22.02.2006r Psychologia historyczna - wykład 1

Tradycje psychologii historycznej :

Ważnym zadaniem psychologii jest formułowanie uogólnień . Kluczowym zadaniem historii jest uzyskiwanie swoistości faktów i procesów historycznych.

Psychologia jest nauką nomotetyczną , a historia idiograficzną. Problem wzajemnych relacji między nimi dla psychologów bywa marginalny, dla historyków zaś odwołania do psychologii rzadko zajmowały ważne miejsce.

Podział nauki zaproponowany przez Rickert'a:

1. nomotetyczna ( formułowanie uogólnień, prawd )

2. idiograficzna

Psychologia podejmuje wątki idiograficzne - na przykład jeśli chodzi o osobowość. Bowiem , by określić ,, inność'' należy odnieść ją do norm. Klinicysta będzie często sięgał do metod mających znamiona idiograficzne. Historia zaś zawsze pozostaje idiograficzna. Psychologia i historia są względem siebie bardzo odległe pod względem klasyfikacji.

Wundt - psychologia eksperymentalna

Nieufność historyków wobec psychologii jest rezultatem zakwestionowania podejścia faktograficzno - idiograficznego, naiwnego odwoływania się do wpływu na dzieje wybitnych jednostek. A przecież historyk często nie poprzestaje na rejestracji zdarzeń czy procesów, próbuje zrozumieć i / lub wyjaśnić. Odwołuje się do wiedzy psychologicznej nawet wtedy, gdy nie jest tego świadomy.

Wśród prekursorów psychologii historycznej zwłaszcza jest widoczny filozof Wilhelm Dilthey. Postuluje on historyczną zmienność życia psychicznego człowieka zakotwiczonego w dziejach. W jego historiografii rozumienie jest sposobem postępowania , które nie ma odpowiednika w metodach nauk przyrodniczych. Psychologia historyczna nie rozwinęła się tu w autonomiczną naukę . Idee Diltheya wywarły olbrzymi wpływ na całą humanistykę.

Historia z treściami psychologicznymi - historia w której odwołania do psychologii występują w otwarty sposób. Jej początków można się doszukiwać w starożytności- Tukidydes ( Vw.p.n.e. ) - rozwój kultury w Atenach.

Psychobiografie - ,, Żywoty cezarów'' Swetoniusz

Po okresie klasycznym Grecji, nastąpił upadek historiografii. Wspomnienia św. Augustyna stanowią już mniejsze osiągnięcie.

Średniowiecze to czas biografii wychwalających.

XIX w. / XX w. - Lusine - psychologia uwikłana w problematykę obyczajową.

Naturalizm - podejście akcentujące jedność metody , jedność sposobu myślenia.

Antynaturalizm - nauki ścisłe ( dedukcja ) a nauki humanistyczne => różnią się w znaczący sposób , podlegają innym zasadom.

• nauki ścisłe - wyjaśnianie

• nauki humanistyczne - rozumienie

Historyk dokonuje projekcji ( wczuwa się ) , by odtworzyć sytuację ludzi żyjących w odległych czasach. Nie zakłada intersubiektywnej powtarzalności.

Dilthey postuluje całościowe badanie człowieka!!

Durkheim - zwolennik imperializmu socjologicznego.

Wkrótce po I wojnie światowej historycy ze szkoły ANNALES ( Bloch, Febvre , Mondrou ) prowadzili badania nad świadomością zbiorową , zwłaszcza nad historią mentalności. Pojęcie mentalności stało się w psychologii historycznej, antropologii i socjologii punktem zwrotnym.

Prekursorem psychologii historycznej jest Lucien Febvre ( 1878 -1956 ) , który podejmował zagadnienia wyposażania umysłowego oraz zmysłowości ludzi różnych epok.

Mentalność - ogół przekonań i wyobrażeń składających się na system wiedzy człowieka , wraz z przyjmowanymi przezeń wartościami oraz utrwalonymi sposobami i nawykami myślenia o samym sobie oraz o rzeczywistości pozostającej poza ja.

Bloch , Febvre byli zafascynowani psychologią. Według Bloch'a fakty historyczne są interpretowalne przez wiedze psychologiczną.

Po II wojnie światowej nastąpił początek tzw. historii totalnej.

Pomimo początkowych powiązań szkoły ANNALES z psychologią , zakończyła swoją działalność na kierunku socjologicznym.

Psychohistoria rozwijała się dalej w USA , jednak z dużym naciskiem na psychoanalizę.

Próbę ukonstytuowania psychologii historycznej po I wojnie światowej podjął Ignace Meyerson ( 1888-1983 ). Jest to wpływowa postać psychologii francuskiej. Postulował całościowe badanie człowieka. Operował pojecie kolektywnych reprezentacji i zbiorowych wyobrażeń. Uważał , że należy redukować socjologię na rzecz psychologii. Kładł nacisk na człowieka , który myśli odmiennie , używa innych narzędzi mentalnych. Po II wojnie światowej został zapomniany.

Od lat 30-tych XX widoczny jest rozkwit psychologii historycznej w ZSRR reprezentowany przez Lwa Wygotskiego ( 1896 - 1934 ):

• postulował, że historycznie nie zmieniły się elementarne funkcje psychologiczne

• uważał, że głębokim zmianom uległy funkcje wyższe ( myślenie werbalne, pamięć logiczna, tworzenie nowych pojęć , uwaga dowolna ).

Aleksander Łuria ( 1902 -1977 )- według niego historycznie uwikłana działalność wyznacza treść i strukturę procesów poznawczych. W mniej złożonych systemach społeczno - historycznych są one wyłączane w innego rodzaju działalność i dlatego bywają zorganizowane inaczej niż ich odpowiedniki u ludzi dzisiejszych.

Wygotski i Łuria są prekursorami współczesnej psychologii historycznej.

1.03.2006r.

Wykład 2

Zakotwiczenie psychohistorii: psychoanaliza i neopsychoanaliza

W Ameryce myśl psychohistoryczna była całkowicie zdominowana przez Freuda . Początki sięgają wczesnych dzieł Freuda a szczególnie ,, analizy przypadków Leonarda da Vinci''.

Od lat 50-tych nastąpiła eksplozja publikacji , a szczególnie biografii. Powstaje np. biografia Hitlera napisana przez Murey w języku ortodoksyjnego freudyzmu. Napisana w 1943 roku. Za apogeum psychohistorii uważa się lata 50-te. W 1958 r. powstaje biografia młodego Lutra, napisana przez Eriksona.

W 1958r. prof. Lange zadeklarował się jako psychohistoryk. W latach 90-tych nastąpił ostry kryzys.

W psychohistorii główny nacisk kładzie się na zastosowanie psychoanalizy do badań nad przeszłością , jej wykorzystaniem w interpretacjach historycznych. Zainteresowanie to wpłynęło na motywację jednostek i całych grup i ich uczestnictwo w dziejach.

Problematykę rozwoju wczesnodziecięcego w kontekście zmian modelu rodziny można ulokować na środku kontinuum pomiędzy psychologią a historią.

Psychoanaliza Freuda jako odniesienie dla psychohistorii:

• niejednoznaczność przyjmowanych założeń filozoficznych w psychoanalizie

• pesymistyczny wizerunek natury ludzkiej miotanej przez popędy życia i śmierci

• zasadnicza rola nieświadomości i wrodzonych popędów , hamowanych i korygowanych przez wpływ kultury

• determinizm biologiczny, ,, hydrauliczność'', mechanizm, panseksualizm , nierzadko brak sensu empirycznego

• kompleksy i ich przejawy zasadniczymi jednostkami opisu

• hedonizm , nadrzędność , ,, zasady przyjemności''

Trójczłonowa struktura osobowości:

1. id - wrodzone popędy , ,, zbiornik energii psychicznej'', rządzony zasadą przyjemności , szczególnie ważna podstruktura libido ( seksualizm )

2. superego - ukształtowane w fazie fallicznej ( przezwyciężenie kompleksu Edypa ), cenzor popędów ( sumienie oraz ,, ja idealne'' ) o genezie społeczno kulturowej.

3. ego - rozumny arbiter między id i superego, najczęściej świadomy mediator i moderator konfliktów między rozmaitymi siłami wewnętrznymi, godzi sprzeczne wymogi organizmu i środowiska, świadczy o człowieczeństwie

Mechanizmy obronne w służbie ego:

• bezwiedne i nawykowe sposoby doraźnej obrony przed emocjami negatywnymi , skorelowane z nieświadomością : zwłaszcza wyparcie pierwotne i wtórne , projekcje , racjonalizacja reakcja pozorowana , przemieszczenie , sublimacja .

• efektem stosowania są deformacje poznawcze i bariery samopoznawania o podłożu emocjonalno - motywacyjnym.

Istotą psychoanalizy jest dominacja dążeń do zaspokojenia popędów agresji i seksualnego, które uległy fiksacji we wczesnych okresach rozwoju. Czego rezultatem jest infantylna forma ich zaspokojenia - nerwica, konflikt id i ego.

Psychoanaliza jako koncepcja psychoterapii:

• psychoanalityk jest ,, ucywilizowanym szamanem'', dostarcza instrumentów docierania do nieświadomość i jej redukowania

Stadialna koncepcja rozwoju:

• ma kluczowe znaczenie dla osobowości człowieka wczesnych ( przedgenitalnych ) faz rozwoju dziecka ( oralnej, analnej , fallicznej ) , zwłaszcza traumatycznych przeżyć seksualnych.

Fiksacja na aktywności charakterystyczne dla danego stadium prowadzi do regresji do wcześniejszych sposobów uzyskiwania przyjemności.

Determinizm biograficzny - przezwyciężenie kompleksu Edypa jest warunkiem prawidłowego rozwoju.

Fazy:

1. oralna - osobowość narcystyczna

2. analna ( analno - kompulsywna ) - człowiek punktualny, uporządkowany , jednoznaczny

3. falliczna - ( 3-4 r.ż ) - kończy się rozwiązaniem kompleksu Edypa ; osobowość skoncentrowana na własnej płci i tożsamości.

Jest to koncepcja dynamiczna , skrajna, deterministyczna , mechanistyczna.

Erikson ( 1902 -1994 ):

• Koncepcje Eriksona stadialnego rozwoju człowieka wykazują sporo ortodoksji , jednak dominuje optymistyczny wizerunek człowieka. Lęk , konflikt , kryzys są niezbędne dla kształtowania charakteru, także tożsamości w ramach tendencji ujawnianych w danym społeczeństwie.

• Ego tutaj jest twórcze , mocne i elastyczne. Nacisk jest kładziony na pozytywne wartości jak: nadzieja , pracowitość , kompetencja , opiekuńczość

• Rozwój człowieka następuje przez całe życie , jest zdeterminowany biologicznie , ale też kulturowo i historycznie.

• Erikson dopuszczał różnice indywidualne , kulturowe a także społeczne

• Fazy rozwoju psychospołecznego opisywane są przez Eriksona w języku jedności ego.

• Przezwyciężenie kryzysów jest właściwe dla każdej fazy. Ich dokładny czas , pojawianie się , przebieg zależy od indywidualnego ,, rozkładu'' u danego dziecka

• Erikson stworzył nowe metody badan nad dziećmi: wystandaryzowane sytuacje zabawowe.

Fazy ( stadia ) rozwoju psychospołecznego opisane w kategoriach jakości ego ( Erikson ):

1. oralno - sensoryczne (bazowe zaufanie vs. nieufność, nieprzewidywalność)

2. analno - mięśniowe ( poczucie autonomii, adekwatności, samokontroli vs. zwątpienie - nieśmiałość )

3. genitalno - lokomocyjne ( inicjatywa vs. bierność, poczucie winy, samodzielność )

4. okres latencji ( pracowitość i produktywność vs. poczucie niższości )

5. dorastanie ( kształtowanie tożsamości i umiejętności przyjmowania perspektywy innych vs. rozmycie tożsamości i przemieszanie ról )

6. dojrzała młodość ( bliskie, intymne związki vs. izolacja )

7. wiek średni ( orientacja na innych, dojrzałość, opiekuńczość i twórczość vs. zaabsorbowanie sobą )

8. wiek starczy - poczucie spełnienia i integralność vs. rozpacz i poczucie bezsensu życia )

Koncepcja Eriksona jest komplementarna wobec Freuda.

