R. Bierzanek, J. Symonides PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

Podstawowe zagadnienia prawa międzynarodowego.

Geneza społeczności międzynarodowej:

• w Europie państwa należały do wspólnego kręgu kulturowego (rodzina „narodów państw chrześcijańskich”),

• Pokój westfalski z 1648r.- kres panowania cesarza i rozpoczął w Europie okres stosunków opartych na stopie równości.

• Konferencje dyplomatyczne w Osnabruck i Munster - powstanie „rodziny narodów”

Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej

1. mała liczba członków

2. zasada równości

3. mały stopień zorganizowania wewnętrznego

4. brak obowiązkowego sądownictwa

Zasada równości:

1. równość wobec prawa:

• jeden głos na konferencjach lub w organizacjach,

• procedura protokolarna ustalana jest na podstawie kryteriów formalnych ( czas, kolejność alfabetyczna ).

• prawa wszystkich państw są tak samo respektowane, bez względu na to, czy chodzi o państwo wielkie, czy małe, i czy jest ono w stanie wymusić ich przestrzeganie.

• w stosunkach zewnętrznych organy państwowe korzystają z takich samych immunitetów i przywilejów.

• akty państwa (zasada par in parem non habet imperium) nie mogą byś osądzanie przez trybunały wewnętrzne drugiego państwa.

• nakaz okazywania sobie wzajemnego szacunku (kurtuazja międzynarodowa), także w normatywnie regulowanej sferze reprezentacji, stosunków dyplomatycznych, konsularnych czy morskich.

Szczególna pozycja wielkich mocarstw.

- wielkie mocarstw zajmują pozycję „pierwszych wśród równych” (stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa).

- różnice w zakresie praw wynikają z:

• zgody innych podmiotów na uprzywilejowaną pozycję mocarstw (uznanie szczególnych obowiązków i roli w utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa)

• elementy faktyczne (prawo morza ustalane przez posiadających dostęp do niego i dysponowały największymi flotami ).

Mały stopień zorganizowania:

• brak władzy ustawodawczej, wykonawczej i obowiązkowego sądownictwa,

• OZN spełnia tylko funkcje koordynujące, państwa nie są jej podporządkowane,

• brak aparatu represyjnego

• prawo międzynarodowe jest uważane przez wszystkich członków za wiążące społeczność międzynarodową.

Wspólnota

- grupy państw połączone ze sobą ściślejszymi więzami politycznymi, gospodarczymi, militarnymi.

- wspólnota regionalna: państwa, które łączy sąsiedztwo, historia, język, religia; OPA, UA, LPA, Rada Nordycka

- wspólnota funkcjonalna: państwa należące do org. międzynarod., mającej na celu koordynowanie prowadzonych działań w dziedzinie gospodarki, wojskowości itp.; NATO, EWWIS, EWG

Normy

• uniwersalne: odnoszą się do całej społeczności międzynarodowej

• regionalne: odrębne dla jakiejś wspólnoty regionalnej lub subregionalnej

Pojęcie i istota prawa międzynarodowego

Nazwa

- termin „prawo międzynarodowe” pojawił się w literaturze w XVIII w. - J. Bentham 1780;

- do języka polskiego wprowadził go F. Kasparka.

- Prawo narodów - rzymskie ius gentium = prawo cywilne regulujące stosunki obywateli rzymskich z cudzoziemcami: przepisy i instytucja wspólne wszystkim narodom

- „Prawo międzynarodowe” w XVI i XVII w. ius inter gentes - Suarez.

- Prawo międzynarodowe - od XVIII w. obie nazwy występują równolegle.

Polskie propozycje systematyki prawa międzynarodowego

• 1958r. L. Ehrlich: prawo mn, nauka PM, podmioty PM, mechanizm stosunków między podmiotami PM

• S. E. Nahlik: społeczność międzynarodowa, współdziałanie międzynarodowe, konflikty międzynarodowe

Podstawy obowiązywania PM

Doktryna naturalistyczna (doktryna podstawowych, zasadniczych praw państwa)

• odwołuje się do prawa natury

• zasady PM mogą być wyprowadzone z istoty czy natury państwa; państwo ma przyrodzone, podstawowe prawa, które muszą być respektowane przez inne podmioty (prawo do istnienia, niepodległości, równości, szacunku i utrzymywania stosunków międzynarodowych)

• współczesne negatywne konsekwencje: nadmierne akcentowanie swobód i praw poszczególnych państw kwestionuje możliwość istnienia wspólnego interesu i atomizuje społ. międzynarodową.

Doktryna pozytywistyczna (woluntarystyczna)

• podstawą obowiązywania PM jest wspólna wola państw, która znajduje swój wyraz w normach zwyczajowych (powszechnej praktyce uznanej za prawo) i normach konwencyjnych (umowy).

• zasada dobrej wiary - podstawą stosunków wiążących państwa jest ich wola, która je wiąże (państwo przyjmuje obowiązki z własnej woli, wywołuje to skutki prawne, stwarza zobowiązania międzynarodowe, które trwa niezależnie od jego zgody)

Powody przestrzegania norm PM:

1. siła gwarantująca wykonanie norm - normy prawa znajdującego się w traktatach pokoju,

2. wzajemność - prawo dyplomatyczne, konsularne i komunikacyjne,

3. wspólny interes - normy o ochronie środowiska naturalnego człowieka, kosmosu oraz dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji narodowej.

Negatorzy PM

- szkoły odmawiający przyznania normom PM charakteru norm prawnych ze względu na rzekomy brak sankcji rozumianych jako przymus: G.W.F. Hegel, A. Lasson, J. Austin.

Formy przymusu w PM

• z własnej inicjatywy państw, w charakterze odwetowego działania za złamanie prawa - sankcje indywidualne,

• na podstawie decyzji organu międzynarodowego - sankcje kolektywne.

Sankcje

1. Sankcje zorganizowane

wyraźnie przewidziane przez umowy międzynarodowe: sytuacja, w jakiej można ją zastosować, rodzaj - ekonomiczne, wojskowe itp., sposób w jaki mają być podjęte - kolektywnie czy indywidualnie, organ decydujący o ich zastosowaniu; są skutkami nie wykonania zobowiązań, przewidziane przez umowę

1. Sankcje organizacyjne

- odnoszą się do uczestnictwa państwa w dalszej współpracy międzynarodowej:

=> środki wstępne: ostrzeżenie lub wezwanie do przestrzegania postanowień umowy,

=> zawieszenie,

=> wykluczenie.

2. Sankcje korygujące

- sankcje, przez zastosowanie których państwa wyrównują skutki naruszenia jakiegoś postanowienia umownego lub nielojalnego kontrahenta:

=> pozbawianie spodziewanych korzyści naruszającego przez zawieszenie wykonania postanowień,

=> nałożenie kary, wycofanie pomocy itp.

3. Środki bezpośredniego przymusu

- stosowane przeciwko państwu, które naruszyło normy zakazujące stosowania groźby lub użycia siły, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe.

- system środków przymusu bezpośredniego w KNZ jest podporządkowany RB (z. centralizmu)

2. Sankcje niezorganizowane nie są przewidziane w umowie, choć wszyscy sygnatariusze liczą się z ich istnieniem.

a) Reakcja opinii publicznej (sankcje socjologiczne/psychologiczne):

=>potępienie państwa, które zachowuje się sprzecznie z PM

=> zmniejszenie ruchu turystycznego

=> kampania prasowa przeciwko danemu państwu itp.

b) Środki odwetowe

• mają charakter prewencyjny, gdyż państwo spodziewające się korzyści w wyniku naruszenia normy orientuje się, że w przypadku zastosowania odwetu nie uzyska ich,

• najstarsza forma, wywodząca się z zasady „oko za oko”

• przyjmuje formę represaliów lub retorsji

=> zawieszenie świadczeń, zastosowanie środków socjalnych itp.

Teoria monistyczna

• PM i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, normy pozostają względem siebie w porządku hierarchicznym.

• sprzeczna z praktyka międzynarodową. Można wskazać normy PM i PW, które nie pozostają ze sobą w żadnym związku.

a) monizm z prymatem prawa wewnętrznego Hegel (A. Lasson, K. Schmitt, A.Zorn) traktuje PM jako zewnętrzne prawo państwowe, podporządkowane państwu i niezdolne do krępowania jego działań.

b) monizm z prymatem prawa międzynarodowego, szkoła wiedeńska (H. Kelsen) - wszystkie istniejące normy prawne stanowią jedność, w obrębie której PM jest wyższym porządkiem prawnym w stosunku do każdego porządku krajowego (PM ogranicza swobodę działania państwa).

c) A. Verdross dopuszczał możliwość kolizji między normami prawa międzynarodowego i prawa wewnętrznego.

Teoria dualistyczna

- H. Triepl „Prawo międzynarodowe i wewnątrzpaństwowe” 1899r.;

-PM i PW stanowią nie tylko dwie odrębne gałęzie, lecz dwa całkowicie odrębne systemy różniące się między sobą przedmiotem regulacji i źródłami.

- normy PM mogą uzyskać moc obowiązującą w porządku wewnętrznym w drodze transformacji (zwykłej - każda ratyfikowana umowa wydawana jest w dzienniku urzędowym lub generalnej - ogólna klauzula o włączaniu do prawa wewnętrznego wszystkich norm, które wiążą państwo).

-Anzilotti twierdził, że normy nie mogą kolidować

Stosunek PM do PW w praktyce międzynarodowej

- Stosunek PM do PW nie jest regulowany normą PM dlatego też państwa określają swoje zdanie z tej kwestii w klauzuli konstytucyjnej.

- Każde państwo ma swobodę określania relacji PM do PW, nie może jednak przyjąć rozwiązania uznającego wyższość prawa wewnętrznego. Istnienie obowiązek przestrzegania umów międzynarodowych.

art. 89 ust. 1 Konstytucji RP - ratyfikacja za zgodą ustawową

- pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

- wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

- członkostwa RP w org. międzynarodowej,

- znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

- spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.”

Art. 91 Konstytucji RP

- pierwszeństwo ratyfikowanej umowy międzynarodowej nad ustawą, gdy nie da się jej z ustawą pogodzić

- jeżeli Polska stanie się członkiem organizacji, która ma kompetencje do stanowienia prawa, prawo to będzie miało pierwszeństwo nad ustawodawstwem polskim,

- normy zwyczajowe i umowy międzynarodowe niepodlegające ratyfikacji nie mają pierwszeństwa przed ustawami polskimi.

ZARYS HISTORII PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Typy historyczne PM - odpowiadają poszczególnym epokom.

• „klasyczne prawo międzynarodowe”

• typ historyczny, wykształcił się w Europie, okres przejścia ze średniowiecza do nowożytności, dominuje aż do XX wieku;

• wielość państw suwerennych o podobnych cechach ustroju ekonomicznego i społecznego: kapitalizm przy zachowaniu struktur feudalnych, brak władzy ponadpaństwowej, rywalizacja kolonialna,

• system bezpieczeństwa oparty na sojuszach i wojna jako legalny sposób załatwiania sporów międzynarodowych

• „współczesne prawo międzynarodowe” („prawo Narodów Zjednoczonych”)

- wykształcone po doświadczeniach I i II wojny światowej

- układ międzynarodowy składający się z państw kapitalistycznych, socjalistycznych i bardzo dużej liczny państw nowopowstałych;

- wojna nie mogła być już instrumentem polityki narodowej ze względu na wynalazek broni jądrowej i rakiet;

• rozwój współpracy międzynarodowej na płaszczyźnie nauki i techniki;

• nowy typ historyczny PM wiąże się z działalnością ONZ.

Starożytność

• rozwój PM przedstawia się od czasów Grocjusza ;starożytne państwa nie znały pojęcia PM chociażby z powodu, że pozostawały ze sobą w nieustającej wojnie.

- kształtowanie się zwyczajów wojennych: biała flaga, zakaz zabijania wysłanników

Bliski Wschód

• najstarsze znane dokumenty PM pochodzą z Bliskiego Wschodu, z IV p.n.e. - napis na stelli kamiennej; część traktatu między Lagaszem (władca miasta Mezopotamii) a mieszkańcami miasta Umma.

Grecja

1. umowy zawierane między miastami: przymierza (symmachie) np. zawieszenia broni, traktaty pokojowe „na wieczne czasy”;

2. stosowano represalia (sylia) w celu wymuszenia respektowania prawa np. androlepsja - schwytanie i więzienie obywatela drugiego państwa do czasu uzyskania zadośćuczynienia;

3. azyl (asylia) - nie stosowanie represaliów wobec jednostki;

4. proksenia (proksenos) - opieka nad obywatelem obcego państwa przebywającego w kraju, którego nie jest obywatelem przez obywatela państwa przyjmującego (pierwowzór opieki konsularnej);

5. arbitraż był stosowany w sporach między miastami greckimi;

6. izopolitije - umowy o przyznaniu obywatelom drugiego miasta na zasadzie wzajemności praw obywatelskich.

7. Amfiktionie - organizacje w starożytnej Grecji (związki państw) o charakterze religijno-polityczne mające na celu ochronę miejsca kultu religijnego. Np. amfiktionia pylijsko - delficka, związek ateńsko - delijski i peloponeski.

Chiny

1. w stosunkach międzychińskich obowiązywała zasada równości prawnej i zasada suwerenności,

2. zasada nietykalności posłów (ludzie z wyższych szczebli drabiny feudalnej),

3. wojna sprawiedliwa.

Rzym

1. celem Rzymu było panowanie nad światem, dlatego też stosunki Rzymu z innymi państwami (wojny zaborcze) nie stwarzały warunków do rozwoju PM,

2. umowy międzynarodowe z innymi państwami: traktaty przyjaźni (amicita) i traktaty przymierza (societas, foedus),

3. nierównoprawne umowy przymierza (foedus iniquum) gdzie Rzym był silniejszą stroną zapewniającą obronę słabszej stronie w zamian za dostawy pożywienia itp.

4. przestrzeganie zasady nietykalności posłów (iure gentium sanci sunt) i zawartych umów,

5. wojna sprawiedliwa - wypowiedziana według przepisanej procedurze sakralnoprawnej,

Średniowiecze

„Rodzina narodów chrześcijańskich”

a) państwa o podobnych ustroju pol., gosp., społ. oraz o wspólnej religii i kulturze

b) cechą był dualizm: w stosunkach wewnętrznych (władza podzielona między monarchie i stany) i zewnętrznych (rywalizacja o supremacje między cesarzem a papieżem, obok pokojów bożych pojawiały się królewskie lub cesarskie, zawieranie landfrydów.

Rozwój kontaktów międzynarodowych

1. synody i sobory kościelne, omawiano najważniejsze zagadnienia polityki międzynarodowej; uważa się je za prototyp konferencji międzynarodowych; oprócz osób duchownych uczestniczyły z nich także władcy świeccy

2. tworzono związki miast z celu ochrony wymiany handlowej i interesów oraz rozstrzygania sporów - ożywienie handlowe i gospodarcze(Wielka Hanza jednocząca miasta nad Bałtykiem i Morzem Północnym),

Nauka prawa międzynarodowego

a) chrześcijańska koncepcję wojny sprawiedliwej rozwinął św. Augustyn (wojna usprawiedliwiona względami moralnymi); później św. Izydor Sewilski lub św. Tomasz z Akwinu,

=> niezbędne trzy elementy: autorytet panującego, sprawiedliwa przyczyna i prawa intencja,

b) w XVI w. powstała grupa tzw. prekursorów Grocjusza, którzy rozwijali poglądy w zakresie stosunków międzynarodowych i prawa międzynarodowego. Należeli do niej m.i.: Alberico Gentili, Dominik Soto, Franciszek de Vitoria i Franciszek Suarez. Zajmowali się moralnymi aspektami wojen prowadzonych przez Hiszpanię z Indianami.

c) Projekty utworzenia związku państw europejskich, których autorem był przede wszystkim Piotr Dubois. Organizacja miałaby na celu utrzymanie pokoju w Europie, załatwianie sporów między państwami europejskimi i zjednoczenia w celu odzyskania Ziemi Świętej.

Polska

a) Polska także należała do chrześcijańskiej rodziny narodów

b) Korespondencja dyplomatyczna Zygmunta Augusta zawierała jedno z pierwszych sformułowań zasad wolności mórz (przeciwko panowaniu Szwecji na Bałtyku).

Od średniowiecza do XVIII wieku

Formowanie się nowego układu politycznego i „klasycznego” prawa międzynarodowego

1. wykształciło się państwo w swej nowożytnej postaci jako organizacja terytorialna, niepodległa, kierowana przez władze centralną (wzrost znaczenia klasy mieszczańskiej);

2. utrwalenie się zasady równości prawnej

3. zasada równowagi politycznej, która stała się wytyczną polityki zagranicznej państw europejskich - zmierzała do tego, aby żadne państwo nie wyrastało nadmiernie potęgą nad inne; zapobieganie hegemoni politycznej danego mocarstwa (sojusze przeciwko państwu najsilniejszemu - np. przeciwko Ludwikowi XIV oraz Napoleonowi);

4. Wojna trzydziestoletnia - zakończona podpisaniem traktatów w Munster przez katolików i w Osnabruck przez protestantów w 1648 r.; duże znaczenie dla rozwoju PM i stosunków między państwami: uznanie niepodległości 332 państw i miast niemieckich, każde mogło decydować o religii.

5. Walka o niepodległość 13 kolonii angielskich, która zakończyła się powstaniem niepodległego państwa zwanego Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej; ograniczenie prawa innych państw w zakresie żeglugi i handlu morskiego - powstanie I Ligi Neutralności Zbrojnej.

6. II Liga neutralności Zbrojnej powstała w 1800 r. podczas wojen napoleońskich - rozwój prawa wojny i prawa neutralności,

7. Rozbiory Polski w II poł. XVIII w. - pogwałcenie zasad europejskiego porządku prawnego,

Nauka prawa międzynarodowego

1. teoria umowy społecznej - przejście ze stanu natury do stanu społecznego poprzez umowę społeczna, którą należy przestrzegać zgodnie z zasada pacta sunt servanda;

2. Szkoła prawa naturalnego - rozwijała poglądy Grocjusza o związku prawa narodów z prawem naturalnym. Nie przykładali wagi do takich źródeł PM jak umowy i zwyczaj. Wyprowadzali w rozważaniach racjonalistycznych przepisy PM z natury człowieka, z jego przyrodzonych praw. Najbardziej znanymi przedstawicielami tej szkoły byli: Samuel Pufendorf, Jan Chrystian Wolff i Emeryk de Vattel.

3. Pozytywiści - odmienne stanowisko w przedmiocie istoty i źródeł PM od szkoły prawa naturalnego. Szkoła pozytywistyczna uważała przepis prawny za przejaw woli państwa, a w konsekwencji za źródła PM uznawali umowę międzynarodowa i zwyczaj. Przedmiotem zainteresowania nauki PM powinny być umowy międzynarodowe jak wyraz woli państw tworzących normy prawne. Pozytywiści gromadzili i opracowywali umowy międzynarodowe. Do przedstawicieli szkoły pozytywistycznej należeli: Ryszard Zouche, Korneliusz van Bynkershoek, Jakob Moser (badanie jakie normy znajdują zastosowanie we wzajemnych stosunkach między państwami, a źródeł PM należy doszukiwac się w traktatach i innych pismach dyplomatycznych); Jerzy Fryderyk Martens - jego dzieło zdobyło uznanie na arenie europejskiej jako wykład PM. Prawem Narodów nazywa on ogół praw i obowiązków przyjętych przez większość lub wszystkie państwa Europy, bądź w drodze umów, bądź przez milczące stosowanie w praktyce; wydawał zbiory traktatów.

4. Wiek XVII i XVIII - projekty utworzenia związku państw:

1. plan księcia Sully - Europa podzielona na 15 państw tworzących federację z wielką rada na czele;

2. projekt Williama Penna - utworzenie parlamentu europejskiego;

3. projekt Emeryka Cruce - związek wszystkich państw niezależnie od religii, z radą na czele w Wenecji;

4. projekt księdza de Saint Pierre - org. związku państw byłby senat złożony z 24 delegatów;

Nauka PM w Polsce

1. wielu zwolenników prawa naturalnego w Polsce - nauczanie prawa natury i prawa narodów na uniwersytetach i szkołach.

2. Hieronim Stroynowski „Nauka prawa przyrodzonego, politycznego, ekonomiki politycznej i prawa narodów” - zwolennik prawa naturalnego; Tadeusz Morski „Myśli o potrzebie i sposobach przystąpienia młodzieży do służby dyplomatycznej w Polszcze” - poglądy zbliżone do pozytywistów;

3. Gromadzenie i publikowanie przez Polaków umów międzynarodowych: Ks. Maciej Dogiel, „Traktaty między mocarstwami europejskimi od roku 1648 zaszłe”.

Wiek XIX i początek XX wieku

Oddziaływanie rewolucji francuskiej

- zasada suwerenności zaczęła nabierać nowego znaczenia, nie dotyczyła teraz suwerennych władców absolutnych a suwerennych narodów, zasada zwierzchnictwa narodów; zasada nienaruszalności terytorium oraz nieinterwencji w sprawy wewnętrzne drugiego państwa (zasady te znalazły pełen wyraz w Deklaracji Prawa Narodów z 1795r.)

Kongres wiedeński 1815

1. utworzono Związek Niemiec - luźne zrzeszenie państw pod władzą Austrii;

2. usankcjonowanie rozbiorów Polski („czwarty rozbiór Polski”), utworzenie Wolnego Miasta Krakowa i Królestwa Polskiego;

3. neutralność Szwajcarii,

4. zasada wolnej żeglugi na rzekach wspólnych (szczegółowe rozwiązania dot. Renu, Nekaru, Menu, Skaldy i Mozy),

5. deklaracja dot. Handlu Murzynami z Afryki zakazująca go.

6. „Święte Przymierze” zawarte we wrześniu 1815 r. miedzy Rosja, Prusami i Austrią - przestrzeganie przykazań Chrystusa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych; w listopadzie przyłączyła się Anglia, a w 1818 r. Francja. W ten sposób powstał „syndykat monarchów” który miał decydować o sprawach europejskich; tępienie idei wolnościowych i utrzymanie zasady legitymizmu; realizując politykę „Świętego Przymierza” państwa należące często interweniowały w sprawy wewnętrzne innych państw.

Ekspansja kolonialna

1. Anglia objęła zwierzchnictwo w Indiach, Birmie, Egipcie; Francja podbiła tereny Północnej i Zachodniej Afryki oraz Indochiny; Belgia objęła zwierzchnictwo w Kongo; Włochy objęły władzę w Afryce Wschodniej (Somalia i Abisynia);

2. Chiny - po wojnie opiumowej stały się przedmiotem ekspansji gosp. i politycznej. Traktat nankiński 1842 r.- Anglia objęła zwierzchnictwo nad wyspa Hongkong (zmuszenie do otwarcia portów, przyjęcie sądownictwa kapitulacyjnego i inne przywileje); rywalizacja miedzy Anglia, USA, Francją, Rosją i Niemcami o koncesje gosp. i przywileje dla swych obywateli w Chinach - podzielenie Chin na tereny wpływów;

3. Konferencja Berlińska z 1885 r.- dokonano na niej podziału wpływów w Afryce;

Traktat paryski 1856

1. W wojnie Krymskiej Francja i Anglia stanęły po stronie Turcji w jej konflikcie z Rosją, rozpad „Świętego Przymierza”.

2. dopuszczenie Turcji do społeczności międzynarodowej,

3. utworzenie Serbii jako państwa wasalnego Turcji,

4. neutralizacja Morza Czarnego,

5. utworzenie Europejskiej Komisji Dunaju z udziałem wielkich mocarstw,

6. demilitaryzacja Wysp Alandzkich,

7. deklaracja dot. prawa wojny morskiej.

