1. Definicja międzynarodowego prawa handlowego. Miejsce międzynarodowego prawa handlowego w systemie prawa.

Pojęcie międzynarodowego prawa handlowego pojawiło się we współczesnej nauce stosunkowo niedawno, bo dopiero w latach sześćdziesiątych XX wieku. Impulsem dla upowszechnienia tego pojęcia było użycie go w nazwie, powołanej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1996 r. Komisji Międzynarodowego Prawa Handlowego. Tak więc współczesne pojęcie „międzynarodowe prawo handlowe” jest stosunkowo nowe i niedookreślone.

Można przyjąć, za J. Jakubowskim, że międzynarodowe prawo handlowe obejmuje normy pochodzenia międzynarodowego dotyczące stosunków cywilnoprawnych w międzynarodowej współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej, powstałe zarówno w drodze legislacji międzynarodowej, jak i w drodze tworzenia się zwyczajów i wzorców umów w praktyce obrotu.

Międzynarodowe prawo handlowe stanowi niezależną gałąź prawa. Posiada ono samodzielny przedmiot regulacji i specyficzne źródła prawa. W taki też sposób pojęcie to jest rozumiane w działalności UNCITRAL.

2. Źródła międzynarodowego prawa handlowego.

Do źródeł międzynarodowego prawa handlowego zaliczamy:

1. ustawodawstwo międzynarodowe - wspólna działalność legislacyjna państw, mająca na celu regulowanie stosunków prywatnoprawnych w dziedzinie międzynarodowej współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej. Należą do nich umowy międzynarodowe i i uchwały organizacji międzynarodowych.

W przypadku umów międzynarodowych są to: klasyczne konwencje międzynarodowe, postanowienia traktatowe, umowy zawierające postanowienia traktatowe.

Do uchwał organizacji międzynarodowych zaliczamy m.in.: rozporządzenia Rady Wspólnoty, a dla członków Wspólnoty Niepodległych Państw uchwały Rady Przywódców Państw i Rady Szefów Rządów.

Rozróżniamy legislację o zasięgu powszechnym (uniwersalnym) i legislację międzynarodową o zasięgu regionalnym.

W 1930 roku przyjęto w Genewie konwencje wekslowe i czekowe.

W 1980 roku przyjęto w Wiedniu konwencję o przedawnieniu roszczeń wynikających z umów międzynarodowej sprzedaży towarów.

Duże znaczenie mają konwencje dotyczące międzynarodowego arbitrażu handlowego.

Międzynarodowy Instytut Unifikacji Prawa Prywatnego ma swoje niekwestionowane osiągnięcia w procesie unifikacji prawa sprzedaży.

Występuje też legislacja regionalna. Duże znaczenie ma harmonizacja i unifikacja prawa w ramach Wspólnoty Europejskiej, która tworzy wspólne prawo. Prawo wspólnotowe powstaje: z mocą konwencji międzynarodowych oraz w drodze aktów organów WE. Wyróżnić można 3 rodzaje aktów: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje.

Wyroki Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich tworzą także system prawny Wspólnoty.

Spośród innych aktów należy wyróżnić konwencję rzymską z 1980 roku o prawie właściwym dla zobowiązań umownych (rozporządzenie „Rzym I”), a także dyrektywy Rady Wspólnoty, odnoszące się do harmonizacji ustawodawstwa prawa spółek, ubezpieczenia, pośrednictwa i innych stosunków umownych.

2. lex mercatoria - omówione poniżej.

3. Lex mercatoria.

Nowa lex mercatoria jest to ogół zwyczajów występujących w handlu międzynarodowym, a także wzorce kontraktów i inne dokumenty opracowane przez niepaństwowe międzynarodowe organizacje kupieckie.

Istnieją dwie zasadnicze podstawy prawne stosowania zwyczajów handlowych. Pierwsza z nich to wola stron: strony mogą spowodować, aby określony zwyczaj stał się dla nich wiążący, włączając jego treść do umowy lub odwołując się do niego. Drugą podstawą jest stosowanie zwyczaju przez sąd państwowy lub arbitrażowy także wtedy, gdy strony się do niego nie odwołały, jednakże zwyczaj został uznany przez sąd lub sąd arbitrażowy za źródło prawa regulujące stosunki między stronami.

Środowiska handlowe w skali międzynarodowej działają na rzecz uniformizacji i harmonizacji zwyczajów spotykanych w handlu międzynarodowym. Podstawową rolę odgrywa w tym procesie utworzona w 1919 roku na kongresie w Atlantic City Międzynarodowa Izba Handlowa (MIH) z siedzibą w Paryżu. Pod jej auspicjami powstało wiele aktów, mających na celu uniformizację zwyczajów i praktyk handlu międzynarodowego.

Na szczególne uznanie zasługują zwłaszcza reguły Incoterms. Jednolite zwyczaje i praktyka dotyczące akredytyw dokumentowych. Jednolite reguły dotyczące międzybankowych rembursów w ramach akredytyw dokumentowych. Jednolite reguły dotyczące inkasa. Jednolite reguły dla gwarancji płatnych na żądanie oraz szereg umów i klauzul modelowych.

Zgodnie z tradycją sięgającą jeszcze E. Lamberta, do autonomicznego prawa kupieckiego zalicza się prócz zwyczajów handlowych:

1. kontratypy typowe;

2. ogólne warunki transakcji;

3. przewodniki zawierania umów.

Pomiędzy poszczególnymi wzorcami istnieją różnice. Na formularzu kontratypu typowego można zawrzeć umowę, wypełniając odpowiednie nieliczne rubryki i podpisując formularz. Ogólne warunki umów mogą stać się częścią składową transakcji, w drodze powołania się na nie w umowie.

W przewodnikach zawierania umów znaleźć można różne zalecenia i wariantowe treści umowy, Nie mogą one stać się jej częścią składową, mogą jedynie stanowić wytyczną do opracowania umowy.

Zwykle kontrakt typowy lub ogólne warunki pochodzą od uczestnika obrotu, zawodowego zrzeszenia kupców (izby handlowej lub zrzeszenia branżowego) albo od organizacji międzynarodowej.

Dawniej największe znaczenie miały wzorce umów opracowane przez branżowe zrzeszenia kupców, jak np. London Corn Trade Association, Federation Internationale du Commerce des Semences i wiele innych. Obecnie poważne znaczenie w praktyce obrotu mają kontratypy typowe i ogólne warunki opracowane pod auspicjami innych organizacji.

Sofl law - prawo pozakonwencyjne, tworzone przez organizacje międzynarodowe w formie rezolucji, zaleceń, czy przewodników zawierania umów. W tej materii dużą aktywność wykazują Europejska Komisja Gospodarcza ONZ, OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) czy UNIDROIT (Międzynarodowy Instytut Unifikacji Prawa Prywatnego).

Akty o charakterze soft law należy zaliczyć je do źródeł prawa autonomicznego, bowiem do ich powstania przyczyniły się organizacje międzynarodowe i mają pozakonwencyjny charakter.

4. Dyrektywy interpretacyjne zapewniające jednolitość wykładni i stosowania międzynarodowego prawa handlowego.

W związku z brakiem sądów międzynarodowych lub innych organów powołanych do rozstrzygania sporów w zakresie międzynarodowych stosunków handlowych pomiędzy podmiotami prawa prywatnego, dla efektywnego działania norm międzynarodowego prawa handlowego duże znaczenie ma kwestia ich jednolitego stosowania i wykładni. Jest to związane z tym, iż w praktyce występują przypadki różnego stosowania i wykładni norm mph w państwach związanych tymi normami. Odnosi się to zarówno do uniwersalnych, jak i regionalnych norm „ustawodawstwa międzynarodowego”.

W celu uniknięcia niejednolitej wykładni powołanych norm sądy krajowe stosują różne metody, w szczególności:

• podwyższania kwalifikacji sędziów i innych pracowników organów administracji państwowej, bezpośrednio związanych ze stosowaniem norm „ustawodawstwa międzynarodowego”;

• zamieszczanie w niektórych konwencjach międzynarodowych postanowień wskazujących na wagę jednolitej wykładni norm zawartych w konwencji;

• udostępnianie orzeczeń wydanych na podstawie norm konwencyjnych przez sądy jednego państwa - innym państwom;

• powierzanie zadania unifikacji prawa międzynarodowego odpowiedniej organizacji, czuwającej także nad okresowymi przeglądami aktów „ustawodawstwa międzynarodowego”;

• stosowanie odpowiednich technik legislacyjnych, polegających m.in. na tym, że tekst aktu normatywnego zawiera definicje terminów używanych w danym akcie;

• stosowanie opisowej metody tworzenia norm.

Ważna metodą unikania różnic w stosowaniu i wykładni norm ustawodawstwa międzynarodowego jest dążenie do ujednolicenia ustawodawstw krajowych, w drodze maksymalnego wykorzystania aktów o charakterze międzynarodowym.

5. Zasady dotyczące ustalenia właściwego statutu kontraktowego.

Kontrakty reguluje CISG (Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów) a zasady są zależne od tego, czy strony wybrały prawo. Bo w braku wyboru prawa stosuje się prawo sprzedawcy/dostawcy.

Artykuł 3

Swoboda wyboru prawa

1. Umowa podlega prawu wybranemu przez strony. Wybór

prawa powinien być wyraźny lub w sposób dostatecznie pewny

wynikać z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Strony

mogą dokonać wyboru prawa dla całej umowy lub tylko dla jej

części.

2. Strony mogą w każdym czasie umówić się, że umowa podlega

prawu innemu niż to, które dla tej umowy było uprzednio

właściwe na podstawie wcześniejszego wyboru prawa dokonanego

zgodnie z niniejszym artykułem bądź na podstawie innych

przepisów niniejszej Konwencji. Zmiana określenia prawa właściwego

dokonana przez strony po zawarciu umowy nie narusza

ważności umowy ze względu na formę w rozumieniu artykułu

9 ani praw osób trzecich.

3. Jeżeli wszystkie inne elementy stanu faktycznego w czasie

dokonywania wyboru prawa właściwego są zlokalizowane w jednym

i tym samym państwie, to wybór przez strony prawa obcego

- niezależnie od tego, czy został on uzupełniony umową

o właściwość obcego sądu - nie narusza przepisów, których

zgodnie z prawem tego państwa nie można w drodze umowy

wyłączyć, dalej zwanych „przepisami bezwzględnie

obowiązującymi”.

Artykuł 4

Prawo właściwe w razie braku wyboru prawa

1. Jeżeli wybór prawa właściwego dla umowy zgodnie z artykułem

3 nie został dokonany, umowa podlega prawu państwa,

z którym wykazuje ona najściślejszy związek. Jeżeli jednak część

umowy, która da się oddzielić od reszty, wykazuje ściślejszy związek

z innym państwem, wówczas do tej części można zastosować

w drodze wyjątku prawo tego innego państwa.

2. Z zastrzeżeniem ustępu 5 domniemywa się, że umowa wykazuje

najściślejszy związek z tym państwem, w którym strona,

na której spoczywa obowiązek spełnienia świadczenia charakterystycznego,

w chwili zawarcia umowy ma miejsce zwykłego pobytu

lub w przypadku spółki, stowarzyszenia lub osoby prawnej,

siedzibę zarządu. Jeżeli jednak umowa została zawarta w ramach

działalności zawodowej lub gospodarczej tej strony, domniemywa

się, że umowa wykazuje najściślejszy związek z państwem,

w którym znajduje się jej główne przedsiębiorstwo, lub - jeżeli

zgodnie z umową świadczenie ma być spełnione przez inne

przedsiębiorstwo niż główne - z państwem, w którym znajduje

się to inne przedsiębiorstwo.

3. Bez względu na ustęp 2, o ile przedmiotem umowy jest prawo

rzeczowe na nieruchomości lub prawo do korzystania z nieruchomości,

domniemywa się, że umowa wykazuje najściślejszy

związek z tym państwem, w którym nieruchomość jest położona

4. Domniemanie, o którym mowa w ustęp 2, nie stosuje się do

umów przewozu towarów. W przypadku takich umów domniemywa

się, że wykazują one najściślejszy związek z tym państwem,

w którym w chwili zawierania umowy przewoźnik miał swoje

główne przedsiębiorstwo, o ile w państwie tym znajduje się także

miejsce załadunku i miejsce rozładunku albo główne przedsiębiorstwo

nadawcy. Na potrzeby stosowania niniejszego ustępu za

umowy przewozu towarów uznaje się także umowy czarterowe

na jeden rejs i inne umowy, które służą przede wszystkim przewozowi

towarów.

5. Przepisu ustępu 2 nie stosuje się, jeżeli świadczenie charakterystyczne

jest niemożliwe do ustalenia. Domniemania, o których

mowa w ustępach 2, 3 i 4, nie mają zastosowania, jeżeli

z całokształtu okoliczności wynika, że umowa wykazuje ściślejszy

związek z innym państwem.

6. Kontrakt samoregulujący. Dopuszczalność jego zawarcia na gruncie regulacji krajowych.

Początkowo na gruncie common law. Prawo krajowe na ogół nie jest dostosowane do regulacji umów w obrocie międzynarodowym. Są to umowy, w których strony starały się usunąć potrzebę sięgania do jakiegokolwiek kodeksu, próba uregulowania wszystkiego. Pazdan: wskazane przy dużych kontraktach tworzących długotrwałe stosunki, ale w normalnym obrocie zbyt uciążliwe. Ta idea nie jest więc zbyt przydatna praktycznie, ale poza tym nawet taka umowa podlega prawu jakiegoś państwa, a jego prawo zawiera też normy iuris cogentis, które wyłączają swobodę umów. Granice tej samoregulacji są więc wytyczone normami bezwzględnie obowiązującymi prawa, któremu dana umowa podlega.

7. Podmioty międzynarodowego obrotu handlowego.

Wyróżnić można następujące podstawowe formy prawne podmiotów, występujących w obrocie międzynarodowym:

• osoba fizyczna, prowadząca działalność gospodarczą (przedsiębiorca),

• spółka jawna,

• spółka komandytowa,

• spółka akcyjna,

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Innymi uczestnikami międzynarodowego obrotu handlowego są:

• Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych,

• Korporacje ponadnarodowe,

• Państwo,

• Przedsiębiorstwa państwowe lub inne osoby prawne wyposażone przez państwo.

Osoba fizyczna - przedsiębiorca lub kupiec jest historycznie pierwszą formą podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Ustawodawstwo większości państw europejskich uzależnia prowadzenie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne od obowiązkowej rejestracji w charakterze przedsiębiorcy - kupca. Nie wymaga tego ustawodawstwo amerykańskie, przewidując konieczność rejestracji jedynie w przypadku, gdy dana osoba fizyczna zamierza prowadzić taki rodzaj działalności, który podlega licencjonowaniu lub zamierza brać udział w obrotach firmy pod nazwa inną, niż jego nazwisko.

Ustawodawstwo większości krajów uznaje transakcję za nieważną, jeżeli osoba fizyczna jest nie zarejestrowana w charakterze podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą transakcji lub przekroczy uprawnienia wynikające z transakcji.

Państwa europejskie wymagają, dokonania także rejestracji firmy przedsiębiorcy.

Firma powinna wskazywać samego przedsiębiorcę, a także określać rodzaj prowadzonej działalności. Kompetencje do zawierania transakcji posiada sam przedsiębiorca. Jego prawa do dysponowania majątkiem są nieograniczone. Dla upewnienia się, iż transakcja zawarta z przedsiębiorcą ma pełną moc prawną wystarcza stwierdzenie, iż została ona podpisana przez samego przedsiębiorcę. Inne osoby mogą zawierać transakcje w imieniu przedsiębiorcy tylko na podstawie pełnomocnictwa.

Niektóre państwa wymagają notarialnego potwierdzenia podpisu przy udzielaniu pełnomocnictwa.

Plusem zawierania transakcji z osobą fizyczną jest to, że odpowiada on nieograniczoną odpowiedzialność całym swoim majątkiem, nawet jeśli, zostanie ona wykreślona z rejestru nie pociąga to za sobą wygaśnięcia zobowiązań zaciągniętych w czasie prowadzenia działalności gospodarczej.

Spółka jawna - w ustawodawstwie większości krajów przez spółkę jawną rozumie się powiązanie osób fizycznych lub prawnych, powołane do prowadzenia działalności gospodarczej pod wspólną firmą.

Ustawodawstwo państw europejskich wymaga zarejestrowania spółki w rejestrze handlowym. W większości tych krajów, choć omawiana spółka może być uczestnikiem obrotu handlowego, nie ma przymiotu osobowości prawnej. Jedynie we Francji i w Federacji Rosyjskiej spółki te posiadają osobowość prawną.