Odrzucenie biologizmu i panseksualizmu Freuda - psychologia indywidualna Alfreda Adlera ( 1970 - 1937 ):

• fundamentalne jest tu dążenie do mocy , u którego podłoża leży kompensacja poczucia niższości

• wola mocy stanowi usiłowanie poradzenia sobie z poczuciem bezradności wyniesionymi ze wczesnego dzieciństwa

• Adler podkreśla wpływ kolejności urodzenia na rozwój psychiczny ( więcej osiągają pierworodni i jedynacy ) ; mówi także pojęcie poczucia wspólnoty - człowiek musi się ustosunkować do innych grup, społeczeństwa

Koncepcja psychologii analitycznej Carla G. Junga ( 1875 -1961 )

• ma wpływ na całą humanistykę

• nacisk jest tu kładziony na filogenetyczne, wspólne rodzajowi ludzkiemu źródła osobowości : uniwersalne , wrodzone, nieświadome i archaiczne

• nawiązuje do filozofii, mitologii, religii, wierzeń ludów pierwotnych, snów, wizji, halucynacji oraz omamów psychotyków i symptomów nerwicowych

• mówi niekiedy o wspólnych archetypach ludzi i zwierząt

• dużą wagę przykłada do czynników biologicznych i genetycznych

Struktura osobowości według Junga jest tożsama z psychiką:

Ego - odpowiedzialne za poczucie tożsamości i ciągłości

Libido - jest ogólną energią psychiczną obejmującą też dążenie do przyjemności i potrzeby twórcze

Jaźń ( self ) - to centrum osobowości ( między nieświadomością a świadomością ), scala różne systemy psychiczne, zapewnia osobowości równowagę , jedność i stabilność

Nieświadomość zbiorowa ( kolektywna ) - jest twórczym dopełnieniem świadomości , mądrością przodków. Stanowi wspólne gatunkowo podłoże struktury osobowości, jest magazynem ukrytych śladów pamięciowych, ich doświadczeń, również dziedzictwa przedczłowieczego. Jej strukturalnymi składnikami są ujawniane w snach, religii czy mitologii archetypy, czyli autonomiczne systemy dynamiczne ( pierwotne uniwersalne idee ), np. wyobrażenia mitologiczne bohatera, świętego czy mędrca .

Archetypy :

• persona ( przywdziewanie przez człowieka maski, którą prezentuje innym ludziom - niekoniecznie musi się z nią utożsamiać )

• anima ( każdy mężczyzna ma w sobie cząstkę żeńską )

• animus ( każda kobieta nosi w sobie cząstkę męską )

• cień ( popędy zwierzęce pozostałe po przodkach , które są powtarzalne )

Podstawowe funkcje psychologiczne ( podłoże późniejszych typologii intelektu ):

1. wartościowanie informacji - myślenie vs. uczucia

2. odbiór informacji - percepcja vs. intuicja

Wprowadzenie wymiaru ekstrawersja - introwersja:

• podstawy te oddają ukierunkowanie człowieka

• dominująca postawa wraz z dominującą funkcją wyznacza typ osobowości

Dynamika osobowości rezultatem wpływu libido:

• kluczowa jest tutaj rola dziedzicznych popędów

• indywiduacja ( stawanie się oddzielną i niepodzielną jednością , rozwój i zróżnicowanie struktur psychicznych ) => w rezultacie następuje integracja przeciwieństw. Dążenie do samorealizacji jest jej głównym motorem.

• symbolizacja jest wyrażaniem dążenia do zaspokojenia zablokowanych impulsów popędowych oraz realizacji treści archetypowych.

Koncepcję Junga nie można nazwać koncepcją neopsychoanalizy Pomimo tego, że silnie jest akcentowana zasada przyczynowości, biologizmu i tego że Jung starał się stworzyć ogólny opis człowieka.

Teoria Junga miała na celu integrację różnorodnych pojęć, dążenie do jedności i wzajemne zsynchronizowanie. Z tych powodów teorii Junga nie można sklasyfikować.

Istota koncepcji Junga jest AHISTORYCYZM!!!!!!!!!!!

S. Sullivan ( 1892 - 1949 )

• utożsamia osobowość ze stałością zachowań wobec innych ludzi, w tym również wyobrażeniowych => interpersonalna teoria psychiatrii

• nacisk jest tu kładziony ( jak u Eriksona ) na późne dzieciństwo i okres preadolescencji w rozwoju osobowości

• Sullivan nawiązuje do Freuda jednak odchodzi od biologizmu

• wprowadza pojecie poczucia Ja ( występuje dynamika reakcji interpersonalnych )

K. Horney ( 1885 - 1952 ) - psychoanaliza kulturowa

• nacisk na neurotyczne konsekwencje konfliktu między restrykcyjnym ideałem siebie a rzeczywistym Ja

• występują różne sposoby radzenia sobie z lękiem podstawowym wyniesionym z dzieciństwa

• dokonuje podziału na trzy tendencje neurotyczne w dążeniach człowieka ( jako rysy osobowości): nastawienie ku, od oraz przeciwko ludziom

• lęk podstawowy dotyczyć może każdego

• Horney przedstawia świadomość jako kontinuum

• neurotyczna osobowość występuje dopiero wtedy, gdy nastawienia człowieka są sztywne i nierealistyczne, zwłaszcza w rezultacie wadliwych relacji interpersonalnych - nasilonego leku podstawowego, co prowadzi następnie do utraty kontaktu z samym sobą

• w ujęciu Horney ważne jest podmiotowe ujecie człowieka

Wpływ Horney jest widoczny w psychobiografiach.

E. Fromm ( 1900 - 1980 )

• ,, małżeństwo'' marksizmu z psychoanalizą

• determinizm społeczno - kulturowy

• Fromm - autor ,, Ucieczki od wolności''

• geneza zmian społecznych wyjaśniana tu jest przez odwołania się do rozpowszechnionej osobowości sadomasochistycznej , do neurotyczno -kompulsywnych mechanizmów, których może nastąpić masowe wystąpienie w określonych warunkach społeczno - politycznych, co powoduje sprzyjającą totalitaryzmowi ucieczkę od wolności

• takie sprzyjające warunki do ucieczki od wolności daje kapitalizm - to on kształtuje patologiczną osobowość o przeciwstawnych skłonnościach - sadomasochistycznych ( wychowanie + bezradność + poczucie osamotnienia + brak opieki państwa )

• duże znaczenie ma tutaj wczesne dzieciństwo - sposób wychowania

• Fromm wprowadza pojęcie osobowości autorytarnej - człowiek dobrze się czuje w strukturach sformalizowanych

• jest to najbardziej zideologizowana teoria

Koncepcja ta jest popularna wśród psychohistoryków.

Anna Freud ( córka Freuda )

• rozwija teorię mechanizmów obronnych ego , autonomizującego się wobec id ( ,, człowiek, który daje sobie radę'' )

• akcentuje procesy poznawcze ego, które mogą nie pozostawać w konflikcie z id, superego czy światem zewnętrznym

• człowiek przystosowany , autonomiczny

Nurt psychologii ego

Na podstawie prac Anny Freud powstała psychologia ego Hartmana - self jest świadomym i subiektywnym aspektem ego tj. obiektywnej struktury. Widać tutaj odejście od klasycznej teorii Freuda . Ego jest autonomiczne i zdolne do odnawiania i samokontroli

Samokontrola + silne ego = odraczanie gratyfikacji

Pojawia się także działanie celowe. Osobowość taka jest bardziej odporna na stres. Człowiek taki ma większe możliwości samookreślenia. U Hartmana człowiek panuje nad sobą, następuje transformacja energii psychicznej na motywację.

Block:

• ego zdolne do stanowienia o człowieczeństwie, zdolne do odraczania gratyfikacji, do kontroli impulsów pochodzących z id, zdolne to sterowania emocjami

Jeszcze w obrębie psychoanalizy rozwija się psychologia self ( Kohut ):

• synteza klasycznej psychoanalizy z teoriami relacji z obiektem, gdzie głównym motywem jest dążenie do obiektu odzwierciedlonego

mechanizmy uzewnętrzniania poznawczego

8.03.2006r.

Wykład 3

Dzieje i upadek psychohistorii. Słabość paradygmatu psychohistorycznego.

Psychobiografie odwołujące się do psychoanalizy zawsze zajmowały kluczowe miejsce w dziejach psychologii historycznej. Ogólna liczba publikacji zaczęła rosnąć już w latach 60-tych , z czasem wzrost ten ( do lat 90-tych ) był coraz szybszy. W 1958 roku nastąpiło apogeum rozwoju. Autorami psychobiografii byli nie tylko historycy , ale także psychologowie i psychiatrzy , nierzadko twórcy literatury pięknej. W latach 90-tych zaznaczył się wyraźny kryzys rozwoju.

Psychobiografistyka jest ulokowana blisko psychologii - ,,przekazywanie dusz''.

Biografistyka natomiast usytuowana z dala od psychologii.

Po II wojnie światowej nastąpiła eksplozja psychobiografiki. Jednakże w tamtym okresie opisywana także była duchowa zbiorowość.

Między latami 50 -90 ilość publikacji gwałtownie wzrosła - najwięcej było ich zwłaszcza pod koniec lat 50-tych ( biografie Lutra ). W 1958 r. Towarzystwo Psychologiczne zaakceptowało psychohistorie.

Na okres lat 70-tych przypada rozwój psychohistorii w najgorszym jej wydaniu.

Zastrzeżenia historyków wobec psychohistorii dotyczą przede wszystkim :

• upatrywania przez psychohistoryków uwarunkowań przebiegu życia i dokonań w traumatycznych doświadczeniach z wczesnego dzieciństwa, w przeżywanych kiedyś zdeformowanych doznaniach seksualnych

• a przecież rezultaty wcześniejszych doświadczeń są przekształcane pod wpływem zdarzeń późniejszych - osobowość jest modyfikowana ( bądź na gruncie koncepcji Wielkiej Piątki zostaje ustabilizowana przez całe życie )

Coraz częściej zaczęło wówczas odgrywać dużą role podejście eklektyczne ( ,, odejście od elegancji'')

Aktorzy dziejów traktowani byli jak marionetki poruszane przez fatalistyczne siły , niewolnicy własnych popędów , ofiary finalistycznie pojmowanej historii. Psychoanaliza stanowi właśnie przykład myślenia AHISTORYCZNEGO.

Zachowania wielkich postaci historycznych , a nawet całych klas społecznych czy narodów bezzasadnie wyjaśniała psychohistoria odwołując się do klinicznych studiów chorobowych stadiów umysłu.

• Postać Nixona była ulubionym ,,przedmiotem'' biografii , często w języku psychopatologii

• Freud dawał najmniejsze pole działania wolności ego

W psychoanalizie wszystko jest DOMYSŁEM I PRZYPUSZCZENIEM. Dominują niekontrolowane , nie dające się powtórzyć badania pojedynczych przypadków. Freud tendencyjnie dopatrywał się w swoich badaniach tego, co chciał w nich znaleźć: wiele twierdzeń psychoanalizy wywodzi się z jego osobistych doświadczeń. Ponadhistoryczna synteza o ludzkiej psychice jest rezultatem badań ludzi z klasy średniej z postindustrialnych , zurbanizowanych , XX-wiecznych społeczeństw Zachodu. Krytyka psychoanalizy była jednoznacznie krytyką psychohistorii.

Słabości i marginalizacja psychohistorii. Przydatność tradycji kognitywnej:

• Uważany przez Freuda za źródło wszelkiej kultury KOMPLEKS EDYPA nie ujawnia się w kulturach premiujących inny ( nie patriarchalny ) model rodziny i odmienny system pokrewieństwa niż dominujący na Zachodzie. Niezgodny z psychoanalizą wydaje się fakt , że w różnych epokach dzieci nie były ani nienawidzone, ani kochane, zwykle były przez rodziców ignorowane lub lekceważone. Zasadnicze URAZY , które Freud znajdował u swoich pacjentów , zależały od doświadczeń, które nie zdarzyły się olbrzymiej większości ludzi w przeszłości, były specyficzne dla jego pacjentów.

Banedikt Lu opisał trzy kultury indiańskie , które mają wmontowane czynniki hamujące rozwój . Decyduje tu wzorzec kulturowy.

Sublimacja - transformacja energii psychicznej w twórczość

Freud próbował ukazać GENEZĘ RELIGII monoteistycznej w totemizmie , w potrzebach człowieka pierwotnego. Bezbarwność wczesnych lat życia ludzi NIEZWYKŁYCH na tle ich epoki czyni psychoanalityczne wyjaśnienia ich niezwykłości kontrowersyjnymi.

Nigdy także nie potwierdzono jednoznacznie koncepcji sublimacji popędu seksualnego w aktywność twórczą.

Psychohistoryk jest w gorszej sytuacji niż psychoanalityk , gdyż ma dostęp jedynie do szczątkowych, niereprezentatywnych i mało wiarygodnych informacji o postaci, która chce zrozumieć. Największym jego ,,grzechem'' jest wywodzenie ,,faktów'' z samej psychoanalizy , dedukcyjne wyprowadzanie wniosków z czerpanej z niej wiedzy o ludzkiej naturze.

