praca-magisterska-wa-c-7869, Dokumenty(2)

Do lat 80-tych na Uniwersytetach w Japonii nie było zarządzania, uczono go po studiach w firmie. Zarządzania uczyło się w praktyce. W japońskim systemie awansowym w każdej firmie zaczyna się od początku, nie można zrobić kariery przechodząc do innej firmy. Aby pracować należy zakończyć karierę naukową.

Do czasów I wojny światowej nie było wydziałów ekonomii na Uniwersytecie. Obecnie istnieje 30 prywatnych Uniwersytetów (tzw. prowincjonalne) i 7 państwowych (cesarskie). Dotacja z budżetu zależy od liczby studentów, a od dotacji liczba personelu. Dla katedr eksperymentalnych dotacje są olbrzymie. W Uniwersytetach państwowych wszystkie katedry uważane są za eksperymentalne, w prywatnych - bardzo rzadko.

1. Definicja polityki gospodarczej

Polityka gospodarcza - (1) konkretne zjawisko, które pojawiło się na określonym poziomie rozwoju społecznego i ewoluując, pojawiło się na terenie każdego państwa;

- (2) dyscyplina naukowa, teoria polityki gospodarczej, nauka zajmująca się poszukiwaniem sposobu, objaśnianiem kształtowania się zjawisk;
- (3) to sztuka rządzenia gospodarką (nie jest to całkiem trafne, bo sugeruje, że sztuki tej można nauczyć się na uczelni, a naprawdę można się jej nauczyć tylko w praktyce);
- (4) jest to świadome oddziaływanie na zjawiska gospodarcze za pomocą określonych narzędzi, służących do osiągnięcia założonych celów (z tej definicji wynika, że polityka gospodarcza jest związana z instytucją państwa).

Czasami są próby odrębnego traktowania polityki gospodarczej i polityki społecznej, wydaje się to jednak sztuczne. Nie sposób rozpatrywać gospodarki w oderwaniu od społeczeństwa. Polityka gospodarcza zawsze adresowana jest do ludzi, to ich reakcje decydują o procesach zachodzących w gospodarce. Po II wojnie światowej pojawiła się polityka gospodarcza o znaczeniu ponadpaństwowym. My jednak nie będziemy tego omawiać na wykładzie.

2. Instytucja państwa

W literaturze prawniczej i filozoficznej jest bardzo dużo definicji. Charakterystyczne jest, że w miarę rozwoju historii zmieniały się poglądy na funkcje i genezę państwa.

Teorie teologiczne (starożytność) mówiły, że państwo jest instytucją wieczną, bo ludzie nigdy nie umieli i nigdy nie będą umieli żyć w izolacji. Władza pochodzi z woli Boga.

Teoria patrymonialna (średniowiecze) określała władzę jako zależną od własności ziemskiej.

Teoria umowy społecznej (oświecenie) opisywała państwo jako wytwór umowy pomiędzy ludźmi.

Organiczna teoria państwa (XIX wiek) była fizjokratycznym ujęciem państwa, twierdziła, że rządzi się ono takimi prawami jak i organizm żywy.

Teoria solidarystyczna (koniec XIX wieku) mówiła, że państwo to organizacja, w której najsilniejsza grupa społeczna sprawuje kontrolę nad słabszymi, ale nie zawsze może dążyć do celów bez sprzeczności z tymi słabszymi. Państwo ma na celu solidaryzować te grupy.

Teoria normatywistyczna (XX wiek) twierdzi, że państwo to pewien twór prawny, określony porządek ukształtowany przez akty prawne.

Teoria dobrobytu (XX wiek) opisuje państwo jako instytucję wyrażającą interesy całego społeczeństwa, ma ono za zadanie dbać o cele wszystkich obywateli. Teoria ta została stworzona na początku XX wieku jako ideologiczna podbudowa Labour Party w Anglii.

Jeżeli pominiemy pewne niuanse filozoficzno-prawne to w sensie ogólnym pojęcie państwa znaczy zawsze to samo: pewna organizacja społeczna, która zajmuje określone terytorium, dysponuje organami władzy, funkcjonuje w ramach określonego systemu prawnego. Wynika to nie tylko z historycznej ewolucji państwa. Państwo można traktować jako instytucję porównywalną tylko, gdy analizujemy ogólne jego cechy. Jeżeli chcemy się dowiedzieć czegoś bliższego na temat konkretnego państwa trzeba badać konkretne warunki geograficzne, system władzy i akty prawne. Należy też poddać analizie poszczególne strefy społeczeństwa.

3. Cele polityki gospodarczej

Są to zjawiska społeczne, gospodarcze pożądane z punktu widzenia najwyższych organów władzy państwowej i rozumiane jako kategoria historyczna - zmieniają się w czasie w miarę ewolucji typu państwa. Nawet w tym samym czasie cele te mogą być różne w poszczególnych państwach. Cele zależą od typu i formy państwa. Jeśli władze pochodzą z wyborów to muszą realizować cele społeczeństwa, jeśli są niezależne mogą realizować to co uważają za słuszne - ale to tylko abstrakcja, bo zawsze musiały realizować cele jakiejś grupy społecznej, od której uzyskiwały poparcie. Demokratyczne państwa wysokorozwinięte doprowadziły do poszukiwań celów gospodarczych korzystnych dla większości społeczeństwa. Nie zawsze jest to łatwe, istnieją bowiem cele ważne tylko dla pewnych grup społecznych - stąd wielość ugrupowań. Współcześnie w państwach demokratycznych konkurują dwie partie o różnych celach albo wiele partii, spośród których żadna nie ma szans na całkowite zdobycie władzy.

O cechach polityki gospodarczej decyduje też sytuacja społeczna i gospodarcza poszczególnych państw w danym czasie. Inna jest ona w ustabilizowanych, rozwijających się gospodarkach, inna - w gospodarce objętej kryzysem.

Nowe cele wyłoniły się po upadku totalitaryzmu, związane są one z przechodzeniem do gospodarki rynkowej. Cele te kształtują się także pod wpływem teorii ekonomicznych.

4. Narzędzia polityki gospodarczej

 Podmioty zajmujące się prowadzeniem polityki gospodarczej, ich zakres kompetencji zależy od przyjętych w danym państwie rozwiązań kompetencyjnych. Konstytucja USA: 1787 rok; Konstytucja Polski: 1791 rok. W strukturze istnieją instytucje władzy ustawodawczej i wykonawczej. Badanie polityki gospodarczej określonego państwa wymaga identyfikacji konkretnych podmiotów tej polityki. Umiejętności ludzi w dużej części decydują o kierunku tej polityki.
 Instrumenty realizacji polityki gospodarczej zależą od obowiązujących regulacji prawnych. Są to wszelkie decyzje podejmowane przez organy władzy państwowej, które wpływają na określone zmiany zachowania podmiotów gospodarczych. Poza tym do narzędzi polityki gospodarczej można zaliczyć różne centralne akty normatywne oraz wszelkie centralnie kształtowane parametry regulacyjne. Należy pamiętać o opóźnieniu czasowym tych instrumentów, np. decyzja o obniżeniu stopy podatkowej jest bieżącą decyzją rządu, ale decyduje o zachowaniu podmiotów w późniejszym czasie.
 Polityka gospodarcza jest to proces podejmowania decyzji rzutujących na przyszłość rzeczywistości gospodarczej . Decyzje mają charakter świadomy i celowy, stąd do narzędzi polityki gospodarczej zaliczamy techniki podejmowania decyzji, w tym metody prognostyczne.

5. Właściwości polityki gospodarczej

 Obiektywność. Polityka gospodarcza kształtuje się w sposób niezależny od teoretyków analizujących funkcjonowanie i logikę tego zjawiska. Znane są przypadki, że badacze ci wpływają na kierunki polityki gospodarczej, np. gdy zajmują ważne stanowiska państwowe. Po zajęciu tego stanowiska traci się jednak status niezależnego obserwatora, ta osoba staje się podmiotem gospodarczym. Tylko teoretycy mogą pozwolić sobie na chłodną i obiektywną ocenę, polityk musi popierać określoną opcję.
 Historyczny charakter. Oznacza to, że zjawisko polityki gospodarczej ulega ciągłym zmianom w czasie. Nie da się raz na zawsze zbadać i określić polityki gospodarczej.
 Nierozerwalność z instytucją państwa.
 Niejednorodność nawet w tym samym czasie.

Z powyższych właściwości wynikają określone metodologiczne wnioski: przedmiotem badania musi być zawsze konkretna polityka gospodarcza państwa, realizowana w konkretnym czasie. Jeżeli są podobne w grupie państw, można je rozpatrywać w określonym czasie, jako uniwersalne. Zwiększenie głębokości analizy powoduje, że zakres porównywalności będzie coraz mniejszy. Istnieje więc wiedza ogólna i szczegółowa.

6. Geneza polityki gospodarczej

Trwają spory wśród ekonomistów o genezę polityki gospodarczej.

 Polityka gospodarcza pojawiła się w latach 30-tych XX wieku, w czasie wielkiego kryzysu ekonomicznego.
 Polityka gospodarcza została zapoczątkowana po upadku scentralizowanego systemu gospodarczego, zaczęła się od wprowadzenia reform.

Obie te teorie są błędne. Pierwsza bazuje na założeniu, że polityka gospodarcza sprowadza się do radykalnego interwencjonizmu państwowego, że jest zbiorem narzędzi do wychodzenia z kryzysu. Tymczasem geneza polityki gospodarczej jest związana z powstaniem państw w starożytności, z wychodzeniem od społeczeństw pierwotnych. Polityka gospodarcza stanowi integralny element istnienia każdego państwa.

7. Podział polityki gospodarczej ze względu na skalę zjawisk^[2]

7.1 Polityka makroekonomiczna

I. Podział z uwagi na cele

1. Polityka systemowa - polega na wprowadzaniu zmian określonego systemu gospodarczego
2. Polityka strukturalna - polityka ingerencji państwa w różnego rodzaju proporcje gospodarcze.
3. Polityka fiskalna.
4. Polityka stabilizacyjna:

a) antyinflacyjna
b) zatrudnienia <optymalizacji stopy bezrobocia>
c) zrównoważonego budżetu
d) zrównoważonego bilansu płatniczego

1. Polityka budżetowa (związana z kształtowaniem przychodów i wydatków państwa).
2. Polityka monetarna.
3. Polityka dochodowa.
4. Polityka handlu zagranicznego.

7.2 Polityka mikroekonomiczna

1. Przemysłowa.

2. Rolna.

3. Edukacyjna.

4. Zdrowotna.

II. Kryteria oceny polityki gospodarczej

1. Kryterium skuteczności

Polityka gospodarcza jest skuteczna, gdy zastosowane w ramach tej polityki narzędzia gwarantują osiąganie zamierzonych celów.

2. Kryterium efektywności

Polityka gospodarcza jest efektywna, gdy pobudza do oszczędnego gospodarowania zasobami. Kryterium to pozwala na wykazanie znacznej przewagi krajów zachodnich nad komunistycznymi, które charakteryzowały się znacznym marnotrawstwem. Wskaźniki bywają często mylące, zależą od sposobu liczenia, dlatego najlepiej o efektywności polityki gospodarczej wnioskować na podstawie konkurencyjności na rynku światowym. Przykładem jest polityka gospodarcza Japonii w latach 50-tych.

Rząd Japonii w czasie okupacji amerykańskiej zaczął poszukiwać sposobów wzrostu produktywności gospodarki. Efektywnie działał w kierunku modernizacji technologii, środków produkcji i warunków konkurencyjności. Jeżeli popatrzymy na zestawy narzędzi związanych z tymi celami, spowodowały, że z biednego państwa, zniszczonego przez wojnę, Japonia stała się drugą potęgą gospodarczą na świecie. Rząd Japonii uznał, że produktywność gospodarki przejawia się w jej zdolnościach eksportowych. Zastosował więc politykę promowania eksportu, która obejmowała:

1) specjalny system podatkowy, bardzo korzystny dla eksporterów (specjalne ulgi); rząd uważał, iż ważna jest siła firmy, a ta zależy od tego w jakim stopniu jest ona „ograbiona” przez państwo;
2) preferencyjny system kredytowy dla eksporterów; kredyty od rządu dla realizacji projektów eksporterów (rozwój firm powoduje, że wpływy do budżetu rosną); dlatego dzisiaj Japończycy nie rozumieją bariery kapitałowej w Polsce - eksperci z Japonii mówią, że dla firmy najważniejszy jest personel, problem skąd wziąć pieniądze (kredyt) nie jest ważny;
3) system ubezpieczeń, w szczególności ubezpieczenia od ryzyka politycznego;
4) bardzo ważnym elementem promującym eksport było „wzbudzenie woli narodu do eksportu”; to hasło miało największy wpływ na sukcesy japońskie; można to wyjaśnić na gruncie analizy społeczeństwa tego kraju, w żadnym wypadku na gruncie jakiejkolwiek teorii ekonomicznej; Polacy są narodem przekornym - propaganda przynosiła odwrotny efekt; w Japonii natomiast (poza tym, że powstała Najwyższa Komisja Do Spraw Eksportu) powstawały w zakładach kółka propagujące eksport, zrzeszano ludzi dla wzrostu produktywności; należy tu wspomnieć o ważnej zasadzie „on tak powiedział”, zakorzenionej w mentalności tego narodu - oznacza ona, że jeżeli ktoś wyższy w hierarchii coś powiedział lub zasugerował, to jest to święte, nie można tego zmienić, Japończycy nie wyobrażają sobie, że można by było postąpić wbrew tej sugestii.

