EX UNIVERSA THEOLOGIAE

1. Pojęcie teologii dogmatycznej, jej źródła, przedmiot, metoda i zadania.

A. Pojęcie.

Teologia = ho Theos + ho logos = nauka o Bogu

(teologia jest „odpowiedzialnym słowem o Bogu” - Walter Kasper)

Termin z myśli greckiej, najpierw narracja mityczne, u Arystotelesa filozoficzne dociekania nad światem boskim. Termin niespotykany w Biblii. Używany przez apologetów wczesnochrześcijańskich (Orygenes).

W MA - jako nauka na uniwersytetach (święty Anzelm - fides quaerens intellectum).

Dogmatyka

ta dogma - opinia, pewna ustalona prawda (dokein - wydawać się, zdawać się, być pewnym)

dogmat - prawda objawiona przez Boga i podawana przez Kościół do wierzenia

dogmatyka - Pierwszy raz - luterański teolog Calixt, 17 wiek

B. Teologia jako nauka

- Systematyczna i metodyczna refleksja nad nadprzyrodzoną rzeczywistością Bożą objawiona przez Boga.

- Nauka, w której rozum chrześcijański upewniony i oświecony światłem wiary, stara się myślą pojąć to, w co wierzy, czyli tajemnice objawione łącznie z ich konsekwencjami. (Y. Congar)

- Teologia jako nauka poszukuje rozumienia wiary w sposób metodyczny i systematyczny.

Trzy zasadnicze cechy teologii jako nauki:

• oczywistość wynikania (nie wyniku) - elementem weryfikującym jest źródło = Objawienie

• sprawdzalność wynikania

• metodyczność

Teologia jest nauką typu humanistycznego i odznacza się pewnością poznania (oczywistością), sprawdzalnością i metodycznością.

Konieczność wiary.

Cóż zatem wspólnego mają Ateny z Jerozolimą? (Tertulian)

C. Źródła i przedmiot

Jedynym i ostatecznym tematem teologii jest Bóg.

• źródło przedmiotowe - sam Bóg, konkretnie to, co objawił przez Pismo Święte i Tradycję = Objawienie (apokalipsis, revelatio).

Objawienie - łaskawe, osobowe i zbawcze ujawnienie się Boga w historii człowieka.

• źródła podmiotowe - rozum oświecony wiarą (nie filozofia Boga)

D. Metoda

Planowe i systematyczne postępowanie zmierzające do osiągnięcia określonych wyników badawczych dotyczących przedmiotu i celu.

Metody teologii dogmatycznej:

• pozytywna - czy?

• Spekulatywna - jak?

Obie metody maja dwie drogi poznawcze:

• odgórna - od Boga do człowieka

• oddolna - od człowieka do Boga

Inne metody:

• scholastyczna, dedukcyjna, redukcyjna, pozytywna, mieszana, hermeneutyczna, wnioskowania przez analogię.

E. Zadania

• wydobywać z objawienia prawdy o charakterze doktrynalnym

• włączać te prawdy w historię zbawienia i przedstawiać je w sposób systematyczny

• koncentrować prawdy wokół jednej - teocentryzm, chrystocentryzm, antropocentryzm

• lepiej wyrażać Bożą rzeczywistość objawioną

• wiązać dogmat z życiem

• rola apologetyczna

• określać kwalifikacje teologiczne

• de fide divina catholica definita

• de fide divina catholica

• de fide divina

• de fide ecclesiatica

• fidei proxima

• theologice certa

• i inne

2. Boży plan zbawienia

Podstawowy tekst biblijny: Ef 1, 3 - 14:

Bóg w Chrystusie wybrał nas przed założeniem świata, byśmy byli święci i nieskalani przed Jego obliczem, z góry przeznaczeni Jego zamiarem do tego, byśmy istnieli ku Jego chwale.

Boży plan realizowany w historii = historia zbawienia, czyli ekonomia zbawienia.

Podział I - 5 etapów historii zbawienia

1. od stworzenia świata do Abrahama

2. od Abrahama do Przymierza Synajskiego

3. od Przymierza Synajskiego do Chrystusa

4. Osoba i odkupieńcze dzieło Boga - Człowieka

5. paruzja Chrystusa i czasy ostateczne

Podział II - przymierza Boga z człowiekiem

1. ekonomia prawa natury - od stworzenia świata do Abrahama - przymierze z Adamem i Noem

2. ekonomia prawa Mojżeszowego - od Abrahama do Chrystusa - przymierze z Abrahamem i Mojżeszem

3. ekonomia Nowego prawa Ewangelii - od Wcielenia do Paruzji

Boży plan realizowany jest w historii człowieka, posiada strukturę osobowego dialogu (Objawienie i łaska Boża oraz wolność człowieka).

Szczytowym momentem historii zbawienia jest Wcielenie i odkupienie dokonane przez Chrystusa - Jezus Chrystus jest centrum historii i kosmosu (JP2, RH 10)

3. Personalistyczna koncepcja wiary chrześcijańskiej

Wiara:

• odpowiedź człowieka na zaproszenie Boga do wspólnoty z Nim (zaproszenie zawarte w Objawieniu, które jest inicjatywą Boga);

• osobowe przylgnięcie człowieka do Boga;

• komunia z Chrystusem w Kościele (J. Ratzinger)

Wiara jest przede wszystkim łaską (Synod w Orange, 529) - por. wyznanie wiary Piotra: „nie objawiły ci tego ciało i krew, lecz Ojciec” Mt 16, 17.

Niemniej wiara jednak jest wydarzeniem autentycznie ludzkim - angażuje ludzką wolność, rozum, wolę, postępowanie.

Personalistyczne (osobowe, ludzkie) rozumienie wiary jest zasługą Soboru Watykańskiego II - „Dei Verbum”

• akt całej osoby ludzkiej, oddającej się osobowemu Bogu (osoba człowieka i Osoba Boga)

• powierzenie się z wolnej woli objawiającemu się Bogu

W ten sposób Vaticanum II równoważy wcześniejsze interpretacje wiary - zbyt intelektualistyczne lub zbyt uczuciowe:

• po Vaticanum I (1869 - 1870) Kościołowi zagroził modernizm - decydująca rola uczuć w wierze

• w odpowiedzi Kościół musiał podkreślić intelektualną stronę wiary (przysięga antymodernistyczna - „wiara rozumowym uznaniem prawdy”)

Wiara jako postawa człowieka:

1. wolność - wolna wola człowieka

2. zaangażowanie władz duchowych - rozumu i woli: „Wiara jest aktem rozumu, przekonanego o prawdzie Bożej z nakazu woli, poruszonej łaską przez Boga” - święty Tomasz z Akwinu, „Summa theologiae”, II - II, 2, 9.

Autentycznie ludzka, personalistyczna wiara nie może ograniczać się jednak do samego aktu: „Wierzysz, że jest jeden Bóg? Słusznie czynisz - lecz także złe duch wierzą i drżą”, Jk 2, 19)

3. ufna nadzieja

4. posłuszeństwo Bogu - integralny i konieczny element wiary - życie według Jego woli

W personalistycznej interpretacji wiara:

• jest relacją między osobą ludzka a Osobą Boga;

• przeżywana jest w relacji do innych osób - Kościół;

• staje się treścią życia - według wiary dokonujemy codziennych wyborów (egzystencjalne znaczenie wiary);

• jest dzielona - świadectwo;

• jest dynamiczna - jak cały człowiek podlega tak kryzysom, jak i rozwojowi;

Wiara jest pierwszą z cnot, w których wyraża się stosunek człowieka do Boga (stąd nazwa: teologalne). Nadzieja i miłość wypływają z wiary jakby z konieczności.

4. Wartość i rozwój dogmatów

Dogmat - oficjalne sformułowanie treści Objawienia Bożego, dokonane przez Nauczycielski Urząd Kościoła w powszechnym nauczaniu, zobowiązujące cały Kościół do nieodwołalnego przylgnięcia do tychże dogmatów przez wiarę.

Kościół formułuje dogmaty mocą otrzymaną od Chrystusa.

Dogmaty istnieją w ścisłym związku z naszym życiem - są światłem na drodze naszej wiary.

Cel dogmatu: wierne zachowanie Ewangelii:

„Ale gdybyśmy nawet my lub anioł z nieba głosił wam Ewangelię różną od tej, którą wam głosiliśmy - niech będzie przeklęty!” (Ga 1, 8)

Pierwsze dogmaty (choć wówczas tego słowa nie używano) stanowią orzeczenia soborów w Nicei (325 - Chrystus współistotny Ojcu), w Efezie i Chalcedonie (431 i 451 - Człowieczeństwo i Bóstwo Jezusa).

Ostatnie dogmaty:

• Sobór Watykański I 1869 - 1870: nieomylność papieża

• Pius XII 1950: wniebowzięcie Maryi.

Dogmaty nie dają oczywiście pełnego i systematycznego poznania objawionej rzeczywistości Bożej, dają ja poznać jedynie częściowo, są jednak prawdziwe i owocne dla duchowego życia człowieka.

Każdy dogmat posiada formułę dogmatyczną. Formuła pisuje obiektywną rzeczywistość Boża, niezależnie od wiary czy uczuć człowieka.