W spółce tej brak jest wewnętrznej struktury organizacyjnej, właściwej osobom prawnym. Funkcje organów spełniają jeden lub kilku wspólników.

W krajach, w których wymagana jest rejestracja spółki w rejestrze handlowym, wymagane jest wpisanie do rejestru handlowego nazwisk wszystkich wspólników, a także przedmiotu ich działalności

Spółka komandytowa - w większości prawodawstw przez spółkę komandytową rozumie się spółkę prowadzącą działalność gospodarczą pod własną firmą, w której na równi z komandytariuszami, ponoszącymi odpowiedzialność w granicach wniesionej sumy komandytowej, istnieje co najmniej jeden komplementariusz ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem.

Spółka ta podlega wpisowi do rejestru handlowego. W większości państw europejskich (poza Francją i Rosją) spółka k. nie posiada osobowości prawnej.

Pozycja prawna kompelementariusza nie różni się niczym od pozycji wspólnika spółki jawnej. Natomiast komandytariusz, w przeciwieństwie do wspólnika spółki jawnej, nie ma prawa reprezentowania spółki (chyba, że posiada pełnomocnictwo), a jego odpowiedzialność ogranicza się do wniesienia sumy komandytowej.

Firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego komplementariusza i wskazywać na formę prawną spółki.

Spółka partnerka - cechą tej spółki jest to, że przynajmniej jeden wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczeń; jest to tzw. general partner. Natomiast odpowiedzialność pozostałych wspólników, zwanych limited partner, jest ograniczona.

Ustawą z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych spółka partnerska została wprowadzona do prawa polskiego. Na gruncie prawa polskiego do spółki partnerskiej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, co może wskazywać na to, iż zamiarem ustawodawcy było stworzenie swoistego podtypu spółki jawnej. Niemniej jednak spółka partnerska posiada pewne atrybuty, które pozwalają wyodrębnić jej suwerenny byt prawny.

Spółka komandytowo-akcyjna - spółka ta (jak sama nazwa wskazuje) łączy w sobie elementy spółki komandytowej oraz spółki akcyjnej. Cechy spółki komandytowej dostrzegalne są w takich aspektach funkcjonowania SKA, jak istnienie w pewnym zakresie bezpośredniej odpowiedzialności za zobowiązania spółki, związek prowadzenia spraw spółki z ponoszeniem tej odpowiedzialności oraz regulacja wzajemnych stosunków pomiędzy wspólnikami. Z drugiej strony, cechy spółki akcyjnej dostrzegalne są w takich aspektach, jak struktura kapitałowa spółki, pozycja tych wspólników, którzy w spółce uczestniczą wyłącznie kapitałowo, a także w stosunkach zewnętrznych spółki.

W większości systemów prawnych spółka komandytowo-akcyjna jest osobą prawną.

Tak jak we Francji, Niemczech, Szwajcarii. W Szwajcarii osobowość prawna SKA wynika z racji nadania jej struktury korporacyjnej a nie wprost z przepisów ustawy. SKA jest osobą prawną także w prawie włoskim i hiszpańskim. Natomiast w prawie polskim nie została wyposażona w osobowość prawną, choć dla jej założenia wymagane jest wniesienie kapitału o określonej wysokości, posiada także quasi-organy. Jest więc spółką hybrydalną.

Spółka akcyjna - znalazła zastosowanie w szeroko rozwiniętym kapitalizmie, ponieważ nie wymaga osobistego udziału wspólnika w prowadzeniu spraw spółki. Na pierwszym miejscu liczy się wkład kapitałowy.

Przez spółkę akcyjną rozumie się spółkę handlową, której kapitał zakładowy dzieli się na części, do których prawo uprzedmiotawia akcje dające jego właścicielom możliwość dywidendy, otrzymania części majątku w przypadku likwidacji spółki, a także do udziału w zarządzaniu.

Charakterystyczną cechą spółki akcyjnej jest istnienie akcji, to jest papierów wartościowych mogących być przedmiotem obrotu.

Procedura rejestracji spółki jest zwykle złożona. Towarzyszy jej czasem procedura zapisów na akcje. Firma, pod którą występuje spółka akcyjna, powinna wskazać na jej charakter prawny.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - jest to stosunkowo nowa forma podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Jeżeli inne formy były wynikiem praktyki obrotu handlowego, to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością stanowiła wytwór prawników niemieckich końca XX wieku.

Przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością rozumie się spółkę handlową, której kapitał dzieli się na udziały dające ich posiadaczom prawo do dywidendy, otrzymania majątku spółki w razie likwidacji, a także do wpływania na sposób działania spółki.

Europejskie Zgromadzenie Interesów Gospodarczych - jest formą organizacyjną, zapewniającą możliwość współpracy samodzielnych przedsiębiorstw. Jego rola ogranicza się w gruncie rzeczy do pełnienia funkcji pomocniczych. Nie ma na celu osiągnięcia zysku poprzez własną działalność gospodarczą w ramach przedsiębiorstw, lecz dąży do wspierania interesów gospodarczych swoich członków.

Korporacje ponadnarodowe - stanowi zgrupowanie osób prawnych, prowadzących samodzielnie działalność gospodarczą, podlegających jurysdykcji różnych państw powiązanych ze sobą ekonomicznie i podlegających kontroli jednego z podmiotów grupy nad innymi podmiotami.

Ustawodawstwo i doktryna różnych państw używają dla określenia korporacji ponadnarodowych różnych określeń, takich jak „holding”, „zjednoczenie gospodarcze”, „koncern”, „spółka spółek” itp.

Holding jest instytucją charakterystyczną dla systemu prawnego anglo-amerykańskiego, chociaż pojawia się także w innych systemach prawnych. Grupa podmiotów może przekształcić się w holding, jeżeli:

• podmiot kontrolujący jest posiadaczem akcji innych uczestników grupy;

• pakiet akcji należących do podmiotu kontrolującego daje możliwość kontrolowania innych uczestników;

• uczestnicy holdingu są odrębnymi podmiotami prawnymi.

Mówiąc o holdingu mówi się, zwykle podkreśla się, iż może on nie posiadać aktywnego kontrolnego pakietu akcji, wystarcza, że ma możliwość wpływania na sposób zarządzania podmiotami uczestniczącymi w grupie, np. możliwość zablokowania dowolnej decyzji.

Państwo - państwo uczestniczy w międzynarodowym obrocie gospodarczym, najczęściej jako uczestnik następujących transakcji:

• zamówień państwowych, w tym także w formie emisji papierów wartościowych,

• gwarancji państwa związanych z kredytami zaciąganymi przez podmioty danego państwa,

• umów inwestycyjnych,

• międzynarodowych umów sprzedaży towarów.

Państwo zawiera transakcje międzynarodowe poprzez swoje organy.

Przedsiębiorstwa państwowe lub inne osoby prawne wyposażone przez państwo - ustawodawstwo niektórych państw przewiduje specjalne rodzaje osób prawnych, zajmujących się działalnością gospodarczą, bazujących na własności państwowej. Np. w ustawodawstwie Federacji Rosyjskiej przewidziane są „przedsiębiorstwa unitarne”, posiadające prawo gospodarczego zarządu majątkiem państwowym lub należącym do jednostek terytorialnych Federacji Rosyjskiej. We Francji, Niemczech czy Anglii przedsiębiorstwa związane są z państwem nie tylko gospodarczo, ale i finansowo, ponieważ często ich dochody i wydatki przechodzą przez jego budżet. W Polsce status przedsiębiorstw państwowych reguluje ustawa z 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych.

8. Przedmiot transakcji w obrocie międzynarodowym.

Przedmiotami transakcji w obrocie międzynarodowym są:

• towar,

• pieniądz,

• papiery wartościowe,

• rezultaty działalności intelektualnej,

• roboty i usługi,

• informacja.

Towar - przez towar krajowe systemy prawne rozumieją przedmioty materialne uzyskiwane ze środowiska naturalnego (np. węgiel, ropa naftowa itp.) lub przetworzone przez człowieka, tj. dobra materialne mogące być przedmiotem transakcji handlowych.

Towar jako przedmiot handlu międzynarodowego może być charakteryzowany za pomocą różnych kryteriów. Dla towarów określanych parametrami fizycznymi są to przede wszystkim rozmiar, waga i dane jakościowe. Istnieją różne metody charakterystyki ilościowej towaru. W odniesieniu do jednych towarów jest to ich waga, w odniesieniu do innych objętość lub wielkość itd.

Jakość towaru określa się zwykle według krajowych lub międzynarodowych standardów. Dopuszcza się także możliwość odwołania się do norm zakładowych lub uzgodnionych przez strony wzorców. Ustawodawstwa krajowe praktycznie wszystkich państw ustalają własne wymogi jakościowe w odniesieniu do wszystkich towarów, zarówno produkowanych w kraju, jak i importowanych.

Bardzo często przy przeprowadzaniu transakcji w obrocie międzynarodowym jej prawne skutki dla sprzedawcy następują dopiero w momencie indywidualizacji towaru.

Pieniądz - pieniądz jako przedmiot stosunku cywilnoprawnego odznacza się uniwersalnym charakterem, objawiającym się w możliwości spłacenia dowolnego długu majątkowego, pod warunkiem, że nie istnieje zobowiązanie dłużnika do świadczenia w naturze.

Uniwersalny charakter pieniądza w obrocie międzynarodowym traci na znaczeniu w związku z tym, że:

• istnieją waluty wymienialne, waluty o ograniczonej możliwości konwersji oraz waluty w ogóle niewymienialne,

• kursy walut podlegają stałym zmianom i realna cena jednej waluty może wzrastać w stosunku do innych walut,

• zmiana waluty płatności określonej w kontrakcie traktowana jest w niektórych krajach jako naruszenie ustawodawstwa dewizowego.

Ze względu na powyższe, wykonanie zobowiązania w innej walucie niż przewidziana w kontrakcie, jest uważane w praktyce sądów arbitrażowych za nienależyte wykonanie zobowiązania.

Oprócz walut krajowych w obrocie międzynarodowym wykorzystywane są inne jednostki rozliczeniowe, np. stosowany kiedyś w ramach RWPG „rubel transferowy”.

Ponadto wprowadzany jest także „pieniądz międzynarodowy” - np. euro.

Papiery wartościowe - przez papier wartościowy w większości systemów prawnych rozumie się dokument stwierdzający istnienie określonego prawa majątkowego, którego realizacja jest możliwa jedynie na podstawie okazania lub zwrotu dokumentu. Cechą charakterystyczną tradycyjnego papieru wartościowego jest jego podwójny charakter prawny. Z jednej strony reprezentuje on prawo majątkowe, a z drugiej jest rzeczą, ze wszystkimi tego następstwami. Wśród papierów wartościowych o obrocie międzynarodowym wyróżniamy: obligacje, weksel, czek, konosament, akcję, kwit składowy, kwit zastawny.

W międzynarodowym obrocie wykorzystywane są także papiery wartościowe innego typu, uznawane przez ustawodawstwo poszczególnych państw, np. certyfikaty trastowe.

Doktryna państw Europy kontynentalnej, ze względu na podstawowe funkcje, jakie spełniają papiery wartościowe, dzieli je na:

• wierzytelności pieniężne (weksle, czeki, obligacje, listy zastawne itp.),

• uprawniające do udziału w majątku (np. akcje), tj. papiery wartościowe wyrażające prawo do udziału w spółce akcyjnej lub innej spółce kapitałowej,

• papiery wartościowe, reprezentujące towar (konosament, list zastawny).

Inną klasyfikację proponuje doktryna anglo-amerykańska, która dzieli papiery wartościowe na:

• inwestycyjne, stwierdzające prawo do udziału w spółce akcyjnej (akcje) lub stwierdzające istnienie umowy zastawu,

• papiery wartościowe o charakterze towaru, będące przedmiotem obrotu (weksle, czeki, certyfikaty depozytowe).

Ze względu na tryb stosowany w obrocie papierami wartościowymi wyróżniamy dokumenty:

• na okaziciela, w których prawa stwierdzone papierem wartościowym należą do dowolnej osoby będącej jego posiadaczem. Przenoszenie prawa własności jest w tym przypadku bardzo uproszczone, gdyż następuje przez samo wręczenie papieru wartościowego;

• imienne, w których prawa stwierdzone papierem wartościowym należą wyłącznie do wymienionej w nim osoby;

• na zlecenie, zawierające wskazanie właściciela, chociaż możliwe jest przeniesienie praw z nich wynikających na inne osoby w formie stosownego zapisu w samym dokumencie.

Ustawodawstwo niektórych państw zabrania emisji papierów wartościowych określonego rodzaju. Na przykład ustawodawstwa Niemiec i Szwajcarii przewidują emisje jedynie akcji imiennych.

Papier wartościowy powinien mieć określoną postać, wynikającą z przepisów prawa krajowego, zapewniającą identyfikację praw, które reprezentuje, a także umożliwiającą jego przekazanie. Może mieć formę dokumentu lub formę bezdokumentową w postaci zapisu na koncie, nie potwierdzonego żadnym dokumentem.

Międzynarodowa regulacja papierów wartościowych dotyczy jedynie weksli i czeków, ponieważ bez międzynarodowych porozumień weksle i czeki wystawiane w jednym państwie mogłyby nie być uznawane za ważne w innych państwach.

Regulacje: Ogólna ordynacja wekslowa przyjęta w ramach Niemieckiego Związku Celnego, wzór ustawy wekslowej i konwencji o jej wprowadzeniu z 1912 roku (Haga) oraz obowiązujące do dziś trzy konwencje genewskie z 1930 roku o wekslach i trzy konwencje genewskie o czekach z 1931 roku. Przepisy dotyczące papierów wartościowych zawiera również prawo wspólnotowe. Reguluje ono w szczególności emisję i obrót papierami inwestycyjnymi.

Rezultaty działalności intelektualnej - do rezultatów działalności intelektualnej ustawodawstwa międzynarodowe zaliczają prace naukowe, literaturę, sztukę, dzieła fonograficzne, audycje radiowe, wynalazki, wzory przemysłowe, know-how. Do środków wyróżniających zalicza się zaś znaki firmowe, nazwy, znaki towarowe i nazwy miejsca pochodzenia towarów.

Prawa do rezultatów działalności intelektualnej mogą mieć zarówno charakter niemajątkowy, jak i majątkowy. Podstawowym prawem niemajątkowym jest przede wszystkim niezbywalne prawo autorskie. Prawa majątkowe wykonywane są poprzez wykorzystanie rezultatów działalności intelektualnej przez podmiot uprawniony. Prawo do ich wykorzystania może być udostępnione innemu podmiotowi, w szczególności na podstawie umowy licencyjnej lub umów o podobnym charakterze. Przedmiotem takich umów mogą być dobra chronione prawem autorskim jak również prawem własności przemysłowej.

Przedmiotem prawa autorskiego w większości ustawodawstw krajowych oraz w „ustawodawstwie międzynarodowym” są:

• dzieła literackie, choreograficzne itp.,

• utwory muzyczne z tekstem i bez tekstu, utwory audiowizualne,

• rzeźby, obrazy, grafika i inne dzieła sztuki,

• sztuka użytkowa,

• dzieła architektoniczne, w tym obiekty architektury zielonej,

• fotografie,

• mapy, plany, szkice, ilustracj

• e w zakresie geografii i innych nauk,

• tłumaczenia, inscenizacje, aranżacje itp.,

• programy komputerowe, bazy danych itp.,

Do przedmiotów prawa autorskiego zalicza się także dobra związane z wykonaniem, utrwaleniem wykonania i przekazami drogą kablową.

Dobrami chronionymi prawem własności przemysłowej są zaś:

• wynalazki,

• wzory użytkowe,

• wzory przemysłowe,

• typologia mikroprocesów,

• know-how,

• nazwy handlowe,

• znaki towarowe,

• oznaczenia geograficzne pochodzenia towarów.

19 czerwca 1970 roku stworzono system pod nazwą Patent Cooperation Treaty (PCT) - układ o współpracy patentowej, który przyczynił się w szczególności do:

• uproszczenia procedury przed urzędami patentowymi poprzez usunięcie konieczności wielokrotnego badania czystości patentowej zgłoszenia,

• podwyższenia stopnia efektywności udzielania patentów,

• zacieśnienia współpracy w zakresie problemów patentów specjalistycznych organizacji międzynarodowych,

• podwyższenia kwalifikacji osób zajmujących się problematyką patentową,

• zebrania bogatej dokumentacji i literatury dotyczącej patentów,

• podjęcia wysiłków zmierzających do zbliżenia krajowych regulacji prawnych, związanych z ochroną wynalazków.

PCT wprowadza jednakowe wymogi dla:

• zgłoszenia patentowego,

• zasad sporządzania zgłoszenia,

• zasady badania dokumentów,

• poszukiwań patentowych,

• badania spraw.