Przez długi czas w Japonii istniały tylko dwa rodzaje małżeństwa: małżeństwo z sugestii (szefa - szef „sugerował” nie tylko kiedy się ożenić, ale także z kim) i małżeństwo z ogłoszenia; w ostatnim czasie pojawiło się małżeństwo z miłości;

kiedy grupa Japończyków podczas pobytu w Polsce dziwiła się dlaczego w całej wsi są takie same anteny (prawdopodobnie innych nie można było kupić) najwłaściwszą odpowiedzią było, że „sołtys zasugerował”; było to dla nich całkowicie zrozumiałe;

powyższe przykłady pokazują, że jeżeli rząd mówi o „wzbudzaniu woli narodu do eksportu”, to tak musi być;

5) modernizacja zarządzaniem w firmach; rząd sformułował zasadę, że pracownicy i pracodawcy powinni współpracować; ukształtował się specyficzny system:

a) przełożony siedzi w jednej sali z podwładnymi, ale wyżej - całe biuro pracuje przez cały dzień, nikt nie podniesie głowy znad biurka, gdy patrzy na niego szef;
b) w firmach często odbywają się zebrania z udziałem całego personelu; choć narady są częste, nie są długie: istnieje „naturalna selekcja głupich głosów”, która wynika ze specyfiki całego systemu awansowego tj. na wyższe stanowisko wybiera się kogoś, kto nigdy nic głupiego nie powiedział (najczęściej dlatego, że nigdy się nie odzywał);
c) sukcesy Japonii nie sposób wyjaśnić bez omówienia struktury picia alkoholu w tym kraju - jest ona tam pionowa, w przeciwieństwie do Polski, gdzie jest ona pozioma <horyzontalna> (przy czym nie chodzi tu o efekt finalny picia!); struktura pozioma oznacza, że pije robotnik z robotnikiem, a dyrektor z dyrektorem, podczas gdy w Japonii szef spotyka się po pracy ze swoim personelem, aby uczcić udany dzień pracy, a że każdy jest udany spotyka się codziennie (żona Japończyka martwi się, gdy wraca on do domu prosto po pracy, oznacza to, że firma źle prosperuje); podczas tych wieczornych biesiad Japończycy dyskutują tylko o pracy, wtedy robią to bez zahamowań i powstaje wiele pomysłów innowacyjnych.

To wszystko się teraz zmienia, ale na takiej logice wypłynęła gospodarka japońska. Teraz próbuje się promować import, co jest szalenie trudne.

3. Kryterium społecznej adekwatności

Polityka gospodarcza spełnia je, gdy gwarantuje realizację celów społeczeństwa. Trzeba dobrze rozumieć pojęcie celów społeczeństwa. W literaturze ekonomicznej często nie wyjaśnia się, co to oznacza, co jest niedopuszczalne. Często utożsamia się cele społeczeństwa z jego potrzebami. Nie jest to poprawne, gdyż potrzeby również nie mają ugruntowanej definicji, nie ma więc, co za tym idzie kryterium pomiaru. Ale nawet uchylając te założenia okazuje się, że potrzeby społeczne są kategorią realnie nie do osiągnięcia, nie wynikają z ekonomii, mogą się kształtować np. pod wpływem naśladownictwa.

Cele społeczne to zapotrzebowanie zgłaszane przez dane społeczeństwo na różnego rodzaju dobra i usługi w określonym czasie.

3.1 Rodzaje celów społecznych

Można je wyróżnić tylko identyfikując cele na wysokim stopniu ogólności (inaczej trzeba badać dla określonego społeczeństwa w określonym czasie).

Wyróżniamy następujące rodzaje celów społecznych:

1) konsumpcyjne;
2) ekologiczne - zapotrzebowanie na określone otoczenie ekologiczne;
3) instytucjonalne - zapotrzebowanie na określoną infrastrukturę państwa, gwarantującą bezpieczeństwo publiczne i zewnętrzne państwa, stabilność życia (zabezpieczenie przed stratą pracy, zdrowia, majątku itd.).

Do celów instytucjonalnych należy też zaliczyć zapotrzebowanie na określoną religię (choć te cele w dużej części należą do celów konsumpcyjnych: śluby, chrzty, pogrzeby, etc.). Niektóre cele religijne mają wymiar bardziej globalny (np. respektowanie wartości danej religii przez społeczeństwo danego państwa). Szczególnie silnie te cele przejawiają się w biednych krajach islamskich i buddyjskich. Takim przykładem jest Iran, gdzie doszło do rewolucji religijnej.

Rewolucja ta nie byłaby możliwa, gdyby nie ekspansja japońskiej elektroniki na rynkach krajów islamskich. Bowiem, gdy Ajatollah Homeini był na wygnaniu, szalenie modne było słuchanie go na kasetach. W jaki sposób Homeini przekonywał do buntu przeciw kulturze zachodniej? Otóż twierdził, że wszystkie kobiety mają obowiązek nosić czado, znaczna część kobiet islamskich była za tym, aby wszystkie były jednakowo piękne.

3.2 Właściwości celów społecznych

Są one kategorią obiektywną tzn. kształtują się w sposób całkowicie niezależny od woli i intencji jakiegokolwiek ośrodka polityki gospodarczej (ta właściwość była przez długi czas ignorowana w Polsce). Z obiektywności celów społecznych wynika, że cele te można identyfikować, ale nie można ich ustalać - cele ustalone są zawsze subiektywne, więc istnieje małe prawdopodobieństwo, że pokryją się one z prawdziwymi celami.

 Mają historyczny charakter (cele zmieniają się w czasie i dlatego należy je ciągle analizować).
 Mają charakter grupowy, warstwowo-klasowy. Mogą w tym samym czasie znacznie różnić się pomiędzy sobą. Mogą być to cele antagonistyczne - realizacja celów jednej grupy oznacza niemożliwość realizacji celów innej grupy. Adekwatna polityka gospodarcza to taka, która łagodzi konflikty interesów różnych grup społecznych państwa. Często jest to bardzo trudne.

3.3 Klasyfikacja celów społecznych

3.3.1 Mierzalność celów

Celami mierzalnymi są cele konsumpcyjne, a również ekologiczne (można mierzyć jaką część dochodu społeczeństwo jest skłonne oddawać na ekologię). Kłopot jest z mierzalnością niektórych celów instytucjonalnych, ale zwykle łatwo można mierzyć dochód jaki chciałoby przeznaczać społeczeństwo na różne instytucje. Trudno jest mierzyć np. takie rzeczy jak fanatyzm religijny.

Niko to piękne historyczne miasteczko w Japonii, bardzo pielęgnowane, choć kojarzy się z szogunatem, którego symbolem były trzy małpy z Niko („nie widzę, nie słyszę, nie mówię”). Były to bardzo okrutne czasy, podniesienie głowy, przy kimś wyższym w hierarchii kończyło się jej ścięciem. Im niżej na piramidzie, tym gorzej. Najwyższym przywilejem tych, którzy byli na samej górze piramidy to decydowanie o tym, w jaki sposób umierają. Niższa klasa mogła już tylko decydować o momencie śmierci: dawało się pozwolenie na ścięcie głowy przez dotknięcie miecza. Kolejna klasa również mogła decydować o momencie swojej śmierci, ale nie mogła dotknąć miecza - dotykała buraka cukrowego. Taki skazaniec, jeżeli sam był cierpliwy, mógł bardzo długo przetrzymać kata.

Niko w części znajduje się u podnóża góry, a w części na samej górze. Na szczyt góry prowadzi autostrada zwana drogą 33 zakrętów, wjazd autokarem po stromym zboczu budzi wśród turystów wiele emocji. Na górze znajduje się bardzo czyste jezioro. Jest tam też najdroższa winda świata - za 100^[3] jenów można zjechać do podnóża wodospadu. Na dole znajduje się siedziba szogunatu. Po drogach biega tam pełno dzikich małp.

3.3.2 Nakładochłonność

Mierzalne cele zawsze są nakładochłonne, niemierzalne są nienakładochłonne

3.4 Czynniki celotwórcze

3.4.1 Dochód społeczeństwa

Im wyższy dochód, tym większą wartość mają cele konsumpcyjne społeczeństwa. Istnieje wiele przypadków państw, które potwierdzają tę regułę. Spożycie ryżu w Chinach jest większe niż w Japonii, ale nie oznacza to, że cele są większe w Chinach (należy patrzeć na wartość spożycia, a nie na ilość).

Ciekawym przykładem będzie również dynamiczna analiza spożycia ryżu w Japonii. Najpierw jedzono tam sam ryż, później proporcje się zmieniały: coraz mniej ryżu a więcej dodatków, aż do wyeliminowania ryżu, czyli jedzenia najbardziej wykwintnego Suszi.

W miarę upływu czasu zmienia się również pojęcie luksusu, w miastach japońskich już od dłuższego czasu nikt nie fascynuje się elektroniką i motoryzacją - bo stały się one powszechne i tanie. W mieście można mieć tylko jeden samochód, trzeba mieć zezwolenie z gminy i miejsce parkingowe, a nigdy nie można mieć więcej niż jednego miejsca parkingowego. Na wsi można mieć nieograniczoną ilość, bo nie ma problemów z parkowaniem. Wieś była bardzo biedna do połowy lat 70-tych. Później rząd zaczął prowadzić politykę dla utrzymania własnego rolnictwa, chłopi zaczęli być bardzo bogaci i faszerują gospodarstwa i domy elektroniką - to jest dla nich ekscytujące. W mieście fascynują się np. ręcznie malowanym papierem, ręczna robota jest dużo droższa od elektroniki.

W Japonii są obecnie dwa rodzaje hoteli:

- w stylu zachodnim (marmury, złoto, kryształy, pełno elektroniki - żeby skorzystać z łazienki trzeba długo studiować instrukcję obsługi);
- w stylu spartańskim, bez łóżka, odrapane ściany itp. (nieporównanie droższe od tych pierwszych).

Otrzymany podarunek - rzeźba niedźwiedzia w drewnie - wart półtorej tojoty trzeba było wywieźć nielegalnie z Japonii. W Polsce góral zgodził się wystrugać taki w pół godziny.

Zależność między dochodem społecznym a wartością celów społecznych jest nieproporcjonalna, zależy też od mentalności itp. Społeczeństwa ubogie nie generują np. celów ekologicznych, ruchy ekologiczne pojawiły się dopiero przy wysokim dochodzie państwa. Politykę ekologiczną państw ubogich finansują państwa bogate.

Istnieją przykłady, pokazujące, że społeczeństwa zamożniejsze więcej przeznaczają na instytucje państwa. W niektórych przypadkach w miarę wzrostu dochodu społecznego rosną jego cele instytucjonalne, a po przekroczeniu pewnego punktu spadają. Wyjaśnieniem takiego faktu może być to, że bogate społeczeństwa coraz mniej potrzebują instytucji państwa. Potem pojawiają się cykliczne okresy, kiedy znów rośnie zapotrzebowanie na te instytucje - bo bogaceniu się społeczeństwa towarzyszy pauperyzacja jego części.

Co należy rozumieć przez dochód społeczeństwa? Jest to kategoria jednorodna tylko w sensie formalnym (kwota środków finansowych lub rzeczowych). Dochód społeczeństwa należy rozpatrywać w dwóch wymiarach: 1) wypracowany przez społeczeństwo; 2) będący do dyspozycji społeczeństwa. Możliwe są trzy przypadki.

I. 1) = 2) - tzn. społeczeństwo dysponuje całym wypracowanym przez siebie dochodem.
II. 1) > 2) - np. gdy państwo zabiera część dochodu i lokuje w dziedzinach nie sprzyjających osiągnięciu celów społecznych; jeżeli dochód wypracowany przez społeczeństwo rośnie to rosną też cele społeczeństwa, niezależnie ile tego dochodu mu się zabierze.
III. 1) < 2) - taka sytuacja występuje w bogatych krajach arabskich (np. Kuwejt) oraz w krajach zaciągających wysokie pożyczki; dochód, którym społeczeństwo dysponuje kreuje cele - zaciągnięte kredyty często nie służą realizacji osiągnięć, które podniosą poziom celów społecznych.

3.4.2 Liczebność społeczeństwa

Społeczeństwo bardzo liczebne ma wysokie cele. Problem omówimy na przykładzie Polski.

W okresie powojennym w Polsce istniała równowaga pomiędzy celami konsumpcyjnymi i ich realizacją. Cele instytucjonalne nie były realizowane. Należy pamiętać, że społeczeństwo po wojnie nie mogło mieć wielkich celów konsumpcyjnych.