Lloyd de Mouse prezentuje większość wad całego kierunku psychohistorycznego. Loewenberg wyjaśnia genezę nazizmu jako wynik ( skrajny psychologizm ) dewiacji jednego z pokoleń Niemców ( I wojna światowa ), ich szczególną ZBIOROWĄ BIOGRAFIĄ.

Psychologia historyczna może nawiązywać do niektórych osiągnięć psychoanalizy:

• do przeformułowanej koncepcji mechanizmów obronnych osobowości

• do pojęcia nieświadomości ujmowanej jako struktura dynamiczna

Psychologowie zorientowani kognitywnie nie zajmują się wieloma zagadnieniami podejmowanymi przez psychohistoryków. Czasem psychoanaliza ma wartość heurystyczną - dostarcza hipotez, których postawienie byłby bez niej niemożliwe . Niektóre jej dokonania po ,,stosownym'' przeformułowaniu do kanonu współczesnej psychologii.

W psychobiografiach przydatne są ustalenia psychologii rozwoju człowieka w ciągu całego życia. Od dokonań Piageta widoczna jest tutaj rola teorii poznawczych. Użyteczne są dokonania psychologii ogólnej , zwłaszcza podejmowania decyzji indywidualnych i grupowych, opisywanych przez teorie gier. Poza tym widoczna jest rola dziedziny zajmującej się modelami funkcjonowania umysłu. Jednak szczególnie ważna wydaje się psychologia społeczna i osobowości .

15.03.2006r.

Wykład 4

Przydatność kognitywnej ( oraz innych ) tradycji w psychologii.

NURT KOGNITYWNY:

• Czasem bodźce oddziałują bez udziału świadomości ( choć nie bez wiedzy utajonej ). Mogą wpływać na reakcje i zjawiska emocjonalne bez uprzedniej ich poznawczej ,,obróbki''.

• Jeśli utożsami się poznanie ze zjawiskami korowymi, to nie jest ono konieczne dla wzbudzania emocji. Gdy następuje natychmiastowe reagowanie , afekt może poprzedzić poznanie. Jednak wiedza jest ważnym regulatorem wielu działań ( celowych czynności ). Jeśli procesy poznawcze obejmują też przetwarzanie informacji zmysłowych , to są obecne u podłoża znakomitej większości emocji.

Człowiek według Topolskiego:

• podmiot działań

• racjonalny

• odwołuje się do wiedzy

Nurty :

• kognitywny

• neuropsychologia

Nurt kognitywny demonstruje tradycje ujmowania człowieka zbliżoną do historycznego, czyli introspekcja / samoświadomość. Kluczowa jest tutaj zależność poznanie a emocje.

Bodźce mogą wpływać :

1. za pomocą świadomości

2. bez udziału świadomości

Funkcjonowanie człowieka opisywane w języku przetwarzania informacji:

• jego aspekt energetyczny nie da się w pełni wyjaśnić w takich ramach konceptualnych

• w latach 70 -tych XX odmawiano świadomości poważniejszej roli w regulacji zachowania

• nowy introspekcjonizm akcentuje pozamotywacyjne ( poznawcze ) uwarunkowania deformacji samowiedzy i wiedzy społecznej

• ,,niedoskonały badacz z ulicy'' kieruje się zarówno racjami serca jak i racjami umysłu

• deformacje wiedzy nie zawsze są dysfunkcjonalne - jednak musi być korespondencja z rzeczywistością

Człowiek obserwujący swoje zachowania:

• popełnia typowe dla siebie błędy

• jest irracjonalny

Poczucie kontroli nad wydarzeniami czyni je przewidywalnymi, jest wtedy większa skuteczność działań. Przekonanie o własnej skuteczności jest poznawczym mediatorem efektywnego funkcjonowania ( Bandura, Rotter ).

W procesie samokontroli i samoregulacji człowiek sam dostarcza sobie wzmocnień , jeśli spełnia standardy. Dostrzeżone konsekwencje zachowania raczej je regulują niż wzmacniają.

Efektywna aktywność następuje , gdy orientacja na działania - zwalnia z wahań i ułatwia szybkie podejmowanie decyzji ( Kuhl ) , ale wiąże się z uproszczeniem myślenia i jego prymitywizacją.

Kuhl:

1. orientacja na działanie

2. orientacja na stan

Zachowania efektem interakcji , dyspozycji oraz percepcji sytuacji:

• związek zachowania z osobowością jest słaby

• względnej spójności i stabilności działań towarzyszy ich duża zależność od sytuacji, której człowiek jest bardziej interpretatorem niż twórcą

• jednak dążenia do bycia przyczyną zdarzeń i kontroli nad nimi są fundamentalnymi motywacjami , choć czasem nastawione są obronnie

• choćby uczestnik dziejów znacząco wpływał na ich biegu , nie bywa w pełni autonomicznym podmiotem , panem swojego losu.

Nurt kognitywny zdominował psychologie akademicką. Psychologia historyczna może odwoływać się też ( psychobiografie )do dokonań teorii cech osobowości , tzw. WIELKIEJ PIĄTKI ( McCrae, Costa ). Dużą wagę przywiązuje się tam do operacjonalizacji pojęć i teorii, pomiaru i precyzji badań: wielka replikowalność uzyskiwanych rezultatów. Eklektyzm i niedorozwój koncepcji kompensowane są przez uwzględnienie wymiarów ,,natury'' człowieka ( funkcjonowania emocjonalnego , jego energetycznego ,,podłoża''), które w tradycji kognitywnej traktowano powierzchownie.

KONCEPCJA WIELKIEJ PIĄTKI:

• cechy są niezależnymi od siebie , endogennymi , podstawowymi tendencjami

• pięć czynników: neurotyczność , ekstrawertyczność , otwartość , ugodowość , sumienność

• pięć czynników jest kontrolowanych przez geny, niezależnie od otoczenia

• natężenie cech następuje w całym okresie dorosłości zdumiewająco stało ( wyniki wielu badań )

• dojrzewanie ( do dorosłości ) zgodnie z przewidywalnymi wzorcami , niezależnie od kontekstu kulturowego i historycznego

• uczestnik dziejów opisywany jest pod względem lokaty na każdym z pięciu wymiarów ( efekt naturalnego rozwoju )

Wizerunek człowieka na gruncie WIELKIEJ PIĄTKI:

• ubogi, niedopracowany

• akcentowanie niezmienności osobowości, jej niezależności od środowiska , przy pewnym uzależnieniu od niezwykłych wydarzeń historycznych

• odwołania do podmiotowości , autonomii i regulacyjnych funkcji osobowości , racjonalności i świadomości człowieka nie dają odpowiedzi na kluczowe pytania

W tradycji kognitywnej człowiek:

• deformuje ze względu na ułomności i ograniczenia umysłu

• ciągle mija się z rzeczywistością - zarazem poznaje i działa sprawnie , jest w stanie generować nowe informacje

• żyje w świecie złudzeń , które bywają funkcjonalne , jeśli nie skrzywiają nadmiernie obrazu rzeczywistości

• gromadzona wiedza , w świetle której człowiek przewiduje i planuje , dokonuje wyborów i realizuje zamierzenia, zwykle koresponduje z rzeczywistością

• człowiek może być twórczy

Człowiek taki jest skazany na skrzywienia poznawcze nawet z zakresie elementarnych analiz i wnioskowań. Nie zawsze przestrzega reguł logiki i statystyk. Często posłuje się wygodnymi, ,, ekonomicznymi'', ale uproszczonymi, zawodnymi heurystykami. Ulega nastrojom, czasem trudno mu kontrolować namiętności , ale tylko wyjątkowo bywa ofiarą własnych działań. Zasadnicza tutaj jest rola samopoznania.

W teorii gier działanie racjonalne maksymalizuje oczekiwaną użyteczność ( model SEU ). Historyk zakłada prymat świadomego , celowego działania racjonalnej jednostki - działanie racjonalne w sensie ogólnym ( racjonalność ogólna ) zgodnie z wiedza działającego. Przy racjonalności operuje się wiedzą adekwatną , najlepiej prowadzącą do celu. Tylko w idealnych przypadkach ob. Rodzaje racjonalności się pokrywają. Historycy nie doceniają irracjonalności człowieka , jego ograniczeń poznawczych ( homo ecnomicus , homo politicus, homo theologicus ).

Historycy przyjmują założenie o człowieku racjonalnym, który się kieruje swoim interesem.

Racjonalność subiektywna - przy danych ,,tu i teraz'' podejmowanie decyzji

Racjonalność ex post - zakłada wiedzę o konsekwencjach rzeczywistych, np. historyk krytykuje dzieje dawne znając już ich konsekwencje.

Zasadnicze zastrzeżenia historyków wobec wizerunku człowieka w psychohistorii dotyczą opisywania jego w języku psychopatologii jako irracjonalnego, kierującego się nieświadomością. A przecież kieruje się on wizerunkiem historycznie zmiennego własnego interesu - natomiast jego możliwości poznawcze są olbrzymie ( rozwój, nauka, postęp ). Człowiek zachowuje się w sposób instrumentalny , tj. zgodnie ze swoimi wartościami i ze swoją wiedza o rzeczywistości - subiektywnie racjonalnie.

22.03.2006r.

Wykład 5

Przedmiot i zadania psychologii historycznej

Redukcyjne opisy dziejów w języku działań ich aktorów:

• Zarysowany model człowieka - uczestnika dziejów wyznacza zakres i aspiracje psychologii historycznej.

• Historia zdarzeniowa naiwnie odwoływała się do wpływu na dzieje niezwykłych jednostek. Skrajny indeterminizm zaprzecza istnieniu prawidłowości w historii - skrajny determinizm odmawia jednostkom jakiegokolwiek wpływu na dzieje. Przydatność wiedzy psychologicznej jest w obu przypadkach niewielka , wręcz żadna.

# historia zdarzeniowa - rekonstrukcja historii na podstawie zdarzeń

# indeterminizm - decyduje wtedy przypadek, los, niewiedza może wpływać na myślenie

# determinizm biograficzny - rekonstruowana osobowość stanowi nieuchronny wybór wcześniejszego przebiegu życia.

Jednostka staje się ważną postacią w dziejach ze względu na zapotrzebowanie na tego rodzaju człowieka ,,tam i wtedy''. Ma tutaj znaczenie związek między ujawnianymi przez jednostkę kompetencjami a demonstrowaną przezeń fasadą.

Nasycona fatalizmem percepcja historii zmierza do realizacji stanu - ideału. Przemiany ,, społeczeństwa ludzkiego'' nie dają się opisać za pomocą praw ze względu na unikalność historii powszechnej. Dzieje są ciągami zdarzeń swoistych i ,, poddanych'' względem niepowtarzalnych , ale ze sobą powiązanych i lokalnie regularnie się przejawiających - można zatem formułować uogólnienia.

Popper : ,, unikalność historii powszechnej''.

,,Lokomotywą'' historii są podziały międzyludzkie. Ludzie dokonują kategoryzacji ułatwiających poznanie społeczne . Włączają do kategorii ,,tamtych'' ( ,,onych'', adwersarzy) inne osoby na bazie nawet banalnych kryteriów ( Tajfel ). Mimo świadomości trywialności kryterium podziału , badani faworyzują swoich - ,,podobnych'' i dyskryminują obcych - ,,niepodobnych''. Rozmaici uczestnicy dziejów zawsze będą ,,skazani'' na ciągłe podziały według różnych , historycznie zmiennych kryteriów.

Jeśli nie ma podstaw do zróżnicowania - ludzie tworzą sztuczne kategorie , podziały, które są nieuchronne.

Wystąpienie danego zestawu warunków ekonomicznych, demograficznych czy geograficzno - klimatycznych utrudnia lub wyklucza ujawnianie się pewnych zjawisk historycznych. Za pośrednictwem ,,zmiennych psychologicznych'' (np. mentalności, dążeń, celów i planów, wyobrażeń , pragnień , marzeń, obaw , uprzedzeń ) warunki te kształtują przebieg , a niekiedy i kierunek historii. Nigdy nie dochodzi do powtórzenia ich konstelacji. Przyszłość zawsze jest nieprzewidywalna. ,, Potknięcia'' postaci historycznych mogą modyfikująco wpływać na bieg zdarzeń.