Formuły podlegają rozwojowi, doskonaleniu:

• rozwój ilościowy - zakończony wraz ze śmiercią ostatniego Apostoła (święty Jan Apostoł, rok ok. 100)

• rozwój jakościowy - pogłębianie objawionych prawd

Przyczyny rozwoju:

• działanie Ducha Świętego

• ekspansja poznawcza ludzkiego rozumu

• życie Kościoła

• błędy i herezje

• czynniki różne - społeczne, ekonomiczne

Teorie rozwoju dogmatów (czyli w jaki sposób człowiek pogłębia dogmat):

• teoria intelektualistyczna - rozum

• egzystencjalna - wola, intuicja

• eklektyczna - wszystkie władze człowieka

Sobór Watykański II, określany przez Jana XXIII jako duszpasterski, nie sformułował żadnego dogmatu, skupiając się na „przetłumaczeniu” nauki wiary na język współczesny.

Tradycja i Pismo Święte - wspólne źródło dwóch różnych sposobów przekazywania.

5. Teologiczna nadzieja i miłość

Nadzieja

Jedna z trzech cnót teologicznych - wyrażających stosunek człowieka do Boga

Nadzieja wypływa z wiary, w życiu wiecznym skończy się - zostanie urzeczywistniona.

Nadzieja = widzenie w Bogu najwyższego i upragnionego Dobra, Dawcę obietnicy zbawienia już dokonanego w Chrystusie, a zarazem ciągle realizowanego.

Dwa elementy nadziei:

1. pragnienie Boga

2. ufność wobec Boga

Współczesna teologia podkreśla dwie sprawy:

• nadzieja zwraca się ku Bogu osobowemu, jest zaufaniem Komuś (nie nadzieją „na coś”)

• nadzieja powinna kształtować życie chrześcijanina, zbawienie jest bowiem już aktualne („już i jeszcze nie”)

Przedmiot nadziei:

1. Bóg - szczęście wieczne człowieka

2. dobra nadprzyrodzone i przyrodzone - pomocne w osiągnięciu celu numer 1.

Nadzieja odnosi się do szczęścia eschatologicznego, które jest Bożym darem, jest królowaniem Boga na wieki - jest „jeszcze nie”. Jednocześnie nadzieja jest „już” - zbawienie już się rozpoczęło.

Dzięki autentycznej wierze nadzieja staje się pewnością osiągnięcia zjednoczenia z Bogiem. Pewność ta oparta jest na Bożych przymiotach:

• wierności

• wszechmocy

• prawdomówności

Przymioty chrześcijańskiej nadziei:

• nadprzyrodzoność - nadzieja to łaska Ducha Świętego

• dobrowolność i rozumność

• „ryzyko” - postawienie wszystkiego na Boga

• pewność

Nadzieja - jako istotny element wiary - jest konieczna do zbawienia.

Nadzieja jest utracalna przez grzech świadomej rozpaczy, czyli przez zanik ufności, co jest konsekwencją utraty wiary.

Miłość

• upodobanie w Bogu i wypełnianie Jego woli

• stan nadprzyrodzonej przyjaźni z Bogiem

Największa cnota teologalna, wypływającą z łaski wiary, bezwzględnie wieczna. Istota chrześcijaństwa: „Będziesz miłował Pana Boga swego... To jest największe i pierwsze przykazanie” (Mt 22, 37 - 40; por. Pwt 6, 5). Sama wiara, bez nadziei i miłości, nie czyni człowieka członkiem Kościoła.

Struktura cnoty miłości:

• sfera wartości - nic nad Boga

• sfera moralna - posłuszeństwo

• sfera ontologiczna - fundament

Motywem cnoty miłości jest sam Bóg jako:

• nieskończona Dobroć

• najdoskonalsza Miłość

• największe Miłosierdzie

Konieczność miłości do zbawienia.

Utracanie miłości przez grzech - świadome nieposłuszeństwo, odmówienie miłości Boga.

Miłość Boga i człowieka jest czymś jednym. Chrystus, który najpełniej objawił Miłość, związał ze sobą oba przykazania miłości Boga i bliźniego (por. 1 J 4, 20).

6. Naturalna poznawalność Boga

„Naturalnym światłem rozumu ludzkiego można z rzeczy stworzonych w sposób pewny poznać Boga, początek i cel wszystkich rzeczy” - Sobór Watykański I (dogmat wiary z powszechnego nauczania - de fide divina catholica definita). Człowiek posiada tę zdolność, ponieważ jest stworzony na obraz Boży.

Może poznać istnienie Boga bez względu na wiarę i łaskę.

Nauka o naturalnym poznaniu Boga:

1. Pismo Święte:

- „Od stworzenia świata niewidzialne Jego przymioty stają się widzialne dla umysłu przez Jego działa” (Rz 19 - 20)

- „Bo z wielkości i piękna stworzeń poznaje się przez podobieństwo ich Stwórcę” (Mdr 13, 1 - 9)

2. Ojcowie Kościoła: Justyn, Ireneusz z Lyonu, Tertulian, Augustyn

3. Tomasz z Akwinu - pięć dróg poznania Boga

4. Sobór Watykański I (zob. wyżej)

5. Sobór Watykański II, Jan Paweł II: „Fides et ratio”

W filozofii (bo naturalna poznawalność Boga to jej dziedzina) kilka stanowisk na temat możliwości poznania Boga:

• możliwość całkowitego poznania Boga ze względu na podobieństwo między Bogiem a człowiekiem.

• agnostycyzm - niemożliwość poznania - całkowita przepaść między Bogiem a człowiekiem

• stanowisko pośrednie - nasze - Boga można poznać, ale nie jest możliwe zgłębienie Jego tajemnicy

Możemy mówić o teologii:

• apofatycznej - negatywnej - metoda negacji, paradoksu, kontemplacja mistyczna (na Wschodzie)

• katafatycznej - pozytywna - można Boga określić (myśl aryst. - tomistyczna)

Augustyn mówił o „uczonej niewiedzy” - „Boga lepiej się poznaje, gdy się Go nie zna”

Mikołaj z Cuzy - Bóg połączeniem tego, co sprzeczne („cointidentia oppositorum”) - sprawiedliwość i miłość

S. Kierkegaard - Bóg przedmiotem wiary, nie poznania

Narzędziem poznania jest ludzki rozum:

• poznanie dyskursywne - Anzelm, Tomasz

• poznanie intuicyjne - Augustyn, Pascal,

Punktem wyjścia tego poznania jest stworzenie:

1. świat materialny

A. Pięć dróg świętego Tomasza: z ruchu, z pojęcia przyczyny sprawczej, z bytu przygodnego i koniecznego, ze stopni znajdujących się w rzeczach, z zarządzania rzeczami.

(Arystoteles - Primus Movens - pierwszy Poruszyciel)

B. Argument z entropii i rozszerzającego się wszechświata

2. człowiek

1. Dowód ontologiczny świętego Anzelma z Canterbury

B. Argument z pragnienia szczęścia, z poczucia obowiązku, z praw myślenia, z doświadczenia religijnego (człowiek otwarty na Boga, obdarzony zmysłem religijnym zadaje sobie pytania o istnienie Boga, o swój początek i swoje przeznaczenie).

Świat i człowiek nie mają w sobie ani przyczyny ani celu, ale uczestniczą w Bycie samym w sobie (czyli w Bogu). Dlatego różnymi drogami człowiek może dojść do poznania istnienia rzeczywistości, która jest pierwszą przyczyną i ostatecznym celem wszystkiego, „a którą wszyscy nazywają Bogiem”.

Naturalne poznanie Boga odkrywa Jego:

• atrybuty negatywne: niezłożony, niezmienny, nieograniczony, niematerialny

• atrybuty pozytywne: jedność, jedyność, Prawda, Dobro, Osoba

Do pełniejszego poznania Boga konieczne jest Jego Objawienie.

7. Nadnaturalna poznawalność Boga

Dokonywane przez akt wiary = przez rozum oświecony łaską.

„Teraz widzimy jakby w zwierciadle, niejasno” (1 Kor 13, 12).

Człowiek mocą swego rozumu mógłby dojść do prawdziwego i pewnego poznania Boga (poznanie naturalne). W praktyce jednak ludzki umysł, obarczony grzechem, trudnościami zmysłów i wyobraźni, ulega łatwo błędom. Z tego powodu, aby bez błędu i z pewnością poznać Boga, a także prawdy religijne i moralne, każdy człowiek potrzebuje światła Objawienia.

Poznanie nadnaturalne to przyjęcie przez wiarę Bożego Objawienia - sam Bóg pozwala się poznać. Objawił się w pełni, posyłając swego Syna, który jest ostatecznym Słowem Ojca.

Poznanie nadprzyrodzone - potrójny charakter:

1. Poznanie przez wiarę - spotkanie dwóch osób: Boga i człowieka (personalistyczny charakter poznania). Ma charakter egzystencjalny i rozwojowy - w miarę rozwoju wiary wzrasta poznanie wiary.

Cechy:

• niejasność - „obscuritas fidei - ciemności wiary” - nie jest widzeniem twarzą w twarz

• niedoskonałość

• stanowi wstęp do poznania eschatologicznego

2. Poznanie mistyczne - poznanie przez wiarę, w którym usunięta została wszelka niejasność. Występowanie doznań mistycznych.