Dochód wypracowywany przez społeczeństwo rósł, a więc systematycznie rosły cele konsumpcyjne społeczeństwa. Państwo zabierało bardzo dużo dochodu nie realizując celów społeczeństwa. Za rosnącymi celami społecznymi nie nadążały cele gospodarcze. Stąd kolejne bunty społeczne, po których państwo na krótko zwiększało konsumpcję. Reformy Gomułki były płytkie i krótkotrwałe, zaopatrzenie rynku na krótki czas uległo poprawie. Gierek obiecywał dużo: początkowo rosły płace, rozkręcały się inwestycje, były wolne soboty, na rynku pojawiły się nieznane dotąd towary, jak banany i pomarańcze, maluch miał być samochodem dla całej rodziny. Jednak zaciągnięte kredyty, otwarcie na zachód, brak reglamentacji informacji o tym, co się dzieje na zachodzie - to wszystko mocno nakręcało wzrost celów społecznych. Po jakimś czasie społeczeństwo zjadło ostatniego pomarańcza i rynek zaczął pustoszeć. 76 r. - bunt w Radomiu. VIII. 1980 r. - NSZZ „Solidarność”, legalna organizacja mająca 10 tys. członków i cele roszczeniowe: polityczne i ekonomiczne. Cele społeczeństwa rosły, a zdolność gospodarki do ich realizacji nie poprawiała się - system musiał więc upaść.

3.5 Podsumowanie

Politykę gospodarczą można uznawać za społecznie adekwatną, gdy zapewnia realizację celów społecznych. Istnieją dwa warunki adekwatności:

1) polityka gospodarcza musi zapewniać optymalną alokację zasobów z punktu widzenia zdolności gospodarki do realizacji celów społeczeństwa;
2) polityka gospodarcza musi gwarantować optymalne wykorzystanie zasobów pracy i kapitału; wszelkie marnotrawstwo zasobów oznacza ograniczenie możliwości realizacji celów.

III. Polityka gospodarcza jako dyscyplina naukowa

W przypadku polityki gospodarczej wciąż trwają kłótnie o genezę. Część twierdzi, iż jej narodziny to czasy merkantylizmu, bo merkantylizm jako pierwszy wysuwał zalecenia pod adresem polityki gospodarczej. W czasach merkantylizmu nie było jednak jeszcze nawet ekonomii jako dyscypliny naukowej.

Część ekonomistów upatruje początek polityki gospodarczej w czasach Keynsa. Jeszcze inni w ekonomii dobrobytu, która formułowała określone zalecenia pod adresem polityki gospodarczej.

Warunkiem istnienia każdej dyscypliny naukowej jest istnienie obiektywnego zjawiska badania. Celowa jest analiza innych dyscyplin naukowych, aby określić przedmiot badań polityki gospodarczej.

1. Analiza pokrewnych dyscyplin naukowych

1.1 Ekonomia

Za moment narodzin ekonomii jako dyscypliny naukowej uważa się rok 1776 (dzieło Adama Smitha).

1.2 Zarządzanie

1.2.1 Teoria Taylora

Teoria zarządzania została zapoczątkowana w 1911 roku książką Taylora Zasady naukowego zarządzania. Przed Taylorem praca w fabrykach była bardzo nieuporządkowana. Taylor szukał najlepszej organizacji, prowadził eksperymenty np. zwiększając produktywność przez zwiększanie motywacji (podnosząc płace).

1.2.2 Nurt idealnej biurokracji

Max Weber i Henry Fire (Francuz; czyt. Fajor) są twórcami nurtu idealnej biurokracji. Wyróżniają 6 cech:

1) podział pracy;
2) hierarchiczna struktura organizacji;
3) formalna selekcja członków organizacji;
4) formalny podział funkcji;
5) niepersonalność <bezosobowość>;
6) profesjonalny charakter managerów; wcześniej menedżerami byli właściciele firm, w XX w. firmami zaczęli zarządzać profesjonaliści.

Fire zasłynął w świecie, tym że sformułował uniwersalną wiązkę funkcji menedżerskich: planowanie; organizowanie; wydawanie poleceń; koordynacja; kontrola. Obecnie zredukowane do 4 „pudełek”: planowanie; organizowanie; przewodzenie; kontrola. Fire sformułował także słynne 14 zasad zarządzania.

1.2.3 Podejście behawiorystyczne

Kolejne podejście to podejście behawiorystyczne. Dostrzeżono, że człowiek różni się od maszyny. Punkt wyjścia dla tej teorii to książka Psychologia i efektywność w przemyśle z 1913 roku. Ta książka pozostała bez echa. Dopiero badania Eltona Mayora zrobiły furorę. W 1924 roku w słynnej firmie elektrycznej w USA przeprowadził eksperyment. Próbował udowodnić, że w oświetlonym środowisku efektywność pracy rośnie. Grupa eksperymentalna pracowała przy poprawiającym się natężeniu światła, grupa kontrolna cały czas przy tym samym natężeniu. W obu grupach wzrosła produktywność. Gdy w grupie eksperymentalnej natężenie oświetlenia spadało produktywność też rosła.^[4]

W 1927 roku Mayor doszedł do wniosku, że pieniądze nie są największym motywem do wydajnej pracy. Mówił, że o wydajności decyduje mentalność grupy, stosunki między menedżerami a robotnikami. Człowiek może wydajnie pracować jeśli jest zadowolony. Podejście behawioralne miało ogromny wpływ na styl organizacji pracy na całym świecie.

1.2.4 Podejście ilościowe

Podejście ilościowe powstało w czasie II wojny światowej w Anglii. Wojsko szukało wtedy optymalnej alokacji sił powietrznych w wojnie z Niemcami i zwróciło się do matematyków. Techniki ilościowe przez nich opracowane po wojnie zaczęto stosować w wielu korporacjach. Ford zatrudnił grupę oficerów, którzy zajmowali się optymalizacją w czasie wojny.

1.2.5 Próba syntezy

1911-1960 to okres rozmaitości w zarządzaniu (istniały 4 podejścia zajmujące się tym samym obiektem z różnego punktu widzenia: pierwsze dwa widziały człowieka jako maszynę, trzecie patrzyło z punktu widzenia psychologii, a czwarte - optymalnej decyzji).

Pod koniec lat 60 poszukiwano syntezy różnych pojęć. W XII.1961 roku został opublikowany artykuł Harolda Kunca Dżungla w teorii zarządzania, który liczył 14 stron. Kunc zintegrował różne pojęcia procesowe - zarządzanie jako powtarzający się proces (reprezentuje się je tymi „pudełkami”, o których była mowa wyżej).

2. Wątek metodologiczny

2.1 Kryteria podziału nauki

2.1.1 Podejście normatywne i pozytywne

Jeżeli w literaturze ekonomicznej znajdują się słowa typu „powinno”, to jest to typowe podejście normatywne. Nie ma ono nic wspólnego z nauką, jest dopuszczalne w propagandzie. Podejście pozytywne nie szuka odpowiedzi na pytanie jak powinno być, objaśnia tylko dlaczego tak jest / było. Podejście pozytywne analizuje tylko rzeczywistość gospodarczą, nie może analizować przyszłości.

2.1.2 Z uwagi na przedmiot badania

2.1.2.1 Podejście modelowe

Obiektem badanym jest model a nie rzeczywistość gospodarcza. W praktyce opieramy się na pewnych założeniach.

2.1.2.2 Podejście faktograficzne

Polega na wyłącznym badaniu rzeczywistości, tylko fakty służą do objaśniania rzeczywistości gospodarczej. Zbieranie i analiza faktów jest bardzo żmudne, tylko to jednak pozwala na odkrywaniu prawdy o rzeczywistości.

2.1.3 Determinizm lub stochastyczność zjawisk

Według podejścia stochastycznego zjawiska gospodarcze kształtują się w pewien sposób przypadkowo, nie można wszystkiego wyjaśnić. Determinizm twierdzi, że nic na świecie nie dzieje się w sposób przypadkowy, wszystko można wyjaśnić.

2.1.4 Zmatematyzowane <ilościowe> i niezmatematyzowane <jakościowe> podejście

W tym przypadku podział jest bardzo skomplikowany. Samo zastosowanie matematyki jeszcze o niczym nie świadczy. Podejście ilościowe nie bada rzeczywistości gospodarczej, a bada świat liczb, który przenosi na tę rzeczywistość.

(...)^[5] „już kompletnie nie myślę, wczoraj pracowałem z ekipą japońską”

(...)tak wyśrubowano finezję abstrakcji(...)

2.1.5 Uniwersalizm

2.1.5.1 Podejście uniwersalne

Podejście to poszukuje bezwzględnej prawdy na temat rzeczywistości gospodarczej np. wnioskowanie o populacji na podstawie badań odcinka. Dąży się tu do uogólnień, formułowania recept, które mogą znaleźć zastosowanie w każdej gospodarce. J. Sacks bez zmrużenia oka podawał recepty dla Polski takie same jak dla Boliwii. Powstała już teoria transformacji systemowej, chociaż sama transformacja jeszcze nie nastąpiła.

2.1.5.2 Podejście relatywne

Zjawiska gospodarcze mają względny charakter, nie ma uniwersalnych recept. O polityce gospodarczej można mówić tylko w danym miejscu i czasie.

Powyższe podziały zawsze mają charakter dychotomiczny, w rzeczywistości nie zawsze zjawiska podlegają takim podziałom.

2.2 Historyczne kształtowanie się podejść metodologicznych

2.2.1 Podejście systemowe

Zrobiło furorę 7w połowie lat 60-tych. System to zbiór wzajemnie powiązanych elementów, tworzących całość. Rozpatruje się systemy zamknięte (nie ulegają wpływowi otoczenia i nie mają wpływu na otoczenie) oraz systemy otwarte (są w stanie dynamicznych interakcji z otoczeniem).

Ta idea była sformułowana w zarządzaniu w latach 30-tych przez behawiorystów. W tym okresie publikacje na ten temat były jednak zupełnie niezauważone. W l. 70-tych podejście systemowe dotarło również do Polski i było bardzo popularne.

Jest to jednak podejście mało oryginalne. Systemy w gospodarce istnieją od pojawienia się wspólnoty pierwotnej.

2.2.2 Podejście przypadków

Powstało w II połowie lat 80-tych. Do tego czasu metodologia była oparta na idei dowodzenia, że jeżeli wystąpi zjawisko x to wystąpi zjawisko y. Dla przykładu Keynes dowodził, że jeżeli w gospodarce istnieją niewykorzystane siły wytwórcze to mechanizm rynkowy nie prowadzi do kształtowania się równowagi w gospodarce na rynku produktów; jeżeli państwo nie podejmie w takich warunkach określonych działań to doprowadzi do stagnacji.

Podejście przypadków dodaje do starej konwencji (jeżeli x to y) dodatkowe założenie (pod warunkiem występowania warunków z). Wywraca to całą dotychczasową ekonomię, bo stwierdza się, że żadna z teorii nie ma charakteru uniwersalnego.

Na przykład na gruncie teorii tradycyjnej twierdzenie jeżeli przylatuje dużo bocianów to rodzi się dużo dzieci dla Polski można potwierdzić empirycznie. Teoria ta nie wyjaśni jednak fenomenu rodzenia się dzieci, w strefach, gdzie nie występują bociany - podejście przypadków pozwala to wyjaśnić. Na czym polega ta rewolucja:

- dodatkowa zmienna z może być bardzo pojemna;
- badania zmiennej z muszą prowadzić do wniosku, że świat badany jest niepowtarzalny w czasie i przestrzeni.

Podejście to sformułowano w USA. W tym samym czasie w Japonii sformułowano podejście deskryptywne.

2.2.3 Podejście deskryptywne

Krytykuję ono ekonomię tradycyjną przede wszystkim za to, że analizuje ona gospodarkę, której nigdy nigdzie nie było. Ekonomia tradycyjna nie określa dobrze działań ludzi (według niej jedynym motywem ludzkiego działania jest pogoń za pieniądzem). Nigdy nie było takiego systemu gospodarczego, w którym regulatorem byłby tyko rynek.

Według teorii deskryptywnej każda gospodarka może być elementem analizy. Na podstawie literatury nie dowiemy się jak funkcjonowała gospodarka. Teorie ekonomii mogą być tylko uważane za jeden z faktów (ale nie za fakt wystarczający) do zrozumienia tej gospodarki. Podejście deskryptywne dowodzi, że pieniądz nie jest największym motywem ludzi.

Czy polskie społeczeństwo spełnia tradycyjne założenia ekonomii?(...)

Żadna gospodarka nie pasuje do ekonomii tradycyjnej, istnieją inne źródła motywacji niż pieniądz. Sama instytucja państwa nie jest tworzona przez rynek.

Tw. Jeżeli nie jest spełnione założenie, że jedynym celem społeczeństwa jest pieniądz to system gospodarczy państwa nie jest systemem rynkowym (dowód powyżej)^[6].

Przykład Japonii. Do 1862 japoński system gospodarczy stanowił całkowite zaprzeczenie gospodarki rynkowej (ustrój feudalny - szogunat). Życiem wieśniaków dysponowali właściciele ziemscy. Japonia była całkowicie odizolowana od świata. Chłopi nie mieli prawa opuścić wsi. Limitowano budowę statków i mostów, nie wolno było polować na zwierzęta. Gospodarowanie na roli i walka były jedynymi godnymi zajęciami. Handel był zajęciem niegodnym.