Wykorzystywanie i wspomaganie historiografii:

• Według P. Lewickiego w rozważaniach nad syntezą antropologiczną psychologia historyczna zajmuje wyeksponowane miejsce. Pełni rolę dyscypliny podstawowej z szansami na syntezę i dokonanie znaczących zmian w naukach humanistycznych. Zwykle jednak przypisuje się jej mniej ambitne zadania. Różny u poszczególnych autorów jest jej zakres. Psychologia historyczna pozostaje skorelowana z psychohistorią . Niekiedy ta ostatnia w zawężonym rozumieniu wchodzi w jej zakres.

• Według W.M.Runyana bliższa historii niż psychologii jest ,,historia z treściami psychologicznymi''. Zwłaszcza kiedy psychologiczne fenomeny ( np. emocje, motywacje, procesy poznawcze i czynności ) są włączane do przedmiotu badań historycznych. Jeśli ich wyjaśnianie , zrozumienie czy ustalanie ich historycznej swoistości jest celem samym w sobie , to są to zadania historyka, który może ( powinien ) kooperować z psychologiem. W jej bowiem zakresie zlokalizowane są z przeszłości zjawiska ,,nasycone psychologicznie'' czy psychika ,, człowieka danej epoki''.

Psychologia historyczna jest dziedziną psychologii stosowanej i wspomaga historię - w próbach rozumienia i wyjaśniania zjawisk i procesów historycznych. Wykorzystuje teorie psychologii akademickiej. Wiedza psychologiczna jest wykorzystywana do ustalania wiarygodności świadków historii ( autorów źródeł historycznych ), ukazywania powstania narracji historycznej oraz rekonstrukcji podmiotowych uwarunkowań poznania historycznego, jego rozmaitych skrzywień i ułomności.

Psychologia historyczna jest także wyspecjalizowaną dziedziną psychologii usiłującą się przyczynić do rozwoju nauki macierzystej , szczególnie psychologii społecznej i osobowości. Nie formułuje praw. Wykorzystuje materiały historyczne w celu ustalenia historycznej ogólności pojęć i teorii psychologicznych - zwłaszcza psychologii społecznej i osobowości oraz rozwoju człowieka w ciągu życia. Posiłkuje się tutaj źródłami ( dokumentami osobistymi), głównie jednak dokonaniami ,, historii z treściami psychologicznymi'' - też ,,historyzowanie'' pojęć i teorii oraz metod psychologicznych.

Gergen : ,, w przyszłości obecna historia będzie opisywana jako ciekawostka''.

# ogólność historyczna - zakres obowiązywania

# problem mentalności to centrum zainteresowań historyków

Psychologia ( także i psychiatria ) nie oferuje przydatnych narzędzi opisu i wyjaśniania działań autorów dziejów w skrajnie trudnych sytuacjach. Podczas studiowania dokumentów osobistych należy zachować dystans do zwykle szczątkowych informacji o wczesnodziecięcych przeżyciach ich autorów. Należy wstrzymać się od porównywania faz wiekowych w różnych epokach - mogą one oznaczać zupełnie co innego niż kiedyś.

29.03.2006r.

Wykład 6

Zakres psychologii historycznej. Przydatność metod psychologicznych.

Psychologia historyczna pozostaje w relacjach z innymi dziedzinami psychologii. Jej szczególnie bliską ,,krewną'' jest psychologia kulturowa. Ma podobne cele ( ustalenie ogólności historycznej teorii ), ale wykorzystuje badania porównawcze w kulturach wcześnie istniejących ( ,,tu i teraz''). Psychologia historyczna koncentruje się tutaj na wymiarze czasu.

# psychologia historyczna bierze pod uwagę wymiar czasu, a nie horyzontalny.

# obserwacja kultury pociąga za sobą problem powszechników kulturowych

Ograniczenie zakresu obowiązywania wielu twierdzeń psychologii społecznej i osobowości oraz psychologii rozwoju w ciągu całego życia jest sformułowane w kulturach indywidualistycznych , gdzie dominuje ,,ja niezależne''.

Badania porównawcze w kulturach kolektywnych , gdzie zbiorowość góruje nad jednostką (dominuje ,,ja zależne'') ujawniają rozmaite odmienności ,,tamtych ludzi'': np. w zakresie atrybucji zachowań ( przecenianie roli aktora ), treści i organizacji przekonań o sobie oraz ich stabilności i wpływu na zachowania, także przeżywanych emocji.

# periodyzacja - rozwój rozumiany jako przechodzenie przez określone stadia.

Bliskie psychologii historycznej są także psychologia ekonomiczna i polityczna. Psychologia ekonomiczna czerpie z kognitywnego nurtu psychologii ( teorii decyzji), podejmuje zagadnienia zarabiania , wydawania i gospodarowania pieniędzmi, wpływu percepcji zjawisk i procesów ekonomicznych na zachowania, na preferencje i decyzje brzemienne w skutki dla funkcjonowania gospodarki. Wiąże się tu psychologiczne teorie zachowań jednostek i małych grup z teoriami z zakresu mikroekonomii. Zakłada się także wizerunek człowieka ekonomicznego.

Psychologia polityczna jest dziedziną interdyscyplinarną, wyjaśniającą polityczne poznanie , myślenie oraz postawy i zachowania polityczne. Jest to zarazem psychologia stosowana - nie ogranicza się do interpretacji bieżących zachowań polityków, wyników sondaży czy rezultatów wyborów. W ostatnim 20-leciu XXw. Została zdominowana przez nurt kognitywny. Występuje tu koncentracja na przyczynach i konsekwencjach deformacji myślenia oraz jego wpływie na przekonania i decyzje polityczne.

Zakresy psychologii historycznej , ekonomicznej i politycznej zachodzą na siebie, gdy uwaga koncentruje się na historii najnowszej. Jeśli pominąć tradycje psychohistorii , to dokonania psychologii historycznej są znacznie skromniejsze - ze względu na liczbę ośrodków , częstotliwość i zakres kontaktów naukowych. Porównania są także niekorzystne pod względem wyrafinowania i zróżnicowania wykorzystywanych metod badawczych.

Relacje z psychologią prawa:

• problem wiarygodności ,, świadków'' kluczowych historii

• psychologia prawa dostarcza dowodów na wiarygodność działania pamięci autobiograficznej

Adaptacja kulturowa metod psychologicznych , zwłaszcza testów osobowości , ma na celu dostosowanie ich użycia w odmiennych kulturach. Można je tez wykorzystać w porównaniach międzykulturowych : ukazuje się uniwersalne elementy różnych kultur ( etics) bądź elementy dla nich specyficzne ( emics ) => adaptacja po to, by mierzyć ,,to samo'' w różnych kulturach.

,,Historyzowanie'' metod ( nikłe pożytki z eksperymentowania i analiz statystycznych):

• wykluczone jest tu korzystanie z wielu metod psychologicznych ( np. eksperymentalnych ) czy szersze sięganie do ilościowych analiz danych

• psychologia historyczna nie może spełniać wielu wymogów metodologii psychologicznych

Założenie historyków o racjonalności człowieka:

• historycy przyjmują założenie odwołujące się do psychologii: o racjonalności uczestników dziejów - subiektywna racjonalność może znacząco odbiegać od normatywnego jej modelu

• zawsze zakłada się instrumentalność działań

Metody historyczne:

• korzystanie z usług ,, sędziów kompetentnych''

• ,,wyłuskiwanie'' treści psychologicznych z opracowań , źródeł historycznych

• kodowanie zawartości owych źródeł , co umożliwia czasem niektóre analizy statystyczne

• efektem charakterystyki postaci są: opis ich osobowości , mentalności czy typowych stylów działania

Niekiedy istnieją liczne i dobrze zachowane materiały historyczne. Duże możliwości dla badań nad osobowością dają bogate materiały archiwalne kilkuset członków amerykańskiego Kongresu Kontynentalnego ( 1774 -1789 ). Należy jednak posługiwać się diagnostycznymi narzędziami zaadaptowanymi do potrzeb takich badań , np. metoda Q-sort. Można oceniać dyspozycje, style funkcjonowania oraz orientacje członków tamtego kongresu.

5.04.2006r.

Wykład 7

Zakres psychologii historycznej. Przydatność metod psychologicznych - ciąg dalszy

Psychologia historyczna ukazuje zwykle całą historię życia. Zmiany rozwojowe wraz z wiekiem ujawniają się w efekcie KOHORTY - np. tylko w krajach rozwiniętych gospodarczo jest wysoka stabilizacja biokulturowa , która powoduje, iż międzyosobnicze zróżnicowanie rozwoju poznawczego dzieci jest niewielka.

Rozwój indywidualny jest procesem wielowymiarowym, wielokierunkowym i historycznie ,, naznaczonym''. Nie musi być wewnętrznie zaprogramowany.

Fazowe teorie rozwoju stanowią bezzasadnie uogólnienie zbyt małej liczny przypadków, czerpanych głównie ze współczesnych klas średnich.

Kohorta => pokolenie

Związki rozwoju osobniczego z doświadczeniami jednostki oraz wydarzeniami historycznymi:

• wyniki badań nie nakazują całkowitego odrzucenia teorii stadiów rozwoju człowieka

• czynniki genetyczne i ekologiczne , własna aktywność oraz wychowanie oddziałują na rozwój w danym stadium i na jego granice czasowe

• czas trwania stadiów jest zróżnicowany generacyjnie , indywidualnie, społecznie

Metodą badania indywidualnej historii życia jest studium przypadku , wykorzystujące rozmaite techniki zbierania danych. Chodzi tutaj o idiograficzny opis przebiegu życia określonego człowieka. Na proces historyczny wpływają tu liczne źródła niekontrolowanych odchyleń. Dokładne jego powtórzenie jest niemożliwe - brak choćby częściowej kontroli nad zbieraniem danych oraz wpływ badającego na proces działania.

Opis osoby jest dokonywany z perspektywy wiedzy o jego dokonaniach i miejscu w historii. W studium przypadku rola badacza ( np. historyka ) jest o wiele większa niż w badaniach psychologicznych ( np. eksperymentalnych ).

Hermeneutyka - dziedzina humanistyczna zajmująca się analizą tekstów i określaniem zależności: cześć - całość i poprzez to rozpoznawanie ich sensów.

Wpływ osoby badacza:

• korzysta on z wielu danych

• sam jest w określony sposób uwarunkowany

Orientacja metateoretyczna wpływa na wybór metod zbierania danych i opracowywania ich. Są one inne, gdy sięgnie się do poznawczej koncepcji Piageta niż po odwołaniu do psychoanalizy czy Wielkiej Piątki , z jej naciskiem na stałość osobowości od okresu dojrzewania do późnej dorosłości.

Teorie poznawcze lub cech osobowości uzasadniają ( zwłaszcza te ostatnie ) ostrożne sięganie do metod psychometrycznych przy opracowywaniu informacji z bogatych i reprezentatywnych materiałów historycznych o przekształceniach osobowości ,,tamtych ludzi''. Odwołanie do sędziów kompetentnych , kodujących i opracowujących tego rodzaju dane pozwala na analizy jakościowe.

Życiorys konkretnej osoby zawsze wikła ( nawet gdyby biograf tego nie był świadomy ) terminy typologiczne: określenie jego swoistości zakłada odniesienie do typu ( jakiejś klasy wyznaczników ). Pozbawiony atrybutów metody naukowej jest idiograficzny opis przebiegu życia . Zachodzi konieczność interpretowania go w kategoriach podobieństw i odmienności, pod wyróżnionymi względami, z przebiegami życia innych ludzi.

Podejście idiograficzne współcześnie występuje z podejściem holistycznym ( prymat całości nad częścią ) => wysiłki zmierzające do opisu ,,całej'' osoby .

Owe podejście holistyczne wymuszają przede wszystkim materiały historyczne, źródła.

Strategie badań nad rozwojem człowieka w ciągu życia:

1. podłużna ( longitudinalna ) - pozwala uchwycić stałość i zmienność osobowości w ramach tej samej generacji dzięki wielokrotnym pomiarom powtarzanym u tych samych osób, w różnym czasie

2. poprzeczna - raz bada się ludzi z różnych generacji, będących w różnym wieku

3. ukośna - wielokrotny pomiar zmiennych u tych samych osób przynależnych do rozmaitych generacji, znajdujących się w tym samym wieku.

Metoda podłużna jest niezwykle pomocna, gdy badacz chce zarejestrować proces. W historii metoda poprzeczna może przynieść niezwykle dużo danych porównawczych ( np. generacji i jej rozwoju ).

Metody analizy biograficznej zakotwiczone są w skrajnych nurtach psychologii historycznej. Nastawione są na rekonstrukcję osobistych sensów w przeżyciach opisywanych postaci, na odtwarzanie ich unikalnych światów znaczeń. Podatne są na zarzut subiektywizmu.