Traktat berliński z 1878

- zakończył wojnę ros.-tur.; proklamowano niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii, zapowiedziano utworzenie Bułgarii jako państwa zależnego od Turcji.

- Konwencje o zwalczaniu handlu niewolnikami (Akt Antyniewolniczy 1890 r.), handlu kobietami i dziećmi itp.

Nauka PM

1. powstanie w 1873 r. w Belgii dwóch międzynarodowych stowarzyszeń badające PM i popierające rozwój nauki o nim: Stowarzyszenie Reformy i Kodyfikacji Prawa Międzynarodowego (Stowarzyszenie PM od 1895 r.) oraz Instytut Prawa Międzynarodowego;

2. Immanuel Kant „O wiecznym pokoju”

Nauka PM w Polsce

1. F. Słotwiński - profesor prawa natury i prawa narodów UJ; F, Kasparek - historyk prawa międzynarodowego;

2. Polska doktryna wojny narodowowyzwoleńczej XIX w.

Okres współczesny

Pierwsza wojna światowa

a) 14 punktów Wilsona 22 stycznia 1918 - nowe zasady stosunków międzynarodowych: jawności umów , wolność żeglugi na morzach, usuniecie barier hamujących rozwój handlu międzynarodowego, redukcja zbrojeń, wspaniałomyslne załatwianie spraw kolonialnych, sprawiedliwe uregulowanie spraw terytorialnych w Europie, utworzenie Ligi narodów;

b)wojna zakończona została podpisaniem traktatów pokojowych na Konferencji Pokojowej w Paryżu; traktat z Niemcami - Wersal 28 czerwca 1919 r.; mały traktat wersalski z Polską o poszanowaniu mniejszości; traktaty w Saint - Germain, Neuilly, Trianon, Sevres.

Okres międzywojenny

1. Liga Narodów - antagonistyczne stosunki między kapitalistami a Rosją oraz zwycięzcami a zwyciężonymi po Wielkiej Wojnie; wielostronne konferencje w Genui 1922 r., w Lozannie w 1923 r. (traktat w Rapallo 1922 r. między Rosją a Niemcami o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych i gosp.)

2. Negatywny stosunek Rosji Radzieckiej do Ligi Narodów nie przeszkodził w uczestniczeniu przez Rosję w wielu konferencjach poświęconych rozbrojeniu itp. Dopiero w sytuacji dojścia Hitlera do władzy w Niemczech, Rosja przystąpiła do organizacji w 1934 r.

3. Układy lokareńskie z 1925 r. - układy regionalne w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa;

4. Mała Ententa 1933 (Czechosłowacja, Rumunia i Jugosławia), porozumienie bałkańskie 1934 (Grecja, Turcja, Rumunia, Jugosławia), pakt bałtycki 1934 (Litwa, Łotwa i Estonia);

5. Brak reakcji ze strony Ligi narodów na łamanie postanowień traktatu wersalskiego przez Niemcy hitlerowskie; Anschluss Austrii w 1938 przez Niemcy.

Druga wojna światowa

1. pogwałcenie zobowiązań prawnomiędzynarodowych przez Niemcy w momencie napaści na Polskę

2. druga wojna światowa była wstępem do stworzenia trwałego pokoju międzynarodowego: podpisanie w 1941 r. Karty Atlantyckiej (1 stycznia 1942 r.) przez Roosvelt'a i Churchill'a;

Rozpad imperiów kolonialnych

a) tradycyjne PM dopuszczało podboje kolonialne; Karta NZ stworzyła system powiernictwa umożliwiający koloniom będącym pod władza mocarstw uzyskanie niepodległości; dekolonizacja Afryki i Azji oraz Oceanii i Karaibów; deklaracja ONZ o kresie kolonizacji;

Okres powojenny

1. zimna wojna między państwami kapitalistycznymi a blokiem państw socjalistycznych, zakończona w Europie w pracach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie 1 sierpnia 1975 r. podpisanie Aktu Końcowego w Helsinkach;

2. rozrost organizacji międzynarodowych uniwersalnych i regionalnych; rodzina ONZ czyli ONZ plus wszystkie organizacje wyspecjalizowane; Pakt Północnoatlantycki NATO 1949 r. (charakter polityczno-militarny); konferencja w Bandungu 1955r. (polityka „państw niezaangażowanych”);

3. hierarchia norma PM: 1. Imperatywne normy PM (ius cogens) - zasady o charakterze konstytucyjnym, 2.ogół norm PM umownego i zwyczajowego, 3.reguły zawarte w uchwałach organizacji międzynarodowych (miękkie PM).

Nauka PM

1. pozytywiści D. Anzilotti, P. Fauchille, C.C. Hyde; kierunek prawa neonaturalnego podkreślający wartości etyczne wiążące się z normami PM; kierunek socjologiczny zwany realistycznym - prawo jako zjawisko społeczne; wpływ doktryny funkacjonalistycznej - funkcjonalna interpretacja przepisów PM; socjalistyczna doktryna PM podkreślała znaczenie suwerenności państwowej;

2. utworzenie Akademii Prawa Międzynarodowego w Hadze 1921r.

Nauka PM w Polsce

1. rozwój PM związany był z ośrodkami uniwersyteckimi; Polski Instytut Spraw Międzynarodowych i Instytut nauk Prawnych;

2. Remigiusz Bierzanek, Henryk de Fiumel, Ludwig Gelberg, Wojciech Góralczyk, Stanisław Hubert, Marian Iwanejko.

Źródła prawa międzynarodowego

Pojęcie i rodzaje umów międzynarodowych

• Stronami umów międzynarodowych mogą być także inne podmioty PM, tylko, że przepisy Konwencji wiedeńskiej nie mają zastosowania do tych umów.

• PM nie są kontrolowane tylko umowy między państwami a spółkami zagranicznymi.

• Nie wszystkie umowy m. są źródłami PM:

1. umowa prawotwórcza - ustala reguły postępowania przez co staje się źródłem prawa

2. umowa kontrakt - stwarza lub zmienia stosunek prawny ale nie jest źródłem prawa

3. jednakże jedna umowa może zawierać zarówno postanowienia prawotwórcze jak i postanowienia dotyczące konkretnych stosunków prawnych np. traktaty pokoju.

TRAKTATY (umowy polityczne)

1. pokoju - między państwami, które przechodzą ze stanu wojny w stan pokoju

2. przymierza - zobowiązanie do udzielenia wzajemnej pomocy, też militarnej

3. przyjaźni - dążenie do rozwoju wzajemnych przyjaznych stosunków

4. handlowe, konsularne, nawigacyjne, lotnicze, finansowe, kulturalne

Forma umów międzynarodowych

- w epoce feudalizmu umowy m. zawierane były głównie przez monarchów, musiały one spełniać ogólne wymogi formalne; obecnie forma jest bardziej uproszczona, mimo to zachowane są dla umów o większym znaczeniu formy bardziej uroczyste:

1. Tytuł umowy (np. traktat przymierza)

2. Inwokacja, czyli wezwanie do Boga

3. Intytulacja - wyszczególnienie monarchów zawierających umowę wraz z ich tytułami

4. Arenga - przyczyny, które skłoniły do zawarcia umowy

5. Narracja - opis czynności i wydarzeń, które spowodowały wszczęcie rokowań, wyznaczenie pełnomocników, zbadanie pełnomocnictw, wyrażenie zgody

6. Dyspozycja - właściwa treść umowy podzielona na art. i rozdziały; klauzule odnośnie ratyfikacji, wejścia w życie, czasu trwania itp.

7. Korroboracja - wzmocnienie umowy

8. Data i miejsce zawarcia umowy

9. Podpisy i pieczęcie.

- Język, w jakim sporządza się umowy - w okresie feudalizmu językiem umów m. była łacina; w XVII w. - j. Francuski; od I wojny światowej j. Angielski wypiera powoli j. Francuski; umowy bilateralne sporządza się w dwóch językach (językach stron), czasami spisuje się także w trzecim jęz., kopia ta jest rozstrzygająca w przypadku sporu; dokonywanie interpretacji w przypadku trudności z przekładem tekstu umowy.

- „Porozumienie dźentelmeńskie” - umowy ustne zakładające znaczny stopień wzajemnego zaufania;

Procedura zawierania umów międzynarodowych

1)Ustalenie tekstu i podpisanie umowy

• Przygotowanie tekstu umowy

• opracowania i uzgadniania tekstu umów dwustronnych dokonuje się w drodze wymiany not lub w toku rokowań między zainteresowanymi państwami;

• dla zawarcia umowy wielostronnej zwoływane są konferencje z udziałem pełnomocników. Uzgadnianie tekstu umowy następuje w drodze głosowania (Konwencja wiedeńska 1969 art. 9), wymagana większość 2/3 głosów obecnych.

• Projekty umów wielostronnych są często przygotowywane przez org. międzynarodowe np. przez ONZ - Komisja Prawa międzynarodowego przygotowuje projekty konwencji kodyfikujące działy PM.

• Parafowanie i podpisanie umowy

• podpisanie umowy nadaje moc wiążącą tylko umową nie wymagającym ratyfikacji lub zatwierdzenia (mniejsze znaczenie polityczne czy gosp.)

- Pełnomocnictwa

- Art. 2 Konwencji wiedeńskiej 1969 - „pełnomocnictwo oznacza dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową, wyznaczający pewną osobę lub osoby do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustaleniu autentyczności tekstu traktatu, w wyrażeniu zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonaniu jakiejkolwiek czynności związanej z traktatem”

- W Polsce pełnomocnictwa do prowadzenia rokowań i parafowania podpisuje bądź minister spraw zagranicznych bądź odpowiedni minister (umowy resortowe); pełnomocnictwa do podpisania umowy - Prezydent RP (umowy państwowe), premier (umowy rządowe), minister (umowy resortowe).

2)Ratyfikacja i wejście w życie

1. ratyfikacja jako sposób zabezpieczenia się monarchów w okresie feudalnym przez zaciąganiem zobowiązań przez swych pełnomocników (klauzula zastrzegająca, iż umowa będzie obowiązywała dopiero po ratyfikacji); w państwach konstytucyjnych ratyfikacja stała się instrumentem wpływania parlamentu na politykę zagraniczną prowadzona przez rządy (zgoda parlamentu na ratyfikację umowy przed jej podpisaniem przez głowę państwa).

2. Ratyfikacja według prawa polskiego - art. 133 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi: „Prezydent RP jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych ratyfikuje i wypowiada umowy m., o czym zawiadamia Sejm i Senat[...]. Prezydent RP przed ratyfikowaniem umowy m. może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją [...].”Ustawa z 14 kwietnia 2000 r. o umowach m. określa zasady oraz tryb zawierania, ratyfikacji, zatwierdzania, ogłaszania, wykonywania, wypowiadania i zmian zakresu obowiązywania umów m.

3. Umowy niepodlegające ratyfikacji - stosowanie uproszczonej procedury ratyfikacyjnej - ratyfikacja lub zatwierdzenie umowy przez szefa rządu lub ministra bez udziału parlamentu; występuje tendencja do rozszerzania pojęcia „umów resortowych” w celu wzmocnienia władzy wykonawczej. Przyjęło się, że ratyfikacji nie podlegają: deklaracje o treści politycznej zawierane przez mężów stanu, umowy resortowe lub administracyjne, umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców wojskowych.

4. Klauzule ratyfikacyjne - w treści umowy zaznacza się , że dana umowa podlega ratyfikacji. Umowy, w których brak klauzuli, dochodzą do skutku po podpisaniu lub zatwierdzeniu.

5. Art.11 Konwencji wiedeńskiej: „Zgada państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób”;

6. Skutki prawne braku ratyfikacji - odmowa ratyfikacji z punktu widzenia prawnego jest dozwolona - odmowa ratyfikacji traktatu wersalskiego z 1919 r. przez Stany Zjednoczone wynikała ze zmiany partii rządzącej.

7. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych - o ratyfikacji (aby wywołała skutki prawne) muszą zostać powiadomione państwa umawiające się - wymiana dokumentów ratyfikacyjnych przy umowach bilateralnych; dokumenty ratyfikacyjne dot. umów wielostronnych składane są u depozytariusza. Konwencja wiedeńska określa funkcje depozytariusza w art. 76; w sytuacji gdy Polska jest depozytariuszem jego funkcje w stosunku do umów państwowych i rządowych pełni Minister Spraw Zagranicznych, a do umów resortowych - odpowiedni minister.

8. Wejście w życie umowy międzynarodowej - umowa określa datę wejścia jej w życie; wejście w życie jeszcze przed ratyfikacją w chwili podpisania; tymczasowe stosowanie przed wejściem w życie; wejście w życie z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych.

3) Przystąpienie do umowy

1. na skutek przystąpienia (akcesja) do umowy państwo , które nie brało udziału w procedurze zawierania umowy staje się strona umowy; możliwość przystąpienia przed wejściem umowy w życie;

2. art. 15 Konwencji wiedeńskiej „Zgada państwa na wiązanie się traktatem jest wyrażona przez przystąpienie [...].

4)Rejestracja i publikacja umów

1. Publikacja umów przez Sekretariat ONZ w zbiorze traktatów „Treaty Series”;

Obowiązywanie umów w czasie i przestrzeni

- prawo nie działa wstecz (lex retro non agit) - art.28 Konwencji wiedeńskiej

- umowa zawarta później uchyla moc obowiązującą umowy zawartej wcześniej, dot. tego samego przedmiotu (lex posterior derogat legi priori); art.30 Konwencji wiedeńskiej:

• ust. 2: „Jeżeli traktat precyzuje, że jest podporządkowany traktatowi wcześniejszemu lub późniejszemu, bądź nie należy uważać go za niezgodny z takimi traktatami, postanowienia tego traktatu maja przewagę.”

• Ust. 3. „Jeżeli wszystkie strony traktatu wcześniejszego sa zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł ani stosowanie jego nie zostało zaiweszone zgodnie z art. 59, traktat wczesniejszy ma zastosowanie tylko w tym zakresie, w jakim jego postanowienia można pogodzić z postanowieniami traktatu późniejszego.”,

• ust. 4. „Jeżeli strony traktatu późniejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześniejszego :

1. w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów ma zastosowanie ta sama reguła, co w ust. 3;

2. w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów a państwem będącym stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje traktat, którego stronami są oba państwa.”

- art. 103 Karty NZ mówi, iż w razie sprzeczności zobowiązań członków ONZ, wynikającymi z Karty, a ich zobowiązaniami z jakiejkolwiek innej umowy m., zobowiązania wynikające z Karty mają pierwszeństwo.

- Umowa wiąże każde państwo w odniesieniu do całego terytorium, chyba, że umowa postanawia inaczej (art.29)

Zastrzeżenia

- praktyka, że państwa przy podpisywaniu ratyfikacji lub przystąpienia do umowy zgłaszają zastrzeżenia (rezerwacje); uznanie przez MTS w 1951 r., iż „zastrzeżenia są dopuszczalne pod warunkiem, zgodności zastrzeżenia z przedmiotem i celem konwencji”;

Nieważność umów

- Strona powołująca się na jakąkolwiek przyczynę nieważności powinna poinformować o tym pozostałym stronom umowy oraz podać uzasadnienie, min 3 miesiące

Co może zmienić normę ius cogens?

- późniejsza norma o tym samym charakterze

Kiedy można się powołać na zasadniczą zmianę okoliczności jako przesłankę wygaśnięcia umowy?

• gdy jest istotna

• gdy stanowiła podstawę do związania się umową

• skutkiem zmiany jest radykalne przekształcenie obowiązków pozostających do wypełnienia

Wypowiedzenie umowy

- klauzula w tekście umowy dotycząca wypowiedzenie umowy przez strony i określająca tryb tego procesu;

- 56 KW => wypowiedzenie przy braku klauzuli jest dopuszczalne, gdy można ustalić, że strony zamierzały dopuścić taka możliwość albo charakter umowy na to pozwala

- umowy bez klauzul, które charakterem nie dozwalają dokonać tego procesu - traktaty pokoju, umowy kodyfikujące PM itp.

- brak trybu wypowiedzenia w umowie, notyfikacja dot. zamiaru wypowiedzenia powinna być złożona co najmniej na 12 miesięcy naprzód (art.56 K.w.)

Zawieszenie stosowania umowy

- zawieszenie stosowania zwalnia strony umowy z obowiązku wypełniania jej postanowień we wzajemnych stosunkach w okresie zawieszenia; nie wpływa na stosunki prawne ustanowione przez umowę między stronami.

• przyczyny: naruszeniem umowy przez kontrahenta, niemożność jej wykonania lub zasadniczą zmianę okoliczności;

• zawieszenie powinno być przewidziane w umowę lub przynajmniej nie zabronione.

Wpływ wybuchu wojny na umowy międzynarodowe

- umowy wielostronne nie tracą mocy obowiązującej w następstwie wojny, a tylko ulega ona zawieszeniu w stosunkach między państwami wojującymi; są przywracane po przywróceniu stanu pokoju;

• kategorie umów, które nie tracą mocy obowiązującej podczas wojny:

1. zawierane na czas wojny (prawo wojenne),

2. zawierające klauzule obowiązywania w czasie także wojny (np. konwencja o latarni morskiej pod Tangerem),

3. ustalające stan rzeczy (np. o cesji terytorium),

d) powołujące do życia org. m. (Karta NZ);

Obowiązek przestrzegania i zasady interpretacji umów międzynarodowy

Pacta sunt servanda

- obowiązek przestrzegania zawartych umów (pacta sunt servanda) - moc obowiązującą tej zasady wywodzi się z prawa zwyczajowego; znalazła ona potwierdzenie w wielu umowach międzynarodowych: na konferencji londyńskiej 1871, w Pakcie Ligi Narodów; Karta NZ; Deklaracja przyjaznych stosunków i współpracy z 1970 r.

- KW: „każdy traktat będący w mocy wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze”.

Środki zabezpieczające wykonanie umów

- w czasach minionych: przysięga, dawanie zakładników, oddanie w zastaw ruchomości lub nieruchomości

- w czasach nowszych: okupacja pokojowa części terytorium do czasu wykonania zobowiązań, oddanie w zastaw pewnych źródeł dochodów;

- obecnie umowy lub deklaracje gwarancyjne, kontrola wykonania umowy, przeprowadzana na zasadzie wzajemności przez same państwa zainteresowane bądź przez organizację międzynarodową;

Interpretacja umów międzynarodowych

1. interpretacja (wykładnia) umowy polega na wyjaśnieniu treści jej postanowień;

2. teorie interpretacyjne:

• szkoła subiektywistyczna - interpretacja powinna zmierzać do ustalenia prawdziwej woli umawiających się stron; co strony chciały wyrazić w danym postanowieniu;

• szkoła obiektywistyczna, tekstualna - nacisk na sam tekst umowy, który jest oświadczeniem woli stron a nie spekulować rzeczywisty zamiar stron; reguły interpretacyjne Instytutu PM i przepisy Konwencji wiedeńskiej;

• szkoła teleologiczna, funkcjonalna - nacisk na przedmiot i cel umowy; interpretacja w sposób odpowiadający potrzebom społ. międzynarodowej w czasie jej stosowania.

3. interpretacja autentyczna - dokonana przez strony zawierające umowę; interpretacja sądowa - dokonana przez sądy międzynarodowe (zwłaszcza MTS); interpretacja doktrynalna - przeprowadzona przez poszczególnych prawników; interpretacja urzędowa - dokonana przez jedno z umawiających się państw

4. interpretacja wg Konwencji wiedeńskiej - traktat należy interpretować „w dobrej wierze, zgadnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście oraz w świetle jego przedmiotu i celu.”; Przy interpretacji należy brać pod uwagę kontekst (tekst umowy, wszelkie porozumienia w związku z tą umową oraz dokumenty dot. tej umowy) oraz: późniejsze porozumienia między stronami dot. interpretacji lub stosowania, późniejsza praktykę stosowania umowy (jako porozumienie w sprawie interpretacji), wszelkie normy PM.

Zwyczaj międzynarodowy

Praktyka

- nie może być jednostronna i dotyczyć tylko jednego państwa, przepis obowiązuje w kręgu społeczności międzynarodowej;

- reguła powinna znaleźć zastosowanie w pewnej liczbie przypadków;

- praktyka powinna być długotrwała (dawny pogląd); obecnie przepis prawa zwyczajowego może wykształcić się w krótkim okresie czasu ze względu na dynamikę stosunków międzynarodowych;

• praktyce musi towarzyszyć przekonanie, że dana reguła jest norma PM (element psychologiczny);

• wg sędziego Negulesco praktyka powinna „polegać jednocześnie na nieprzerwanym potwierdzeniu faktów dokonywanych w dziedzinie stosunków międzynarodowych i na świadomości prawnej wspólnej dla państw, które w niej uczestniczą, opartej na przekonaniu, że powtarzanie faktów jest przejawem obowiązującej reguły”;

- możliwość istnienia zwyczajów obowiązujących państwa danego regionu;

Utrata mocy obowiązującej prawa zwyczajowego

• wykształcenia się nowej, kolidującej z nią normy PZ; tak też utracić moc obowiązującą norma prawa umownego

• odstąpienia państw od jej praktykowania - odwyknięcie (desuetudo);

Podstawa mocy obowiązującej prawa zwyczajowego

- zgoda państwa; zwyczaj często jest określany jako „milcząca zgoda”;

- w Polsce orzecznictwo potwierdza moc obowiązującą zasad PZ, poszczególne ustawy odsyłają do zwyczajów m.

Kurtuazja międzynarodowa (comitas gentium)

- grzeczność przestrzegana w stosunkach międzynarodowych,

- reguły kurtuazji oparte są na zasadzie wzajemności

- trzeba odróżnić ją od zwyczaju międzynarodowego

- nie ma charakteru prawnego; postępowanie wbrew tym regułom nie narusza PM, może zostać jedynie źle odebrane

- najwięcej zasad kurtuazji stosunków dyplomatycznych (ceremoniał dyplomatyczny) i konsularnych oraz obrotu morskiego.

Kiedy doktryna była źródłem prawa

- tylko w epoce rozwoju prawa rzymskiego, kiedy sądy musiały wyrokować zgodnie z jednomyślną opinią grona prawników, przyznano im ius publice respondendi.

Czy ustawodawstwo państw jest źródłem prawa międzynarodowego

• nie => nie może nakładać obowiązków na inne państwa;

• wyraża stanowisko państwa w danej sprawie co może w konsekwencji stanowić część procesu tworzenia się nowej normy prawa zwyczajowego lub umownego (np. ustawa o szelfie kontynentalnym);

Akty normatywne należące do „miękkiego” PM

=> uchwały organów org. m. skierowane do państw członkowskich;

=>porozumienia mn (wielo-, dwustronne), którym z nie nadano charakteru prawa „twardego” (charakteru umów);

=> Akt Końcowy KBWE - świadomie nie nadano charakteru umowy

=> umowy, które nie zostały jeszcze ratyfikowane lub zatwierdzone przez odpowiedni organ.

Kodyfikacja prawa międzynarodowego

Rozwój historyczny

- projekty skodyfikowania PM w celu zastąpienia mało precyzyjnego prawa zwyczajowego;

- zawarcie 13 konwencji haskich w 1907 r. i podpisanie deklaracji londyńskiej w 1909 r. - kodyfikacja prawa wojennego i dot. pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych;

Kodyfikacja PM po drugiej wojnie światowej

• Zgromadzenie Ogólne ONZ powołało Komisje Prawa Międzynarodowego 1949r.

• prace prowadzone są także poza KPM w ramach ONZ np.