Później Japonia zaczęła otwierać się na świat pod przymusem. W 1867 roku nastąpiła restauracja cesarstwa rodu Meji, piętnasty szogun oddał władzę. Stosunki społeczne niewiele się zmieniły, poza tym, że stracił władzę szogunat. Rząd cesarski zaczął od polityki inwestycyjnej, założenia systemu bankowego opartego na banku centralnym i ogólnej walucie. Powstaje nowy majątek cesarski. W latach 70-tych zaczęła się prywatyzacja. Ustanowiono prawo, zgodnie z którym do zakupu majątku cesarskiego miały prawo tylko rody szlacheckie. Cesarz dyktował co, komu i za ile można sprzedać.

W czasach pierwszej wojny światowej system gospodarczy podporządkowany był celom militarnym. W okresie międzywojennym przemysłem i bankami rządzą rodziny dawnych feudałów. II wojna światowa to kolejny okres militaryzmu.

W latach 50-tych wg niektórych społeczeństwo japońskie spełniało założenia tradycyjnej gospodarki kapitalistycznej. Istnieją jednak zjawiska przeczące temu , np. japońska estyma do pracy - praca jest wartością samą w sobie, a nie źródłem zarabiania pieniądza. Tylko ludzie zapracowani mogą cieszyć się szacunkiem. Gdy pali się jednocześnie dom Japończyka i jego miejsce pracy Japończyk najpierw ratuje swoje miejsce pracy. Dlaczego? Odpowiedź jest bardzo prosta. No bo gdzie by pracował?!

Ludzie w Japonii chodzą szybko, żeby nie tracić czasu. Umawiając się na spotkanie wyznacza się zawsze odległy termin, aby pokazać jakim się jest zapracowanym. Spóźnianie się jest nie do pomyślenia.

Według ekonomii tradycyjnej pracodawca chce płacić pracownikowi jak najmniej, a pracownik zarabiać jak najwięcej - tak tworzy się cena pracy. W Japonii jednak jest inaczej. Nawet kupując coś Japończyk stara się zapłacić tyle na ile szacuje wartość zakupu, a sprzedawca za tyle sprzedać. Jest to zasada ekwiwalentności.

Obrót ryżu I rodzaju polega na tym, że rolnik sprzedaje ryż państwowej instytucji (do lat 60-tych tylko Nokio). Ryż zmienia właściciela po przejściu bramy Nokio, a nie w momencie zapłaty.

W autobusach japońskich nie ma kontrolerów, jest tylko automat do rozmieniania pieniędzy i puszka, w którą wrzuca się pieniądze za przejazd.

Specjaliści twierdzą, że Nokio jest główną przyczyną rozwoju rolnictwa. Nokio zajmuje się bardzo różną działalnością: finansową, ubezpieczeniową, handlową, produkcyjną, skupowaniem płodów rolnych. Prowadzi konta bankowe swoich członków (rolników). Prowadzi też działalność kredytową - istnieje bardzo skomplikowany, preferencyjny system kredytowania rolnictwa. Nokio prowadzi sklepy firmowe, w których członkowie tej organizacji są uprzywilejowanymi klientami. Sprzedaje produkcję rolników na giełdzie, zawiera umowy z wyprzedzeniem (przed wyprodukowaniem). Poza tym Nokio kupuje dla swych członków środki produkcji rolnej, prowadzi działalność doradczą, świadczy usługi typu opryski, zbiory oraz usługi weterynaryjne.

Jak Nokio realizowało politykę rolną państwa. Po wojnie Japonia była krajem głodującym. Rząd zaczął pobudzać gospodarstwa rolne do maksymalnej produkcji. Wkrótce okazało się, że zbyt dużo uprawia się ryżu. Od 69 roku polityka upraw ryżu jest limitowana, ograniczana przez państwo. Rząd japoński wyznacza stawki ograniczeń dla poszczególnych prefektur (prefektury produkujące słaby ryż mają większe ograniczenia). Na wsi stawki ogranicza sołtys. Nie wolno rozkazywać, ale wolno „sugerować”. Nokio jest organizacją dochodową chociaż nie we wszystkich formach działalności. Ma trzy aspekty działania: komercyjny, pomoc rolnikom i realizacja polityki rolnej państwa.

Przynależność do Nokio jest dobrowolna, ale wszyscy tam przystępują. W latach 80-tych jeden z rolników na Hokaido chciał sprzedawać bez pośrednictwa Nokio melony. W tym samym roku strajk dokerów spowodował, że melony zniszczyły się. Współpracując z Nokio gospodarstwo rolne nie może zbankrutować.

Organizacja Nokio^[7] (...). Prawo wyborcze (chyba w wyborach do zarządu) ma rolnik uprawiający pole przynajmniej 150 godzin rocznie (jest to członek zwyczajny Nokio). Liczba kandydatów jest zawsze równa liczbie miejsc do obsadzenia.(...)

Żadna japońska firma nie działa w kierunku zniszczenia konkurenta, chce po prostu utrzymać swoich klientów. Firma, która narusza interes społeczeństwa traci klientów, bo poziom jakości i cen jest mocno wyrównany - nie ma motywów do zmiany gustów. W USA firmy wyrywają sobie klientów. Sprzedaż eksportowa z Japonii jest gorsza jakościowo niż na rynek wewnętrzny, który jest bardzo wymagający.

Fizjokratyzm wyjaśniał funkcjonowanie feudalizmu. (...) Po otwarciu się na świat w Japonii przez krótki okres fascynowano się ekonomią amerykańską. Kompletnie nie pasuje ona jednak do japońskiej gospodarki. Na początku XX wieku furorę robił marksizm.

W okresie międzywojennym ukształtowała się dzisiejsza gospodarka japońska..(...)

Istnieją dwa nurty w nauce japońskiej: anglo-amerykański i marksistowski. Ten drugi był głoszony przez 3 szkoły: feudalistyczną, robotniczo-chłopską i po wojnie przez szkołę prof. Uno Kozo (najpierw nazwisko później imię) (1897-1977). Jest to wielkie nazwisko. Był on zaliczany do grupy ekonomistów marksistowskich. W połowie lat 30-tych został aresztowany, wojnę spędził w więzieniu, po wojnie wrócił na uczelnię jako bohater. Wtedy opublikowano jego książkę napisaną przed wojną, zatytułowaną Zasady ekonomii politycznej. Była to unikalna teoria ekonomiczna, nie dająca się nigdzie zakwalifikować. Jedną z zasad była całkowita apolityczność nauk ekonomicznych. Szkoła Uno jest elitarna.

2.2.3.1 Przykłady zastosowania teorii deskryptywnej poza naukami ekonomicznymi.

Carlo Ginsburg (ur. 1939), włoski historyk, autor Ser i larwy (1996). Ginsburg dokonał tam studium schyłkowego okresu średniowiecza. Oparł swe studium na gruntownej analizie jednego z sądów inkwizycji nad bogatym chłopem, mieszkającym niedaleko Wenecji. Był on bogaty i czytał książki. Podpadł inkwizycji, gdyż po 50 roku zaczął głosić heretyckie poglądy. Głosił na przykład, że „Anioły są jak larwy wypełzające z sera”. Proces był długi, chłop był elokwentny, powstała niezwykle bogata dokumentacja. Ginsburg opisał stosunki średniowieczne przez ten obiekt.

Geertz w 1973 roku wydał pracę zatytułowaną Interpretacja kultur, wybrane eseje Klifforda Geertza. Przedstawił w niej wyniki badań antropologicznych na wyspie Jawie, posługując się metodą deskrypcyjną.

Amerykański socjolog Oska[r] Lewis (ur. 1914) w 1961 roku opublikował pracę Dzieci Sanchesa, poświęconą warstwie biedoty w Meksyku. Jest to intensywny wywiad z rodziną Sanchesa.

Japońscy badacze przez pewien czas nie pisali na temat metodologii deskryptywnej, gdyż nie zdawali sobie sprawy z jej oryginalności.

Wykaz prac prof. Kaji poświęconych metodzie deskryptywnej:

Artykuł Japońska ekonomia deskryptywna w Życiu gospodarczym z XII.1992 roku.

Ekonomia japońska i japoński(...) (1994)

Eseje o japońskiej ekonomii i gospodarce (1996)

Początkowo nazwa deskryptywizm nie podobała się Japończykom, ale stopniowo zaczynają się do niej przekonywać.^[8]

2.2.3.2 Cechy badania deskryptywnego

2.2.3.2.1 Obiektywizm

Obiektywizm podejścia deskryptywnego przejawia się w dążeniu do uniknięcia założeń badawczych (ma być ich jak najmniej). Obiektywizm wyłania się w fakcie zbierania informacji. Jeżeli z góry przyjęlibyśmy co jest ważne, wyniki badania byłyby subiektywne, zakończone tymi założeniami. Założenia są dopuszczalne, gdy już w miarę dużo wiemy o przedmiocie badania.

W tradycyjnej ekonomii badania podporządkowane są próbie dowodzenia określonej hipotezy. Prowadzi to do naginania faktów do przyjętej teorii. Najgłupszą hipotezę zdolny ekonomista jest w stanie udowodnić.

2.2.3.2.2 Wszechstronność

Przejawia się w dążeniu do zbadania wszystkich elementów, do poznania całej prawdy o obiekcie badanym. Wszechstronny opis ma ogromne znaczenie, gdyż umożliwia weryfikację wszystkich hipotez.

W ekonomii tradycyjnej uwagę koncentruje się tylko na tych czynnikach, które z góry uważa się za najważniejsze. Ekonomia tradycyjna bada tylko ekonomiczne zmienne, pomija takie jak psychologiczne, socjologiczne, itd.

2.2.3.2.3 Głęboka deskrypcja

Jest to dążenie do maksymalnie głębokiej obserwacji badanych obiektów, nigdy przedmiotu badania nie traktuje się jako „typowego”. Uniwersalne teorie dostarczają tylko bardzo ogólnych wiadomości. Japonia dostarcza mnóstwo przykładów, że na podstawie powierzchownych badań niewiele daje się wyjaśnić. Na przykład w latach 70-tych i 80-tych badania nad popytem wg tradycyjnej teorii doprowadziły do wyników sprzecznych z rzeczywistością.

2.2.3.2.4 Analiza mikroskopijna

Jest to patrzenie na całość z punktu widzenia części. Zbadany czynnik nie jest traktowany tu jako próba reprezentacyjna. Wszechstronność i głębokość badania w pełni gwarantuje, że badanie jest dobre.

2.2.3.3 Zasady i założenia podejścia deskryptywnego

1. Świat zjawisk gospodarczych jest niepowtarzalny w czasie i przestrzeni: w danym czasie nie funkcjonują dwa identyczne obiekty, np. systemy gospodarcze państw. Każdy obiekt ma swoją własną, niepowtarzalną specyfikę. Obiekty ekonomiczne ulegają ciągłym zmianom, świat zjawisk gospodarczych ma charakter dynamiczny. Wynika z tego także, że nie da się zbudować uniwersalnej teorii. Podażowcy formułują teorię pod adresem konkretnej gospodarki w konkretnym czasie. Przedmiotem badań mogą być tylko konkretne obiekty, np. konkretna polityka gospodarcza określonego państwa w ściśle określonym czasie. Dyskredytuje się pojęcie typowości, nie ma zjawisk typowych.
2. Wnioskowanie może dotyczyć tylko tych obiektów ekonomicznych, które zostały faktycznie gruntownie przebadane - nie wolno rozciągać wyników badań na całą rzeczywistość.^[9]
3. Nie ma uniwersalnych metod badawczych, zawsze przed rozpoczęciem badania trzeba szukać metody, która doprowadziłaby do najlepszego celu.
4. Punktem wyjścia do sformułowania teorii wyjaśniającej zachowanie obiektu zawsze musi być maksymalnie wszechstronne zbadanie zakończone precyzyjnym opisem. Zgodnie z podejściem deskryptywnym za wartościowy wkład do nauki można uznać sam opis funkcjonowania obiektu, bez teorii wyjaśniającej jego funkcjonowanie. Podejście tradycyjne formułuje same teorie bez opisu.
5. Podejście deskryptywne w badaniach ekonomicznych opiera się na zasadzie, że im bardziej bezstronny i wszechstronny jest opis zbadanego obiektu tym większa jest szansa na sformułowanie teorii na ten temat.
6. Zasada profesjonalizmu badań naukowych przejawia się w starannym doborze ekipy prowadzącej badania. Do zbierania faktów używa się najnowocześniejszej techniki.
7. Za prawdę w sensie naukowym wolno uznawać tylko to co faktycznie zostało zbadane. Każda informacja jest prawdziwa, nie można rozstrzygnąć prawdy.
8. Zasada oznaczoności obiektu: każdy obiekt badany musi być zdefiniowany w maksymalnie wąskim znaczeniu. Dla przykładu - co to jest mokre pole?
9. Im szersze znaczeniowo jest definiowanie danych obiektów, tym bardziej rosną szansę na możliwość ich porównania. Dla przykładu system podatkowy rozpatrywany jako zawłaszczenie części produkcji obywateli istnieje od początku istnienia państwa. Jeśli rozpatrzymy to bardziej szczegółowo, to okaże się, że nie ma dwóch takich samych systemów podatkowych. W sensie ogólnym ludzie są podobni, ale nie ma przecież dwóch jednakowych ludzi. Ekonomia tradycyjna pozostaje na zbyt ogólnym poziomie zjawisk - takim, aby można je było porównywać. Ekonomia podażowa podważa tak Keynsizm, jak i monetaryzm. Formułowała tylko jeden generalny wniosek pod adresem konkretnej gospodarki w danym czasie (USA w latach 70-tych): przekroczono wtedy dopuszczalne obciążenie systemu podatkowego.
10. Świat zjawisk gospodarczych ma charakter ściśle zdeterminowany. Przyczyny są czasem trudne do określenia, ale zawsze istnieją.^[10]

IV. Problematyka systemu gospodarczego

Polityka gospodarcza zawsze jest prowadzona w ramach określonego systemu. Z drugiej strony system gospodarczy stanowi rezultat polityki gospodarczej. Im bardziej ogólna jest definicja systemu gospodarczego tym bardziej jest trafna, ale tym mniej daje wiadomości. Analizować system gospodarczy można poprzez trzy podsystemy: układ organizacyjny gospodarki, układ regulacji i układ zjawisk sfery realnej gospodarki.

