Plan pracy:

I Województwa i powiaty samorządowe.

1. Wprowadzenie

2. Cele województwa

3. Organy samorządu województwa

4. Budżet województwa

5. Organy administracji rządowej w województwie

6. Zadania powiatu

7. Organy samorządu powiatu

8. Budżet powiatu

9. Miasta na prawach powiatu

II Podział kompetencji między administracją rządową a samorządem terytorialnym.

1. Podmioty, organy i instytucje administracji publicznej;

a) Administracja rządowa;

• Organizacja administracji rządowej;

• Pracownicy administracji rządowej.

b) Samorząd terytorialny;

• Podział terytorialny (administracyjny);

• Samorząd terytorialny w Polsce - stan obecny i perspektywy.

2. Administracja rządowa a samorząd terytorialny.

III Zakończenie.

IV Załączniki

I. WOJEWÓDZTWA I POWIATY

1. Wprowadzenie

W Polsce po reformie administracyjnej i samorządowej, której celem była decentralizacja władzy w Polsce, powstało 16 województw w skład, których weszło około 300 powiatów i 50 miast na prawach powiatu.

W myśl ustawy jako województwo oznaczamy największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej. Natomiast powiat jest to lokalna wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium.

2. Cele województwa

Każde województwo posiada swój samorząd, który określa strategię rozwoju województwa jednocześnie biorąc pod uwagę następujące cele:

1. Pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców,

2. Pobudzenie aktywności gospodarczej,

3. Podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,

4. Zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń,

5. Kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.

Dla realizacji wyżej wymienionych celów samorząd wojewódzki może współpracować między innymi z:

1. Jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa oraz z samorządem gospodarczym i zawodowym,

2. Administracja rządową, szczególnie z wojewodą,

3. Innymi województwami,

4. Organizacjami pozarządowymi,

5. Szkołami wyższymi i jednostkami naukowo - badawczymi,

6. Organizacjami międzynarodowymi i regionalnymi innych państw, zwłaszcza sąsiednich.

Samorząd wojewódzki wykonuje również zadania o charakterze wojewódzkim. Zaliczamy do nich takie zadania jak:

1. Edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wyższe,

2. Promocja i ochrona zdrowia,

3. Kultura i ochrona jej dóbr,

4. Pomoc społeczna,

5. Polityka prorodzinna,

6. Modernizacja terenów wiejskich,

7. Zagospodarowanie przestrzenne,

8. Ochrona środowiska,

9. Gospodarka wodna,

10. Drogi publiczne i transport,

11. Kultura fizyczna i turystyka,

12. Ochrona praw konsumenckich,

13. Obronność,

14. Bezpieczeństwo publiczne,

15. Przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy.

3. Organy samorządu województwa.

Samorząd województwa składa się z następujących organów:

1. Sejmik województwa

2. Zarząd województwa

Sejmik województwa jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa. Jego kadencja trwa 4 lata. W skład Sejmiku województwa wchodzą radni, którzy wybierani są w wyborach bezpośrednich.

Do zadań realizowanych przez sejmik województwa należą:

1. Stanowienie aktów prawa miejscowego, w szczególności:

1. Statutu województwa,

2. Zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim,

3. Zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej,

2. Uchwalenie strategii rozwoju województwa oraz wieloletnich programów wojewódzkich,

3. Uchwalenie planu zagospodarowania przestrzennego,

4. Podejmowania uchwały w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej,

5. Podejmowanie uchwały w sprawie szczegółowości układu wykonawczego budżetu województwa, z zastrzeżeniem, że szczegółowość ta nie może być mniejsza niż określona w odrębnych przepisach,

6. Uchwalanie budżetu województwa,

7. Określenie zasad udzielania dotacji przedmiotowych i podmiotowych z budżetu województwa,

8. Podejmowanie uchwały w sprawie wyboru niezależnego audytora oraz zamknięcia rachunków budżetu województwa,

9. Rozpatrywanie sprawozdań z wykonania budżetu województwa, sprawozdań finansowych województwa oraz sprawozdań z wykonania wieloletnich programów województwa,

10. Podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielania absolutorium zarządowi województwa z tytułu wykonania budżetu województwa,

11. Uchwalenie, w granicach określonych ustawami, przepisów dotyczących podatków i opłat lokalnych,

12. Podejmowanie uchwał w sprawie powierzenia zadań samorządu województwa innym jednostkom samorządu terytorialnego,

13. Uchwalenie „Priorytetów współpracy zagranicznej województwa”,

14. Podejmowanie uchwał w sprawie uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej,

15. Wybór i odwoływanie zarządu województwa,

16. Rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu województwa, w tym w szczególności z działalności finansowej i realizacji programów, o których mowa w pkt.2,

17. Powoływanie i odwoływanie, na wniosek marszałka województwa, skarbnika województwa, który jest głównym księgowym budżetu województwa,

18. Podejmowanie uchwał w sprawie tworzenia związków, stowarzyszeń, fundacji oraz ich rozwiązywania, a także przystępowania do nich lub występowania z nich,

19. Podejmowania uchwał w sprawach majątkowych województwa dotyczących:

1. Zasad nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości oraz ich wydzierżawienia lub wynajmowania na okres dłuższy niż 3 lata, chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej; do czasu określenia zasad zarząd może dokonywać tych czynności wyłącznie za zgodą sejmiku województwa,

2. Emitowania obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wykupu,

3. Zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów,

4. Ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez zarząd województwa oraz maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez zarząd województwa w roku budżetowym,

5. Tworzenia spółek prawa handlowego i przystępowania do nich oraz określania zasad wnoszenia wkładów, a także obejmowania, nabywania i zbywania udziałów i akcji,

20. Podejmowanie uchwał w innych sprawach zastrzeżonych ustawami i statutem województwa do kompetencji sejmiku województwa,

21. Uchwalanie przepisów dotyczących organizacji wewnętrznej oraz trybu pracy organów samorządu województwa.

Sejmik województwa jako organ kontrolny, kontroluje działalność zarządu województwa oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Dla tego celu powołuje komisję rewizyjną, która również opiniuje wykonanie budżetu i występuje z wnioskiem do sejmiku województwa w sprawie udzielenia lub nieudzielania absolutorium zarządowi województwa.

Drugim organem samorządu województwa jest zarząd województwa, który jest organem wykonawczym. Zarząd liczy 5 osób. Wśród tych osób jest marszałek województwa, który jest przewodniczącym zarządu, wiceprzewodniczący oraz pozostali członkowie. Na wniosek marszałka województwa, sejmik województwa może odwołać poszczególnych członków zarządu.

Do zadań zarządu województwa należą w szczególności:

1. Wykonywanie uchwał sejmiku województwa,

2. Gospodarowanie mieniem województwa, w tym wykonywanie praw z akcji i udziałów posiadanych przez województwo,

3. Przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa,

4. Przygotowywanie projektów strategii województwa, planu zagospodarowania przestrzennego i programów wojewódzkich oraz ich wykonywanie,

5. Organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi,

6. Kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym powoływanie i odwoływanie ich kierowników,

7. Uchwalanie regulaminu organizacyjnego urzędu marszałkowskiego.

Zadaniem marszałka województwa jest organizacja pracy zarządu województwa i urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz.

4. Budżet województwa

Województwo prowadzi samodzielną gospodarkę finansową, dlatego też ustala własny budżet. Budżet województwa jest planem finansowym, który obejmuje:

1. Planowane dochody i wydatki województwa,

2. Źródła sfinansowania deficytu budżetowego,

3. Przeznaczenie nadwyżki budżetowej,

4. Wydatki związane z wieloletnimi programami, w tym w szczególności inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie każdego z programów.

Budżet musi być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego. Jeżeli w tym terminie budżet nie zostanie uchwalony podstawą gospodarki budżetowej staje się projekt budżetu, który został przedłożony sejmikowi województwa. Opracowanie i przedstawienie do uchwalenia projektu budżetu województwa jest w kompetencji zarządu województwa.