Cechy:

• oczywiste doświadczenie obecności Boga

• nie zwiększa wiedzy, ale miłość

• niezależne od woli człowieka (jest wyjątkowym darem)

3. Poznanie eschatologiczne - widzenie twarzą w twarz, w Królestwie Boga.

8. Natura Boga i jej przymioty.

Natura = istota, własność stanowiąca o specyfice danego bytu

W Bogu istota utożsamia się z Jego przymiotami, każdy przymiot tworzy Jego naturę (Bóg jest Miłością, Mądrością).Mówimy jednak o przymiotach, gdyż każdy z nich wyraża coś innego, uzupełniając się zaś, tworzą niedoskonały obraz.

W filozofii scholastycznej pytanie o to, który przymiot najważniejszy:

• Dobroć - Bonawentura, Duns Szkot

• Nieskończoność - Ockham

• Samoistność pełni istnienia - Tomasz z Akwinu (istotą Boga jest istnienie samoistne)

Uwaga! Prezentujemy poniżej dwa podziały przymiotów Boga (nieznaczna różnica):

1. Podział na przymioty bytowe i operatywne (związane odpowiednio z naturą i z działaniem).

2. Podział według związku przymiotów z istotą, rozumem i wolą Boga.

1. PODZIAŁ NA PRZYMIOTY BYTOWE I OPERATYWNE

- ZWIĄZANE Z NATURĄ I Z DZIAŁANIEM.

Przymioty

bytowe - związane z istnieniem	operatywne - związane z działaniem
1. prostota 2. niezmienność 3. wiekuistość 4. niezmierzoność i wszechobecność 5. pierwsza prawda 6. najwyższe dobro 7. jedność i jedyność 8. nieskończona doskonałość	1. życie 2. wiedza 3. wola wszechmoc wolność

I. Przymioty bytowe

1. Prostota

Bóg jest bytem samoistnym, nikt go nie stworzył, dlatego jest niezłożony (Pneuma; Jestem, który Jestem)

• fizyczna (nie ma ciało - dusza)

• ontologiczna (substancja - przypadłość, Byt Aktualny)

• moralna (dobro - zło)

• logiczna (umysł - myśl)

Jednolitość bytowa, siła, wielkość

2. Niezmienność

Brak zmiany i rozwoju - Bóg nie ma braków (aktualny stan Boga), nie musi się rozwijać, zawiera pełnię bytu.

3. Wiekuistość

• brak początku i końca (w sensie historycznym)

• nieograniczone posiadanie życia (w sensie metafizycznym)

• jest, a nie staje się - równoczesne istnienie całości

4. Niezmierzoność i wszechobecność

• żadnych granic

• jest zawsze i wszędzie:

• przez wiedzę - wszystko poznaje

• przez moc - wszystko podtrzymuje

• jest we wszystkim - immanencja

• wszystko przewyższa - transcendencja

5. Pierwsza prawda

• tożsamość umysłu i Bytu Bożego

• nie ma w nim podziału na poznawanie i rzeczywistość poznawaną

• pełnia prawdy:

• ontologicznej - Byt doskonały

• logicznej - Myśl (Logos) tożsamy z Istotą

• moralnej - nie może skłamać

6. Najwyższe Dobro

• jako najdoskonalszy Byt (ontologicznie)

• jako świętość (moralnie)

• przyczyna sprawcza wszelkiego bytu

7. Jedność i jedyność

• Byt wyłączny - niepowtarzalny, nie ma innego takiego bytu

• Byt niezłożony - absolutnie prosty

8. Nieskończona doskonałość

• zawiera się w Nim wszystko, co jest z dobra i z bytu

II. Przymioty operatywne (związane z działaniem)

1. Życie

• życie w pełni samoistne - od nikogo nie pochodzi

• życie nieograniczone, duchowe

• sam Bóg jest życiem

2. Wiedza

• najpełniejsza i najdoskonalsza wiedza

• nieograniczone poznanie samego Siebie; bytów, które były, będą, mogłyby być; czynów człowieka zależnych od ludzkiej woli.

3. Wola

Bóg posiada wolę - relacja ku dobru - duchowa władza, wyrażającą się w chceniu i decydowaniu (to dogmat).

Nie chce On nigdy zła moralnego stworzeń = grzechu, choć dopuszcza je (dopust Boży).

Wszechmoc

• wszystko czyni własną mocą (nie czyni jednak tego, co sprzeczne samo w sobie lub z Jego Bożą naturą)

Wolność

• czyni zawsze to, co jest zgodne z Jego naturą

2. PODZIAŁ WEDŁUG ZWIĄZKU PRZYMIOTÓW Z ISTOTĄ, ROZUMEM I WOLĄ BOGA.

Przymioty Boga

złączone z:

Istotą	Rozumem	Wolą
niezłożoność niezmienność niezmierzalność i wszechobecność jedność i jedyność pełnia prawdy najwyższe dobro	życie wiedza i mądrość	świętość wszechmoc wolność

9. Tajemnica Trójcy Świętej - Bóg jeden w Trójcy Osób

Jest Jeden Bóg w Trzech Osobach - Tajemnica Trójcy Świętej to centrum wiary i życia chrześcijańskiego, najbardziej podstawowa w hierarchii prawd wiary.

Tajemnica wiary w sensie ścisłym - wewnętrzność Bożego bytu, niedostępna dla samego rozumu - nie może być poznana, jeśli nie jest objawiona przez Boga.

Absolutna Tajemnica istnienia Trójcy i jej całkowitej treści. Dzięki wierze rozum poznaje, co stanowi Trójcę (Trzy Osoby i jedna natura), stwierdza niesprzeczność, odnajduje analogie ze światem stworzonym.

A. Objawienie Boga jako Trójcy.

Podstawowe momenty Objawienia:

• Chrzest w Jordanie

• Nakaz chrzcielny - Mt 28, 19 („w imię - eis to onoma” to liczba pojednyncza + wielość Osób) - klasyczna formuła trynitarna

• Przemienienie Pańskie (Mt 17, 1- 9)

Ważne doksologie Pawłowe - 1 Kor 12, 4 - 6; 2 Kor 13, 13

A. I. Ojciec objawiony przez Syna.

Bóg jest Ojcem - Ojcem ludzi, Stwórcą świata. Jezus objawił jednak niezwykły sens Ojcostwa Boga: Bóg jest Ojcem Swego jedynego Syna, Jezus zaś jest Synem jedynie w relacji do swego Ojca.

(„Nikt nie zna Syna, tylko Ojciec, ani Ojca nikt nie zna, tylko Syn”, Mt 11, 27).

Dlatego Apostołowie wyznają Jezusa jako Słowo, które było u Boga i jest Bogiem (por. J 1, 1)

• Sobór w Nicei 325 - Syn jest współistotny Ojcu („homousios”)

• Sobór Konstantynopolu 381 - wierzę w Syna Bożego Jednorodzonego, który z Ojca jest zrodzony przed wiekami

A. II. Ojciec i Syn objawieni przez Ducha.

Jezus zapowiada zesłanie „innego Parakleta” (J 14) - oto Objawienie Ducha jako odrębnej Osoby Boga.

Zesłanie Ducha Świętego pełnym objawia w pełni Tajemnicę Trójcy. Duch jest Duchem Ojca i Syna.

• Sobór Konstantynopolu II 381 - wierzymy w Ducha Świętego, który od Ojca pochodzi

• „Credo” łacińskie - od Ojca i Syna („filioque”) - dogmatycznie wyznał to już papież Leon Wielki w 447, ostatecznie precyzuje to Sobór Florencki 1439.

ST mówił o jednym Bogu, występują w nim jednak pewne idee, które można uznać za dalekie przeczucia tajemnicy Trójcy („praevestigia” - przesłanki):

• Mądrość Boża - tak upersonifikowana, że stanowi jakby odrębną Osobę (Mdr 7, 21 - 8, 8)

• Duch Boży - (Iz 11, 2 - 3; por. Łk 4, 1 - 2)

• Anioł Jahwe

• Słowo Boże

B. Trójca Święta w nauce wiary

Udzielanie chrztu „w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego” Mt 28, 19 - prawda o Trójcy obecna od początku Kościoła, sformułowana na pierwszych Soborach.

Rozwija własną terminologię (za pomocą pojęć filozoficznych):

• substancja (istota, natura) - określenie Boskiego Bytu e jego jedności

• osoba (hipostaza) - określenia Ojca, Syna i Ducha w tym, czym się różnią między sobą

• relacja - rozróżnienie Osób opiera się na Ich wzajemnym odniesieniu do siebie

Wyrażenie o Trzech Osobach nie jest biblijne, lecz pochodzi z końca II wieku - Tertulian.