Komitet Specjalny Zgromadzenia Ogólnego => Deklaracja zasad PM

Komisja Praw Człowieka => Pakty Praw Człowieka;

- poza ONZ: Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża => Konwencje dot. ochrony ofiar wojny

Następstwa kodyfikacji

- pozytywne: wyjaśnianie i usystematyzowanie przepisów obowiązującego prawa.

- negatywne: dwoistość stanu prawnego, jedne państwa związane są tylko przepisami prawa zwyczajowego, a inne - przepisami konwencji.

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Pojęcie podmiotowości

1. zdolność prawna - zdolność do posiadania praw i obowiązków

2. zdolność do czyn. pr. - możliwość bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków, do występowania w stosunkach mn;

Podmiotowość a suwerenność

=> podmiotami PM są obecnie nie tylko suwerenne państwa ale także niesuwerenni uczestnicy stosunków międzynarodowych: organizacje międzynarodowe i Stolica Apostolska; to podmioty wtórne, podmiotowość ich jest rezultatem nadania lub uznania, podmiotowość podmiotów pierwotnych jest wynikiem suwerenności

=> Konwencja wiedeńska potwierdza istnienie podmiotów PM innych niż państwa w art. 3

Podmiotowość a zdolność prawna

• sama zd. pr., posiadanie praw i obowiązków bezpośrednio wynikających z PM, nie wystarcza do nabycia podmiotowości

• na os. fiz. ciąży obowiązek nie popełniania przestępstw i zbrodni mn., ale nie to wystarcza do nabycia podmiotowości;

• os. fiz. nie jest zdolna do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych co oznacza, że nie jest podmiotem PM.

Podmiotowość a uczestnictwo w stosunkach międzynarodowych

• nie wszyscy uczestnicy (mn. korporacje, kościoły, os. fiz.) są podmiotami PM, gdyż nie posiadają oni zdolności do czyn. pr.

• PM nie reguluje ich stosunków z innymi krajami, umowy zawierane przez nich nie są mn, nie podlegają prawu traktatów

Państwa jako podmiot PM

Elementy składowe i istota państwa

- trzy elementy niezbędne do powstania i istnienia państwa: ludność, terytorium i władza najwyższa;

=> znaczenie ludności - naród jest nosicielem suwerenności (przejaw zwierzchnictwa narodu); państwo jest wyrazem jego woli i interesów.

- konwencja z 1933 r. o prawach i obowiązkach państwa - IV elementem jest zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami;

- wymóg posiadania efektywnego rządu - Polska jako państwo przestała istnieć po rozbiorach mimo istnienia ludności polskiej i terytorium, przyczyną był brak władzy najwyższej.

- suwerenność - niezależność i samodzielność występowania w stosunkach międzynarodowych; formalnym kryterium podmiotowości prawno-międzynarodowej; do utraty suwerenności dochodzi w przypadku zniknięcia państwa, połączenia kilku państw w federację, bądź rozpadu federacji na samodzielne państwa.

Powstanie i upadek państw

• PM nie ma bezpośredniego wpływu na powstawanie lub upadek państw

• wpływa pośrednio przez zakaz kolonializmu oraz określenie warunków które państwo musi spełnić aby stać się pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych.

- sposoby powstania nowych państw:

• sanacja: oderwanie się czy wyodrębnienie z istniejących podmiotów,

• połączenie państw istniejących

• na terytorium res nullis;

• prawo narodów do samostanowienia - prawo narodów do tworzenia własnej organizacji państwowej

• dekolonizacja - zapoczątkowana oderwaniem się USA, szczyt w latach 60. i 70. XX w.

• system mandatowy

• system powierniczy

Ocena legalności powstania

- klasyczne PM nie zakładało oceny legalności powstania czy zniknięcia państwa,

-obecnie, ze względu na zakaz wojny i kolonializmu, praktyka ONZ dowodzi, iż taki proces jest możliwy np. uznanie za nielegalną i sprzeczną z zasadą samostanowienia deklarację niepodległości Rodezji (Zimbabwe) przez rasistowski rząd białej mniejszości.

Sukcesja

• przejęcie praw i obowiązków w odniesieniu do określonego terytorium przy powstaniu lub zniknięciu państwa;

• rezultat zmiany zwierzchnictwa terytorialnego nad częścią lub całością określonego terytorium państwowego.

• przedmiotem sukcesji mogą być: umowy mn, zobowiązania i prawo pozatraktatowe, członkostwo w org. mn.

• Komisja Prawa Międzynarodowego:

• Konwencja wiedeńska o sukcesji państwa w odniesieniu do traktatów z 1978 r.

1. umowy wielostronne

• teoria tabula rasa - nowe państwo uznaje, że nie jest związane żadnymi dawniejszymi umowami wielostronnymi

• teoria prawa wyboru - wybór umów jakie chce utrzymać w mocy

b) umowy dwustronne - umowa jest obowiązująca gdy obie strony się na to zgadzają („prawo do namysłu”); swoboda wyboru umów ograniczona jest zasadą trwałości granic.

• Konwencja wiedeńska w odniesieniu do sukcesji długów i własności państwowej z 1983 r.

1. Sukcesja długów państwowych - zasada dobrej wiary.

Rodzaje państw ze względu na ich strukturę

1)Państwa jednolite

• występuje na zewnątrz jako jedne podmiot

• istnieje zcentralizowana władza, nie ma podziału suwerenności między całość i części składowe

• jednostki administracyjne nie mają żadnej zdolności w stosunkach międzynarodowych,

• stosunki zagraniczne należą wyłącznie do kompetencji władz centralnych.

2)Państwa złożone

• istotą państwa złożonego jest podział suwerenności między całość i części składowe.

• Państwa związkowe = federacja: całość jest podmiotem PM a części składowe mogą mieć jedynie ograniczoną zdolność do utrzymywania stos. międzynarodowych

• Związki państw = konfederacja: podmiotami PM są części składowe, a całość albo w ogóle nie, albo ma ograniczoną zdolność do czynności. Konfederacja jest luźnym związkiem państw opartym na umowie międzynarodowej dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. Państwa związkowe pozostają suwerenne i stanowią odrębne podmioty PM.

• W przeszłości - unie realne i personalne.

3)Związek Radziecki

• związkowe państwo wielonarodowe składające się z 15 republik.

• specyfiką miała być zdolność do działań w stos. międzynarodowych (podmiotowość) republik związkowych.

4)Wspólnota Niepodległych Państw

- utworzona w grudniu 1991 r. po rozpadzie ZSRR (częściowy sukcesor ZSRR).

• skład: Rosja, Białoruś, Ukraina, Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenia, Uzbekistan i Gruzja

• - założenia - członkami są państwa niepodległe, suwerenne, prowadzące własną politykę zagraniczną, należące do ONZ; współpraca gospodarcza, wprowadzenie ekonomii wolnorynkowej itp.

5)Wspólnota Narodów (brytyjska) - Commonwealth

- łączą państwa wchodzące w skład imperium brytyjskiego (uprzednio jako kolonie lub dominia).

- proklamowanie w 1926 r. brytyjskiej Wspólnoty Narodów, po drugiej wojnie światowej - Wspólnota Narodów;

- wchodzą dominia, republiki i samodzielne monarchie, które łączy uznanie monarchy brytyjskiego za głowę państwa (dominia - na zasadzie unii personalnej lub za głowę Wspólnoty; całkowita równość w stosunkach, nieograniczone zdolności do czynności prawnych (mogą zawierać umowy międzynarodowe, korzystają z prawa legacji);

- więzy o charakterze ekonomicznym, stosowanie wzajemnych preferencji gospodarczych, strefa funta szylinga; wspólnym fundamentem prawnym jest prawo angielskie; kooperacja w dziedzinach kultury, oświaty, polityki i gospodarki.

- elementem org. międzynarodowej jest konferencja premierów państw członkowskich, a także spotkania ministrów finansów i handlu oraz oświaty.

Rodzaje państw ze względu na ograniczenie zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych.

1)Państwa zależne

• zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu (występowanie w imieniu jednego państwa przez inne państwo)

• protektoraty - międzynarodowe (państwa)- umowa między 2 państwami, w której jedno państwo zrzeka się swojego prawa do czynności prawnych w stos. międzynarodowych na rzecz drugiego państwa - Bhutan (Indie); kolonialne (terytoria)

• państwa wasalne - istnienie państwa wasalnego i państwa suwerennego; zobowiązania charakterystyczne dla stosunków feudalnych w postaci daniny - Andora (symboliczna danina dla Francji i Hiszpanii).

2)Minipaństwa

• można uznać za protektoraty międzynarodowe ze względu na maleńkie terytorium i niewielką liczbę mieszkańców.

• Lichtenstein jest reprezentowany przez Szwajcarię, Monako - Francja, Republika San Marino - Włochy.

3)Państwa trwale neutralne Państwo

• uzyskują gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej

• zobowiązują się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu (wyjątek samoobrona)

• wyłączenie z możliwości przystąpienia do sojuszy i org. wojskowych, uczestniczenia w systemie bezpieczeństwa zbiorowego

• musi być zaakceptowany przez inne państwa.

Państwo in statu nascendi

- naród, który w trakcie walki narodowowyzwoleńczej tworzy zręby swej państwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe zdolne do reprezentowania w stos. międzynarodowych

Podmiotowość organizacji międzynarodowych

• nabywanie praw i zaciągania obowiązków międzynarodowych

• zawieranie umów m. z państwami i innymi org.,

• korzystanie z biernego prawa legacji,

• ponoszenie odpowiedzialności i sprawowanie opieki nad funkcjonariuszami,

• korzystanie z przywilejów i immunitetów, działalność jest określona przez PM (ONZ).

• podmiotem PM jest tylko ta org., która ma niezbędną sumę kompetencji międzynarodowych.

Normy PM adresowane do jednostek

• zakaz piractwa, zbrodnie mn. (wojenne, przeciwko pokojowi i przeciwko ludzkości, ludobójstwa, apartheidu)

• pociągają za sobą odpowiedzialność karną osób fizycznych

Uznanie międzynarodowe

Podmiot a przedmiot uznania

- państwo lub organizacja

- państwo, rząd, powstańcy, strona wojująca, naród.

obowiązek uznania

• uznanie jest faktem pozostającym w sferze swobodnej decyzji

• obowiązek nieuznawania w przypadku nieuznawania fundamentalnych zasad PM (np. nielegalna okupacja)

Uznanie państwa - warunki

• efektywność - stabilność i skuteczność władzy, jej zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych;

• inne kryteria można podzielić na polityczne i prawne (subiektywne i obiektywne).

Przedwczesne uznanie

• udzielone, mimo iż istnieją poważne wątpliwości co do stabilności i trwałości nowej org. terytorialnej,

• uznanie za państwo jeszcze w trakcie walki

• stanowi naruszenie PM gdyż jest ono udzielane bezpodstawnie (uznawana społeczność nie tworzy jeszcze państwa w świetle faktów)

• jest ono w pewnym sensie interwencja w sprawy wewnętrzne państwa.

Uznanie rządu

- konieczne, gdy dochodzi do władzy w drodze pozakonstytucyjnej: puczu, zamachu stanu, przewrotu czy rewolucji;

- kryteria uznania rządu: kryteria prawne (obiektywne) - efektywność grupy pretendującej do władzy (przeciwieństwem jest zasada legitymizmu czyli powoływanie się na odpowiednia legitymizacje prawną); rzeczywiste sprawowanie władzy państwowej nad określoną grupą ludzi, na określonym terytorium (milczące lub wyraźne poparcie ludności i zdolność do wykonywania zobowiązań międzynarodowych). Doktryna Tobara i doktryna Estrady.

- Zagadnienie uznania rządów na emigracji powstało w okresie pierwszej wojny światowej

- Podstawa uznania - rząd na emigracji ma kompetencje pod warunkiem efektywnych działań tak długo, jak istnieje okupacja; prowadzenie działalności mającej na celu odzyskanie niepodległości (walka z okupantem, posiadanie własnych sil zbrojnych lub kierowanie ruchem oporu na okupowanym terenie).

Uznanie za stronę wojującą i za powstańców

• kryterium obiektywne: własny rząd i org. wojskowa powstańców, kontrola rządu nad częścią terytorium będącego w stanie wojny domowej, powstanie ma przybrać formę działań wojennych

• kryterium subiektywne: prawdopodobieństwo sukcesu powstańców

• poprzez nabycie uznania powstańcy uzyskują prawa i obowiązki państwa prowadzącego wojnę.

• Różnica między uznaniem za stronę wojującą i za powstańców: powstańcy nie mogą uzyskać statusu strony wojującej gdy nie spełniają kryteriów wyżej podanych;

• Konsekwencje prawne: powstańcy nie są uznani przez państwo uznające za przestępców czy piratów, zachowanie neutralności w stosunku do państwa wojującego.

Odpowiedzialność międzynarodowa państwa

Koncepcje odpowiedzialności

- konserwatywna - odpowiedzialność państwa za szkody poniesione na jego terytorium przez cudzoziemca (szkody finansowe); obowiązek naprawienia szkody;

- postępowa - centralnym zadaniem PM jest zachowanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, dlatego tez odpowiedzialność za naruszenie zakazu uciekania się do wojny, za zbrodnie międzynarodowe wysunęła się na pierwsze miejsce; sankcje;

Źródła odpowiedzialności

- naruszenie norm PM - powstaje w konsekwencji naruszenia zobowiązania międzynarodowego (naruszenie wynikające z działania bądź z zaniechania działania); rodzaje naruszeń - przynoszące szkodę jakiemuś państwu oraz wyrządzające istotna szkodę całej społeczności międzynarodowej.

- zbrodnie międzynarodowe - powodują naruszenie zobowiązania międzynarodowego istotnego dla ochrony fundamentalnych interesów całej społ. m. (naruszenie m. pokoju i bezpieczeństwa)

- delikty międzynarodowe - inne formy bezprawnej działalności;

Przypisanie odpowiedzialności

- naruszenie jakiejś normy PM

- zachowanie danego podmiotu zezwalające na przypisanie mu odpowiedzialności.

Podstawy odpowiedzialności:

• odpowiedzialność m. powstaje tylko w wyniku winy (Grocjusz);

• skutek jako podstawa odpowiedzialności m. (Triepel i Anzzilotti); koncepcja odpowiedzialności obiektywnej - odpowiedzialność ponosi państwo, któremu można przypisać naruszenie normy, bez potrzeby ustalania czy jakiś organ ponosi winę za to naruszenie , czy nie; podstawa odpowiedzialności jest tu skutek jaki miało naruszenie normy.

Odpowiedzialność bezpośrednia państwa

- za działania organów wykonawczych - sprzeczne z ich kompetencjami, podobnie jest z przedstawicielami dyplomatycznymi.

- za działania władzy ustawodawczej - może za samo uchwalenie ustawy sprzecznej z jego zob. mn.

- za działania org. sądowych - jeśli akty sądów są sprzeczne z PM

- za działania osób prywatnych (OBYWATELI I CUDZOZIEMNCÓW PRZEBYWAJĄCYCH NA TERYTORIUM)- za działanie bezprawne osób prywatnych wymierzone przeciw innemu państwu bądź cudzoziemcom, jeżeli szkoda wynikła wskutek zachęcania czy tolerowania tych działań, bądź nie ukarania sprawców bezprawnych działań.

ORGANY PAŃSTWA W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

Przedmiot regulacji międzynarodowej

• nie dotyczy zasad, w oparciu o które podejmowane są decyzje międzynarodowe

• uregulowania jest sfera reprezentacji państwa - art. 7 KW z 1969 r.: bez potrzeby przedkładania pełnomocnictw

- przywileje i immunitety, jakie przysługują osobom występującym w charakterze org. państwowych poza granicami

Podział organów państwowych w stos. m. :

• organy wewnętrzne z siedzibą na terytorium państwa:

• szef państwa, rząd, szef rządu, parlament, min. spraw zagranicznych, min. współpracy gospodarczej z zagranicą

• organy zewnętrzne z siedzibą poza terytorium:

• przedstawicielstwa dyplomatyczne stałe i doraźne, przedstawicielstwa handlowe, przedstawicielstwa przy org. m., misje wojskowe, urzędy konsularne

Głowa państwa

• konstytucyjna pozycja głowy państwa

• wg norm prawa zwyczajowego pozycja określana jest jako tzw. ius repraesentationis omnimodae, czyli nieograniczonego, pełnego prawa reprezentowania państwa oraz zespołu przywilejów i immunitetów („immunitet suwerena”)

• uprawnienia głowy państwa

• reprezentowanie państwa i wyrażanie jego woli na zewnątrz;

• wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych;

• zawieranie umów międzynarodowych bez pełnomocnictw;

• ogłaszanie stanu wojny i pokoju;

• podpisywanie dokumentów (listy uwierzytelniające i odwołujące, pełnomocnictw, dokumentów ratyfikacyjnych itp.)

• przywileje i immunitety głowy państwa

• przysługują urzędowi a nie osobie;

• nie podlega on jurysdykcji karnej, administracyjnej i jurysdykcji miejscowej cywilnej;

• bezwzględna nietykalność osoby głowy państwa; ochrona przed zniesławieniem

• odpowiedzialność głowy państwa - za zbrodnie i przestępstwa międzynarodowe.

Parlament

- najwyższy organ władzy państwowej, podejmuje uchwały określające podstawowe kierunki działalności państwa oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej.

- ogłaszanie stanu wojny - sejm decyduje o stanie wojny ( tylko w przypadku napaści zbrojnej na terytorium RP lub gdy wynika to z zawartych umów) i pokoju;

- udział parlamentu w realizacji polityki zagranicznej - wzajemne kontakty między parlamentami, wymiana wizyt, prowadzenie oficjalnych rokowań; komisje spraw zagranicznych przesłuchują kandydatów na ambasadorów;

- Unia Międzyparlamentarna od 1889 r.

Rząd i szef rządu

- kompetencje - zawiera umowy wymagające ratyfikacji oraz zatwierdzenia i wypowiada inne umowy m.; znaczenie w sferze reprezentacji i wyrażania na zewnątrz woli państwa;

- zatwierdzanie umów międzynarodowych - nie zawierają klauzuli ratyfikacyjnej (pominięcie parlamentu)

- uprawnienia szefa rządu - prawo zawierania umów m., prowadzenia rokowań oraz oświadczenia woli państwa bez pełnomocnictw; jego oświadczenia wiążą państwo; przyjmowanie obcych przedstawicieli dyplomatycznych, wystawianie pełnomocnictw;

- spotkanie na szczycie - spotkanie szefów państw i rządów oraz przywódców największych partii dla załatwienia najważniejszych problemów.

Minister i ministerstwo spraw zagranicznych

- Kompetencje: reprezentuje państwo, może prowadzić rokowania dwu i wielostronne oraz podpisywać umowy bez pełnomocnictw; jego oświadczenie są wiążące dla państwa; utrzymywanie stałego kontaktu z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi, bierze udział w składaniu listów uwierzytelniających, przyjmowanie delegacji państwowych i rządowych, powoływanie własnych i przyjmowanie obcych charges d'affaires, kontrasygnuje listy uwierzytelniające dyplomatom itd.

- korzysta z takich samych przywilejów jak przedstawiciele dyplomatyczni;

MSZ - prowadzi całość polityki zagranicznej państwa, utrzymuje kontakt z obcymi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi, kieruje praca własnych placówek;

- Struktura MSZ - trzy rodzaje departamentów: terytorialne (prowadzą i koordynują bieżącą politykę zagraniczną wobec określonych grup krajów), funkcjonalne (wydzielone zagadnienia: sprawy konsularne, prawne, traktatowe, kulturalne itp.) i administracyjne (charakter pomocniczy - gabinet ministra, kadra, łączność itp.).

Minister właściwy do spraw gospodarki

- obrót towarami i usługami z zagranicą regulowany jest w przepisach prawa i umowach m.;

- uprawnienia ministra właściwego ds. gosp. - koordynacja działań w zakresie współpracy gosp. z zagranicą, kontrola obrotu z zagranica towarami i technologiami w związku z porozumieniami i zobowiązaniami międzynarodowymi; podejmowanie i rozwijanie działań na rzecz dostępu do rynków zagranicznych polskich towarów, usług i kapitału, promocja polskiej gosp. za granicą, współpraca z właściwymi org., tworzenie i utrzymywanie placówek ekonomiczno-handlowych za granicą.

jedyna forma bezpośrednich kontaktów między państwami, gdy nie ma stałych stosunków dyplomatycznych

• misje specjalne

Co poprzedza wysłanie misji specjalnej

• uzgodnienia między zainteresowanymi państwami

• określenie celu misji.

Przedstawicielstwa handlowe

- zadania:

• reprezentacja interesów państwa w dziedzinie handlu zagranicznego,

• działanie na rzecz rozwoju stos. gosp.,

• badania sytuacji ekonomicznej kraju, w którym się znajdują,

• odnotowanie ruch cen i zmian kursów,

• uczestniczą w przygotowywaniu umów ekonomicznych,

• ocenia i pomoc w działalności przedsiębiorstw handlu zagranicznego.

- Polskie przedstawicielstwa

• wydziały ekonomiczno-handlowe będące integralna częścią ambasad,

• sekcje i wydziały handlowe przy konsulatach.

Przedstawicielstwa przy organizacjach m.

- wynikają ze wzrostu znaczenia i dynamicznego rozwoju org. m.; rozwój stałych przedstawicielstw nastąpił po drugiej wojnie światowej; istnieją nie tylko przy ONZ ale także przy wielu org. wyspecjalizowanych (UNESCO w Paryżu, FAO w Rzymie itp.) oraz innych org. tj. Unia Europejska, NATO itd.

- cele - utrzymanie stałego kontaktu z sekretarzem org., zapewnia szybkie dostarczenie dokumentacji i informacji, pozwala utrzymywać stosunki i uzgadniać stanowisko z innymi członkami org.;

- Konwencja o reprezentacji państw w ich stosunkach z org. m. - 14 marca 1975 r. uchwalenie Konwencji; reguluje ona status prawny stałych przedstawicielstw i stałych obserwatorów państw nie będących członkami, sytuacje prawna delegatów do organów i na konferencje m.

- zadania przedstawicielstw - reprezentacja państwa, utrzymanie więzi między państwem z org., prowadzenie negocjacji, zaznajamianie się z działalnością org., zapewnienie udziału państwa w działalności org., ochrona interesów państwa, popieranie realizacji celów org.

Misje wojskowe

• przypadek działania jednostek wojskowych, żołnierzy i oficerów w charakterze organu zewnętrznego (wszelkie zorganizowane siły zbrojne, jednostki powietrzne, lądowe lub morskie przebywające poza granicami swego kraju);

• okręty wojenne posiadają immunitet będąc poza swoimi wodami od jurysdykcji miejscowej.

• Rodzaje misji wojskowych:

• misje doraźne (dla załatwienia określonej sprawy),

• stałe misje wojskowe w wyniku umów m. i przebywające stale na terytorium innego państwa (mające uprawnienia do reprezentacji państwa oraz misje wysyłane na podstawie umów o pomocy i współpracy wojskowej).

Stosunki dyplomatyczne

W jakich innych państwach jest akredytowany ambasador RP w RPA?

- w Lesotho, Namibii, Mozambiku i Suazi.

Umowy m. traktujące o przywilejach i immunitetach:

- KNZ

- konwencja o przywilejach i immunitetach Narodów Zjednoczonych z 1946 r.

- konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych 1947 r.

- Konwencja wiedeńska o stos. dyplom.