Zasadniczym źródłem finansowania zadań województwa są dochody własne, którymi są:

1. Udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej odrębną ustawą,

2. Dochody z majątku województwa,

3. Spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa,

4. Dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty innych wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych,

5. Odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, o których mowa w pkt.1,

6. Inne dochody własne uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.

Natomiast dochodami mogą stać się między innymi:

1. Subwencja wyrównawcza z budżetu państwa,

2. Dotacje celowe z budżetu państwa i państwowych funduszy celowych na zadania wykonywane przez województwo,

3. Dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organami administracji rządowej,

4. Dotacje celowe z budżetów gmin lub powiatów na zadania z zakresu tych jednostek samorządu terytorialnego wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organem gminy lub powiatu,

5. Inne wpływy uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.

Zarząd województwa odpowiada za prawidłowe wykonanie budżetu województwa. Ma on również wyłączne prawo do:

1. Zaciągania zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielanych przez sejmik województwa,

2. Emitowania papierów wartościowych, w ramach upoważnień udzielanych przez sejmik województwa,

3. Dokonywania wydatków budżetowych,

4. Zgłaszania propozycji zmian w budżecie województwa,

5. Dysponowania rezerwami budżetu województwa,

6. Blokowania środków budżetowych, w przypadkach określonych ustawą.

Działalność samorządu województwa jest nadzorowana przez Prezesa Rady Ministrów oraz wojewodę, natomiast w zakresie spraw finansowych przez regionalną izbę obrachunkową.

5. Organy administracji rządowej w województwie

Administrację publiczną w województwie wykonują nie tylko organy samorządu województwa, ale również organy administracji rządowej, w skład, których wchodzą: wojewoda sprawujący władzę administracji ogólnej oraz organy administracji niezespolonej.

Wojewoda jest:

1. Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie,

2. Zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej,

3. Organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego,

4. Organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym,

5. Reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach.

Wojewoda jest powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Premier sprawuje nadzór nad działalnością wojewody i dokonuje oceny jego pracy.

Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonanie polityki rządu na obszarze województwa, a w szczególności:

1. Kontroluje wykonanie przez organy zespolonej administracji rządowej zadań wynikających z ustaw i innych aktów prawnych wydanych na podstawie upoważnień w nich zawartych,, ustaleń Rady Ministrów oraz zarządzeń i poleceń Prezesa Rady Ministrów.

2. Kontroluje wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej.

3. Dostosowuje do miejscowych warunków szczegółowe cele polityki rządu, zwłaszcza w zakresie prowadzonej na obszarze województwa polityki regionalnej państwa oraz - w zakresie i na zasadach przewidzianych w ustawach - koordynuje i kontroluje wykonanie wynikających stąd zadań,

4. Zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożenia środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, obywatelskich także zapobiegania klęską żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w ustawach,

5. Reprezentuje Radę Ministrów na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych wizyt składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych,

6. Wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa, wynikające z odrębnych ustaw,

7. Współdziała z właściwymi organami innych państw oraz międzynarodowych organizacji rządowych i pozarządowych na zasadach określonych przez ministra właściwego do spraw zagranicznych,

8. Przedstawia Radzie Ministrów, za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej, projekty dokumentów rządowych w sprawach dotyczących województwa,

9. Wykonuje inne zadania przewidziane w ustawach oraz ustalone przez Radę Ministrów i Prezesa Rady Ministrów.

Ponadto wojewoda sprawuje nadzór nad organami gminy, powiatu i samorządem województwa.

Organy administracji niezespolonej są powoływane i odwoływane na wniosek właściwego miejscowego wojewody. Do ich zadań należą przede wszystkim:

1. Uzgadnianie z wojewodą projektów aktów prawa miejscowego stanowionych przez te organy na podstawie odrębnych ustaw,

2. Zapewnienie zgodności swoich działań z poleceniami wojewody,

3. Składanie wojewodzie rocznych informacji, a na żądanie wojewody - także bieżących wyjaśnień o swej działalności na obszarze województwa.

Organami administracji niezespolonej są:

• Dowódcy okręgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień;

• Dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, inspektorzy kontroli skarbowej;

• Dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych;

• Dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów miar;

• Dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych i naczelnicy obwodowych urzędów probierczych;

• Dyrektorzy regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych;

• Dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej;

• Dyrektorzy urzędów celnych;

• Dyrektorzy urzędów morskich;

• Dyrektorzy urzędów statystycznych;

• Główny Inspektor i inspektorzy dozoru technicznego żeglugi morskiej;

• Kierownicy inspektorów żeglugi śródlądowej;

• Komendanci oddziałów Straży Granicznej, komendanci strażnic oraz komendanci granicznych placówek kontrolnych i dywizjonów Straży Granicznej;

• Prezes Agencji Rynku Rolnego;

• Regionalni inspektorzy celni.

• Zadania powiatu

W myśl ustawy powiat rozumiemy jako: jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego, obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu. Przy tworzeniu, łączeniu, podziale, znoszeniu powiatów i ustalaniu ich granic należy dążyć do tego, aby powiat obejmował obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne i gospodarcze, zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych.

Powiat wykonuje określone zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

1. Edukacji publicznej,

2. Promocji i ochrony zdrowia,

3. Pomocy społecznej,

4. Polityki prorodzinnej,

5. Wspierania osób niepełnosprawnych,

6. Transportu i dróg publicznych,

7. Kultury i ochrony dóbr kultury,

8. Kultury fizycznej i turystyki,

9. Geodezji, kartografii i katastru,

10. Gospodarki nieruchomościami,

11. Zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego,

12. Gospodarki wodnej,

13. Ochrony środowiska i przyrody,

14. Rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

15. Porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

16. Ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,

17. Przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,

18. Ochrony praw konsumenta,

19. Utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

20. Obronności,

21. Promocji powiatu,

22. Współpracy z organizacjami pozarządowymi.

W celu wykonania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi powiatami.

7. Organy powiatu

Organami powiatu są:

1. Rada powiatu,

2. Zarząd Powiatu.

Rada powiatu jest organem stanowiącym i kontrolnym powiatu, jego kadencja trwa 4 lata. Radni wybierani są w wyborach bezpośrednich.

Do wyłącznej właściwości rady powiatu należy:

1. Stanowienie aktów prawa miejscowego, w tym statutu powiatu,

2. Wybór i odwołanie zarządu,

3. Powoływanie i odwoływanie, na wniosek starosty, sekretarza powiatu i skarbnika powiatu, będącego głównym księgowym budżetu powiatu,

4. Stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu, w tym z działalności finansowej,

5. Uchwalanie budżetu,

6. Rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielania absolutorium dla zarządu z tego tytułu,

7. Podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami,

8. Podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu dotyczących:

1. Zasad nabycia. Zbycia i obciążenia nieruchomości oraz ich wydzierżawienia lub wynajmowania na okres dłuższy niż 3 lata, o ile ustawy szczególne nie stanowią inaczej,

2. Emitowania obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wykupu,

3. Zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów,

4. Ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez zarząd oraz maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez zarząd w roku budżetowym,

5. Zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granicę ustaloną corocznie przez radę,

6. Tworzenia i przystępowania do związków, stowarzyszeń, fundacji i spółdzielni oraz ich rozwiązywania lub występowania z nich,

7. Tworzenia i przystępowania do spółek, ich rozwiązywania i występowania z nich oraz określenia zasad wnoszenia wkładów oraz obejmowania, nabywania i zbywania udziałów i akcji,

8. Współdziałania z innymi powiatami i z gminami, jeżeli związane jest to z koniecznością wydzielenia majątku,

9. Tworzenia, przekształcania i likwidacji jednostek organizacyjnych oraz wyposażenia ich w majątek,

1. Określanie wysokości sumy, do której zarząd może samodzielnie zaciągać zobowiązania,

2. Podejmowanie uchwał w sprawach herbu powiatu i flagi powiatu,

3. Podejmowanie uchwał w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady powiatu.

Rada Powiatu kontroluje działalność zarządu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych. W tym celu powoływana jest komisja rewizyjna. Komisja rewizyjna opiniuje wykonanie budżetu powiatu i występuje z wnioskiem do rady powiatu w sprawie udzielenia lub nieudzielania absolutorium zarządowi.

Zarząd powiatu jest organem wykonawczym powiatu. W skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie.