Prawda o Trójcy - dogmat „de fide divina catholica definita” (ale nauka o relacjach to powszechna nauka teologów)

C. Dogmat Trójcy Świętej

Jedność	Różnica	Relacja
Trójca jest jednością	Osoby Boskie rzeczywiście różnią się między sobą	Osoby Boskie pozostają we wzajemnych relacjach

1. Trójca jest Jednością

• nie wyznajemy trzech bogów, ale Jednego Boga w trzech Osobach: Trójcę współistotną

• Osoby Boskie nie dzielą między siebie jedynej Boskości, ale każda z nich jest całym Bogiem

• Każda z Trzech Osób jest substancją Bożą - jedna natura

2. Osoby różnią się między sobą

• Ojciec i Syn, i Duch to nie tylko imiona oznaczające różne sposoby istnienia Boskiego Bytu, ale to imiona Trzech różnych Osób

• Różnią się między sobą relacjami pochodzenia:

• Ojciec rodzi

• Syn jest rodzony (synod w Toledo 675)

• Duch pochodzi

• Trzy Osoby w Bogu współprzenikają się (perychoreza), dlatego są równe w działaniu - dogmat de f.d.c. definita

3. Osoby pozostają we wzajemnych relacjach

Nauka świętego Augustyna:

• Bóg Ojciec poznając siebie, wypowiada Słowo, rodząc Syna - przekazuje Mu w całości swą Boską naturę

• Syn zatem pochodzi od Ojca przez prawdziwe zrodzenie, różni się wyłącznie tym, że pochodzi od Ojca

• Ojciec i Syn miłują się miłością najdoskonalszą i wyrazem tej miłości jest Duch

• Duch ma tę samą naturę, a różni się pochodzeniem od Ojca i Syna

OJCIEC

DUCH

SYN

(powszechna nauka teologów)

D. Dzieła Boże i posłanie trynitarne.

• Bóg jest Miłością, chce nam udzielać chwały swego szczęśliwego życia

• Cała ekonomia Boża jest wspólnym dziełem trzech Osób Boskich

• Życie chrześcijańskie jest komunią z każdą z Osób Bożych

• Celem ekonomii Bożej jest wejście stworzeń do doskonałej jedności Trójcy Świętej

Bóg zbawiający, Jeden w Trójcy, ukazał się w historii zbawienia NT w trojakiej relacji zbawczej do człowieka:

1. Bóg ponad nami - Ojciec, który świat stworzył i go zbawia

2. Bóg z nami - Syn, Emmanuel, realizuje zbawczy plan Ojca, jedyny i doskonały Pośrednik

3. Bóg w nas - Duch, czyni człowieka świątynią Boga, dzieckiem Bożym

Oto współczesny model mówienia o Trójcy, w którym punktem wyjścia jest Osoba. Model ten kwestionuje stwierdzenie „opera Dei ad extra sunt communia”, gdyż:

• Wcielenie było rzeczywistym dziełem tylko Drugiej Osoby Bożej

• Duch Święty zamieszkuje człowieka (a nie cała Trójca)

To nie apriopriacja, ale prioprium, czyli rzeczywiste działanie.

Teologia średniowieczna ustaliła, iż działania Boga na zewnątrz są wspólne: „opera Dei ad extra sunt communia”, jednak poprzez przypisywanie (apriopriację) można - znacznie upraszczając - powiedzieć, że:

• Ojciec stworzył

• Syn odkupił

• Duch uświęca

Model klasyczny zbudowany został w oparciu o naturę. Rahner kwestionuje jego słuszność - wszak Wcielenie było rzeczywistym dziełem jedynie Chrystusa, i to nie przez przypisywanie.

Model klasyczny rozpatrywał także posłannictwo Osób Boskich:

• Ojciec posyła

• Syn posyła i jest posłany

• Duch jest posłany

widzialne substancjalne	Widzialne niesubstancjalne	Niewidzialne
Syn Boży - Wcielenie - Odkupienie	(charakter symboliczny) Duch Święty: - Chrzest w Jordanie - gołąb - Przemienienie - obłok - Zesłanie - płomienie	Zamieszkiwanie Osób Bożych w człowieku (wschodnia teologia przebóstwienia)

Znaczenie Trójcy dla życia chrześcijanina:

• człowiek stworzony na obraz Boga jest powołany do życia we wspólnocie: małżeństwo, rodzina, Kościół, naród

• Trójca zamieszkuje przez Duch a w człowieku - świątynia Ducha

E. Herezje trynitarne:

Błędy trynitarne
Jedność z wykluczeniem wielości Osób		Wielość kosztem jedności Osób
Monarchianizm	Jeden Bóg potrójny w działaniu, Syn i Duch to Jego moc (forma dynamiczna); potrójne sposoby objawienia się Boga, jako Duch uświęci, jako Syn odkupi (f. modalna)	Subordynacjonizm	Syn i Duch mniej doskonali od Ojca
Sabelianizm	Bóg trojaki jedynie przez działanie (jako Stwórca, Zbawca i Uświęciciel)	Arianizm	Bóg jeden, niestwo- rzony, niezrodzony, nie był Ojcem od po- czątku, ale od zrodze- nia Syna, Syn nie jest równy Ojcu, nie z substancji Ojca.
Patrypasjanizm	W Chrystusie urodził się, żył i umarł Bóg Ojciec	Aecjanie	Chrystus stworzeniem Ojca (skrajny arianizm)
Adopcjanizm	1. Jezus wyłącznie człowiekiem zaadop- towanym przez Boga; 2. Jezus to przybrany Syn Boży, choć współistotny	Unitarianie	Bracia polscy, Chrys- tus jedynie człowie- kiem, podniesionym do godności bóstwa po zmrtwychwstaniu, Duch jest mocą Bożą.
Świadkowie Jehowy	Jezus nie był równy Ojcu, Duch to bezosobowa moc	Tryteizm

Poprawne rozumienie objawienia o Trójcy jest fundamentem właściwej nauki o odkupieniu (misterium salutis) - gdyby Chrystus nie był Bogiem, a jedynie stworzeniem Ojca, nie mógłby doskonale pojednać ludzi z Bogiem (Atanazy)

Trójca ekonomiczna jest Trójcą immanetną i odwrotnie - Bóg działa w historii jako Ojciec, Syn i Duch. Działa tak, bo sam w sobie taki jest

10. Nauka katolicka o stworzeniu a nauka o przyrodzie

„Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię” (Rdz 1, 1) - stworzenie jest początkiem historii zbawienia, osiągającej punkt kulminacyjny w Chrystusie. Stąd tak ważne miejsce nauki o początku w teologii.

Równocześnie początek świata jest obiektem zainteresowania nauk przyrodniczych - już od czasów pierwotnych mitów i greckiej filozofii. Teologia i nauki przyrodnicze nie stoją jednak w sprzeczności - badają jeden problem, ale w innych aspektach. Teologia szuka odpowiedzi na pytanie nie kiedy i w jaki sposób wyłonił się kosmos, kiedy pojawił się w nim człowiek, ale jaki jest sens tego początku:

• czy rządzi nim przypadek, anonimowa konieczność czy transcendentny, rozumni i dobry Byt?

• jeśli zaś świat jest dziełem tego Bytu, to dlaczego istnieje zło i czy można się od niego wyzwolić?

Wiara chrześcijańska od początku została poddana konfrontacji odpowiedziami na pytania o pochodzenie świata, różnymi od jej odpowiedzi:

• panteizm

• emanacja

• dualizm, manicheizm

• materializm

Uroczyste określenie wiary w stworzenie świata przez Boga:

• Sobór Laterański IV (1215)

• Sobór Watykański I (1869 - 1870)

Rozum ludzki jest zdolny do odnalezienia odpowiedzi na pytanie o początek, choć to poznanie jest często zaciemniane i błędne. Dlatego z pomocą przychodzi Objawienie.

A. Katolicka nauka o stworzeniu.

„Bereszit bara Elohim” - na początku Bóg stworzył niebo i ziemię

1. wieczny Bóg dał początek wszystkiemu, co istnieje poza Nim („na początku” - przed wszystkimi bytami).

2. tylko On jest Stwórcą („bara” - ma zawsze jako podmiot Boga)

3. całość tego, co istnieje („niebo i ziemia”), zależy od Tego, który dał istnienie

• stworzenie jest dziełem całej Trójcy - „Wszystko przez Nie [Słowo] się stało” (J 1, 2); „W Nim wszystko zostało stworzone” (Kol 1, 16); Duch „Creator”, „Pantokrator”

• świat został stworzony dla chwały Boga - by ją ukazać i udzielić jej

Troska Boga jest zbawienie człowieka, Jego chwałą jest człowieka usprawiedliwiony, celem człowieka jest udział w życiu Bożym.

Tajemnica stworzenia:

• Bóg stwarza przez mądrość i miłość

• „creatio ex nihilo” (2 Mch 7, 22 - 23. 28)

• Bóg stwarza świat uporządkowany i dobry - według „miary i liczby, i wagi” (Mdr 11, 20)

• Bóg jest transcendentny wobec stworzenia i jest w nim obecny

• Bóg podtrzymuje i prowadzi swe stworzenie „creatio continua”

Przymioty aktu stwórczego:

- duchowość - Bóg stwarza postanowieniem swej woli - „rzekł i stało się”

- niekomunikatywność - nieprzechodniość - tylko i wyłącznie Bóg

- trwałość - Bóg nie jest zegarmistrzem, ale podtrzymuje świat

Współdziałanie Boga z czynnościami stworzeń:

• człowiek na obraz i podobieństwo Boże (Rdz 1, 27), pan świata stworzonego, współdziała z Bogiem w dziele stworzenia

Stworzenie czasu:

- czas - wyznaczany przez zmianę bytów stworzonych - Bóg Stwórca jest Panem czasu

Dwa opisy stworzenia świata w Rdz:

• Rdz 1 - tradycja kapłańska, młodsza, V wiek, („Heksahemeron”)

• Rdz 2, 4 - 25 - jahwistyczna, starsza, X wiek

B. Teologia wobec nauk przyrodniczych.

Niesprzeczność między wiarą w stworzenie świata a teorią ewolucji - wiara dotyczy Boga Stwórcy jako ostatecznej przyczyny istnienia świata, teoria ewolucji próbuje wyjaśnić sposób powstawania i rozwoju świata.