Wiele własności osobowości zmienia się ( lub nie zmienia , jeśli odwołać się do Wielkiej Piątki) z wiekiem. Rozwój osobniczy nie jest globalny, sztywny i niezmienny. Skutki deprywacji potrzeb we wczesnym dzieciństwie są niwelowane lub modyfikowane przez kolejne doświadczenia. Mają także ograniczony wpływ na okres dojrzewania.

Osobowość podlega modyfikacjom przez całe życie ( Erikson ). W różnych epokach dzieci były inaczej traktowane - ignorowane, lekceważone lub kochane przez rodziców.

Przemiany społeczne i mentalne w części Europy ( Anglia w Xiii. ) są doniosłe dla kształtowania się człowieka Zachodu. Nowa religijność protestantów i katolików powodowała zmiany w wychowaniu dzieci. Obawa o ,, uleganie dziecku'' powodowała jego surowe karanie. Często jego karanie widoczne było także w XVI i XIX wieku. Wiek XVIII i XX cechuje rodzicielska łagodność.

Specyfika mentalności odmienności wychowywanego człowieka średniowiecza:

• nie powstała wówczas kategoria dzieciństwa rozumianego jako odrębny stan jakościowy człowieka

• dziecko uważano na małego dorosłego

• ludzie byli wewnątrzsterowni

• zachowania regulowały nagrody i kary

• w świetle dzisiejszych teorii stadialnych, nie byli oni w pełni dorośli

• wśród mas ludności dominowała orientacja kolektywistyczna - nawet średniowieczny myśliciel opierał swe poglądy na tradycji i autorytetach

• dominował ogromne zróżnicowanie regionalne ( geograficzne ) => ludzie w poszczególnych krajach byli bardzo różni

# orientacja kolektywistyczna - wszystko zależało od warstwy - np. rycerze byli poddani autorytetowi , konserwatywni

# od XI wieku zaczął się kształtować etos rycerski

Ogólność historyczna - wyznaczony współczynnikami czasu i miejsca zakres obowiązywania pojęcia, twierdzenia, teorii. Zwykle im wyższa ogólność teoretyczna , tym większy zakres generalizacji historycznej.

12.04.2006r.

Wykład 8

Przeżywanie i wyrażanie emocji w różnym czasie i miejscu. Zmienność mentalności.

Psycholog może korzystać ze źródeł bądź opracowań historyków ( z ,,historii z treściami psychologicznymi'' ). Wśród najbogatszych źródeł dostarczających dużej ilości informacji są przede wszystkim dokumenty osobiste: pamiętniki , autobiografie , wspomnienia, dzienniki, diariusze, kroniki czy listy składające się na prywatną korespondencję czy też biografie, hagiografie , publicystyka itd. W których autorzy pozostawiają piętno swojej subiektywności.

# diariusze - kroniki o charakterze narracji, widoczna jest w nich rekonstrukcja zdarzeń bez próby intencjonalnego zrozumienia.

# hagiografia - (żywoty świętych)

Legendy o życiu świętych i męczenników oraz o ich czynach i cudach należą do najważniejszych gatunków piśmiennictwa średniowiecznego. Autorzy utworów hagiograficznych - najczęściej anonimowi - pisali swoje utwory, by wierni mogli naśladować tych, którzy całym swoim życiem świadczyli o miłości bliźniego i miłości do Boga. Bohaterowie tych dzieł mieli być i niejednokrotnie byli wzorami do naśladowania dla wyznawców religii katolickiej. Autorzy żywotów czerpali ze źródeł historycznych oraz z podań, baśni i legend. Pierwsze żywoty świętych pojawiły się już u progu chrześcijaństwa, ale apogeum popularności osiągnęły w epoce średniowiecznej.

W literaturze wykształciły się dwa wzorce osobowe świętych:
• święty asceta, który rezygnuje z majątku i, żyjąc w biedzie, znosi wszelkie upokorzenia i męki w imię miłości do Boga;
• święty bojownik, który z niewiernymi walczy w obronie wiary katolickiej; wzorzec ten stał się szczególnie popularny, kiedy organizowano wyprawy krzyżowe i stawano w obronie Europy przed Islamem.

Przykłady literackie
• Vita Antonii (IV w.) - najstarsze dzieło hagiograficzne
• Żywoty świętych Pańskich i nowego Zakonu (1579) Piotra Skargi - najstarsza polska hagiografia

• Legenda o św. Aleksym (spisana w 1454)

Mentalność - ogół przekonań i wyobrażeń składających się na system wiedzy człowieka , wraz z przyjmowanymi przezeń wartościami oraz utrwalonymi sposobami i nawykami myślenia o samym sobie oraz o rzeczywistości pozostającej poza ja.

W szkole ANNALES chciano zrekonstruować mentalność !!!

,, W czasie historycznym'' nastąpiła duża zmienność uczuć międzyludzkich, wyznaczonych przez mentalność typową dla danej epoki, zależnych od dominującej w niej wrażliwości. Na przykład w średniowieczu popularne były publiczne egzekucje. Masom ludzi sprawiało przyjemność oglądanie tortur. Dopiero oświecenie przyniosło wzrost ludzkiej wrażliwości i towarzyszącemu jej krytycyzmu wobec coraz liczniejszych zachowań uważanych za okrutne.

Uniwersalne powszechniki wzbudzające emocje:

• im bardziej złożone emocje , tym bardziej zmienne !!!!!!!!!

• składniki emocji ( np. odruch orientacyjny ) bywają wrodzone

• w różnych kulturach podobne są wzorce reakcji mimicznych w podobnych sytuacjach ( np. reakcje na śmierć bliskiej osoby )

• różnice występują w wyrażaniu tej samej emocji złożonej , np. wstydu i poczucia winy

• w przypadku emocji prostych , jak np. wstręt , smutek, gniew czy strach - ich historyczne i międzykulturowe podobieństwa uzewnętrzniania i intensywności są duże.

Kultury i ich regulatory ( Benedikt ):

• Japonia ( państwa Dalekiego Wschodu ) - poczucie wstydu

• Kultury Zachodu - poczucie winy

Zastępowanie wstydu przez poczucie winy jest niekiedy uważane za przejaw moralnego rozwoju ( np. w starożytnych Atenach). Jednak taka opinia nie jest do końca uzasadniona. Mentalność tutaj zależy przede wszystkim od rozwoju wiedzy i od dominującej perspektywy. Każda epoka wytwarza charakterystyczny dla siebie obraz świata, przyswajany dzięki uczeniu się i używaniu znaków , wyznaczania treści i obsesji, wizji, mitów , ideałów, stereotypów i uprzedzeń oraz odpowiadające im wzorce zachowań.

INDYWIDUALIZM :

• orientacja charakterystyczna dla kultur Zachodu, akcentuje prymat jednostki nad zbiorowością. Typowa dla niej mentalność wyznacza osobliwości myślenia oraz nonkonformizm. Wyraźnemu wyodrębnieniu własnej osoby od innych ludzi towarzyszy tu wyeksponowanie ,,ja niezależnego''.

Indywidualizm w Rzeczypospolitej:

• ujawnił się wśród szlachty z XVI-XVIII wieku w postaci fascynacji ,, złotą wolnością''

• widoczny był indywidualizm w postaci skłonności do ograniczania władzy centralnej i prymitywnego anarchizmu

• oryginalna mentalność sarmacka była efektem symbiozy pierwiastków orientalnych

• z czasem ,, złota wolność szlachecka'' sprzyjała wynaturzonej i sprzężonej z obrzędowością religijną apatii i blokadzie rozwoju gospodarczego

• owa ,,wolność'' dostarczała ideologicznych uzasadnień hedonistycznie zorientowanej szlachcie dla minimalizacji obowiązków i zaangażowania w funkcjonowanie własnego państwa

• w kanonie sarmackim nie było miejsca na produktywność

SAMOWIEDZA:

• w kulturach Zachodu związana była ze skłonnością do wykorzystywania introspekcji oraz samooszukiwania

• samowiedza była niezwykle ważna w średniowieczu

• wzrost samoświadomości nastąpił wraz z rozwojem renesansu ( w Anglii nasila się w XVII wieku ).

Pojęcie ,,ja'' zaczęło się krystalizować już w XIII wieku, natomiast znamiona introspekcji widoczne są w starożytności i późnym średniowieczu. Choć introspekcja była ,, specyficzna'' dla danych epok. W wiekach średnich widoczny był ponury wizerunek człowieka - jego strach przed grzechem, odarcie z pozytywnych złudzeń i poczucie winy.

Wraz z rozwojem introspekcji i samowiedzy stopniowo zaczęło wzrastać poczucie winy i zarazem samooszukiwanie, co z kolei wiąże się z indywidualizmem człowieka Zachodu.

W średniowieczu cechy indywidualne i wskazujące na oryginalność i odmienność tępiono. Jednostkę przytłaczało:

• społeczeństwo

• idea osobowości odpowiadającej przed Bogiem, pozbawionej indywidualności i ukierunkowanej na powszechność ( uniwersalia )

• ceniono to, co typowe, przydatne w obcowaniu z innymi, w zbiorowym działaniu własnej grupy czy korporacji

W ,,owych'' czasach przynależność do danej grupy dawała poczucie bezpieczeństwa - ,,harmonia w ramach istniejącego porządku''.

Otwartość, tolerancja , odrzucenie religijnego sekciarstwa widoczne było u starożytnych Rzymian ( także u Greków ). Ich postawa jest bliższa nam, ludziom współcześnie żyjącym. Natomiast obca i niezrozumiała zdaje się mentalność ludzie średniowiecza , którzy uwiarygodniali i włączali do systemu obrazów moralnych i religijnych przypadkowo powstałe wyobrażenia - widzieli i słyszeli anioły i demony. Jest to przykład społeczeństwa zamkniętego. Dopiero w późnym średniowieczu nastąpił wzrost poczucia podmiotowego sprawstwa i osłabienie społecznych przynależności i identyfikacji.

Nawet nieliczni wykształceni ludzie w średniowieczu zasadniczo różnili się swą mentalnością od intelektualistów dzisiejszego Zachodu. ,, Wąskie gardła'' średniowiecznej nauki:

• brak stosownych symboli

• zacofanie technik oraz dominacja teologii

• wszystkie dyscypliny stanowiły wstęp do teologii - najważniejszego źródła wiedzy

• dostęp do wiedzy mieli przede wszystkim osoby na wyższym szczeblu hierarchii religijnej

Reformacja - ruch religijny i społeczny w XVI w., mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był on reakcją na zjawiska, które miały miejsce w Kościele katolickim - w hierarchii kościelnej i w papiestwie.

W wyniku reformacji wyłoniły się nowe odłamy chrześcijaństwa:

• luteranizm - 1517, jego twórcą był Marcin Luter, zaś podstawą Pismo Święte (dozwolona własna interpretacja), dwa sakramenty (komunia, chrzest), głośne czytanie Biblii, śpiewanie psalmów, Kościół instytucją tanią, liturgia w języku narodowym, komunia pod dwiema postaciami (chleb i wino).

• anglikanizm - 1534, jego twórcą był Henryk VIII, na skutek buntu przeciw papieżowi, który odmówił udzielenia kolejnego rozwodu. Henryk VIII rozwiązał zakony, znacjonalizował dobra kościelne, zniósł przymusowy celibat duchownych. Wprowadził liturgię w języku angielskim oraz komunię pod dwiema postaciami.

• kalwinizm - 1541, jego twórcą był Jan Kalwin, u jego podstaw leżało przekonanie, że Bóg jednych obdarza łaską konieczną do zbawienia, drugich nie (teoria predestynacji). Proste cnotliwe życie, powodzenie w życiu doczesnym, powaga, rezygnacja z przyjemności oddalających od Boga miały zapewnić zbawienie. Gmina kalwińska miała charakter demokratyczny (seniorzy, pastorzy).

Reformacja przyczyniła się znacznie do rozkwitu kultur narodowych, a zwłaszcza literatury, która coraz częściej publikowana była w językach narodowych, co można zauważyć chociażby w działalności wydawniczej braci polskich.

Kalwinizm zasłużył się zwłaszcza w dziedzinie rozwoju stosunków wczesnokapitalistycznych, a także i republikańskich teorii źródeł władzy. W doktrynie kalwińskiej nie było już potępienia dla pobierania procentów od pożyczek, dotychczas uznawanego za lichwiarstwo.

Średniowieczny rycerz:

Wśród rycerstwa średniowiecznego celem nadrzędnym był honor i sława. Jego etos rzutował na nasyconą religijnością mentalność. Wartościami średniowiecznego rycerza były:

• pogarda dla doczesnego świata

• życie wyzute ze zmysłowych przyjemności

# pojęcie szczęścia odkryto dopiero w XVIII wieku

# renesans i później - zapoczątkowanie kultu rozumu

W pewnych kulturach afrykańskich zauważono mniejszą podatność na niektóre iluzje percepcyjne ( szacowanie figur geometrycznych) niż u ludzi Zachodu. Odmienne są przekonania o tym , jak należy myśleć i jakie zachowania są inteligentne .