Rada powiatu wybiera starostę oraz na jego wniosek pozostałych członków zarządu powiatu w liczbie od 3 do 5 osób, w tym wicestarosta, w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy. Wybór następuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.

Zarząd powiatu wykonuje uchwały rady powiatu i zadania powiatu. Do zadań zarządu powiatu należą w szczególności:

1. Przygotowanie projektów uchwał rady,

2. Wykonywanie uchwał rady,

3. Gospodarowanie mieniem powiatu,

4. Wykonywanie budżetu powiatu,

5. Zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu.

Ponadto zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, które wspólnie tworzą powiatową administrację zespoloną.

Starosta organizuje pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego, kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz.

8. Budżet powiatu

Powiat samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu powiatu. Opracowanie i przedstawienie do uchwalenia projektu budżetu powiatu, a także inicjatywy w sprawie zmian tego budżetu należą do wyłącznej kompetencji zarządu powiatu.

Dochodami powiatu są:

1. Udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej odrębną ustawą,

2. Subwencje z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiat,

3. Dotacje celowe z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiatowe służby, inspekcje i straże,

4. Dochody powiatowych jednostek budżetowych oraz wpłaty innych powiatowych jednostek organizacyjnych,

5. Dochody z majątku powiatu,

6. Odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, dotacji i subwencji.

Natomiast dochodami powiatu mogą być:

1. Subwencja wyrównawcza z budżetu państwa,

2. Dotacje z państwowych funduszy celowych,

3. Dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej,

4. Dotacje celowe z budżetu województwa wykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z województwem,

5. Spadki, zapisy i darowizny,

6. Odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych,

7. Odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału,

8. Inne wpływy uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.

Za prawidłowe wykonanie budżetu powiatu odpowiedzialny jest zarząd powiatu. Ma on wyłączne prawo do:

1. Zaciągania zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielonych przez radę powiatu,

2. Emitowania papierów wartościowych w ramach upoważnień udzielonych przez radę powiatu,

3. Dokonywania wydatków budżetowych,

4. Zgłaszania propozycji zmian w budżecie powiatu,

5. Dysponowania rezerwą budżetu powiatu,

6. Blokowania środków budżetowych, w przypadkach określonych ustawa.

Nadzór nad działalnością powiatu sprawuje Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalna izba obrachunkowa.

9.Miasta na prawach powiatu

Obok powiatów istnieją również miasta na prawach powiatu. Zaliczamy do nich miasta liczące więcej niż 100 000 mieszkańców oraz miasta, które przestały być siedzibą wojewody z dniem 31 grudnia 1998 roku.

W miastach na prawach powiatu organami są: rada miasta i zarząd miasta. Miasta na prawach powiatu wykonują zadania na tych samych zasadach, co powiat.

II. Podział kompetencji między administracją rządową a samorządem terytorialnym.

1. Podmioty, organy i instytucje administracji publicznej.

Poniżej została przedstawiona klasyfikacja, która ukazuje zadania administracji publicznej wypełniane przez różne podmioty, organy i instytucje.

Zadania administracji publicznej wykonywane są:

• przez rząd i scentralizowaną administrację państwową (dawniejsza terminologia), w szczególności podległą rządowi, tzw. administrację rządową;

• na zasadach zdecentralizowanych, czyli przez inne podmioty i instytucje administracji publicznej, a mianowicie:

• związki publicznoprawne (poza państwem samym, stanowiącym związek wszystkich obywateli), w tym przede wszystkim przez wspólnoty terytorialne, ale również korporacje zawodowe, samorząd gospodarczy, rośliny i inne;

• różne ciała administracyjne o samodzielnym statusie w sferze prawa publicznego;

• rozmaite podmioty prawa publicznego, nie mające charakteru osobowego, lecz oparte na czynniku majątkowym;

• w formie zadań zleconych różnym organizacjom, instytucjom i innym podmiotom, zwłaszcza spoza sektora publicznego.

1. Administracja rządowa.

Scentralizowaną administrację państwową (administrację rządową) stanowi własny aparat państwa, oparty zasadniczo na czynniku urzędniczym.

W ramach administracji państwowej wyróżnia się w szczególności:

• administrację podległą rządowi, czyli administrację rządową, dzielącą się na:

• centralną;

• terenową.

• W centralnej administracji rządowej wyróżnia się zasadni­czo dwa poziomy organizacyjne, wyraźnie zróżnicowane co do spełnianej funkcji.

I. poziom

Jest to administracja bezpośrednio obsługująca rząd, a precyzyjniej mówiąc - funkcję rządzenia krajem. Od profesjonalizmu i sprawności tego segmentu administracji central­nej, zwanej niekiedy „administracją na rzecz rządzenia", zależy w dużym stopniu faktyczna rola rządu jako ciała prowadzącego poli­tykę wewnętrzną i zagraniczną państwa i ponoszącego za to konstytucyjną odpowiedzialność oraz kierującego całością administracji rządowej.

W skład rządu w Polsce wchodzą:

• premier, którego pracę ob­sługuje Kancelaria Prezesa Rady Ministrów;

• ministrowie, kierują­cy określonymi działami administracji rządowej (aparatem mi­nistra jest ministerstwo);

• także ministrowie wykonujący zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów, tzw. ministrowie „bez teki", „zadaniowi". Ministrowie bez teki mogą też w imieniu premiera kierować działalnością określonych urzędów central­nych, należących do zakresu odpowiedzialności Prezesa Rady Ministrów. Takich ministrów obsługuje bądź Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, bądź kierowane przez nich lub podlegające ich nadzorowi urzędy centralne.

• Nadto, w skład rządu, wchodzą prze­wodniczący określonych w ustawach komitetów - Komitet Integracji Europejskiej, Komitet Badań Naukowych.

II. poziom

Jest to poziom wykonywania zadań publicznych i kompetencji administracyjnych, określonych ustawami. Jest to więc centralna „administracja wykonawcza", zbudowana działowo, nastawiona na realizację ustaw administracyjnych i egzekucję obowiązującego porządku prawnego. W warunkach polskich po­ziom ten nie jest jeszcze konsekwentnie wydzielony. W części funkcje te należą nadal do ministerstw, gdzie mieszają się z zada­niami z zakresu obsługi procesów rządzenia, w części wykonują je wydzielone urzędy centralne - centralne urzędy administracji rządowej. Urzędy te podlegają nadzorowi członków rządu (Prezesowi Rady Ministrów lub ministrom).

• Z kolei rządowa administracja terenowa zbudowana jest:

• bądź na zasadzie zespolenia organizacyjnego (wojewodowie podlegają Prezesowi Rady Ministrów, za pośrednictwem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji);

• bądź w postaci władz niezespolonych (terenowe administracje specjalne, podlegają ministrom lub centralnym organom administracji państwowej, takie jak policja, straż pożarna, inspekcja sanitarna i in.).

Polska terenowa administracja rzą­dowa od 1975r., charakteryzuje się brakiem ładu organizacyjnego. Obok wojewodów i podległych im urzędów rejonowych występują liczne niezespolone organy i instytucje administracyjne na poziomie zarówno ponadwojewódzkim, jak i rejonowym (o zróżnicowanym terytorialnym zakresie działania).

Działalność administracji rządowej reguluje ustawa o administracji rządowej w województwie. Administrację rządową na obszarze województwa wykonują:

• wojewoda;

• działający pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach, w imieniu wojewody i własnym;

• organy administracji niezespolonej;

• organy samorządu terytorialnego, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej wynika z ustawy lub z zawartego porozumienia;

• działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach;

• organy innych samorządów, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej następuje na podstawie ustawy lub porozumienia.

ORGANY administracji rządowej są jednoosobowe, np. wojewoda, bądż kolegialne, np. Krajowa Komisja Uwłaszczeniowa.

Administracja rządowa zbudowana jest wieloszczeblowo. Działa na zasadzie hierarchicznego podporządkowania oraz dekoncentracji zadań i kompetencji.

Dekoncentracja admini­stracyjna może być:

• terytorialna lub resortowa,

• osobowa lub rzeczowa,

• wewnętrzna lub zewnętrzna,

• prawna - jeśli kompetencje administracyjne, przypisane konkretnym orga­nom administracji rządowej, instytucjom lub funkcjonariuszom, wynikają z ustaw,

• faktyczna - w przypadku, gdy kompetencje te wynikają z aktów samej władzy administracyjnej.