Jednolity system patentowy wprowadziły: konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Monachium 1973 r.), konwencje z 1975 roku o jednolitym patencie państw EWG, konwencja patentowa (9 września 1994 r.. Moskwa) wprowadzająca jednolity patent w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw. Następnie w Marrakeszu 15 kwietnia 1994 r. podpisano porozumienie przygotowane z Światową Organizację Handlu (WTO) - załącznik stanowi Porozumienie w sprawie aspektów handlowych praw własności intelektualnej.

Roboty i usługi - zakres usług w handlu międzynarodowym stopniowo rośnie. Rozszerza się też krąg możliwych stosunków prawnych, które umowa o świadczenie usług może obejmować. Odnosi się to w szczególności do usług o charakterze informacyjnym lub konsultingowym.

Informacja - może ona być samodzielnym przedmiotem transakcji, ja i częścią rezultatów działalności intelektualnej. Może ona być wykorzystywana w formie fizycznej, dzięki określonym nośnikom.

9. Definicja międzynarodowej transakcji handlowej i sposoby jej zawarcia.

Przez transakcję w handlu międzynarodowym rozumieć należy każdą umowę posiadającą, poprzez dowolne okoliczności, związek z co najmniej dwoma państwami.

Zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami, strony transakcji w handlu międzynarodowym mogą dokonywać wyboru prawa, które znajdzie zastosowanie w tej transakcji.

Sposoby zawarcia:

• przez wymianę oferty i oświadczenie o jej akceptacji,

• w drodze negocjacji.

Negocjacje często są poprzedzane ofertą jednej ze stron, jednakże ostateczna treść umowy zostaje wypracowana stopniowo w drodze rozmów, tak iż trudno ustalić, co było ofertą, a co jej akceptacją.

Inne sposoby dojścia do skutku w obrocie międzynarodowym odgrywają mniejszą rolę.

10. Oferta i akcept.

Przez ofertę rozumiemy propozycję zawarcia umowy, skierowaną do określonego lub nieokreślonego adresata (ad personem incertam), zawierającą co najmniej istotne postanowienia proponowanej umowy (esentialia negotii). Oferta może także zawierać i inne postanowienia umowy (naturalia negotii) stanowiące nieodłączną część oferty.

Przyjęcie oferty (akcept) oznacza przejaw woli adresata oferty, wyrażający jego zgodę na zawarcie umowy na warunkach określonych w ofercie. W większości systemach prawnych nie wymaga się szczególnej formy dla przyjęcia oferty. Za akcept uważa się dowolne zachowanie adresata, które w dostatecznym stopniu wyraża jego wolę zawarcia proponowanej umowy. Milczenie lub brak działania oblata samo w sobie nie stanowi przyjęcia oferty.

11. Ważność oferty i możliwość jej odwołania.

Przyjmując, iż złożenie oferty oznacza jej dojście do adresata, można uznać, że może ona zostać cofnięta, jeżeli odwołanie oferty doszło do adresata wcześniej niż sama oferta lub jednocześnie z nią, Ostateczne rozwiązanie tej kwestii zależy od prawa jednolitego lub od regulacji krajowych.

Niektóre systemy prawne zakładają, że oferta wskazująca określony termin jej akceptacji wiąże aż do upływu tego terminu. Oferta nie zawierająca terminu dla jej akceptacji uważana jest za wiążącą w terminie określonym przez krajowe ustawodawstwo, jeżeli sam oferent nie zastrzegł, iż może być odwołana w każdym czasie,

Oferta traci moc z chwilą jej cofnięcia lub złożenia przez oblata kontroferty, a także w przypadku upływu terminu jej ważności, określonego przez oferenta lub wynikającego z przepisów prawa.

12. Negocjacje handlowe.

13. List intencyjny.

Negocjacje polegają na przedstawieniu przez strony wzajemnych propozycji i kontrpropozycji oraz sformułowaniu postanowień umowy.

Negocjacje mogą być prowadzone zarówno w drodze wymiany korespondencji, jak i na spotkaniach stron lub ich pełnomocników.

Przed rozpoczęciem negocjacji albo w trakcie ich prowadzenia strony mogą określić swoje cele i zamiary w formie tzw. listu intencyjnego, którego moc prawna jest oceniana w różny sposób w różnych systemach prawnych.

Przystąpienie do negocjacji nie zobowiązuje stron do zawarcia umowy będącej przedmiotem negocjacji. Każda ze stron ma bowiem prawo do wycofania się jeżeli uważa, że nie może osiągnąć założonego celu. Jednakże prowadząc negocjacje, strony powinny działać w dobrej wierze.

Za niedopuszczalne uważa się przedłużenie negocjacji, bez rzeczywistej woli zawarcia umowy. Ten, kto postępuje w złej wierze, nadużywając zaufania swojego partnera, może ponosić odpowiedzialność na zasadzie culpa in contrahendo. W takim przypadku strona przeciwna ma prawo dochodzić pokrycia strat chociaż podstawy i zakres ich dochodzenia regulowane są w ustawodawstwach krajowych w różny sposób.

14. Zawarcie transakcji na giełdzie.

Zazwyczaj funkcje giełd sprawują grupy organizacji handlowych, posiadające status osoby prawnej i działające pod nadzorem państwa. Przedmiotem handlu na giełdach są różnego rodzaju towary masowe, o dostatecznej jasno określonych parametrach jakościowych (np. ropa naftowa, zboże, bawełna, kakao itp.).

W zależności od statutu giełdy, do zawierania transakcji na giełdzie dopuszczeni są albo członkowie giełdy albo dowolne podmioty, które muszą przestrzegać zasad obowiązujących na danej giełdzie. Technika zawierania transakcji na giełdzie została doprowadzona do takiej perfekcji, iż w mgnieniu oka można kupować i sprzedawać towary, bez konieczności ich przemieszczania. Często przedmiotem transakcji są towary jeszcze niewyprodukowane.

Transakcje giełdowe zawierane są przez maklerów na zlecenie klientów. Kiedy dojdzie do uzgodnień ceny ilości towaru, maklerzy dokonują potwierdzenia tych uzgodnień na piśmie. Pozostałe warunki umowy wynikają z ogólnych warunków obowiązujących na danej giełdzie.

15. Porównanie transakcji giełdowej i aukcyjnej. Podobieństwa i różnice.

Giełda powyżej.

Aukcje organizowane są zwykle przez powołanie do ich przeprowadzenia osoby prawne i podobnie jak giełdy znajdują się pod kontrolą państwa.

Odróżniają się od giełd tym, że cały towar przeznaczony do sprzedaży znajduje się w magazynach przedsiębiorstwa aukcyjnego.

Daje to kupującym możliwość zaznajomienia się na miejscu z jakością i stanem towaru. Z reguły przedmiotem sprzedaży na aukcjach się towary nie posiadające tak jednolitego charakteru jak towary giełdowe, nie wymagające wstępnego badania jakości. Typowymi towarami aukcyjnymi są m.in. drewno, tytoń, herbata, owoce, futra itp. Sprzedaż na aukcjach odbywa się w drodze publicznego przetargu, przeprowadzonego w różnych formach, np. przetarg in plus lub in minus.

Maklerzy prowadzący przetarg składają stosowne przyrzeczenie. Regulamin niektórych organizatorów aukcji wymaga, aby kupujący byli także reprezentowani przez maklerów. Aby wziąć udział w aukcji, kupujący musi złożyć kaucję zaliczaną następnie na poczet kupna. Sprzedany na aukcji towar powinien być przyjęty przez kupującego niezwłocznie po zakończeniu aukcji.

16. Zawarcie transakcji w formie przetargu.

Przetarg jest sposobem zawarcia umowy, pozwalającym organizatorowi przetargu na wybranie oferty najkorzystniejszej z jego punktu widzenia. Ponieważ oferty powinny odpowiadać warunkom ogłoszonego przetargu, istnieje możliwość ich porównania. Z reguły oferty nieodpowiadające warunkom przetargu, nie są w ogóle rozpatrywane. Z powyższego wynika, iż uczestnicy przetargu mogą posługiwać się swoimi typowymi kontraktami lub ogólnymi warunkami.

Przetargi mogą być otwarte, a więc dostępne dla każdego zainteresowanego oferenta lub zamknięte, czyli przeprowadzane z udziałem określonej grupy zaproszonych do udziału podmiotów.

Oferty składane przez uczestników przetargu powinny mieć charakter wiążący w tym znaczeniu, że muszą umożliwiać zawarcie umowy w drodze akceptacji wybranej oferty. Możliwość taka powinna istnieć do chwili upływu terminu wskazanego przez ogłaszającego przetarg. Z reguły dopuszcza się jednak możliwość odwołania oferty przed datą rozpoczęcia przetargu.

Organizator zwykle określa termin otwarcia ofert, a także termin, w jakim dokona wyboru najkorzystniejszej oferty. Możliwe jest także unieważnienie przetargu bez podania przyczyn. Uczestnicy, których oferty nie zostały wybrane, nie mają prawa zgłaszania organizatorowi przetargu roszczeń związanych z poniesionymi kosztami opracowana oferty.

Często warunki przetargu przewidują wymóg przedstawienia przez oferenta dowodu wykazującego możliwość wykonania kontraktu w przypadku jego zawarcia, w postaci np. rekomendacji stosowanej izby przemysłowo-handlowej lub złożenia listy referencyjnej. Wymagane jest także złożenie wadium albo w formie pieniężnej, albo stosownego zabezpieczenia na wypadek niezawarci kontraktu przez oferenta, mimo wyboru jego oferty.

17. Zawarcie transakcji na targach międzynarodowych.

Targi międzynarodowe stanowią prezentację towarów przeznaczonych głownie na eksport, ale przeprowadzane są nie tylko w tym celu, co dla stworzenia forum spotkań potencjalnych eksporterów i importerów.

W odróżnieniu od aukcji, na targach nie prezentuję się całego towaru mającego być przedmiotem transakcji, ale tylko jego wzór lub próbę.

Przy zawieraniu transakcji na targach strony nie są związane regulaminem lub ogólnymi warunkami transakcji, jak na giełdach lub aukcjach i mogą w sposób dowolny kształtować treść umowy.

Najczęściej jednak transakcje są dokonywane już po zakończeniu targów, a eksporterzy ograniczają się jedynie do zbierania ofert na wystawione towary.

18. Forma transakcji.

Systemy prawne większości państw świata pozostawiają stronom swobodę w wyborze formy umowy, z wyjątkiem przypadków wyraźnie przewidzianych danym ustawodawstwem.

W związku z tym, niedochowanie wymogu formy nie stanowi podstawy do kwestionowania ważności umowy.

Zgodnie z art. 11 konwencji wiedeńskiej, umowa sprzedaży nie wymaga dla jej zawarcia lub potwierdzenia formy pisemnej i nie podlega żadnym innym wymogom co do formy. Istnienie tej umowy może być udowodnione w jakikolwiek sposób, w tym również na podstawie zeznań świadków. W myśl art.12 powołanej konwencji postanowienia art.11 nie znajdują zastosowania, jeżeli którakolwiek ze stron posiada swoją siedzibę handlową w państwie, która zgodnie z art.96 konwencji złożyło zastrzeżenie o honorowaniu umów zawieranych w formie pisemnej.

Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, jej uzupełnienie, zmiana lub rozwiązanie za zgodnym porozumieniem stron albo jednostronne wypowiedzenie powinny być także dokonane w formie pisemnej.

19. Interpretacja międzynarodowych transakcji handlowych.

Brak jest ujednoliconych w skali międzynarodowej, mających powszechny zasięg reguł (dyrektyw) wykładni umów zawieranych w międzynarodowym obrocie handlowym.

Same strony starają się zapobiec wątpliwościom interpretacyjnym i w tym celu wprowadzają do kontraktu własne reguły lub definicje objaśniające.

Celem interpretacji jest usunięcie niejasności występujących w tekście kontraktu w taki sposób, aby dana mu treść odpowiadała woli stron. Zadanie to jest dostatecznie trudne, gdyż - jak przy każdej umowie - podstawową dyrektywą interpretacyjną jest rozstrzygnięcie wątpliwości na korzyść takiego rozumienia oświadczenia woli, które pozwala uznać je za skuteczne.

Zazwyczaj przyjmuje się, że rezultatem zabiegu interpretacji powinno być wyjaśnienie rzeczywistej woli stron, które składały oświadczenie. Art. 8 ust. 1 konwencji wiedeńskiej stanowi, że oświadczenie i zachowanie strony powinny być interpretowane zgodnie z jej zamiarem, jeżeli druga strona znała ten zamiar lub nie mogła nie być go świadoma.

W razie zaistnienia sprzeczności, pomocne mogą być dwie reguły:

• Znaczenie wynikające z zasadniczego kontraktu powinno dominować nad znaczeniem wynikającym z tekstu załączników,

• Wola stron wyrażona później, dezaktualizuje wcześniejsze oświadczenia.

Przy wykładni konwencji należy uwzględnić jej charakter międzynarodowy oraz potrzebę popierania jednolitości jej stosowania i poszanowania dobrej wiary w handlu międzynarodowym.

20. Podstawy i zakres odpowiedzialności kontraktowej.

Podstawową zasadą odpowiedzialności kontraktowej jest obowiązek naprawienia szkody.

Konwencje haskie z 1964 roku i konwencja wiedeńska. Dla ustalenia zasad odpowiedzialności, pewne znaczenie mogą mieć także dokumenty jak: Incoterms, jednolite zwyczaje i praktyki dotyczące akredytyw dokumentowych, wzorce umów i przewodniki zawierania poszczególnych rodzajów kontraktów, przygotowywane w ramach Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ czy UNCITRAL.

Rozbudowane przepisy dotyczące odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania zawierały akty wspólnego prawa gospodarczego RWPG.

W przypadku wykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika, wierzyciel zwykle może się domagać odszkodowania. Czasem - jeżeli kontrakt tak stanowi - może żądać zapłaty kary umownej.

21. Przesłani wyłączenia odpowiedzialności.

Czasami świadczenie jednej ze stron kontraktu staje się niemożliwe do spełnienia na skutek zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności faktycznych bądź prawnych.

Okoliczności te najczęściej uregulowane są w ustawodawstwach poszczególnych krajów, a także w aktach legislacji międzynarodowej. Chodzi tu o przepisy odnoszące się do siły wyższej lub do nadzwyczajnej zmiany okoliczności.

Międzynarodowa Izba Handlowa w roku 2003 opublikowała w Paryżu modelową klauzulę siły wyższej oraz klauzulę uciążliwości.

Pierwszą oczywistą przesłanką ubiegania się o zwolnienie od odpowiedzialności jest wystąpienie okoliczności siły wyższej. Powszechnie przyjmuje się również, ze tylko okoliczności, które wystąpiły po zawarciu kontraktu, mogą być uważane za prawnie doniosłe (tzw. następcza niemożność świadczenia).

Wszystkie poniżej omówione okoliczności (czyli: okoliczności tzw. „neutralne”, przemoc zbrojna, strajki, awarie w zakładach produkcyjnych, trudności komunikacyjne, akry organów państwa) mogą mieć skutek zwalniający od odpowiedzialności, jednak pod warunkiem spełnienia podstawowej przesłanki: związku przyczynowego między zaistnieniem okoliczności siły wyższej a niewykonaniem kontraktu (decydującego wpływu na niewykonanie kontraktu). Związek ten powinien być bezpośredni.

Istnienie związku przyczynowego powinno być udowodnione przez dłużnika. Konieczne jest wykazanie podjęcia przez dłużnika wszelkich starań w celu wykonania kontraktu, nawet jeżeli starania te nie mogły dać rezultatu.

Trzecią przesłanką jest niemożność wykonania zobowiązania. Należy przyjąć, że związek przyczynowy musi łączyć okoliczności siły wyższej ze stanem niemożności wykonania zobowiązania.

22. Dowodzenie okoliczności siły wyższej.

Izby handlowe, jako instytucje zaufania publicznego w handlu międzynarodowym od dawna wystawiają różnego rodzaju dokumenty, które ułatwiają kupcom zawieranie i realizację transakcji handlowych, m.in. poświadczają wystąpienie okoliczności, na które strony umowy nie mogą się powoływać dla zwolnienia od odpowiedzialności wynikającej z niedotrzymania zobowiązań kontraktowych. W treści certyfikatów Izby ograniczają stwierdzenia faktów i nie badają skutku prawnego zaistnienia określonych zdarzeń, tym bardziej nie biorą odpowiedzialności za to, czy wydany certyfikat zostanie następnie uznany za wystarczający dowód okoliczności zwalniających od odpowiedzialności. Przygotowując wniosek o wydanie certyfikatu, warto już dokonać wstępnej selekcji tych faktów z uwagi na szanse ich uwzględnienia przez kontrahenta lub sąd arbitrażowy.

