważności, określa nie norma art. 19 § 2 zdanie drugie p.p.m., ale przepis art. 12 p.p.m., który stanowi generalnie o tym, jakie jest prawo właściwe dla formy czynności prawnych.

Zgodnie z art. 12 p.p.m., forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności; wystarcza jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. Wynika stąd - zgodnie z zaskarżonym wyrokiem - że w sprawie prawem właściwym dla formy uznania dziecka było prawo polskie, ale ponadto wystarczające było także dochowanie formy przewidzianej przez prawo niemieckie jako prawo miejsca dokonania uznania dziecka. Dodać należy, że w tym zakresie wskazane przez art. 12 p.p.m. prawo niemieckie zostaje przyjęte; § 11 ust. 1 przepisów wprowadzających niemiecki kodeks cywilny (EBGB) stanowi, że czynność prawna jest ważna pod względem formy, jeżeli spełnia wymagania co do formy wynikające z prawa mającego zastosowanie do stosunku prawnego stanowiącego przedmiot tej czynności prawnej lub prawa państwa, w którym czynność zostaje dokonana. Pozwala to stwierdzić, że bez względu na to, jak oceni się kwestię dochowania formy przewidzianej w prawie polskim ze względu na art. 79 § 1 k.r.o., nie będzie miało to wpływu na ocenę wymagania dochowania formy uznania małoletniej pozwanej i tym samym ważność tej czynności prawnej, gdy dochowano wymagań co do formy wynikających z prawa niemieckiego. Ostatecznie prowadzi to do wniosku, że wbrew zarzutowi kasacji uznanie w niniejszej sprawie zostało dokonane zgodnie z wymaganiami co do formy wynikającymi z właściwego prawa.

W tej sytuacji zbędne jest szczegółowe rozważanie dalszych, podnoszonych przez skarżącego kwestii związanych z wykładnią art. 79 § 1 k.r.o. Ubocznie jedynie należy stwierdzić, przyłączając się do poglądu wyrażonego w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2003 r., III CZP 94/03 (OSNC 2005, nr 2, poz. 32), że wykładni powyższego przepisu, zgodnie z którą uznanie dziecka za granicą w przypadku, gdy jego matka i uznający je mężczyzna są obywatelami polskimi, może nastąpić wyłącznie przed konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, sprzeciwia się zarówno kontekst systemowy, jak i względy celowościowe. Celem tego przepisu jest ułatwienie obywatelom polskim dokonania uznania dziecka za granicą, umożliwienie im uznania nie tylko w formie przewidzianej przez obowiązujące tam prawo, lecz także przez złożenie oświadczenia o uznaniu przed konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula.

W tym stanie rzeczy kasacja podlegała oddaleniu (art. 393¹² k.p.c.).

2003.12.19 postanow. SN III CZP 94/03 OSNC 2005/2/32

Uznanie dziecka za granicą, gdy jego matka i uznający je mężczyzna są obywatelami polskimi, nie musi nastąpić przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. Celem art. 79 § 1 in fine k.r.o. jest ułatwienie obywatelom polskim uznania dziecka za granicą w porównaniu z możliwościami wynikającymi z art. 12 i 19 § 2 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 ze zm.).

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)

Sędzia SN Hubert Wrzeszcz

Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa małoletniego Marcela K. reprezentowanego przez matkę Izabelę K. przeciwko Markowi P. o alimenty, na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej w dniu 19 grudnia 2003 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krośnie postanowieniem z dnia 9 września 2003 r.:

"Czy uznanie dziecka, którego rodzice są obywatelami polskimi może nastąpić za granicą przed właściwym organem państwa obcego?"

odmówił podjęcia uchwały.

Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy w Krośnie wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego.

Iwona K., niezamężna obywatelka polska, urodziła w Paryżu w dniu 18 czerwca 1998 r. syna Marcela. Dnia 22 czerwca 1998 r. dziecko zostało uznane przed francuskimi władzami municypalnymi przez obywatela polskiego Marka P. W dniu 21 maja 1999 r. sporządzony w Paryżu akt urodzenia dziecka Iwony K. został transkrybowany do akt stanu cywilnego Gminy J. Z odpisu zupełnego aktu urodzenia będącego wynikiem transkrypcji wynikało, że dziecko nosi nazwisko P.-K.; a jego ojcem jest Marek P., zamieszkały w chwili urodzenia dziecka, podobnie i jak matka, w Paryżu.