Niektóre segmenty administracji państwowej podlegają nie rządowi, lecz innym naczelnym władzom państwa. Do tej kategorii należą np. kancelarie: Sejmu, Senatu i Prezydenta czy też Najwyż­sza Izba Kontroli (NIK).

Podstawowa grupa pracowników administracji państwowej to urzędnicy. We współczesnych państwach mają oni ustabilizowany status i są zorganizowani w korpusy państwowej służby cywilnej, odpowiadające działom administracji lub pewnym grupom stano­wisk administracyjnych. Urzędnicy są neutralni politycznie, pro­fesjonalni i lojalni wobec państwa. Sta­nowiska o charakterze urzędniczym, w odróżnieniu od stanowisk politycznych, nie mogą wiązać się z tymi, które mają charakter polityczny. W Polsce, wobec znacznego upolitycznienia kadr kierowni­czych w administracji, zmiany polityczne na szczytach władzy często prowadzą również do rozległej wymiany kadr urzędni­czych, opartej na przesłankach nomenklaturowych.

Organizacja administracji rządowej.

W terenie może być budowana na trzy sposoby:

• może opierać się na założeniu, że apa­rat administracyjny rządu powinien się skupiać wokół formalnego przedstawiciela rządu w danej jednostce podziału terytorialno-administracyjnego (administracja ogólna), przy sprowadzeniu do minimum jedno­stek nie podlegających temu przedstawicielowi (administracja niezespolona, specjalna). Przytoczyć tu można przykład Francji z jej pre­fektami, do których kiedyś należała pełnia władzy administracyj­nej w departamentach;

• może opierać aparat administracyjny rządu na rozproszonych, koordynowanych tylko na szczeblu rządowym, jednostkach administracji specjalnej. To rozwiązanie nigdzie nie wystąpiło w czystej postaci, jako że wszędzie istniał albo jakikolwiek przedstawiciel władzy centralnej, albo samorząd. W podobnym znaczeniu występowało ono w admi­nistracji carskiej Rosji oraz w administracji polskiej w początkach Drugiej Rzeczypospolitej. Generalnie i takie rozwiązanie okazy­wało się mało sprawne. W konsekwencji, po kilku dokonanych zmianach, zastosowano rozwiązanie pierwszego typu;

• może przyznawać podstawowe uprawnienia administracyjne „w terenie" samorządowi terytorialnemu, bez powoływania osobnych przedstawicieli rządu i przy sprowadzaniu do niezbęd­nego minimum liczby jednostek rządowej administracji specjalnej. Przykładem tego rozwiązania są, oczywiście, Anglia i USA.

Obecnie cechy rozwiązania drugiego typu można odnaleźć przede wszystkim w Polsce, gdzie występuje znaczne rozprosze­nie administracji terenowej rządowej, niezespolonej w wielu za­kresach spraw, zbudowanej na różnych piętrach organizacyjnych, ze zróżnicowanym terytorialnie zakresem działania (w 1996 r. wojewodom przyznano dodatkowe uprawnienia koordynacyjne względem administracji specjalnych).

Wobec pojawienia się samorządu terytorialnego również i pierwsze rozwiązanie utraciło swoją dawną klarowność, odno­sząc się już nie do całości administracji terytorialnej, ale tylko do administracji rządowej. W Belgii i Holandii jest ono silnie zrośnięte z trzecim rozwiązaniem.

W zakresie pierwszego rozwiązania wystąpiło bardzo duże zróżnicowanie form organizacyjnych, wynikające z różnych tra­dycji poszczególnych krajów. Trzeba np. zwrócić uwagę na to, że w niektórych krajach (np. Niemczech a zwłaszcza w Szwecji), mimo przeważania w administracji ogólnej jednoosobowości zachowuje się w pewnym stopniu tradycja kolegialności. W Niemczech występuje obecnie tendencja do wypierania kole­gialności przez jednoosobowość, co wynika tam z upowszechnia­nia się modelu bezpośredniego wyboru szefa gminy. Z drugiej strony, z zakresu działania administracji ogólnej wyłącza się na ogół, za czym przemawiają różnego rodzaju względy praktyczne, te same lub zbliżone do siebie zakresy spraw. Są to sprawy dotyczące służb z natury rzeczy scentralizowanych (wojsko, kolej, poczta, służba graniczna czy służba celna) oraz służb bardzo wyspecjali­zowanych (jak miary i wagi), ale też często sprawy skarbu oraz sprawy szkolnictwa, w tym zawsze szkolnictwa wyższego.

W rozwiązaniu trzeciego rodzaju o wiele częściej niż w pierwszym występuje kolegialność. Kraje reprezentujące ten rodzaj, przede wszystkim Anglia, mają bowiem tradycje kolegialności w ad­ministracji terytorialnej.

Pracownicy administracji rządowej.

Administracja rządowa zatrudnia różne kategorie pracowni­ków w szerokim tego słowa znaczeniu (bez ograniczenia do osób pozostających w stosunku pracy na podstawie ogólnych przepisów prawa pracy):

• wyższych urzędników, to jest tych, którzy podej­mują decyzje lub przynajmniej przygotowują je merytorycznie (z koniecznym dalszym wewnętrznym podziałem w obrębie tej kategorii);

• średni personel administracyjny;

• personel pomocni­czy;

• pracowników obsługi.

b) Samorząd terytorialny.

Fundamentem państwa obywatelskiego jest samorząd terytorialny, którego społeczna wiarygodność i administracyjna sprawność prowadzi do bezpośredniego udziału obywateli w sprawowaniu władzy. Rozwój samorządu terytorialnego wymaga dalszej decentralizacji kompetencji i finansów publicznych we wszystkich tych sprawach, w których wykonywanie zadań publicznych przez samorząd każdego szczebla jest bardzo efektywne. Chodzi zwłaszcza o to, aby samorządy rzeczywiście mogły uruchamiać mechanizmy rozwoju lokalnego, a nie były tylko szczeblami administracyjnej hierarchii.

Na skuteczność i efektywność działań samorządu terytorialnego ogromny wpływ wywiera konstrukcja zależności pomiędzy organami stanowiącymi a wykonawczymi. Dotychczasowy układ jest niekorzystny dla organów wykonawczych. Rada powołuje organ wykonawczy i w każdym czasie może go zmienić, nawet z pominięciem przesłanek merytorycznych. Nie służy to stabilności i profesjonalizacji kadr na kluczowych stanowiskach samorządowych.

W świetle dotychczasowych doświadczeń było niezbędne:

• wzmocnienie pozycji organów wykonawczych poprzez wprowadzenie wyborów bezpośrednich wójtów, burmistrzów, prezydentów miast oraz starostów powiatowych,

• ograniczenie liczby radnych w samorządach oraz redukcja urzędników administracji ządowej i samorządowej;

• bardzo ważne jest również to, aby politycy każdego wymiaru częściej się wsłuchiwali w głosy lokalnych wspólnot - naszych małych ojczyzn. Drzemią tam ogromne pokłady ludzkiej mądrości, ale także często niedostrzeganej pomysłowości. Bliski kontakt z mieszkańcami - wyborcami - może przynieść nie tylko osobistą satysfakcję, ale także rozwiązać wiele poważnych lokalnych przedsięwzięć, których współautorami winny czuć się lokalne społeczności.

Samorząd terytorialny jest jedną z form zdecentralizowanej administracji publicznej. Jest formą ustrojową wykonywania zarządu sprawami danej korporacji (instytucji) przez jej członków. W tej sytuacji mamy do czynienia z instytucją prawa publicznego o charakterze związku osób, dlatego też ta forma ustrojowa jest narzucona przez ustawę.

Decentralizacja administracji wyraża się w ustawowym przeniesieniu odpowiedzialności publicznoprawnej za realiza­cję określonych zadań publicznych na samodzielne prawnie podmioty, władze lub instytucje administracyjne, nie należące do scentralizowanej administracji rządowej.