Podstawa przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

• teoria eksterytorialności - Grocjusz;

- teoria reprezentacji - z czasów absolutyzmu; przedstawiciel dyplomatyczny jako alter ego monarchy-suwerena, który nie podlega żadnej władzy,

• teoria funkcjonalna - warunkiem wykonania przez personel misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów;

• we współczesnym prawie m. przywileje i immunitety oparte są częściowo na teorii funkcjonalnej, a częściowo na teorii reprezentacji;

nietykalność misji dyplomatycznej

• aspekt negatywny - brak wstępu na teren misji bez zgody szefa misji

• aspekt pozytywny - obowiązek podjęcia wszystkich stosownych środków w celu ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek natręctwem, szkodą oraz zakłóceniem spokoju i naruszeniem jej powagi

Azyl dyplomatyczny

- nie objęty PM,

- uregulowany na konferencjach w Hawanie i Montevideo;

- azyl umożliwia obywatelowi schronienie na jego własnym terytorium w misji dyplomatycznej innego państwa.

Skutki nieprzestrzegania przepisów państwa przyjmującego przez dyplomatę

- przywileje i immunitety nie wyłączają podlegania miejscowemu prawu, lecz wyłączają jedynie właściwość sądów lokalnych i zastosowania sankcji za naruszenie odpowiednich norm;

- wydanie noty protestacyjnej państwa pobytu, uznania za persona non grata, wydalenia.

Korpus dyplomatyczny

• węższe znaczenie: wszyscy szefowie placówek dyplom. akredytowanych w danej stolicy

• szersze znaczenie: wszystkie osoby zaliczane do personelu dyplom. i korzystający z przywilejów dyplom., którzy są wpisani na specjalną listę prowadzona przez protokół dyplom. miejscowego MSZ.

• istotą jest fakt, że nie jest to żadna organizacja i nie ma osobowości prawnej, pełni role ceremonialną.

• stos. z korpusem utrzymuje MSZ poprzez departament protokółu dyplom.

Koniec misji dyplomatycznej

• na skutek notyfikacji - notyfikacja przez państwo wysyłające lub przyjmujące

• uznanie za persona non grata

• na skutek wypadków losowych - śmierć szefa placówki, zmiana stanowiska głowy państwa, przy której przedstawiciel dyplom. jest akredytowany (potwierdzenie listów akredytacyjnych).

• dymisja.

• zerwanie stos. dyplom. - ogłoszenie stanu wojny, rewolucja w państwie wysył. lub przyjm. utraty podmiotowości

• w skutek podniesienia rangi misji, czyli zmiany poselstwa w ambasadę.

Stosunki konsularne

Konwencje wielostronne regulujące stosunki konsularne

- konwencja o funkcjach konsul. z Caracas z 1911 r.

- konwencja hawańska o funkcjonariuszach konsul. z 1928 r.

- konwencja wiedeńska o stos. konsul. podpisana 24 kwietnia 1963 r. (weszła w życie w 1967 r.)

Wykonywanie funkcji konsul. przez misje dyplom.

- specjalne wydziały konsularne w ambasadach, Polska posiada ich 37

- nie jest wymagana zgoda państwa przyjmującego, lecz jedynie notyfikacja osób, które wykonują funkcje konsul.

Ustanowienie placówek konsul.

- zgoda na nawiązanie stos. konsul. pozwala państwu wysyłającemu na ustalenie siedziby urzędu konsul., jego klasy i okręgu konsul. (ustalenie kilku placówek konsul. działających w określonych częściach terytorium państwa przyjmującego); propozycje państwa wysył. podlegają aprobacie państwa przyjm.

Listy komisyjne (patenty)

- wystawia głowa państwa, premier czy ministra SZ (zależnie od przepisów prawa wewnętrznego);

• wymieniają one nazwisko szefa, jego klasę, okręg konsularny i siedzibę placówki.

• przekazywane rządowi państwa przyjmującego drogą dyplom.

Korpus konsularny

• znaczenie węższe: szefowie placówek konsul. w danym mieście państwa przyjmującego

• szersze znaczenie: wszyscy funkcjonariusze konsul

• na czele stoi najstarszy klasa szef placówki, zwykle konsul generalny, który najwcześniej otrzymał exequatur.

Terytorium w prawie międzynarodowym.

Pojęcie terytorium

• ogólnie: określony obszar geograficzny lub przestrzenna strefa ludzkiej działalności

• najczęściej traktowane jest jako synonim terytorium państwowego.

• z dodatkowymi określeniami służy do wskazania, opisania określonego obszaru np. ter. powiernicze; zdemilitaryzowane.

Rodzaje terytoriów:

1. Podlegające suwerenności państwowej;

2. Nie podlegające suwerenności państwowej:

1. Res communis - wspólne dziedzictwo ludzkości

2. Res nullius - obszary niczyje, podlegające zawłaszczeniu (współcześnie już nie występują);

Znaczenie terytorium państwowego.

-niezbędne do istnienia państwowości, ogromna rola w stosunkach międzynarodowych;

-najwyraźniejsza z norm PM zakazuje państwom wykonywania suwerenności na terytorium innego podmiotu.

Istota prawna terytorium państwowego.

1. Teoria przedmiotowa:

- klasyczna i mająca szeroką rzeszę zwolenników w prawie międzynarodowym,

- uznająca terytorium za przedmiot władzy państwowej; władza albo jako własność oparta na zasadach prawa publicznego (poważnej krytyki), lub jako suwerenność (bardziej przekonywująca).

2. Teoria podmiotowa:

- albo jako część szerszej teorii przestrzennej lub jako koncepcja samodzielna (porównane z prawem jakie przysługuje jednostce ludzkiej w stosunku do samej siebie, a więc z prawem osobistym ze skutkami erga omnes).

- słusznie krytykowana: terytorium jest warunkiem istnienia państwa, ale nie jest częścią jego osobowości w znaczeniu dosłownym.

3. Teoria przestrzenna

- pojawiała się w drugiej połowie XIXw. jako reakcja na teorię terytorium jako przedmiotu własności.

- terytorium nie jest rzeczą, którą włada państwo, lecz przestrzenią w obrębie, której władza państwowa istnieje i działa. Jest granicą władzy państwowej.

-teoria ta prowadzi o twierdzenia, że obszary niezamieszkane nie mogą być uznane za terytorium państwowe, jest to błąd gdyż w prawie międzynarodowym istnieje pojęcie suwerenności w oderwaniu od ludności, w stosunku do terytorium materialnego.

4. Teoria kompetencji

- wywodzi się z przesłanki, że państwo jest porządkiem normatywnym. Terytorium przedstawione jest jako sfera kompetencji przestrzennej państwa, jako zakres obowiązywania jego porządku prawnego.

- Kompetencja państwa może podlegać trojakim ograniczeniom: ratione loci; ratione personae i ratione materiae.

- W obrębie własnego terytorium państwo wykonuje kompetencje dyskrecjonalną bez żadnych ograniczeń. Wbrew tej teorii, obok kompetencji ważna jest także możliwość dysponowania terytorium.

Definicja

Terytorium państwowe stanowi tak przedmiot władzy państwowej, jak przestrzeń, w granicach, której państwo wykonuje władzę w sposób wyłączny i pełny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. Terytorium jest także podstawą wykonywania kompetencji państwowych (personalnych) poza jego granicami.

Czym jest determinowany zasięg władzy państwowej w obszarze podziemnym?

możliwością eksploatacji.

Teoria przylegania i ciągłości

• powoływana przy rozważaniu praw państwa do wnętrza ziemi - też do terytorium morskiego i powietrznego,

• nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od terytorium lądowego.

Geneza pojęcia integralności terytorialnej.

- zwrot pojawił się na Kongresie Wiedeńskim w 1815r. zagwarantowano integralność Szwajcarii i części Sabaudii.

- również późniejsze traktaty np. art. 10 Paktu Ligi Narodów

- po II wś. sprawa poszanowania integralności terytorialnej zajęła centralne miejsce; obecna jest w wielu umowach i deklaracjach międzynarodowych, które nawiązują do zasady KNZ - w szczególności art. 2 ust. 4 zawiera zakaz groźby i użycia siły „przeciwko integralności terytorialnej i niepodległości jakiegokolwiek państwa”; porównując art. 10 Paktu z art. 2 ust. 4 KNZ widoczna jest ewolucja pojęcia integralności.

- Deklaracja KBWE przyjęta 1 sierpnia 1975r.; chroni zarówno całość terytorium poprzez zakaz i nielegalność nabywania go siłą, jak i nietykalność poprzez zakaz okupacji wojskowej, a także zakaz podejmowania innych, bezpośrednich lub pośrednich aktów przymusu.

Pojęcie i istota zwierzchnictwa terytorialnego.

- jest formą wykonywania przez państwo suwerenności na swoim terytorium.

- jest uznanym i chronionym przymiotem, cechą państwa wynikającą z jego suwerenności.

• aspekt pozytywny:

• podporządkowanie władzy państwowej wszystkiego co się na terytorium danego państwa znajduje i w jego obrębie zachodzi: nie tylko własnych obywateli, cudzoziemców, lecz także bogactwo naturalne kraju

• Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 12 grudnia 1962r.podkreśla niezbywalne prawo wszystkich państw do swobodnego dysponowania zasobami i bogactwami naturalnymi, zgodnie z ich własnymi interesami narodowymi.

• aspekt negatywny:

• państwo może wyłączyć działanie jakiejkolwiek obcej władzy na swym terytorium.

• monopol przymusu i jurysdykcji, monopol organizacji służb publicznych.

• konsekwencją to, że na określonym terytorium istnieć może tylko jedno państwo i działać jedna tylko władza najwyższa.

• Terytorium jest jak to się czasem określa „Nieprzenikliwe”.

- zwierzchnictwo personalne: konsekwencją obywatelstwa i przynależności państwowej. Państwo określa w ustawodawstwie wewnętrznym sposoby nabycia i utraty obywatelstwa jak również organizuje całą działalność państwa i jego służb.

Obowiązki wynikające ze zwierzchnictwa terytorialnego

- zakaz wyrządzania szkód innym państwom.

=>państwo wykonuje swe kompetencje nie tylko w interesie własnym, lecz także w interesie społeczności międzynarodowej,

=>w związku z zakazem stosowania siły, ale i jej groźby, konsekwencją zwierzchnictwa jest obowiązek państwa zapobiegania w obrębie swego terytorium przestępstwom przeciwko pokojowi i propagandzie wojennej.

• zasada dobrosąsiedztwa.

=> zobowiązanie państwa do niedopuszczenia do prowadzenia na swym terytorium działalności zabronionej przez prawo międzynarodowe, takiej, która mogłaby zaszkodzić państwom sąsiadującym.

=> zakaz zmiany spływu jakiejś rzeki, jeśli płynie ona w innych państwach

=> zakaz budowania zapór bez zgody sąsiada

=> zakaz zanieczyszczania środowiska, jeśli ma to skutki w państwie sąsiednim.

Jakim ograniczeniom podlegają kompetencje wynikające ze zwierzchnictwa terytorialnego

- ratione personae

- ratione materiae

- konieczność współpracy i obrotu międzynarodowego oraz względy bezpieczeństwa zbiorowego.

Demilitaryzacja a neutralizacja

- ograniczenie ratione materiae

- demilitaryzacja zgodnie z umową międzynarodową nakłada na państwo obowiązek zlikwidowania oraz zakaz budowy i utrzymywania w przyszłości urządzeń i obiektów wojskowych na określonej części terytorium, a także zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych

- demilitaryzacja może być częściowa lub całkowita

- umowa poczdamska przewidywała zupełne rozbrojenie i demilitaryzację Niemiec.

- neutralizacja to umowne wyłączenie możliwości działań wojennych na danym terytorium oraz nakaz powstrzymania się od wykorzystania go w charakterze bazy do prowadzenia takich działań.

- neutralizacja stosowana zwłaszcza w przypadku międzynarodowych dróg wodnych np. w 1881r. taki status uzyskała Cieśnina Magellana.

-często występują łącznie np. w stosunku do Antarktyki od 1 grudnia 1959r.

Bazy wojskowe.

• Wg Berezowskiego cechy charakterystyczne

• władza terytorialna na terenie bazy,

• prawo łączności z bazą przez terytorium przylegające

• pobyt na terenie bazy i wokół niej obcych sił zbrojnych

- ustanawiające je państwa, w zamian za określone korzyści, uzyskują na pewien okres czasu prawo do pewnych obszarów, na okres nieoznaczony lub od 10 do 99 lat.

- na pozytywną ocenę zasługują demilitaryzacja, neutralizacja, strefy bezatomowe, limitowanie zbrojeń, wyeliminowanie pewnych rodzajów broni i zakaz doświadczeń z nimi. (bazy woj. nie)

Kiedy dzierżawa jest dopuszczalna i zgodna z prawem międzynarodowym

• ma równoprawny charakter,

• nie prowadzi do wyłączenia zwierzchnictwa terytorialnego wydzierżawiającego państwa

• nie jest utrzymywana przez dzierżawcę wbrew woli suwerena.

Nabycie terytorium

• PM określa, w jaki sposób dochodzi do nabycia terytorium,

• PW określa, jakie organy i poprzez jakie działania mogą dokonać zmian terytorialnych.

- pierwotne i pochodne = acquisitio originaria (terytorium niczyjego), acquisitio derivativa (terytorium innego państwa).

- L. Ehrlich: państwo będące podmiotem PM ma nad terytorium podlegającym jego suwerenności władzę własną, pierwotną i suwerenności nad tym terytorium nie może być nigdy przeniesiona z innego podmiotu prawa międzynarodowego na drugi.

Podmiot i charakter cesji, co realizauje umowa o cesji

-podmiotem cesji mogą być tylko państwa

- niezależnie od liczby stron umowy o cesji, ma ona charakter dwustronny.

- umowa o cesji legalizuje objęcie terytorium w posiadanie.

Legalność cesji.

Nie jest ona uwarunkowana ani koniecznością przeprowadzenia plebiscytu, ani uznaniem cesji przez państwo trzecie. Uzasadniona jest interwencja państw trzecich tylko, gdy cedowane terytorium ma określony status prawny, zachowaniu, którego są zainteresowane inne podmioty.

Efektywna okupacja (zawłaszczenie).

- uzyskała swe ostateczne znaczenie w XIXw. kiedy ekspansja kolonialna skoncentrowała się w Afryce.

- obejmuje dwa zakresy pojęciowe: po pierwsze wskazuje, że jest rzeczywista i faktyczna, a po drugie, że okupacja ta daje tytuł suwerenny i wywołuje określone skutki w prawie międzynarodowym.

- efektywność zależy od: charakteru okupowanego terytorium oraz stopnia zainteresowania nim społeczności mn

- straciła na znaczeniu współcześnie, w związku z zakazem i potępieniem kolonializmu.

Warunki zasiedzenia.

ciągłe i pokojowe wykonywanie praw suwerennych na danym terytorium, jedynie we własnym imieniu

Zawojowanie (podbój).

• do I wojny światowej oznaczało legalny sposób nabycia terytorium; przyjęcie zakazu wojny w PM oznaczało koniec instytucji

• warunki legalności: ostateczność (nic nie wróżyło zmiany tego stanu), nieodwracalność (ostateczne zakończenie wojny).

Granica linearna

- zawdzięczamy rewolucji francuskiej, gdyż tak rozumiana była w traktatach zwieranych przez Francję w latach 1797 i 1801.

Ustalanie granicy.

- zwykle za pomocą umów międzynarodowych, rzadziej w wyniku decyzji arbitrażowej lub sądowej

Cechy i skala delimitacji

- powinna być kompletna, precyzyjna i dokładna

- mała skala np. 1:1000 000.

Skala mapy granicy przy demarkacji

- wykonana jest zwykle w większej skali niż delimitacja np. 1:2500.

Data ustawy o ochronie granicy państwowej

12 października 1990r.

Nienaruszalność granic

Deklaracja ONZ z 1970 roku stwierdza, że każde państwo ma obowiązek powstrzymać się od groźby lub użycia siły celem naruszenia istniejących międzynarodowych granic innego państwa jako środka rozwiązywania sporów międzynarodowych, włączając w to spory terytorialne i problemy dotyczące granic.

Deklaracja KBWE. Zgodnie z nią państwa uczestniczące uznały wzajemnie za nienaruszalne wszystkie granice każdego z nich, jak również granice wszystkich państwa w Europie i zobowiązały się do powstrzymania teraz i w przyszłości od zamachów na te granice.

Kształtowanie się granic Polski po drugiej wojnie światowej.

Granica wschodnia.

- została ukształtowana w wyniku umowy poczdamskiej oraz jałtańskiej, gdzie ustalono, że powinna przebiegać wzdłuż linii Curzona z odchyleniami od 5-8 km na korzyść Polski

- potwierdzono to umową dwustronną z 16 sierpnia 1945r.

- zmieniona 15 lutego 1951r. przez polsko-radziecką umowę o zmianie odcinków terytoriów państwowych (480km², ludność przesiedlono).

-w 1957r. wytyczono fragment granicy pol-radz. przylegającej do Morza Bałtyckiego. Podpisana

- 17 lipca 1985r. umowa między Polską a ZSSR rozgraniczyła morza terytorialne, strefy ekonomiczne, strefy rybołówstwa morskiego i szelfu kontynentalnego na Morzu Bałtyckim.

- w wyniku rozpadu ZSSR wschodnia granica polski stała się granicą polsko- litewską, polsko-białoruską i polsko-ukraińską a nienaruszalność granic i brak roszczeń terytorialnych potwierdzono w podpisanych deklaracjach.

Granica polsko-niemiecka.

Decyzje konferencji poczdamskiej. W umowie z 2 sierpnia 1945r. zadecydowane, że niemieckie terytoria na wschód od linii biegnącej od Morza Bałtyckiego, bezpośrednio na zachód od Świnoujścia i stąd wzdłuż rzeki Odry, do miejsc gdzie wpada zachodnia Nysa i wzdłuż zachodniej Nysy do granicy czechosłowackiej, łącznie z częścią Prus Wschodnich i Gdańskiem będą należeć do Polski.

Układ zgorzelecki (między Polską a NRD) z 6 lipca 1950r. potwierdził granicę polsko-niemiecką i przeprowadził ostateczną delimitację zachodniej granicy Polski.

Układ z 7 grudnia 1970r. stwierdzał, że granica polsko-niemiecka została uznana przez RFN i obie strony nie mają żadnych roszczeń terytorialnych wobec siebie.

Traktaty z 1990r. - potwierdzają ostateczny charakter granicy niemieckiej, podpisany przez RFN, NRD, Francję, Wielką Brytanię, ZSSR i Stany Zjednoczone 12 września 1990r. w Moskwie.

Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu granicy podpisano 14 listopada 1990r. w Warszawie.

Granica polsko-czeska i polsko-słowacka.

W 1958r. zakończono prace zawiązane z demarkacją granicy polsko-czechosłowackiej i 13 czerwca 1958r. podpisano stosowną umowę. W latach 1976-1983 przeprowadzono pierwszą wspólną kontrolę przebiegu granicy i w jej wyniku doszło do podpisania 10 grudnia 1986r. umowy międzypaństwowej wprowadzającej wyrównawcze zmiany w granicy.

Po rozpadzie Federacji Czechosłowackiej w 1992r. granica polsko-czechosłowacka przekształciła się w polsko-czeską i polsko-słowacką.

Rzeki międzynarodowe.

rzeki wielonarodowe a rzeki graniczne

płyną przez kilka państw, ale nie nadają się do żeglugi albo nie mają ujścia do morza; rozdzielają terytoria dwóch państw).

Dunaj

-płynie przez RFN, Austrie, Słowacje, Węgry, Chorwacje, Serbie, Rumunie, Bułgarie i Mołdawie.

-najpierw on umiędzynarodowiony na mocy traktatu paryskiego z 30 marca 1856r.

-później jego status był regulowany wieloma innymi traktatami.

-konwencja belgradzka z 18 sierpnia 1948r.

Ren

-konwencję moguncką 31 marca 1831r.

-obecnie konwencja mannheimska z 17 października 1868r.,

-w 1963r w Strasburgu konwencja mannheimska została poddana rewizji.

Niger

-akt generalny konwencji berlińskiej z 1885r. podpisany przez państwa kolonialne,

-proklamował wolność żeglugi i równe traktowanie wszystkich państw

-po uzyskaniu niepodległości państwa nadbrzeżne przyjęły w 1963r. nową konwencję, która utrzymała swobodę żeglugi.

Indus

-traktat w 1960r. ; zakończył spory między Indiami i Pakistanem.

-został podzielony na dwie części i 3 cieki wschodniej części są dla Indii, a 3 cieki zachodniej dla Pakistanu.

-strony zachowują też pewne prawa w części rzeki należącej do drugiej strony.

Amazonka

-traktat o współpracy dorzecza Amazonki został podpisany w 1978r.

-przez Boliwię, Brazylię, Gujanę, Ekwador, Kolumbię, Peru, Surinam i Wenezuelę.

-całkowita swoboda żeglugi handlowej na zasadach wzajemności; równe prawa wszystkim państwom nabrzeżnym.

Obszary morskie.

Ile państw brało udział w konferencji w Montego Bay?

157

Obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego

Wody wewnętrzne i morze terytorialne

Jakie prawo obowiązuje na wodach archipelagowych?

nieszkodliwego przepływu

Porty morskie

• wody portów morskich są uznawane za wody wewnętrzne, podlegają prawu i władzy państwa nadbrzeżnego

• to miejsca gdzie statki zawijają w celu załadowania lub wyładowania pasażerów i towarów.

• porty wojskowe, rybackie czy obsługujące wyłącznie żeglugę kabotażową, są portami zamkniętymi

Redy

Są to wejścia do portów, w niektórych państwach traktowane są jako wody wewnętrzne.

Jurysdykcja państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym.

-statki podlegają jurysdykcji administracyjnej, karnej i cywilnej.

-spod jurysdykcji wyłączone są okręty wojenne oraz niehandlowe statki państwowe.

Obszary morskie podlegające ograniczonej jurysdykcji lub suwerenności państwa nadbrzeżnego.

pas przyległy, WSE, szelf kontynentalny

Morska strefa ekonomiczna i strefa rybołówstwa.

-faktycznymi twórcami tej koncepcji są państwa afrykańskie, a ich stanowisko zostało sformułowane na regionalnym seminarium prawa morza, jakie odbyło się w Jaunde w czerwcu 1972r.

- w wyłączonej strefie ekonomicznej wszystkie państwa korzystają z wolności żeglugi i przelotu, układania kabli i rurociągów itp.

-zgodnie z konwencją z roku 1982 państwo nadbrzeżne samo określa wysokość dopuszczalnego połowu żywych zasobów w strefie, przy czym biorąc pod uwagę najlepsze z dostępnych mu informacji naukowych, powinno chronić żywe zasoby od niebezpieczeństwa przełowienia. Jeśli państwo nie jest w stanie pozyskać dopuszczalnego odłowu, powinno udostępnić innym państwom możliwość korzystania z nadwyżki.

-strefy rybołówstwa utrzymało do chwili obecnej tylko 25 państw, WSE posiada 81 państw

Szelf kontynentalny.

-wg IV konwencja genewska z 1958r. to dno morskie oraz warstwy ziemi pod dnem morskim przylegające do wybrzeża, lecz znajdujące się poza granicami morza terytorialnego.

-zewnętrzna granica szelfu. Zgodnie z definicją szelfu kontynentalnego, przyjętą w konwencji o prawie morza, sięga on do zewnętrznego skraju krawędzi kontynentalnej, która zgodnie z tzw. Formułą irlandzką może być wyznaczana albo

linią łączącą najbardziej wysunięte punkty zewnętrzne, albo linią wyznaczającą punkty znajdujące się w odległości nie większej niż 60 mil od podnóża zbocza kontynentalnego.