W dniu 11 września 2002 r. małoletni Marcel reprezentowany przez matkę pozwał Marka P. przed Sądem Rejonowym w Jaśle o alimenty. W toku tego procesu powód złożył wniosek o wydanie zarządzenia tymczasowego zabezpieczającego żądania pozwu, przed jego złożeniem zapadło jednak postanowienie o sprostowaniu aktu urodzenia Marcela P.-K.; Sąd Rejonowy w Jaśle prawomocnym postanowieniem z dnia 21 lutego 2003 r. sprostował wymieniony akt w ten sposób, że w rubryce dane dotyczące dziecka nakazał wpisać w miejsce nazwiska P.-K. nazwisko K., w rubryce dane dotyczące rodziców nakazał wpisać w miejsce nazwiska ojca P. nazwisko K., a w rubryce uwagi zastąpił dotychczasową adnotację uwagą, że nazwisko i imię ojca wpisano na podstawie art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr 36, poz. 180 ze zm. - dalej: "Pr.a.s.c.").

W następstwie przytoczonego postanowienia o sprostowaniu aktu urodzenia Sąd Rejonowy w Jaśle postanowieniem z dnia 6 maja 2003 r. oddalił wniosek o wydanie zarządzenia tymczasowego co do zabezpieczenia powództwa o zasądzenie alimentów. W uzasadnieniu wyjaśnił, że po sprostowaniu aktu urodzenia powoda nie ma podstaw do uznawania pozwanego Marka P. za ojca powoda.

Podczas rozpoznawania zażalenia powoda na to postanowienie Sądowi Okręgowemu w Krośnie nasunęły się wątpliwości wyrażone w przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym. Nietrafna wydała mu się leżąca u podstaw sprostowania aktu urodzenia powoda, ocena o nieważności uznania powoda przez pozwanego Marka P. Według Sądu Okręgowego, uznanie powoda przez pozwanego podlegało na podstawie art. 19 § 2 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 ze zm. - dalej: "p.p.m.") prawu polskiemu. Jeżeliby art. 79 § 1 k.r.o., postanawiający, że uznanie dziecka za granicą, którego rodzice są obywatelami polskimi, może nastąpić przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, i związany z nim art. 43 ust. 1 Pr.a.s.c., głoszący, iż przyjęcie oświadczenia o uznaniu dziecka przed konsulem następuje z zachowaniem przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, rozumieć dosłownie, to istotnie uznanie dziecka za granicą, gdy jego matka i uznający je mężczyzna są obywatelami polskimi, może nastąpić jedynie przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. Za trafną jednak, w ocenie Sądu Okręgowego, należy uznać, funkcjonalną wykładnię art. 79 § 1 k.r.o., według której dopuszczalność uznania dziecka przez obywateli polskich za granicą przed konsulem jest ich dodatkowym uprawnieniem, a nie jedyną możliwością narzuconą przez ten przepis.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W toku sprawy o alimenty, rozpoznawanej na podstawie prawa polskiego - jakkolwiek bez wskazania normy kolizyjnej, z której wynika właściwość tego prawa - wyłoniła się warunkująca obowiązek alimentacyjny pozwanego kwestia jego ojcostwa względem powoda, związana ze sprostowaniem aktu urodzenia powoda w następstwie stwierdzenia nieważności dokonanego przed francuskimi władzami municypalnymi uznania powoda przez pozwanego. Zgodnie z art. 4 Pr.a.s.c., akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona tylko w postępowaniu sądowym. Będący wynikiem transkrypcji akt urodzenia powoda w pierwotnym brzmieniu wskazywał na pozwanego jako ojca powoda, zgodnie natomiast z treścią aktu urodzenia powoda, odpowiadającą prawomocnemu postanowieniu Sądu Rejonowego z dnia 21 lutego 2003 r., pozwanego nie można uważać za ojca powoda dopóty, dopóki treść tego aktu nie ulegnie ponownej zmianie w wyniku postępowania sądowego i pozwany znów nie zostanie w tym akcie wpisany jako ojciec powoda. Zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu może być więc uznane za aktualne w niniejszej sprawie tylko o tyle, o ile uzna się za dopuszczalną przedstawioną wyżej zmianę treści aktu urodzenia powoda. Problem ten łączy się ściśle z pytaniem o tryb postępowania sądowego, w którym należy stwierdzić nieważność (nieistnienie) uznania dziecka. W tym względzie zarysowały się dwa stanowiska.

Według pierwszego - wyrażonego w wielu wypowiedziach piśmiennictwa i bronionego także w niektórych orzeczeniach Sądu Najwyższego, pozostających jednak w mniejszości (por. orzeczenie z dnia 30 sierpnia 1960 r., 4 CR 829/59, OSN 1961, nr 2, poz. 59 oraz postanowienie z dnia 15 grudnia 1983 r., II CR 406/83, OSNCP 1984, nr 8, poz. 137) - właściwym trybem jest postępowanie nieprocesowe o sprostowanie aktu urodzenia, obecnie przewidziane w art. 31 i 33 Pr.a.s.c.