Podstawową formą decentralizacji jest samorząd. Jego istotą, jest powierzenie zarządu sprawami publicznymi samym zainteresowanym czyli zrzeszeniu obywateli, zorganizowa­nych z mocy ustawy w korporacjach prawa publicznego. Taka ustawowo ustanowiona korporacja to inaczej w tradycyjnej terminologii prawniczej publicznoprawny związek osób (oparty na czynniku osobowym). Państwo jest związkiem publicznoprawnym wszystkich obywateli, gmina jest związkiem publicznopraw­nym mieszkańców danego obszaru, zaś izby: lekarska, nota­rialna, adwokacka czy radców prawnych (przykłady samo­rządowych korporacji zawodowych) to związki publicz­noprawne oparte na kryterium zawodowym. Przynależność do korporacji prawa publicznego nie ma charakteru przymusowego. Korporacja taka jest konsekwencją przyjętego sposobu zarządzania sprawami publicznymi. O publicznoprawnym (lub prywatnoprawnym) statusie konkretnej instytucji (korporacji) decyduje podstawa prawa działania i zespół posiadanych cech. Wykonują one zlecone zadania z zakresu administracji publicznej.

Korporacja (zrzeszenie, wspólnota) może mieć charakter:

• terytorialny — wówczas mamy do czynienia z samorządem terytorialnym,

• nieterytorialny — samorząd zawodowy, gospodarczy, rolniczy lub inny, w zależności od ustawowego kryterium, na którym opiera się wyodrębnienie danej korporacji.

Korporacje te wykonują zadania publiczne samodzielnie - w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Z tego powodu przypisujemy im przymiot podmiotowości publicz­noprawnej, odrębnej od państwa. Niezależnie od tego, są wyposażone w osobowość prawną, niezbędną do samodziel­nego występowania w stosunkach cywilnoprawnych. Istotą i przesłanką takiej konstrukcji jest uznanie przez prawo od­rębności interesów danej korporacji (np. interesu lokalne­go, gdy chodzi o gminę) od interesu ogólnego, reprezento­wanego przez państwo i jego administrację. Zakres samodzielności korporacji (zakres działania, konkretne uprawnienia itp.) wyznaczony jest ściśle przez prawo. Dlatego też, do granic ustalonych prawem, samodzielność ta podlega ochronie sądowej.

Z punktu widzenia prawa konstytucyjnego, więc ze względu na kryteria prawnopolityczne, samorząd bywa rozważany w kategoriach „pionowego” podziału władzy wykonawczej.

Dotyczy to przede wszystkim samorządu terytorialnego, ze względu na jego rolę w państwie. Część zadań i uprawnień władzy wykonawczej konstytucja, a za nią ustawodawstwo zwykłe, przyznaje terytorialnym związkom publicznoprawnym. Władze tych związków pochodzą z wyborów (lokalny lub regionalny czynnik polityczny). W tym ujęciu sprawują one funkcje zdecentralizowanej władzy wykonawczej.

W przypadku przekazania na rzecz jednostki terytorialnej części ustawodawstwa, mamy do czynienia z autonomią, a odpowiednie lokalne lub regionalne ciało polityczne ma charakter zdecentralizowanej władzy ustawodawczej.

Wybory do organów stanowiących samorządu terytorialnego.

Wybory do organów stanowiących, samorządu terytorialnego (rad gmin, powiatów, sejmików wojewódzkich), odbywają się na podstawie ustawy z 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Ordynacja wyborcza różnicuje sposób wyboru radnych w zależności od liczby zamieszkujących gminę mieszkańców oraz przyjmuje zasadę proporcjonalności w wyborach do rad powiatów i wyborach do sejmików samorządowych. Ustawodawca przyjął, że granicą różnicującą sposób wyboru radnych w gminie będzie 20 tysięcy mieszkańców. W gminach do 20 tysięcy mieszkańców wybory odbywają się w jednomandatowych okręgach wyborczych. Zgodnie z brzmieniem art. 27 ustawy Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, liczbę radnych wybieranych do rad gmin ustala wojewoda, odrębnie dla każdej rady, po porozumieniu z wojewódzkim komisarzem wyborczym odpowiednio do zasad wynikających z ordynacji i ustawy o samorządzie gminnym (u.s.g.). Wybory do rady gminy zarządza się nie później niż na miesiąc przed upływem kadencji rad. Kandydaci na radnych zgłaszani są przez:

1. wyborców zamieszkałych w okręgu wyborczym;

2. stowarzyszenia oraz organizacje społeczne;

3. partie polityczne.

Kandydaci zgłaszani są w formie list kandydatów. Przez listę kandydatów rozumie się również zgłoszenie jednego kandydata. Każda zgłaszana lista kandydatów powinna być poparta podpisami:

1. co najmniej 25 wyborców - jeżeli dotyczy zgłoszenia w gminie liczącej do 20 tys. Mieszkańców;

2. co najmniej 150 wyborców - jeżeli dotyczy zgłoszenia w gminie liczącej powyżej 20 tys. mieszkańców.

3. Wyborczy fakt zgłoszenia potwierdzają swoim podpisem, podaniem adresu zamieszkania oraz numeru ewidencyjnego PESEL.

Ustalenie przez terytorialne (gminne, miejskie) komisje wyborcze alfabetycznego rejestru zgłoszonych i zarejestrowanych kandydatów stanowi podstawę dla sporządzenia kart do głosowania. Wybory są powszechne. Prawo wybierania (prawo czynne) posiada każdy obywatel polski, który w dniu wyborów ma ukończone 18 lat i stale zamieszkuje na obszarze działania danej rady gminy. Można kandydować tylko do jednej z rad.

Podział terytorialny (administracyjny).

Z punktu widzenia funkcji, wyróżnia się zasadniczy podział administracyjny państwa dla celów administracji ogólnej. Tu zwykle mówi się właśnie o podziale „terytorialnym", zwraca­jąc uwagę na to, że służy on nie tylko klasycznej administracji państwowej, lecz stwarza ramy ustrojowe i polityczne dla rozwoju terytorialnego i podziały dla celów administracji specjalnych. Ponadto istnieje podział pomocniczy — w jednostkach zasadni­czego podziału administracyjnego pojawiają się nieraz tzw. jednostki pomocnicze, niekiedy o bardzo dużym znaczeniu (np. komisariaty na obszarach komend rejonowych policji, sołectwa w gminach wiejskich).

Poza najmniejszymi państwami, podział administracyjny dla celów ogólnych jest więcej niż jednostopniowy. Liczba stopni tego podziału zależy zarówno od wielkości państwa, jak i jego struktury (w szczególności od tego, czy i jaką jest ono fede­racją), jak i wreszcie, a czasem przede wszystkim, od tradycji. Podział może być zatem dwustopniowy (np. w krajach skandynawskich, Holandii, w Anglii oraz w Szwecji), trójstopniowy (USA) lub cztero­stopniowy (w XIX wieku w Prusach).

Samorząd terytorialny w Polsce - stan obecny i perspektywy.

Po czterdziestu latach, w 1990 r. przywró­cono w Polsce samorządowy ustrój gminy. Odtworzona wówczas samodzielność komunalna miała różne aspekty, w szczególności aspekt:

• organizacyjny i personalny (własne organy i struktury, prawo do

• obsadzania stanowisk w administracji komunalnej, przedsiębior­stwach, zakładach i innych instytucjach samorządowych);

• administracyjny (własne kompetencje do stanowienia przepi­sów administracyjnych i do sprawowania władztwa admini­stracyjnego w formach indywidualnych);

• ekonomiczny (zasoby majątkowe, w tym uprawnienia właści­cielskie i środki finansowe);

• polityczny (wolne wybory oparte na kryterium interesu lokal­nego, a nie na dylematach rangi ogólnopaństwowej).

Tak określona samodzielność gminy, jako podmiotu zde­centralizowanej administracji publicznej i jako osoby prawnej, podlega ochronie sądowej.