Obszary morskie poza granicami jurysdykcji państwowej.

morze otwarte, dno mórz i oceanów poza granicą jurysdykcji

Jakiemu prawu podlegają statki na morzu otwartym

tylko państwa, do którego należą z trzema wyjątkami

Wolność zakładania kabli.

Konwencja paryska z 1884r. potwierdza prawo każdego państwa do układania kabli i rurociągów, przy czym - z zastrzeżeniem praw państwa nadbrzeżnego na szelfie - nie może ono przeszkadzać w ich zakładaniu czy konserwacji.

Deklaracja zasad dotycząca dna mórz i oceanów.

17 grudnia 1970r., uznane za wspólne dziedzictwo ludzkości.

Konwencja o prawie morza z 16 listopada 1944r.

Obszar międzynarodowy, znajdujący się po zewnętrznej stronie szelfu kontynentalnego został uznany za wspólne dziedzictwo ludzkości. Korzyści osiągane z eksploatacji zasobów obszaru będą dzielone przez Zgromadzenie Organizacji Dna Morskiego na podstawie zasady niedyskryminacji.

Międzynarodowe cieśniny i kanały morskie.

Pojęcie cieśniny międzynarodowej.

Cieśniny morskie to naturalne drogi wodne łączące morza i oceany. Cieśninami międzynarodowymi nazywane są tylko te łączące morza, nad których brzegami są terytoria różnych państw i stanowiące w związku z tym międzynarodowe szlaki komunikacyjne.

Cieśniny terytorialne

-ich sytuacja nie jest identyczna ze statusem morza terytorialnego.

-I konwencja genewska stwierdza, że nie można zawieszać nieszkodliwego przepływu obcych statków przez cieśniny, które są używane dla żeglugi międzynarodowej.

- konwencja o prawie można - koncepcja oparcia statusu prawnego międzynarodowych cieśnin na tzw. Prawie przejścia tranzytowego = polega na korzystaniu z wolności żeglugi i przelotu wyłącznie w celu nieprzerwanego i szybkiego tranzytu przez cieśniny, przysługuje wszystkim statkom zarówno wojskowym jak i cywilnym.

Cieśniny bałtyckie.

-Traktat kopenhaski z 14 marca 1857r. ustanawia status prawny cieśnin bałtyckich: Dania rezygnuje z pobierania opłat od statków i ładunków i zobowiązuje się do nie zatrzymywania statków pod żadnym pozorem.

-Traktat nie reguluje zasad przepływu okrętów wojennych; obecnie obowiązujący dekret z 25 sierpnia 1951r. wprowadził dość daleko idące rygory i wymaga notyfikacji lub zezwolenia.

Cieśniny czarnomorskie.

1 okres: zamknięcie cieśnin, Morze Czarne było wewnętrznym morzem cesarstwa wschodnio-rzymskiego, a następnie Turcji.

2 okres: Rosja uzyskuje dostęp do Morza Czarnego, podpisuje traktat w 1774r. => swoboda przepływu jej statkom handlowym.

3 okres:

=>konwencja londyńska z 13.07.1841r. utrzymała swobodę przepływu statkom handlowym, zamknęła ja dla wojennych.

=>Traktat paryski z 1856r. dodatkowo zneutralizował Morze Czarne.

=>W 1923r. konwencja w Lozannie, nałożyła wiele ograniczeń na Turcję, otwarła dla okrętów wojennych wszystkich państw.

=>Konwencja z Montreux z 20 lipca 1936r. Potwierdziła zasadę wolności przepływu i żeglugi w cieśninach, pod warunkiem, że Turcja pozostaje neutralna, w przypadku wejścia Turcji do wojny prawo przepływu tracą statki nieprzyjacielskie. Przepływ okrętów wojennych został poddany specjalnym warunkom.

Cieśnina Magellana.

- Łączy Ocean Atlantycki z Pacyfikiem, ale znaczenie jej zmalało po wybudowaniu Kanału Panamskiego.

• Umowa z 1881r. Między Argentyną a Chile określa status cieśniny. Pozostaje ona zneutralizowana na wieczne czasy, swoboda żeglugi dla wszystkich państw.

• Porozumienie z 1941r. zniosło neutralizację cieśniny i zakazano żeglugi w nocy, wprowadzono kontrolę wszystkich statków poza sojuszniczymi. Po II wojnie światowej przywrócono status quo ante.

Pojęcie międzynarodowego kanału morskiego.

Są to sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskie. Umiędzynarodowienie kanału dotyczy wolności żeglugi, nie wpływa natomiast na położenie prawne tzw. Strefy kanału, która stanowi integralną część terytorium państwowego.

Kanał Sueski.

łączy on Morze Śródziemne z Oceanem Indyjskim i jest jednym z najważniejszych szlaków handlowo-transportowych.

Traktat z 1888r. stwierdza, Kanał będzie zawsze otwarty i wolny w czasie wojny i pokoju dla wszystkich okrętów wojennych i statków handlowych. Kanał był wielokrotnie zamykany w czasie konfliktów. Współcześnie kanałem zarządza egipska administracja, które reguluje przepisy związane z przepływaniem przez kanał.

Kanał Panamski

-łączy Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym.

-status prawny ustalają dwie umowy: brytyjsko-amerykańska z 1901r. oraz panamsko-amerykańska z 1903r.

-1903 => oddała Stanom Zjednoczonym na wieczne czasy, w celu zbudowania, utrzymania i ochrony kanału. Stany Zjednoczone zgodziły się, że kanał będzie wolny i otwarty dla statków handlowych i okrętów wojennych wszystkich krajów na zasadzie całkowitej równości. Traktat z 1903r. potwierdzał zasady neutralizacji, odwołując się do szczegółowych ustaleń z roku 1901. Dał prawo USA użycia siły w celu ochrony kanału, oraz zbudowania fortyfikacji.

-w 1999r. Stany Zjednoczone zwróciły całkowicie strefę Kanału Panamskiego, Panamie.

Kanał Koloński.

-łączy Morze Bałtyckie z Morzem Północnym.

-początkowo miał charakter kanału wewnętrznego, jego status określało prawo wewnętrzne.

-Traktat wersalski z 1919r. przekształcił go w kanał międzynarodowy i stwierdzał, że będzie on zawsze wolny i otwarty dla okrętów wojennych i statków handlowych państw będących w pokoju z Niemcami.

-Hitler wypowiedział postanowienia traktatu wersalskiego, jednak po II wojnie światowej przywrócono stan sprzed wojny.

-status kanału wynika obecnie także z długotrwałej praktyki uznawanej za prawo, czyli normy zwyczajowej.

Kanał Koryncki.

Łączy Morze Jońskie z Morzem Egejskim. Reżim prawny określa ustawodawstwo wewnętrzne Grecji. Nie została zawarta żadna specjalna umowa określająca jego status. Kanał jest otwarty dla żeglugi handlowej i wojskowej.

Obszary podbiegunowe.

Co nazywane jest Arktyką

obszar wokół Bieguna Północnego, obejmujący Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny oraz przylegające morza wraz z wyspami

Jakie państwa mają sektory

Kanada, Związek Radziecki, Dania, Norwegia i Stany Zjednoczone

Co nazywane jest Antarktyką

obszar wokół Bieguna Południowego, obejmujący Antarktydę, przylegające doń wyspy, a także część oceanu Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego.

Układ w sprawie Antarktyki

zawarto i podpisano 1 grudnia 1959r. na konferencji waszyngtońskiej (12 państw). Stwierdza on, że Antarktyka będzie wykorzystywana wyłącznie do celów pokojowych.

Przestrzeń powietrzna i kosmiczna.

Zasada całkowitego i wyłącznego zwierzchnictwa państwowego nad przestrzenią powietrzną.

-konwencja paryska z 13 października 1919r. zawierała zasadę całkowitego wyłącznego zwierzchnictwa państwa nad przestrzenią powietrzną ponad swoim państwem,

-nie ograniczała się jedynie do stron konwencji, lecz również do praktyki innych państw.

-została zastąpiona przez konwencję chicagowską z 7 grudnia 1944r., która powtórzyła zasadę zawarta w konwencji paryskiej.

Status prawny przestrzeni powietrznej

-nad terytorium lądowym i morskim podlega wyłącznej i pełnej suwerenności

-przestrzeń nad morzem otwartym i terytorium niepodlegającym zwierzchnictwu jest otwarta dla wspólnego użytkowania

Regulowanie dostępu do przestrzeni powietrznej.

-nad przestrzenią powietrzną rozciąga się działanie zasady integralności terytorialnej i nienaruszalności granic

-państwo ma prawo regulowania dostępu obcych statków powietrznych do swej przestrzeni powietrznej

-wszystko, co znajdzie się w przestrzeni powietrznej danego państwa podlega jego prawu chyba, że korzysta z immunitetu.

Przynależność państwowa statków powietrznych.

-podstawą jest rejestracja = wpis do rejestru statków powietrznych państwa

-decydującym kryterium jest własność

-każdy statek powietrzny posiada swój znak rozpoznawczy, na który składa się znak rejestracji i znak przynależności.

Międzynarodowa żegluga powietrzna.

1.Konwencja paryska z 1919r., ratyfikowana przez ponad 30 państw.

-przyjmując zasadę suwerenności państwa nad jego przestrzenią powietrzną, ustanawiała ona równocześnie wolność przelotu cywilnych samolotów prywatnych w przestrzeni powietrznej umawiających się państw bez ich uprzedniej zgody.

2.Konwencja chicagowska z 1944r.

-przyznała prywatnym samolotom umawiających się stron prawo wykonywania nieregularnych lotów bez ich uprzedniej zgody.

-loty regularne mogą być jedynie za zgodą państwa.

-zapewnieniu suwerenności służy prawo państwa do ograniczenia lub zakazywania lotów nad swoim terytorium.

-pozwala na tworzenie stref, w których loty są ograniczone lub całkowicie zakazane.

3.Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych

-zwany też układem o tranzycie lub o dwóch wolnościach.

-każde z państwa umawiających się przyzna pozostałym stronom: prawo przelotu nad terytorium bez lądowania; prawo lądowania w celach nie handlowych (nie dotyczy lotnisk wojskowych).

4.Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym.

-obok dwóch wolności technicznych, także trzy wolności handlowe: prawo przywożenia pasażerów i ładunków z kraju przynależności statku powietrznego; prawo zabierania pasażerów i ładunku do kraju przynależności statku powietrznego; prawo zabierania i przywożenia pasażerów i ładunku do trzecich i z krajów trzecich.

Przestrzeń kosmiczna.

- 13 grudnia 1963r. Zgromadzenie Ogólne ONZ na XVIII sesji przyjęło deklarację zasad prawnych regulujących działalność państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej.

-27 stycznia 1968r. podpisano układ w 3 stolicach: Waszyngtonie, Moskwie i Londynie, o zasadach działalności państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej.

-przestrzeń kosmiczna jest otwarta dla badania i wykorzystania przez wszystkie państwa, na zasadzie wolności.

-zasada wykorzystywania w celach pokojowych

działanie dla dobra i w interesie wszystkich państw - całej ludzkości.

Zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej w celach pokojowych.

-układ z 1963r. zakazywał prób z bronią nuklearną w przestrzeni kosmicznej.

-układ z 1967r. zakazał umieszczania na orbicie okołoziemskiej obiektów zawierających broń masowej zagłady, niedozwolone jest budowanie jakichkolwiek instalacji wojskowych w przestrzeni kosmicznej

Ratownictwo kosmiczne

Umowa o ratowaniu kosmonautów z 22 kwietnia 1968r. Układ z 1967r. uznaje kosmonautów za wysłanników ludzkości i nakazuje udzielenie im wszelkiej pomocy. Umowa z 1968r. - Zgodnie z jej postanowieniami, państwo, które uzyska informacje lub ustali, że załoga statku kosmicznego uległa wypadkowi, znajduje się w niebezpieczeństwie lub dokonała przymusowego lądowania na jego terytorium, zawiadamia o tym niezwłocznie: władzę wypuszczającą statek; Sekretarza Generalnego ONZ, który zobowiązany jest do rozpowszechnienia tej informacji.

Odpowiedzialność za szkody kosmiczne.

Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne, z 29 marca 1972r. Zawiera zasadę o odpowiedzialności absolutnej i rozwija ogólne postanowienia o odpowiedzialności znajdujące się w układzie z 1967r.

Przedstawienie roszczeń. Państwo, które poniesie szkodę lub, którego osoby fizyczne lub prawne poniosą szkodę, może przedstawić roszczenie o odszkodowanie w ciągu roku od powstania szkody.

Problemy prawne wykorzystania sztucznych satelitów Ziemi.

-mogą być wykorzystywane w telekomunikacji, meteorologii, geodezji i kartografii, dla zdalnego badania z Ziemi.

-20 sierpnia 1964r. w Waszyngtonie umowy utworzono Międzynarodową Organizację Łączności Satelitarnej.

-zdalne badanie Ziemi - problemem jest sprawa dopuszczalności tych badań w stosunku to terytoriów innych państw.

Ludność w prawie międzynarodowym

Definicja ludności państwa.

-ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji

-w większości obywatele, ale też cudzoziemcy zazwyczaj przypadkowo czy okresowo przebywający na jego terytorium

-nie wchodzi grupa tzw. cudzoziemców uprzywilejowanych, a więc osoby korzystające z przywilejów i immunitetów

Wzrastająca rola ludności

-niegdyś traktowana jako przydatek terytorium, dzieląca bierne jego los

-współcześnie element aktywny, zasadniczy, decydujący poprzez zasadę samostanowienia o państwowości, ustroju, losach

Utrata obywatelstwa.

-nabycie obcego obywatelstwa, zamążpójście

-zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego, pozbawienie,

-wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego kraju, odmowę spełnienia obowiązku służby wojskowej

Ograniczenie dostępu cudzoziemców do terytorium.

-żadne państwo nie ma obowiązku wpuszczenia cudzoziemców na swe terytorium

-ograniczenia w tym zakresie mogą być rezultatem dwu- lub wielostronnych umów międzynarodowych

Wydalenie cudzoziemców.

Stosowanie do art. 13 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, cudzoziemiec przybywający legalnie na terytorium strony Paktu może być z niego wydalony jedynie na podstawie decyzji podjętej zgodnie z ustawą i będzie miał prawo, jeżeli ważne względy bezpieczeństwa państwowego nie przemawiają przeciwko temu, przedłużyć argumenty przeciwko swemu wydaleniu oraz domagać się ponownego zbadania swej sprawy przez właściwe władze.

Prawa i obowiązki cudzoziemców

- MPPOiP stanowi w art. 2, że każde państwo będące jego strona zobowiązująca się przestrzegać i zapewniać wszystkim osobom, które znajdują się na jego terytorium i podlegają jego jurysdykcji prawa uznane w Pakcie.

-Ograniczenia praw cudzoziemców.

=>art.25 prawo uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi, korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego oraz dostępu do służb publicznych

=>w zakresie prawa posiadania własności

=>wykonania określonych zawodów.

=>W wielu państwach cudzoziemcy nie mogą być zatrudnieni jako kapitanowie, oficerowie lub nawet członkowie załogi statków morskich ni powietrznych i nie mogą uzyskać zezwolenia na wykonywanie tych zawodów.

=>W wyniku umów o obronie pomocy prawnej, obywatele drugiej strony traktowani są na zasadzie klauzuli narodowej, mają oni swobodny i nieskrępowany dostęp do sądów, prokuratury czy organów notarialnych.

Obowiązki cudzoziemców. Cudzoziemiec przebywający w obrębie jurysdykcji jakiegoś państwa jest zobowiązany do respektowania jego ustawodawstwa i zarządzeń regulujących jego pobyt. Jeśli nie korzysta z immunitetu podatkowego, nie może się uchylać od płacenia podatków i opłat celnych.

Kto ma prawo do ubiegania się o azyl.

-w PM nie ma norm regulujących instytucje azylu.

-cudzoziemiec, jeżeli nie popełnił przestępstw pospolitych lub czynów niezgodnych z celami i zasadami NZ

-„ma prawo ubiegać się o azyl w innych krajach”, ale nie musi go w każdym przypadku uzyskać.

Azyl w praktyce polskiej.

-Konstytucja z roku 1952 w pierwotnym brzmieniu w art.88 przewidywała udzielenie azylu obywatelom państw obcych „prześladowanymi za [...] działalność w obronie pokoju, walkę narodowowyzwoleńczą lub działalność naukową”.

-Ustawa z 1997 r. o cudzoziemcach w art.50 stanowi, iż cudzoziemiec może, na swój wniosek, otrzymać azyl w Rzeczpospolitej Polskiej, gdy jest to niezbędne do zapewnienia mu ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczpospolitej Polskiej. -Zgodnie z art.51 cudzoziemca można pozbawić azylu, jeżeli: 1) ustały przyczyny, dla których azyl został udzielony; 2) prowadzi on działalność skierowaną przeciwko obronności, bezpieczeństwu państwa lub porządkowi publicznemu.

ONZ o azylu.

• art. 14 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• ZO w roku 1967 uchwaliło Deklarację w sprawie azylu terytorialnego, w którym uznało, że udzielenie azylu jest pokojowym i humanitarnym aktem.

• prawo do azylu nie przysługuje osobom winnym popełnienia zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości.

Zasady dotyczące ekstradycji

-podstawę ekstradycji stanowić może tylko czyn, który zagrożony jest karą w obu państwach;

-osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania, jak również wykonać wobec niego taką karę, do wykonania której została wydana;

-nie podlegają wydaniu osoby, które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu.

-wśród przestępstw, które nie uzasadniają ekstradycji, zazwyczaj wskazuje się przestępstwa polityczne, rzadziej także przestępstwa wojskowe.

-zgodnie z prawem norymberskim, należą do nich: zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości i zbrodnie wojenne.

Międzynarodowa ochrona praw człowieka

Międzynarodowa Karta Praw Człowieka.

-pomysł opracowania na konferencji w San Francisco

-stosownie do art.68 Karty NZ, miała ją opracować Komisja Praw Człowieka wyłoniona przez Radę Gospodarczo-Społeczną.

-na I i II sesji Komisja zastanawiała się nad formą i treścią

-w grudniu 1947 r. zdecydowano, że będzie się ona składać:

1. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka,

2. Paktu Praw Człowieka,

3. Środków dotyczących wprowadzenie w życie Paktu.

Postanowienia Powszechnej Deklaracji.

=>składa się ze wstępu i 30 artykułów

=>we wstępie mówi ona o motywach: uznanie przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju.

=>pierwsze trzy artykuły maja ogólny charakter i poświęcone są zasadom Wolności, Równości i Braterstwu.

=> 4-21 poświęcone są prawa obywatelskim i politycznym.

=>22-27 dotyczą praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych.

=>29 podkreśla obowiązki jednostki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój jej osobowości

Układ Paktów Praw Człowieka

-w zasadzie identyczny

-wstęp oraz pięć części,

-I => jeden artykuł poświęcony prawu ludów i narodów do samostanowienia

-II =>postanowienia ogólne

-III => odpowiednio: o prawach ekonomicznych, społecznych i kulturalnych lub o prawach obywatelskich i politycznych,

-IV => kontroli międzynarodowej

-V =>postanowienia końcowe.

-artykuł 2 obu paktów nakłada zobowiązania na strony. W pierwszym przypadku- każda ze stron zobowiązuje się przedsięwziąć odpowiednie kroki, włączając w to środki ustawodawcze, indywidualne oraz w ramach pokoju i współpracy międzynarodowej. W drugim-każda ze stron zobowiązuje się przestrzegania i zagwarantowania wszystkim jednostkom znajdującym się na jej terytorium i podlegającym jej jurysdykcji praw uznanych Paktem.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych.

-kieruje się wyliczeniem w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

-pierwszym prawem jest prawo do życia, które powinno być chronione przepisami prawa

-rozbudowane postanowienia chroniące prawa w postępowaniu sądowym: równość, prawo do sprawiedliwego i publicznego przesłuchania przez niezależny i bezstronny sąd w sprawach karnych i cywilnych

-wolności myśli, sumienia, wyznania oraz do własnych poglądów

-do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi bezpośrednio lub pośrednio, czynne i bierne prawo wyborcze, głosowanie tajne, w rzetelnych, okresowo przeprowadzanych powszechnych i równych wyborach.

Znaczenie Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka.

-nadały wyrażonym w Deklaracji ideom i wolnościom charakter norm prawa międzynarodowego

-rozwijały i konkretyzowały postanowienia Deklaracji, uznawały prawa, które w niej nie figurowały

-rozszerzyły znacznie zakres praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych

-wyraźny zakaz propagandy wojennej

-procedura kontrolna nad ich implementacją, której pozbawiona jest Deklaracja

Jakich praw w porównaniu z Deklaracją Pakty nie zawierają

-praw do własności i zakazu jej arbitralnego pozbawienia

-prawa każdego do ubiegania się i otrzymania azylu w innych krajach

-prawa każdego do posiadania obywatelstwa i zakazie samowolnego pozbawiania go

Dyskryminacja rasowa

=>Deklaracja w sprawie likwidacji wszelkich norm dyskryminacji rasowej.

po raz pierwszy w dokumencie mn dyskryminacja z powodu rasy, koloru skóry lub pochodzenia etnicznego została potępiona, jako stanowiąca obrazę godności ludzkiej i sprzeczna z zasadami Karty NZ

=>Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej.

art.1 definiuje dyskryminację rasową jako wszelki zróżnicowanie, wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy, koloru skóry, pochodzenia narodowego lub etnicznego, które ma na celu lub pociąga za sobą unieważnienie lub uszczuplenie uznania, wykonania lub korzystania na zasadzie równości z praw człowieka i podstawowych wolności w politycznej, gospodarczej, społecznej, kulturalnej lub jakiejkolwiek innej dziedzinie życia publicznego.

Apartheid

-sprawa rasistowskiej polityki rządu RPA

-dyskutowana od I Sesji ZO ONZ w roku 1946 w różnych organach ONZ

-1952 po raz pierwszy włączona do porządku dziennego Zgromadzenia Ogólnego

-1961 ZO wezwało państwa do rozważenia podjęcia indywidualnych i zbiorowych sankcji wobec RPA, ze względu na niechęć do realizacji żądań ONZ

-6 listopada 1962r. Zgromadzenie Ogólne, wezwało państwa członkowskie do podjęcia sankcji wobec RPA.

-Międzynarodowa Konwencja o zwalczani i karaniu zbrodni apartheidu 30 listopada 1973 r., XXVIII Sesji ZO

-1991 doszło do zasadniczej zmiany w stanowisku rządu i parlamentu Południowej Afryki. Ustawy stanowiące fundament polityki apartheidu zostały anulowane. Rozpoczęto proces zmierzający do opracowania nowej konstytucji i przyjęto ją.

Zapobieganie i karanie zbrodni ludobójstwa

-grudzień 1946 r. ZO uchwaliło rezolucje nr.95/1

„Ludobójstwo stanowi zaprzeczenie prawa do istnienia całych grup ludzkich, tak jak zabójstwo stanowi zaprzeczenie prawa do życia poszczególnych jednostek [...]. ludobójstwo stanowi zbrodnię w rozumieniu prawa międzynarodowego, która potępia świat cywilizowany, i której główni sprawcy i ich wspólnicy podlegają karze bez względu na to, czy są osobami prywatnymi, funkcjonariuszami publicznymi, mężami stanu, i bez względu na to, czy zbrodnia została dokonana z przyczyn religijnych, rasowych, politycznych czy innych”.

-9.12.1948 r. ZO uchwaliło Konwencje w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa; potwierdziła w art. I, że ludobójstwo, i to popełnione zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, stanowi zbrodnię w obliczu prawa międzynarodowego, zawierała definicję ludobójstwa

-uzupełnieniem jest Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości.