Według drugiego stanowiska, przeważającego w orzecznictwie i mającego też wielu zwolenników wśród przedstawicieli piśmiennictwa, dla stwierdzenia nieważności (nieistnienia) uznania dziecka, podobnie jak dla unieważnienia uznania dziecka i innych spraw dotyczących stanu cywilnego osoby (art. 425-458 k.p.c.), właściwy jest tryb procesu (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1957 r., 2 CR 162/57, OSP 1958, nr 7-8, poz. 182, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1963 r., II CR 895/62, OSNCP 1964, nr 10, poz. 204, z dnia 13 lipca 1964 r., I CR 663/63, OSNC 1965 nr 10, poz. 164, z dnia 2 października 1969 r., II CR 370/69, OSP 1970, nr 4, poz. 90, z dnia 28 maja 1976 r., III CRN 42/76, nie publ., z dnia 19 lutego 2003 r., V CKN 1788/00, "Izba Cywilna" 2003, nr 10, s. 41 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1994 r., III CZP 65/94, OSNCP 1994, nr 12, poz. 231); stwierdzenie nieważności (nieistnienia) uznania dziecka powinno być przedmiotem procesu o ustalenie (art. 189 k.p.c.).

Pomimo dużej doniosłości poruszanego problemu, nie ma potrzeby rozstrzygania o wyborze jednego z tych stanowisk, ponieważ w okolicznościach sprawy każde z nich umożliwiałoby wspomnianą wyżej zmianę treści aktu urodzenia powoda.

Gdyby opowiedzieć się za pierwszym stanowiskiem, ponownemu sprostowaniu aktu urodzenia powoda w trybie art. 31 i 33 Pr.a.s.c. przez wpisanie pozwanego jako ojca powoda nie stałaby w szczególności na przeszkodzie prawomocność postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 21 lutego 2003 r. o sprostowaniu aktu urodzenia powoda. W literaturze przedmiotu, wskazując na cel instytucji sprostowania, uznaje się za nie budzącą wątpliwości możliwość kolejnego sprostowania aktu, nawet w części już prostowanej. Warto w tym miejscu także odwołać się do tego nurtu orzecznictwa, który w odniesieniu do aktów stanu cywilnego będących wynikiem rejestracji orzeczeń sądowych, nie dopuszczając zmiany samego prawomocnego postanowienia ustalającego treść aktu (por. art. 523 k.p.c.), dopuszcza sprostowanie takiego aktu (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, mająca moc zasady prawnej, z dnia 20 września 1965 r., III CO 5/64, OSNC 1966, nr 7-8, poz. 106, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 1967 r., III CR 370/66, OSNCP 1967, nr 9, poz. 157 i z dnia 15 września 1967 r., III CRN 179/67, OSNCP 1968, nr 6, poz. 103 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1991 r., III CZP 54/91, ONCP 1992, nr 1, poz. 16). Założeniem tego nurtu orzecznictwa jest samodzielność i odrębność bytu prawomocnego postanowienia sądu i sporządzonego w jego wyniku aktu od chwili wpisania go do księgi stanu cywilnego.

Gdyby natomiast opowiedzieć się za drugim stanowiskiem, nieistnienie prawomocnego wyroku w kwestii ważności uznania powoda przez pozwanego pozwalałoby na wydanie wyroku ustalającego ważne dokonanie tego uznania. Wyrażanego w orzecznictwie poglądu o niedopuszczalności podważania w jednym z trybów postępowania tego, o czym rozstrzygnięto w drugim (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 1963 r., II CR 527/62, OSNCP 1964, nr 5, poz. 96 i z dnia 6 lipca 1963 r., I CR 205/63, OSNCP 1964, nr 9, poz. 182) nie można by przy tym założeniu odnosić do postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 21 lutego 2003 r. o sprostowaniu aktu urodzenia powoda, ponieważ pogląd ten ma na względzie wydane już orzeczenie, które zapadło w trybie właściwym.

Oprócz ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym, źródłem norm określających prawo właściwe dla stosunków prywatnoprawnych są w szczególności umowy międzynarodowe; ich unormowania mają pierwszeństwo przed regulacjami ustawowymi (por. art. 91 ust. 1 i ust. 2 w związku z art. 89 ust. 1 i art. 241 ust. 1 Konstytucji, jak też zob. art. 1 § 2 p.p.m.). W sprawie nasuwa się przede wszystkim umowa polsko-francuska o prawie właściwym, jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w zakresie prawa osobowego i rodzinnego sporządzona w Warszawie dnia 5 kwietnia 1967 r. (Dz. U. z 1969 r. Nr 4, poz. 22 ze zmianami wynikającymi z art. 55 i 63 Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych sporządzonej w Lugano dnia 16 września 1988 r., Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132).