Samorząd terytorialny stanowi zaledwie niewielki fragment systemu administracji publicznej, bowiem spro­wadza się go do szczebla gminy. Dopiero kontynuacja reformy polskiej admini­stracji publicznej, w kierunku zwiększenia udziału samorządu w zarządzaniu sprawami publicznymi, może doprowadzić do wy­równania tych proporcji. Właściwe ułożenie w systemie (strukturze) władzy wykonawczej i administracji, dwu zasadniczych sfer interesu publicznego oraz dwu głównych segmentów zarządu publicznego, warunkuje prawidłową realizację zadań publicznych określonych prawem. W szczególności, chodzi o ustrojowe warunki prawidłowego funkcjonowania mechanizmu finansów publicznych i wykony­wania podstawowych usług publicznych o charakterze zbio­rowym, takich jak ochrona zdrowia, oświata, opieka społeczna, porządek publiczny i wiele innych.

Dwie zasadnicze sfery interesu publicznego, to:

1. interes lokalny, obejmujący praktyczne zadania administra­cyjne o charakterze wykonawczym;

2. interes ogólnopaństwowy, dotyczący strategicznych zagadnień życia zbiorowego z zakresu polityki państwowej.

1) Zadania, określone tu jako „wykonawcze", obejmują samo­dzielne prowadzenie bieżącej administracji sprawami publicz­nymi w skali lokalnej, zwłaszcza bezpośrednie dostarczanie (świadczenie) usług publicznych w różnych dziedzinach. Takie aktywne „wykonawstwo" zawiera w sobie prowadze­nie, w ramach prawa, bezpośredniej działalności organi­zatorskiej i administracyjnej w zakresie zaspokajania zbioro­wych potrzeb społeczności lokalnych. Podejmowane w tym zakresie rozstrzygnięcia mają w bardzo niewielkim stopniu charakter „polityczny" (tzn. zależny od partyjnych prefe­rencji), choć oczywiście każda dyspozycja środkami publicz­nymi, szczególnie w warunkach ich ostrego deficytu, jest na­znaczona wartościami politycznymi. Zadania tego rodzaju, o charakterze komunalnym, w zakresie możliwie najszerszym winny znajdować się w gestii lokalnego samorządu. Jest to zgodne z zasadą pomocniczości, a także z zasadą możliwie najbliższego obywa­telskiej kontroli lokowania odpowiedzialności za realizację tych zadań i kompetencji. Tylko, bowiem obywatelskie instytucje sa­morządu terytorialnego gwarantują racjonalne, tzn. oszczędne i zgodne z miejscowymi potrzebami, przeznaczenie środków publicznych na poszczególne cele. Rzeczą ustawodawstwa jest zapewnienie tego, by decy­zje lokalne podejmowane w tym trybie nie naruszały interesu publicznego w szerszej, ogólnopaństwowej skali (aby, przy­kładowo, nie została ograniczona powszechna dostępność publicznych usług zdrowotnych czy edukacyjnych). Zatem właśnie lista zadań administracyjnych, o których tu mowa, w tym usług publicznych służących bezpośrednio zaspokajaniu zbiorowych potrzeb wspólnot lokalnych, wyznacza przedmiot (zakres) działania sektora komunal­nego, w ścisłym rozumieniu tego pojęcia. Do tak wyznaczo­nego zakresu działania sektora komunalnego dostosowana powinna być struktura (organizacja) tego sektora, a także podział terytorialny państwa, wyznaczający przestrzenne ramy zarządu publicznego, zarówno w skali lokalnej, jak i regionalnej.

2) Z kolei funkcje i zadania, nazwane powyżej „strategicznymi", nie mogą należeć do samorządu lokalnego, mają bowiem wymiar ogólnospołeczny. Częściowo realizowane są one wprost poprzez ustawodawstwo, częściowo zaś poprzez prze­znaczanie środków publicznych na określone cele (budżet pań­stwa), należą więc zasadniczo do parlamentu, a w sferze wła­dzy wykonawczej, do rządu i administracji rządowej. Do funkcji tych, oprócz prawodawstwa i kreowania polityki pań­stwowej, należy również nadzór nad wykonywaniem zadań publicznych przez samorząd terytorialny i inne podmioty ad­ministracji zdecentralizowanej.

O ile w sektorze komunalnym (w samorządzie lokalnym) istota interesu publicznego ma, charakter bardzo real­ny, „rzeczowy" i znajduje odbicie w wydatkach na zazwyczaj zdefiniowane z góry, bezpośrednie cele komunalne, inwestycyjne i na koszty bieżącej eksploatacji, o tyle w sferze strategii rozwoju państwa i gospodarki decydują przede wszystkim racje i opcje polityczne, niekiedy o długofalowym charakterze. Inaczej więc niż w sektorze komunalnym, tutaj reguły gry określane ustawami i polityka gospodarcza mają wymiar ściśle polityczny.

Sprawy lokalne winny znaleźć się w gestii władz lokalnych, sprawy ogólnopaństwowe winny leżeć w gestii rządu i władz regionalnych.

Duża część spraw typowo komunal­nych, które winny znaleźć się w gestii powiatu (z zakresu zdrowia publicznego, oświaty, kultury, opieki społecznej, utrzymania dróg publicznych, ochrony przeciwpożarowej, ochrony porządku i bez­pieczeństwa publicznego, geodezji, inspekcji sanitarnej i wiele innych), należy dziś nie do samorządu lokalnego, lecz prowadzona jest przez administrację rządową — w formach scentralizowa­nych, bez kontroli obywatelskiej. Im więcej regionów — województw, tym mniejszy zakres działania można im przypisać. Więcej zatem pozostaje do­meny centrum i centralizacji.

Kontynuacja reformy samorządowej (utworzenie powiatów sa­morządowych, a obok nich wyodrębnienie kategorii miast dużych, nienależących do powiatów), spowoduje, że wszystkie sprawy komunal­ne, obecnie w dużej części zawiadywane przez organy administracji rządowej, znajdą się w gestii samorządu terytorialnego (lokalnego) w gminach wiejskich i w gminach mniejszych miast, w powiatach i w miastach nie należących do powiatu. Ten ruch kompetencyjny uwolni rządową administrację wojewódzką od wielu zadań i kom­petencji o charakterze lokalnym.

Z kolei powiększenie obszaru wo­jewództw, rozumianych jako regiony, uczyniło również realną perspektywę zasadniczej przebudowy centrum zarządzania, czyli rządu i administracji centralnej, bo niezależnie od róż­nych niezbędnych zabiegów modernizacyjnych, dających się przepro­wadzić już obecnie, taka dogłębna reforma centrum możliwa będzie dopiero po przekazaniu dużej części obecnych zadań szczebla central­nego na szczebel wojewódzki.

Wraz z wprowadzeniem reformy powiatowej nastąpiła na tym szczeblu zasadnicza zmiana mechanizmów gospodarki finansowej, podobna do tej, jaka w 1990 r. nastąpiła na szczeblu podstawowym po utworzeniu samorządu gminnego. Mianowicie, zamiast resortowego systemu kierowania administracją (w tym również zarządzania środkami publicznymi) zaistniała, w odniesieniu do zadań „powiato­wych", system zarządzania w układzie terytorialnym, oszczędniejszy i lepiej odpowiadający wymaganiom zaspokajania potrzeb lokalnych.

Kontynuacja reformy sa­morządowej jest niezbędnym przedsięwzięciem na rzecz całościowej transformacji obecnego systemu administracyjnego, dla uzyska­nia innej jego jakości, koniecznej w nowych warunkach ustrojo­wych i gospodarczych Polski. Efekty tych zmian to przede wszystkim:

• dalsza decentralizacja zarządzania sprawami publicznymi, rozbudowa mechanizmów państwa obywatelskiego, demo­kracji i społecznej kontroli działania administracji, w tym utworzenie drogi naturalnych karier elit politycznych;

• większa efektywność instytucji świadczących usługi publicz­ne, zarówno w skali lokalnej, jak i ogólnokrajowej, standary­zacja ich kosztów, a w konsekwencji wzrost racjonalności wydatków publicznych w tym zakresie;

• przebudowa systemu finansów publicznych w kierunku

• zwiększenia jego szczelności i lepszego powiązania zarówno

• z potrzebami zbiorowymi, jak i systemem politycznym;

• uporządkowanie podziału administracyjnego — „rusztu tery­torialnego" całej administracji publicznej, rządowej i samo­rządowej, zespolonej i niezespolonej;

• uporządkowanie systemu kompetencyjnego administracji pu­blicznej, a w ślad za tym, usprawnienie przepływu informacji;

• usprawnienie mechanizmów funkcjonowania rządu, moderni­zacja rządowej administracji centralnej i terenowej, a w tym —

• ukształtowanie profesjonalnej państwowej służby cywilnej.