-9.04.1965 r. Komisja Praw Człowieka uchwaliła rezolucję w sprawie karania zbrodniarzy wojennych i osób winnych zbrodni przeciwko ludzkości.

-Międzynarodowy Trybunał dla Ruandy.

=>1994 doszło do masowych morderstw i masakry osób, w wyniku których zginęło około pół miliona ludzi.

=>RB powołała Trybunał dla w celu osadzenia winnych ludobójstwa i pogwałcenia mn prawa humanitarnego.

=>osadzono w więzieniu tysiące podejrzanych o zbrodnie ludobójstwa,

=>pierwsze wyroki skazujące winnych ludobójstwa na dożywocie lub wieloletnie więzienie zapadły dopiero w 1999 roku.

Konwencja o prawach politycznych kobiet/ Rok kobiet

- 20.12.1952r. (weszła w życie 1954)

-na równi z mężczyznami prawo uczestniczenia w wyborach, zajmowania urzędów publicznych i wykonywania wszelkich funkcji publicznych.

-1975

Prawa dzieci

-UNICEF => Fundusz ONZ Pomocy Dzieciom utworzony w roku 1946.

-Deklaracja Praw Dziecka. Zgromadzenie Ogólne 20.11.1959 r.,

=>potwierdza postanowienia Powszechnej Deklaracji odnoszące się do dzieci

=>dziecko potrzebuje specjalnej troski i gwarancji, łącznie z właściwą ochroną prawną, zarówno przed, jak i po urodzeniu.

=>dzieci powinny korzystać ze specjalnej ochrony

=>możliwości rozwoju w normalny i zdrowy sposób, w warunkach wolności i szacunku.

-Konwencja o prawach dziecka. 20.11.1989 r.

=>zakaz służby wojskowej dzieci poniżej 15 lat

=>zakaz wymierzania kary śmierci osobom niepełnoletnim.

=>obecnie, z uwagi na liczbę stron, najbardziej uniwersalna umową dotyczącą praw człowieka.

Prawa mniejszości

-nie są wymieniane w Karcie NZ

-nie są wymieniane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

-MPPOiP stoi na stanowisku ochrony osób należących do mniejszości, a nie mniejszości jako takich. W państwach, w których istnieją etniczne, religijne czy językowe mniejszości, osoby należące do takich mniejszości nie będą pozbawione prawa do korzystania z własnej kultury i do wyznawania i praktykowania własnej religii czy używania ich własnego języka.

-Akt końcowy KBWE, wymienia w zasadzie siódmej prawo osób należących do mniejszości, obligując uczestniczące państwa, na których terytorium istnieją mniejszości narodowe, do respektowania praw osób należących do takich mniejszości.

Międzynarodowa kontrola przestrzegania praw człowieka

Pojęcie kontroli międzynarodowej

-wynikające z umowy działania organów wspólnych mające na celu stwierdzenie, czy postępowanie państw jest zgodne z przyjętymi przez nie zobowiązaniami

-rodzaje umów z uwagi na kontrolę międzynarodową.

• umowy, które nie przewidują żadnej procedury kontrolnej,

• umowy, które wprawdzie tez jej nie zwierają, ale których wykonanie może być kontrolowane w ramach szerszego systemu istniejącego już w poszczególnych organizacjach międzynarodowych,

• umowy ze specjalna procedurą kontrolną.

Środki kontroli

1) sprawozdanie

-w ramach ogólnych procedur kontrolnych funkcjonujących w ONZ i MOP

-w ramach specjalnych systemów kontroli przewidzianych przez poszczególne umowy => są rozpatrywane najpierw przez organ specjalnie powołany do kontroli wykonania danej konwencji, a następnie przez organ organizacji, w ramach której dana umowa została przyjęta.

2) badania na miejscu

3) skargi państw

-państwo podaje w wątpliwość, czy inna strona wykonuje swe zobowiązania konsekwentnie

-może przesłać skargę do wskazanego organu bądź od razu, bądź po uprzedniej próbie załatwienia sporu w drodze rokowań dwustronnych

-skargi są przedstawiane tym samym organom, które rozpatrują sprawozdania państw.

4) petycje

-odwołanie skierowane do organu międzynarodowego, w którym osoba fizyczna lub prawna zazwyczaj bezpośrednio zainteresowana, wskazuje na naruszenie odpowiedniej umowy międzynarodowej.

Organy kontroli.

a) organy niezależne, o charakterze niesądowym

b) organy polityczne złożone są z przedstawicieli państw.

=>główne - w systemie organizacji międzynarodowych organy główne są także podporządkowane najszerszemu organowi przedstawicielskiemu, co w praktyce oznaczać może trójstopniowość systemu kontroli.

=>pomocnicze

Organizacje międzynarodowe

Organizacja międzynarodowa

-zrzeszenie państw bądź innych osób prawnych (najczęściej krajowych związków lub stowarzyszeń) lub osób fizycznych z różnych krajów powołane do życia dla realizowania zadań określonych w statucie

-jednocześnie jest jedną z form stosunków międzynarodowych.

Czy organizacja pozarządowa powstaje na drodze zawarcia umowy

Nie

Struktura międzynarodowych organizacji rządowych.

a) zebranie przedstawicieli wszystkich państw członkowskich noszące nazwę np. Zgromadzenia Ogólnego

=> zbiera się rzadko, raz do roku lub raz na kilka lat.

b) Rada lub Komitet

=>zbiera się kilka razy do roku

=>składa się z ograniczonej liczby członków wybieranych na zebraniu przedstawicieli wszystkich państw (w organizacji z dużą liczbą państw) lub z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich (w ORG miej licznych)

c) organ administracyjny pod nazwą Sekretariatu lub Biura

Organizacje wyspecjalizowane ONZ

- wchodzą w skład „Systemu Narodów Zjednoczonych” = „rodziny ONZ”

- do najważniejszych należą :




1) Powszechny Związek Pocztowy

2) Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny

3) Międzynarodowa Organizacja Pracy

4) WHO - Świat. Org. Zdrowia

5) FAO - org. ds. Wyżywienia i Rolnictwa

6) UNESCO - Organizacja NZ ds. Wychowania, Nauki i Kultury

7) IDA - MN Stowarzyszenie Rozwoju

8) IMF - MN Fundusz Monetarny




Pierwsze organizacje rządowe

• Międzynarodowy Związek Telegraficzny (1865),

• Międzynarodowy Związek Pocztowy (1974)

• stosunkowo wąski zakres działania, spełniały ściśle określone funkcje natury administracyjnej.

Co powoduje że GO's nie posiadają pełnej podmiotowości jak suwerenne państwa

nie mogą występować jako podmiot w stosunkach wynikających z posiadania własnego terytorium i własnej ludności

Podmiotowość prawnomiędzynarodową ONZ

-stwierdził MTS w opinii doradczej

-w sprawie odszkodowania w związku z zabójstwem przedstawiciela ONZ na Bliskim Wschodzie , hrabiego Bernadotte.

Istota prawnopolityczna organizacji rządowych

a) pogląd internacjonalistów -działalność organizacji międzynarodowej nie może wykraczać poza granice zakreślone przez suwerenne państwa. Organizacje powinny być „organami między państwami , a nie nad nimi”

b) pogląd funkcjonalistyczny - zmierza do uniezależnienia org. od państw i rozrostu ich funkcji.

Klasyfikacja funkcji

(I):

1) regulacyjna - stanowienie norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym, lub prawnym.

2) kontrolna - kontrolowanie postępowania państw z ustalonymi wzorcami i normami

3) operacyjna - świadczenie usług na postawie własnych decyzji przy użyciu zasobów ludzkich i materiałowych znajdujących się w dyspozycji danej organizacji.

(II):

1. organizacja typu „forum”- tzn. organizowanie różnych spotkań, dyskusji; głównie UNCTAD oraz GATT

2. organizacje typu „usługowego”- ok. 90% wydatków w Światowej Organizacji Zdrowia przekazywane jest na funkcje usługowe.

(III):

1) w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

2) w zakresie pokojowego załatwienia sporów

3) w dziedzinie gospodarczej, komunikacyjnej, nauki i kultury.

Charakter prawny uchwał organów GO's

-część autorów przyjmuje prawotwórczy charakter uchwał; organy uchwalające na mocy kompetencji przyznanym im w umowach międzynarodowych tworzą na podstawie porozumienia państw nowe normy prawne; stanowiące specjalny rodzaj umów międzynarodowych zawieranych przez państwo w drodze pośredniej

-inna określa działalność organizacji mn jako prawotwórcza o charakterze szczególnym

-inna redukuje znaczenie uchwał do roli niewiążących zaleceń

Zakres obowiązywania uchwał organów GO's w państwach członkowkich

-uchwały RB ONZ są wiążące dla państw członkowskich

-nie oznacza to, by decyzje wszystkich organów były obowiązujące dla rządów , które nie przyjęły tych decyzji

-uchwały Zgromadzenia Ogólnego ONZ mają charakter zaleceń, które rodzą dla państw obowiązki prawne.

Czy można uchwały organów GO's uznać za PM

nie mogą pretendować na równi z umową i zwyczajem do rangi źródła prawa międzynarodowego

Rodzaje uchwał:

1. zawierające powtórzenie dosłowne czy tez odmiennymi słowami norm PM umownego lub zwyczajowego

=>np. uchwały ZO zawierające interpretację Karty ONZ

=>czerpią moc obowiązującą z PM i dlatego tego rodzaju uchwała przyjęta jednomyślnie jest wiążąca dla członków ONZ

2)zwane „prawem wewnętrznym” - dotyczące ściśle wewnętrznych spraw organizacji; wiążące dla członków danej organizacji

3)wyjaśniające i konkretyzujące obowiązujące normy prawne [secundum legem]

=>mogą obejmować dziedziny nie objęte dotychczas normami prawa międzynarodowego [praeter legem]

=>nie mają mocy obowiązującej.

Międzynarodowe Organizacje Pozarządowe

Funkcje organizacji pozarządowych

a) pacyfistyczna i humanitarna

-Światowa Federacja Przyjaciół ONZ (WFUNA)

-Unia Międzyparlamentarna

b) funkcje społeczno-kulturalne i społeczno-gospodarcze np.

-Międzynarodowy Związek Kobiet

-Międzynarodowy Związek Studentów

c) funkcje gospodarcze

Główne kierunki oddziaływania NGO's na stosunki międzynarodowe i politykę poszczególnych państw:

1) działanie na rzecz promocji i ochrony praw człowieka

2) wpływ na rozwój prawa międzynarodowego

3) wpływ na rozwój współpracy naukowej

4) działalność na rzecz pokoju

Organizacja Narodów Zjednoczonych

Co jest załącznikiem do Karty NZ

Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

Co oznacza w języku angielskim „Karta”

dokument szczególnej wagi, konstytucję lub deklarację o podstawowym znaczeniu.

Poprawki do Karty Narodów Zjednoczonych

-1963-poprawka do art.23,27,61

-1965-poprawki do art. 109

-1973-zwiększono liczbę Rady Gospodarczo-Społecznej do 54 członków

Podział miejsc w Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ

- 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3 lata ale co rok ustępuje 1/3 składu.

-14 miejsc dla Afryki

-13 miejsc dla Europy Zachodniej i innych

-11 miejsc dla Azji

-10 miejsc dla Ameryki Łacińskiej

- 6 miejsc dla Europy Zachodniej

Rada Powiernicza

-składa się z 5 stałych członków RB, wybranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3 lat

-dyskutowany jest projekt likwidacji Rady lub zmiany jej na forum na którym państwa członkowskie wykonywałyby zbiorowe powiernictwo nad globalnym środowiskiem, oceanami, przestrzenią kosmiczną.

Przykłady Sankcji w ONZ

-sankcje gospodarcze, też embargo na dostawy broni i uzbrojenia wobec Rodezji, Iraku, Jugosławii, Afganistanu Somalii

-sankcje zbrojne wobec Korei Północnej w 1950 r., Iraku w 1991 r

Pokojowe operacje ONZ

-dążą do utrzymania pokoju lub przeciwdziałania rozszerzeniu się konfliktu zbrojnego, często przy udziale wojska

-podejmowane na podstawie: uchwały ZO, uchwały RB, decyzji Sekretarza Generalnego

-cele militarne: rozdzielenie stron, rozminowanie obszaru, nadzór nad przestrzeganiem sankcji i procesu rozbrojeniowego

-cele cywilne: ochrona ofiar i uchodźców , nadzór nad realizacją porozumień pokojowych

Terytoria powiernicze

-po I wś. powołano instytucję mandatu międzynarodowego, którym objęto kolonie i terytoria odebrane państwom zwyciężonym

-oddano je w zarząd innym państwom (najwięcej Anglii i Francji)

-trzy kategorie mandatów (A, B, C) w zależności od stopnia rozwoju danego terytorium i jego znaczenia dla innych krajów

-KNZ zastąpiła mandaty instytucją powiernictwa i powołała do życia Radę Powierniczą

-zakończenie powiernictwa dotyczyło wysp Pacyfiku w 1994 r., które przyjęto jako 185 członka ONZ w 1995 r.

Obszary niesamodzielne

-obszary nad którymi państwa kolonialne mają sprawować „święte posłannictwo” czyli do szanowania interesów tej ludności, popieranie postępu w dziedzinie gospodarczej, społecznej .

-państwa kolonialne miały obowiązek przesyłania Sekretarzowi Generalnemu informacji dotyczących gospodarczych, społecznych i oświatowych warunków na tych obszarach.

-ZO ONZ wypowiedziało się zdecydowanie za całkowitą likwidacją systemu kolonialnego.

-Deklaracja 1960 roku „ w sprawie przyznania niepodległości krajom i ludom kolonialnym”

Funkcje Sekretarza Generalnego

1. prawo uczestniczenia w posiedzeniach Zgromadzenia Ogólnego i Rad

2. przygotowanie projektu budżetu

3. zarządzanie majątkiem

4. troska o zbieranie składek członkowskich

Kto i w jakiej procedurze mianuje personel ONZ

Sekretarz Generalny na podstawie zasad uchwalonych przez Zgromadzenie Ogólne

Siedziba i finanse ONZ

-w 1907 roku podpisana została miedzy ONZ a USA konwencja w sprawie siedziby ONZ (Nowy Jork)

-budżet ONZ na rok 2000-2001 wynosił 2 mld 535mln dolarów

Międzynarodowe Organizacje Rządowe poza systemem ONZ

Organizacje współpracy politycznej i wojskowej

NATO, SEATO, CENTO, ANZUS, Układ Warszawski

NATO - zadania

- organizacja Paktu Północnoatlantyckiego utworzona 1949

1. ochrona wolności, wspólnego dziedzictwa i cywilizacji swych ludów opartego na zasadzie demokracji, wolności

2. połączenie wysiłków zbrojnej obrony oraz zachowania pokoju i bezpieczeństwa

3. udzielanie pomocy stronie lub stronom będącym przedmiotem napaści

Założyciele NATO

USA, Wielka Brytania, Kanada, Francja, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Norwegia, Dania, Islandia i Portugalia.

Organy NATO

1)Rada Atlantycka

-podejmuje zasadnicze decyzje wojskowe, polityczne i organizacyjne.

-państwa członkowskie reprezentowane są przez Ministrów (obrony, sz, finansów) w zależności od treści obrad

-obradom przewodniczy Sekretarz Generalny

2)Komitet Wojskowy

-złożony z szefów państw członkowskich.

-podział obszaru strategicznego NATO

a) Dowództwo Europy - Bruksela

b) Dowództwo strefy Atlantyku -Norfolk (USA)

c) Dowództwo strefy Kanału La Manche

d)grupa regionalna Ameryka Północna

Kto wystąpił, a kiedy i z kim wstąpiła Polska

-1966 Francja, 1974 Grecja .

-12 marca 1999 Polska, Czechy i Węgry

ANZUS

- założyły: Australia, Nowa Zelandia, USA w 1951 roku

- cel: wspólna obrona i prowadzenie konsultacji w razie zagrożenia w basenie Południowego Pacyfiku

- organami są: Rada Ministrów Spraw Zagranicznych, Stała Rada, Wojskowa Grupa Łącznikowa

SEATO

-Organizacja Paktu Azji Południowo Wschodniej

-istniał w latach 1954-1997

-Australia, Filipiny, Nowa Zelandia, Pakistan, Tajlandia, USA, Wielka Brytania

-zahamowanie rozprzestrzeniania się komunizmu oraz zmniejszenie aktywności ZSRR i Chin w tym regionie

CENTO

-Pakt Bagdadzki

-1955-1979 => wybuch rewolucji islamskiej w Iranie oraz wieloletnia wojna miedzy Irakiem a Iranem.

-Irak, Iran, Pakistan, Turcja, Wielka Brytania

Układ Warszawski

-współpraca polityczna i wojskowa państw socjalistycznych; w razie napaści na jedna ze stron inne przyjdą jej z pomocy

-ZSRR, Polska, Czechosłowacja, NRD, Węgry, Rumunia, Bułgaria i Albania,

-naczelne dowództwo znajdowało się w Moskwie.

-1955-1991 => w marcu przerwano działalność wojskową, w czerwcu przywódcy państw podjęli decyzję o rozwiązaniu.

-początkowo zawarty na 20 lat i podlegał przedłużeniu

Geneza Unii Europejskiej

-1951r., traktat paryski, powstaje (EWWiS) , którą założyły Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy, RFN.

-w 1957 r. na podstawie traktatów rzymskich państwa utworzyły EURATOM i EWG

-w 1967r. doszło do ich połączenia i utworzenia Wspólnoty Europejskiej

-w 1992r. podpisano w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej

-zmodyfikowany Traktatem z Amsterdamu 1 października 1997r. , (wszedł w życie 1 maja 1999r.)

-26 lutego 2001r. w Nicei traktat, podpisany przez ministrów spraw zagranicznych

Rozszerzenia UE

-1973-Wielka Brytania

-1981-Grecja

-1986-Hiszpania i Portugalia

-1995-Austria, Finlandia, Szwecja

-2004-Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Słowenia, Cypr, Malta

-2007-Rumunia, Bułgaria

Organy Unii Europejskiej:

PE, Rada UE, Rada Europejska, KE, Trybunał Sprawiedliwości

Parlament Europejski

-kadencja 5 lat

-przedstawiciele zasiadają nie w blokach narodowych, ale według ogólnoeuropejskich frakcji

-2004 Przewodniczącym został wybrany Josep Borrel

-miesięczne sesje plenarne, odbywają się w Strasburgu (Francja) - siedzibie Parlamentu.

-posiedzenia komisji parlamentarnych oraz wszelkie dodatkowe sesje plenarne odbywają się w Brukseli (Belgia)

-w Luksemburgu znajdują się biura administracyjne Parlamentu ("Sekretariat Generalny").

-funkcje:

a)dzieli z Radą władzę legislacyjną.

b)dzieli z Radą kompetencje w zakresie uchwalania budżetu UE, na końcu procedury przyjmuje lub odrzuca cały projekt.

c)sprawuje demokratyczny nadzór nad wszystkimi instytucjami UE, a zwłaszcza nad Komisją. Jest uprawniony do zatwierdzania lub odrzucania kandydatur Komisarzy, a także ma prawo zgłaszania wotum nieufności wobec całej Komisji.

Rada UE

-główny organ decyzyjny

-powołana w latach 50. na mocy traktatów założycielskich (jak PE).

-w jej obradach uczestniczy jeden minister z każdego rządu krajowego UE; różni ministrowie w zależności od rodzaju zagadnień => zmienia się również jej nazwa, np. rozpatrując sprawy ochrony środowiska będzie ona zwana "Radą Ochrony Środowiska".

Funkcje Rady UE

1. Uchwala europejskie akty prawne. W wielu dziedzinach dzieli władzę ustawodawczą z Parlamentem Europejskim.

2. Koordynuje ogólną politykę gospodarczą państw członkowskich. 

3. Zawiera umowy międzynarodowe między UE a jednym lub większą liczbą państw, lub organizacji międzynarodowych.

4. Wraz z Parlamentem Europejskim zatwierdza budżet UE.

5. Określa kierunki Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, opierając się na wytycznych ustalonych przez RE. 

6. Koordynuje współpracę miedzy krajowymi organami sądowymi i służbami policyjnymi w sprawach kryminalnych

Przewodnictwo Rady

zmienia się co 6 m-ce i sprawowane jest kolejno przez wszystkie państwa w systemie rotacyjnym

Rada Europejska

-powołana w 1974 r

-wytycza strategiczne cele rozwoju Unii

-forma systematycznych spotkań szefów państw członkowskich.

-zbiera się co najmniej dwa razy do roku pod przewodnictwem głowy państwa lub szefa rządu państwa członkowskiego , któremu przypada przewodnictwo w UE (które trwa pół roku i zmienia się rotacyjnie)

Trybunał sprawiedliwości

-pełni funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego, administracyjnego.

=>mn rozstrzyga wszelkie spory pojawiające się przy realizacji traktatów i dotyczą naruszenia prawa europejskiego.

=>konst. kontroluje legalność aktów przyjmowanych przez PE i i Radę UE, dokonuje interpretacji traktatów, wykładni prawa

=>admin. rozstrzyga spory między Wspólnotami a funkcjonariuszami UE

-jest także instancją odwoławczą od decyzji Komisji.

-składa się z 15 sędziów, którymi są obywatele państw członkowskich Unii. Ich kadencja trwa 6 lat i może być odnawiana.

-przewodniczącego wybierają sędziowie spośród siebie.

-obraduje na sesjach plenarnych i w sprawach szczególnych może tworzyć 3-5-osobowe izby.

Komisja Europejska

-organ wykonawczy Wspólnot Europejskich.

-20 członków-komisarzy (po 2 z większych i po 1 z mniejszych krajów członkowskich Unii) na czele z Przewodniczącym.

-kadencja obecnej Komisji, której Przewodniczącym jest José Manuel Barroso zaczęła się 22 listopada 2004 roku.

-funkcje: 

=>przedstawia Parlamentowi i Radzie projekty aktów prawnych;

=>zarządza i realizuje politykę i budżet UE;

=>egzekwuje prawo wspólnotowe (razem z Trybunałem Sprawiedliwości);

=>reprezentuje UE na arenie międzynarodowej, np. podczas negocjowania umów między UE a innymi krajami.

- "siedziba" mieści się w Brukseli (Belgia), jej biura w Luksemburgu, przedstawicielstwa - we wszystkich państwach, a delegatury - w wielu stolicach różnych krajów świata.

EFTA

-Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

-powstało w 1959 na podstawie umowy sztokholmskiej

-Austrię, Wielką Brytanię, Danię, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję, a później dołączyły Islandia i Finlandia.

-porozumienie o wolnym handlu między państwami członkowskimi.

-połowy lat 70 proces zbliżania się EFTY do EWG; jako pierwsze opuściły te organizację Dania i Wielka Brytania, które w 1973 weszły do EWG, a w 1995 do Unii Europejskiej przystąpiły Austria, Finlandia, Szwecja.

-członkami EFTA są obecnie: Islandia, Liechtenstein, Norwegia, Szwajcaria.

OECD

-Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

-powstała na podstawie umowy z roku 1960, założycielami były państwa najbardziej uprzemysłowione.

-1996 została do nie przyjęta Polska, 2001 do OECD należało 30 państw.

-celem jest osiąganie maks. wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i stopy życiowej przy utrzymaniu stabilności finansowej

-siedzibą jest Paryż.

RWPG

-Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

-1949-1991

-ZSSR, Polska, Czechosłowacja, Rumunia, Bułgaria, Węgry; później Albania, Kuba NRD, Wietnam, Mongolia

-odpowiedz na Plan Marshalla, do którego państwa socjalistyczne nie przystąpiły na skutek decyzji Stalina.