Zgodnie z przyjęta od lat praktyką, składanie wniosków o wystawienie certyfikatów leży w zakresie działania firm, które ponoszą odpowiedzialność wobec swoich zagranicznych kontrahentów, a więc przedsiębiorstw, które bezpośrednio zawarły kontrakt zagraniczny.

We wniosku należy dokładnie określić:

• przedmiot kontraktu, z którego wynika odpowiedzialność wnioskodawcy,

• drugą stronę kontraktu,

• numer i datę zawarcia kontraktu,

• cel, w jakim zaświadczenie ma być wystawione.

Ponadto trzeba określić:

• zdarzenie uniemożliwiające wykonanie zobowiązania i jego okoliczności, a zwłaszcza gdzie miało ono miejsce i od kiedy do kiedy trwało,

• związek przyczynowy między tym zdarzeniem a niemożliwością wykonania zobowiązania.

Do wniosku należy dołączyć dowody okoliczności, na które powołuje się wnioskodawca, a które Izba ma potwierdzić. Dowody te mogą mieć formę dokumentów wystawionych przez kompetentne organy, władze lub urzędy, jak: protokół o zdarzeniu w zakładzie wytwórczym, pismo wyjaśniające producenta, zaświadczenie władzy administracyjnej (np. oświadczenie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej potwierdzające fakt powodzi) itp.

23. Odszkodowanie a kara umowna.

Przez karę umowną rozumie się zobowiązanie dłużnika do zapłaty wierzycielowi wykazanej w umowie sumy pieniężnej, w przypadku określonych postaci niewykonania lub nienależytego wykonania.

Kary umowne mogą być: zaliczane, alternatywne, kumulatywne lub wyłączne.

W pierwszym wypadku dłużnik może dochodzić odszkodowania przekraczającego karę umowną; w drugim - może dochodzić odszkodowania, jeśli zrzeknie się kary umownej; w trzecim - może dochodzić kary umownej łącznie z odszkodowaniem, w czwartym wreszcie - żądanie odszkodowania jest wykluczone. W międzynarodowym obrocie handlowym dominują kary umowne ustalone przez strony jako wyłączne.

Oprócz kar umownych spotyka się tzw. odszkodowanie zryczałtowane, Różnica polega na tym, że kary umowne ustalone są jako bodziec sprzyjający wykonaniu umowy i nie pozostają w związku z przewidywaną szkodą. Natomiast odszkodowanie zryczałtowane odzwierciedla przewidywania stron co do wysokości szkody grożącej w razie określonego naruszenia kontraktu.

24. Przedawnienie (obliczanie, terminy, skutki).

Przepisy prawa cywilnego łączą z upływem czasu określone skutki prawne. W interesującym nas tu zakresie sprowadzają się one główne do utrudnienia lub uniemożliwienia realizowania po upływie określonego czasu roszczeń przysługujących stronom umowy.

W jednych systemach przedawnienie kwalifikuje się jako instytucję materialnoprawną, w innych jako instytucję procesowoprawną.

Mimo, że konwencja została przyjęta w 1974, a więc przed konwencją wiedeńską, w istocie rzeczy stanowi jej uzupełnienie.

Zgodnie z art. 8 termin przedawnienia wynosi cztery lata. Przyjęto zasadę, że termin przedawnienia zaczyna biec w dniu, w którym roszczenie powstaje.

Roszczenie wynikające z naruszenia umowy powstanie w chwili, w której takie naruszenie nastąpiło. Roszczenie wynikające z wady towaru lub innej niezgodności towaru z warunkami umowy powstaje w dniu faktycznego przekazania towaru kupującemu lub odmowy przyjęcia towaru przez kupującego (art. 10).

Stosownie do art. 11, jeżeli sprzedawca udzielił wyraźnej gwarancji odnoszącej się do towaru, której czas działania jest ograniczony określonym terminem lub też ograniczony jest w inny sposób, termin przedawnienia w odniesieniu do roszczenia wynikającego z gwarancji zaczyna biec od dnia powiadomienia sprzedającego przez kupującego o fakcie, który stanowi podstawę takiego roszczenia, jednakże nie później niż w dniu upływu terminu gwarancji.

O sposobie liczenia terminu przedawnienia jest mowa w art. 28 i 29. Termin liczy się w ten sposób, że upływa on w końcu od dnia odpowiadającej dacie, kiedy termin rozpoczął swój bieg. W razie braku takiej odpowiedniej daty upływa on w końcu ostatniego dnia ostatniego miesiąca terminu przedawnienia. Termin przedawnienia jest liczony przez odwołanie się od daty miejsca, w którym nastąpiło wszczęcie postępowania prawnego.

Termin przedawnienia biegnie od nowa w wypadku:

• Dokonania przez wierzyciela czynności, o której mowa w art. 19

• Uznania zobowiązania przez dłużnika - art. 20

Nowy 4-letni termin przedawnienia zaczyna biec od nowa w razie pisemnego uznania przez dłużnika swego zobowiązania wobec wierzyciela.

W każdym przypadku, niezależnie od postanowień konwencji, termin przedawnienia upływa nie później niż po 10 latach, licząc od dnia, w którym rozpoczął swój termin.

Termin przedawnienia nie może być zmieniony przez jakiekolwiek oświadczenie lub umowę między stronami, z wyjątkiem przypadku, w którym dłużnik, podczas biegu terminu przedawnienia, przedłuży termin przez oświadczenie złożone wierzycielowi w formie pisemnej.

Upływ terminu przedawnienia jest brany pod uwagę w każdym postępowaniu, wyłącznie na wniosek strony. Skutkiem upływu przedawnienia jest wygaśnięcie roszczenia i nie może ono zostać uznanie ani wykonane w jakimkolwiek postępowaniu wszczętym po upływie terminu przedawnienia. Roszczenie takie może być jednak przedstawione do potrącenia.

25. Przerwa biegu przedawnienia.

Przerwanie biegu przedawnienia reguluje art. 13. Stosownie do tego przepisu, bieg terminu przedawnienia przerywa się przez jakiekolwiek działania wierzycieli, które w myśl przepisów prawa właściwego dla sądu przed którym toczy się postępowanie, uznane zostanie roszczenie w trakcie postępowania wszczętego wcześniej przeciwko dłużnikowi, w celu uzyskania zaspokojenia lub uznania jego roszczenia.

Art. 15 przewiduje zaprzestanie biegu terminu przedawnienia w wypadku wszczęcia innych rodzajów postępowania niż postępowanie sądowe i arbitrażowe, a w szczególności postępowania w razie śmierci lub braku zdolności dłużnika, upadłości lub niewypłacalności dotyczącej całego mienia dłużnika, rozwiązania lub likwidacji osoby prawnej będącej dłużnikiem.

Istotę przerwania biegu terminu określa przepis art. 17 ust. 1.

Jeżeli roszczenie jest dochodzone w postępowaniu w ramach terminu przedawnienia zgodnie z art. 13, 14, 15 lub 16, lecz postępowanie takie zakończyło się bez rozstrzygnięcia co do istoty roszczenia, bieg terminu przedawnienia będzie uznany za nieprzerwany. Gdyby jednak okazało się, że w chwili zakończenia będzie uznany za nieprzerwany. Gdyby jednak okazało się, że w chwili zakończenia postępowania, termin przedawnienia upłynął lub do jego upływu pozostało mniej niż rok, wierzycielowi przysługuje prawo do rocznego okresu od daty zakończenia postępowania prawnego (art. 17 ust. 2).

26. Definicja umowy sprzedaży w międzynarodowym prawie handlowym.

Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Podobnie definiowana jest umowa sprzedaży w różnych systemach prawnych.

27. Zawarcie umowy sprzedaży wg konwencji wiedeńskiej o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z 1980 roku.

Dwie wskazówki pozwalające odróżnić umowę sprzedaży od umów o świadczenie usług zawiera art. 3 konwencji. W myśl pierwszej, umowa o dostawę towarów, które mają być wyprodukowane lub wytworzone, jest uważana za umowę sprzedaży, chyba że strona zamawiająca te towary ma dostarczyć znaczną część materiałów, koniecznych do takiego wytworzenia lub wyprodukowania. W myśl drugiej, gdy przeważająca część obowiązków strony dostarczającej towary polega na świadczeniu robocizny lub usług, konwencja nie ma zastosowania.

Umowę uważa się za zawartą, gdy przyjęcie oferty stało się skuteczne.

W rozumieniu konwencji, ofertą jest każde oświadczenie woli, posiadające następujące cechy (art. 14):

• jest oznaczone - określa adresata oferty,

• jest określone, a więc precyzyjne i kompletne, przez co należy rozumieć określenie istotnych postanowień umowy,

• jest stanowcze, wyrażając zamiar zawarcia umowy przez oferenta.

Akceptacja oferty może być dokonana poprzez oświadczenie lub inne zachowanie się adresata wyrażające jego zgodę na ofertę, jeżeli doszło do oferenta. W myśl art. 18 ust. 1 milczenie lub brak działania same przez się nie stanowią przyjęcia oferty. Niemniej w niektórych przypadkach akceptacja może polegać na dokonaniu takich czynności jak wysyłka towaru czy zapłata ceny.

W art. 14 ust. 2 konwencja reguluje problematykę oferty skierowanej do ogółu, to jest tzw. oferty publicznej, przyjmując domniemanie, iż stanowi ona tylko zaproszenie do składania oferty.

Oferta staje się skuteczna w chwili dotarcia do adresata (art. 15 ust.1). Z trzech możliwych sytuacji, w których propozycja zawarcia umowy mogła stać się skuteczna, a więc:

• chwili wysłania oferty,

• chwili zapoznania się z treścią oferty lub

• chwili jej dojścia do adresata

konwencja odpowiada za tą ostatnią.

Oferta może być zarówno cofnięta, jak i odwołana.

Generalną zasadą jest, że oferta może być odwołana. Niemniej odwołanie musi dotrzeć do oblata, zanim wysłał on zawiadomienie o przyjęciu oferty. Co więcej, oferta nie może być odwołana, jeżeli wskazuje określony termin jej przyjęcia lub informuje w inny sposób, że jest nieodwołalna. Ponadto oferta nie może być odwołana, jeżeli adresat mógł rozsądnie interpretować ją jako nieodwołalną i działał polegając na ofercie.

Oferta, nawet nieodwołalna, traci moc wiążącą, jeżeli jej odrzucenie dotarło do oferenta.

Odpowiedź na ofertę, która ma charakter akceptacji, ale zawiera dodatkowe lub zmienione warunki - zgodnie z konwencją jeżeli dodatkowe lub zmienione warunki nie naruszają warunków oferty, odpowiedź stanowi jej przyjęcie, chyba, że oferent bez zbędnej zwłoki im się sprzeciwi. Jeżeli tego nie uczyni, umowę uznaje się za zawartą na warunkach oferty, ze zmianami zawartymi w jej przyjęciu.

Jeżeli dodatkowe lub odmienne warunki w istotny sposób zmieniają warunki oferty, odpowiedź stanowi kontrofertę, która z kolei musi być zaakceptowana, aby umowa była zawarta.

Konwencja nie rozstrzyga kwestii miejsca zawarcia umowy.

W myśl art. 29 ust. 1 umowa może być zmieniona lub rozwiązana w drodze zwykłego porozumienia stron i zmiana ta nie podlega wymogom co do formy.

28. Obowiązki sprzedawcy wg konwencji.

Podstawowymi obowiązkami sprzedającego są: dostawa towaru, przekazanie wszelkich dokumentów dotyczących towaru i przeniesienie własności, zgodnie z postanowieniami umowy i konwencją. Konwencja przewiduje uzupełnienie normy do wykorzystania w braku postanowień umownych, takie jak: kiedy, gdzie i jak sprzedający powinien wykonywać swoje obowiązki.

Konwencja podaje także szereg norm, określających obowiązki sprzedającego w odniesieniu do jakości towaru. Generalnie, sprzedający musi dostarczyć towar w ilości, jakości i rodzaju przewidzianym w umowie oraz umieszczony i opatrzony w sposób w niej określony (art. 35).

Zgodnie z art. 36 sprzedający jest odpowiedzialny za wszelki brak zgodności towaru z umową, istniejący w chwili przejścia ryzyka na kupującego, nawet jeśli brak ten ujawni się w terminie późniejszym.

Sprzedający jest także odpowiedzialny za wszelki brak zgodności, który nastąpił po przejściu ryzyka na kupującego i który wynika z naruszenia jakiegokolwiek z jego obowiązków, w tym naruszenia gwarancji, że przez określony czas towary będą się nadawały do zwykłego użytku lub celów specjalnych albo, że zachowują szczególne cechy lub właściwości.

Jedna z grup norm przewiduje obowiązek sprzedającego dostarczenia towaru wolego od jakichkolwiek praw osób trzecich, włączając w to prawa oparte na własności przemysłowej i innej własności intelektualnej.

29. Obowiązki kupującego.

Do obowiązków kupującego należą: zapłacić cenę za towar i odebrać go zgodnie z umową i konwencją.

Konwencja nakłada również obowiązek zbadania towaru. Musi on zawiadomić sprzedającego o każdym braku zgodności towaru z umową, w rozsądnym terminie od chwili, w której brak ten został lub powinien zostać wykryty, a najpóźniej w ciągu 2 lat od dnia, w którym towar został rzeczywiście wydane kupującemu, chyba że termin ten jest niezgodny z umownym okresem gwarancji.

30. Środki ochrony prawnej przysługujące stronom w razie naruszenia umowy sprzedaży.

Strona pokrzywdzona może:

• żądać od drugiej strony wykonania zobowiązania,

• żądać odszkodowania,

• odstąpić od umowy.

W myśl art. 46 kupujący może żądać od sprzedającego wykonania zobowiązania, chyba że skorzystał ze środka ochrony prawnej, który jest nie do pogodzenia z tym żądaniem. Kupujący powinien wyznaczyć sprzedającemu dodatkowy, odpowiednio długi termin dla wykonania zobowiązania.

Kupujący nie może przed upływem tego terminu korzystać z żadnego środka ochrony prawnej z powodu naruszenia umowy, chyba że otrzyma od sprzedającego zawiadomienie, że ten nie wykona swoich obowiązków w wyznaczonym terminie.

Zgodnie z art. 49 ust. 1 kupujący może od umowy odstąpić:

• w przypadku niewykonania przez sprzedającego któregokolwiek z jego obowiązków stanowiących istotne naruszenie umowy,

• z przypadku braku dostawy, jeżeli sprzedający nie dostarczył towarów w dodatkowym terminie, wyznaczonym przez kupującego.

Wreszcie w braku zgodności towaru z umową, bez względu na to, czy cena została już zapłacona, czy nie, kupujący może obniżyć cenę proporcjonalnie do różnicy między wartością rzeczywistą dostarczonych towarów w chwili dostawy a wartością, jaką miałby w tej chwili towar odpowiadający umowie.

Stosownie do art. 39 ust. 1 kupujący traci prawo do powoływania się na brak zgodności towarów, jeżeli nie zawiadomi sprzedawcy o charakterze występujących niezgodności w rozsądnym terminie od chwili, w której niezgodności te zostały przez niego wykryte lub powinny być zostać wykryte.

31. Wyłączenie odpowiedzialności ze względu na naruszenie umowy sprzedaży.

Jeżeli strona nie wykonuje jakiegokolwiek swojego obowiązku z powodu przeszkody od niej niezależnej i nie można było od niej rozsądnie oczekiwać wzięcia jej pod uwagę w chwili zawierania umowy, a przeszkody tej nie można było uniknąć albo przezwyciężyć, strona ta jest zwolniona z obowiązku zapłaty odszkodowania (art. 79 ust. 1).

Przepis ten tworzy elastyczną konstrukcję siły wyższej. Polega ona na tym, że zdarzenie noszące znamiona siły wyższej ocenia się przede wszystkim na podstawie tego, czy strona mogła zapobiec mu lub je przezwyciężyć albo też przezwyciężyć skutki działania. Tym samym siła wyższa ma charakter subiektywny.

Zgodnie z art. 79 ust. 4 strona nie wykonująca umowy powinna zawiadomić drugą stronę o przeszkodzie i oddziaływaniu przeszkody na jej możność wykonania umowy. Jeżeli droga strona nie otrzyma zawiadomienia w rozsądnym terminie od chwili, gdy strona nie wykonująca umowy wiedziała lub powinna była wiedzieć o przeszkodzie, strona ta odpowiada za szkodę wynikłą z nieotrzymania przez drugą stronę takiego zawiadomienia.