Teoria ewolucji (Karol Darwin, „O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego”, 1859) często wykorzystywana przeciw wierze, powszechnie zwalczana przez niektórych członków Kościoła. Obecnie nie widzi się sprzeczności, nawet są próby pogodzenia teorii z biblijny opisem stworzenia (T. De Chardin, K. Rahner). Minęła moda na materialistyczny mechanicyzm.

Badania nauk przyrodniczych wykazuję, że świat miał początek (kreacjonizm) - około 15 miliardów lat temu cząstka kwarku i gluonu się rozpękła. Zgodnie z II zasadą termodynamiki kiedyś się zakończy.

Powstanie życia na ziemi ~ 4, 5 miliarda lat temu.

Niesprzeczność między wiarą a naukami przyrodniczymi
Nauka wiary	Nauki przyrodnicze
Dotyczy Boga Stwórcy jako ostatecznej Przyczyny istnienie świata	Próbuje wyjaśnić sposób powstawania i rozwoju świata
Empirycznie niesprawdzalna, nie może być ani potwierdzona, ani zakwestionowana przez n. przyr.	Potwierdzona przez ustalone fakty zmienności form życia, empirycznie sprawdzalna
Nie oznacza, że Bóg w jednym momencie uczynił taki świat, jaki widzimy obecnie, ani że nie dał mu możliwości rozwoju, albo że wszystkie rzeczy nie mają właściwych sobie przyczyn	Nie wyjaśnia, dlaczego byty ulegają zmianom, jaka jest ostateczna przyczyna ich istnienia, nie rozwiązuje metafizycznego problemu genezy świata ani jego wiekuistości.

11. Nauka katolicka o pochodzeniu pierwszych ludzi a nauki przyrodnicze. Problem ewolucji.

Człowiek został stworzony przez Boga na Jego obraz i podobieństwo.

Jedynie człowiek wezwany jest do uczestniczenia w życiu Bożym przez poznanie i miłość.

Punktem wyjścia jest Rdz 1 - 2:

• Bóg działał w stworzeniu człowieka w szczególny sposób

• Wyraźna różnica między człowiekiem a światem roślin i zwierząt - człowiek ma panować

• Na Boży obraz i podobieństwo (Ireneusz):

• Obraz - naturalne podobieństwo - rozum i wola

• Podobieństwo - nadprzyrodzone podobieństwo - synostwo Boże

• Zróżnicowanie człowieka co do płci - mężczyzna i kobieta -

• monogamiczny charakter związku

• równość i odmienność chciane przez Boga

• jedno dla drugiego - jedność we dwoje

• Integralna natura człowieka - ciało i duch

„Tajemnica człowieka wyjaśnia się dopiero w tajemnicy Słowa Wcielonego” (KDK 22).

Do czasów Darwina przekonanie o nieprzekraczalnym progu między człowiekiem a pozostałymi gatunkami. Prawo ewolucji wykazało, iż jeden gatunek może przechodzić w drugi. Kilka odmian teorii ewolucji:

• umiarkowana - ewolucja jedynie somatycznej (fizycznej) strony człowieka

• skrajna - cielesna i duchowa ewolucja człowieka

Darwin odnosił swą teorię jedynie do sfery fizycznej, dopiero Herbert Spencer (+ 1903) przeniósł ją do sfery psychicznej.

Teologiczny monogenizm:

„On z jednego człowieka wyprowadził cały rodzaj ludzki” (Dz 17, 26).

• rodzaj ludzki stanowi jeden gatunek i wywodzi się z jednej pary = jedność, równość, braterstwo.

• to nie dogmat - nauka na ten temat w: Sobór Trydencki, „O grzechu Adama”, „O usprawiedliwieniu”; „Humani generis”, Pius XII, 1950

Natura człowieka (dynamiczne ujęcie istoty):

„Corpore at anima unus” - jeden ciałem i duszą

Natura człowieka
Materialne Ciało	Nieśmiertelna, duchowa Dusza

Duchowa i nieśmiertelna dusza

(d. powszechnego nauczania):

• „tchnienie Boga” - Rdz 2, 7b

• zasada duchowa człowieka, forma ciała

• dusza stworzona - „Humani generis”

• potępiona zasada emanacji

• odrębna od Boga:

• przepaść ontologiczna między Stwórcą a stworzeniem

• „duszy zabić nie mogą” - Mt 10, 28

• nieśmiertelność duszy - Sobór florencki 1435, Laterański V 1513, Pius XII

Przeciw nauce o nieśmiertelności duszy ludzkiej:

- materializm, panteizm, świadkowie Jehowy.

Pochodzenie duszy ludzkiej:

• stwarzana bezpośrednio przez Boga w każdej jednostce ludzkiej w momencie poczęcia

• wielość poglądów:

• generacjonizm - od rodziców

• dusza od Boga - emanatyzm, kreacjonizm (ten jest poprawny)

Moment zaistnienia duszy:

• w akcie poczęcia

• inne poglądy

• preegzystencja

• animacja pośrednia - po jakimś czasie od zaistnienia ciała

• animacja bezpośrednia - w momencie zapłodnienia, połączenia się komórek męskiej i żeńskiej (o.k)

Nauka Objawiona a ewolucja:

• „Humani generis” Pius XII 1950:

• nie ma sprzeczności między nauką Kościoła a ewolucją. Ewolucja jest poważną hipotezą (dziś Kościół przyznaje, że to więcej niż hipoteza)

• Ciało ewoluuje z materii nieożywionej, dusza jednak stworzona bezpośrednio przez Boga

• Niezgodna z nauką Objawienia jest teoria ewolucjonizmu materialistycznego, według której duch jest wytworem materii ożywionej.

• Człowiek w dwóch płaszczyznach:

• Ciągłość fizyczna - przedmiot chemii, biologii (98% białek jak u szympansa). Poszukiwanie fizycznych cech, które spowodowały hominizację.

• Skok ontologiczny - w pewnym momencie rozwoju materia została obdarowana poznaniem metafizycznym, samoświadomością, sumieniem, wolnością, religijnością. To przedmiot filozofii oraz teologii - tego nie ma w genach.

12. Stan nadprzyrodzonej świętości pierwszych ludzi i ich upadek. Natura grzechu pierworodnego.

Człowiek z natury został wyniesiony do stany nadprzyrodzonego - żył w dziecięctwie Bożym, w pierwotnej świętości. Odrzucił jednak Boga i przeciwstawił Mu się.

Tylko w tym kontekście można zrozumieć grzech - jeśli uznamy głęboką więź człowieka z Bogiem.

Chrystus wyzwolił ludzkość z przewiny, zaciągniętej przez grzech pierworodny. Przywrócił w ten sposób, w pewnym stopniu, pierwotną świętość ludzi (Chrystus jako nowy Adam).

Integralny stan szczęśliwości pierwszych rodziców - posiadali darowane od Boga naturalne dary:

- harmonia wewnętrzna - zmysły podporządkowane oświeconemu przez Boga rozumowi

- wiedza wlana - ograniczona

- nieśmiertelność ciała - śmierć nasza jest skutkiem grzechu

- wolność od cierpień - cierpienie zrodzone przez grzech

- skłonność woli ku dobru

Do wyboru nieposłuszeństwa skłonił pierwszych rodziców uwodzicielski głos Szatana, zbuntowanego anioła.

Osobisty grzech Adama i Ewy:

• Próba wolności - rodzice poddani próbie polegającej na zachowaniu przykazania, które było dla nich zrozumiałe i do wykonania

• dobrowolnie przekroczyli to przykazania, znając tego konsekwencje dla siebie

• udział szatana w grzechu, choć bez naruszenia wolności ludzi

• treścią grzechu - nieposłuszeństwo wynikłe z chęci dorównania Bogu

• konsekwencje grzechu po części natychmiastowe - wypędzenie z raju = pozbawienie darów nadprzyrodzonych

• zapowiedź odkupienia

Grzech pierworodny - dogmat z powszechnego nauczania (Rdz 1 - 3; Rz 5, 12 - 21; Synod w Kartaginie 418, Sobór Trydencki 1546, dekret „O usprawiedliwieniu”).

Grzech pierwszych rodziców w jakimś stopniu i w jakiś sposób przeszedł na wszystkich ludzi zrodzonych z nich - „misterium iniquitatis” (tajemnica):

„Dlatego też jak przez jednego człowieka grzech wszedł na świat, a przez grzech śmierć, i w ten sposób śmierć przeszła na wszystkich ludzi, ponieważ wszyscy zgrzeszyli... Jeżeli bowiem przez przestępstwo jednego śmierć zakrólowała z powodu jego jednego, o ileż bardziej ci, którzy otrzymują obfitość łaski i daru sprawiedliwości, królować będą w życiu z powodu Jednego - Jezusa Chrystusa (Rz 5, 12. 17)”.

„Peccatum originale originatum” grzech powszechny - pierworodny - nie tylko pierwszy człowiek jest grzeszny, ale każdy. To stan, nie akt.

Natura grzechu pierworodnego
Wymiar negatywny	Wymiar pozytywny
brak łaski uświęcającej utrata dziecięctwa Bożego	duchowy związek z rzeczywistością złego

Odkupienie - przywrócenie laski uświęcającej > dziecięctwa Bożego

Dlaczego osobisty grzech Adama i Ewy („Peccatum originale orginans”) przechodzi w grzech pierworodny („Peccatum originale orginatum”), obciążający wszystkich ludzi? To tajemnica. Hipotezy:

• Rodzice to moralna głowa rodzaju ludzkiego, zgrzeszyli oni, to wtedy i wszyscy

• w woli rodziców zawarta potencjalnie wola wszystkich ludzi

• taki był układ między Bogiem a rodzicami

• rodzice reprezentantami ludzkości

• hipoteza integralnej ludzkości - ludzkość to monolit, od Adama do dziś.