1. Analiza trzech podsystemów

1.1 Układ organizacyjny gospodarki

1.1.1 Rodzaje podmiotów występujących w gospodarce

Ogólnie można je podzielić na podmioty szczebla centralnego i szczebla podstawowego. Elementem podmiotu szczebla podstawowego jest gospodarstwo domowe. Na tej podstawie w czasach PRL-u planowano liczbę mieszkań. Nie uwzględniono jednak, że to liczba gospodarstw była bardzo niska z powodu niskiej liczby mieszkań. Liczbę mieszkań (M) określano wg wzoru:

M = ΔG + N₀ + L, gdzie

ΔG - przyrost liczby gospodarstw

N₀ - istniejące gospodarstwa

L - liczba likwidowanych mieszkań

1.1.2 Rodzaje własności w państwie^[11]

1.1.3 Struktura decyzyjna

Struktura decyzyjna to osoby, które podejmują fundamentalne decyzje gospodarcze: jakie dobra i usługi są potrzebne w danej gospodarce, ile jest tych dóbr i usług, jaki jest sposób wytwarzania w tej gospodarce, gdzie się wytwarza, w jaki sposób się dzieli wytworzone dobra.

1.2 Układ regulacji

1.2.1 Planowania

Planowanie jest elementem każdego systemu gospodarczego, w szerszym znaczeniu przez planowanie rozumie się procedury formułowania przyszłego przebiegu zjawisk gospodarczych i efekty tych procedur. System można podzielić na centralny system planowania i autonomiczny system planowania.

1.2.1.1 Centralny system planowania

Jest to planowanie na szczeblu centralnym. Możemy wyróżnić dwa jego rodzaje.

1.2.1.1.1 Pełnozakresowe planowanie centralne

W tym przypadku szczebel centralny usiłuje (!) ująć w planie wszystkie zjawiska i procesy gospodarcze (prawie nigdy mu się to nie udaje). W Polsce istniał de facto do końca lat 60-tych.

1.2.1.1.2 Niepełnozakresowe planowanie centralne

Tu szczebel centralny ogranicza się do planowania wybranych zjawisk społeczno-gospodarczych. Istnieje w systemach zbliżonych do rynkowych.

1.2.1.2 Autonomiczny system planowania

Jest to planowanie na szczeblu przedsiębiorstwa.

1.2.2 Parametrów regulacyjnych

Obejmuje wszystkie zewnętrzne w stosunku do podmiotów gospodarczych wielkości, oddziałujące na zachowanie się tych podmiotów.

1.2.2.1 Cena

W systemie gospodarczym na ogół zawsze mamy do czynienia z takim parametrem jak cena. Parametr ten może być ustalony centralnie lub może być elementem autonomicznym <rynkowym>. Państwo ingeruje na ceny np. poprzez podatki pośrednie.

Płaca jest to cena usługi świadczonej przez pracownika najemnego. Do 1989 roku płace były ustalane centralnie, teraz na ogół na świecie płace kształtują się nie tylko pod wpływem rynku.

Zysk jest to cena płacona właścicielom kapitału i majątku.

1.2.2.2 Stopa procentowa

1. Kredytów udzielanych przez bank centralny.
2. Obligacji państwowych.
3. Banków komercyjnych.

1.2.2.3 Stopa podatkowa

1. System podatku dochodowego.
2. Podatek VAT.
3. Podatek akcyzowy.
4. Podatek od spadku i darowizn.
5. Podatek od nabycia praw majątkowych przez zasiedzenie (w Polsce).

1.2.2.4 Kurs walutowy

Gdy kurs walutowy kształtuje się w sposób autonomiczny dostarcza nam informacji o kondycji gospodarki. Zależy on wtedy od popytu na walutę danego państwa, a jeśli gospodarka tego państwa dobrze się rozwija, to ten popyt jest duży.

Jeśli kurs walutowy jest ustalany centralnie, to nie może być uważany za czynnik rozwoju gospodarki. Jest wtedy instrumentem polityki.

Z reguły, gdy gospodarka jest stabilna realizuje się politykę stałego kursu walutowego z drobnymi korektami. Jeśli gospodarka przeżywa recesję rządy skłonne są do dewaluacji kursu walutowego. Opłacalny jest wtedy eksport, ale nieopłacalny jest import.

1.2.2.5 Cła

(Importowe i eksportowe)

Poziom ceł ustala się procentowo do całości lub w stosunku do nadwyżki ponad pewną ilość. Zastosowanie ceł najczęściej spotyka się z odwetem innych państw, poza tym zwiększa przemyt. Cła eksportowe są bardzo rzadkim zjawiskiem.

1.2.2.6 Kontyngenty na import

Wyróżniamy kontyngenty absolutne (całkowicie blokują przywóz od pewnego pułapu) i bezcłowe (od nadwyżki ponad pewien pułap trzeba zapłacić cło). Decydowanie o koncesji sprzyja korupcji.

(...)Emerytury rolnicze w Japonii wypłacane są od 60 roku życia, pod warunkiem zaprzestania płacy. Jeśli nie ma komu oddać ziemi (brak potomków) trzeba ją sprzedać poprzez komitet agrarny. Wystarczy sama deklaracja chęci sprzedaży ziemi, żeby otrzymać emeryturę (tzn. dostanie się ją również, gdy nie ma chętnego do jej nabycia).

Każde gospodarstwo w Japonii musi mieć minimalny dochód określony przez państwo, gdy ma zbyt niski otrzymuje wyrównanie od państwa. Nie istnieje ogólnojapoński wskaźnik, zależy on od regionu (w bogatszych regionach jest wyższy) i od sytuacji życiowej rodziny.

1.2.2.7 Normy

1. Nakazowe.
2. Zakazowe.
3. Techniczne.
4. Technologiczne.

Są one zawsze przejawem polityki gospodarczej państwa.

Większość parametrów można dzielić na centralne i autonomiczne. Takie są bieguny systemu. Rzeczywiste systemy nie są jednak skrajnymi. Autonomiczność może być ograniczona.

1.2.3 Pobudzania

Subsystem pobudzania określa sposób kształtowania się korzyści lub strat danego podmiotu gospodarczego z tytułu jego określonej działalności w danych warunkach wewnętrznych. Składa się on z celów działania, elementów motywujących oraz sposobów powiązań między celami i elementami motywującymi. Rozumiany w ten sposób system pobudzania może mieć charakter centralny lub autonomiczny.

1.2.3.1 Centralny

Jest sztucznie skonstruowany i pobudzany. Jego postać zależy wyłącznie od konstruktorów systemu. Teoretycznie mógłby działać w sposób sprawny, gdyby spełniał warunki:

 przejrzystości (tj. był zrozumiały dla tych, których ma pobudzać);
 spójności (każdy cel jest powiązany z określonym elementem motywującym i każdy element motywujący jest powiązany z jakimś celem; w całym okresie PRL-u płace (podstawowy element motywacyjny) nie były powiązane z żadnym celem.

1.2.3.2 Autonomiczny

Kształtuje się samoczynnie, wyłącznie poprzez rynek. Może istnieć w warunkach własności prywatnej, jak i państwowej (Jugosławia w okresie komunizmu).

W systemie Jugosławii lat 50-tych, 60-tych i 70-tych funkcjonował jeden cel: maksymalizacja płac. Elementem motywującym też były płace (system przejrzysty, spójny itd.). Polityka proimportowa (wysoki kurs dinara) spowodowała, że ciężko było eksportować i przedsiębiorstwa bankrutowały.

Mogłoby się wydawać, że system autonomiczny w ramach państwowych przedsiębiorstw nie może działać (robotnicy decydowali o płacach). Jednak przedsiębiorstwa się rozwijały. Zysk nie mógł być siłą napędową, ale ekspansja inwestycyjna była możliwa. Rada pracowników decydowała kogo zatrudnić na stanowisku dyrektora i w zarządzie firmy. Jeśli w firmie działo się źle (pracownicy mieli zbyt niskie płace) to rada robotnicza wzywała kontrolę. Kontrolę przeprowadzały firmy komercyjne i jeśli przedsiębiorstwo działało źle to dyrektora wywożono na taczce i nie miał już więcej nigdzie szans na zatrudnienie. W Jugosławii minister nie był nadzorcą dyrektora.

Szybko rząd jugosłowiański zorientował się, że wysoki kurs dinara jest niekorzystny dla Jugosławii (odstraszał turystów zachodnich). Aby zapewnić konkurencyjny import otwarto więc granice. Dopuszczono import konkurencyjny^[12], aby każdy mógł wybierać między dobrami krajowymi i zagranicznymi. Bez tego rodzaju konkurencji nie było szans na sprawne działanie fabryk.

Otwarcie granic miało swoje dobre i złe strony. Plusem były wyjazdy z kraju na zachód ludzi o niskich kwalifikacjach. Pensja śmieciarza na zachodzie była w latach 70-tych porównywalna z pensją ministra w Jugosławii. Te pieniądze płynęły do Jugosławii przesyłane do rodziny, lub dlatego, że ludzie ci wracali do ojczyzny, a byli to już ludzie, którzy się czegoś nauczyli. Minusem było to, że ludzie wykształceni wyjeżdżali do Afryki, gdzie zajmowali wysoką pozycję społeczną. Ci ludzie do Jugosławii wracać nie chcieli. Ponoszono koszty ich edukacji, ale nie pracowali oni dla kraju, stąd kraj musiał upaść.

1.2.4 Zasilania

Określa on sposób dopływu środków do systemu gospodarczego i odpływu z systemu gospodarczego.

1.2.4.1 Centralny system zasilania

W centralnym systemie zasilania wszystkie środki płyną do budżetu i z budżetu państwa. Są tu różne możliwości: państwo może na przykład zawłaszczać całą produkcję i ponosić tylko koszty płac lub może zagarniać wszystkie surowce i sprzedawać je przedsiębiorcom.

1.2.4.2 Autonomiczny system zasilania

Cała dystrybucja odbywa się przez rynek, nigdy taki system nigdzie nie istniał.

1.3 Układ zjawisk sfery realnej gospodarki

Obejmuje on wszystkie zjawiska rzeczowe i finansowe w danej gospodarce. Można je podzielić na strumienie i zasoby. Strumienie rozpatrujemy w okresie czasowym (np. produkcja), zasób w jakimś punkcie czasowym (np. majątek).

2. Centralny a autonomiczny system gospodarczy.

2.1 Centralny system gospodarczy

System centralny to niekoniecznie system centralnie planowany. W systemie centralnym wszystkie systemy mają charakter zcentralizowany, a wszystkie podmioty gospodarcze są własnością państwa.

System centralny teoretycznie mógłby działać sprawnie, gdyby były spełnione określone warunki.

Po pierwsze musiałby istnieć system planowania, który dokonywałby optymalnej alokacji zasobów z punktu widzenia społecznego zapotrzebowania. Nigdzie na świecie nie wypracowano takiego systemu planowania. Jest to niezwykle trudne. Wtedy, gdy zaczęto wprowadzać planowanie nie było żadnych maszyn obliczeniowych ani komputerów, nie można było więc wyliczyć wszystkiego. Wymagałoby to zatrudnienia ogromnej masy ludzi nawet w dobie zaawansowanej techniki.