Strona nie może powołać się na niewykonanie umowy przez drugą stronę w takim zakresie, w jakim brak wykonania jest następstwem jej własnego działania lub zaniechania.

Strona nie może powoływać się na niewykonanie umowy przez drugą stronę w takim zakresie, w jakim brak wykonania jest następstwem jej własnego działania lub zaniechania.

32. Skutki odstąpienia stron od umowy sprzedaży.

Odstąpienie od umowy zwalnia obie strony z ich zobowiązań wynikających z umowy, z zastrzeżeniem ewentualnie należnego odszkodowania. Odstąpienie nie ma wpływu na postanowienia umowy dotyczące rozstrzygania sporów lub na prawa i obowiązki, będące następstwem odstąpienia od umowy. Strona, która wykonała umowę w całości lub w części, może żądać od drugiej strony zwrotu tego, co dostarczyła lub zapłaciła na podstawie tej umowy. Jeżeli obie strony obowiązane są do zwrotu, powinny to uczynić równocześnie. Z zastrzeżeniem postanowień art. 82 ust. 2, kupujący traci prawo do odstąpienia od umowy lub żądania od sprzedającego dostarczenia towarów zastępczych, jeśli nie ma możliwości zwrotu towarów w takim stanie, w jakim je otrzymał.

W każdym razie kupujący, który utracił prawo do odstąpienia od umowy lub żądana dostarczenia towarów zastępczych, zgodnie z art. 82 zachowuje wszelkie środki ochrony prawnej na podstawie umowy i konwencji.

33. Odszkodowanie wg konwencji.

Odszkodowanie jest jednym ze środków ochrony prawnej, który ponadto może być zastosowany w połączeniu z innymi środkami tej ochrony.

Zgodnie z art. 74 konwencji, odszkodowanie za naruszenie umowy przez jedną ze stron obejmuje sumę równą stracie, w tym utratę zysku, poniesioną przez drugą stronę w rezultacie naruszenia. Odszkodowanie nie może jednak przewyższać straty, którą stronę naruszająca przewidywała lub powinna była przewidzieć w chwili zawarcia umowy, które znała lub powinna była znać.

W myśl art. 75 strona żądająca odszkodowania może otrzymać różnicę między ceną umowną, a ceną transakcji zastępczej, a także odszkodowanie należne na podstawie art. 74.

34. Zakres podmiotowy konwencji.

Konwencję stosuje się do umów sprzedaży towarów pomiędzy stronami, których siedziby handlowe znajdują się w różnych państwach i kiedy albo oba te państwa są umawiającymi się stronami, albo normy prawa prywatnego międzynarodowego wskazują na prawo umawiającego się państwa.

35. Zakres przedmiotowy konwencji.

Przedmiot konwencji ogranicza się do zawarcia umowy oraz do praw i obowiązków kupującego i sprzedającego z niej wynikających. W szczególności konwencja nie dotyczy ważności umowy, skutków umowy odnoszących się do własności sprzedanych towarów, odpowiedzialności sprzedającego za czyjąkolwiek śmierć lub uszkodzenie ciała spowodowane przez towary (odpowiedzialność za produkt).

36. Definicja i rodzaje przedstawicielstwa handlowego w obrocie międzynarodowym.

Międzynarodowe przedstawicielstwo handlowe w szerokim znaczeniu tego słowa można wydzielić na jego trzy podstawowe formy.

Najbardziej rozpowszechniona jest forma przedst. handlowego, w której osoba (przedstawiciel) prowadzi działalność zgodnie z udzielonym mu zleceniem za określone wynagrodzenie (dalej-przedstawicielstwo handlowe).

Druga forma przedstawicielstwa to pośrednictwo, związane z działalnością dystrybutorów (handlowych koncesjonariuszy), którzy nabywają towar na własny rachunek i sprzedają go w swoim imieniu w ramach umów długoterminowych, zawartych między nimi a producentem (eksporterem). Dystrybucja jest uważana za jedną form przedstawicielstwa handlowego przede wszystkim ze względu na jej ekonomiczną istotę, ponieważ formalnie rzecz biorąc, dystrybutor nie działa na podstawie zlecenia, ale prowadzi niezależną działalność na własne ryzyko.

Trzecia forma przedstawicielstwa, najmniej rozpowszechniona w handlu międzynarodowym, to działalność maklerów (brokerów), którzy działają niezależnie i bez zlecenia, pomagając stronom w zawarciu umowy. Właśnie makler jest pośrednikiem w wąskim rozumieniu tego terminu.

Uwzględniając normy prawa krajowego różnych państw oraz regulacje międzynarodowego prawa handlowego można dojść do wniosku, że międzynarodowe przedstawicielstwo handlowe ujmować należy szeroko, tak by objąć jego zakresem nie tylko umowy agencyjne, lecz również inne postaci przedstawicielstwa handlowego.

37. Zasady działania na podstawie przedstawicielstwa handlowego.

Działalność przedstawiciela, nawet w przypadku braku jasnych regulacji w umowie, powinna być prowadzona w zgodności ze zwyczajami handlowymi, na warunkach najbardziej korzystnych dla pryncypału. Jeżeli przedstawiciel zawrze transakcję na warunkach lepszych niż przewiduje umowa, to w zależności od regulacji zawartych w prawie właściwym, powinien w pełni lub w części przekazać uzyskaną korzyść pryncypałowi. Umowa może przewidywać inne rozwiązania.

Przedstawiciel ma prawo w interesie pryncypała odstąpić od jego poleceń, jeżeli nie ma możliwości uzyskania uprzedniej zgody pryncypała lub nie uzyskał takiej zgody w określonym terminie.

W przypadku podjęcia samodzielnej decyzji, przedstawiciel zobowiązany jest niezwłocznie powiadomić pryncypała o tym fakcie. Na taki sposób postępowania przedstawiciela wskazuje w szczególności konwencja genewska z 1983 r. o przedstawicielstwie międzynarodowej umowie sprzedaży towarów, zgodnie z którą pryncypał może potwierdzić działania agenta, dokonane z przekroczeniem zakresu umocowania lub bez umocowania.

Jeżeli pryncypał nie potwierdzi działań przedstawiciela, nie wywołują one skutków prawnych wobec pryncypała. Pociągają za sobą odpowiedzialność przedstawiciela, w szczególności wobec osób trzecich za wyrządzone im szkody. Przedstawiciel odpowiada także za szkody powstałe u pryncypała.

38. Odpowiedzialność przedstawiciela.

Odpowiedzialność przedstawiciela wobec pryncypała można podzielić na: odpowiedzialność za jego własne działania i za działania osób trzecich.

Przedstawiciel odpowiada za szkodę spowodowaną swoim zawinionym działaniem wobec pryncypała. Szkody takie mogą powstać na przykład w wyniku przekroczenia przez przedstawiciela zakresu umocowania przy zawieraniu transakcji z osobami trzecimi lub też wyniku braku staranności przy wykonywaniu zlecenia. Nie odpowiada natomiast za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy należących do pryncypała, znajdujących się w posiadaniu przedstawiciela. Jednakże, jeśli umowa przewidywała obowiązek przedstawiciela ubezpieczenia towarów pryncypału, a przedst. takiej umowy nie zawarł, będzie ponosił z tego tytułu odpow. wobec pryncypała.

W odniesieniu do odpowiedzialności przedstawiciela wobec pryncypała za działania osób trzecich, z którymi przedstawiciel zawarł umowę w interesie swego pryncypała, to zgodnie z ogólnymi zasadami nie ponosi on za nie odpowiedzialności.

Jeżeli umowa przewiduje obowiązek udzielenia przez przedstawiciela poręczenia za działania osób trzecich, z którymi zawiera transakcję w interesie pryncypała (odpowiedzialność del credere), odpowiada wobec pryncypała solidarnie z osobą trzecią.

W przypadku, gdy osoba trzecia nie wykonuje swoich zobowiązań wobec przedstawiciela przewiduje prawo pryncypału do samodzielnej obrony swoich praw zgodnie z postanowieniami zawartej przez przedstawiciela transakcji.

39. Umowa konsygnacji.

Umowa konsygnacji w obrocie międzynarodowym stanowi umowę przedstawicielską i posiada cechy charakterystyczne, odróżniające ją od innych umów tego typu.

Przez konsygnację towarów rozumie się działania pryncypała polegające na wyznaczeniu agenta prowadzącego skład, w którym przechowywane są towary (lub części zamienne) w kraju pobytu agenta.

Termin „konsygnacja” oznacza, iż towar należy do pryncypała. Tak więc powołane wyżej dokumenty wskazują na następujące cechy umowy konsygnacji:

1. Umowa konsygnacji stanowi typ umowy przedstawiciela handlowego, w związku z czym:

• przedstawiciel działa na podstawie zlecenia pryncypała,

• w ramach udzielonego zlecenia przedstawiciel dokonuje sprzedaży towarów pryncypała osobom trzecim,

• przedstawiciel zawiera umowy z osobami trzecimi we własnym imieniu lub w imieniu pryncypała,

• przedstawiciel nie nabywa prawa własności sprzedawanych towarów,

• pryncypał wypłaca przedstawicielowi stosowne wynagrodzenie oraz pokrywa wydatki związane z wykonywaniem umowy.

2. Umowa konsygnacji przewiduje istnienie składu u przedstawiciela, w związku z czym zawiera ona elementy umowy przechowania. Przez termin „skład” rozumie się dowolne pomieszczenie, przygotowywane do składania odpowiednich towarów powierzonych przedstawicielowi.

3. Skład konsygnacyjny znajduje się w innym państwie niż kraj pryncypała.

Przez umowę konsygnacji rozumie się umowę zawartą przez podmioty mające siedzibę (miejsce zamieszkania) w innych krajach, na mocy której jedna strona (przedstawiciel) zobowiązuje się na zlecenie drugiej strony (pryncypała), za wynagrodzeniem, przyjąć na przechowanie towary należące do pryncypała i dokonywać sprzedaży towarów osobom trzecim w imieniu pryncypału lub w imieniu własnym, a także zwrócić towar pryncypałowi lub przekazać go na zlecenie pryncypała osobie trzeciej.

40. Przelew.

Poleceniem przelewu jest umowa, na mocy której bank (bank dokonujący przelewu) przekazuje za wynagrodzeniem, w imieniu i na zlecenie podmiotu posiadającego rachunek w danym banku (przekazującego) środki pieniężne do drugiego banku (banku beneficjenta) na rzecz podmiotu wskazanego w zleceniu (beneficjenta). W przypadku rozliczenia w formie polecenia przelewu beneficjent nie może domagać się od banku dokonującego przelewu dokonania płatności.

Uczestnikami operacji są:

• przekazujący - czyli podmiot udzielający zlecenia płatniczego. Zwykle jest to kupujący towar (zamawiający prace lub usługi);

• bank przekazującego - czyli bank wskazany w zleceniu zapłaty, tj. bank, w którym przekazujący posiada rachunek, z jakiego dokonywany jest przelew,

• beneficjent - podmiot wskazany w poleceniu zapłaty przekazującego jako podmiot otrzymujący płatność. Zwykle jest to sprzedawca towaru (wykonawca usług lub prac),

• bank beneficjenta - bank, w którym beneficjent posiada rachunek, na który wpływają środki,

• zleceniodawca - osoba wystawiająca zlecenie zapłaty; może nim być zarówno przekazujący, jak i dowolny bank,

• bank otrzymujący - bank otrzymujący polecenie zapłaty,

• bank-pośrednik - dowolny bank, nie będący bankiem przekazującego lub bankiem beneficjenta.

Międzynarodowe polecenie przelewu składa się z kilku czynności:

• polecenie przekazującego skierowane do jego banku,

• polecenie banku przekazującego udzielone bankowi pośredniczącemu,

• polecenie banku przekazującego lub banku pośredniczącego udzielone bankowi beneficjenta.

41. Akredytywa. Etapy akredytywy.

Akredytywa jest umową, na mocy której bank (bank otwierający), na zlecenie podmiotu posiadającego w nim rachunek (zleceniodawcy) lub swoim własnym imieniu, zobowiązuje się do zapłaty na rzecz beneficjenta akredytywy określonej sumy pieniężnej, pod warunkiem przedłożenia przez niego stosownych dokumentów lub spełnienia innych przesłanek, określonych umową pomiędzy zleceniodawcą a bankiem otwierającym.

Uczestnikiem procesu rozliczeń za pomocą akredytywy są:

• zleceniodawca - czyli podmiot dający bankowi zlecenie otwarcia akredytywy. Z zasady jest to nabywca towaru;

• bank otwierający - bank otwierający w swoim imieniu akredytywę;

• beneficjent - podmiot, na rzecz którego otwierana jest akredytywa i który dla uzyskania płatności zobowiązany jest przedstawić bankowi otwierającemu lub bankowi awizującemu dokumenty, potwierdzające wykonanie warunków przewidziany w akredytywie;

• bank awizujący - bank, który zgodnie z poleceniem banku otwierającego informuje beneficjenta o otwarciu na jego rzecz akredytywy i który wykonuje akredytywę;

• bank potwierdzający - bank, któremu bank otwierający przekazuje swoje pełnomocnictwo lub który na prośbę banku otwierającego, potwierdza akredytywę nieodwołalną i tym samym staje się zobowiązany z akredytywy, wspólnie z bankiem otwierającym.

Korzystanie z akredytywy można podzielić na następujące etapy:

• polecenie zleceniodawcy otwarcia akredytywy, udzielone bankowi otwierającemu,

• polecenie banku otwierającego wykonania akredytywy, udzielone bankowi awizującemu,

• potwierdzenie akredytywy,

• wykonanie akredytywy przez bank awizujący lub bank otwierający.

42. Inkaso.

Rozliczenia za pomocą inkasa dokonywane są zgodnie z umową, w myśl której podmiot posiadający prawo do żądania zapłaty (zleceniodawca) poleca bankowi, w którym posiada rachunek (bankowi przekazującemu) przekazanie podmiotowi zobowiązanemu do dokonania płatności lub akceptacji weksla trasowanego (płatnikowi) przez bank płatnika (bank inkasujący) dokumenty, pod warunkiem otrzymania zapłaty lub dokonania akceptu weksla trasowanego.

Uczestnikami międzynarodowych rozliczeń przy pomocy inkasa są:

• zleceniodawca - osoba dająca zlecenie przeprowadzenia inkasa swojemu bankowi. Z reguły jest to sprzedawca towaru (wykonujący usługi);

• bank przekazujący - bank, któremu zleceniodawca powierza przeprowadzenie inkasa;

• bank inkasujący - dowolny bank, inny niż bank przekazujący, zaangażowany w przeprowadzenie inkasa;

• bank prezentujący - bank prezentujący dokument płatnikowi;

• płatnik - podmiot do dokonania płatności lub akceptacji weksla trasowanego w zamian za przedstawione dokumenty. Z reguł płatnikiem jest nabywca towaru (zamawiający usługi).

Rodzaje inkasa:

• inkasa bezdokumentowe (inkaso czystego) - płatność lub akcept weksla trasowanego następuje tylko na podstawie dokumentów finansowych (weksli trasowanych, weksli własnych, czeków), a którym nie towarzyszą dokumenty handlowe (faktury, dok. transportowe, dok. stanowiące tytuł własności);

• inkasa dokumentowe - płatność lub akcept weksla trasowanego dokonuje się na podstawie dokumentów finansowych, którym towarzyszą dokumenty handlowe, bądź też dokumentów handlowych, którym nie towarzyszą dokumenty finansowe.

Inkaso realizowane jest w następujących formach:

• w drodze otrzymania zapłaty po przedłożeniu weksla własnego, weksla trasowanego, czeku lub innego dokumentu finansowego w celu otrzymania płatności,

• w drodze akceptu weksla trasowanego,

• w drodze wydania dokumentów handlowych w zamian za zapłatę,

• w drodze wydania dokumentów handlowych w zamian za akcept weksla trasowanego,

• w drodze wydania dokumentów na innych warunkach.

Rozliczenia za pomocą inkasa można podzielić na następujące fazy:

• udzielnie zlecenia bankowi przekazującemu,

• udzielenie zlecenia bankowi inkasującemu,

• wykonanie przez bank przekazujący zlecenia inkasowego,

• przelew pieniędzy lub przekazanie zaakceptowanego weksla własnego zleceniodawcy.

43. Gwarancja bankowa.

Gwarancja bankowa stanowi samodzielne zobowiązanie banku do wypłacenia określonej w gwarancji sumy pieniężnej beneficjentowi gwarancji, w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania określonego zobowiązania przez osobę trzecią (pryncypała).