Relatywizm językowy ( hipoteza Sapira - Whorfa ):

• języki wpływają na sposoby myślenia o rzeczywistości

• potwierdzono umiarkowaną postać tej hipotezy: od języka zależy myślenie , treść, organizacja, spostrzeganie i rozumienie fizycznego i społecznego otoczenia.

26.04.2006r.

Wykład 9

Historyczna zmienność mentalności (c.d ). Co jest stałe w funkcjonowaniu psychicznym?

Łuria : dokańczanie figur geometrycznych ( ich ,,domykanie'') występuje tylko u ludzi żyjących w środowisku społeczno - kulturowym wymagającym określonej praktyki. Ludzie Dalekiego Wschodu myślą bardziej holistycznie i dialektycznie niż ludzie Zachodu, którzy silniej różnicują figurę od tła. Myślą bardziej analitycznie , kategoryzują , kierują się ogólnymi regułami. Przestrzegają reguł logiki klasycznej. Dialektyczne myślenie sprzyja tolerowaniu dysonansu , poszukiwaniu harmonii i prawdy w każdej ze sprzecznych propozycji, kompromisu i ,,złotego środka''.

Teoria dysonansu poznawczego jest ewolucyjną tendencją do strukturalizacji wiedzy. Sposób wychowania, mentalność , wpływ kultury wyznaczają zakres owej strukturalizacji.

W kulturach Dalekiego Wschodu widoczne jest nasilenie skłonności do wyjaśniania wydarzeń przez wpływ kontekstu i sytuacji. Indywidualistyczni Amerykanie i Europejczycy wyjaśniają je odwołując się głównie do czynników osobowości. U kultur indywidualistycznych ujawnia się tzw. fundamentalny błąd atrybucji , polegający na przesadnym przypisywaniu przez obserwatora przyczyn zachowania spostrzeganej osoby w niej samej, jak i iluzja kontroli , wyrażająca się w nadmiernym upatrywaniu w sobie kontroli nad wydarzeniami ( Nisbett, 2001 ). Jednak gdy utrudni się korzystanie z informacji, które mogą wskazywać na sprawczą rolę czynników sytuacyjnych i które są szczególnie silnie dostępne w kulturach Dalekiego Wschodu , zanikają różnice w wyjaśnieniach przyczynowych dokonywanych przez ludzi podlegających wpływom tych kultur oraz ukształtowanych na Zachodzie ( Norenzayan , 2002 ).

Ponadhistoryczna niezmienność regulacji emocjonalno - popędowej:

• zakłada się tutaj minimum stałości cech psychicznych wyznaczonych biologicznie

• w okresie historycznym ludzie są względnie stali

• widoczna jest stałość w dorosłym życiu temperamentu i osobowości jako struktur cech (Wielka Piątka )

• jednak temperament zależy od takich czynników jak: środowisko, kultura , społeczno - ekonomicznych, demograficznych , politycznych

• zdumiewająca stabilność osobowości w czasie ( zapotrzebowanie na stymulację w średniowieczu było porównywane z tym u ludzie współczesnych )

• u ludzie średniowiecza zaznacza się podatność na zmiany nastroju.

Mentalność oraz przebieg rozwoju człowieka w ciągu życia zależą od epoki i historycznych zdarzeń wyjątkowych. Niektóre tematy, mity czy archetypy uporczywie powtarzają się bez względu na kulturę i epokę ( Jung ). Także ,, głębokie'' struktury mentalne bywają uniwersalne ( ustalenia psycholingwistyki i antropologicznego strukturalizmu ).

Chomski - poszukiwanie wspólnego podłoża języków , uniwersalnych struktur gramatyki.

Psychologia umysłu także poszukuje tego, co jest niepodatne na zróżnicowanie kulturowe i mentalne. W owych poszukiwaniach stara się odnaleźć ogólny model umysłu.

Zmienność człowieka a ogólność historyczna teorii psychologicznych

Według Kennetha J. Gergena psychologia społeczna jest nauką o faktach i prawidłowościach obowiązujących tylko w danych warunkach historycznych. Przyszli psychologowie będą mieli niewielki pożytek z wiedzy gromadzonej dzisiaj. Psychologowie otrzymują szansę na lepsze zrozumienie dzisiejszego człowieka. Widoczny jest postulat redukcji psychologii społecznej do historii , co wiąże się z odrzuceniem możliwości istnienia niezależnego obserwatora oraz zróżnicowania między nimi oraz tym , co ona obserwuje.

Teoretyczna i historyczna ogólność twierdzeń są ze sobą skorelowane. Psychologowie społeczni i badacze rozwoju człowieka w ciągu życia nie mogą być pewni czy ich teorie trafnie opisują tamtych ludzi''. Ale psychologiczne podłoże zależności przez nie opisywanych jest czasem niezależne od kultury i epoki, np. presja na strukturalizację wiedzy (kształtowana w filogenezie cechuje takich ludzi, choć jej przejawy są utrudniane i blokowane przez praktyki w niektórych kulturach ).

Prawa nauki orzekają , jak pewne warunki powodują zawsze ( versus z daną częstotliwością) określone następstwa. W psychologii chodzi o ,,prawa w formie probabilistycznej'' taka postać jest im przypisana ,, w domyśle''. Jaka prawa nie są i nie mogą być historycznymi generalizacjami , w których występują imiona własne lub terminy nie dające się bez ich pomocy zdefiniować.

Historyczna zmienność zależności psychologicznej a formułowanie ,,teorii wyższego rzędu'' (Barry Schlenker):

• teoria taka ,,ściśle ogólna'' operuje abstrakcyjnymi pojęciami

• można wyprowadzić z niej mniej ogólne twierdzenia

• zależność może być określona przez ,,trzeci czynnik'' , np. im niższa samoocena , tym większa podatność na wpływy społeczne.

• np. związek przedsiębiorczości z rozwojem ekonomicznym zależy od nadreprezentacji w danym kraju ludzi o silnej motywacji osiągnięć ( jej wpływ na przedsiębiorczość odpowiada za ów rozwój ).

Schlenker :

• jeśli odpowiednio się przeformułuje teorie , to wtedy może spełniać kryteria ogólności teoretycznej

Niektóre twierdzenia psychologii społecznej mogą się sprawdzać tylko w określonych warunkach , np. w naszej epoce , gdzie ów ,,trzeci czynnik ( czynniki specyficzne'' występują lub przyjmuje szczególne wartości. Jeśli ,,tam i wtedy'' nie pojawiają się warunki początkowe , zależności , zdanie je opisujące nie przestaje być ogólnym prawem nauki:

jeśli W, to A powoduje B.

Koncepcja manipulowania wrażeniem ( Tedeschi , 1971 ):

• oferuje konkurencyjne wyjaśnienie danych eksperymentalnych zbieranych z intencją testowania dysonansu poznawczego

• głosi, że ludzie dążą do ukazania się obserwatorom jakom osoby rozsądne i moralne , godne szacunku i zaufania.

• pragnąc wytworzyć w oceniającym audytorium takie właśnie korzystne wrażenie , dbają o to, aby nie być spostrzeganymi jako osoby niespójne , które co innego myślą , a co innego robią, więc takie, na których nie można polegać

• spójność nie jest więc dla nich cenna sama w sobie, ale o tyle jedynie , o ile jest spostrzegana przez obserwatorów

Teoria dysonansu poznawczego oraz manipulacji wrażeniem są użytecznymi narzędziami komplementarnymi , wykorzystywanymi do opisu różnych mechanizmów psychologicznych odpowiedzialnych za ujawnianą zmianę przekonań.

W kulturach kolektywistycznych dominuje manipulowanie wrażeniem - ,, tamci ludzie'' cenią sobie demonstrowaną ,,spójność siebie''. Jest ona uważana za składnik dojrzałości człowieka.

10.05.2006r.

Wykład 10

Ogólność historyczna teorii - ciąg dalszy.

Kolektywni Azjaci są bardziej od indywidualistycznych Amerykanów zewnątrzsterowni , słabiej odczuwają dysonans między przekonaniami , a przejawianymi zachowaniami wyznaczonymi normatywnie. Są bardziej skłonni godzić się na rozbieżności między Ja prywatnym i publicznym. Ich dialektyczne myślenie sprzyja tolerowaniu i / lub akceptacji dysonansu. Dlatego ogólność historyczną teorii dysonansu poznawczego należy zredukować bądź przeformułować , by wśród jej przewidywań nie było tych, których trafność została zakwestionowana w kulturach kolektywistycznych.

W kulturach kolektywistycznych koncepcja manipulowania wrażeniem bardziej się sprawdza. Tam ,,zachowanie twarzy'' jest najważniejsze. U podłoża konsonansu leży potrzeba strukturalizacji wiedzy. Istnieje ogólna potrzeba do konsonansu . Jednak jedne kultury wspomagają jego uzyskanie, a inne wręcz przeszkadzają.

Fundamentalny błąd atrybucji może być efektem treningu kulturowego.

Teoria egotyczna:

Egotyzm charakterystyczny jest dla kultur indywidualistycznych, w kulturach kolektywistycznych natomiast autokrytycyzm.

Egotyzm zależy od układu odniesienia ; np. ocena siebie jest mniej pochlebna niż bliskich znajomych, ale samooceny są wyższe niż oceny ogółu innych ludzi.

Osłabienie egotyzmu występuje w kulturach kolektywistycznych ,,wertykalnych'' ( dążenie do poświęcenia się dla dobra kolektywu ). W ,,horyzontalnych'' ( bez podporządkowania jej własnemu Ja) osłabienie takie jest niekonieczne.

Przeformułowana ogólna teoretycznie teoria egotyzmu może być uniwersalnie obowiązująca . Niektóre jej predykcje znajdują potwierdzenie w jednym , a pozostałe w innych warunkach kulturowych czy historycznych.

Japończycy zmieniają swoje samooceny zależnie od układu odniesienia.

Egotyzm aktywizowany jest , gdy jednostka przejawia chęć do osiągania swoich celów i spostrzega siebie jako indywidualność. Osłabiony jest natomiast , gdy wymaga się konformizmu.

Teoria stadialna Eriksona ,,broni się'' w poszczególnych kulturach ( zwłaszcza po przeformułowaniu ). Ogólnie rzecz biorąc eksperymentalna psychologia społeczna jest odporna na odmienności kulturowe.

Dylemat historiografii : rozumieć czy wyjaśniać?

Narracja historyczna - na kontinuum od faktograficznej do wyjaśniającej , uwikłane są w niej oceny i wartości. Rekonstruowanie przeszłości , często jej poznawanie jest jednak zdeformowanym konstruowaniem dziejów. Psychoanalityk raczej rozumie niż wyjaśnia. Historyk nastawiony jest na rozumienie faktów i procesów historycznych bądź ich przyczynowe wyjaśnianie.

Antynaturalizm : ( nurt nawiązujący do Dilthey'a ) -swoistość nauk humanistycznych (historii); przeciwstawiał się nurtowi psychologii eksperymentalnej. Fakty historyczne nie mogą być wyjaśniane przez odwołania do ogólnych praw.

Rozumienie jest możliwe dzięki wykorzystaniu doświadczenia wewnętrznego ( introspekcji ) i intuicji we wczuwaniu się ( empatii ) w przeżyciach ,,tamtych ludzi'', uchwyceniu treści ich życia duchowego.

Nauki humanistyczne mają przede wszystkim rozumieć ( także historia ) , a nie przyczynowo wyjaśniać!!!

Dilthey odmawiał większej roli introspekcji ( uważał, że jest zawodna i nie stanowi odzwierciedlenia doświadczenia ).

Akt rozumienia = afekt +intuicja ( pole także dla działalności artystycznej )

Dilthey uważał , że istnieje przepaść miedzy rozumieniem humanistycznym a przyrodniczym.

Historyk poprzez rozumienie konstruuje dzieje. Max Webber wyróżnia obok bezpośredniego, rozumienie pośrednie, nastawione na poznawanie motywów celowego działania innego człowieka ( interpretację przyczynową jego przebiegu i skutków ). Wymaga to empatii , uchwycenia sensu powiązań zachowania z motywacją. Do introspekcji odwołują się psychohistorycy wykorzystujący własne uczucia i odczucia w próbach zrozumienia zachowań ,,tamtych ludzi''.

Rickert spór między naukami humanistycznymi a przyrodniczymi uważa za czysto ideologiczny.