Skutki grzechu pierworodnego:

• pozbawienie darów nadprzyrodzonych

• rana ciała - choroby, śmierć

• rana duchowa:

• umysłu - trudności intelektu

• woli - słabość woli w stosunku do dobra, skłonność do zła

• uczuć - emocje poza kontrolą rozumu

13. Chrystus jako prawdziwy Bóg i integralny Człowiek

Osoba
Natura boska	Natura ludzka
Wola boska	Wola ludzka
Działanie boskie	Działanie ludzkie
Psychiczna jedność
UNIA HIPOSTATYCZNA

I. Chrystusa - prawdziwy Człowiek.

Ludzka natura

Ludzka wola

Ludzkie działanie

Historyczność postaci Jezusa Chrystusa.

Talmud	(Komentarz do Miszny)		Jezus czynił cuda, zwodził lud, wyśmiewał mędrców, ukrzyżowany jako heretyk i uwodziciel
Józef Flawiusz	Antiquitates	(* 37 + ~ 100)	Człowiek mądry, nauczyciel, ukrzyżowany, do dziś sekta chrześcijan + transpolacje: Chrystus, zmartwychwstały
Pliniusz Młodszy	List do Trajana	111 / 113	Chrześcijanie czczą modlitwami Chrystusa jako Boga
Swetoniusz Tranquillus	Życiorys Klaudiusza	~ 120	Cesarz wygnał z Rzymu żydów, podburzanych do zamieszek przez Chrestosa
Tacyt	Annales	Za Trajana: 97 - 117	Neron oskarżył o pożar Rzymu chrześcijan,. Ich założyciel, Chrestos, skazany na śmierć za Tyberiusza
Lucjan	Pielgrzym		Chrystus sofista, mag, prawodawca chrześcijan, ukrzyżowany w Palestynie
Mara			Jezus mądry król żydowski, zburzenie Jerozolimy karą za Jego niewinną śmierć

Świadectwa chrześcijańskie - Nowy Testament - najstarszy 1 Tes - około 50/51 rok

- Pisma wczesnych pisarzy

Proroctwa ST:

• z pnia Jessego (Iz 11, 1)

• Pieśni o cierpiącym Słudze Jahwe

• Betlejem (Mi 5, 1), Syn Człowieczy (Dn 7)

Teksty NT:

• Słowo stało się Ciałem (J 1, 14)

• Ewangelia o Jego (Boga) Synu pochodzącym według ciała z rodu Dawida (Rz 1, 3)

• Syn Człowieczy (Mt 11, 9)

• Genealogia (Mt 1, 1 - 17), ludzki rozwój (Łk 2, 40)

• Jezus pije, śpi, męczy się

• Ma swoją osobowość, psychikę

Nauka Ojców Kościoła: Klemens Rzymski, Ignacy z Antiochii, Ireneusz

Symbol Apostolski

Sobór Nicejski 325, Efeski 431, Chalcedoński 451

Pierwsze herezje negowały człowieczeństwo Jezusa:

Błędy chrystologiczne - związane z negacją ludzkiej natury Chrystusa
Doketyzm	Sekta gnostycka (por. 1 J 4)	Pozorne ciało Chrystusa
Apolinaryzm	Apolinary, bp Laodycei	Ch. nie przyjął duszy rozumnej, ale ciało i duszę zmysłową
Monofizytyzm	Eutyches, archimandryta klasztoru spod Konst.	Jedna natura Ch. - Boska wchłonęła ludzką
Monoteletyzm	Sergiusz, patriarcha Konst.	Jedna wola
Monoenergizm		Jedno działanie
Rasizm		Jezus nie był żydem

Sobór Efeski 431 - Theotokos

II. Chrystusa - prawdziwy Bóg - współistotny Ojcu.

A. Świadomość Bóstwa u Jezusa

• stopniowe Objawianie Bóstwa - pośrednio: jako większy od Aniołów, panujący nad przyrodą, demonami, nad Szabatem

• nazywanie Boga Ojcem - Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30)

B. Bóstwo Chrystusa w Ewangelii:

• Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo (J 1, 1)

• Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30) - jedność natur, woli i działania

C. Bóstwo Chrystusa w Dziejach Apostolskich:

• wiara w Bóstwo Jezusa obecna u początku Kościoła

D. Bóstwo Chrystusa w Listach Pawła:

• On jest obrazem Boga niewidzialnego (Kol 1, 15) - doskonałe wyrażenie Bożej natury

• Istniejąc w postaci Boga (Flp 2) - preegzystencja, kenoza

Sobór Nicejski - 325 - Jezus jest Bogiem z Boga, współistotnym Ojcu (przeciw Ariuszowi)

Błędy chrystologiczne - związane z negacją Boskiej natury Chrystusa
Sekty żydujące		Monoteizm przeciwstawiany prawdzie o Trójcy
Paweł z Samosaty	III wiek	Jezus przybranym Synem Bożym (przez adopcję, nie naturę)
Arianizm	Ariusz (280 - 336)	Jezus podobny (homoiousios) do Ojca, a nie współistotny
Islam	VI wiek	Jezus prorokiem
Świadkowie Jehowy	XIX wiek

Unia hipostatyczna:

OSOBA BOSKA
NATURA BOSKA	NATURA LUDZKA

Chrystus posiadał dwie natury i jedną Osobę - Boską.

• unia hipostatyczna - natura ludzka nie ma swojej osoby w Chrystusie, istnieje przez osobę Syna Bożego

• unia w znaczeniu substancjalnym, osobowym

Orzeczenie Soboru Chalcedońskiego 451:

Jest jeden i ten sam Syn, Pan nasz Jezus Chrystus, doskonały w bóstwie i w człowieczeństwie, w dwu naturach (nie z dwu natur), bez pomieszania i bez zamiany, bez podziału i bez rozłączenia. Nigdy nie została usunięta różnica natur przez ich zjednoczenie

Pismo Święte o tajemnicy unii hipostatycznej:

• wszystkie działania Boskie i ludzkie Chrystusa mają źródło w jednym podmiocie

• podmiotem jest Syn Boży - zmiana w momencie wcielenia dotyczyła ludzkiej natury, która została wzięta do osoby nie ludzkiej, ale Boskiej.

Błędy chrystologiczne - związane z unią hipostatyczną
Nestorianizm	Nestoriusz + 451, bp Konst.	dwie Osoby; Maryja nie Theotokos, ale Christotokos
Apolinaryzm	Apolinary, bp Laodycei	Miejsce duszy ludzkiej zajęło w Chrystusie Bóstwo
Monofizytyzm	Eutyches	Jedna natura i jedna osoba (wielu następców)
Monoteletyzm	VI / VII wiek	Jedna wola

Dwie wole i dwa działania w Chrystusie:

• dwie pełne, autonomiczne i niezmieszane wole: Boska i ludzka (wynika to z dwu natur)

• stąd: dwa działania

• to orzeczenie Soboru Konstantynopolskiego III (680)

Psychiczna jedność: visio beatifica

Wiedza Jezusa: prawdziwie ludzkie poznanie, równocześnie Boskie.

Świętość Chrystusa: wolność od grzechu, zjednoczenie z Bogiem

Motywy unii:

teoria historyczna	teoria transhistoryczna
Tomasz z Akwinu	Jan Duns Szkot
Motywem wybawienie człowieka od grzechów. Wcielenie konieczne względnie i warunkowo, Bóg mógł inaczej zbawić człowieka	Wcielenie centralnym momentem w planie Boga, Chrystus to ukoronowanie człowieczeństwa, wcielenie nawet bez grzechu pierwszych ludzi.

„Syn Boży stał się człowiekiem, aby nas uczynić Bogiem” - św. Atanazy, De incarnatione

teoria eklektyczna - wpółczesna teologia - ito, ito.

• Unia zaistniała w momencie zwiastowania, poczęcia Jezusa w łonie Maryi (błędne poglądy: preegzystencja duszy ludzkiej Jezusa; zstąpienie Bóstwa na Jezusa podczas Chrztu (gnostycy)

• Trwanie unii: natura ludzka w Chrystusie ma charakter nieprzemijający (Chalcedon 451)

• Wcieliła się tylko druga Osoba (herezje monarchizmu, adpocjanizmu, patrypasjanizmu)

Przymioty unii:

• integralność - największe z możliwych zjednoczenie (po Trójcy)

• łaskawość - największe dzieło łaski Bożej

• wyłączność - tylko Syn

• naturalność - Jezus naturalnym Synem Boga

14. Chrystus Odkupiciel - wyzwolenie z grzechu, zadośćuczynienie, zasługa

Nie przyszedł, aby Mu służono, lecz by dać swoje życie na okup za wielu (Mt 20, 28)

(Okup - lytron - gr. cena za wyzwolenie niewolnika)

Bóg jest miłością - dlatego odkupił człowieka („konieczność” faktu odkupienia)

Mógł jednak odkupić człowieka w inny sposób - Wcielenie wcale nie było koniecznością.

Odkupienie, jako dzieło nieskończenie doskonałego Boga, „musiało” być doskonałe.