Uczestnikami stosunku gwarancji bankowej są:

• pryncypał - osoba, na wniosek której udzielana jest gwarancja bankowa;

• bank-gwarant - bank udzielający gwarancji, czyli przyjmujący na siebie obowiązek dokonania płatności na rzecz uprawnionego podmiotu, w przypadkach wskazanych w tekście gwarancji;

• beneficjent - podmiot wskazany w gwarancji bankowej, na wniosek i rzecz którego bank-gwarant dokonuje płatności.

Istota gwarancji bankowej sprowadza się do określonej rekompensaty pieniężnej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika (pryncypała). Gwarant nie może bowiem wykonać zobowiązania w naturze, może jedynie wypłacić beneficjentowi kwotę w granicach określonych w gwarancji.

Gwarant ponosi zatem odpowiedzialność w granicach udzielonej gwarancji. Kwota w niej wskazana nie może być zmniejszona z powodu częściowego wykonania zobowiązania wynikającego z podstawowej umowy, jeżeli możliwość taka nie została przewidziana w umowie.

Gwarancja bankowa, w zależności od umowy stron, może być nieodwołalna lub odwołalna. W zasadzie gwarancje bankowe nie przewidują możliwości ich jednostronnego odwołania przez gwaranta.

Gwarancja nieodwołalna nie może być zmieniona bez zgody beneficjenta.

Prawa beneficjenta, wynikające z gwarancji, w zasadzie nie mogą być przenoszone na osobę trzecią, z wyjątkiem przypadków, w których prawo takie wynika bezpośrednio z gwarancji. Zakres gwarancji bankowej nie może być rozszerzony z powodu jakichkolwiek zmian wniesionych do podstawowej umowy. Jest to uzasadnione tym, iż gwarant może odpowiadać jedynie za zobowiązania, w stosunku do których udzielił gwarancji.

Gwarancja bankowa może być zabezpieczona zastawem.

Rodzaje gwarancji bankowych:

• gwarancje przetargowe lub wadialne - zabezpieczające roszczenia instytucji organizującej przetarg z tytułu strat spowodowanych wycofaniem się oferenta, a w razie wygrania przetargu, przed uchyleniem się od zawarcia kontraktu;

• gwarancja dobrego wykonania - zabezpiecza należyte wykonanie dostawy towaru lub wykonanie prac, w szczególności dochodzenie terminów, usunięcie wad itp.;

• gwarancja zwrotu zaliczki - także zabezpiecza interes importera. Otrzymuje on zapewnienie, że w razie niewykonania zobowiązania przez eksportera otrzyma zwrot wpłaconej zaliczki;

• gwarancja zapłaty - zabezpiecza płatność w ramach dowolnego kontraktu. Bank gwarantuje terminową spłatę zadłużenia eksportera za dostarczony towar, wykonane prace lub świadczone usługi.

Ponadto w praktyce międzynarodowej obrotu gospodarczego występują inne rodzaje gwarancji, w szczególności:

• gwarancja celna - służąca zabezpieczeniu opłat celnych, stosowana najczęściej przy czasowej odprawie towarów lub przewozie tranzytowym;

• gwarancja sądowa - przewidywana ustawodawstwem niektórych państw, służąca zabezpieczeniu zwrotu kosztów stron postępowania;

• gwarancja stanowiąca zabezpieczenie powództwa - stosowana w przypadku dokonania zajęcia majątku (towaru), które to zajęcie może być uchylone po złożeniu stosownej gwarancji;

• gwarancja konosamentowa - zapewniająca wykonanie zobowiązań przewoźnika (pokrycie strat) w przypadku przekazania przez niego towaru bez przedłożenia konosamentu świadczącego o prawie do towaru.

Inne gwarancje:

• gwarancja na żądanie - zgodnie, z którą gwarant zobowiązany jest do dokonania płatności na pierwsze żądanie beneficjenta,

• gwarancja warunkowa - w myśl której gwarant dokonuje płatności po przedstawieniu przez beneficjenta uzgodnionego dokumentu lub po spełnieniu innego warunku.

Mogą być nieodwołalne lub odwołalne.

Zawarcie umowy gwarancji bankowej następuje na podstawie formularza przygotowanego przez bank.

Źródłem zobowiązania gwarancyjnego jest kontrakt zawarty przez pryncypała z beneficjentem.

Gwarancja bankowa nabiera mocy w chwili wydania, jednakże może ona przewidywać późniejszy termin wejścia w życie.

W obrocie międzynarodowym gwarancja jest zobowiązaniem terminowym. Powinna więc zawierać termin, do którego zachowuje moc wiążącą. Po upływie tego terminu gwarancja wygasa. Może zostać przedłużona, ale za zgodą gwaranta.

Prawidłowo sformułowana gwarancja powinna przewidywać, iż będzie spełniona na pierwsze żądanie wierzyciela - ale zasada ta musi być wyraźnie zapisana w tekście. Beneficjent ma prawo domagać się wypłacenia środków z gwarancji, tylko po wystąpieniu okoliczności w niej wskazanych.

Po dokonaniu płatności bank nie może żądać jej zwrotu.

Gwarancja wygasa w przypadku jej niewykonania w terminie, jeżeli pryncypał w sposób należyty wykonał swoje zobowiązanie, a także w przypadku jej wykorzystania (wypłaty gwarantowanej sumy).

44. Międzynarodowy factoring.

Factoring jest stosowany w celu finansowania przez jeden podmiot (faktora) eksportu drugiego podmiotu, pod warunkiem przekazania przez tego ostatniego faktorowi prawa do należności od importera-dłużnika.

Zgodnie z art. 1 konwencji o międzynarodowym factoringu, przez umowę factoringu rozumie się umowę zawartą między dostawcą a faktorem, zgodnie z którą:

• dostawca poleca lub przyjmuje na siebie zobowiązanie zlecenia faktorowi pobrania wierzytelności wynikającej z umowy sprzedaży towarów, zawartej pomiędzy dostawcą a jej klientem. W charakterze towaru nie mogą występować przedmioty lub inny majątek nabyty w celu zaspokojenia potrzeb osobistych, rodzinnych lub domowych;

• faktor powinien spełnić co najmniej dwie z niżej wymienionych funkcji:

- finansowanie dostawcy w postaci pożyczki lub przedpłaty,

- prowadzenie rozliczeń (księgowości), związanych z otrzymaniem wierzytelności.

- pobranie zadłużenia,

- zabezpieczenie przed niezapłaceniem sumy zadłużenia;

• dłużnik powinien otrzymać pisemne powiadomienie o przelewie wierzytelności

Przez termin „factoring” rozumie się dwa rodzaje transakcji, bliskich z punktu widzenia ekonomicznego, lecz bardzo różnych pod względem prawnym - „factoring otwarty” i „factoring cichy (ukryty)”.

Przez factoring cichy zwykle rozumie się transakcję, na mocy której podmiot dostarczający towar lub wykonujący prace, czy też świadczący usługi, przelewa na inny podmiot przypadające mu z tego tytułu prawo do przyszłego roszczenia pieniężnego, pozostając nadal stroną transakcji z kupującym (zamawiającym). Dłużnik nie zostaje w ogóle zawiadomiony o zawarciu przez dane podmioty umowy factoringu. Faktor dokonuje płatności na rzecz dostawcy i wstępuje w stosunek prawny z dłużnikiem.

Przy factoring otwartym dostawca przelewa na faktora prawo do żądania zapłaty należności ze strony zamawiającego, w rezultacie czego faktor staje się kredytodawcą w transakcji z kupującym, a zobowiązanie do należytego wykonania dostawy towaru (robót, usług) pozostaje obowiązkiem dostawcy. Przy factoringu otwartym zawiadomienie dłużnika o uczestniczeniu w transakcji faktora jest dokonywane zarówno przez dostawcę, jak i faktora. Factoring ten chroni faktora przed niewykonaniem zobowiązania przez dłużnika, bezpośrednio na rzecz dostawcy.

Schemat transakcji factoringu otwartego.

Rodzajem factoringu otwartego jest factoring półotwarty, przy którym dłużnik nie zostaje zawiadomiony od razu o zawarciu umowy factoringu. Dopiero przy wystawieniu faktury na dłużnika, wskazuje się na zawarcie umowy, a także podaje numer rachunku faktora, na który powinna być przelana należność. Factoring półotwarty wykorzystywany jest wówczas, gdy faktorem jest bank kredytujący dostawę.

Operacja factoringu międzynarodowego jest transakcją trójstronną, w której uczestniczą:

• kredytujący - będący dostawcą (eksporterem) towarów (usług, robót);

• dłużnik - którym jest nabywca (importer) towarów (zamawiający usługi, roboty);

• faktor - w którego roli występuje bank lub specjalistyczna organizacja factoringowa, nabywająca wierzytelności.

Cechy międzynarodowego factoringu:

• jest umową o charakterze handlowym, której stronami są zwykle podmioty gospodarcze;

• jest umową odpłatną;

• faktor nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie umowy przez dostawcę;

• jest umową złożoną, zawierającą elementy umowy zastawu (przy factoringu tajnym) lub cesji praw (przy factoringu otwartym), umowy agencyjnej, umowy zlecenia (przy factoringu tajnym), a także umowy o dzieło (odpłatne świadczenie usług);

• międzynarodowy charakter umowy factoringu wynika z faktu, że wierzyciel i faktor są w różnych krajach. Jednakże nawet w przypadku, gdy wierzyciel i faktor są podmiotami z tego samego kraju, a dłużnik innego państwa, factoring ma charakter międzynarodowy.

45. Przedmiot międzynarodowego factoringu.

W zasadzie przedmiotem umowy factoringu może być zarówno już istniejąca wierzytelność, jak i wierzytelność przyszła, Zgodnie z art. 5 powołanej konwencji przedmiotem umowy factoringu mogą być zarówno już istniejące, jak i przyszłe wierzytelności, nawet jeśli nie są one oddzielnie wymienione w umowie, jeśli tylko dadzą się zidentyfikować jako związane z umową factoringu, Umowa factoringowa może też obejmować wyłącznie wierzytelność przyszłą, przechodzącą na faktora bez sporządzenia dodatkowego aktu, z mocy samej umowy factoringu.

Jeżeli przedmiotem factoringu jest wierzytelność przyszła, to przechodzi ona na faktora z chwilą powstania. Do tej chwili stroną transakcji pozostaje dostawca.

W umowie pomiędzy dostawcą i dłużnikiem, może być zawarte postanowienie o zakazie przelewu wierzytelności na osoby trzecie (pactum de non cedendo) i w takim przypadku dostawca nie ma prawa dokonania cesji wierzytelności. Jednakże, zgodnie z art. 6 konwencji ottawskiej, nawet w przypadku istnienia klauzuli w umowie, przeniesienie prawa do otrzymania zapłaty uznaje się za ważne.

Obok cesji wierzytelności przedmiotem międzynarodowego factoringu mogą być następujące działania faktora:

• dyskontowanie dostawcy,

• prowadzenie rachunków dostawcy,

• egzekwowanie wierzytelności,

• ochrona w razie braku zapłaty ze strony dłużników,

• sprawdzenie zdolności płatniczej dłużnika,

• monitowanie dłużnika w przypadku braku terminowej zapłaty,

• przekazywanie dostawcy informacji finansowych dotyczących danego rynku, koniunktury itp., a także udzielanie pomocy dostawcy w opracowywaniu planów produkcyjnych i marketingowych,

• prowadzenie akcji reklamowych towarów dostawcy,

• składowanie i ubezpieczenie towarów dostawcy,

• udzielanie pomocy w zakresie transportu i spedycji,

• udzielanie pomocy przy wyborze agentów (przedstawicieli) w innych sferach działalności dostawcy, np. agentów celnych,

• zarządzanie transakcjami kredytowymi dostawcy,

• udzielanie pomocy prawnej, w szczególności w zakresie reprezentacji przed sądami.

Faktor uzyskuje dochód w dwóch formach:

• w postaci dyskonta,

• w postaci wynagrodzenia za świadczone usługi.

46. Międzynarodowy forfaiting.

Forfaiting jest odmianą factoringu. Na mocy umowy forfaiting przelew wierzytelności następuje w zamian za weksel własny lub trasowany, przenoszony w drodze indosu na rzecz forfaitera.

Istota forfaiting polega na tym, że forfaitera nabywa u dostawcy weksle własne lub trasowane dłużnika, których termin płatności na nastąpić w przyszłości. W praktyce międzynarodowej jako forfaitera występuje zwykle bank dostawcy, przyjmując wspomniane weksle i opłacający je bez prawa regresu wobec dostawcy.

Umowę forfaiting zawiera się w przypadku konieczności finansowania dostawy w długim lub średnim przedziale czasowym, natomiast factoring stosuje się przy krótkoterminowym finansowaniu.

Wierzytelności będące przedmiotem forfaitingu są z reguły dużo wyższe nić te, których dotyczy umowa factoringu. Faktor świadczy szereg usług dodatkowych na rzecz kontrahenta, którego to elementu brakuje w umowie forfaitingu.

W umowie tej weksel rodzi zobowiązanie abstrakcyjne dłużnika, niezwiązane z umową, na podstawie której został wydany. Tak więc dłużnik nie może przedstawić forfaiterowi roszczeń.

Cechą charakterystyczną jest przyjęcie przez forfaitera ryzyka wypłacalności dłużnika. Forfaitera zasadniczo wyklucza możliwość poniesienia strat, stąd uciążliwy system zabezpieczeń.

47. Międzynarodowy leasing finansowy.

Zgodnie z art. 1 konwencji ottawskiej o międzynarodowym leasingu finansowym przygotowanej przez UNIDROIT, przez pojęcie to rozumie się transakcję na mocy której jedna strona (finansujący) zawiera według specyfikacji drugiej strony (korzystającego) ze stroną trzecią (dostawcą) umowę, na podstawie której finansujący nabywa dobra inwestycyjne, maszyny i urządzenia lub inne wyposażenia, na warunkach zatwierdzonych przez korzystającego w zakresie dotyczącym jego interesów, jednocześnie za zapłatą określonych płatności przyznaje korzystającemu upoważnienie do używania dóbr, o które chodzi.

Zgodnie z pkt. 2 art. 1 konwencji ottawskiej, wyróżniamy następujące cechy charakterystyczne umowy międzynarodowej leasingu finansowego:

• leasingodawca i leasingobiorca powinni być podmiotami z różnych państw;

• leasingobiorca sam dokonuje wyboru urządzenia i dostawcy;

• leasingodawca nabywa urządzenia wyłącznie u dostawcy, wyłącznie w celu przekazania go w leasing;

• obowiązek uiszczania opłat leasingowych uzależniony jest od okresu amortyzacji urządzenia.

Umowa leasingu jest transakcją wyłącznie w sferze działalności gospodarczej.

W zależności od czasu trwania leasingu oraz treści zobowiązań stron, międzynarodowy leasing dzieli się na finansowy i operacyjny. W ramach leasingu finansowego, zwanego także inwestycyjnym, leasingobiorca otrzymuje w leasing urządzenia na czas równy okresowi gospodarczego wykorzystania przedmiotu leasingu. Umowę zawiera się zwykle na okres od 3 do 10 lat. Nie jest konieczne, aby umowa przewidywała przejście prawa własności przedmiotu leasingu na leasingobiorca po upływie tego terminu, ponieważ urządzenia może już wtedy nie przedstawiać żadnej wartości dla leasingobiorcy lub dla leasingodawcy. W przypadku leasingu operacyjnego leasingobiorca uzyskuje przedmiot leasingu na krótki lub średni okres, a Leasingodawca ma możliwość oddania po wygaśnięciu leasingu przedmiotu leasingu nowemu leasingobiorcy na nowych ustalonych przez strony warunkach.

Z punku widzenia realizacji celów inwestycyjnych leasing dzieli się na: prowadzący do pełnego lub niepełnego zwrotu zainwestowanych środków.

O pierwszym przypadku mówimy, gdy suma opłat leasingowych pokrywa wszystkie wydatki leasingodawcy, nadto zaś zapewnia mu zysk.

W sytuacji niepełnego zwrotu zainwestowanych środków, opłaty leasingowe pokrywają tylko część wydatków leasingodawcy, w związku z czym, po upływie okresu leasingu innemu podmiotowi, albo przedłuża umowę leasingu z leasingobiorcą, albo wreszcie sprzedaje przedmiot leasingu po cenie zapewniającej pokrycie pozostałej części wydatków i odpowiedni zysk.

Zwykle międzynarodowy leasing finansowy jest leasingiem pośrednim, ponieważ Leasingodawca nabywa przedmiot leasingu u dostawcy specjalnie w celu oddania go w leasing leasingobiorcy, uzyskując środki finansowe na ten cel z banku lub innych instytucji finansowych. W przypadku leasingu bezpośredniego dostawca jest zwykle także producentem przedmiotu leasingu. Oddając wyprodukowaną rzecz w leasing, producent staje się jednocześnie leasingodawcą.