Drugim koniecznym warunkiem jest to, aby społeczeństwo ślepo poddawało się rozkazom, gdyż najważniejszym celem jest cel państwa. Nawet społeczeństwo japońskie nie poddaje się ślepo rozkazom. Na przykład w pewnej japońskiej wsi pojawił się kiedyś złodziej (sołtys kazał wtedy wszystkim mieszkańcom wioski napisać nazwisko złodzieja i wrzucić do skrzynki oraz zapowiedział, że otworzy skrzynkę, jeżeli kradzież się powtórzy - nigdy się jednak nie powtórzyła). Jedną ze specyficznych japońskich potraw jest ryba, którą przed wrzuceniem na ruszt moczy się w dwustuletnim sosie (ma bardzo specyficzny zapach więc sąsiedzi mogą się burzyć, gdy jest smażona przez osobę mieszkającą w bloku; w restauracji przygotowuje się ją na życzenie po wyjściu ostatniego klienta, który jej nie zamawiał). Sos ten trzeba codziennie mieszać. Potrawę przygotowuje się jedynie na jednej japońskiej wysepce. Otóż kiedyś, wbrew zakazowi spowodowanemu trzęsieniem ziemi, kilka osób pojechało na wyspę, aby pomieszać ten sos. Inny przykład. W latach 50-tych w Japonii opłaty za prąd były pobierane ryczałtowo od ilości punktów ujęcia prądu, przy żarówkach trzymano więc rozgałęziacz, aby można było podłączyć tam np. żelazko.

Skoro żadne społeczeństwo nie może być ślepo posłuszne władzy konieczne jest istnienie szeroko rozwiniętego aparatu kontroli i represji. Zakładając, że spełniony jest pierwszy z opisywanych warunków to ten warunek tłumaczy dlaczego system centralny nie może funkcjonować. Kontrola kosztuje. Trzeba zatrudniać nie tylko kontrolerów, ale i kontrolerów kontrolerów oraz kontrolerów kontrolerów kontrolerów i wszystkim dobrze płacić. Dużo kosztuje również aparat represji. W ten sposób maleją środki na realizację celów społeczeństwa. A jeżeli cele społeczne nie są realizowane to system prędzej czy później musi upaść. Przy tym im bardziej się przed tym upadkiem władza broni, wydając więcej na aparat represji, tym mniej idzie na cele społeczne i tym szybciej system musi upaść.

2.2 Autonomiczny system gospodarczy

System ten składa się wyłącznie z elementów autonomicznych i istnieje w nim jedynie własność prywatna. Czy gdyby istniał to czy mógłby zapewnić dobrobyt i pomyślność społeczeństwa? Niektóre teorie sugerują, że rynek doskonale to zapewnia. Ale konkurencja jest najczęściej niszcząca i prowadzi do monopolu, który realizuje tylko własne interesy.

Gdyby jednak nawet taki rynek istniał, to nie może on realizować np. celów ekologicznych - do tego niezbędne są regulacje prawne i sankcje za ich naruszenie, a takie normy może ustalić tylko państwo. Rynek nie zapewnia też wielu celów instytucjonalnych, np. nie może zapewnić bezpieczeństwa publicznego w państwie. Rynek nie gwarantuje również bezpieczeństwa zewnętrznego - armię może powołać tylko władza państwowa, która jest sprzeczna z istnieniem wolnego rynku. Zatem w warunkach realnego państwa nie istnieje wolny rynek.

V. Przykłady polityki gospodarczej

1. Od wspólnoty pierwotnej po współczesność

W literaturze nie mówi się o genezie zjawiska polityki gospodarczej. Zacznijmy od wspólnot pierwotnych. W tworzących się grupach siłą rzeczy musiał wyłonić się lider. Jeśli na danym terytorium znajdowało się kilka grup to najdogodniejsze terytorium zajmowała najsilniejsza z nich. Jeżeli zatem mamy grupę ludzi, a na ich czele stoi jakaś władza, to mamy do czynienia z państwem. Stopniowo władza tego państwa domaga się coraz większego haraczu od swojego społeczeństwa, utrzymuje armię w celu podbojów i obrony. Pierwszym celem władzy, warunkującym zaistnienie państwa jest podporządkowanie sobie grupy i zajęcie terytorium. Kolejne cele to militarne i fiskalne, generowane przez określone normy prawne, które wyznaczają miejsce dla określonych członków społeczności. Największe przywileje ma rodzina władcy, inni są w wojsku, inni są nadzorcami niewolników, a inni - niewolnikami.

W okresie społeczeństwa niewolniczego główne cele to (...). Również polityka inwestycyjna państwa: władcy budowali pałace, twierdze itd. Rzym miał bardzo precyzyjny system prawny. Powstało po raz pierwszy prawo, które regulowało stosunki polityczno-pieniężne (jednym z towarów był niewolnik). Korzenie współczesnych systemów prawnych sięgają do prawa rzymskiego. Przez długi okres państwa niewolnicze prosperowały pomyślnie. System niewolniczy bazował na przymusowej pracy niewolników, było to efektywniejsze niż społeczeństwo pierwotne, gdzie nie było przymusu pracy. Ale praca za samą cenę życia przestała być opłacalna.

Miejsce państwa niewolniczego zajęło państwo feudalne. W warunkach monarchii głównym celem państwa było utrzymanie hierarchicznej struktury społecznej i pobór podatków. W początkowym okresie system był mocno scentralizowany. Ale wasale zaczęli się wymykać spod kontroli monarchów, ci więc dążyli do ponownej centralizacji, aż nastąpił upadek systemu. W okresie feudalizmu obok szlachty i duchowieństwa pojawili się mieszczanie, a system nie sprzyjał realizacji ich celów. Gdy wasale zaczęli uciekać spod wpływów monarchów, monarchowie zaczęli szukać poparcia u mieszczan. Jednak dążąc do centralizacji utracili poparcie także mieszczan. Mieszczanie byli liczącą się siłą ze względu na znaczny majątek.

W okresie feudalizmu pojawiło się wiele nowych celów i narzędzi polityki gospodarczej. Na przykład procesom centralizacji towarzyszyło pojawienie się (...)^[13]. W tamtym okresie powstały zręby systemu monetarnego i bankowego (pierwszy bank w r. 1586). Narodziła się giełda, początkowo pieniężna, później papierowo-pieniężna. Pierwsza giełda powstała w Antwerpii w 1531 roku, w 1566 roku powstała giełda w Londynie, w 1792 - w Nowym Jorku. W okresie feudalizmu zaczęto również rozróżniać skarb państwa od skarbu monarchy.

W XIX wieku dominowały państwa kapitalistyczne oparte na własności prywatnej (monarchie konstytucyjne lub republiki). W ideach ekonomicznych przeważał wówczas liberalizm, jednak jest to okres stałego wzrostu wydatków budżetowych, bo pomimo głoszonych teorii państwo realizowało wiele celów - np. zaczęto zakładać instytucje pomocy społecznej, obawiając się wybuchu buntu ze strony ludzi żyjących w nędzy.

Podatki podobne do współczesnych pojawiły się najwcześniej w Anglii. W połowie XVII wieku Cromwel wprowadził podatki pośrednie od soli, cukru, mięsa i in. W 1798 roku wprowadzono w Anglii podatek dochodowy, likwidując podatki pośrednie i cła, zgodnie z ideą wolnego handlu. Poza wyjątkiem Anglii, w XIX wieku był tylko krótki epizod wolnego handlu.

Na współczesne, XX-wieczne państwa kapitalistyczne zasadniczy wpływ wywarły takie zjawiska jak:

- historia poszczególnych państw;
- doświadczenia z okresu wielkiego kryzysu (wtedy pojawiło się wiele nowych celów i wiele nowych narzędzi polityki gospodarczej);
- zarządzanie jako dyscyplina naukowa, a w szczególności dwa jego nurty, tj. naukowe zarządzanie i behawioryzm;
- system totalitarny, który miał duży wpływ na kształtowanie się formy współczesnych państw niezależnie od tego, czy były nim dotknięte.

2. Oddziaływanie totalitaryzmu na kształtowanie się współczesnych państw

Z jednej strony ideolodzy totalitaryzmu głosili hasła braku kryzysów, bezrobocia, hasło bezpłatnej służby zdrowia, bezpłatnej edukacji i in. Zachodnie gospodarki nie mogły tego realizować w ramach gospodarki rynkowej. Jeśli do władzy dochodziły partie głoszące idee socjalistyczne musiały odejść od regulacji czysto rynkowych. Dopiero w latach 80-tych w USA i w Wielkiej Brytanii rządy objęły partie liberalne. Nastąpiło spłaszczenie różnic między przeciwstawnymi partiami. Kiedy powstała Labour Party, czy nawet po wojnie, jej program był antykapitalistyczny: nacjonalizacja przemysłu, doprowadzenie do ogromnego wpływu związków zawodowych - w latach 60-tych i 70-tych współrządziły one gospodarką; dopiero Margaret Tatcher doprowadziła do reprywatyzacji i ograniczyła wpływy związków zawodowych). Obecnie brytyjskie związki zawodowe są bardzo słabe (szacuje się, że co trzeci zatrudniony należy do związku zawodowego). Odsunęła się od współpracy z nimi nawet Partia Pracy. W 1987 roku, kiedy laburzyści współpracowali jeszcze ze związkami, przegrali wybory parlamentarne. W swoim programie głosili wtedy bezpłatną edukację, służbę zdrowia, a konserwatyści chcieli aby za to płacić - i to oni wygrali wybory. Konserwatyści mieli efektywną reklamówkę: na ekranie telewizora pojawiał się brzeg łóżka z trzema parami nóg, w tym dwie pary w skarpetkach i napis „głosujcie na laburzystów”, po czym następował podkład śmiechu, żeby Anglicy wiedzieli, że to jest śmieszne.

Alternatywa typu komunizm - wolny rynek to już utopia. Dziś nawet partie komunistyczne nie realizują teorii Marksa, zresztą nigdy nie realizowały. Marks dowodził, że pieniądz nie będzie potrzebny, że pracować będzie się dla przyjemności, każdy będzie mógł brać tyle towarów ile potrzebuje, własność prywatna zostanie wyeliminowana. W latach 40-tych w ZSRR prowadzono naukowe dysputy, czy chusteczka do nosa jest własnością prywatną, czy państwową. Za zdradę małżeńską można było otrzymać naganę partyjną (było to sprzeczne z marksizmem). Poza tym istniały pieniądze, nikt nie chciał pracować za darmo, nikt nie mógł brać towarów ile chciał. Co prawda można było wynosić z fabryki, ale w przypadku złapania groziła kara.

3. Analiza polityki gospodarczej w Polsce od 1956 r.

Historia polityki gospodarczej w Polsce jest tak stara jak historia państwa polskiego.

3.1 Okres Gomułki

W 1956 roku po raz pierwszy w sposób oficjalny został zaatakowany system scentralizowany w Polsce. Później również nie było takiej krytyki tego systemu. Nawet w 1989 roku uważano, że nie ma co krytykować, trzeba brać się za reformy. Nie została przeprowadzona rzetelna analiza dlaczego system upadł i dlaczego mógł przetrwać tak długo.

Kulminacyjny okres to 7-10 lipca 1957 roku. W tych dniach odbywał się w Warszawie drugi kongres ekonomistów. Część ekonomistów, którzy byli na tym kongresie otwarcie krytykowała system planowy, np. prof. Lipiński, który po wojnie był nim zafascynowany. Na tym zjeździe powiedział on: „Centralne planowanie stało się przeszkodą rozwoju gospodarki Polski”. Na gruncie tej krytyki podjęto reformy. Idee tamtych reform to:

1) zmniejszenie stopnia szczegółowości planowania;
2) dyrektywne nakazy i limity należy zastąpić bodźcami ekonomicznymi, tj. pewnymi parametrami ekonomicznymi (patrz omówienie systemu gospodarczego); poziom tych parametrów miał być ustalony centralnie, tak aby przedsiębiorstwa działały zgodnie z planami centralnymi;
3) reorganizacja i likwidacja pośrednich szczebli zarządzania - likwidacja tzw. centralnych zarządów (zarządzały one zgrupowanymi przedsiębiorstawmi); system do 1956 roku wymuszał istnienie tych pośrednich szczebli zarządu, bo nakazy i limity na szczeblu centralnym formułowano w odniesieniu do poszczególnych grup;
4) zwiększenie samodzielności i samorządności przedsiębiorstw z jednej strony poprzez ograniczenie liczby wskaźników narzucanych przedsiębiorstwom, z drugiej poprzez rozwój samorządu pracowniczego.

Jakich reform faktycznie dokonano? Po pierwsze zlikwidowano Państwową Komisję Planowania Gospodarczego, a w jej miejsce powołano Komisję Planowania przy Radzie Ministrów, która przetrwała do XII. 88 r. (zlikwidował ją Rakowski powołując CUP). Nie była to tylko zmiana nazwy. Urząd planowania przestał być najważniejszym organem władzy gospodarczej w Polsce. Tam ustalano zadania dyrektywne i limity, tam skierowane były tęskne oczy dyrektorów. Podporządkowano go Radzie Ministrów. Powołano też Komisję Ekonomiczną przy Radzie Ministrów. Szefem KERM został Oskar Lange, zastępcami Michał Kalecki i Czesław Bobrowiecki^[14]. W ramach KERM działała Komisja Przeglądu Sytuacji Gospodarczej oraz Komisja Metod Planowania. Poszukiwano wektorów parametrów regulacyjnych, które naprowadziłyby przedsiębiorstwa na automatyczne wykonywanie planów. Ich wyliczenie było jednak niemożliwe.