-jednym z celów podnoszenie stopy życiowej, rozwój gospodarczy wg gospodarki planowanej, też integracja gospodarcza

OBWE

-jedyna organizacja o tak dużym zasięgu teryt., która zajmuje się bezpieczeństwem międzynarodowym

-przekształciła się z KBWE w Budapeszcie w 1994 roku

-zrzesza 55 państw, głównie europejskich ale też USA, Kanada, byłe republiki radzieckie

-status współpracujących partnerów Japonia, Korea Południowa, Algieria, Egipt, Izrael, Jordania, Maroko i Tunezja.

-została założone jako pierwszy regionalny instrument wczesnego ostrzegania, zapobiegania konfliktom i przywracania pokoju w rejonach wygasłych konfliktów

-działalność organizacji poświęcona jest wielu problemom związanym z szeroko pojętym bezpieczeństwem, takimi jak: kontrola zbrojeń, prawa człowieka, monitorowanie wyborów, ekonomiczne i ekologiczne bezpieczeństwo

-państwa członkowskie mają równy status

decyzje zapadają w oparciu o zasadę konsensusu.

-w przeciwieństwie do UE organy OBWE nie mają kompetencji do stanowienia prawa lub działania bez uprzedniej zgody państw członkowskich.

-głównym efektem prac są konwencje, które jednakże, dla skuteczności wymagają ratyfikacji przez zainteresowane państwa.

Karta Paryska KBWE => do 1990 roku KBWE funkcjonowało w formie nieregularnych spotkań i konferencji, w 1990 zmieniono radykalnie kształt organizacji, nadano bardziej zinstytucjonalizowany kształt, utworzono biura i struktury organizacyjne.

Istotnym osiągnięciem KBWE jest Traktat o Siłach Konwencjonalnych w Europie (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe - CFE): ustanowiono limity uzbrojenia, powołano Wspólną Grupę Konsultacyjną uprawnioną do kontroli wykonania Traktatu.

Konsekwencją traktatu CFE był Traktat o Otwartym Niebie podpisany w 1992 r. (Treaty on Open Skies): samoloty wojskowe państw-sygnatariuszy mogą, po spełnieniu dodatkowych przesłanek, przelatywać nad terytorium innego państwa w celu obserwacji jego urządzeń o przeznaczeniu wojskowym.

Ostatnie spotkanie przywódców państw członkowskich miało miejsce w 1999 roku w Istambule. Przyjęto Kartę dla Europejskiego Bezpieczeństwa, ponadto 30 państw podpisało zrewidowany traktat CFE, zmiany dotyczyły przede wszystkim rozmieszczenia wojsk rosyjskich na Kaukazie.

Unia Zachodnioeuropejska

-utworzona na podstawie układów paryskich z roku 1954

-Francja, Wlk.Brytania, Belgia ,Holandia ,Luksemburg, RFN i Włochy.

-celem jest utrwalanie pokoju i bezpieczeństwa, popieranie jedności europejskiej i zachęcanie do stopniowej integracji oraz udzielanie sobie wzajemnej pomocy w razie napaści zbrojnej na którekolwiek z państw członkowskich

-ustanowiono system ograniczeń i kontroli zbrojeń.

Rada Nordycka

-podstawę działalności stanowi uchwała parlamentów Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Islandii w roku 1952.

-nie ma prawa podejmowania wiążących uchwał, tylko formułuje zalecenia pod adresem rządów

-przyczyniła się do unifikacji prawa w państwach skandynawskich, a także do rozwoju współpracy kulturalnej i gospodarczej.

Liga Państw Arabskich

-1945r. kraje przodujące w wydobyciu ropy naftowej co było jej atutem

-spoiwem dla istnienia i działania tej organizacji była antyizraelskość

-1979r.po podpisaniu przez Egipt układu pokojowego z Izraelem zawieszono jego członkostwo; w 1989r. Egipt na nowo został przyjęty do Ligi ale już podczas wojny w Zatoce Perskiej 1990/91 ujawniły ponownie rozbieżności w łonie Ligi, kiedy to Jordania poparła Irak

Organizacja Jedności Afrykańskiej

-powstała w wyniku uchwal konferencji w Addis Abebie w roku 1963 , w której wzięły udział 32 państwa afrykańskie.

Celem organizacji jest umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich , obrona ich suwerenności, niezawisłości i integralności terytorialnej, kordynowanie współpracy w stwarzaniu narodom Afryki lepszych warunków bytu i likwidacji kolonizmu .Organizacja ta dąży także do integracji gospodarczej i współpracy miedzy państwami afrykańskimi. W roku podpisała układ powołujący do życia Afrykańską Rade Ekonomiczną.

Organizacja Państw Amerykańskich

-kraje rozwijające się Ameryki Łacińskiej, też USA których wpływy dominują, jakkolwiek w ostatnich latach napotykają coraz silniejsze opozycje ze strony postępowych rządów Ameryki Łacińskiej

-nie należy Kanada

Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej

-umowa w Bangkoku w roku 1967

-założyciele: Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia; 1984 przystąpiło Brunei.

-rozwijanie współpracy w dziedzinie gospodarczej, socjalnej, nauki, techniki, i administracji

-siedzibą Sekretariatu ASEAN jest Dżakarta

POKOJOWE ZAŁATWIANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Pojęcie sporów międzynarodowych

- wg. MTS z 1950-spór oznacza „sytuację, w której punkty widzenia dwóch stron są wyraźnie przeciwstawne”.

-wyrok STSM z 1924 identyfikacja sporu z „brakiem zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego, z przeciwieństwem prawnych stanowisk lub interesów między stronami”

-art. 11 Paktu LN wymienił obok sporów „wszelką okoliczność, która może wpłynąć na stosunki międzynarodowe, grożąc zamąceniem pokoju lub dobrego porozumienia miedzy państwami, od którego utrzymanie pokoju zależy”

-napięcie określa się jako stan, w którym występuje antagonizm bez jasno zdefiniowanego przedmiotu nieporozumień lub też pojęcie przedmiotu, istotne dla każdej racjonalnej dyskusji.

-kryzys międzynarodowy powstaje dopiero wówczas, gdy próby pogodzenia sprzecznych interesów doprowadziły do impasu i gdy rokowania zostaną zablokowane przez przeciwstawność niemożliwą do usunięcia.

Rodzaje sporów międzynarodowych

-zagrażające i nie zagrażające pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu

-prawne i polityczne

=>strony opierają stanowiska: o argumenty natury prawnej, obowiązujący przepis// inne argumenty

=>polityczne- brak reguł prawnych, które mogłyby być zastosowane do rozstrzygnięcia sporu.

=>organy polityczne przy załatwianiu sporów powinny uwzględniać aspekt prawny zagadnienia

Spory nadające się do rozstrzygnięcia rozjemczego lub sądowego

-interpretacji traktatu;

-jakiegokolwiek zagadnienia prawa międzynarod.

-zaistnienia faktu który, gdyby został stwierdzony, stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarod.

-charakteru lub rozmiarów odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego

Ogólny podział środków załatwiania sporów

-dyplomatyczne-państwa uczestniczące w sporze współdziałają w jego załatwieniu i zachowują dla siebie do ostatniej fazy trwania sporu możność podjęcia ostatecznej decyzji

-środki sądowe

Rokowania bezpośrednie

-należy prowadzić „w duchu wspólnych interesów”

-podział: dwustronne i wielostronne

-mogą brać udział nie tylko strony sporu

=>konferencja paryska 1973 w sprawie Wietnamu uczestniczyły: Węgry, Polska, Kanada, Indonezja, sekretarz ONZ

-za jeden ze sposobów rokowań uznaje się też konsultacje

Kto może występować w roli mediatora

-państwa, osoby fizyczne, członkowie komisji (jak w protokole OJA)

Podział sądów międzynarodowych

arbitrażowe = rozjemcze oraz stałe

Czy strony przed sądem arbitrażowym mogą określić procedurę o charakterze poufnym?

tak

Charakter arbitrażu:

-obowiązkowy - strony w uprzednio zawartej umowie zgodziły się ,że na żądanie jednej z nich spór oddany będzie pod arbitraż

-fakultatywny, jeżeli na oddanie sporu pod arbitraż wymagana jest zgoda obu stron

-niezorganizowany - strony wybierają arbitrów dla poszczególnych sporów

-zorganizowany - istnieje stały sąd rozjemczy, któremu strony przekazują wynikłe między nimi spory.

Arbitraż a koncyliacja

-arbitrzy stosują przepisy obowiązujące prawa, organ koncyliacyjny może się oprzeć na zasadach słuszności;

-orzeczenie sądu rozjemczego jest wiążące dla stron.

Skład sądu rozjemczego

po jednym przedstawicielu stron uczestniczących w sporze i trzech arbitrów wybranych spośród państw trzecich

Organizacja MTS

-składa się z 15 sędziów wybranych spośród osób o wysokim poziomie moralnym, zasiada w pełnym składzie

- nie może zasiadać w trybunale równocześnie dwóch sędziów będących obywatelami tego samego państwa

-kandydatów na sędziów proponują grupy narodowe stałego trybunału rozjemczego

-sędziowie wybierani na 9 lat z możliwością reelekcji, przy czym co 3 lata ustępuje jedna trzecia sędziów

-sędziowie nie mogą zajmować stanowisk polit. lub admin. ani wykonywać innych zajęć o charakterze zawodowym

-sędziowie w trakcie załatwiania spraw trybunału korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

Art. 62 Statutu MTS

państwo mające interes natury prawnej, który mógłby być naruszony wyrokiem trybunału w danej sprawie, może domagać się uczestnictwa w procesie w charakterze interwenienta

Funkcje MTS:

1. sądu o kompetencji dobrowolnej, rozstrzygającego spór między państwami przedłożony mu na podstawie kompromisu zawartego przez strony w odniesieniu do danego sporu lub na podstawie klauzuli zawartej w umowie międzynarodowej obowiązującej strony uczestniczące w sporze

2. sądu o kompetencji obowiązkowej opartej na deklaracji złożonej zgodnie z art.36 ust.2 statutu, działającego na podstawie skargi wniesionej przez jedną ze stron;

3. doradcy prawnego i organizacji wyspecjalizowanej ONZ, wydając opinie doradcze

4. sądu polubownego orzekającego ex aequo et bono, jeśliby strony się na to zgodziły.

Postępowanie przed MTS

-w toku postępowania pisemnego strony przedkładają memoriały, kontrmemoriały, w razie potrzeby repliki, akty i dokumenty dla poparcia swego stanowiska, doręczenie za pośrednictwem sekretarza trybunału

-rozprawa jest publiczna, kieruje prezes lub w jego zastępstwie wiceprezes lub sędzia najstarszy wiekiem

-przedstawiciele, doradcy, i adwokaci stron przed trybunałem korzystają z przywilejów i immunitetów

-wyrok zapada większością głosów; w przypadku równości głosów rozstrzyga głos przewodniczącego

-Trybunał nie jest związany precedensami

Regulamin MTS

-obowiązuje regulamin uchwalony przez trybunał z roku 1978 z poprawkami z 5 grudnia 2000r.

Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza

-1996 po wejściu w życie konwencji o prawie morza, został utworzony zgodnie z artykułem 287 konwencji

-złożony jest z 21 niezawisłych sędziów reprezentujących główne systemy prawne świata

-w składzie nie może być dwóch obywateli tego samego państwa

-powołał ze swojego składu izbę złożoną z 11 sędziów, ma zajmować się sporami dot. interpretacji lub stosowania konwencji

-decyzje trybunału są ostateczne i wiążące tylko dla stron sporu i w danej sprawie

-językami roboczymi są FR i ANG

-siedziba trybunału jest Hamburg

Trybunał sprawiedliwości wspólnot europejskich

-trybunał regionalny z siedzibą w Luksemburgu

-utworzony na podstawie traktatu rzymskiego z 1957 r.

-kompetencje:

=>rozpatruje skargi jednego państwa czł. przeciwko drugiemu dot. niewywiązywania się ze zobowiązań przyjętych w traktacie rzymskim, a także inne spory dot. spraw objętych tym traktatem, które obie strony zgodzą się mu przekazać

=>rozpatruje skargi komisji przeciwko państwu czł. niewywiązującemu się ze zobowiązań zaciągniętych w traktacie

=>rozpatruje odwołania organów wspólnot, osób fizycznych i prawnych od decyzji poszczególnych wspólnot wykraczających poza przyznane im kompetencje;

=>może rozpatrywać inne sprawy przekazane przez radę, zgodnie z przepisami konwencji

Europejski Trybunał Praw Człowieka, Europejska Komisja Praw Człowieka

-siedziba Strasburg

-utworzone zgodnie ze zmianami mechanizmu kontrolnego jakie wprowadził 11 protokół

-45 sędziów, wybieranych przez zgromadzenie parlamentarne większością głosów na okres 6 lat z możliwością reelekcji

-zasiada w składzie komitetów (trzech sędziów), izb (siedmiu sędziów), wielkiej izby (17 sędziów)

-trybunał może przyjmować skargę każdej osoby, ale dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym

Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka

-utworzony zgodnie z amerykańska konwencją praw człowieka 1969

-siedziba w san jose

-7 sędziów obywateli państw członkowskich OPA na 6-letnią kadencję

-jurysdykcja we wszystkich sprawach spornych

-prawo wnoszenia spraw do trybunału maja włącznie państwa oraz komisja

-państwa członkowskie OPA mają prawo do korzystania z opinii trybunału w sprawach dotyczących konwencji a także traktatów dotyczących ochrony praw człowieka w państwach amerykańskich

Załatwianie sporów w systemie ligi narodów

-Pakt Ligi Narodów nałożył na państwa członkowskie obowiązek kierowania sporów powstałych między nimi bądź to na drogę postępowania rozjemczego lub sądowego, bądź to do rozpatrzenia przez radę ligi,

-w żadnym przypadku nie powinny one uciekać się do wojny przed upływem trzech miesięcy od wyroku sadu rozjemczego lub sądowego lub decyzji rady.

-pakt nie wykluczał wojny jako środka załatwiania sporów międzynarodowych

-założenie, że spory można podzielić na prawne (kierowane na drogę rozjemcą lub sądową) i polityczne (do organów ligi)

-pakt wymieniał w art.13 cztery rodz. sporów uważanych za prawne

Artykuł 11 ust.2 KNZ

upoważnia ZO do omawiania spraw dot. utrzymania mn pokoju i bezpieczeństwa i do wydawania w tych sprawach zaleceń.

Zasada pokojowego załatwienia sporów

-zawarta w deklaracji zasad prawa międzynarodowego, uchwalonej przez zgromadzenie ogólne 24 października 1970 ,

-państwa mają obowiązek załatwiać swoje spory mn środkami pokojowymi w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości przy czym stosować będą środki wymienione w art.33 karty

Załatwianie sporów na forum ONZ

-najczęściej spory dostają się na forum ONZ wskutek wniesienia ich przez strony sporu lub inne państwo

-wiele sporów wniósł komitet do spraw dekolonizacji, domagając się podjęcia środków w celu przyspieszenia tego procesu

-spory nie przekazane do ONZ to przeważnie spory, w których jedna ze stron lub obie strony nie są reprezentowane w ONZ

Tendencje rozwojowe w zakresie załatwiania sporów międzynarodowych

-spory coraz rzadziej stanowią przedmiot wyłącznego zaangażowania państw uczestniczących w sporze

-rola sądownictwa międzynarodowego w załatwianiu sporów międzynarodowych jest nadal stosunkowo ograniczona

-mniej niż połowa państw członkowskich ONZ złożyła deklarację w sprawie przyjęcia obowiązkowej jurysdykcji MTS, zgodnie z art.36 ust.2 statutu, przy czym wiele państw przy składaniu deklaracji poczyniło daleko idące zastrzeżenia, które w dużym stopniu ograniczają praktyczne znaczenie zgody na jurysdykcje MTS

Na jakich działaniach mogą polegać represalia

tego samego rodzaju (in kind) lub innego rodzaju (not in kind)

można je stosować w czasie pokoju oraz w czasie wojny.

Kiedy nie można stosować represaliów

-wobec rannych, chorych i rozbitków znajdujących się pod ochroną konwencji (art.46 i konwencji i art.47 II konwencji)

-wobec jeńców (art.13 iii konwencji)

-wobec osób cywilnych i ich mienia (art. 33 iv konwencji)

-wobec dóbr kulturalnych (art.4 konwencja haska z roku 1954).

Środki stosowane w charakterze represaliów :

embargo, okupacja pokojowa, blokada pokojowa (1962 USA wobec Kuby szczególny rodzaj blokady, nazywanej oficjalnie „kwarantanną”)

PRAWO KONFLIKTÓW ZBROJNYCH

Wojna, konflikt zbrojny, użycie siły

-tradycyjnie wojna to stan walki orężnej między państwami, przeciwieństwo stanu pokoju

-w przeszłości podstawą do podziału prawa międzynarodowego na prawo wojny i pokoju

-nie odpowiada to współczesnym tendencjom do objęcia przepisami prawa działań o charakterze zbrojnym => znajduje zastosowanie szersze określenie: konflikt zbrojny (stosowane począwszy od konwencji haskiej 1954)

-konwencje genewskie znajdują zastosowanie ,,w razie wojny lub powstania jakiegokolwiek konfliktu zbrojnego...”,

=>nawet, gdy jedna ze stron nie uznała stanu wojny

=>w przypadku okupacji całości lub części terytorium, nawet, gdy nie napotkała oporu zbrojnego.

-konflikty zbrojne dzielą się na międzynarodowe i niemiędzynarodowe

-konferencja dyplomatyczna obradująca nad projektami protokołów dodatkowych w r.1974 uznała za konflikty międzynarodowe-poza wymienionymi w art. 2 konwencji z 1949 - także ,,konflikty zbrojne ,w których narody walczą przeciwko panowaniu kolonialnemu i obcej okupacji oraz przeciwko reżimom rasistowskim w wykonaniu praw narodów do samostanowienia”

-konflikt zbrojny niemiędzynarodowy toczy się ,,między siłami zbrojnymi państwa a rozłamowymi siłami zbrojnymi i innymi zorganizowanymi grupami uzbrojonymi ,dowodzonymi przez odpowiedzialne dowództwo”,

-pojęciem najszerszym jest użycie siły: nie tylko przypadki starcia się dwóch lub więcej zbrojnych przeciwników, ale także akcje zbrojne, które nie napotykają zbrojnego oporu (np. interwencje zbrojne).

Szkoły dot. doktryny wojny sprawiedliwej

-chrześcijańska doktryna, rozwijana następnie przez szkołę praw naturalnego

-od XVIII w. dominacja szkoły pozytywistycznej: na suwerenność państwa w stosunkach międzyn .składają się:

=>prawo zawierania traktatów,

=>prawo wysyłania i przyjmowania posłów

=>prawo do wojny.

Zakaz użycia siły zbrojnej w Pakcie Ligi Narodów

-państwa nie miały prawa wszczynania wojen przed wyczerpaniem procedury załatwiania sporów określonej w art.12-15

1.jeżeli spór przekazano na drogę arbitrażu lub sądową i jeżeli druga strona zastosowała się do orzeczenia.

2.jeżeli spór przekazano Radzie Ligi i przyjęła ona sprawozdanie jednomyślnie (nie licząc głosów stron sporu) i jeżeli strona przeciwna zastosowała się do wniosków sprawozdania.

3.jeżeli spór na żądanie Rady lub jednej ze stron został przekazany Zgromadzeniu Ligi, a jego sprawozdanie zostało przyjęte przez członków Rady i przez większość pozostałych członków Ligi (nie licząc głosów stron sporu) i jeżeli strona przeciwna zastosowała się do wniosków w sprawozdaniu.

-Pakt znał przypadki wojny legalnej, gdy państwa nie zastosowały się do procedury

-legalność wojny obronnej

Zakaz użycia siły zbrojnej w świetle obecnie obowiązującego prawa

-jedna z zasad zawartych w KNZ, wyjątki

=>prawo do obrony indywidualnej lub zbiorowej przed napaścią, ale ograniczenie czasowe: zanim RB zastosuje środki konieczne dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

=>drugi wyjątek o charakterze przejściowym - art. 107: upoważnienie do działań przeciwko, któremukolwiek z państw nieprzyjacielskich z okresu drugiej wojny światowej podjętych lub sankcjonowanych w wyniku tej wojny przez rządy, które za te działania odpowiadają

-Deklaracja zasad prawa międzyn. z 24 października 1970r

-Akt Końcowy KBWE państwa powinny powstrzymać się od groźby użycia lub bezpośredniego albo pośredniego użycia siły, od demonstracji siły w celu skłonienia innego państwa do rezygnacji z pełnego wykonywania jego praw suwerennych

Zagraniczna pomoc w wojnach domowych

-PM nie zawiera zakazu wszczynania wojen domowych

-wyjątkiem użycie siły przeciwko prawu narodów do samostanowienia uznanemu w KNZ i innych aktach międzynarodowych.

=>rząd każdego państwa tak długo jak długo sprawuje władzę, ma prawo zwracać się do innych państw o udzielenie mu pomocy przeciwko próbom obalenia go w drodze przemocy.

=>dozwolone jest udzielanie pomocy jednej ze stron wojny domowej, gdy druga strona już taką pomoc od innego państwa otrzymuje, w celu zrównoważenia obcej przemocy i ochrony niepodległości państwa, w którym toczy się wojna domowa.

Samoobrona indywidualna i zbiorowa

-Karta zakwalifikowała prawo państwa do samoobrony jako prawo naturalne

-ograniczenia:

przedmiotowe - tylko w celu samoobrony

czasowe - tylko do czasu podjęcia przez Radę Bezpieczeństwa środków koniecznych do utrzymania pokoju

-środki, które podjęły państwa powinny być podane do wiadomości Rady i w niczym nie powinny naruszać kompetencji i odpowiedzialności Rady do podjęcia w każdym czasie akcji, jaką uzna za konieczną, aby przywrócić pokój.

Określenie napaści(agresji) w KNZ

-następujące akty bez względu na to czy wypowiedziano wojnę będą uważane za akt napaści:

1.inwazja, atak na terytorium albo okupacja wojskowa (nawet czasowa) będąca następstwem takiej inwazji albo aneksja całości lub części terytorium państwa

2.bombardowanie lub użycie jakiejkolwiek broni

3.blokada portów lub wybrzeża państwa

4.atak na siły lądowe, morskie lub powietrzne

5.użycie sił zbrojnych jakiegoś państwa, które znajdują się na terytorium drugiego państwa na mocy porozumienia z państwem przyjmującym, w sposób naruszający warunki ustalone w tym porozumieniu lub przedłużenie obecności tych sił zbrojnych na danym terytorium poza okres przewidziany w porozumieniu.

6.udzieleniu zezwolenia w odniesieniu do terytorium oddanego do dyspozycji drugiego państwa, aby było ono użyte przez to państwo dla wykonania aktu napaści

7.wysyłanie przez jakieś państwo zbrojnych band, grup, oddziałów nieregularnych lub najemników, które dokonują zbrojnych działań przeciwko drugiemu państwu o takiej wadze, że równają się one aktom wymienionym powyżej lub poważnemu zaangażowaniu na tym obszarze.

-wojna napastnicza jest zbrodnią przeciwko pokojowi i żadne względy nie są usprawiedliwieniem.

Rozbrojenie w świetle Karty Narodów Zjednoczonych.

-Karta nie nałożyła obowiązków prawnych na państwa w zakresie rozbrojenia.