W zależności od podziału ryzyka i obowiązków w odniesieniu do przedmiotu leasingu, rozróżniamy leasing pełny i niepełny. W leasingu pełnym obowiązek dbałości o przedmiot leasingu, a także ryzyko z tym związane, obciążają leasingodawcę. W leasingu niepełnym, obowiązki te i ryzyko obciążają leasingobiorcę.

Umowy leasingu często przewidują możliwość odkupienia przedmiotu leasingu przez leasingobiorcę po wygaśnięciu umowy leasingu po uzgodnionej cenie. Jest to leasing z opcją zakupu.

Znane są również takie umowy leasingu, które przybierają formę kredytowania. W takich przypadkach właściciel rzeczy sprzedaje dany przedmiot bankowi lub innej kredytowej, a następnie przyjmuje go w leasing.

Możliwe jest także zawieranie umów subleasingu. Subleasing jest umową, na mocy której leasingobiorca oddaje przedmiot leasingu innemu leasingobiorcy na uzgodnionych warunkach. Ewentualność taką przewiduje konwencja ottawska. Jednakże umowa subleasingu nie może być zawarta na okres dłuższy niż umowa leasingu.

Przedmiotem umowy międzynarodowej leasingu finansowego może być dowolna rzecz przeznaczona do wykorzystania przez leasingobiorcę w celach gospodarczych.

Zgodnie z pkt. 4 art. 1 konwencji ottawskiej, przedmiotem umowy leasingu może być każde urządzenie z wyjątkiem urządzeń wykorzystywanych głównie w celach osobistych, domowych lub rodzinnych.

Umowa leasingu wygasa po upływie ustalonego w niej terminu. W większości przypadków leasingobiorca wykupuje przedmiot leasingu po uzgodnionej cenie. Strony mogą także przedłużyć termin obowiązywania umowy.

48. Międzynarodowa umowa o dzieło.

Umowa o dzieło we współczesnych systemach prawnych i w międzynarodowym obrocie handlowym ujmowana jest jako jedna z umów prowadzących do wykonania prac mających formę materialną.

W szczególności zgodnie z umową o dzieło, ten, kto przyjął zamówienie, zobowiązany jest do jego wykonania, a zamawiający - do zapłacenia umówionej ceny. Stronami umowy o dzieło są: podmiot, którego staraniem powinny być wykonane prace (przyjmujący zamówienie) i ten, dla kogo prace powinny zostać wykonane (zamawiający).

Przedmiotem umowy o dzieło jest stworzenie lub przetworzenie danego przedmiotu materialnego. Na tle niektórych systemów prawnych może nim być także osiągnięcie oznaczonego rezultatu niematerialnego.

Umowa o dzieło, zarówno w prawie wewnętrznym, jak i międzynarodowym prawie handlowym, jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą i wzajemną.

49. Międzynarodowa umowa o budowę kompletnego obiektu przemysłowego.

Stronami takiej umowy są najczęściej państwa występujące jako zamawiający i duże przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw z innych krajów jako przyjmujący zamówienie. Wspomniane umowy charakteryzują się tym iż wymagają wyłożenia znacznych kwot pieniężnych, a ich realizacja może trwać wiele lat.

W zależności od zakresu zobowiązań wykonawcy mówi się o umowie „pod klucz” lub „pod niepełny klucz”. Na podstawie umowy pod klucz, wykonawca obiektu realizuje na rzecz zamawiającego określony obiekt określonych właściwości, takich jak wydajność, jakość produktu, zużycie surowców i energii. Z chwilą wydania zamawiającego przez wykonawcę kompletnego obiektu, zamawiający otrzymuje symboliczny klucz. Wobec często niskiego poziomu techniki i braku odpowiednio wykwalifikowanego personelu, samo przekazanie klucza do obiektu nie pozwalało w tych krajach na jego dalsze prawidłowe prowadzenie. Zamawiający zaczęli domagać się ze strony wykonawców kompletnych świadczeń dalej idących, a w szczególności rozszerzenie gwarancji technologicznych na określony czas po próbie gwarancyjnej. W ten sposób wytworzył się wariant umowy - produkt do ręki.

Niekiedy zdarzają się kontrakty oparte na formule cos plus fee, gdy wykonawca obiektu zobowiązuje się jedynie do spełnienia funkcji kompletatora maszyn i urządzeń oraz organizatora usług. Działa on w takim przypadku najczęściej w charakterze przedstawiciela inwestora, w związku z czym zawiera umowy z dostawcami maszyn oraz wykonywania usług w imieniu i na rzecz tego ostatniego. Inwestora zaś zastrzega sobie prawo wyboru dostawców lub wykonawców usług spośród firm przedstawionych przez wykonawcę obiektu. Omawiana formuła oznacza, że inwestor pokrywa jedynie koszty oraz uiszcza wynagrodzenia.

Problem charakteru prawnego umowy o budowę kompletnego obiektu przemysłowego był wielokrotnie rozważany w literaturze. Może on być rozpatrywany w dwóch płaszczyznach, tzn. na tle systemów prawnych lub z punktu widzenia międzynarodowego prawa handlowego.

50. Prawa i obowiązki stron międzynarodowej umowy o budowę kompletnego obiektu przemysłowego.

Wstępnym, pierwszym obowiązkiem wykonawcy jest zaznajomienie się z warunkami występującymi na miejscu wznoszenia kompletnego obiektu. Chodzi tutaj o całokształt informacji terenowych, geologicznych, klimatycznych i innych, umożliwiających prawidłowe zaprojektowanie i wzniesienie obiektu.

Kolejnym obowiązkiem jest wykonawcy jest dostarczenie wyspecjalizowanych w umowie maszyn i urządzeń. Ich dostawa wymaga rozwiązania w umowie wielu złożonych problemów związanych z przedwysyłkową kontrolą towaru, opakowaniem, oznakowaniem, konserwacją, określeniem chwili przejścia ryzyka, niebezpieczeństwa przypadkowej utraty towaru, zabezpieczenia dostaw części zamiennych.

W międzynarodowej umowie o budowę kompletnego obiektu do obowiązków wykonawcy należy przeprowadzenie montażu. Następuje to przy pomocy własnego personelu zaangażowanego czasowo w miejscu budowy oraz przy użyciu sprzętu budowlanego i montażowego wykonawcy. Montaż wykonywany jest według uzgodnionego umową harmonogramu robót oraz dostosowanego do niego przebiegu dostaw.

Sprawdzenie prawidłowości działania dostarczonych maszyn oraz wykonywanego montażu następuje w drodze próby gwarancyjnej i przekazania obiektu do eksplantacji.

Inne obowiązki wykonawcy:

• obowiązek uzyskania koniecznych zgód władz miejscowych,

• ubezpieczenie przedmiotu umowy,

• szkolenie i doskonalenie personelu odbiorcy,

• organizowanie prac rozwojowo-badawczych w zakresie przyszłej produkcji w obiekcie,

• pomoc w zorganizowaniu pracy,

• serwis techniczny dostarczonego wyposażenia,

• stworzenie możliwości prawnych do korzystania z patentów, znaków towarowych itp.

Do obowiązków odbiorcy obiektu należą:

• obowiązek przekazania informacji i danych koniecznych do projektowania a w miarę potrzeby uzupełnienia i ich poprawienia;

• przyjęcie świadczenia w formie protokołu;

• obowiązek współdziałania z wykonawcą;

51. Międzynarodowa umowa o świadczenie usług technicznych (umowa montażu).

Przez umowę montażu rozumie się umowę, na podstawie której jedna strona (wykonawca) zobowiązuje się do wykonania montażu lub kierowania montażem, a druga strona (zamawiający) do zapłaty wynagrodzenia.

Zakres przedmiotowy wykonywania prac powinien być przez strony określony w kontrakcie.

Treść umowy montażu zależy w praktyce od wielu złożonych sytuacji faktycznych, a także od norm pranych wpływających na treść stosunku zobowiązaniowego.

Obowiązkiem zamawiającego jest zapłacenie wynagrodzenia za wykonane prace montażowe, to jednak w zależności od tego, jaki ma być zakres prac wykonawcy, wiele innych istotnych obowiązków może obciążyć zamawiającego. Dotyczy to takich zagadnień, jak:

• dostarczenie dokumentacji montażowej,

• przygotowanie zleceniobiorcy terenu, na którym wykonywane są prace montażowe,

• składanie sprzętu montażowego.

Wyraźnie w umowie powinny być ustalone obowiązki zamawiającego w zakresie gotowości maszyn i urządzeń do montażu. Zamawiający powinien mieć także zapewnione, co najmniej, współdziałanie wykonawcy w zakresie załatwienia spraw związanych z podejmowaniem prac związanych z podejmowaniem pracy przez jego specjalistów.

Do wykonawcy, oprócz obowiązku prawidłowego wykonywania prac montażowych czy nadzoru nad montażem, należy obowiązek przestrzegania miejscowych przepisów dotyczących warunków bezpieczeństwa, higieny pracy.

Umowa powinna także ustalać zasady przeprowadzenia ewentualnych inspekcji i testów, koniecznych do ustalenia jakości prac montażowych.

W umowie należy ustanowić obowiązek ubezpieczenia przedmiotu umowy. Będzie on obciążać wykonawcę, jeżeli jest on równocześnie dostawcą maszyn w innym wypadku będzie to obciążać zamawiającego.

Są dwa systemy rozliczenia za montaż: na podstawie stawek czasowych albo na podstawie ustalonego ryczałtu.

Odpowiedzialność za wykonanie lub nienależyte wykonanie kontraktu ustalona zostaje zwykle w postaci odpowiednich kar umownych, przede wszystkim za zwłokę w wykonaniu prac.

52. Umowa przewozu towarów.

Z przewozem o charakterze międzynarodowym mamy do czynienia wówczas, gdy przemieszczenie towaru dokonywane przez przewoźnika wiąże się z przekroczeniem przez przesyłkę granic państwowych.

Przewóz międzynarodowy może być regulowany różnego rodzaju normami krajowymi i ujednoliconymi w drodze legislacji międzynarodowej.

Konwencje i inne porozumienia międzynarodowe w dziedzinie przewozów mają charakter prawa ujednoliconego. Oznacza to, iż wiążą one nie tylko same państwa-uczestników konwencji, lecz mają zarazem bezpośrednie zastosowanie do konkretnych umów przewozu, zawieranych przez poszczególne osoby fizyczne i prawne.

Rodzaje:

• transport kolejowy,

• transport drogowy,

• transport lotniczy,

• żegluga śródlądowa,

• transport morski,

• transport pocztowy,

• tranzyt.

53. Umowa spedycji.

Przez międzynarodową umowę spedycji rozumie się zobowiązanie jednego podmiotu (spedytora) do wykonywania lub zorganizowania wykonywania za wynagrodzeniem na rachunek drugiego podmiotu (zamawiającego) usługi, polegającej na wysyłce lub odbiorze towaru w przewozach międzynarodowych.

W ramach tak rozumianej spedycji mieści się działalność polegająca na wykonywaniu takich czynności jak:

• udzielanie porad,

• wybór środka transportowego,

• zawarcie umowy o przewóz,

• ubezpieczenie przesyłki,

• sporządzenie dokumentów przewozowych,

• odbiór przesyłki od klienta,

• nadanie przesyłki celnej,

• przekazanie przesyłki odbiorcy,

• organizowanie czynności dodatkowych.

Spedycja obejmuje usługi w sferze wymiany i transportu dóbr materialnych. Usługi świadczone w związku z transportem pasażerskim nie są zaliczane do spedycyjnych.

Umowa spedycji jest umową o charakterze podmiotowo-kwalifikacyjnym, odpłatną i dwustronnie zobowiązującą.

Zamawiającym może być dowolna osoba prawna lub fizyczna. Jednakże drogą stroną umowy ze spedytorem nie może być przewoźnik towaru, którego dotyczy umowa.

Najczęściej umowa spedycji zawierana jest w drodze złożenia zlecenia spedycyjnego. Powinno ono mieć formę pisemną, a w sprawach pilnych - wystarczy posłużyć się teleksem lub telegramem. Nie wyklucza się zleceń telefonicznych. Często do treści umowy włącza się ogólnie warunki spedycji opracowywane przez renomowane firmy spedycyjne.

Zlecenie spedycyjne powinno określać rodzaj towaru oraz inne dane potrzebne dla należytego wykonania zlecenia. Winno także podawać, jakie dokumenty będą konieczne do wykonania umowy spedycji.

Spedytor odpowiada za szkodę wynikającą z utraty, braków lub uszkodzenia towaru od chwili jej przyjęcia do chwili przekazania przewoźnikowi, na skład, zamawiającemu lub innemu podmiotowi biorącemu udział w wykonaniu zamówienia, jeżeli nie może wykazać, iż nie mógł zapobiec szkodzie pomimo podjęcia niezbędnych kroków. Spedytor odpowiada także za działanie lub zaniechanie podmiotów, którymi posługuje się przy wykonywaniu umowy spedycji, a także dalszych spedytorów, jeżeli nie wykaże, nie ponosi winy w ich wyborze.

54. Franchising w handlu międzynarodowym.

Franchising międzynarodowy polega na tym, że franchisodawca rozszerza zakres działalności systemu franchisingowego poza terytorium swego kraju ojczystego. Taka metoda ekspansji jest stosowana przede wszystkim przez duże i znane koncerny, gdyż rynki zagraniczne oferują im nowe możliwości rozwoju. Przykładem może być tu np. błyskawiczna ekspansja amerykańskich restauracji szybkiej obsługi. Żadne inne rozwiązanie organizacyjne nie byłoby w stanie z taką siłą i w takim tempie jak franchising opanować wielu regionów świata odległych od siebie zarówno geograficznie jak i kulturowo.

Stosując kryterium przedmiotu prowadzonej działalności możemy wyróżnić:

• Franchising przemysłowy - nazywany także produkcyjnym, w ramach którego organizator udostępnia partnerom know-how, technologię produkcji, tajemnicę zawodową itp. celem wytwarzania w ramach jego przedsiębiorstwa określonych wyborów o identycznych właściwościach i cechach, jakie posiada produkt wytwarzany przez dawcę.

• Franchising usługowy - gdy organizator przekazuje partnerowi informacje dotyczące systemu świadczenia usług, a biorca zobowiązuje się do posługiwania się oznaczeniami oraz stosowanym przez niego oznakowaniem przedmiotów lub świadczonych usług.

• Franchising dystrybucyjny - obejmujący przypadek gdy dawca zobowiązuje się dostarczyć biorcy określone towary, a ten ostatni zobowiązuje się do ich sprzedaży w ramach swojego przedsiębiorstwa pod oznaczeniem dawcy.

Przedmiotem każdej umowy franchisingu, także międzynarodowego, jest udostępnienie prawa do wykorzystania pakietu świadczeń w zamian za zapłatę wynagrodzenia oraz wykonywanie przez biorcę innych zobowiązań.

Odpowiedzialność: z prawnego punktu widzenia partner jest samodzielnym podmiotem obrotu gospodarczego, zawierającym umowy w swoim imieniu, wyniku czego, zgodnie z ogólnymi zasadami, nie ponosi on odpowiedzialności za zobowiązania dawcy, podobnie jak ten nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania biorcy. Solidarną odpowiedzialność może przewidywać umowa stron. Oprócz odpowiedzialności wobec osób trzecich dawca może przyjąć w umowie odpowiedzialność z tytułu strat, jakie poniósł partner w związku z roszczeniem nabywców z tytułu jakości towaru.

Umowa wygasa po terminie, na jaki została zawarta, ale może być rozwiązana przed terminem za zgodą stron.

55. Umowa o arbitraż.

Przez umowę o arbitraż należy rozumieć umowę, na mocy której strony poddają spór pod rozstrzygnięcie sądu polubownego (arbitrażowego). „Spór” oznacza spór wynikający ze stosunku prawnego, albo inaczej mówiąc, spór także o prawo, a nie jedynie spór o fakty. Natomiast termin „sąd polubowny (arbitrażowy)” odnosi się do sądu niepaństwowego, mającego zgodnie z przepisami prawa oraz wolą stron kompetencję do rozstrzygania takiego sporu wyrokiem, któremu strony są obowiązane się podporządkować.

Stosując rozmaite kryteria podziału, wyodrębnić można różne rodzaje umów o arbitraż (zapisów na sąd polubowny).

W teorii i praktyce spotykamy się najczęściej z rozróżnieniem umowy o arbitraż, dotyczącej sporu już zaistniałego, czyli tzw. kompromisu oraz umowy o arbitraż, dotyczącej sporu już zaistniałego, czyli tzw. kompromisu oraz umowy przewidującej, że spory, które mogą wyniknąć dopiero w przyszłości z oznaczonego stosunku prawnego będą rozstrzygane na drodze arbitrażu.