Według art. 10 ust. 3 umowy polsko-francuskiej, stosunki prawne między dzieckiem pozamałżeńskim a jego ojcem i matką podlegają prawu umawiającego się państwa, którego obywatelem jest dziecko. Z brzmienia tego przepisu wprost wynika tylko wskazanie prawa właściwego dla stosunków stanowiących rezultat już ustalonego pokrewieństwa pomiędzy dzieckiem pozamałżeńskim a jego ojcem i matką, a więc np. dla stosunków alimentacyjnych pomiędzy dzieckiem pozamałżeńskim a mężczyzną będącym jego ojcem i kobietą będącą jego matką. Przepis ten w sposób wyraźny nie obejmuje natomiast sądowego ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa ani uznania dziecka, niemniej należy przyjąć, że ma on zastosowanie także przy określaniu prawa właściwego dla sądowego ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa i uznania dziecka. Przemawia za tym niezbicie spostrzeżenie, że ustalenie pochodzenia dziecka stanowi nieodzowną przesłankę rozstrzygnięcia o wszelkich stosunkach pomiędzy rodzicami a dzieckiem, jest więc tzw. kwestią wstępną w odniesieniu do tych stosunków (co do kwestii wstępnej zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2002 r., I CKN 1137/99, OSNC 2003, nr 4, poz. 51 i z dnia 19 grudnia 2003 r., III CK 155/02, OSNC 2005, nr 1, poz. 18). W konsekwencji należy uznać, że w zakresie zastosowania umowy polsko-francuskiej, prawem właściwym dla uznania dziecka jest na podstawie art. 10 ust. 3 tej umowy prawo tego umawiającego się państwa, którego obywatelem jest dziecko; nie powinno przy tym budzić wątpliwości ze względu na specyfikę uznania, że chodzi o prawo ojczyste dziecka z chwili jego uznania, tj. z chwili złożenia oświadczenia woli o uznaniu.

Omawiany przepis, jak cała umowa polsko-francuska, ma oczywiście zastosowanie tylko w tych przypadkach, które wykazują odpowiedni związek z umawiającymi się państwami, tj. z Polską i Francją. W objaśnieniach do tej umowy przyjmuje się, że stosuje się ją w tych sytuacjach objętych przedmiotem jej regulacji, w których niektórzy członkowie rodziny są obywatelami polskimi, a niektórzy obywatelami francuskimi, zaś wszyscy zamieszkują w Polsce lub we Francji, niektórzy członkowie rodziny są obywatelami polskimi, a niektórzy francuskimi, i jedni zamieszkują w Polsce, a drudzy we Francji, albo wszyscy członkowie rodziny są obywatelami jednego umawiającego się państwa, a zamieszkują w drugim umawiającym się państwie. Dwie pierwsze sytuacje są bezsporne, ewentualne zaś wątpliwości co do objęcia zasięgiem zastosowania analizowanej umowy trzeciej z wymienionych wyżej sytuacji usuwają przepisy art. 4 ust. 2, art. 7 ust. 1 i art. 8 ust 1 i ust. 3 tej umowy.

Powyższe uwagi w zestawieniu z dokonanymi w sprawie ustaleniami prowadzą do wniosku, że prawo właściwe dla uznania powoda przez pozwanego powinno być określone nie na podstawie art. 19 § 2 p.p.m., lecz na podstawie art. 10 ust. 3 umowy polsko-francuskiej. Zgodnie z art. 1 tej umowy, miejscem zamieszkania osoby na terytorium jednego z umawiający się państw jest miejsce jej stałego pobytu na terytorium tego państwa. Niewątpliwie w dniu złożenia przez pozwanego oświadczenia o uznaniu zarówno on, jak dziecko i matka dziecka zamieszkiwali w rozumieniu przytoczonego przepisu we Francji. Inaczej niż co do miejsca zamieszkania, umowa polsko-francuska nie zawiera określenia obywatelstwa, dlatego zgodnie z powszechnie przyjmowaną zasadą również na potrzeby stosowania tej umowy o obywatelstwie powinno rozstrzygać prawo tego państwa, o którego obywatelstwo chodzi. Uwzględniając treść art. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.), w okolicznościach sprawy nie powinno budzić wątpliwości polskie obywatelstwo nie tylko pozwanego oraz matki powoda, ale i samego powoda. W chwili złożenia przez pozwanego oświadczenia o uznaniu powoda istniał więc stan rzeczy odpowiadający trzeciej z wymienionych wyżej sytuacji, uzasadniający zastosowanie art. 10 ust. 3 umowy polsko-francuskiej, poddającego to uznanie prawu polskiemu jako prawu tego umawiającego się państwa, którego dziecko było obywatelem we wspomnianej chwili.