2. Administracja rządowa a samorząd terytorialny.

W krajach niemieckich w XIX w. stworzony został dualistyczny model administracji terytorialnej, który przejęła Druga Rzeczpospolita Polska. Model ten oznaczał odróżnienie „w terenie" administracji podporządkowanej władzy centralnej (którą nazywano administracją polityczną lub administracją pań­stwową i dla której przyjęto w Drugiej Rzeczypospolitej nazwę administracji rządowej) oraz administracji samorządowej. Ta ostatnia wykonywała zadania własne samorządu terytorialnego odróżniane od zadań państwowych, realizowanych przez admini­strację rządową, jak również „zadania poruczone", to jest zadania państwowe powierzone jej z reguły na mocy rozstrzygnięcia ustawodawczego (te ostatnie są u nas obecnie nazywane „zadaniami zleconymi", podczas gdy zadania przejęte od administracji rzą­dowej w drodze porozumienia nazywa się „powierzonymi").

Rozróżnienie tych dwóch sfer zadań administracji samorzą­dowej, gwarantowało:

• z jednej strony, zachowanie koniecznego minimum uprawnień samorządu („zadania własne") i sprowadze­nie w tym zakresie roli administracji rządowej wyłącznie do spra­wowania nadzoru, to znaczy do władczego wkraczania w sprawy samorządu jedynie w przypadkach określonych prawem i przy użyciu środków prawem przewidzianych (o ile nadzoru nie przekazano innym organom, jak wyższym organom samorządu lub sądom);

• z drugiej strony, odróżnianie zadań własnych i poruczonych - zawsze mało precyzyjne wobec braku praktycz­nej możliwości ścisłego oddzielenia od siebie spraw lokalnych i spraw ogólnopaństwowych - pozwalało na obciążanie samo­rządu załatwianiem spraw z zakresu zadań państwa, przy trakto­waniu w tym zakresie administracji samorządowej jako części składowej administracji rządowej, a wiec działania nie pod nadzorem, lecz pod kierownictwem administracji rządowej.

Od strony organizacyjnej, dualizm administracji terytorialnej polegał na występowaniu obok siebie, w tych samych jednostkach podziału terytorialno-administracyjnego, organów administracji rządowej i organów administracji samorządowej. Tak rozumia­ny dualizm nie występował jednak na wszystkich szczeblach po­działu administracyjnego. W gminach nie tworzono organów admi­nistracji rządowej (a przynajmniej organów administracji rządowej o kompetencji ogólnej). Na tym szczeblu administracja samorządowa wykonywała zadania i własne, i poruczone. W Drugiej Rzeczypo­spolitej nie stworzono, poza byłym zaborem pruskim, samorządu wojewódzkiego, na którym to szczeblu działała w rezultacie wy­łącznie administracja rządowa. Dualizm dotyczył więc, w większej części Rzeczypospolitej, jedynie powiatu oraz Warszawy, mającej definitywnie od 1928 r. status województwa.

Szczególnym przejawem konsekwentnego dualizmu organiza­cyjnego może być powołanie odrębnego organu administracji rzą­dowej o kompetencji ogólnej oraz odrębnego przewodniczącego organu wykonawczego samorządu działającego w tej samej jednostce terytorialnej, zamiast przyznania przewodnictwa w organie samorządu szefowi administracji rządowej. Rozwiązanie takie przyjmowano w dawnej Austrii, a w Drugiej Rzeczypospolitej w odniesieniu do Warszawy oraz do powiatów grodzkich (którymi były większe miasta, wyodrębnione z powiatów ziemskich).

Uprawnienia nadzorcze polskich wojewodów względem sa­morządu gminnego są podobne, choć odmienne technicznie. Wojewoda uchyla sprzeczne z prawem akty samorzą­du, a jego rozstrzygnięcia w tym zakresie podlegają zaskarżeniu przez organ gminy do sądu administracyjnego. W systemie pol­skim spory między samorządem a organami nadzoru administra­cyjnego są sporami o prawo, których rozpoznawanie w systemie kontynentalnym należy zasadniczo do sądów prawa publicznego.

Rozdział zadań między administracją rządową, czy szerzej, władzą centralną, a samorządem terytorialnym, do którego co­raz częściej stosuje się, jako podstawowe kryterium, zasadę pomocniczości (jest ona również wpisana do preambuły naszej Konstytucji), może mieć za podstawę akty różnego rzędu. Na ogół jego najogólniejszą podstawę stanowią odpowiednie przepisy konstytucji, używające zresztą bardzo różnych określeń, wynika­jących z odmiennych tradycji poszczególnych krajów. Przykładowo w art. 15 polskiej Konstytucji czyni się decentralizację zasadą ustrojową. Zgodnie z art. 5 konstytucji włoskiej z 1947 r., „(...) Republika, jedna i niepodzielna, uznaje i popiera autonomie lokalne, [...] Dostosowywuje zasady i metody swojego ustawodawstwa do wymogów au­tonomii i decentralizacji (...)". Konstytucja może jednak zawierać znacznie mniej wyraźne deklaracje na rzecz samorządu, czego przykładem jest konstytucja V Republiki Francuskiej, a możliwe też jest pominięcie w ogóle tego zagadnienia w konstytucji. Przykładem takiego podejścia może być Norwegia, która posiada najstarszą z konstytucji europejskich (wydana w 1814 r.). Konstytucja ta milczy na temat samorządu, co nie stoi na przeszkodzie temu, że proporcje zatrudnienia w administracji rządowej i samorządowej (działającej, jak w Szwecji, na dwóch szczeblach) są zbliżone do szwedzkich czy fińskich, a nie angielskich czy tym bardziej francu­skich lub włoskich. Oczywiście, świadczy to o wielkiej praktycznej roli samorządu norweskiego, dla której brak konstytucyjnej podsta­wy działania nie stanowi żadnej przeszkody.

W takich przypadkach, nie konstytucja, a tradycja stanowi wystarczające umocowanie istnienia rozwiniętego samo­rządu. Pozakonstytucyjnym umocowaniem instytucji we wszyst­kich demokratycznych państwach Europy, w tym od 1994 r. i w Polsce, jest Europejska Karta Samorządu Terytorialnego (Lokalnego).

Bez względu na sposób regulacji tej kwestii w konstytucji, podstawowe znaczenie dla określenia zakresu działania samorządu terytorialnego posiada ustawodawstwo zwykle, co odróżnia samorząd terytorialny i te formuły autonomii regionalnej, które są bliższe samorządowi niż federalizmowi, od federalizmu, gdzie rozdział zadań federacji i jej części składowych musi być zdefiniowany w konstytucji.

Formalny podział kompetencji pomiędzy administracją rządową w województwie i samorządem terytorialnym dokonany przez ustawę o administracji rządowej w województwie i "ustrojowe ustawy samorządowe" jest mało klarowny i prowadzi do pewnych konfliktów z powodu krzyżowania lub nakładania się kompetencji. W tym kontekście najbardziej wyraźnym merytorycznie polem konfliktów jest wykonywanie przez powiat zadań służb, inspekcji i straży. W szczególności chodzi o realizację postanowień zawartych w art. 35 ustawy o samorządzie powiatowym przyznającym staroście prawo zwierzchnictwa służbowego nad należącymi do administracji rządowej powiatowymi jednostkami służb, inspekcji i straży i określających sposób sprawowania tego zwierzchnictwa. W praktyce występuje jednak znacznie więcej pól konfliktów. Rodzą je głównie regulacje szczegółowe dotyczące np. podziału zadań związanych z funkcjonowaniem urzędów pracy czy kas chorych i ochroną zdrowia . Tego typu konflikty związane z wykonywaniem zadań administracji publicznej tworzą się najczęściej z powodów politycznych i ambicjonalnych.

Stworzyć państwo sprawne, przyjazne, bezpieczne, to sformułowanie, które najlepiej oddaje istotę działań w zakresie decentralizacji funkcji państwa.