Drugą ważną zmianą była zmiana procedury planowania gospodarczego. Przebiegała ona teraz w następujący sposób. Pierwszy etap to uchwalenie przez rząd wytycznych do planowania na następny rok (w czerwcu lub lipcu). Na podstawie tych wytycznych pracowały ministerstwa, później plan wracał do komisji planowania, uchwalany przez rząd szedł do Sejmu i uchwalany był tam razem z budżetem, wracał do ministerstw, które opracowywały szczegółowe wytyczne. Taka praktyka utrzymała się do lat 80-tych. Uchwalanie planu przez Sejm nie było ujęte w konstytucji z 1952 roku, wytworzył się taki zwyczaj, zresztą tylko w Polsce parlament uczestniczył w uchwalaniu planu.

Nie nastąpiło uproszczenie procedur zarządzania gospodarką. Likwidacja centralnych zarządów była pozorowana - w ich miejsce zaczęto tworzyć tzw. zjednoczenia.

Ograniczono natomiast liczbę dyrektywnych wskazówek do ośmiu: wartość produkcji, wolumen (ilość) produkcji, poziom płac, poziom zysku, wysokość wypłat z zysku do budżetu państwa, wysokość dotacji budżetu na inwestycje przedsiębiorstw, normatyw^[15] środków obrotowych. Nazwano to „wielką kartą swobód dla dyrektorów przedsiębiorstw”.

W 1953 roku zaczęto prace nad planem pięcioletnim 1956-1960. Projekt planu był gotowy w końcu 1956 roku, wtedy trafił do Sejmu, zaczęła się dyskusja. 7 lipca 1957 roku uchwalono pierwszą pięciolatkę w Polsce (na lata 1956-1960!). Planowanie retrospektywne to była normalka.

W latach 1957-1958 nastąpiła pewna poprawa zaopatrzenia na rynku. Było to spowodowane zwiększeniem importu z krajów zachodnich oraz podjęcia akcji uruchamiania tzw. produkcji ubocznej - przedsiębiorstwa przemysłu ciężkiego miały się zająć wytwarzaniem dóbr konsumpcyjnych.

Efektem pewnej decentralizacji było zjawisko niekontrolowanego wzrostu płac i brak kontroli inwestycji. Okazało się, że podaż pieniądza jest zbyt wysoka. Od 1958 roku rozpoczął się proces pogłębiania się braku równowagi na wszystkich rynkach. Najbardziej newralgiczny był rynek żywnościowy. W 1959 roku zaczęło brakować mięsa. Na III plenum KC PZPR w 1959 roku radykalnie potępiono decentralizację gospodarki, decentralizację obwiniano o brak zaopatrzenia. Uchwała przywracała potężne uprawnienia Komisji Planowania przy Radzie Ministrów. Prezesem KPRM i wiceprzewodniczącym KERM został Szyr, przewodniczącym KERM został premier.

W latach 60-tych zadania gospodarcze przydzielane przedsiębiorstwom były znowu podstawą zarządzania, zrezygnowano z wyznaczania parametrów. Utrzymywano system niskich cen żywnościowych i system stabilnych cen przemysłowych dóbr konsumpcyjnych.

Stabilne i niskie były płace. System płac starał się nie wyróżniać żadnej grupy. Demonstracja bogactwa kończyła się kontrolą, szczególnie złodzieje dbali o pozory skromności (domy miały kiepskie fasady, a wewnątrz były bardzo dobrze urządzone).

Przedsiębiorstwa podlegały ścisłej dyscyplinie. Rządziły w nich komitety PZPR. Wiele ludzi wstępowało do partii, żeby zrobić karierę lub żeby mieć święty spokój.

W 1968 r. polskie wojsko pojechało do Czechosłowacji, w kraju milicja pałowała studentów, a Żydzi emigrowali. W 1970 roku bunt w Gdańsku.

3.2 Okres Gierka

Pierwsze lata rządów Gierka to sielanka w porównaniu z okresem gomułkowskim. Zamrożono ceny, na rynku pojawiły się importowane towary nieznane do tej pory. Gomułka zawsze był krytykiem rozpasania konsumpcyjnego.

Ruszyły wielkie inwestycje. Dawały one zatrudnienie i w szybkim tempie rosły płace (najwyższy wskaźnik wzrostu płac w historii polskiej gospodarki był w pierwszym okresie rządów Gierka).

Prowadzono akcje propagandowe. Gierek składał „niezapowiedziane” (tylko on myślał, że takie są) wizyty. Po jego wiecach schły drzewa, bo przekopywano stare drzewa i sadzano wokół estrady, gdzie występował Gierek, a starych drzew nie można przesadzać. Po takich wystąpieniach Gierek otrzymywał aplauz o jakim Michael Jackoson mógłby tylko pomarzyć.

Wielkie jest piękne. W myśl tej zasady lansowano ogromne inwestycje. Rozdmuchano propagandę sukcesu. Według GUS-u dynamika wzrostu dochodu w latach 71-75 była większa niż kiedykolwiek w Japonii. Tylko Rumunia nas później prześcignęła w tych danych.

Nastąpił wzrost popularności Polski w świecie, który sprowadzał się do udzielania ogromnych kredytów. Kredyty wydatkowano bardzo nieefektywnie.

W planowaniu zarzucono zasady bilansowania. Wszystkie wielkie inwestycje były podejmowane poza planem centralnym. Uznawano zasadę, że im więcej się produkuje tym lepiej.

Jak rozwiązywano kuriozalny problem planowania retrospektywnego? Otóż najpierw jechano bez planu, a później korygowano plan do tego co już zostało dokonane. Doradcy ekonomiczni Gierka mieli za zadanie uzasadniać wszelkie najgłupsze decyzje (była to bardzo trudna rola). Ekonomiści ci głosili zasadę planowania otwartego^[16].

Węgrzy i ekonomiści węgierscy najszybciej doszli do wniosku, że system jest nieudolny (już pod koniec lat 50-tych). Też zamierzano wprowadzić system parametryczny, ale inny niż ten w Polsce, który był niemożliwy do zrealizowania. Pracowano nad nim 10 lat, a reformę przeprowadzono w ciągu jednego roku (1968). Zarzucono sowiecki model planowania na rzecz planowania parametrycznego. Przez długi czas system ten działał relatywnie sprawnie. Tam jeździli polscy turyści na handel eksportowy w latach 70-tych. Wożono na Węgry pościel, krem Niwea, przywożono kawę, złoto, konfekcję.

W 1973 roku przeprowadzono w Polsce reformę, mimo braku całościowej koncepcji. Chciano, aby prace zależały od dynamiki wskaźników finansowych, takich jak zysk (reforma WOG lub jednostek inicjujących - inicjujących bo reformę przeprowadzano nie w skali państwa, a w skali wytypowanej grupy przedsiębiorstw). System WOG polegał na narzuceniu przedsiębiorstwom dwóch celów działania: maksymalizacji zysku (od wzrostu zysku zależał wzrost płac kierownictwa) oraz na maksymalizacji wartości dodanej (od niej zależał wzrost płac załóg przedsiębiorstw). Wartość dodaną obliczano jako różnicę między wartością sprzedaży a kosztami produkcji, przy czym w kosztach nie uwzględniano płac pracowników^[17]. Parametrem sterującym tym był tzw. parametr r, gdzie 0 < r < 1. Jeżeli np. r = 0,7 to znaczyło, że wzrost wartości dodanej o 1% powodował wzrost płac o 0,7%.

Jednak taki system uruchomił silny mechanizm wzrostu płac. Szybko wycofano się więc z tych reform, w połowie 73 roku zawieszono rozszerzanie liczby przedsiębiorstw objętych tą reformą. W 1974 roku wprowadzano parametr o, który określał limit wzrostu prac. Oznaczało to przekreślenie tej reformy.

Do pierwszej połowy lat 70-tych płace rosły bardzo szybko. Do 1975 roku mimo wzrostu płac trzymano bardzo sztywne ceny. W 1975 roku wprowadzono zasadę, że nowości pojawiające się na rynku mogą mieć wyższą cenę od standaryzowanych towarów, coraz więcej było takich „nowości”. Reforma WOG spowodowała, że m. in. zakłady „22 lipca” znacznie pogorszyły jakość swoich wyrobów czekoladowych. Dążąc do obniżenia kosztów produkcji i do maksymalizacji wartości dodanej ziarno kakao zastąpiono łuską kakaową.

W 1975 roku dobra sytuacja gospodarcza zaczęła się kończyć, bo skończyły się kredyty. Na rynku zaczęło się robić pusto, zaczęto się przymierzać do podwyżek cen.

W latach 1971-1975 ceny towarów żywnościowych wzrosły o 1,3%, towary przemysłowe o kilkanaście procent, a alkoholu około 30%. W tym czasie dochody przeciętne wzrosły o około 80%. Przeciętna płaca w przemyśle wzrosła z 2390 do 4150 zł. Od 1975 roku nastąpiły regularne podwyżki cen. Co roku skakały ceny alkoholu. Tylko do roku 1976^[18] ceny ogółem wzrosły o 40%. Porównując do inflacji lat 1979-1980 to ten wzrost nie był szokujący, ale społeczeństwo było wtedy przyzwyczajone do stałych cen. W 1976 roku nastąpiła podwyżka cukru z 10,5 zł. do 12,5 zł. Wykupywano wtedy masowo cukier, spano wtedy na cukrze, istniała moda na trzymanie po 3 metry cukru w tapczanie. Doszło do wystąpień w Ursusie i Radomiu.

Lata 60-te w Polsce kończyły się zrównoważonymi bilansami handlowymi. W końcu 71 roku dług wynosił już 1 mld. $, w 1975 doszedł do 8 mld. $, a w 1980 do 25 mld. $. Struktura wydatkowania kredytów była następująca: 20% na zakupy inwestycyjne, 65% na import materiałów zaopatrzeniowych, 15% na import towarów konsumpcyjnych (głównie żywności). 80% kredytów została więc „przejedzona”, ale nawet kredyty inwestycyjne lokowano bardzo nieefektywnie. Huta Katowice, Nowa Huta w Krakowie, fabryki samochodów w Bielsku i w Tychach były bardzo źle zlokalizowane. Eksperci zachodni nie mogli zrozumieć, dlaczego te fabryki samochodów zlokalizowano akurat tutaj - polscy eksperci mówili o dużej liczbie wykwalifikowanej siły roboczej na tych terenach, co bardzo dziwiło ekspertów zachodnich, bo uważali, że do produkcji samochodów wystarczy słabo wykwalifikowana siła robocza. Gdy ekspertom zachodnim zepsuła się żarówka w mercedesie nie rozumieli dlaczego w zimie nie można jej kupić.^[19] Huta Katowice była budowana na Śląsku nie ze względu na nazwę, tylko dlatego, że Gierek był stamtąd.^[20]

Latem 1980 roku zaczęły się strajki. Gierek skrócił wczasy na Krymie i apelował w telewizji, ale wkrótce „abdykował” „ze względu na stan zdrowia”.

3.3 Okres Jaruzelskiego

W 1980 roku strona rządowa podpisała porozumienie ze strajkującymi, jednak lata 80-81 to okres ciągłych strajków, pustych półek sklepowych i gigantycznych kolejek. Od 76 roku wprowadzono kartki na cukier, a od 80 r. na mięso, a następnie na wiele kolejnych podstawowych artykułów. Podwyżkę płac dostali tylko ci, którzy bardzo mocno się nastrajkowali. Strajki były wtedy legalne. Władze jeździły po kraju i podpisywały porozumienia płacowe. Władze PZPR coraz bardziej zdawały sobie sprawę z tego, że system jest nieudolny.

W lutym 1980 roku premierem został Wojciech Jaruzelski, a na jesieni tego roku także pierwszym sekretarzem KC PZPR. 13 grudnia 1981 roku wprowadził stan wojenny, ale wcześniej tzw. pierwszy etap reformy gospodarczej (tak przeszło do historii, wtedy to się tak nie nazywało) Podstawę systemu miały tworzyć przedsiębiorstwa w oparciu o trzy zasady: samodzielności, samorządności, samofinansowania. Niezwykle reklamowano hasło 3 S. Filary tej reformy to ustawa o przedsiębiorstwach państwowych, ustawa o samorządności załogi przedsiębiorstw państwowych oraz ustawa o planowaniu, uchwalono na jesieni 1981roku. Ustawa o planowaniu oznaczała, że autorzy nie dążyli do likwidacji systemu centralnego planowania. Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych oznaczała kontynuację praktyk stymulowania przedsiębiorstw z centrum. Co więcej system pobudzania z 81 roku był bardzo skomplikowany i nie miał szans na sprawne działanie. Reforma ta nie spełniała oczekiwań społecznych. Niskie ceny przy niskich płacach i totalnym braku towarów na rynku (nawet tych objętych reglamentacją kartkową) nie były w stanie zadowolić nikogo. Wyeliminowano nawet praktykę przymierzania butów, brano to co dawał sprzedawca.