Rozumienie jest efektem wyjaśniania , alternatywą głoszoną przez historyków -intuicystów.

Historia wyjaśniająca ( Hempl ):

• empatia jest jedynie narzędziem heurystycznym

• każda sytuacja i fakt są niepowtarzalne i zarazem typowe, uniwersalne - wspólne z innymi , rozpatrywane z punktu widzenia ich wyjaśniania przyczynowego

• sytuacja ma charakter jednostkowy i ogólny

• zdarzenia są przyczynami swoich skutków ( innych zdarzeń ) ze względu na określone prawa uniwersalne.

Prawa w historiografii są ,,dane'' . Poszukuje się zindywidualizowanych warunków początkowych , które wraz z prawami ( lub generalizacjami historycznymi ) wyjaśniają zdarzenie.

17.05.2006r.

Wykład 11

Rola probabilistycznego modelu Hempla w wyjaśnianiu. Odwołania do psychologii.

Model dedukcyjno - nomologiczny Carla Hempla :

• wyjaśnienie explanandum ( np. jednostkowego zdarzenia ) potrzebuje explanansu , w którego składzie jest przynajmniej jedno prawo. Należy też znać fakty niezależne od wyjaśnianego fenomenu , którego zajście jest logicznym wnioskiem dedukcyjnie wyprowadzonym z prawa oraz z wiedzy o tych faktach.

• mniej wymagający jest indukcyjny model probabilistyczny Hempla, gdzie wyjaśnienia są probabilistyczne.

Prawo probabilistyczne: w pewnych warunkach dany rodzaj wyniku pojawia się w określonym procesie przypadków - eksplanans usprawiedliwia oczekiwane zajście eksplanandum z ostatecznie wysokim wynikiem.

eksplanans => to, co wyjaśnia ( np. prawa psychologii społecznej )

eksplanandum =>to, co jest wyjaśniane

W historii korzystanie z modelu dedukcyjno - nomotetycznego dostarcza wyjaśnień niezawodnych , jednak banalnych wniosków ( przez co jest zwykle nieużyteczny ). Natomiast, gdy w eksplanansie pojawiają się wyjaśnienia historyczne , często wnioski mogą być zawodne.

Model dedukcyjno - nomologiczny co najmniej pełni funkcje heurystyczne jako idealny wzorzec wyjaśniania w historiografii. Występuje tu poszukiwanie tendencji centralnej , a nie prawidłowości jednoznacznie zdeterminowanych. Historycy muszą się zadowolić ,,szkicem wyjaśnienia'', wieloznacznym i niekompletnym wskazaniem warunków początkowych i odwołaniem do ,,prawa o formie probabilistycznej''. Waga i rola każdej z przyczyn wymyka się kontroli badacza.

Pełne korzystanie z modelu Hempla jest niezwykle rzadkie. Jest mało takich sytuacji , kiedy istnieje tylko jedna przyczyna danych zdarzeń. Model ten może Stanowic narzędzie komplementarne.

Do eksplanansu włączamy teorie psychologiczne. Obok nich występują także socjologiczne , ekonomiczne itd. Stopień arbitralności jest tutaj bardzo duży. Produktem myślenia historycznego są różne konkurencyjne narracje.

W eksplanansie często wstępują wyjaśnienia nie do końca uświadamiane przez badacza np. wskazanie pewnych zależności bez znajomości i nazewnictwa konkretnej teorii.

W praktyce historyka tylko wybrane składowe eksplanansu są dlań jawnie włączane. Odniesienie do zadań ogólnych bywa ukryte. Pomija się założenia uważane za oczywiste w danym kontekście. Wyjaśnienie musi odwoływać się do koniunkcji wielu warunków , które zwykle składają się na niepowtarzalny układ okoliczności historycznych. Wyjaśniany fakt traktowany bywa jako rezultat łącznego ich wpływu , jako wypadkowa.

Psychologiczne regulatory zachowań są zmiennymi pośredniczącymi. Między warunkami zewnętrznymi ( np. klimatem czy gospodarką ) , a działaniem ludzi i ich skutkami. Włączanie teorii psychologicznej ( zwykle zdroworozsądkowej ) ma często miejsce zwłaszcza wtedy, gdy historyk zakłada , że aktorzy historii zachowali się zgodnie z ich przewidywaniami.

Eksplanandum obejmuje zwykle podejmowanie działań czy ich zaniechanie.

Jeśli historyka nie interesują przekształcenia struktury społecznej czy kultury , wygodne jest przyjęcie założeń indywidualizmu metodologicznego: ludzie ( jedyne aktywne czynniki w historii ) są najważniejszymi składnikami świata społecznego, który można poznać dzięki identyfikacji ich działań i relacji między nimi. Tezy o procesach i zdarzeniach , można wywieść z reguł rządzących zachowaniem jednostek , które w nich uczestniczą , oraz z opisów sytuacji , w których są one uwikłane.

Zagrożenie psychologizmem . Sięganie w biografiach do wiedzy psychologicznej.

Alternatywne tłumaczenia tych samych fenomenów historycznych są możliwe dzięki przywołaniom różnych orientacji psychologicznych.

PSYCHOLOGIZM :

1. redukcjonistyczne próby wyjaśniania fenomenów historycznych , w tym makrozjawisk i procesów , przez odwoływania się , głównie lub wyłącznie , do pojęć i teorii psychologicznych

2. zafascynowanie psychologią w naukach humanistycznych bądź uznawanie psychologicznych podstaw logiki

Niebezpieczeństwo psychologizmu polega na przesadnym odwoływaniu się do teorii psychologicznych. Może się przejawiać w usiłowaniach redukowania historii do psychologii.

Jeśli w wyjaśnieniach zmian społecznych , pojęcia psychologiczne pojawiają się przede wszystkim jako kluczowe ,,zmienne pośredniczące'' miedzy warunkami zewnętrznymi a zachowaniem ludzi, to taki umiarkowany psychologizm można zaakceptować. Wykorzystywanie niektórych pojęć psychologicznych ( np. mentalności czy indywidualizmu) sprzyja interdyscyplinarności badań.

McClelland:

• przeprowadził badania nad kierownikami gospodarczymi w różnych krajach , porównując ich sytuację ekonomiczną oraz nasilenie potrzeby osiągnięć

• odwoływał się on do dziecięcej literatury angielskiej z lat 1500 -1850 , wskazując na pojawienie się w niej tematów związanych z motywacją osiągnięć w rozmaitych okresach

• uzyskane przezeń wyniki sugerowały , iż wyższy rozwój ekonomiczny charakteryzuje społeczeństwa o wysokim nasyceniu tą potrzebą

W kronice czy diariuszu jest uporządkowana chronologicznie rejestracja zdarzeń. Psychobiografii obejmuje też ich analizę przyczynową , wykorzystującą wiedzę psychologiczną. Często tu występuje psychologizm - zwłaszcza przecenia się ( rekonstruowanie w oparciu o niewystarczające źródła ) wpływ traumatycznych wydarzeń z wczesnego dzieciństwa na działania i dokonania opisywanej postaci.

Psychobiografie nie nawiązujące do psychoanalizy rzadko się pojawiają i są rozproszone. Wśród nich występują odwołania do psychologii społecznej , gdy prowadzi się rozważania nad dynamiką postaw czy przekonań w jakimś okresie życia bądź analiza konkretnych decyzji. Widoczne są także :

• przywołania Wielkiej Piątki

• motywacji osiągnięć

• potrzeby władzy

• złożoności poznawczej

• dogmatycznej struktury przekonań czy ( najczęściej ) autorytaryzmu

Nierzadko na pierwszy plan wysuwa się eklektyczne łączenie rozmaitych składowych kilku teorii osobowości.

24.05.2006r.

Wykład 12

Narracja psychobiograficzna. Psychobiografie a tradycyjne biografie historyczne.

Konstruowanie rzeczywistości odbywa się pod postacią opowieści i zapewnienia im ważnych motywów. Narracja jest spotem rozumienia świadków, naturalną formą interpretacji informacji. Jako rezultat aktywności naukowej ( poznania historycznego ) jest to forma komunikacji społecznej i reprezentacji przeszłości. Składają się na nią zadania historyczne , tworzące całość . Najpierw pozyskuje się informacje źródłowe , a następnie przetwarza je w fakt historiograficzny i formułuje zadania.

Narracje biograficzna zmierza do uogólnień o dotyczących życia, dokonań opisywanej postaci wspartych ilustracjami. Można ujmować opisywaną jednostkę jako - pod wyróżniającymi względami - taką samą jak:

1. wszyscy inni ludzie

2. niektórzy inni ( perspektywa dominująca w psychologii osobowości )

3. nikt inny ( podejście idiograficzne ) , w pełni swoistą

Biografie tej samej osoby różnią się między sobą , bo odmienia je percepcja ze względu na niepowtarzalność przebiegu jej życia ( różne sposoby tworzenia autorskiej narracji ).

Podmiotowe uwarunkowania deformacji biograficznych:

• różna wiedza pozaźródłowa

• odmienne perspektywy

• inne podstawy teoretyczne dążeń do celu oraz wykorzystywanie źródeł i opracowań

Preferować należy biografie oparte na największej liczbie źródeł , najpełniej oddające różnorodność istniejących punktów widzenia oraz najlepiej zorganizowane i posiadające największe walory literackie.

Największymi regulatorami zachowań są : zmienność sytuacji i interakcja osobowość -sytuacja. Biografie ,,chętnie'' koncentrują się na dzieciństwie postaci , na zdeformowanych układach z rodzicami. We współczesnej psychologii widoczny jest determinizm biograficzny. Natomiast historycy akcentują, że odegranie ważnej roli w dziejach przez jednostkę nie musi być rezultatem jej biografii.

Biografistyka historyczna stroni od wyjaśnienia wykorzystującego wiedze psychologiczną ( nie tylko psychoanalizy ). Przyjmuje model człowieka racjonalnego. Wśród historyków -biografów dominują przeciwnicy ,, wnikania w duszę `' postaci historycznych- uważają oni, że nadmierne psychologizowanie grozi powstaniem rozmaitych dylematów.

Postacie Hitlera i Stalina w psychobiografiach odwołujące się do psychopatologii.

Trudne dzieciństwo i okrutny ojciec Stalina nie tłumaczą jego wpływu na dzieje. Odpowiedzi należy szukać w swoistych tradycyjnych zakotwiczeniach historycznych typu: car- opiekun.

Hitler podobnie jak Stalin odegrał swą rolę dzięki dopasowaniu maskującej się osoby do sfrustrowanych Niemców, poszukujących ideału, widzących w nim terapeutę, który zapewni narodowi wielkość. Geneza jego osobowości według psychohistoryków jest widziana w patologii rozwoju psychoseksualnego ( nieprzezwyciężeniu kompleksu Edypa).

Niektórzy biografowie Hitlerowi przypisywali mu paranoję rozumianą jako psychozę, schizofrenię , psychozę maniakalno - depresyjną, zespół post -traumatycznych zaburzeń, psychopatię na tle historycznym, dezorganizację osobowości czy fanatyzm o podłożu schizoidalno- autystycznym. Przypisywano mu ,, pragnienia posiadania absolutnej i nieograniczonej kontroli nad istotami żywymi'' ( Flonin ). Są to jednak pseudowyjaśnienia.

Spostrzeganie Hitlera i Stalina jako produktów niewłaściwych praktyk rodzicielskich umożliwia usprawiedliwienie ich , jako ofiar choroby psychicznej: szaleńców, psychopatów, obłąkanych , ludzi o ograniczonej poczytalności czy paranoików.

Wyróżniki paranoi politycznej ( Robins , Post):

• podejrzliwość

• ksobność

• mania wielkości

• wrogość

• lęk przed zależnością

• projekcja i myślenie urojeniowe

Przypisanie etykiety paranoika dyktatorowi pełni w psychobiografiach funkcję klucza interpretacyjnego. Według Robinsa i Posta Hitler i Stalin byli skłonnymi do okrucieństwa paranoikami. Jednakże w ich myśleniu przejawiały się zwykle iluzje dopasowane do wymogów pełnionych ról przywódczych, niż paranoidalne urojenia. Podejrzliwość i związana z nią mania prześladowcza, uchroniły ich na różne sposoby.

Termin paranoja nierzadko uzyskuje w psychobiografiach historycznych sens nadany przez Freuda , który upatrywał jej źródeł w projekcji nieakceptowanych dążeń seksualnych. Wyniki badań nie dają jasnego obrazu takich założeń. Brak materiałów historycznych umożliwiających kompetentnym sędziom - psychiatrom diagnozę paranoi.

31.06.2006r.