Państwo sprawne, to takie, gdzie występuje jasny podział kompetencji i obowiązków między administracją rządową a demokratycznie ukształtowanym samorządem terytorialnym.

Państwo przyjazne, to takie, gdzie występują warunki do skutecznego działania administracji publicznej, ale i rosnącej obywatelskiej aktywności samorządowej, gdzie władza nie traci energii i pieniędzy na obsługę samej siebie, nie odpycha ludzi zarozumialstwem, właściwie pojmuje i akceptuje swoją służebną rolę.

Państwo bezpieczne to takie, gdzie systematyczne zmniejszanie ingerencji państwa w życie obywateli - co jest warunkiem rzeczywistej demokracji - nie oznacza ich bezsilności i samotności w rozwiązywaniu swoich żywotnych problemów. To także takie państwo, gdzie prawo stanowione zarówno przez centralnego ustawodawcę, jak również legislaturę lokalną, jest dla ludzi zrozumiałe.

III. Zakończenie.

Po dziesięciu latach wprowadzania i modyfikowania reformy samorządowej, po pięciu latach obowiązywania nowego podziału administracyjnego kraju, możemy z przekonaniem powiedzieć, że choć wiele dotychczas zrobiono, to równie wiele pozostaje jeszcze przed nami. Reforma samorządowa wprowadzająca trójstopniowy podział kompetencji, jest niewątpliwie krokiem w dobrym kierunku. Tyle tylko, że dziś jesteśmy dopiero na początku tej drogi. Rząd, chcąc zapewne wylegitymować się przed elektoratem szybkim i spektakularnym sukcesem, wypromował reformę samorządową w kształcie, który znacznie lepiej wygląda na mapie i w teoretycznych opracowaniach, niż sprawdza się w praktyce. Źle wygląda sytuacja w odniesieniu do wszystkich szczebli samorządu, a zwłaszcza nowych organów w strukturze podziału administracyjnego. Niejasne zadania i nieprzystający do potrzeb system finansowania.

W wymiarze samorządowym dużych zmian wymagają kompetencje władz województwa. Ten szczebel samorządu należy znacznie wzmocnić. W tej chwili rola samorządu wojewódzkiego ogranicza się głównie do redystrybucji środków przekazywanych przez władzę centralną. Mamy bowiem do czynienia, z jednej strony z pozorną decentralizacją, a ramach której powstały dodatkowe szczeble samorządu, z drugiej zaś - z praktyczną centralizacją. Powinna nastąpić faktyczna decentralizacja władzy, kompetencji i środków finansowych. Konstytucyjna decentralizacja oznacza nie tylko przeniesienie praw i kompetencji, ale również odpowiedzialności. Reprezentowanie interesów społeczności lokalnych oznacza, że władze tych obszarów ponoszą w stosunku do nich odpowiedzialność. Sprawowanie władzy to przede wszystkim rezultaty. I w tej dziedzinie szczególnie konieczne jest głębokie przekształcenie świadomości i sposobu myślenia.

IV Załączniki

Załącznik 1

Zadania realizowane przez powiat i województwo

POWIAT		WOJEWÓDZTWO
KTO TU RZĄDZI?
RADA POWIATU: wybierają ją dorośli mieszkańcy całego powiatu; ZARZĄD POWIATU: powoływany jest przez radę powiatu; STAROSTA jest przewodniczącym zarządu, a w miastach wydzielonych PREZYDENT MIASTA.		SEJMIK WOJEWÓDZTWA: wybierają go dorośli mieszkańcy województwa; ZARZĄD WOJEWÓDZKI: powoływany jest przez sejmik wojewódzki; MARSZAŁEK: jest przewodniczącym zarządu wojewódzkiego	WOJEWODA: jest przedstawicielem rządu w województwie, powołuje go premier.
CZYM SIĘ ZAJMUJĄ?
Drogi	Drogi powiatowe	Drogi wojewódzkie	Autostrady, Drogi ekspresowe, Drogi krajowe.
Oświata	Szkoły średnie, Szkoły podstawowe specjalne, Szkoły artystyczne, Poradnie psychologiczno - pedagogiczne	Szkoły średnie o znaczeniu regionalnym, Ośrodki doskonalenia nauczycieli, Zawodowe szkoły wyższe,
Zdrowie	Szpitale ogólne (rejonowe)	Szpitale specjalistyczne
Pomoc społeczna	Domy pomocy społecznej, Specjalistyczne poradnictwo	Pomoc społeczna o zasięgu regionalnym	Nadzór nad prowadzeniem domów pomocy społecznej;
Kultura	Biblioteki, muzea powiatowe, teatry.	Muzea, biblioteki, teatry o znaczeniu regionalnym.
Gospodarka przestrzenna		Przygotowanie planu regionalnego	Uzgadnianie zadań rządowych z jednostkami samorządu terytorialnego
Bezrobocie	Powiatowe biuro pracy	Wojewódzkie biuro pracy
Gospodarka wodna	Gospodarka wodna na teranie powiatu	Gospodarka wodna w regionie, melioracja, utrzymanie urządzeń wodnych
Ochrona środowiska	Usuwanie odpadów niebezpiecz-nych		Usuwanie odpadów szczególnie niebezpiecznych
Bezpieczeń- stwo	Zachowanie porządki publicznego i bezpieczeństwa zbiorowego na terenie powiatu		Policja, straż pożarna
Komunikacja	Komunikacja w obrębie powiatu i kilku powiatów - koordynacja	Komunikacja w obrębie województwa i sąsiadujących województw - koordynacja
Klęski żywiołowe	Zwalczanie klęsk żywiołowych na terenie powiatu lub kilku gmin		Zwalczanie klęsk żywiołowych na terenie województwa lub kilku powiatów.
Inne	Rejestracja pojazdów, wydawanie prawa jazdy, Ochrona praw konsumenta, Wydawanie pozwoleń na zatrudnianie cudzoziemców.	Przygotowanie strategii rozwoju regionu, Modernizacja terenów wiejskich, Promowanie województwa, przyciąganie inwestorów.	Nadzór nad przestrzeganiem prawa przez władze samorządowe wszystkich szczebli.

Literatura:

1. Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne, Warszawa 1998r.;

2. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, dnia 18 lipca 1998r., Nr 91.

1. Poz. 576 z dnia 5 czerwca 1998r. O samorządzie województwa;

2. Poz. 577 z dnia 5 czerwca 1998r. O administracji rządowej w województwie;

3. Poz. 578 z dnia 5 czerwca 1998 r. O samorządzie powiatowym.

Dz.U. nr 91 poz.576 Art.1, pkt.2

Dz.U. nr 91 poz.576 Art.11, pkt.1

Dz.U. nr 91 poz.576 Art. 12

Dz.U. nr 91 poz.576 Art. 14 pkt.1

Dz.U. nr 91 poz.576 Art. 18

Dz.U. nr 91 poz.576 Art. 41

Dz.U. nr 91 poz.576 Art. 61 pkt.2

Dz.U. nr 91 poz.576 Art. 67 pkt.2

Dz.U. nr 91 poz.576 Art. 68

Dz.U. nr 91 poz.576 Art. 70 pkt.2

Dz.U. nr 91 poz. 577 Art. 7

Dz.U. nr 91 poz. 577 Art. 15

Dz.U. nr 91 poz. 577 Art. 18

Dz.U. nr 91 poz. 578 Art. 3 pkt. 1

Dz.U. nr 91 poz. 578 Art. 4

Dz.U. nr 91 poz. 578 Art. 12

Dz.U. nr 91 poz. 578 Art. 27 pkt. 1

Dz.U. nr 91 poz. 578 Art. 32 pkt. 2

Dz.U. nr 91 poz. 578 Art. 56 pkt. 1

Dz.U. nr 91 poz. 578 Art. 56 pkt. 2

Dz.U. nr 91 poz. 578 Art. 60 pkt. 2

Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne. Str.120

Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne. Str. 120

Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne. Str. 121

Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne. Str. 198

Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne. Str. 219

Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne, Str. 123

Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne. Str. 181

Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne. Str. 206

Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne. Str. 208

Izdebski H., Kulesza M. - Administracja publiczna, zagadnienia ogólne. Str. 189

2

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.




Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.




---