Polacy do perfekcji opanowali kombinatorykę. Problemy z brakiem alkoholu na rynku nie były nie do rozwiązania - w każdej porządnej rodzinie pędzono bimber. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości ograniczała co prawda spożycie alkoholu w zakładach pracy, ale dopuszczała spożycie przy obcokrajowcach - wystarczyło więc znaleźć kogoś nie potrafiącego dobrze mówić po polsku. Proszek do pieczenia nadawał się świetnie do prania w pralkach automatycznych, a do pieczenia nie można go było użyć, bo mąkę reglamentowano, a cukier przeznaczony był do wyższych celów. Na wsi chłopi prowadzili nielegalny ubój mięsa i przewóz do miasta.

W 1986 rząd Messnera ogłosił drugi etap reformy (mówiono, że będzie jeszcze trzeci i kryterium uliczne). W lutym 1986 roku dokonał podwyżki cen i musiał upaść^[21]. Funkcję premiera objął Mieczysław Rakowski. Gabinet Rakowskiego zapoczątkował radykalną przebudowę systemu bankowego, w styczniu 1987 roku uchwalono prawo bankowe: ustalono dwupoziomowy system bankowy z podziałem na bank centralny i banki komercyjne, pojawiły się warunki do zakładania banków komercyjnych.

Rząd Rakowskiego zalegalizował również obroty dewizowe. Wcześniej nie wolno było handlować walutami - bardzo prężnie działał czarny rynek, wysoki kurs dolara na czarnym rynku przyciągał turystów, zwłaszcza z krajów arabskich. Nowe prawo pozwalało na zakładanie prywatnych kantorów.

Ograniczono również zakres cen regulowanych centralnie. W lipcu 1989 roku, gdy rząd Rakowskiego pakował już walizki, uwolniono ceny żywności. Pod naciskiem „Solidarności” wprowadzono indeksację wynagrodzeń. W roku 1989 stało się zupełnie jasne, że rząd stracił kontrolę nad gospodarką. Utrzymywały się ogromne kolejki i puste półki, panowała korupcja, w latach 88-89 panowała ogromna inflacja itd. O ile w 1988 roku inflacja wyniosła 73,9%, to w 1989 doszła do 640,3%. W takich warunkach zdecydowano się na podział odpowiedzialności za państwo.

3.4 Początek transformacji

W czerwcu 1989 roku odbyły się wybory do Sejmu kontraktowego. Na prezydenta PRL Sejm wybrał Wojciecha Jaruzelskiego. Dzięki akcji „Wasz prezydent, nasz premier” funkcję premiera objął Tadeusz Mazowiecki. Po raz pierwszy pojawiła się szansa na radykalną zmianę systemu gospodarczego.

24.VIII.1989 roku Sejm zatwierdził kandydaturę Mazowieckiego. Skompletowanie Rady Ministrów było trudne, zwłaszcza obsadzenie stanowiska wicepremiera odpowiedzialnego za gospodarkę - wielu ekonomistów odmówiło nim przyjął je Leszek Balcerowicz. Był on wtedy adiunktem w jednym z instytutów naukowo-badawczych SGPiS. 12.IX.1989 r. zaprzysiężono wszystkich ministrów. Poza Balcerowiczem wicepremierami zostali: Czesław Janicki (jednocześnie Minister Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej), Jan Janowski (jednocześnie kierownik urzędu postępu naukowo-technicznego), oraz Czesław Kiszczak (jednocześnie objął MSW).

Pozostali ministrzy

Resort	Minister
MEN	Henryk Samsonowicz
Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa	A. Paszyński
MON	Florian Siwicki
Ministerstwo Kultury i Sztuki	Izabela Cywińska
Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej	Jacek Kuroń
Ministerstwo Przemysłu	Tadeusz Syryjczyk
Ministerstwo Sprawiedliwości	A. Bentkowski
MSZ	Krzysztof Skubiszewski
Ministerstwo Transportu, Żeglugi i Łączności	F. Wielądek
Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z Zagranicą	Marcin Święcicki (z ramienia PZPR)
Ministerstwo Finansów	Jerzy Osiatyński
(...)	(...)
Minister bez teki	Artur Balazs
Minister bez teki	prof. Witold Trzeciakowski

W 1989 roku prace rządu koncentrowały się na dwóch grupach spraw: rozwiązywanie bieżących problemów gospodarczych i przygotowanie podstaw do reform. Na plan pierwszy wysunęły się sprawy związane z budżetem państwa. Wypełnienie założeń ustawy budżetowej odziedziczonej po gabinecie Rakowskiego było zupełnie nierealne. Rząd Mazowieckiego przygotował prowizorium budżetowe na październik 1989 r. i nowelizację budżetu na cały 89 rok. Założono znacznie wyższy deficyt budżetowy (5 bilionów złotych). Określono dodatkowe środki wpływu do budżetu państwa:

 opodatkowanie kantorów (wypełniało to lukę prawną, gdyż wcześniej ta działalność nie była opodatkowana);
 automatyczne ściąganie należnych nakładów od przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego;
 wzrost opłat celnych.

Nie był to zestaw z arsenału środków liberalnych.

Drugi kierunek prac dotyczył płac. W Ministerstwie Finansów w krótkim czasie wypracowano ustawę, która indeksację automatyczną zastępowała indeksacją wyrównawczą. W pierwszym przypadku wskaźnik indeksacji był odnoszony do płac na początku kwartału, po zmianie - na końcu kwartału. Pozornie jest to niewielka różnica, ale dzięki tej zmianie przedsiębiorstwa, które wywindowały płace nie mniej niż określał wskaźnik indeksacji, traciły prawo do podwyższania płac. Wzrost płac uznawano wtedy za główny czynnik napędzający inflację. Wcześniej ci, którzy najwięcej protestowali dostawali największe podwyżki płac, a dodatkowo wzrost płac odbywał się poprzez indeksację automatyczną. Po przyjęciu wyżej opisanych zmian wcześniejsza podwyżka uniemożliwiała dalszą indeksację. Rząd Mazowieckiego z miejsca odebrał załogom jedną z najważniejszych zdobyczy okrągłego stołu.

Innym niepopularnym społecznie przedsięwzięciem była podwyżka cen (alkohol i benzyna), sześć dni po zaprzysiężeniu rządu. Tłumaczono to wycofywaniem się z dotacji. Podwyżka cen alkoholu zawsze była w celach drenażowych.

Kolejne działanie to zastopowanie (!) prywatyzacji. Pierwszy impuls do prywatyzacji w Polsce dała nowelizacja ustawy o przedsiębiorstwach państwowych w październiku 1987 roku, jednak dopiero kolejna nowelizacja z początku 1989 roku spowodowała lawinową prywatyzację. Stwarzała ona szerokie możliwości przejmowania własności państwowej przez osoby prywatne. To było masowo wykorzystywane przez kierownictwa przedsiębiorstw państwowych. Dyrektorzy przedsiębiorstw mogli działać jako reprezentanci państwa i jako udziałowcy spółek (osoby prywatne). Reformy te były powszechnie uważane za uwłaszczenie nomenklatury. Stąd rząd Mazowieckiego zablokował tę oddolną inicjatywę prywatyzacyjną.

Zaczęła się dyskusja jak przeprowadzić transformację. Większość polityków i ekonomistów biorąca udział w tej dyskusji opowiedziała się za transformacją szokową, a nie stopniową, choć różni różnie tę szybkość zmian rozumieli. W efekcie mieliśmy transformację szokową, a w niektórych elementach stopniową (np. nie od razu uwolniono wszystkie ceny).

Istniały trzy nurty pracy rządu:

1) prace nad programem rządu;
2) przygotowanie ustawodawstwa do nowego systemu gospodarczego;

3) prace nad budżetem państwa na 1990 rok.

Ad. 1 Program rządu był przedstawiany w kilku wersjach. Pierwsza wersja została przedstawiona w Expose Maziowieckiego z 12.IX.1989 roku. Druga została przygotowana na sesję MFW we IX.89 roku, tu obok omówienia systemu znajdowały się następujące postulaty wobec zagranicy:

 redukcja zadłużenia;
 udzielenie kredytów przez BŚ;
 wpłaty państw zachodnich na utworzenie specjalnego funduszu.

Trzecia wersja programu została przyjęta przez rząd 5.X.89 r., czwarta wersja to dokument „Założenia polityki gospodarczej i społecznej” przedstawiony Sejmowi.

Ad. 2 Do 17.XII.1989 roku przedstawiono projekty ustaw o prawie celnym, dewizowym, regulowano działalność podmiotów zagranicznych w Polsce, zatrudnienie, grupowe zwolnienia z pracy itd.

Rząd nie miał żadnej koncepcji prywatyzacji. Świadczy o tym bardzo mgliste stwierdzenie, że docelowa struktura własności miała być taka jak w krajach Europy zachodniej - każde z państw ma swoją specyficzną strukturę własności, która dodatkowo zmienia się w czasie.

We wrześniu 1989 roku w Ministerstwie Finansów zostało powołane Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Przekształceń Własnościowych. Do grudnia opracowano trzy wersje ustawy własnościowej, ale żadna z nich nie znalazła się w pakiecie ustaw skierowanym pod obrady sejmu. Sejm uchwalił 10 z zaproponowanych 11 ustaw.

Były to

Data	Nazwa ustawy	za - przeciw - wstrzymało się
27.XII	Ustawa o zmianie ustawy o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych
27.XII.	Ustawa o opodatkowaniu wzrostu wypłat z wynagrodzeń^[22]
28.XII.	Ustawa o zmianie ustaw prawo bankowe i o Narodowym Banku Polskim	327-2-6
28.XII.	Ustawa o uporządkowaniu stosunków kredytowych	246-30-47
28.XII.	Ustawa o zatrudnieniu	256-3-39
28.XII.	Ustawa regulująca szczególne zasady postępowania przy zwolnieniach grupowych	270-10-41
28.XII.	Ustawa o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania	272-23-61
28.XII.	Ustawa o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia na terytorium PRL działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne oraz ustawy o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych	271-6-47

Ponadto przyjęto bez żadnych poprawek ustawę o zmianie ustawy prawo dewizowe oraz ustawę prawo celne.

Połowa z powyższych ustaw to nowelizacja starych ustaw. Zabrakło wielu tych, które zmieniałyby anachroniczny system podatkowy i własnościowy. Rząd Mazowieckiego nie wykorzystał takiej korzystnej sytuacji w parlamencie, która nie powtórzyła się już nigdy potem. Rząd nie wykorzystał też poparcia społecznego jakim cieszył się na początku - zamiast krótkotrwałej reformy zafundował społeczeństwu długotrwały proces transformacyjny.^[23]

Posłowie skryba

Jako, że spisany przeze mnie wykład rozpowszechnia się w niespodziewanych przeze mnie wcześniej ilościach oświadczam, iż każdy kto z rozpowszechnia niniejszego wykładu próbuje osiągnąć korzyści materialne, finansowe, seksualne, lub jakiekolwiek inne, poza satysfakcją z pomocy drugiemu człowiekowi, jest obrzydliwą świnią i zgniłym burżujem.

0x01 graphic

Powrót na stronę główną Inne wykłady

^[1] podział na części został dokonany przeze mnie (P.B.), co uzasadniam większą przejrzystością materiału wszystkie przypisy są moje (też P.B.)

^[2] zostało to omówione na jednym z ostatnich wykładów, ale raczej jako dygresja nie pasująca do tamtego tematu, dlatego zdecydowałem się to umieścić tutaj

^[3] tu jest chyba jakiś błąd

^[4] naprawdę nie rozumiem jaki to miało mieć sens

^[5] w miejscach oznaczonych przez (...) nie uważałem i nie mam części wykładu

^[6] co za bzdury, powyżej nie było żadnego dowodu, tylko przykład na to

^[7] tu nie chciało mi się pisać, ale później dowiedziałem się, że to może być ważne

^[8] prof. Kaja, chwalił się, że miał serię wykładów w Japonii na temat tej teorii

^[9] Polscy chłopi w XX wieku, ujęcie mikrodeskryptywne (1997) - to chyba jakiś przykład zastosowania tej teorii (mam tu bałagan w notatkach)

^[10] podział był na 4 założenia, ale z moich notatek nie mogłem takiej liczby wyodrębnić;

^[11] to oczywiste: państwowa, spółdzielcza, prywatna itd.

^[12] jeśli nie pamiętasz co to jest, to patrz wykład z MSG I

^[13] akurat musiałem się zapisać na zerówkę, ale bardzo jestem ciekawy czego

^[14] był on szefem CUP-u (tego, który powstał w 1945)

^[15] normatyw <ros. normatiw, z łac.normatio = rozmierzanie> wskaźnik norm, wg których ma być wykonywana jakaś praca; norma (za Słownikiem wyrazów obcych, PWN)

^[16] można było dodać coś do planu kiedy się chciało

^[17] chyba, bo strasznie szybko mówił

^[18] chyba

^[19] to, że wszystko piszę nie znaczy, że wszystko rozumiem

^[20] przy okazji, ona jest nie w Katowicach tylko w Dąbrowie Górniczej

^[21] upadł w X. 1988 roku (za Popularna encyklopedia powszechna, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1996, tom 14, strona 95)

^[22] popiwek

^[23] na tym zakończył się ostatni wykład przed moją zerówką, w planie oficjalnie zostały jeszcze dwa wykłady

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

0x01 graphic