Odkupienie

Wyzwolenie	Zadośćuczynienie	Zasługa
Wyzwolenie spod prawa grzechu i śmierci (Rz 8, 2), spod władzy szatana	Zwrócenie dobra zabranego przez grzech: 1. Oddanie Bogu należnej chwały przez posłuszeństwo i uwielbienie. 2. Przywrócenie człekowi dóbr duchowych utraconych wskutek nieposłuszeństwa Chrystus swym posłuszeństwem czyni Bogu zadość za nieposłuszeństwo Rodziców	Meritum de condigno - zasługa w imię sprawiedliwości: w nagrodę za dany czyn. Chrystus - przez dzieło Odkupienie - wysłużył nam dary nad- przyrodzone i pozaprzyrodzone
Nicea 325, Orange 529, Trydent, Pius XII Mediator Dei	Powszechne nauczanie	Trydent (1545 - 1563)

Ten schemat trzeba uzupełnić: akt miłosierdzia Bożego, pojednanie Boga z ludzkością, zawarcie nowego przymierza, odnowa ludzkości i całego stworzenia, sprowadzenie wszystkiego do jedności z Jezusem.

15. Chrystus jako Pośrednik i Kapłan. Ofiara Chrystusa

A. Chrystus Pośrednik

Jeden pośrednik między Bogiem a ludźmi, człowiek, Chrystus Jezus (1 Tm 2, 56)

Relacje Bóg - człowiek

• przekazywanie woli, prawa, Słów Boga - funkcja prorocka

• pośredniczenie w oddawaniu czci - funkcja kapłańska i pośrednicząca

Chrystus - doskonały Pośrednik, połączył oba elementy:

• Bóg i Człowiek

• wobec Boga reprezentant ludzi

• pierwszorzędny, najwyższy i jedyny pośrednik między Bogiem a ludźmi

B. Kapłaństwo Chrystusa (Hbr 3 - 10)

Jedyny Arcykapłan Nowego Przymierza, złożył jedyną skuteczną ofiarę własnego życia za grzechy wszystkich ludzi. Pojednał ludzi z Bogiem.

Chrystus ofiarował siebie samego swemu Ojcu za nasze grzechy

Kapłan i Żertwa!

Żaden człowiek, choćby najświętszy, nie był w stanie wziąć na siebie grzechów wszystkich ludzi i ofiarować się za wszystkich. Jedynie Chrystus, Bóg - Człowiek, który obejmuje i równocześnie przekracza wszystkie osoby ludzki, może złożyć odkupieńczą ofiarę wszystkich.

• Jedyny pośrednik w składaniu ofiar i odpowiedzi dawanej przez Boga (posługa kultu i Słowa)

• Jedyny reprezentant ludzi wobec Boga

• Skuteczne wstawiennictwo

• Jedyna ofiara

Kapłan w ludzkiej naturze - od momentu Wcielenia

Wzięty z ludzi i dla ludzi

Doskonały, na wieki, najdoskonalszy

C. Ofiara Chrystusa

Złożony w ofierze jako nasza Pascha (1 Kor 5, 7)

Ofiara składana dla pojednania, dla zjednoczenia z Bogiem, szczególnie dla przebłagania za grzechy.

Jezus całe swe życie ofiarował Ojcu za nasze grzechy, dobrowolnie przyjął mękę.

Podczas Ostatniej Wieczerzy uprzedził swą ofiarę - spełnił ją na krzyżu.

Śmierć na krzyżu jest ofiare paschalną, która wypełniła ostateczne odkupienie ludzi, przywróciła jedność z Bogiem, pojednała z Bogiem.

Ofiara Chrystusa jest jedna, dopełnia i przekracza wszystkie ofiary

Ofiara Chrystusa:

• akt miłości - wcielony w ofiarę krwi (człowieczeństwo materialnym elementem ofiar Chrystusa)

• akt posłuszeństwa (Hbr 5, 8)

Etapy ofiary:

• immolacja - w momencie składania ofiary na krzyżu

• przyjęcie przez Ojca - w zmartwychwstaniu

Ofiarnicza śmierć Chrystusa - dogmat - Trydent

Każdy z nas może uczestniczyć w ofierze Chrystusa, jedynego pośrednika między Bogiem a ludźmi (1 Tm 2, 5), ponieważ On zjednoczył się jakoś z każdym człowiekiem (KDK, 22)

16. Przymioty Odkupienia i jego fazy

Odkupienie - szczególna działalność Boga, dzięki której Bóg wyzwala swój lud i nabywa go na swą szczególną własność.

Powszechność:

Chrystus odkupił wszystkich ludzi:

Czyn sprawiedliwy Jednego sprowadza na wszystkich ludzi usprawiedliwienie dające życie (Rz 5, 18).

Każdy jest odkupiony - ale nie każdy musi się zbawić (tzn. przyjąć Odkupienie) - zależy to od wolnej decyzji, gdyż łaska nie działa automatycznie (personalizm odkupienia).

Zbawienie jest indywidualną aplikacją Odkupienia

Koncepcja apokatastazy:

• skrajna - wszystkie stworzenie zbawione (Kł odrzucił)

• umiarkowana - wszyscy ludzie (brak oceny Kła)

Personalizm:

• Odkupienie dokonane przez Chrystusa zmienia i przenika ludzkie wnętrze

• Ludzka osoba - aby uczynić ten dar skutecznym - musi go przyjąć z wolnością (Zbawienie - indywidualna aplikacja Odkupienia)

Ważna godność, wolność człowieka - jego osobista decyzja.

Kosmiczny wymiar:

• wszechświat poddany niewoli grzechu i szatana.

• Chrystus pojednał wszechświat z Bogiem

• Chrześcijanin przez swą działalność to dzieło pojednania współ - realizuje

• Sakralizacja wszechświata - zwłaszcza kosmiczny wymiar Eucharystii

Fazy Odkupienia:

• zapoczątkowane wyzwoleniem Izraelitów z Egiptu i zawarcie przymierza na Synaju (Wj 19, 5)

• misterium Wcielenia (Łk 1, 68: lud swój nawiedził i wyzwolił)

• szczytowym aktem Pascha - śmierć na krzyżu i zmartwychwstanie - pojednanie z Bogiem, zawarcie Nowego Przymierza

Faza tryumfująca

• zstąpienie do piekieł

• zmartwychwstanie

• wniebowstąpienie

• zesłanie Ducha Świętego

• ku Paruzji Chrystusa na końcu czasów

Zstąpienie do piekieł

Poszedł ogłosić zbawienie nawet duchom zamkniętym w więzieniu, niegdyś posłusznym (1 P 3, 18 - 20).

- Uroczyste nauczanie synodów starożytnych, część Symbolu Atanazjańskiego, Lateran IV

- Jezus naprawdę umarł, zstępuje do otchłani, by przezwyciężyć śmiertelny los człowieka i dać życie.

Zmartwychwstanie

- szczytowa faza misterium Odkupienia

- udzielona pełnia chwały człowieczeństwu Chrystusa

- Jeśli Chrystus nie zmartwychwstał, daremna jest wasza wiara (1 Kor 15, 14).

Wniebowstąpienie

- istotny element paschalnego dzieła Odkupienia (KL 5)

- niewidzialne wywyższenie i uwielbienie Jezusa przez Ojca w niebie w chwili zmartwychwstania

- zasiada po prawicy Ojca

Zesłanie Ducha Świętego

- J 16, 7; Dz 1

- zmartwychwstanie mocą Ducha, Duch zasadą nowego życia

Paruzja

- wypełnienie i doprowadzenie historii zbawienia do końca, powrót do przyjaźni z Bogiem

Królewskość Chrystusa

- 1 Kor 15, 25 - 28

- aktywny władca wszechświata, zwycięzca śmierci, wszystko poddał Bogu

- królestwo:

• duchowe - w sercach człowieka

• powszechne - dla każdego

• wieczne

• miłość, prawda, sprawiedliwość

29. Życie doczesne, śmierć człowieka a życie wieczne.

1. Życie doczesne - życie jest drogą, wędrówką w czasie i przestrzeni, kondycja człowieka - homo viator

Jak długo pozostajemy w ciele, jesteśmy pielgrzymami, z daleka od Pana (2 Kor 5:6).

2. Śmierć człowieka a życie wieczne

Śmierć jest kresem życia człowieka, jest konsekwencją grzechu, ostatnim wrogiem ludzi. Została jednak pokonana przez Chrystusa.

Chrześcijański sens śmierci:

Śmierć dzięki Chrystusowi ma sens pozytywny: dla mnie żyć to Chrystus - a umrzeć to zysk (Flp 1, 21). Jest przywołanie człowieka do Boga, zmianą życia, a nie końcem.

Przez śmierć dusza zostaje oddzielona od ciała, ale w zmartwychwstaniu Bóg udzieli naszemu przemienionemu ciału niezniszczalnego życia ponownie łącząc je z duszą (caro salutis est cardo - ciało jest podstawą zbawienia, Tertulian)

Śmierć - w znaczeniu fizycznym, to zjawisko nieodwracalnego ustania wszelkich czynności życiowych organizmu.