Drugi rodzaj umowy o arbitraż określa się tradycyjnie klauzulą arbitrażową, gdyż jest to zazwyczaj jedna z klauzul zamieszczonych w umowie głównej.

Umowa o arbitraż wywołuje dwa główne skutki prawne w sferze kompetencyjnej, zaliczane powszechnie do dziedziny prawa procesowego, a mianowicie:

• tzw. skutek pozytywny, polegający na przyznaniu sądowi polubownemu kompetencji do rozstrzygnięcia sporu objętego taką umową;

• tzw. skutek negatywny, który polega na wykluczeniu rozpoznania sporu przez sąd państwowy, jeżeli wbrew umowie o arbitraż strona zostanie pozwana do sądy państwowego i przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy zgłosi tam należycie uzasadniony zarzut, że do rozstrzygnięcia sporu właściwy jest sąd polubowny.

Według art. 2 ust 2 konwencji nowojorskiej, forma pisemna umowy o arbitraż jest zachowana zarówno wtedy, gdy umowa została sporządzona na jednym dokumencie, podpisanym przez strony, jak i wtedy, gdy zawarta została w drodze wymiany listów, telegramów a także wg konwencji europejskiej - dalekopisem.

56. Postępowanie arbitrażowe (ogólna charakterystyka).

Proces rozpoczyna się od wniosku strony, która proces rozpoczyna się od wniosku, która proces wszczyna. Uruchamia on procedurę konstytuowania się zespołu orzekającego, powołanego do rozstrzygnięcia danego sporu. Dopiero po zakończeniu procesu konstytuowania się sądu, można do tego sądu złożyć pozew. Przedtem po prostu brak adresata. Konstytuowanie się sądu arbitrażowego ad hoc trwa niekiedy długo, zwłaszcza wtedy, gdy dochodzi do zastępczej nominacji arbitrów lub arbitra przewodniczącego. Na długość procesu konstytuowania się sądu mają wpływ działania lub zaniechania stron i dopiero data złożenia pozwu do ostatecznie ukonstytuowanego sądu ad hoc stanowi moment wszczęcia postępowania.

Zgodnie z art. 3 ust. 2, postępowanie uważa się za wszczęte w dniu, w którym pozwany otrzymał wezwanie na arbitraż. Wezwanie takie powinno określać między innymi na arbitraż. Wezwanie takie powinno zawierać m.in.: przedmiot sporu i jego wartość, powołanie się na klauzulę arbitrażową wiążącą strony oraz na kontrakt, w którego wynika roszczenie powoda o określenie tego roszczenia.

Natomiast w stałych sądach arbitrażowych możliwe jest wniesienie pozwu przed ukonstytuowaniem się składu orzekającego.

Po ukonstytuowaniu się sądu, niezależnie od tego,, czy chodzi o arbitraż ad hoc, czy tez arbitraż instytucjonalny, prowadzenie sprawy spoczywa w rękach przewodniczącego sądu arbitrażowego. Regulamin Sądu Arbitrażowego MIH wprowadza szczególny etap postępowania. W art. 18 regulaminu przewiduje się sporządzenie aktu określającego zadania arbitrów. Dokument taki nazywany jest w języku angielskim term of reference, a francuskim acte de mission.

Powołany dokument precyzuje zadania, których podejmuje się arbiter lub arbitrzy. Poza określeniem stron, osób arbitrów i miejsca arbitrażu, powinien on zawierać m.in. skrócony opis roszczeń i określenie punktów spornych. Dokument zostaje podpisany przez arbitrów i przez strony. W razie gdy jedna ze stron odmawia podpisania term of reference, sąd bada sprawę dodatkowo i zatwierdza dokument. Niepodpisanie dokumentu przez jedną ze stron nie wpływa na dalszy tok postępowania.

W przypadku gdy dochodzi do rozprawy ustnej, sąd powinien zawiadomić o tym strony z odpowiednim wyprzedzeniem.

Rozprawa nie ma charakteru publicznego, chyba że strony postanowią inaczej.

Przed sądem arbitrażowym mogą być przesłuchiwaniu biegli i świadkowie.

Możliwe jest rozpatrzenie sprawy bez obecności stron.

Sąd arbitrażowy powinien zapewnić na rozprawie tłumacza i protokolanta

Po wszechstronnym wyjaśnieniu wszystkich okoliczności sprawy, sąd arbitrażowy zamyka rozprawę i wydaje wyrok. Regulamin też przewiduje możliwość wydania orzeczenia tymczasowego, przejściowego lub częściowego.

Orzeczenie powinno być opatrzone uzasadnieniem, chyba że strony uzgodniły, iż orzeczenie nie będzie miało uzasadnienia.

57. Uznanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń arbitrażowych.

Przymusowa egzekucja orzeczeń arbitrażowych jest zapewniona krajowym prawem procesowym. Z reguły prawo zapewnia jednak wykonalność jedynie orzeczeń wydanych we własnym kraju. Praktycznie podstawą uznania i wykonania zagranicznych orzeczeń arbitrażowych jest więc umowa międzynarodowa.

Najczęściej rozróżnia się pojęcia uznania i wykonania zagranicznych orzeczeń w ten sposób, iż przyjmuje się, że wykonanie dotyczy orzeczeń zasądzających, a uznanie - orzeczeń nienadających się do egzekucji.

Zgodnie z art. IV orzeczenia sądów arbitrażowych przy izbach handlowych są ostateczne i obowiązujące. Strony sporu powinny wykonywać je dobrowolnie. Orzeczenia te uważa się za uznane, bez dalszego postępowania. Podlegają one wykonaniu w każdym państwie konwencyjnym w tym samym trybie co prawomocne orzeczenia sądów powszechnych w państwie, w którym mają być wykonane. Dotyczy to odpowiednio ugód zatwierdzonych przez sąd arbitrażowy.

W myśl art. V ust. 1, właściwy sąd państwowy, w kraju, w którym dochodzi się wykonania orzeczenia, może odmówić nadania klauzuli wykonalności orzeczeniu arbitrażowemu tylko w przypadku:

• jeżeli orzeczenie zostało wydane z naruszeniem zasad właściwości ustanowionych przez konwencję moskiewską,

• jeżeli strona, przeciwko której zapadło orzeczenie, udowodni, ze była pozbawiona możliwości obrony swoich praw, w wyniku naruszenia zasad postępowania arbitrażowego lub na skutek innych okoliczności, którym nie mogła zapobiec ani o których nie mogła zawiadomić sądu arbitrażowego,

• jeżeli strona, przeciwko której zapadło orzeczenie arbitrażowe, wykazała, że to orzeczenie zgodnie z ustawodawstwem państwa, w którym ono zapadło, zostało uchylone, albo że jego wykonanie zostało zawieszone.

W razie odmowy nadania orzeczenia klauzuli wykonalności z przyczyn wymienionych w punktach pierwszym i drugim, strona, na której rzecz było ono wydane, ma prawo wnieść nowe powództwo, oparte na tej samej podstawie prawnej, do właściwego organu w ciągu trzech miesięcy, licząc od dnia uprawomocnienia się postanowienia o takiej odmowie.

Stosownie do art. II, każde z umawiających się państw jest zobowiązane uznać orzeczenie za wiążące i wykonać je zgodnie z przepisami procedury obowiązującej na obszarze, na którym dochodzi się praw z orzeczenia. Uznanie lub wykonanie orzeczeń arbitrażowych, do których odnosi się konwencja, nie jest uzależnione od spełnienia warunków w sposób istotny bardziej uciążliwy ani od podniesienia należności sądowych lub opłat istotnie wyższych niż wymagane dla uznania lub wykonania krajowych orzeczeń arbitrażowych.

58. Międzynarodowy arbitraż stały i ad hoc (porównanie).

Zapis na sąd arbitrażowy ad hoc stosowany jest najczęściej w dużych transakcjach, gdzie może chodzić o problemy szczególnie skomplikowane, o wysokiej wartości przedmiotu sporu.

Przeciwko arbitrażowi ad hoc przemawia jednak przewlekłość postępowania, poczynając od procesu konstytuowania się sądu arbitrażowego i czynności techniczno-proceduralnych, utrudnionych z powodu braku wyspecjalizowanego aparatu sekretarsko-technicznego.

W praktyce handlu międzynarodowego, w większości przypadków preferuje się arbitraż instytucjonalny. Przemawiają za tym nie tylko niższe i bardziej przewidywalne koszty postępowania, ale i większa sprawność organizacyjna tych sądów.

Korzystanie z listy arbitrów, prowadzonej z reguły przez stałe sądy arbitrażowe, daje gwarancję, iż wybrana osoba posiada odpowiednie doświadczenie w prowadzeniu postępowania arbitrażowego, a także sprawdzone w praktyce kwalifikacje merytoryczne.

59. Międzynarodowy arbitraż handlowy a sąd polubowny.

Międzynarodowy arbitraż handlowy jest we współczesnym świecie podstawową formą rozstrzygania sporów pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w międzynarodowym obrocie gospodarczym. Wynika to z jednej strony z braku zaufania do sądownictwa państwowego, a z drugiej - z zalet arbitrażu, z powodu których stanowi on atrakcyjną i alternatywną ofertę dla sfer kupieckich.

Prowadzenie procesu przed sądem państwowym, zwykle w kraju siedziby kontrahenta, łączy się z ryzykiem, niejednokrotnie nie dającym się z góry przewidzieć oraz z trudnościami takimi jak:

• nieznajomość procedury obowiązującej przed zagranicznym sądem państwowym, co w praktyce oznacza konieczność angażowania miejscowego adwokata, nie zawsze osobiście zainteresowany w doprowadzeniu do szybkiego zakończenia procesu, którego kwalifikacje często nie są sprawdzane przed udzieleniem pełnomocnictwa;

• konieczność prowadzenia procesu w języku kraju siedziby sądu, a tym samym konieczność tłumaczenia wszystkich dokumentów przedstawionych w procesie na język kraju siedziby sądu i to zwykle przez tłumacza przysięgłego, który nie zawsze w dostatecznym stopniu posiada znajomość słownictwa handlowego czy technicznego;

• wieloinstancyjność postępowania i formalistyka procedury przed sądem powszechnym, umożliwiająca przeciąganie postępowania, co zwiększa koszty i może znacznie opóźnić uzyskanie ostatecznego wyroku;

• częsty brak wystarczających kompetencji merytorycznych sędziów państwowych, ich skłonność do faworyzowania stron procesowych pochodzących z własnego kraju;

• podobne jak wyżej tendencje w odniesieniu do uzyskania ocen dokonywanych na podstawie własnego systemu prawnego, co nie zawsze może odpowiadać potrzebom obrotu międzynarodowego; zastosowanie zaś przed sądem państwowym prawa obcego, związane jest z reguły z koniecznością uzyskiwania dodatkowych ekspertyz i opinii odpowiednich specjalistów;

• na ogół bardzo ograniczona możliwość wykonania orzeczenia sądu państwowego na terytorium państwa innego niż to, w którym zostało wydane.

Do zalet międzynarodowego arbitrażu handlowego można zaliczyć następujące cechy:

• Sądownictwo polubowne rozwinęło się w nadziei włączenia do rozstrzygania sporów znawców życia gospodarczego, a w szczególności ekspertów z zakresu handlu międzynarodowego.

• Środowiska handlowe dążą do uzyskania przez strony sporu wpływa na skład sądu. Same strony bowiem decydują o tym, kto zostanie powołany przez nie do pełnienia roli arbitra w sprawie.

• Strony mają nie tylko wpływ na skład sądu arbitrażowego, ale i na stosowanie procedur, w większości bowiem systemów prawnych zezwala się stronom na określenie trybu postępowania przed sądem arbitrażowym.

• Od sądownictwa arbitrażowego można oczekiwać szybszego i mniej formalistycznego niż w sądownictwie państwowym rozstrzygania sporów. Tę większą sprawność osiąga się dzięki jednoinstancyjności postępowania i prostszej procedurze. Od orzeczeń arbitrażowych nie ma w zasadzie zwyczajnych środków odwoławczych. Istnieje natomiast środek nadzwyczajny, jakim jest skarga o uchylenie orzeczeń.

• Do arbitrażu świat gospodarczy przyciągany jest także dzięki kameralności postępowania, procesy arbitrażowe odbywają się bowiem bez publiczności. Jest ono pozbawione formalizmu i prowadzone w atmosferze z reguły bardziej bezpośredniej oraz w języku lub językach uzgodnionych przez strony.

• Koszty postępowania w arbitrażu są na ogół niższe niż w sądach państwowych, głównie dzięki krótszemu niż w sądach cyklowi procesowemu i tym samym niższym kosztom zastępstwa procesowego.

• Arbiter orzeka, biorąc pod uwagę przede wszystkim wolę stron, wyrażoną w umowie, a także zwyczaje handlowe. Powołane przez stronę prawo materialne w umowie, a także zwyczaje handlowe. Powołane przez stronę prawo materialne stosuje się z reguły tylko uzupełniająco, przy czym naruszenie przez sąd arbitrażowy tego prawa nie stanowi z reguły podstawy do zaskarżania wyroku arbitrażowego.

• System konwencji międzynarodowych zapewnia przymusowe wykonanie orzeczeń sądów arbitrażowych w ponad 100 krajach świata.

60. Alternatywne sposoby rozstrzygania sporów (rodzaje i ogólna charakterystyka).

Wspólną cechą alternatywnych metod rozstrzygania sporów jest powierzenie przez strony - wspólnie wybranej osobie trzeciej - spornej sprawy, w celu podjęcia próby zaproponowania ugody, uwzględniającej uzasadnione interesy obu stron, ale ich nie wiążącej.

Należy do nich mediacja

Mediacja należy do tzw. alternatywnych sposobów rozstrzygania sporów. Wynika to z faktu, że ma charakter pozapaństwowym, w odróżnieniu od postępowania przed sądem.

Mediację (koncyliację) indywidualizują pod względem prawnym następujące cechy:

Po pierwsze, mediacja ma zawsze charakter dobrowolny i trwa tak długo, dopóki strony wyrażają zainteresowanie uczestniczeniem w postępowaniu koncyliacyjnym. Zarówno wszczęcie postępowania, jak i jego przebieg zależy od woli stron. W związku z tym, mediację określa się w literaturze mianem „arbitrażu umownego”, przeciwstawiając go właściwemu arbitrażowi, tzw. jurisdictional arbitration

Po drugie, strony mają wpływ nie tylko na procedurę, ale i na normy materialnoprawną, które posłużą mediatorowi w wydaniu rozstrzygnięcia.

Po trzecie, istotą mediacji jest pojednawczy charakter, bowiem w jej następstwie każda ze stron, nie narażając się na rolę podmiotu pokonanego w sporze, znajduje satysfakcjonujące dla niej rozwiązanie konfliktu, nie wpływające równocześnie negatywnie na los dalszej współpracy z drugą stroną sporu. W praktyce więc mediacja często sprowadza się do nieformalnej wymiany informacji, w obecności kierownictwa przedsiębiorstw obu stron sporu, w prowadzonej przez neutralną osobę trzecią.

Po czwarte, co stanowi kluczową cechę konstruktywną koncyliacji, orzeczenie osoby trzeciej jest prawnie niewiążące i zastosowane się do tego orzeczenia zależy tylko od dobrej woli stron.

Od arbitrażu mediację odróżnia przede wszystkim brak wiążącego charakteru rozstrzygnięcia składu orzekającego, a tym samym niemożliwość faktycznego wyegzekwowania treści tego rozstrzygnięcia. Mimo zastrzeżenia tzw. klauzuli mediacyjnej, a także określenia w niej procedury rozstrzygania sporu, strony posiadają nadal decydujący wpływ zarówno na samo wszczęcie, jak i przebieg postępowania mediacyjnego. Istnienie dobrej woli obu stron jest bowiem elementem niezbędnym w każdym momencie prowadzenie mediacji.

Od interwencji biegłego (eksperta) różni natomiast mediację następująca okoliczność: pierwszy alternatywny sposób rozstrzygania sporów dotyczy z reguły sporów co do faktu, zaś sposób drugi - sporów prawnych.

47

Bank dokonujący przelewu

akcept

zlecenie

Bank pośrednik

zlecenie

akcept

Bank

beneficjenta

Beneficjent

zlecenie

akcept

Przekazujący

Beneficjent

Umowa podstawowa

Pryncypał

akcept

prawo do uzyskania wypłaty

wniosek

Bank

gwarant

Dłużnik

Dostawca

Spełnienie świadczenia pieniężnego

ppieniężnego

spSpełnienświadczenia

cesja wierzytelności

zapłata za wierzytelności

Faktor

---