Wskazaniem prawa właściwego, zawartym w art. 10 ust. 3 umowy polsko-francuskiej, nie są jednak objęte wszystkie kwestie związane z danym przypadkiem uznania. Wskazanie to, podobnie jak przewidziane w art. 19 § 2 p.p.m., nie obejmuje formy uznania i zdolności do dokonania uznania. Według ogólnego przepisu art. 3 umowy polsko-francuskiej, określającego prawo właściwe dla formy podlegających tej umowie czynności prawnych z zakresu prawa rodzinnego, forma uznania, obejmująca w szczególności kluczową dla oceny uznania dokonanego przez pozwanego kwestię wymagania złożenia oświadczenia o uznaniu przed określonym organem, podlega prawu tego umawiającego się państwa, na którego terytorium dokonuje się uznania. Zgodnie z tym przepisem, pozwany powinien więc dokonać rozpatrywanego uznania w formie wymaganej przez prawo francuskie, tj. w formie, której właśnie dochował. Wypada przy tym podkreślić, że prawo wskazane na podstawie art. 3 umowy powinno być zastosowane bez względu na stanowisko tego prawa co do swojej właściwości, a więc bez względu na to, czy również ono uznaje się za właściwe, czy też odsyła do prawa drugiego umawiającego się państwa, należy bowiem podzielić pogląd, że uregulowana w art. 4 § 1 p.p.m. instytucja odesłania zwrotnego nie ma zastosowania, gdy podstawą wskazania jest norma zawarta w umowie międzynarodowej. Dopuszczenie takiego odesłania byłoby jednoznaczne z modyfikacją przepisów umowy.

Powyższe uwagi przekonują, że będący przedmiotem wątpliwości Sądu Okręgowego art. 79 § 1 k.r.o. nie może mieć w ogóle zastosowania do oceny uznania dokonanego przez pozwanego. W konsekwencji nie było dopuszczalne podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały rozstrzygającej przedstawione zagadnienie prawne, gdyż zgodnie z art. 390 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c. sąd drugiej instancji może przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do rozpatrzenia zażalenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2003 r., III CZP 84/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 140).

Jedynie ubocznie wolno zaznaczyć, że same zastrzeżenia Sądu Okręgowego do wykładni art. 79 § 1 k.r.o., zgodnie z którą uznanie dziecka za granicą w przypadku, gdy jego matka i uznający je mężczyzna są obywatelami polskimi, może nastąpić wyłącznie przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, są w pełni uzasadnione. Takiej wykładni sprzeciwia się kontekst systemowy oraz względy celowościowe. Według art. 12 p.p.m., forma uznania dziecka podlega prawu właściwemu dla tej czynności, tj. prawu wskazanemu na podstawie art. 19 § 2 p.p.m.; wystarcza jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym uznanie zostaje dokonane. Do chwili wejścia w życie nowelizacji art. 79 § 1 k.r.o., zawierającej postanowienia dotyczące uznania przed konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, tj. do dnia 28 lutego 1987 r., nie budziło wątpliwości, że stosownie do art. 12 zdanie drugie p.p.m., uznanie dziecka za granicą w formie przewidzianej przez obowiązujące tam prawo może skutecznie nastąpić także wtedy, gdy uznający je mężczyzna i matka dziecka są obywatelami polskimi. Kwestionowana wykładnia oznaczałaby zatem zacieśnienie zakresu zastosowania art. 12 zdanie drugie p.p.m. przez wyłączenie z niego tej sytuacji, a nie ulega wątpliwości, że celem nowelizacji art. 79 § 1 k.r.o. było ułatwienie obywatelom polskim dokonania uznania dziecka za granicą, tj. umożliwienie im uznania nie tylko w formie przewidzianej przez obowiązujące tam prawo, lecz także przez złożenie oświadczenia o uznaniu przed konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. Dla osiągnięcia tego celu nowelizowanie art. 79 § 1 k.r.o. było zresztą zbędne; wystarczał stosowny przepis w ustawie z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej (jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823; por. art. 26 ust. 1 pkt 5 tej ustawy).

Mając powyższe na względzie orzeczono, jak w sentencji (art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz. U. Nr 240, poz. 2052).

75

---