	Stary Testament	Nowy Testament	Tradycja chrześcijańska
Obraz człowieka podstawowa przesłanka dla rozumienia śmierci	Monistyczny (całościowy); czł. jest ciałem - ciało, dusza, duch, serce - nie oznaczają jakiejś części czł. ale ujmują go całościowo (jest to jakiś aspekt czł.); człowiek nie ma duszy, on nią jest - cały ciałem i cały duchem	Przejmuje całościowy obraz czł. ze ST i dokonuje jego transformacji w oparciu o wydarzenie Chr. ciało oznacza zniszczalność ułomność, słabość czł. (Mt. 16, 17 - nie objawiły ci tego ciało i krew). dla św. Pawła - ciało, to człowiek bez Chrystus, siedlisko mocy grzechu (1 Kor 15, 50 ciało i krew nie mogą posiąść królestwa Bożego...) duch i serce - duchowe centrum człowieka - duch Maryi raduje się w Bogu Zbawicielu Łk 1, 47; Chrystus przez wiarę mieszka w sercach ludzi Ef 3, 17	Platon nieśmiertelna dusza + ciało (więzienie duszy) Arystoteles dusza - forma duszy, podobnie jak ciało przemija Augustyn Nieśmiertelność duszy jest prawdą niekwestionowaną Tomasz Człowiek - jedność ciała i duszy (synteza > myśl gr. + antropol. biblijna) Ciało - widzialność duszy
	Szeol (Hades, Otchłań) zbiorowy grób ludzkości; zstąpić do szeolu - umrzeć. Kraina milczenia (Ps 94, 17) miejsce z którego się nie wraca, stan, w którym jeszcze się jakoś istnieje, ale już nie żyje Przez długi okres historii Izraela śmierć nie oznaczała przejścia do lepszego życia, ale do gorszego stanu, który już właściwie życiem nie jest	Rozumienie śmierci Pojęcie śmierci przejęte ze ST. - Upersonifikowana moc, która trzyma zamknięte bramy Szeolu. - przestanie istnieć, gdy na ziemię zstąpi nowe Jeruzalem (Ap 21, 4) - Jezus uzdrawiając chorych i wskrzeszając umarłych walczy z potęgą śmierci.
Śmierć jako następstwo grzechu	Śmierć jest nawet rozumiana jako kara za grzechy. Literatura mądrościowa: Bóg stworzył człowieka do nieśmiertelności na swój obraz, śmierć weszła na świat przez zawiść diabła i doświadczają jej ci, którzy do niego należą (Mdr 2, 23-24; 1, 13-16) Początek grzechu kobietę i przez nią też wszyscy umieramy (Syr 25, 24)	zapłata za grzech (Rz 6, 23) Dlatego też jak przez jednego człowieka grzech wszedł na świat, a przez grzech śmierć, i w ten sposób śmierć przeszła na wszystkich ludzi, ponieważ wszyscy zgrzeszyli (Rz 5, 12) Według wiary Kościoła śmierć - w obecnym porządku zbawienia - jest przyczynowo powiązana z grzechem.	Orzeczenia Magisterium Kościoła II Synod w Orange 529 - śmierć następstwem grzechu Adama
		Śmierć w ramach tajemnicy Chrystusa Sam Bóg wszedł w ludzką egzystencję, podlegającą śmierci Słowo ciałem się stało i zamieszkało ...( J 1, 14) On istniejąc w postaci Bożej ...(Flp 2, 6-7) Ponieważ Jezus się wcielił musiał także ponieść śmierć (Mt 27, 46). Podwójne znaczenia kalwarii: ku przeszłości - ku początkom egzystencji ludzkiej, ku przyszłości - w stronę egzystencji z Ojcem	Sobór w Vienne 1312 dusza rozumna stanowi formę ciała Lateran V 1513 - dusza jedyną formą ciała Lioński II 1274 - dusze zmarłych oczyszczają się po śmierci w czyśćcu i po tym idą do nieba Kost. Benedictus Deus 1336 dusze zb. mogą oglądać Boga jeszcze ante zmwst.ciał

Teologia współczesna - śmierć i życie po śmierci

Teoria śmierci całego człowieka (m. in. K. Barth, O. Cullmann)

• śmierć dotyczy całego człowieka - ciała i duszy;

• skrajnie - po śmierci dusza przestaje istnieć,

• w formie złagodzonej - dusza istniej, ale nie wykonuje żadnych funkcji (drzemka)

nowy początek

człowieka niebo

piekło

śmierć jednostki cd. historii Dzień Ostateczny

Hipoteza ostatecznej decyzji (m. in. P. Schoonenberg; najczęściej wiąże się ją z L. Boros'em)

• śmierć rozumiana jako

• ludzki czyn wolności (a nie tylko to, czego się doznaje);

• najwyższy akt człowieka, (człowiek najpełniej staje się w nim człowiekiem);

• uprzywilejowane miejsce świadomości, wolności, spotkania z Bogiem i podejmowania decyzji o wiecznym losie

W chwili śmierci - człowiek podejmie decyzję dotyczącą zbawienia i jego odrzucenia.

Nie jest to do pogodzenia z wątkami eschatoligii św. Jana - całe życie jest czasem podejmowania decyzji zbawienia i sądu

Teoria zmartwychwstania w śmierci (G. Lofink, G. Greshake)

Lofink > konsekwentnie zrezygnować z kategorii czasu i przestrzeni, wtedy sama logika każe przyjąć, że moment śmierci każdego człowieka jest jego Dniem Ostatecznym i zmartwychwstaniem.

Osobowe, społeczne i kosmiczne dopełnienie przez zmartwychwstanie i sąd

śmierć śmierć śmierć śmierć śmierć śmierć śmierć

• teoria zbyt uzależniona od niektórych wybitnych teologów ewangelickich, odrzucających nieśmiertelność duszy

• Pismo Św. nigdzie nie łączy zmartwychwstania ze śmiercią poszczególnych jednostek; dzień ostateczny i zmartwychwstanie ukazuje zawsze jako wydarzenie mające wystąpić w przyszłości;

• Przedstawiciele tej tezy nie wykazali w jaki sposób może się nadal toczyć historia, skoro dla części ludzi już się dopełniła

30. Istnienie i istota nieba, piekła i czyśćca

Śmierć jest przejściem do Chrystusa i wejściem do życia wiecznego.

Sąd szczegółowy

Proces sądowy, któremu zaraz po śmierci poddawany jest każdy jeden człowiek i który decyduje definitywnie o zbawieniu lub potępieniu.

Śmierć kończy życie jako czas otwarty na przyjęcie lub odrzucenie łaski Bożej ukazanej w Chrystusie.

• Każdy zaraz po śmierci otrzymuje wieczną zapłatę na sądzie szczegółowym:

• odniesienie swego życia do Chrystusa

• albo bezpośrednie otwarcie wejścia do nieba (ew. przez czyściec), albo bezpośrednie potępienie na wieki.

Problem stanu pośredniego - sposobu istnienia człowieka od momentu jego śmierci do zmartwychwstania w Dniu Ostatecznym.

Czyściec - końcowe oczyszczenie

Proces oczyszczenia na tamtym świecie, przez który człowiek zostaje uwolniony od wszelkiej zmazy grzechowej, tak że może już wejść do wiecznej szczęśliwości w niebie.

• Dla tych, którzy umierają w łasce i przyjaźni z Bogiem, ale nie są jeszcze całkowicie oczyszczeni.

• Sobór Florencki i Trydencki - ogień oczyszczający

• Modlitwa za zmarłych (2 Mch 12, 45)

Paruzja Pana

Przyjście wywyższonego Pana na końcu czasów w potędze i chwale.

Zmartwychwstanie ciał

Sąd Ostateczny

Końcowy wyrok Boży, decydujący o definitywnym zbawieniu lub potępieniu jednostek i całej ludzkości.

• nadejście Chrystusa w chwale

• ujawnienie prawdy o relacji każdego człowieka z Bogiem

• zmartwychwstanie ciał

Niebo - stan wiecznego zbawienia

Definitywny i nieutracalny stan wiecznego zbawienia, którego Bóg daje jako niezasłużony dar człowiekowi po jego śmierci lub po koniecznym oczyszczeniu i w którym po zmartwychwstaniu będzie miało udział również ciało.

• Doskonałe życie z Trójcą, komunia życia i miłości z Nią.

• Ostateczny cel dążeń człowieka - bycie z Chrystusem.

• Niebo zostało otwarte przez Paschę Jezusa

Piekło - stan wiecznego oddalenia od Boga

Stan wiecznego potępienia, grożącego tym wszystkim, którzy umierają w stanie grzechu ciężkiego.

• samowykluczenie z jedności z Bogiem

• Idźcie precz ode mnie, przeklęci, w ogień wieczny (Mt 25, 41)

• Dla tych, którzy umierają w stanie grzechu śmiertelnego - wieczne oddzielenie od Boga, który jest jedynym szczęściem

• Odnosi się do ciała i duszy

• Wezwanie do odpowiedzialności i nawrócenia

Nowe niebo i nowa ziemia

Alleluja

1

2

3

1 - Ojcostwo

2 - Synostwo

3 - tchnienie bierne

Każda dusza jest stwarzana przez Boga
oddzielnym aktem stwórczym

Słowniczek:

• prosopon, hipostasis, persona - osoba

• physis, usia, esentia - natura

Wyparcie eschatologiczno - historiozbawczego myślenia świętego Pawła o Bogu, wprowadzenie metafizycznego myślenia do przepowiadania Kościoła i do teologii

- zadość. Chrystusa jest nadobfite, nieskończenie doskonałe, jednorazowe
i definitywne.

- zadość. ludzkie jest partycypacją w jedynym zadość. Chrystusa.

---