Wykład 13

Postacie Hitlera i Stalina w psychobiografiach - ciąg dalszy

Za Bullockiem można przyjąć , że Stalin i Hitler cierpieli na paranoję niepełną , zespół reakcji paranoidalnych- typowych dla zaburzonej struktury osobowości. Jednakże bez upośledzenia myślenia i działania . taka paranoja nie ograniczała samoświadomości Hitlera i Stalina, nie upośledziła zdolności do efektywnych działań i nie zwalniała od odpowiedzialności na istniejące konsekwencje.

Złudzenia sprzężone z mentalnością Hitlera i Stalina niekoniecznie obniżały jakość ich decyzji czy efektywność działań. Odegrały niemałą rolę jako regulatory ukierunkowania działań , przesłanki strategicznych decyzji i stały się czynnikami sprzyjającymi uporczywości w dążeniu do wybranych celów.

W alternatywnych wyjaśnieniach drogi życiowej i dokonań Stalina i Hitlera rezygnuje się z etykiet z zakresu psychopatologii.

Stalin i Hitler byli wyśmienitymi aktorami - coraz bardziej identyfikującymi się z pełnionymi rolami. W końcu zaczęli spostrzegać siebie jako ,, podziwianego przez poddanych Geniusza Historii''. Wierzyli w trafność publicznie demonstrowanego autowizerunku. Zbytnim uproszczeniem jest ukazywanie ich obrazu jako niesłychanie skutecznych, pozbawionych złudzeń graczy, jak i ukazywanie ich jako nosicieli umysłowych dysfunkcji np. niskiej złożoności poznawczej , dominacji intuicji czy też superoptymizmu.

Tłumaczenie nienawiści Hitlera do innych jako rezultat projekcji tzn. nienawiści do siebie czy niepewności co do własnej rasowej tożsamości jest spektakularnym psychologizmem.

Hitler ujawniał wrogość wobec całych kategorii ludzi , nie tylko Żydów, Cyganów czy Słowian. Owa wrogość była silnie zintegrowana z uznawanym przezeń światopoglądem , który z regulacji jego zachowań odgrywał ogromną rolę. Nienawiść mogła poprzedzać ideologiczną fascynację, stanowić raczej jej źródło niż rezultat. Eksterminacja Żydów mogła być realizacją dokonanych wcześniej wyborów. Źródła nienawiści wobec innych bywają zróżnicowane - niektóre daleko wykraczają poza przedmiot psychologii.

7.06.2006r.

Wykład 14

Podmiotowe uwarunkowania deformacji poznania historycznego.

Wówczas, gdy badacz nie może korzystać z eksperymentów , posiłkuje się własnym doświadczeniem wewnętrznym. Pomaga mu w tym także empatia i projekcja. Odnosi do dawnych czasów swoje przekonania o funkcjonowaniu psychologicznym człowieka współczesnego. Wtedy także odgrywają swa rolę rozmaite czynniki zakłócające. Subiektywizm badacza wpływa na poznanie historyczne, ma znaczenie dla doboru zadawanych pytań, zbierania danych , interpretowania, formułowania, podważania i wysuwania hipotez.

Obraz przeszłości jest uzależniony od wiedzy ,,pozaźródłowej'', często uwikłań ideologicznych , uprzedzeń i stereotypów ( np. etnocentryzmu ). Każda z ideologii dostarcza niezawodnych ,, wyjaśnień'' złożonej rzeczywistości. Odpowiada za potrzebę intelektualnego ładu. Jako przykład stanowić może marksizm - wielu historyków pozostawało pod oddziaływaniem tej ideologii.

Muncheim - mówi o punktowych perspektywach położenia społecznego. Podejście komplementarne do psychologicznego.

Nawet odebranie informacji wskazującej na uleganie złudzeniom nie uodparnia na nie w przyszłości. Uświadamianie sobie, że wyolbrzymia się prawdopodobieństwo zajścia zdarzeń, które już zaszły, nie uodporni historyka na ujawnianie się u niego tego ,, efekty patrzenia wstecz''. Związki kompetencji empatycznych z trafnością spostrzegania ludzi są niejednoznaczne. Empatia jest tylko heurystycznym narzędziem przy formułowaniu hipotez psychologicznych przydatnych w wyjaśnianiu historycznym.

Kluczowa jest tylko rola empatii w rozumieniu .W wyjaśnianiu pełni tylko pewną, małą rolę.

Deformacje myślenia szczególnie szkodliwe dla poznania historycznego

Przecenianie prawdopodobieństwa utrzymywania się trendu są obserwowane aktualnie. Pokrewny ,, efekt patrzenia wstecz'' to przejaw pełzającego determinizmu. ,,Historiom niebyłym'' przypisywane są przesadnie niskie prawdopodobieństwa zajścia ( myślenie kontrfaktyczne ). Zdarzenia tendencyjne ,,wmontowane'' są przez historyków w łańcuchy przyczynowo - skutkowe. Eksperci ujawniają osłabienie lub co najwyżej podtrzymywanie tej deformacji.

Iluzoryczna korelacja jest szczególnym przypadkiem inklinacji do strukturalizacji wiedzy. Nawet zdarzenia przebiegające losowo traktowane są jako charakteryzujące się regularnością.

Widoczna jest skłonność do ufania koncepcjom finalistycznym. Historia powszechna jawi się jako ciąg logicznie i przyczynowo powiązanych wydarzeń. Iluzja powszechnej zgodności może powodować przeszacowanie przez historyka podzielania przez innych jego stanowiska.

Fundamentalny błąd atrybucyjny => historyk przecenia dziejową doniosłość podmiotowych wyznaczników zachowań , ważnych aktorów historii. Następuje wówczas zagrożenie psychologizmem. Występuje także tendencja do spostrzegania postaci historycznej jako przesadnie złożonej psychologicznie

Deformacja poznania jest niekiedy efektem zaangażowania emocjonalnego historyka. Jeśli nie dysponuje on żadną wizją dziejów, ma kłopoty z gradacją ważności przyczyn zajścia tego, co wyjaśnia , wówczas rośnie rola heurystyk. Przesadne akcentowanie wagi przyczyn poznawczych jest uwypuklonym, i bezpośrednio poprzedzającym wyjaśnienie zdarzenia kosztem tych, które oddziałują na nie przez dłuższy czas. Przyczyna uznawalna za reprezentatywną dla zjawiska wyjaśnianego może zająć wyeksponowane miejsce w schemacie kauzalnym.

Inne przejawy heurystyki wyrazistości:

• Gdy prezentowano badanym materiały zawierające fikcyjne streszczenia rezultatów badan, z których każde inaczej ukazywało oceniany związek, w końcowych jego ocenach pozostawali oni po przesadnie dużym wpływem zawartości streszczeń o tytułach uwypuklonych, krzykliwych i nieoczekiwanych. Skrzywiali końcowy obraz rekonstruowanej zależności - podobnie czynią historycy wykorzystujący źródła i opracowania innych badaczy.

Znaczenie własności osobowości historyka w jego podatności na deformacje ( konwencja Wielkiej Piątki np. otwartość, ale głównie ujęcie kognitywnym ):

• dogmatyzm upośledza syntezę nowych danych, utrudnia przyjmowanie nowych założeń, sprzyja zależności od autorytetu i odrzucaniu poglądów niezgodnych z ich systemem

• orientacji na pewność towarzyszy autorytaryzm

Niespecyficzna potrzeba poznawczego zamknięcia jest właściwością osobowości ( Kruglański) :

• sprzyja sztywności przekonań

• prowadzi do epistemicznego zamrażania, udzielania ostatecznych odpowiedzi i nietolerancji wieloznaczności

• potrzeba poznawczego zamknięcia związana jest autorytaryzmem i dogmatyzmem - można ją redukować przez wzbudzanie lęku przed nietrafnością

• konkretność struktur poznawczych sprzyja nietolerancji dysonansu i wieloznaczności, rezygnacji z wykorzystywania przy podejmowaniu złożonych decyzji wielu informacji, formułowaniu sądów skrajnych ( spolaryzowanych ).

14.06.2006r.

Wykład 15

Autoprezentacje i samooszukiwanie świadków historii, a ich wiarygodność.

Można sięgać do opracowań historyków lub do źródeł - zwłaszcza pisanych dokumentów osobistych , pamiętników , dzienników, autobiografii , wspomnień, diariuszy , kronik , prywatnych listów , publicystyki czy twórczości literackiej.

Autorzy źródeł zniekształcają prezentowany obraz ,,tamtych ludzi''. Te zniekształcenia diagnozowane są przez historyka zależnie od wykorzystywanej wiedzy psychologicznej ( psychologii potocznej, psychoanalizy, opcji kognitywnej , Wielkiej Piątki itd. ).

Przy szacowaniu wiarygodności informacji zawartych w dokumentach osobistych ważne są intencje i cele realizowane przez ich autorów, np. w pamiętniku przeznaczonym do druku jest zwykle więcej świadomych zafałszowań , efektów autoprezentacji autora, przemilczania i zniekształcania. Zabiegi takie chronią przed dezakceptacją przez innych i poczuciem wstydu. Tu występuje bardziej świadome zafałszowanie.

Odtworzenie przyjmowanej przez autora perspektywy i zamiarów ( czyli,, jak chciał być postrzegany przez czytelnika'') jest ważnym zadaniem badawczym. Sięganie do innych źródeł ( np. dokumentów osobistych ) pozwala na niezależna ocenę wiarygodności autora i utworzonego przezeń dokumentu.

Interpretacja wykorzystywanych źródeł wiedzy musi uwzględniać kontekst ich narodzin. Jaka była mentalność ( potrzeby ) ich autora oraz w jakim klimacie emocjonalnym one powstały. Autorzy wspomnień mogą ulegać rozpowszechnionym w swej epoce schematom reagowania bądź wyrażać zbiorowe postawy , co redukuje wiarygodność ich wspomnień. Trudne bywa ustalenie reprezentatywności autora źródła dla danych czasów ( epok ).

Autobiografia Gandhiego ukazuje jego obraz , z którym koresponduje jego wizerunek zawarty w opracowaniach wielu biografów. Ale jego psychobiografia pióra Eriksona , gdzie życie i osoba ukazane są przez demonstratorski pryzmat pozostają pod silnym wpływem psychoanalizy( koncepcji stadialnego rozwoju ) , nie pasujące do tego wizerunku.

Pamięć bywa selektywna i wybiórcza. Treści pojawiające się we wspomnieniach pozostają pod wpływem ( oddziaływaniem ) takich motywów jak: dążenie do wysokiej samooceny , szacunku do siebie , przeświadczenia o sprawowaniu kontroli. Przypomina się informacje o zdarzeniach , które pasują do scen, ale które nigdy nie zaszły. Było tak w przypadku niektórych amerykańskich prezydentów.

Dobrze pamiętane są zdarzenia zgodne z zaktywizowanymi schematami. Najlepiej przypomina się zdarzenia z nimi niezgodne , których pamięciowa dostępność jest przydatna w przypadku formułowania kontrargumentów. Istnieje wpływ ponownie wzbudzonych silnych emocji , które są podobne to tych, które towarzyszyły przypomnianemu zdarzeniu . Jeśli są to emocje negatywne , sprzyjają on szczegółowemu kodowaniu informacji doń się odnoszących.

Gorzej pamiętane są informacje o zdarzeniach , który wywarły lęk ( zgodnie z psychoanalityczną koncepcją wyparcia ). Jednak niektóre wyniki badań wskazują na lepsze pamiętanie zdarzeń o znaku ujemnym, których zlekceważenie może być zagrażające.

Bardzo dobry jest dostęp do najważniejszych faktów z własnej biografii , które kiedyś były silnie angażujące. Dzięki oznakowaniu afektywnemu , stają się one wyraziste i są częstym przedmiotem refleksji. Dostarczają również wskazówek , które ułatwiają wydobycie odniesionych do nich informacji z pamięci epizodycznej.

Pamięć autobiograficzna jest zorganizowana a pakiety zawierające informacje o zdarzeniach z różnych okresów życia.

Informacje są tym gorzej pamiętane, im więcej czasu upłynęło od ich zajścia. Na trwałość pamięci autobiograficznej odciskają piętno specyficzne efekty:

1. ,,względnej świeżości'' ( dobrze pamiętane zdarzenia z ostatniego roku)

2. amnezji ( zapominanie informacji z wczesnego dzieciństwa )

3. reminiscencji ( dotyczy okresu późniejszego, po 50-tce bardzo dobrze się pamięta zdarzenia między 10 a 30 rokiem życia.

Prawidłowości dotyczące pamięci w głównej mierze wyznaczają wiarygodność świadka. To one mogą w największym zakresie modyfikować źródła zdarzeń.

26

---