-Deklaracja zasad z roku 1970: państwa powinny prowadzić w dobrej wierze rokowania w celu szybkiego zawarcia uniwersalnego traktatu w sprawie powszechnego i całkowitego rozbrojenia pod skuteczną ochroną międzyn

-Akt końcowy KBWE z1975-państwa postanowiły podjąć środki, które mają stanowić krok w kierunku osiągnięcia całkowitego i powszechnego rozbrojenia pod kontrolą międzyn. i zapowiedziały stosowanie środków budowy zaufania(uprzednie poinformowanie o manewrach, wielkich ruchach wojsk)

Rokowania rozbrojeniowe 1945-1949

-sprawą rozbrojeń zajmowały się dwa organy ONZ: Komisja Energii Atomowej i Komisja Zbrojeń Konwencjonalnych

-Plan Barucha - powstał w KEA z inicjatywy USA (mającej monopol w energii atomowe): przekazania mn organowi, w którym decyzje podejmowane byłyby większością głosów, produkcji energii atomowej, organ ten mógłby udzielać państwom pod kontrolą zezwoleń na tą produkcję w celach pokojowych

-propozycje radzieckie: zakazu produkcji i stosowania broni atomowej, stworzenie zorganizowanej kontroli międzyn., państwa miały posiadać swobodę produkcji energii atomowej w celach pokojowych.

Związek Radziecki chciał przekazać te sprawy Radzie Bezpieczeństwa,

Stany Zjednoczone Zgromadzeniu Ogólnemu(miały tam większość głosów)

Rokowania rozbrojeniowe 1954-1955

-ZSRR w części zaakceptował memorandum fr-ang zawierające m.in. wyrzeczenie się przez mocarstwa broni atomowej i określenie maksymalnej liczebności sił zbrojnych.

Rokowania rozbrojeniowe 1957-1963

-1963 w Moskwie traktat o częściowym zakazie doświadczeń z bronią jądrową

-1959 ZSSR plan całkowitego rozbrojenia w trzech etapach w ciągu 4 lat, USA odpowiedziały kontrpropozycjami

-od 1962 rokowania rozbrojeniowe prowadzone w Genewie, powołano Komitet Rozbrojeniowy, który opracował

traktat o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (podpisany 1968 i ponad 100 rat)

oraz bakteriologicznej i toksyn i ich zniszczeniu podpisanej w 1972.

Rokowania rozbrojeniowe 1990

-porozumienie w sprawie wyrzeczenia się produkcji, magazynowania i stosowania broni chemicznej

-rokowania wiedeńskie doprowadziły w 1990 do układu w sprawie redukcji broni konwencjonalnych w Europie.

Układy dotyczące przestrzeni kosmicznej i dna mórz i oceanów

-1967-zabrania wprowadzenia na orbitę wokół ziemi obiektów z bronią nuklearną,

-1971 podobna treść

sesja ZO w 1978

przyjęto Dokument końcowy obejmujący Deklaracje i Program działania w sprawie rozbrojenia

traktaty pokoju zawarte z państwami Osi w 1947 zabraniają zwyciężonym posiadania broni atomowej, biologicznej i chemicznej.

Polska inicjatywa

plan sfery bezatomowej = Plan Rapackiego

Rozpoczęcie wojny

-wojna rozpoczyna się z chwilą jej wypowiedzenia, bądź z chwilą rozpoczęcia działań wojennych

-III konwencja haska zabrania rozpoczynania wojny bez uprzedniego i umotywowanego wypowiedzenia bądź ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny

-stosunki dypl. i konsul. zostają zerwane; opiekę przejmują placówki dypl. jednego z państw neutralnych

-cudzoziemcy mogą opuścić to państwo, gdy wyjazd nie jest sprzeczny z jego interesami

-konwencja zaleca by pozwolono odpłynąć statkom handlowym

Porozumienia między państwami wojującymi

-mogą być zawarte przez rządy lub dowódców wojskowych

-rozejm - wstrzymanie działań wojennych za zgodą stron wojujących

-kartele - porozumienia między dowódcami stron wojujących

-kapitulacje - kończą na uzgodnionych warunkach lub bezwarunkowo obronę (różne od faktycznego poddania się)

Organizacje Czerwonego Krzyża

-Konwencje genewskie wymieniają MKCK jako bezstronną org humanitarną, która może świadczyć usługi stronom konfliktu

-MKCK zabiega o rozwój humanitarnego prawa konfliktów przygotowując projekty konwencji

-1919 Liga Towarzystw Czerwonego Krzyża - zrzesza krajowe organizacje czerwonego krzyża i czerwonego półksiężyca

-dewiza MKCK ,,miłość bliźniego wśród broni”, dewiza Ligi ,,przez humanitaryzm do pokoju”

-najwyższym organem uchwałodawczym jest Międzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzyża, zbiera się co 4 lata; w okresie między konferencjami określone funkcje pełni Stała Komisja złożona z 9 członków..

Praca jeńców

-wolno zatrudniać (z wynagrodzeniem) zdrowych jeńców, ale praca nie może być upokarzająca

-nie można zmuszać do pracy oficerów

-podoficerowie tylko do prac nadzorczych

Jakiej karze podlega jeniec ujęty w czasie ucieczki

tylko karze dyscyplinarnej

Odpowiedzialność za przestępstwa wojenne

Porozumienie londyńskie

-8.08.1945 - Związek Radziecki, USA, Wlk. Brytania i Francja utworzyły Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (Norymberski)

-4 sędziów i 4 zastępców

-dla osądzenia japońskich przestępców stworzono Międzynarodowy Trybunał w Tokio

-działanie z rozkazu nie zwalnia od odpowiedzialności, może jedynie spowodować złagodzenie kary

-na sesji w Norymberdze w 1946 osądził 22 przestępców hitlerowskich a Tokijski w 1948 28 przestępców japońskich

zasady norymberskie

-każdy kto dopuści się czynu, który wg. PM stanowi przestępstwo, jest odpowiedzialny za ten czyn i podlega ukaraniu

-jeżeli PW nie przewiduje kary za taki czyn nie uwalnia to danej osoby od odpowiedzialności

-odpowiedzialność ponosi nawet szef państwa lub inny funkcjonariusz rządowy

-też gdy przestępstwo popełniono na rozkaz rządu lub zwierzchnika

MTK dla byłej Jugosławii

utworzony w 1993 przez Rade Bezpieczeństwa; siedziba w Hadze; 11 sędziów; w 2001 postawiony Slobodan Milosević.

Powołanie do życia Międzynarodowego Trybunału Karnego

-Statut MTK został przyjęty przez KPM w czasie jej sesji w 1994.

-ZO powołało do życia komitet ad hoc do zajmowania się tą sprawą, w 1995 przedstawił raport

-Komitet Przygotowawczy, który zwołał konferencje dypl., obradowała w Rzymie i przyjęła 17 lipca 1998 Statut MTK, wszedł w życie 1 lipca 2002.W 2003 stronami były 92 państwa.

-sprawy mogą być wnoszone przez Rade Bezpieczeństwa lub Prokuratora.

-składa się z 18 sędziów, zgromadzenie stron Statutu wybrało ich w 2003 w Nowym Yorku(7 z Europy Zach.,4 z Ameryki Łac.,3 z Azji,3 z Afryki,1 z europy Wsch.11 to mężczyzni,7 to kobiety)

-Prezes Trybunału to Philippe Kirsch(Kanada).

-w 04.2003 Prokuratorem został L.Moreno Ocampo(Argentyna), sekretarzem został Bruno Cathala(Francja).

-z 5-ciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa stronami Statutu są tylko Francja i Wlk.Brytania.

WOJNA LĄDOWA

Siły zbrojne uczestniczące w wojnie lądowej

-Art.1 regulaminu haskiego z 1907

-protokół dodatkowy 1977

-szerokie rozumienie sił zbrojnych, nie tylko armia, niezależnie czy istnieje czy też nie istnieje rząd

Czy najemnikom przysługuje status kombatanta lub jeńca

nie

Metody i środki walki

-regulamin haski:

,,strony nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi”

nie można używać broni, pocisków mogących zadać niepotrzebne cierpienia

cele jakie powinny sobie postawić państwa to tylko osłabienie sił zbrojnych nieprzyjaciela.

szpieg pojmany na gorącym uczynku nie może być ukarany bez uprzedniego sądu.

-zakazy regulaminu haskiego

używania trucizny lub broni zatrutej

zabijać lub zadawać rany nieprzyjacielowi, który się poddał

oświadczać że nikomu nie da się pardonu

wydawać na łup miast i miejsc nawet zdobytych szturmem

zabijać lub ranić zdradziecko osoby należące do ludności lub wojsk nieprzyjaciela.

-Konwencja haska z 1954 zobowiązuje do szanowania dóbr kulturalnych, wyjątkiem konieczność wojskowa

-Protokół z 1977 zabrania działań wojennych przeciwko zabytkom historycznym, dziełom sztuki itp.

-podczas bombardowań powinno oszczędzać się świątynie ,gmachy służące szkolnictwu, sztuce, dobroczynności, pomniki historyczne, szpitale, miejsca zgromadzenia rannych, pod warunkiem ażeby te gmachy nie służyły jednocześnie celom wojennym.

-1980 konwencja zawierająca zakazy i ograniczenia w stosowaniu nowych rodzajów broni konwencjonalnej,

protokół II zawiera zakazy i ograniczenia w stosowaniu min, mini-pułapek

III zakaz atakowania ludności cywilnej, obiektów cywilnych i wojskowych w rejonie skupienia ludności cywilnej przy użyciu broni zapalającej.

-Protokół genewski z 1925 zabronił używania w czasie wojny gazów duszących, trujących lub podobnych środków wojny bakteriologicznej

-Konwencja z 1972 o zakazie badań produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej i toksyn oraz ich niszczeniu. -Broń jądrowa-nie ma konwencji zabraniającej jej stosowania; w doktrynie pogląd ze jej stosowanie narusza prawo haskie; ZO 1961 stwierdza że jej użycie jest sprzeczne z Kartą

Okupacja wojenna

-okupowane terytorium = znajduje się pod władzą armii nieprzyjacielskiej

-skodyfikowane w regulaminie haskim z 1907

-władza okupanta ma charakter przejściowy, los terytorium zostanie rozstrzygnięty po wojnie

-okupant powinien podjąć środki w celu przywrócenia i zapewnienia porządku życia społ.

-terytorium pozostaje pod dotychczasowym zwierzchnictwem państwowym, jednak wykonanie władzy należy do okupanta

-armia zajmująca daną miejscowość może zabrać gotówkę, fundusze i papiery wartościowe stanowiące własność państwową, składy broni, środki transportu, które mogą służyć do celów wojskowych

-art.47-48 k. genewskiej 1949 zabrania masowego i indywidualnego przesiedlania oraz deportacji ludności z obszarów okupowanych

WOJNA MORSKA

Odrębność wojny morskiej

-jest w wyższym stopniu wojną gospodarczą niż lądowa, gdyż zmierza do zniszczenia handlu przeciwnika

-nieprzyjacielska własność na morzu nie jest chroniona przez PM i podlega prawu łupu.

-niektórzy wyodrębniają dwie koncepcje wojny: kontynentalną =>kładzie nacisk przede wszystkim na działania przeciw siłom zbrojnym nieprzyjaciela oraz anglosaską =>która zmierza do osłabienia gospodarczego przeciwnika.

Metody i środki wojny

=>miny i torpedy - prawo haskie ogranicza ich stosowanie, zakazuje dotyczy min automatycznych

=>korsarstwo - upoważnienie statków prywatnych do zajmowania statków nieprzyjacielskich, które stają się łupem, utraciło znaczenie w XXw ; w deklaracji paryskiej z 1856 państwa wyrzekły się korsarstwa

=>blokada wojenna - z zamiarem przerwania wszelkiej komunikacji drogą morską z pewnym odcinkiem wybrzeża lub portem strony przeciwnej; dla ważności wymaga oficjalnego ogłoszenia

=> użycie okrętów podwodnych - protokół londyński z 1936 - nie wolno im zatapiać statku handlowego, ani uczynić niezdolnym do żeglugi nie umieściwszy uprzednio pasażerów, załogi i dokumentów okrętowych w bezpiecznym miejscu. =>wizytowanie i rewizja statków handlowych

Prawo łupu

-własność nieprzyjacielska z wyjątkiem tej znajdującej się na statku neutralnym, chyba ze stanowi kontrabandę wojenną

-nie obejmuje ono przybrzeżnych statków rybackich, kartelowych, żeglugi lokalnej, statków sanitarnych, służacych bezpieczeństwu żeglugi lub przeznaczonych do nadań religijnych, dobroczynnych czy naukowych

-tylko sąd może zatwierdzić zabór statku lub towaru tytułem prawa łupu.

Kontrabanda wojenna

-towary przeznaczone na cele wojenne i dostarczane stronom wojującym wbrew zakazowi

-podlega zaborowi także, gdy stanowi własność neutralną

-deklaracja londyńska => podział kontrabandy

bezwzględna: materiały używane wyłącznie na wojnie -broń, amunicja

warunkowa: służy zarówno użytkowi wojennemu jak i pokojowemu - odzież, żywność

Wojna powietrzna

Lotnictwo wojskowe podlega przepisom prawa wojny lądowej i morskiej.

KONFLIKTY ZBROJNE NIEMAJĄCE CHARAKTERU MIĘDZYNARODOWEGO

Projekt konwencji w sprawie ochrony ofiar wojny domowej

przedstawiony 1912 na Międzynarodowej Konferencji Czerwonego Krzyża w Waszyngtonie, bardzo chłodne przyjęcie

Umiędzynarodowione konflikty wewnętrzne

-konflikty wewnętrzne, w których uczestniczą siły zbrojne innych państw

-brak regulacji w protokołach dodatkowych, brak dyskusji na konferencji 1974-1977

-postulat stosowania prawa humanitarnego jak w konfliktach zbrojnych mn, stanowisko MKCK

-niektórzy autorzy są zdania ze jeśli pomoc zbrojna została udzielona rządowi legalnemu wówczas interwencja jest dopuszczalna, w konsekwencji powoduje ona przekształcenie w konflikt międzynarodowy, jeśli pomocy udzielono powstańcom to interwencja jest nielegalna i nie może zmienić dotychczasowego charakteru konfliktu

-inna propozycji, należy w tym konflikcie rozróżniać 4 stosunki prawne:

1.między wojskami interweniującymi państw

2.między wojskami interweniującymi a siłami zbrojnymi rządu legalnego,

3.między wojskami interweniującymi a siłami zbrojnymi powstańców,

4.miedzy siłami zbrojnymi rządu legalnego a siłami zbrojnymi powstańców.

-1 i 2 =>prawo humanitarne, 3 i 4 prawo dotyczące konfliktów wewnętrznych

NEUTRALNOŚĆ WOJENNA

Pojęcie neutralności wojennej

-państwo nie ma obowiązku zachowania neutralności podczas wojny, chyba że wynika to z umowy

-państwo neutralne nie ma obowiązku deklarowania swego zamiaru zachowania neutralnośći

-neutralność w wojnie morskiej, 1871, USA i GB, spór dot. statku Alabama, reguły waszyngtońskie:

rząd neutralny jest zobowiązany:

1.dołożyć należytego starania, aby nie dopuścić do uzbrajania i zaopatrywania w swych portach oraz zezwalania na odpłynięcie statków, które mają wojować przeciwko państwu, z którym ten rząd pozostaje w stanie pokoju,

2.nie pozwalać aby jedna ze stron wojujących uczyniła z jego portów lub wód terytorialnych bazę dla działań wojennych przeciwko drugiemu państwu, a także dla odnawiania lub powiększania swych zasobów wojennych albo werbowania żołnierzy

3.dołożyc należytego starania w swych portach i na swych wodach oraz w stosunku do osób podlegających jego jurysdykcji aby zapobiec pogwałceniu wymienionych powyżej zobowiązań.

Neutralność wojenna w świetle Karty NZ

W Karcie państwa zobowiązały się okazać Organizacji wszelką pomoc w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą i powstrzymać się od pomocy państwu przeciw któremu organizacja podjęła środki przymusu. Idea bezpieczeństwa zbiorowego wchodzi w kolizje z zasadami prawa neutralności, jednak art.43 Karty pozwala zwolnić pewną liczbę mniejszych państw od obowiązku udziału w zbiorowych akcjach zbrojnych.

Charakter ograniczeń kompetencji państwa

a)prawny (charakter dobrowolny, choć mogą być narzucone) - faktyczny

b)legalny (ograniczenia w wykonywaniu kompetencji) - nielegalny (naruszenie suwerenności państw)

c)dobrowolne - przymusowe

Czy zarząd terytorialny oznacza brak suwerenności

nie

okręg Saary - suwerenność Niemiec, zarządzanie Ligi Narodów

Warunki legalnych represaliów

-mogą być skierowane tylko przeciw sprawcy wcześniejszego deliktu

-środek odwetowy powinien być proporcjonalny do zamierzonego celu

-środek musi być konieczny, niemożliwe jest uzyskanie satysfakcji w inny sposób

-państwo musi wystąpić z żądaniem reparacji przed podjęciem środków przymusu - ten punkt zmodyfikowano na - obowiązek negocjacji w celu załatwienia sporu

Ekscepcja

-szczególna forma represaliów

-odpowiedz na pogwałcenie umowy przez drugą stronę, zawieszenie stosowani umowy lub uznania jej za wygasłą;

-ograniczona w przypadku umów wielostronnych, bo wszystkie strony mogłyby działać przeciw sprawcy naruszenia; zawioszonoby w części lub całości traktat

-niemożliwa w stosunku do postanowienia ochrony jednostki ludzkiej w konwencjach humanitarnych,

-powołanie ekscerpcji nie może dotyczyć ius cogens (można zerwać stosunki dyplomatyczne ale nie można pozbawić dyplomatów immunitetu)

Guantanamo

-przykład ustalenia strefy zdemilitaryzowanej lub zneutralizowanej

-amerykańska baza na Kubie

-wydzierżawiona w 1900 na 99 lat, okres minął, ale baza nadal istnieje

Co stanowi ustanowienie obcej bazy wojskowej

Ograniczenie suwerenności, możliwe jest też wyłączenie tego obszaru spod suwerenności kraju przyjmującego

Suwerenność/niepodległość/niezależność/niezawisłość

-niepodległość - proces usamodzielniania się narodu tworzącego państwo,

=>sens negatywny, istotą jest niepodleganie innemu państwu lub jakiejkolwiek innej zewnętrznej władzy

=>pojęcie polityczne, faktyczna zdolność państwa do podejmowania decyzji państwowych

-suwerenność - wykonywanie pełni władzy przez państwo niepodległe

=>pojęcie prawne, podporządkowanie państwa wyłącznie prawu międzynarodowemu

-niezależność - zastosowanie do państwa, ale i innych form np. niezależny sportowy związek

-niezawisłość - zastosowanie do opisu statusu państwa, ale do określenia istoty konstrukcyjnej np. sądu

Historyczna ewolucja pojęcia suwerenności

1) występuje w charakterze uświadomionej idei

2) występuje w postaci cechy państwa

3) występuje jako cecha państwa przybiera postać zasady znajdującej swój wyraz w konstytucji

Warunki kompetentnej władzy

-wyłączna (inne podmioty nie mogą wykonywać konkurencyjnych kompetencji na terytorium państwa);

-pełna (suma wszelkich uprawnień władczych);

-samodzielna (państwo nie podlega nakazom władzy wyższej, wykonuje kompetencje w sposób uznaniowy; zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne państwa)

Definicja suwerenności wg Ludwika Erlicha

-samowładność = prawna niezależność od czynników zewnętrznych

-całowładność = kompetencja normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa

-suwerenność przejawia się więc w aspekcie zewnętrznym i wewnętrznym,

Teorie źródeł prawa międzynarodowego

-pozytywistyczna - wolontarystyczna

podstawą norm PM jest wola państw, wyrażona w sposób wyraźny albo w sposób milczący (dorozumiany)

-naturalistyczna - obiektywistyczna

podstawą czynniki niezależne od woli państw: przyrodzony porządek rzeczy, świata, wartości

Kiedy MTS nie może rozstrzygnąć sporu

-wobec braku norm umownych i zwyczajowych, bo nie ma podstaw wyrokowania

-orzecznictwo i doktryna nie są odrębnymi źródłami wyrokowania, mają służyć jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych, więc judykatura i doktryna nie są źródłami PM (1969 KW o prawie traktatów jest potwierdzeniem)

Koncepcja omnipotencji państwa

obejmowanie wszystkiego, tego też co się dzieje w organizacjach, gdyż pracują w nich obywatele jakichś państw

Kiedy ukształtowała się nietykalność przedstawicieli dyplomatycznych

po kazusie Matwiejewa

Zwyczaj międzynarodowy a zasada słuszności

-zwyczaj zachowuje charakter normatywny, zasada jest elementem pozaprawnym;

-art. 38 ust. 2 MTS rozstrzygnięcia oparte na słuszności są możliwe tylko w oparciu o zgodę stron, które biorą udział w sporze

Czy aby praktyka stała się prawem zwyczajowym konieczna jest sankcja

nie

zwyczaj salutowania banderą okrętom wojskowy przez handlowe

Normy zwyczajowe a ius cogens

-NZ można zmienić lub uchylić jeśli wszystkie państwa się na to zgodzą

-IC ich derogacja jest nielegalna

Definicja Marca Hudsona

1950 w ramach prac Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ

opracował konwencję dla ułatwienia dowodów na obowiązywanie norm PM

konieczne jest połączenie elementu materialnego (praktyki) z elementem psychologicznym, czyli poczuciem obowiązku stosowania się do sposobu postępowania określonego daną normą

Pogląd, że prawo zwyczajowe może powstać na praktyce jednorazowej

oświadczenie Thrumana, że wszystko na dnie i pod dnem szelfu kontynentalnego wzdłuż wybrzeży USA należy do USA - więc teraz prawo ma państwo nabrzeżne do "swoich" zasobów naturalnych

Kiedy sama praktyka udowadnia istnienie prawa zwyczajowego

-wyjątek, gdy praktyka państwa polega na powstrzymaniu (zaniechaniu) się od działania;

-STMS w sprawie statku Lotus - ustalił, że zaniechanie pozwala na udowodnienie istnienia PZ, tylko gdy jest podyktowane świadomością istnienia obowiązku zaniechania (gdy państwa się powstrzymują, bo uważają że wymaga tego prawo)

Persistent Objector

-państwo, które od początku przeciwstawia się powstaniu normy zwyczajowej

-opór przeciw poddaniu się normie musi być zdecydowany w stadium jej powstania

-wyklucza się milczące lub wyraźne uznania - wyłączenie państwa spod obowiązywania normy było zaakceptowane przez MTS

-pozycja Persistent Objector może być odrzucona przez społeczeństwo mn zwłaszcza w sprawie fundamentalnych zasad

Istnienie norm zwyczajowych bilateralnych

-potwierdził MTS

-trudno zaakceptować pogląd, że zawsze musi być więcej niż dwa państwa;

-jeśli mamy normę uniwersalistyczną, a państwo A i B stosuje regionalną, to państwo C musi ją zaakceptować, ale nie musi jej rozwijać i stosować w stosunku do innych państw

Czy dwie normy mogą wiązać państwo (szczegółowa i generalna)

-tak

-norma umowna nie w pełni pokrywa się ze zwyczajową (wtedy ta pozostaje w tle - art 31 konwencji o prawie traktatów);

-zasada równoległości między normami (traktatowa i zwyczajna), ale traktowana elastycznie w odniesieniu do każdej sprawy

-zasada dobrego prawa sprowadza się by było elastyczne, by je dostosować do zmieniającej się sytuacji (politycznej)

39

---